[:kz]
Петропавловск.news Finprom агенттігінің статистикасын жариялады. Соңғы жылдары Қазақстанда сыбайлас жемқорлық қылмыстары күрт өсуде. Кейбір сарапшылар қазіргі жағдайды пандемия кезінде енгізілген шектеулермен байланыстырады. Қаңтар оқиғасы жалпы көрініске оптимизм қоспады. Экономика құлдырап кетті. Кәсіпкерлік күйзелістен шыға алмайды.
Пара – жемқорлықтың ең кең тараған түрі. Finprom агенттігі 2022 жылдың қаңтар-наурыз аралығында ел бойынша 725 сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық тіркелгенін атап өтті. Бұл 2021 жылмен салыстырғанда 25 %-ға жоғары. 521 қылмысты ауыр санатқа жатқызуға болады. 168-ден орташа ауырлыққа дейін. 27-ден кішкентайға дейін. 9 ең ауырға дейін.
2021 жылы сыбайлас жемқорлық сипатындағы 573 қылмыстық іс тіркелді. Тіркелген құқық бұзушылықтардың үштен бірі пара алудың үлесіне тиді. Бұл 246 жағдай. Finprom сарапшылары пара беруге қатысты 198 заң бұзушылықты тіркеді. Бөтеннің мүлкін иемдену бойынша 88 факті анықталды.
Finprom билікті асыра пайдалану және алаяқтықпен байланысты бұзушылықтарды елемейді. Сотқа 241 айыпталушы тартылды. Қылмыскерлердің дені әкімдіктер мен олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметкерлері. Сыбайлас жемқорлық фактісі бойынша ішкі істер органдарынан 34 адам ұсталды. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің шекара қызметінде пара алғаны үшін сотталған 27 адам анықталды.
Алматыдағы атышулы істердің бірі ауыл шаруашылығымен айналысатын мемлекеттік қызметкерлердің сотталуы болды. Олар 423 миллион теңгені жымқырған. Алматы қалалық Ауыл шаруашылығы және ветеринария басқармасының бұрынғы басшысы А. Керімбек, оның қарамағындағылар Қ. Әбдіжаббарова, Д. Тазабек және «Молпродукт» ЖШС директоры Р. Сүлейменова кінәлі деп танылды. Барлығы 7 жылға бас бостандығынан айырылды.
Алматы еліміздегі жемқорлық ең көп таралған қалалардың бірі болып саналады. Жыл басынан бері қалада 45 сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық тіркелген. 39 адам жауапкершілікке тартылды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі сыбайлас жемқорлыққа жол берген шенеуніктермен күресте алдын алу тетіктерін қолдануға тырысуда.
Өкінішке орай, Қазақстан Transparency International ұйымының сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексіндегі өз орнымен мақтана алмайды. 2021 жылға арналған ұстанымдарымыз нашарлады. Республика 180 елдің ішінде 102-ші орынға ие болды. Өткен жылы біз 94-ші орында едік.
Қазақстан Гамбия мен Шри-Ланка сияқты елдердің арасында болды. Армения 52-ші қатарда, Грузия 45-те орналасқан. Украинада жағдай нашар. Еліміз 122-ші орында. Ресей 136-ші орынға төмендеді. Өзбекстан 140-ші, Қырғызстан 144-ші, Тәжікстан 150-ші, Түркіменстан 169-ші орында. Көшбасшылар Дания, Финляндия және Жаңа Зеландия сияқты елдер. Сомали, Сирия және Оңтүстік Судан ең нашар көрсеткіштер бойынша қалып отыр.
Сыбайлас жемқорлықсыз жаңа Қазақстан
Жаңа Қазақстанды құру үшін сыбайлас жемқорлықпен күресте күш салу маңызды екені анық. Антикордың айтуынша, Қазақстанда парамен соғысудың жаңа әдістері енгізіледі. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы Марат Ахметжановтың айтуынша, бұған дейін сыбайлас жемқорлықпен күрестің тиімділігі ашылған қылмыстар саны мен ұсталған сыбайлас жемқорлықпен айналысатын шенеуніктердің дәрежесімен айқындалатын. Жылдан жылға бірдей көрсеткіштерді байқадық.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес «Істі тезірек аяқтаңыз – сотқа жіберіңіз» қағидасы бойынша жүргізілді. Бірақ, жемқорлықпен ұсталған бір шенеуніктің орнына дәл сол жемқор келеді. Жұмыс схемасы өзгермейді. Әрбір қылмыскер бюджет ақшасын жымқырудың неғұрлым күрделі алаяқтық әдістерін ойлап табады.
Қазақстандағы Парламентаризмді дамыту қорының президенті Зәуреш Баталова Қазақстан Республикасының әкімшілік заңнамасында айыппұлға қатысты көптеген нормалар бар екенін айтады. Кейбір сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар үшін айыппұл салынады немесе бірнеше тәулікке қамауға алынады.
Кейбір жемқорлар қылмыстық заңды айналып өтіп, осы нормаларды пайдаланады. Сыбайлас жемқорлықпен күресушілер үшін жүйелі жұмыс жасап, сыбайлас жемқорлықтың салдарын емес, түпкі себептерін жою маңызды. Aнтикор.кз сыбайлас жемқорлыққа жол берген шенеуніктерді анықтап, жазалап қана қоймай, ең алдымен қылмыстық схемаларға қатысушылардың барлығын әшкереледі деп мәлімдеді.
Сыбайлас жемқорлықпен күреске ел азаматтары жұмылдырылады. Қазақстандық студенттерден жоғары оқу орындарындағы сыбайлас жемқорлық фактілері туралы жасырын түрде хабарлау сұралды. «Таза сессия» акциясы елімізде алғаш рет өткізіліп отырған жоқ. Студенттер емтихан кезінде мұғалімдер тарапынан кез келген бұзушылықтарды тіркеп, жасырын түрде хабарлай алады. Қосымша тергеу амалдары жүргізілуде.
«Бүгінгі таңда біздің саладағы жағдай сыбайлас жемқорлықтың шұңқырына ұқсайды. Жылдан жылға бірдей қылмыстар қашан. Тіпті жыл сайын бірдей сандармен есеп беру бізге тиімді болды. Ал торттағы шиедей ірі шенеуніктердің істері жүріп жатыр. Сондықтан біз өз жұмысымыздың толық нұсқасын көрсетіп, жоғарыдан мақұлдауды қалаймыз. Бірақ бұл тәсілдер ескірген. Бұл ел беделіне орны толмас нұқсан келтіріп, азаматтардың сеніміне нұқсан келтіреді», — деді Марат Ахметжанов.
Ахметжановтың айтуынша, тақырыпқа терең бойлау, талдау болмаған. Бір қызметте әртүрлі тұлғалар әшкереленді. Жемқор шенеуніктер ұсталып, жазаланды, олардың ұрлық жасауының себебі ешкімді де қызықтырған жоқ.
Сарапшының пікірі:
Қоғам қайраткері, кәсіпкер Марғұлан Сейсембай жемқорлықпен күресті бес шараның көмегімен күшейтуді ұсынып отыр.
Біріншіден, саяси мемлекеттік қызметшілер қызметінен кеткеннен кейін қандай да бір мемлекеттік қызметте жұмыс істеуге тыйым салынуы керек. Тәжірибе көрсеткендей, олар жұмыстан кету туралы өтініш жазады, ал біраз уақыттан кейін олар басқа мемлекеттік органдарда қызмет етеді. Сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтары салдарынан қызметінен кеткен болса, оларға мемлекеттік қызметте жұмыс істеуге тыйым салынуы керек және оның қаншалықты жаман екені маңызды емес.
Екіншіден, шенеуніктер немесе олардың орынбасарлары сотқа тартылып, бас бостандығынан айырылған болса, оларды мерзімінен бұрын босатуға болмайды. Бүгінде ірі көлемде парамен ұсталған жемқорлар 6-10 ай түрмеде отырған соң түрмеден босап шығады. Сейсембай сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін жазаны қатайту керек деп есептейді.
Үшіншіден, мемлекеттік қызметшілерге БАҚ-қа арыз, арыз жазуға тыйым салуға қатысты. Олар мемлекеттік қызметші болғандықтан, журналистік зерттеу барысында берілген ақпаратқа қатысты шағымдар мен арыздар жазбауы керек. Еліміздегі мемлекеттік қызметкерлер журналистердің аузын жабуға тырысуда.
Төртіншіден, әрбір саяси мемлекеттік қызметші өзінің мүлкі туралы ақпаратты ғана жария етпеуі керек. Бірақ, және оның отбасы мүшелерінің мүлкі туралы. Және декларация тапсырыңыз.
Бесіншіден, егер мемлекеттік қызметкер сыбайлас жемқорлық әрекет жасады деп айыпталса, оның мүлкі мен жақындарының мүлкі тәркіленуі керек. Қазақтың жемқор шенеуніктері мүлікті өз атына тіркемейді. Олар балаларының немесе жұбайының атына тіркеледі.
Айжан Абилова
[:]
