Со??ы кезде ?о?амда зейнеткерлерді? жасын ?л?айту?а байланысты дау ?бден шары?тау шегіне жетті. Халы? наразылы?ын таныт?ан сайын, ?лтты? банкті? т?ра?асы Григорий Марченко да ?йелдерді зейнетке 58 жаста емес, 63 жаста шы?ару керектігін айтудан танар емес. Тіпті бар ?аржыгерді? айтуынша, егер ?аза?станды?тарды? зейнет жасын ?л?айтпаса, ерте ме, кеш пе, ?аза?станны? зейнета?ы ж?йесі ?ирап, банкрот?а ?шырайтын к?рінеді.
Осындай т?рлі у?ждер айтып, ?арапайым халы?ты? мазасын ?ашыр?ан Марченко?а ?арсы наразылы? танытушыларды? ?атары артуда. Б??ан дейін Алматыда екі рет ?ткен наразылы? шарасына жинал?ан зейнеткерлер мен ?о?амды? ?йым ?кілдері «Марченконы то?татайы?!» деп ?рандаса да, ол «?йелдерді? зейнетке шы?у жасын біртіндеп бас?а елдермен те?естіру керек. Б?л реформа ?кіметті? 400 млрд. те?гесін ?немдемек» деген пікірді індете т?сті. Ол ол ма, Марченконы? айтуынша, оны? 63 жаста зейнетке шы?у керек деген ?сынысын ?лтты? банкте ж?мыс істейтін н?зік жандылар ?уана ?олдапты.
Елбасы ел хал?ыны? ?мір с?ру ?за?ты?ын 70 жас?а жеткізу керектігін айт?ан болатын. Б?л т?р?ыда Григорий Марченко: «Со??ы 10 жылда т?р?ындарды? орташа ?мір с?ру мерзімі 3 жыл?а ?сті. Егер ауыл адамыны? жа?дайын жа?сартса? ж?не ?йелдер мен балаларды? ?лімін азайтса?, онда адамдарды? орташа ?мір с?ру мерзімі 4 жыл?а ?зарады. ?азір еркектер зейнетке шы??аннан со? та?ы 12,5 жыл, ал ?йелдер 20,4 жыл ?мір с?реді екен. Сонды?тан, осыншама жыл олар?а зейнета?ы т?леп т?ру бюджетке ауыртпалы? салып, зейнета?ы ж?йесін банкрот?а ?шыратады» деп салды.
Сонымен, ?кіметті? аталмыш реформасы ар?ылы е? т?менгі зейнета?ы алатындарды одан ?рі ж?мыс істеуге м?жб?рлемек к?рінеді. Сондай-а? жекеменшік зейнета?ы ?орларыны? инфляция жеп ?ой?ан ж?не банктер мен ?ор жетекшілеріні? жеке м?ддесі ?шін пайдаланыл?ан ?аржыларды? орнын толтырма?шы екен. М?ндай ?адам?а баруды ??п к?рмейтін ?арапайым халы? ?кілдері: «Бізді? шенеуніктер неге б?рін Батыс елдерінен к?шіріп ал?ысы келеді? Дамы?ан елдерді? реформасы бізге с?йкес келе ме? Оларды? т?рмыс жа?дайы да к?нк?рісі де бізден жо?ары емес пе?!» деген жанай?айын білдіріп-а? келеді. Алайда, ?лтты? банк т?ра?асы Г.Марченко: «60 жылдан кейін м?най ?оры да сар?ылады. М?найдан т?сетін табыс азайса, халы??а зейнета?ы т?лей алмау ?аупі бар», – деп к??ілі к?пті ж?ртты ты?ыры??а бір тіреп тастады.
Айтпа?шы, Есеп комитетіні? б?рын?ы басшысы, М?жіліс депутаты Омархан ?ксікбаев зейнета?ы ?орында иесіз 1 млрд. те?гені? бар екендігін Е?бек ж?не халы?ты ?леуметтік ?ор?ау министрі Серік ?бденовті? назарына салды. Б?лкім, ?ксікбаев м?ны Есеп комитетінде ж?ргенде-а? аны?та?ан шы?ар. Енді міне, б?л а?паратты жариялауды? ?тымды с?ті келген сия?ты. Ол: «Зейнета?ы ?орында?ы 1 млрд.-тай те?гені? иесі табыл?ан жо?. Дивиденттер ?сіп жатыр, ал ?ор м?ны ?з ма?сатына пайдалануда. Б?л а?шаны? болаша?ы ?андай?», – деген сауалды министрге т?тесінен ?ойды. Депутаттар алдына ал?аш шы?ып, абдыра?ан министр Серік ?бденов: «М?ндай м?селені? бары рас. Б?л а?шалар кейбір азаматтарды? ?айтыс болуына ж?не бас?а елге к?шуіне байланысты ?алып ?ой?ан. Б?ны мемлекетті? ?орына алу?а м?мкіндігіміз де жо?. ?йткені б?л а?ша иелеріні? туыстары, жа?ындары бар. Олар «Азаматты? кодекс» ар?ылы аны?талады десек те, ?зірге табу м?мкін болмай т?р», – деп сал?ын?анды жауап берді.
Біз зейнета?ы т??ірегінде ?алыптасып отыр?ан жа?дай туралы ?аза?стан зейнета?ы ?орлары ?ауымдасты?ыны? т?ра?асы Айдар ?лібаев?а аз-кем сауал таста?ан едік.
Айдар ?лібаев, ?аза?стан зейнета?ы ?орлары ?ауымдасты?ыны? т?ра?асы:
МАРЧЕНКО ИЕСІ ЖО? А?ШАЛАРДЫ РЕТТЕСІН
– Айдар мырза, ?лтты? банк т?ра?асы Г.Марченко зейнет жасын ?л?айту керектігін к?птен бері айтып ж?р. Сіз б??ан ?алай ?арайсыз?
– Зейнет жасын ?л?айту?а ?арсы емеспін. Біра? экономикалы? да?дарыс ?ысып, ?мір с?ру де?гейі т?мендеген т?ста, сондай-а? ж?мыссызды? к?бейіп, ба?а шары?тап бара жат?ан уа?ытта зейнет жасын ?л?айту д?рыс емес. Оны? ?стіне б?гінде экономикалы?, ?леуметтік жа?дай аса м?з емес уа?ытта ?йелдерді? зейнет жасын к?терсек, жа?дай ?алай болады? «Сарыар?а» кинотеатрыны? жанына жиналып, наразылы?ын танытып ж?рген зейнеткерлерді, ?о?ам м?шелерін жа?сы т?сінемін. Себебі, б?л ?рекеттер зейнета?ы ?оры ж?йесіне ?сер ете ?оймайды. Кез келген реформа м?селені?, ж?йені? жа?саруына, о? ба?ыт?а к?шуіне ?сер етуі керек. Алайда, ?йелдерді? жасын ?л?айтуды ?алайша жа?дайды? жа?сар?аны деп т?сінеміз? Мені?ше, зейнет жасын к?теруді? ?ажеті жо?. Онсыз да ?аза?стан б?рын?ы Ке?ес ода?ы елдері ішінде ал?аш болып 1998 жылы ?йелдер мен еркектерді? жасын ?ш жас?а к?терген болатын. Біз ауыз?а к?п алатын Ресей де ?лі к?нге дейін б?рын?ы зейнет жасын ?стап т?р. Я?ни, ?йелдер 55, еркектер 60 жаста зейнетке шы?ады. Біз онсыз да бір м?рте к?тердік. Енді та?ы да к?терсек, б?л м?лдем а?ыл?а сыймайды.
– ?азір ?о?амда ж?мыс істейтін жекеменшік зейнета?ы ?орларын біріктіріп, бірт?тас мемлекеттік ?ор ??рып, оны шетелдік компанияларды? бас?аруына беріледі екен деген ??гіме бар. Б?л ?аншалы?ты рас?
– ?з басым шетелдік компаниялар бас?аруында ?андай да бір бірт?тас мемлекеттік ?ор ??ру?а ?арсымын. Тіпті, дамуы артта ?ал?ан мемлекетті? ?зі зейнета?ы ж?йесін еш?ашан шетелдіктерге бас?арт?ан емес. Б?л а?ыл?а сыйымсыз. Шын м?нінде, б?л – ?аза?станны? ?лтты? м?ддесіне ?айшы келетін шаруа. Жа?дай осылай ?рбісе, б?л ?о?ам арасында келе?сіз жа?дайларды? беле? алуына ы?пал етеді. Осы?ан байланысты, атал?ан м?селе ж?нінде ?лтты? банк басшысы ?зіні? к?з?арасын еш б?лтала?сыз тура орта?а салуы тиіс. ?аза?станны? зейнета?ы активтері бірігіп, оны шетелдік компанияны? бас?аруына беру деген идея д?рыс емес. Б?л тек зейнета?ы ?орына деген ?ызы?ушылы?ты ?ана емес, тіпті т?уелсіз елімізді? м?ддесіне ?айшы келеді. Бізде а?шаны? ?айнар к?зі онсыз да к?п емес. Тек ?ана ?лтты? ?ор мен зейнета?ы жина?тау ?орында ?ана. ?лтты? ?орда жат?ан а?ша батысты? а?ша т?рінде аз кіріс ?келуде. Егер ?азір бас?арма?а зейнета?ы активтерін, барлы? ресурстарымызды берсек, біз болаша?та Батысты? ?аржылы? институттарына т?уелді боламыз. Б?ны тек экономикалы? ?ана емес, саяси т?уелсіздігімізден біртіндеп айрылу?а ?келетін жол деп т?сінемін. Сонды?тан да шетелдік компанияны? бас?аруына ?зілді-кесілді ?арсымын. Со??ы кездері зейнета?ы активтеріне деген ?ызы?ушылы? к?шейіп т?р. Соларды? бірі Д?ниеж?зілік банк ар?ылы ?рбіп жатуы да м?мкін. Бас?арушы шетелдік компания ?аза?станды?тарды? жина?ын табысы мардымсыз батысты? ??нды ?а?аздарын сатып алу?а ж?мсап, а?ыры та?ыр?а отыр?ызып кетуі ы?тимал. М?ндай жа?дайда инфляцияны жабатын табысты да армандап ?аламыз. ?рі халы?аралы? т?жірибеден осындай реформаны? тиімді бол?анын кездестірмейсіз. ?йымдастырушылы?, ???ы?ты? жа?ынан алып ?арастырса?, бізді? ?орларды? ?ызметі ?алыпты. Тек барлы? тая? табыстылы? жа?ынан келіп тиеді. Ал ?орды? табысты болмауына объективті себептер бар. 2011 жылы к?птеген зейнета?ы ?оры теріс табысты тіркеді, ?йткені нары?та сенімді, ?темпазды?ы жо?ары ??нды ?а?аздар жо?. ?ор нары?ына ?атысушы мы?ты компаниялар да болмай т?р. Экономикамыз осал бол?аннан кейін ?орды? «н?тижесі» де сондай. ?рине, м?ны? б?ріне ЖЗ? ?ызметкерлеріні? к?сіби біліксіздігіне сілтей салу, е? о?ай жол.
– Жа?ында ?ана Есеп комитетіні? б?рын?ы т?ра?асы, М?жіліс депутаты Омархан ?ксікбаев зейнета?ы ?орларында 1 млрд. те?гені? иесі жо? деді. Б?л туралы не дейсіз?
– М?ндай а?ша б?рын да бол?ан, ?азір де бар. Марченко ?йелдерді? зейнет жасын к?теруді айта бергенше, осы м?селемен айналыспай ма?! Б?л да ?зекті м?селе. Кез келген ?орда м?ндай а?ша бар. Біра? зейнета?ы ?орлары м?ны жасырып, айт?ысы келмейді. Олар?а б?л тиімді де. Одан да б?л а?ша кіріс ?келсін. ?лтты? банк б?л а?шамен ?алай ж?мыс істеу керек екендігі туралы ережені шешу керек.
?арапайым халы? зейнета?ы ?орында жина?тал?ан ?аржыны? келешегіне ?лкен ?мітпен ?арауда. 11 жина?таушы зейнета?ы ?орында?ы 17 миллиард доллардан астам ?аржыдан айрылып ?алу ?аупі 8 миллионнан астам салымшыны? кеуілін к?пті етті. Шынында да, тірнектеп жина?ан е?бекті? ерте?ін кімге сеніп тапсырамыз? ?зірге басы ашы? сауалдар?а на?ты жауап жо? сия?ты.
Ал, бас?а елдермен салыстыра айтса?, зейнет жасы 65 жас болып саналатын А?Ш-та адамны? орташа ?мір с?ру ?за?ты?ы – 78 жас, Канадада – 81 жас, Испанияда – 80 жас ?мір с?рсе, бізде орташа ?мір с?ру ?за?ты?ы – 67 жас. Ол ол ма, зейнета?ы м?лшері де жер мен к?ктей. А?Ш-та 1200 доллар (жала?ыны? 50 пайызы), Жапонияда – 60 пайыз, Германияда – 70 пайыз, Францияда – 50 пайыз, ?лыбританияда – 50 пайыз, ал бізде – 210 А?Ш доллары ?ана.
