[:kz]
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы халықаралық порталдың мәліметінше, 2022 жылдың басынан бері Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа негізделген 1400 қылмыс анықталған. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа есеп берді.
2022 жылдың 7 айында 1 400-ден астам сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтары тіркелді. 900 қылмыстық іс қозғалды. Басқарма басшысы Олжас Бектенов елімізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы профилактикалық іс-шаралар жүргізіліп жатқанын айтады. Көліктік бақылау, мемлекеттік сатып алулар, СПК және МИИР Мемлекеттік қорғаныс тәртібі комитеті секторлары талданды. Басқармада сыбайлас жемқорлық қылмыстарын ашуға деген көзқарас өзгерді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет бөлімшелерінің жұмысын бағалау жүйесі қайта қаралды. Бұған дейін агенттік жұмысы тек статистикалық мәліметтер бойынша ғана бағаланатын. Қазір департамент пара алудың және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың басқа да түрлерінің түпкі себептерін зерттеуге жұмылдырылған. Айта кету керек, сыбайлас жемқорлықтың әрбір бесінші оқиғасы мемлекеттік сатып алуда орын алады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет төрағасының орынбасары Ұлан Сарқұловтың айтуынша, бюджет шығыстарының үштен бір бөлігі мемлекеттік сатып алуға жұмсалады. Бұл шамамен 4 триллион теңгені құрайды. 2020 жылдан бері бұл салада 40 қылмыстық құқық бұзушылық тіркелді.
Қазақстандағы қылмыстардың 80 пайызы бюджет қаражатын ұрлау және жалған актілерге қол қою кезіндегі пара алу. Екі жыл бойына білім, құрылыс, денсаулық сақтау, мәдениет саласының қызметкерлері заңды бұзған. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет қызметкерлері жемқорлыққа жол бермейтін органдардың бірі қаржылық бақылау екенін баса айтады.
Еуропаның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы кеңесінің баяндамасында «техникалық» Қазақстан сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін көп жұмыс істеп жатқаны айтылған. Бірақ елеулі реформалар үшін түбегейлі өзгерістер қажет. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің маңызды қағидаттары – заң үстемдігі, теңдік қағидаттары және демократия институттары.
«2022 жылдың қаңтарындағы қоғамдық наразылық Қазақстандағы кейбір іргелі проблемаларға, атап айтқанда, оның тармақтары арасында биліктің біркелкі бөлінбеуіне (атқарушы биліктің басымдығымен және президенттің өкілеттіктерінің кеңдігімен), сыбайлас жемқорлыққа, шектеулі элиталық топтардың ықпалының күшеюіне назар аударды. , әлсіз азаматтық қоғам және үкіметтің азаматтар алдындағы жауапкершілігін арттыру қажеттілігі», — делінген баяндамада.
Сыбайлас жемқорлық мемлекеттік аппаратты ғана улап қоймайды. У сияқты тараған құбылыс жолындағының бәрін құртады. Қазақстанда сапалы оқу орындары жетіспейді. Мектеп оқушылары үш ауысымда оқуға мәжбүр. Білім министрі Асхат Аймағамбетов ведомствоға қарасты ұйымдарға қазақстандық мектептердегі жұмыс барысын қадағалауды тапсырды.
Министр мектептерде сыртқы дәретханалардың барын сынға алды. Аймағамбетов оқушылардың құқығын сақтамайтын, қысым көрсету, пара алу фактілері орын алып жатқан мектептерге қатаң шара қолдануға уәде берді. Мемлекет мектеп асханалары мен әжетханаларының сапасыздығымен күреспекші.
«Мектеп асханасы мен дәретхана мәселесінде біз жағдайды түбегейлі өзгертуіміз керек. Біз жеткілікті ақпарат алмаймыз. Меніңше, мектептерде тек осы мәселелер бар деп айта алмаймыз, олар жеткілікті, бірақ жасырын. Менің мәліметім бойынша, кейбір мектеп директорлары бізге осындай ақпаратты жеткізгендерді жазалайды», — деді Аймағамбетов.
Мектептердегі сыртқы дәретханаларға қатысты жанжалдар есімізде. Оларда мектеп оқушыларын ұрып-соғып, тіпті зорлаған. Білім министрі атап өткендей, ел мектептерінде небәрі 50 көше дәретханасы қалды. Бұрын олардың саны 2 700 болатын. Аймағамбетов жаңа дәретханалар есептерде ғана пайда болуы мүмкін екенін жоққа шығармайды. Іс жүзінде олар жұмыс істемейді.
«Сондықтан, мен тіпті, Балалардың құқықтарын қорғау комитеті НПО-мен бірлесіп сенім телефонын іске қосып жатқанын, WhatsApp пен Telegram-да болатынын хабарлай аламын және айта аламын, себебі бұл балаларға өте ыңғайлы. Балалар, ата-аналар және мұғалімдер тиісті фотосуретті жібере алады», — деді министр.
Министр оқу орындарының жоқтығын, үш ауысымда оқытуды, асханалардағы қымбат тамақты бюджет қаржысын сауатсыз бөлетін әкімдіктердің нашар жұмысымен байланыстырды. Эндемиялық сыбайлас жемқорлық балалардың зардап шегуіне әкеледі.
Біздің университеттерде жағдай жақсы емес. 2021 жылы алматылықтар арасында сыбайлас жемқорлыққа қатысты сауалнама жүргізілді. Оңтүстік астана тұрғындары жоғары оқу орындарын жемқорлыққа жол берген жүйенің бірі деп санайды.
Студенттердің өздері жатақханадағы орындардың жоқтығына, жүктеменің көптігіне және тестілеу мен емтихан тапсыру кезінде ақша бопсалау фактілеріне шағымданады. 2021 жылдан бастап университеттер ISO 37001-2016 жүйесі бойынша халықаралық стандартты енгізуді бастады.
Президент Тоқаевтың тапсырмасы бойынша жоғары оқу орындарында комплаенс кеңселері мен Sanaly urpaq жобалық кеңселері ашылады. Бұл жастар арасында адалдық пен инабаттылық мәдениетін насихаттаудың бір жолы. «Sanaly urpaq» жобасына Жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің департаменті жетекшілік етеді.
Филиал басшысы Шерзат Шерметтің айтуынша, бұл сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты насихаттаудың бір жолы. Кабинет студенттер мен мұғалімдер арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырады. Университеттер ашық әрі транспарентті бола бастады.
Ел Президентінің тікелей тапсырмасымен жоғары оқу орындарында ISO 37001-2016 халықаралық стандарттары жұмыс істейтін болады. Алматы қалалық Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет басқармасының басшысы Асхат Оразханның айтуынша, бұл стандарт емтихан тапсыру және жатақханадан орын бөлу кезінде пара алу қаупінің алдын алуға септігін тигізеді.
[:]
