[:kz]
Әрбір шешімнің өз салдары бар және шешім неғұрлым көп болса, соғұрлым олар қауіпті және күтпеген нәтижелерге әкелу мүмкін. Бұл қазіргі таңда Қытайлық үкімет демографиялық дағдарысқа тап болғанын көріп отырмыз.
Қытай көп ұзамай «ең көп қоныстанған ел» атағын жоғалтады. Еуропа үшін тән «қартайған ұлттың» жағдайына енді Қытай қазірдің өзінде қадам жасап отыр. Осының бәрі өте маңызды шешімнің ұзақ мерзімді перспективаларын — тууды бақылауды — алдын-ала қарастырмағанын көрсетіп отыр.
ХХ ғасырдың соңында халықтың өсу қарқынынан азайту қытай үкіметі демографиялық бақылаудың қатаң шараларын қабылдауға мәжбүр болды: «бір отбасы — бір бала» деген саясатын көп уақыт жүзеге асырды.
Бұл қазіргі Қытайда үлкен екі проблемаға әкелді: біріншісі — үлкен гендерлік теңгерімсіздік. Өйткені, қытайлық отбасында ұл баланы, қыз баладан гөрі, құрметтеу дәстүрі бар. Соған байланысты, кейбір қытайлық әйелдер ультрадыбысты сканерлеу кезінде олардың бойында қыз бар екенін көрсеткенде — түсік түсіру жасап жүрген. Енді Қытайда отбасын табудың болашағы жоқ жалғызбасты жас жігіттер өте көп. Олар өте белсенді және жұмыс істеп жүр.
Бірақ оларда бірте-бірте қартаяды. Қытайда жақсы зейнетақы тек әкімшілік аппарат қызметкерлері үшін беріледі, ал «қарт адамдарға қамқорлық жасау» олардың балалары жауыпты екен. Осындай үлкен зейнетақылар сирек кездеседі, бірақ кем дегенде пайдасы бар — бірақ елдің әлеуметтік саясаты жеткілікті дамыған. Ал енді жұмыс істей алмайтын миллиондаған қарт адамдар туралы және өмір сүрудің жеткілікті деңгейі туралы не деуге болады? Артықшылықтар жеткіліксіз болуы мүмкін. Және бұл «егде жастағы ұрпаққа құрметсіздік» — қытай ой-санасының негізгі тірегіне соққы. Мұның себебі — қытайлықтар өздері де ұсынбайды.
Сондықтан үлкен зейнетақы сирек кездеседі, бірақ, кем дегенде, пайдасы бар — Қытайда әлеуметтік саясаты жеткілікті дамыған. Ал енді жұмыс істей алмайтын миллиондаған қарт қытайлық адамдар туралы және олардың өмір сүрудің жеткілікті деңгейі туралы не деуге болады? Артықшылықтар/льготалар жеткіліксіз болуы мүмкін. Ал бұл «аға ұрпаққа
құрметсіздік» — қытайлықтардың ой-санасының негізгі тірегіне үлкен соққы болады. Мұның себебін — қытайлықтар өздері ойлап қабылдамайды.
Қазіргі Қытайда әлі де оң өсу процесі жүріп жатыр — 1,6 деңгейде. Бірақ халықтың өлім-жітім деңгейінің артуы салдарынан халық азаяды. Мәселен, 2065 жылға қарай 1 миллиард 172 миллион адамға жетеді, ал бұл 1990 жылдардың деңгейі.
Бұдан басқа, Қытайдың өндірістік қуаты төмендейді және экономикалық өсім қарқыны бәсеңдейді – бұл жұмыс істейтін ешкім болмайды деген сөз. Қазірдің өзінде өндірістен басқа салаларға жұмыс қолдардың кетуге дейін бірте-бірте ауытқулар байқалып отыр.
Осылайша, келесі он жылда Қытай көптеген салаларда өз басымдықтарын жоғалтады. Сонымен қатар, Үндістан экономикалық өсім және демографиялық көрсеткіштер бойынша белсенділік танытып келеді. Болжам бойынша, 2024 жылы Үндістан Қытайдың деңгейін жетіп, сосың Қытайды озып шығады екен. Өйткені Үндістанда ешқашан демографиялық тежеу саясаты болған жоқ, ал сондай демографиялық саясат 2015 жылы Қытайда тек жойылды.
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс Халықаралық Университетінің доценті, тарих ғылымның кандидаты
[:]
