Ембі ?аласыны? т?р?ыны 70 жыл са?та?ан ??пиясын ашты. Ж?ма?азы ?уатов сонау 1942 жылды? шілдесінде сарбаздарды? пойыз апатынан ?ырылып ?ал?анын таяуда ?ана к?пшілікке жария етті. «Мен айттым, біра? ешкім сенбеді, ??ла? аспады» дейді а?са?ал. Демалыс к?ндері а?т?беліктер ?ыр басында?ы т?мпешікті ашып, он сарбазды? м?рдесін ?азып алды. Кейін ?айтадан бауырластар зиратына жерледі. ?ыр?ыз бекетіндегі о?и?аны? бар ??пиясы «??лыптаулы» екен. ?зірге еш дерек табылмай т?р.
М??алжар ауданына ?арасты Ембі ?аласы — шал?ай жат?ан жер. ?ыр?ыз бекетінде ?лі де ел т?рады, біра? ауылды? бар тірлігі темір жолда. Жал?ыз «табыс к?зі» к?ндіз-т?ні бір тын?ан емес. ?здіксіз пойыздар ?теді. М?нда Бішкек пен М?скеуді? пойызы ж?реді, біра? к?бі аялдамайды.
Ж?ма?азы ?уатов ??гімені 1942 жылды? жаз айынан бастады. Ол кезде а?са?ал неб?рі 14 жаста екен. ?лы Отан со?ысы бастал?ан т?ста бар о?уды, мектепті тастап темір жол?а ж?мыс?а орналас?ан. «Барып кел, алып келді» тияна?ты орындап ж?рген бала ?лкен о?и?аны? ку?сі болам деп ?сте ойлама?ан болар.
— Б?л о?и?аны? бол?анына 71 жыл ?ш ай болды. 1942 жылы М?скеу уа?ытымен т?нгі са?ат он екi-бiрлер шамасы еді. Шырт ?й?ыда жат?ан болатынбыз. Біз сол жылдары жас та болса темір жолда ж?мыс жаса?ан ?рпа?пыз. Сол т?ні темір жолшыларды т?гел жинады, «о?и?а болды, т?ры?дар» деді. Дала?а шы?са? тау-т?бе боп ?йілген вагондарды к?рдік. «Не болды?», «?алай болды?» деп с?ра?анбыз. Білгеніміз мынау: ж?п, та? пойыздар М??алжар бекетіне келіп то?тайды. Кейін ?скери эшелон 58-разъездге ?арай бет алады. Б?л жерде биік тау бар. Д?л сол т?ста 18 мы?ды? тік ?р бар. Ілгері тарта алма?ан со? вагонды ?рлі-берлі итеріп, сілкілейді. Сол кезде 8 ж?к вагоны ?зіліп кетіп, кейін ?арай ж?йтки ж?неледі. Барлы?ын теміржолшылар бай?ап ?алып, 57-разъездге телефон шалады. «Шойын жол?а ??м т?гі?дер, шпал салы?дар, ?зілген вогонды то?татуды? бар амалын жаса?дар» деп б?йыр?анымен, ?ас-?а?ым с?тте ?тіп кетеді. Таяу жерде к?пір бар. Сол ма?да бірінші н?мірлі сызы? бар. Сол сызы??а 75 метрдей ?ал?анда ?скери эшелонны? со?ынан ?уып келіп, со?ты?ысады. ?скери эшелон ?шінші жолда, біра? баяу ж?рген екен. Екі жа?тан да
8 вагон со?ты?ысып, темір жол бойы ?йіліп ?алады. Содан бірталай ?лім болды, жаралылар бар еді, — дейді Ж?ма?азы ?уатов ?рі ?арай с?зін саба?тап. — Біз енді баламыз ?ой, дегенмен б?рін к?рдік. Су тасып, ??рал-саймандарын жеткізіп бердік. К?ргенім, к?п адамды жерледі. Ж?гіріп ж?ріп 18 адам дегенін естіп ?алдым. Жерленген жерді к?рсетіп, д?л тауып бердім. ??гімені айта отырып а?са?ал к?зіне жас алды. ?ткен к?ндерді еске т?сіріп, алда?ы жылдар жайын ойлады. «Мен 85 жасты неге жасадым? Артымда ?ал?ан жас жеткіншектерге т?лім-т?рбие, бір с?зім ?алмай ма?» деген ой маза бермеді. С?йтіп к?ргенін ?айтадан айта бастады. Ал?ашында «жас бала айта береді» деген ат?амінерлер кейін ?арияны? с?зіне то?тап, а?ылын ты?дайды. ?рі 60 жылдан астам бірге отасып келе жат?ан отанасыны? алты а?асы майдан?а аттанып, оны? екеуі із-т?зсіз жо?алып кеткен екен. Д?л осы о?и?алар маза бермей, та?ы бір м?рте ?ол?а ?алам алады, жергілікті газетке жазып, хабар таратады.
Белгісіз 10 жауынгерді? м?йіті ?ыр басына жерленген екен. Жергілікті ?кімшілік осы жерге «Бауырластар зиратын» т?р?ызба?шы. Келер жылы ембіліктер
9 мамыр Же?іс к?ніне жиналады, г?л шо?тарын ?ояды, ?ткенді еске алады.
?олда дерек бар, біра? мардымсыз. Кімні? ?айдан екені белгісіз к?йінде ?алып отыр. ?азба ж?мыстарын ж?ргізген со?ыс?а ?атыс?ан «Бауырластар» ?о?амды? ?орыны? директоры Н?рлан Зайнеденов: «Бізде бары болжам ?ана. ?олымызда?ы газет ?иындысы жерленгендер арасында ?збекстан азаматтарыны? бар екенін д?лелдейді. Дегенмен іздеу, аны?тау шаралары ?рі ?арай жал?асын табады. Енді темір жол, ?лтты? ?ауіпсіздік комитетіні? м?ра?аттарын ?араймыз. ??жатты? болма?аны ?иын болып т?р. Б?л 1942 жылы бол?ан о?и?а, сонда да табылады деген ?міт бар», — дейді.
Бір топ заттар арасынан к?ргеніміз: сол кездегі а?ша, я?ни тиындар, ?йді? кілті, киім тігуге арнал?ан жіп, ша?ын ыдыста?ы хлор, с?мкені? бауы. ?р сарбазды? ая?киімі де са?талыпты. Зерттеушілер, «кілт «таяуда ?йіме ораламын» дегенні? белгісі», «хлор суды залалсыздандыру?а арнал?ан» деп бар м?н-жайды т?сіндіріп жатты. Іздеушілерді? айтуынша, ?скери шенділер бар ??жатты ?здерімен бірге ала кетуі м?мкін. С?йтіп «із-т?зсіз жо?алып кетті», «со?ыста ?аза тапты» деп айтуы ы?тимал. Бас с?йегіне ?арап оларды? 18-22 жас аралы?ында?ы отан ?ор?аушылар екенін білуге болады екен. Барлы?ын ені — екі, ?зынды?ы — ?ш метр болатын жерді ?азып, біріні? ?стіне бірін жерлеген екен. Ал ембілік азаматтар бір атаны? баласындай ж?мылып, ?айта жерледі.
?азір ?ыр?ыз бекетіндегі ?ыр басында белгі тас бар. Онда 10 жауынгерді? жерленгені жазулы. Б?л еліміздегі тарихы ?лы Отан со?ысымен тікелей байланысты жал?ыз бауырластар зираты болып т?р.
Алтынай СА?ЫНДЫ?ОВА
А?т?бе
