Мазмұны

Кіріспе	7
1. Әдебиетке шолу	10
1.1. Шет елдердін етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын талаптар.	10
1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы	15
1.3 Ірі қара малдың етінін сапасы	18
2. Негізгі бөлім	19
2.1. Нормативтік сілтемелер	19
2.2. Терминдер мен анықтамалар	20
3. Зерттеу әдістемесі және нәтижелері	25
3.1.Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген техникалық шарттарды әзірлеу	25
3.2.Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, баяндауға қоыйлатын жалпы талаптар	26
3.3. Сиыр етіне қойылатын техникалық талаптары	37
3.4 «Сиыр еті» жаңа стандарттың техникалық талаптары	40
4. Стандарттарды үйлестіру экономикалық тиімділігі	49
5. Еңбек қорғау	51
6.Қорытынды	54
Қолданылған әдебиеттер	55
Қосымша А

Кіріспе

Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы, агроөндірістік кешеннің ұйымдар мен мекемелер жеке меншігінің көптеген формалары, олармен басқарудың мемлекеттік құрылымның қалыптасуы, алдағы Дүниежүзілік сауда ұйымына енуі сертификаттау және стандарттаудың, өндірістік технология мен өңдеудің, өнім сапасын жоғарлату жүйесінің критикалық бағасын жүктейді.

Өлшем бірлігін қамтамасыздандыру және техникалық реттеу саласында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне енгізу, сертификаттау бойынша жұмыстарды күшейту талаптары мен экономикалық шарттардың өзгеруінен АӨК-гі стандарттау бойынша нормативтік құжат қорын жақсарту және қайта қарауды шарт етеді.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттар қорында жалпы 44 368 стандарттар бар. Қазіргі кезде АӨК өнімдеріне 1897 стандарттар бар, соның ішінде 889 стандарттар өнімге және 1008 стандарттар ауыл шаруашылық және тағам өнімдерінің сапасын сынау әдістеріне арналған, сонымен қатар терминдер мен анықтамаларға, орамына, таңбасына, тасымалдануына және сақталуына арналады.

АӨК секторында ұлттық стандарттардан да басқа құжаттар болады. Қабылдау механизімімен, қолдану саласымен: салалық стандарттар мен өнімге техникалық шарттармен ерекшеленеді.

Кейінгі жылдары тағам өнімдеріне, сынау әдістеріне БҰҰ-да ФАО/ВОЗ, Кодекс Алиментариус Комиссиясының стандарттары мен халықаралық стандарттардың талаптарын ескере отырып, ұлттық стандарттарды өндірген кездегі қолданылған отандық стандарттарды халықаралықпен үйлестіру және аналогтардың жоқ болғандағы тікелей қолдану жөнінен үлкен жұмыс жүргізіледі.

Қазіргі кезде тағам өндірісінде негізінен Кодекс Алиментариус Комиссиясының, ФАО/ВОЗ стандарттары, ИСО және басқа да елдердің стандарттары қолданылады.

ИСО стандарттарына, соның ішінде 9000 сериялы МС ИСО стандарттарына ориентация пайдасына ең басты мәселе — отандық және халықаралық нарықта өнімнің бәсекелестік қабілеттігін жоғарлату. ИСО стандарттары Қазақстанда барлық өндірісте кең тарала бастады. Әлемнің әр түрлі региондарынан келетін өнімнің таңдауы кең болған сайын, халықаралық деңгейде стандартталған өнім сапа, беріктілік және қауіпсіздіктің барлық деңгейіне сай бола алады.

Қазіргі уақытта ИСО-ның 21 стандарттары ет және ет өнімдеріне арналған.

Тағам өнімдеріне ИСО стандарттарының ішінде негізгі бөлімі – үлгі алу әдістемесіне, майлылықты, қышқылдылықты, құрғақ затты, күлділікті, ылғалдылықты, ақуызды анықтау әдістеріне арналған. Сальмонеллалар мен басқа да патогенді микроорганизмдерді шығару, нитраттар мен нитриттерді анықтау әдістері стандартталған.

Осыған байланысты сиыр етіне ҚР СТ жобасын актуалды өңдеу халықаралық талаптармен үйлестіру.

Ғылыми зерттеулер мен әлемдік тәжірибе жылқылардың өнімділігін бағалаған кезде түрін, жасын, тірілей салмағын, қоңдылығын және сүйекті ет шығынын ескеретін болсақ, ал ұша сапасын бағалаған кезде оның салмағын, толық еттілігін, жұмсақ бөліктің мөлшері, ұшада май ұлпаларының жиналуы, бұлшықет және май ұлпаларының түсі ескеріледі.

Бүгінгі күні ТМД елдерінде, соның ішінде Қазақстандағы союға арналған жылқы, сонымен қатар жылқы және құлын етінің классификациясы мен бағалау жүйесі шикізаттың сапалы әртүрлілігін есепке алмайды және осыған байланысты өндірістің өсуін стимулдауды, жануарларды өсірудің интенсивті әдістерін енгізу мен ет сапасын жақсартуды қамтамасыздандырмайды.

Жеке саудаға, қоғамдық тамақтануға және тағамдық мақсатта өндірістік өңдеуге арналған ұшадағы сиыр етінің талаптары МЕМСТ 779 «Жартылай ұша мен ширектегі сиыр еті» көрсетілген. Стандартта сиыр етін екі категорияға бөлінуі қарастырылған – бірінші және екінші.

Ет сапасын бағалау негізінде визуалды және органолептикалық әдістерді қарастыратын субъективті критерийлер болу керек.

«Техникалық реттеу туралы» заңда ұлттық стандарттың әзірлеушісі кез келген тұлға бола алады.

Дипломдық жұмысына мынадай мақсаттар қойылған:

Жұмыс тақырыбы бойынша халықаралық стандаттарын және басқа да нормативтік құжаттарды жинау және жүйелендіру;
«Сиыр еті» жаңа стандарттың халықаралық талаптарымен әзірлеу;
Сиыр етіне халықаралық стандарттады үйлестірудің экономикалық тиімділігін анықтау.

Әдебиетке шолу

1.1 Шет елдердің етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын талаптар.

Cойыс малы мен оның етінің сапасына деген талап шикізат өндіру, оны өңдеу жағдайы, тұтынушы талабы ескерілетін стандарттарға сай келуі тиіс. Сол стандарттар негізінде сатып алу бағасы, өндіру сатысындағы үстемелер, кемітулер, айналым,тұтыну мәселелері келіп туындайды.

Дамыған елдердің көбісінде сойыс малы (категория) мен олардың ұшасына (сорт) деген бірыңғай стандарттар жүйесі қабылданған. Бұл сойыс малының категорияларына сол мал ұшаларының белгілі бір сорттары сай келеді деген сөз. Мұндай стандарттар жүйесі етке өткізілетін мал сапасына себепші болады. Өйткені фермерлер оларды белгілі категоияларға және оларға деген бағаға сай бордақылайды.

ЕО елдерінде малдың жасы мен жынысын ескере отырып, бұлшық ет және май ұлпаларының мөлшері бойынша ірі қара ұшасын бағалаудың бірыңғай EUROP жүйесі бар. Онда бұлшық еттенуді қабылданған бағалау негізінде анықталатын, ұшаларды 5 кластық сапаға (E-өте таңдаулы,U-өте жақсы,R-жақсы,O-айтарлықтай жақсы,P-қанағаттанарлық), сондай-ақ қыртыс майының қалыңдығы бойынша анықталып, цифрлармен белгіленетін (1-май ұлпасыз, 2-май өте жұқа, 3-май қабаты онша емес, 4-семіз, 5-өте семіз) бес қоңдылық категориясына бөлу қарастырылған. Жоғарғы категорияға жатқызылған ұшалардың сойыс шығымы жоғары да (56,5 – 56,06%), ал ең төменгі категориядағы ұшаның сойыс шығымы өте аз (52,0 – 50,0 %).

АҚШ-тағы сиыр етін кластаудың бүгінгі жүйесінің негізіне сандық және сапалық көрсеткіштері алынған. Сиыр етін өндіруге арналған сойыс малы жынысы (ұрғашы баспақтар, тарттырылған еркек баспақтар, сиыр, өгіз және бұқалар) және жасы (А-9-30 айлық төл, В-30-48 айлық төл, С-48-60 айлық төл, Д және Е-60 айдан асқан мал) бойынша бөлінеді. Мал жасы түсі мен кейбір сүйектері формасының үйлесімі, шеміршектерінің қатаюы, арық етінің түсі мен ұлпаларының құрылымы, жыныс органдарының жетілуі негізінде айырылады.

Ет сапасы бойынша ұша жоғары, іріктелген, жақсы, стандартты, тауарлық, пайдаланылатын, колбасалық, консервілік деп сегіз категорияға бөлінеді. Ұрғашы баспақтар тарттырылған еркек баспақтар етінде ғана осы сапа категориясынын сегізі де бар. Сойыс малының белгілі бір категориясына (бірінші категориядан бесініші категорияға дейін) ұша сорттары ет шығымы бойынша сай келеді.

Бұл елде сүйексіз ет сату ісі кең тарағандықтан, кейде ұша сорттылығын бөлшек саудада сату үшін жаясын, жамбас етін, сүбесін, қабырға және мойын-жауырын бөлігінің етін әбден бөліп алғаннан кейін жұмсақ ет шығымына қарай бағалайды. Бірінші категорияға мүше бөліктерінің жұмсақ етінің жиынтық шығымы 52,4% және одан астам, екіншіге 52,3-50,1, үшіншіге 50,0-47,8, төртіншіге 47,7-45,5, бесіншіге 45,4 және олар мал өткізушілермен есеп айырысқанда соған негіз болып табылады, яғни олардың үлесіне сиыр ұшасының бүкіл құнының 80 пайыздаы келеді.

Канадада сиыр ұшасын стандарттау негізіне мал жасы ескеріле отырып,сандық және сапалық сипаттамалар(етінің түсі, консистенциясы, мәрмәрлігі) алынады.Бұлар ұшаны бес категорияға (А;В;С;Е) бөледі. Оның үстіне алғашқы екеуі осының негізінде ет шығымы шығарылатын ұша массасына және 11-қабырға деңгейіндегі бұлшық ет астындағы май қабатының қалыңдығына қарай 4 сортқа (1,2,3 және 4) бөлінеді.

Италиядағы етті ірі қара мал шаруашылығы.

Италияның мал шаруашылықтары етінің өнімділігі жоғары, ірі, өсімділігі озық етті бағыттағы ірі қара малдарын өсірудің көптеген қыр-сырларына тәжірибелер жасауда. Өнімділік деңгейі рекордтық көрсеткішті табындар құрылды, ондағы 12 айлық өгізшелердің тірілей салмағы 500кг-нан асқан, 18 айлықтары 700кг-нан жоғары, 24 айлықтары 1100кг-нан, ал 4 жастағы өгізшелер салмағы 1700кг-нан асқан. Италияда озық өндіруші-бұқалар арнайы етті тұқымдарды қолдану ұйымдастырылған. Тек қана етті бағыттағы тұқымдарды қолдан ұрықтандыру орталықтары құрылған.

Италия — өнімділігі жоғары етті тұқымдардың шығу тегінің отаны. Ет бағытындағы ірі қара мал тұқымдарының негізгілері – киандық, маркиджандық, романьольдық. Солармен қатар маркитандық, пьемондық, ет бағытындағы симменталдық, шароле, лимузин және т.б көптеген етті және етті-жұмысшы бағыттағы – апулийлық,мареммдық, марштық, подолийлық және чиана тұқымы. Италиялық тұқымдардың сипаттық ерекшеліктері — өсуінің жоғарғы озықтылығы.

Оптималды азықтандырғанда жас малдығ орта тәуліктік өсімділігі 1500-2000г құрайды. Италияның ұлттық мақтанышы – киан тұқымы, 12 айында өгізшелерінің тірілей салмағы 600кг, 18 айында 800кг, 24 айында 1000кг және одан да жоғары. Олардан ең жақсысы 1500кг салмаққа жетеді. Мысалы: фалло өгізшесі 24 айында тірілей салмағы 1630кг, донетто – 1775кг, еттің рекордты шығымдылығы 67,4%. Бордақыланған малдар мәрмәрлі, жағымды нәзік дәмді сиыр етін береді.

Зерттеу кезінде өгізшелердің туылғаннан кейінгі орта тәуліктік өсімділігі 18 айға дейін 1200-2000г құрайды, ұрғашылары 1000-1300г.Маркиджан тұқымының көрмелік өгізшелері 6 айлық мерзімінде тірілей салмағы 384-435кг, 12 айында 634-695кг, 18 айында 854-922кг, 24 айында 1019-1105кг болған.Өсімділігінің озықтылығымен романьоль тұқымының өгізшелері көзге түседі. Олардың туылғаннан бастап орта тәуліктік өсімділігі 18 айға дейін 1500г, 20 айға дейін 800-850кг-ға жетеді.

Италиядағы мал шаруашылығы қазіргі заманғы ғылымның селекция саласындағы даму, көбею және ауыл шаруашылығы малдарын азықтандырудың жетістіктерінің есебінен жүргізіледі.

Ресейдің етке арналған малдарының бірегей стандарты туралы.

Жаңа бірегей стандарттың негізі алынған еттің сандық және сапалық көрсеткіштері жоғары болатын малдарды өндіру,халықаралық стандарттармен үйлестірудің ғылыми критерийі болып табылады.

Оны өңдеу және бекітудегі ірі өара малдың және алынған ұшаның сапа талаптарын, Ресейде өңделген еттердің өнімділігі, ұшаның немесе еттің сапасына әсер ететін сойыс контингенті ескеріледі.

Тұқымдардың арасында тек тірілей салмағы бойынша ғана емес, сонымен қатар ет өнімділігінен де айырмашылығы болатыны анық. Жас малдың орташа орташа тірілей салмағы жеке тұқымдарда жасы бойынша 17-18 айлық 437ден 566кг ауытқиды. Арнайы ірі мал тұқымы шароле және оның сүт бағыттағы тұқымдармен құрамдалған орта арнайы етті бағыттағы тұқымдар – герефорд, қазақтың ақбас сиыры, лимузин, аббердин-ангксс, қалмақ сиыры және оның қосындылары.

Ресейдің мүйізді ірі қараларының әр түрлі тұқымды контингентін ескере отырып, өңдеу кезінде салмағы бойынша майдың жиналуын малдың көрсеткіштеріне ірі, орташа және ұсақ тұқымдарына талаптары бірдей. Мысалы етті тұқымдар біреуінде май жиналымдары мүлде жоқ деуге болады (шароле) және май жиналымдары анық көрінеді (қалмақ сиыры).

Мүйізді ірі қараның жас малының өсіру кезіндегі және ет үшін бордақылауды интенсивті өсімділігі еттің өнімділігімен көзге түседі. Олар азығының төлемінің тиімділігімен, жоғарғы майлы салмағымен, ұшасының салмағымен және жұмсақ етінің шығымдылығымен сипатталады.

Орта есеппен алғанда тірілей салмағы 325кг-нан 475кг-ға немесе 46%, ұша массасы 57% дейін көтеріледі,жұмсақ ет шығымдылығы 65%, бұл ұша етінің толық жақсаруын жоғарлатады.

Қазіргі уақытта мүйізді ірі қара малын бағалаудың негізгі объективті критерийі болып, бордақыланғаннан кейінгі малдың тірілей салмағы және қоңдылығы, құжатта рәсімделген жас, тұқым, жыныс, сою алдындағы тірілей салмағы,ұшаның массасы және категориясы, сонымен қатар тіс аркадасы туралы деректер болып табылады.

Шет елдік стандарттарда объективті критерийлері, бағалауы, өте аз мөлшерде ескеріледі. Жасын, жынысын, өнімділік бағытын малдың және ұшаның субъективті көрсеткіштерін құжаттар бойынша анықтайды. Ұшаларды формасы және толық еттілігі, тері асты майларының жиналу деңгейі бойынша бағалайды.

Союға әкелінген үлкен мүйізді ірі қара малы стандарт жобасында 2 категорияға бөліну болжалады, алынған ұша және мал сапа талаптарына сәйкес.

Ресейдегі ірі қара мал шаруашылығын озықтандырудың негізгі бағыты бұл «сиыр – бұзау» технологиялық циклдің процесінде жас майсыз сиыр етін 6-9 айлық мерзімде 200кг жеткізудің ғылыми жүйе негіздерінің озық технологиясын қарастыру болып табылады.

Етті бағыттағы малдардың өнімділігін арттыруда отандық – қазақтың ақбас тұқымы, қалмақ сиырының тұқымы ерекше көзге түседі. Олар азықтарға шығынсыздығымен, бейімделушілігімен, тез жетілгіштігімен, етінің технологиясы және сапасының жоғарылығымен, арқасының кеңдігімен және анық көрінетін май қатпарымен ерекшеленеді. Ет түсі солғын, ашық немесе ашық-күлгін немесе күлгін «бұзау еті» деп аталады. Бұзау еттерін салмағына байланысты мынадай категорияларға бөледі: «жеңіл» — 40кг, «орташа» — 70кг, «ауыр» — 150кг.

Кейінгі 8-10 жыл ішінде Батыс Еуропа елдерінде бұзау етінің ауыр ұшасын алу технологиясы жасалды және қолданып келеді. «Ақ», «күлгін» бұзау етін алудағы классикалық тәсілге қарағанда, бұл әдістің ерекшелігі мұнда бұзауларды 7-8 айға дейін өсірудің жаңа базалық технологиясы қалыптасқан.

8 айлық бұзауларды сойғанда алынған үшалардың бұлшық еттері жақсы дамыған (еттілік индексі 3,46), майлы қатпары әлсіз байқалады, бұлшық еттерінің түсі ашық-күлгін, «күлгін» бұзау етіне сәйкес.

Физико-химиялық көрсеткіштерінің комплексі бойынша жас сиыр етіне сәйкес. Бұзау етіндегі белок мөлшері 20,2%, сиыр етінде 19,1%;майы 4,5 және 12,4%; белокты-сапа көрсеткіші 4,69 және 4,6 сәйкес. Етінің түсі қызыл болады, пісірілгені – айтарлықтвй дәмді, хош иісті, нәзік және шырынды. Сорпасының сыртқы түрі өте жақсы.

Бұзауларының жасына байланысты 2 топқа бөлуді қарастырыды: 14 күннен 3 айға дейін және 3 айдан 8 айға дейін.

Бұзау етін қоңдылығына байланысты 2 категорияға бөледі: сүт еметін бұзаулар,3 айлық бұзаулар бірінші категория талаптарына сай бұзаулардың тірілей салмағы 30кг. 3 айдан 8 айға дейінгі бұзауларға тірілей салмағы бойынша (150кг жоғары) талаптары бекітілген.

Алынған көрсеткіштердің барлығы стандарттарда бекітілген талаптарға сәйкес болуы керек. Сонымен, жаңа стандарт ірі қара малын өсіруді және бордақылауды озықтандыруды қолдану бағасын және бұзау еті мен сиыр етінің қазіргі заманғы талаптарға сәйкестігін, яғни көбіне халықаралық стандарттарға жақын жағын қарастырады.

1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы.

Ет өңдеу кәсіпорындарына өңдеуге әкелінген олардан тамақтың ет өнімдерін алуға арналған қолда өсірілетін малдар мен құстарды сойыс малдары деп атайды. Оларға ірі қара, шошқа, жылқы, қой, ешкі, түйе, үй қояны, қодас, тауық, қаз, үйрек, күркетауық жатады.

Ірі қара мал – республикамыздағы мал шаруашылығының ең ірі салаларының бірі. Барлық өндірілетін еттің 45 % мөлшерін ірі қара шаруашылығынан аламыз.

Ет өндіруде ірі қараның ішінде арнаулы етті бағыттағы ірі қара тұқымды малдар өсіріп — өркендетудің бағытының маңызы зор. Етті тұқым басқаларына қарағанда тез өсіп жетіледі, қысқа мерзімде етке тапсыруға жарамды, сойыс шығымдылығы жоғары және етінің сапасы да жоғары.

Қазақстанда етті бағыттағы ірі қара тұқымдарының бірнеше түрлері өсіріледі. Солардың ішінде қазақтың ақбас тұқымы (сур.1), қалмақ (сур.2), санта – гертруда (сур.3), әулиекөл (сур.4), абердин – ангусс (сур.5) және аз мөлшерде шет елдік тұқымдар – шароле, герофорд малдары өсіріледі.

Қалмақ тұқымы – ертеден келе жатқан,

жайып семіртуге көнімпаз ауа райының құбылмалы жағдайына төзімді мал.Еті дәмді. Қазіргі кезде республикамыздың құмды, шөлді, ыстық жерлерінде жергілікті өнімділігі төмен, масасы, сонасы көп көл жағалауларындағы ірі қара тұқымдарын жақсартуға пайдаланылады. Мойынқұм, Балқаш көлі жағалауларындағы мекендерде жақсы өсіп жетіледі. Бұқаларының тірідей салмағы 600 – 800 кг, сиырлары 450 – 500 кг жетеді. Сойыс шығымдылығы 55 – 61% — ке дейін барады.

Аулиекөл тұқымы. Республикамыздың

Қостанай, Көкшетау, Павлодар облыстарының шаруашылығында жаңадан шығарылған етті бағыттағы тұқым. Жайылымда бағуға, бордақылауға бейім, тез жетілгіш тұқым. Енесінен айырған бұзауларының салмағы 220 – 230 кг жетеді. Ересек бұқаларының салмағы 800 – 900 кг, сиырлары 450 – 500 кг.

18 – 20 айға дейін семірткенде бұқаларының салмағы 60 – 65% .

Санта – гертруда. Америка Құрама Штатының

Техас штатынан әкелінген. Негізгі республикамыздың оңтүстік, оңтүстік батыс облыстарында тараған. Өзен, көл жағасында, көп құрғақ шөпті жақсы жей алатын және құрғақты ауаға суға төзімді мал тұқымы орташа салмағы: ересек бұқалар 830 кг, сиырлар 530 кг. Сойыс шығымдылығы 50 – 55%.

Қазақтың ақбас тұқымының сиыры.

Қазақтың ақбас тұқымы – республикамыздың түкпір – түкпірінде кең тараған, денсаулығы мықты, ауа райының өзгеруіне төзімді, қыстың – 40 ⁰С аязынан, жаздың 40 ⁰С ыстығынан төзімді. Өсімтал жайылымды да бордақылаған кезде де ұшасының құрамына өте көп май жиналмайды. Еті дәмді Бұзауларын 7 – 8 айында енесінен ажыратқанда 210 – 230 кг салмаққа жетеді. Сиырларының орташа салмағы 520 — 530кг, ал бұқаларының салмағы 900 – 1000 кг жетеді. Сойыс шығымдылығы 54 – 65% 18 айындағы бұқашықтары жедел бордақылауда 500 кг салмаққа жетіп сойыс шығымдылығы 60% астам болады. Алдыңғы қатарлы шаруашылықтарда тәуліктің салмақ өсімділігі 500 – 900г дейін жетеді.

Абердин – ангусс тұқымының сиыры. Абердин – ангусс тұқымы – тез жетілгіш, Шотландиядан әкелінген мал. Негізінен Ақтөбе, Қостанай, Павлодар облыстарында жерсіндірілген. Абердин – ангусс малы ықшам, сирағы қысқа. Етті, сүйегі жеңіл. Салмағы 500 – 550кг. Бұқалары 750 – 950 кг, 15 – 16 айлық тартылған өгізшелері 450 –460 кг тартады. Сойыс шығымдылығы 67 — 70%.

Суық және салқын ауа райына тез үйренеді. Абердин– ангусс малы сүтті бағыттағы сиырларымен будандастырылып, салмақты, етті, сойыс шығымы жоғары будан алынды.

1.3 Ірі қара малдың етінің сапасы.

Нарыққа түсірілген ет және ет өнімдерін міндетті түрде сараптау жүргізеді. Нарыққа түскенде ет тексерілді ме, тексерілмеді ме оған тәуелсіз сараптау жүргізіледі.

Ет комбинаттарында сараптаудан өтіп таңба басылған ет және ет өнімдері фирмалық дүкендерге таратылуға жіберіле береді. Нарықта ет және субөнімдері таратылғанда, тек дені сау малдардан таратылады. Ет және ет өнімдерінің сараптауын нарықта ветеринарлық тәжірибесі бар немесе инспекторлық тәжірибесі бар дәрігер ғана тексереді.Нарықтың территориясына сатуға түскен ет және ет өнімдері міндетті түрде нарықтың сараптау лабораториясында вет-санитарлық бақылау жүргізіледі.

Жеке тұлғалармен немесе кәсіпорын сатушыларымен сонымен қатар басқа елдерден таңбаланып әкелінген ет және ет өнімдері қайта сараптаудан өткізуге жіберіледі. Мемвет қызмет құжаттары және сәйкес таңбасы бар ет кәсіпорнында сараптаудан өткен ет және ет өнімдері, егер олар мемлекеттік сату орнына болса, қайта санитарлы бақылаудан өткізілмейді.

Мемлекеттік қадағалау органдары мұндай жағдайда сауда гигиенасы жағдайларын, таңбаларды және құжаттарды бақылаумен шектеледі. Ал сауда ережелері бұзылған жағдайда немесе өнімнің сапасына күдік туған кезде, сонымен қатар таңба орындары дұрыс басылмаған жағдайда жалпы негіздерге сүйене отырып, қайта сараптауды жүргізеді.

Негізгі бөлім

2.1 Нормативтік сілтемелер

ҚР СТ 1.0-2003 ҚР МСЖ. Негізгі ережелер.

ҚР СТ 1.2-2002 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі.

ҚР СТ 1.5-2000 ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына жалпы талаптар.

ҚР СТ 1.2-2002 «ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі».

ҚР СТ 1.3-2003 «ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу , бекіту және мемлекеттік тіркеу тәртібі».

МЕМСТ 15467-79 «Өнім сапасын басқару» Негізгі түсініктер.Терминдер мен анықтамалар.

МСТ 779-55 «Жартылай және ширек ұшадағы сиыр еті». Техникалық шарттар.

МСТ 7595-79 Ет. Сиыр етін жеке сауда үшін бөлу.

МСТ 15512-67. Экспорт үшін мұздатылған ширек ұшадағы сиыр еті.

МСТ 16867-71 Ұшадағы және жартылай ұшадағы бұзау еті. Техникалық шарттар.

МСТ 23219-78 Ет. Жеке сауда үшін бұзау етін бөлу.

МСТ 18157-88 Сойылған мал өнімдері. Терминдер мен анықтамалар.

МСТ 16020-70 Союға арналған мал. Терминдер мен анықтамалар.

МСТ 5110-55 Союға арналған ірі қара мал.

МСТ 23042 Ет және ет өнімдері. Майды анықтау әдісі.

МСТ 26930-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Мышьякты анықтау әдістері.

МСТ 26932-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Қорғасынды анықтау әдістері.

МСТ 26933-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Кадмиді анықтау тәсілі.

ИСО 3822-79 Ет және ет өнімдері. Болжаулы колиформды бактериялар мен Escherichia coli табу және есептеу (арбитражды әдіс).

ИСО 3665-75 Ет және ет өнімдері. Сальмоннелді анықтау (арбитражды әдіс).

ИСО 7218-96 Микробиология. Тамақ өнімдері. Микробиологиялық зерттеулердің жалпы ережелері.

ИСО 3100-1-91 Ет және ет өнімдері. Сынақ сұрыптап алудың әдістері.

ИСО 3100-2-88 Ет және ет өнімдері. Сынақтарды микробиологиялық зерттеулер үшін дайындау

2.2 Терминдер мен анықтамалар

1) Үйлестірілген стандарт – техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерде белгіленген талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін стандарт;

2) Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесі – өз құзыреті шегінде Техникалық реттеу саласындағы жұмыстарды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың, жеке және заңды тұлғалардың, сондай-ақ нормативтік құқықтық актілердің, стандарттардың жиынтығы;

3) Мемлекеттік стандарт – уәкілетті орган бекіткен және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;

4) Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен стандарттардың мемлекеттік қоры – техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілердің, стандарттың және мемлекеттік органдардың өз құзыреттері шегінде қалыптастыратын өзге де құжаттарының мамандандырылған қорларының жиынтығы;

5) Өнімнің өмірлік циклі – өнімді жобалау, өндіру , пайдалану, сақтау, тасымалдау, өткізу, кәдеге жарату және жою процестері;

6) Мүдделі тараптар — қызметі техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеумен тікелей байланысты жеке тұлғалар және олардың қауымдастықтары, одақтары, сондай-ақ қатысуы Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген өзге де тұлғалар;

7) Өнімді, көрсетілетін қызметті бірдейлендіру – белгілі бір өнімді, көрсетілетін қызметті ерекшелейтін белгілері бойынша бірмағыналы тануды қамтамасыз ететін рәсім;

8) Ұлттық стандарт – шет мемлекттің стандарттау жөніндегі уәкілетті органы қабылдаған және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;

9) Стандарттау жөніндегі нормативтік құжат – стандарттау жөніндегі қызметтің әр түріне немесе оның нәтижелеріне қатысты нормаларды, ережелерді, сипаттамаларды, принциптерді белгілейтін құжат;

10) Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық акт – осы

Заңға және «Нормативтік құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қабылдаған, техникалық реттеу саласындағы құқықтық нормаларды белгілейтін, олардың қолданылуын өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата тұратын белгіленген нысанадағы жазбаша ресми құжат;

11) Негізге алынатын стандарт – қолдану саласы кең немесе техникалық реттеудің белгілі бір саласына арналған жалпы ережелері бар стандарт;

12) Өнім – процестің немесе қызметтің нәтижесі;

13) Процесс –өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда,

қандай да бір тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және дәйекті іс-қимылдар (жұмыстар) жиынтығы;

14) Стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым – географиялық немесе экономикалық бір ғана өңірдің стандарттау жөніндегі тиісті органдары қызметіне қатысу үшін ашық болатын стандарттау жөніндегі ұйым;

15) Өңірлік стандарт – стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым қабылдаған және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;

16) Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің тізілімі – техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерді, стандарттарды есепке алу құжаты;

17) Стандарт –уәкілетті орган көздеген тәртіппен бекітілген, көп мәрте және ерікті пайдалану мақсатында техникалық реттеу объектілеріне ережелеріне, жалпы принциптер мен сипаттамаларды белгілейтін құжат;

18) Ұйым стандарты – ұйым бекіткен стандарт;

19) Стандарттау – нақты қойылып отырған және ықтимал міндеттерге

қатысты көпшілікке ортақ, көп мәрте және ерікті пайдалану үшін ережелер белгілеу арқылы өнімге, көрсетілген қызметке және процестерге қойылатын талаптарды ретке келтірудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған қызмет;

20) Техникалық кедергі – техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерде және стандарттарда қамтылатын талаптардың әр түрлілігі немесе өзгермелілігі салдарынан туындайтын кедергі;

21) Стандарттау жөніндегі техникалық комитет – бекітілген стандарттау объектілері немесе қызмет бағыттары бойынша стандарттарды әзірлеу және мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін құруға қатысу үшін ерікті негізде экономика салаларында құрылатын консультациялық-кеңесші орган;

22) Техникалық реттеу – санитарлық және фитосанитарлық шараларды қоспағанда, сәйкестігі растау, аккредиттеу және белгілінген талаптардың сақталуын мемлекеттік бақылау мен қадағалау жөніндегі қызметті қоса алғанда өнімге, көрсетілетін қызметке, процестерге қойылатын міндетті және ерікті талаптарды анықтауға, белгілеуге, қолдануға және орындауға байланысты қатынастарды құқықтық және нормативтік реттеу;

23) Уәкілетті орган –Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес техникалық реттеу саласындағы жұмыстарды басқаруға, бақылау мен қадағалауды жүзеге асыруға және стандарттау, сәйкестікті растау мен аккредиттеу мәселелері бойынша халықаралық және өңірлік ұйымдарда Қазақстан Республикасының атынан өкілдік етуге уәкілетті мемлекеттік орган

24) Сапа – объектiнiң белгiленген немесе болжамалы қажеттiктi қамтамасыз етуге сәйкес көрсеткiштер жиынтығы.

25) Өнiм – iс-қимылдардың немесе үрдiстiң нәтижесi.

26) Тауар – ерiктi иесiздендiрiлетiн, бiр тұлғадан екiншi тұлғаға сатып алу-сату келiсiмi бойынша өтетiн кез-келген зат.

27) Қызмет – тұтынушының қажеттiгiн қамтамасыз етуге бағытталған дайындаушы мен тұтынушының және дайындаушының iшкi iс-қимылдарының тiкелей әрекеттесуiнiң нәтижесi.

28) Сапа көрсеткiшi – тауар сапасына жататын бiр немесе бiрнеше қасиеттерiнiң сандық сипаттамасы.

29) Ресурстар – қызмет көрсетушiлер, қызмет ету құралдары, құрал-жабдықтар, технология.

30) Сапа жүйесi – сапаны жалпы басқаруды жүзеге асыру үшiн қажеттi ұйымдастыру құрылымы, әдiстеме, үрдiс және ресурстар жиынтығы.

31) Өнiм сапасын басқару жүйесi – өнiм сапасын басқару кезiнде материалды-техникалық және ақпараттық құралдардың көмегi арқылы өзара қарым-қатынас жасайтын басқару объектiлерiнiң және басқару органдарының жиынтығы.

32) Өнiм сапасын бақылау – өнiм сапсының көрсеткiштерiн бекiтiлген талаптарға сәйкестiгiн бекiту, тексеру.

33) Өнiм сапасын қадағалау – арнайы органдармен жүзеге асырылатын, өнiм сапасын қадағалау.

34) Өнiмнiң бiрлiк сапа көрсеткiшi – өнiмнiң бiр қасиетiн сипаттайтын сапа көрсеткiшi.

35) Өнiмнiң кешендi сапа көрсеткiшi – өнiмнiң бiрнеше қасиетiн сипаттайтын сапа көрсеткiшi.

36) Өнiм сапасының интегралды көрсеткiшi – өнiмдi пайдалану немесе тұтынудың пайдалы сумардық әсерi мен оны жасау және пайдалану немесе тұтыну қатынасы болып табылатын өнiмнiң сапа көрсеткiшi.

37) Өнiмнiң ақаулық коэффициентi – өнiмнiң бiрлiгiне келетiн ақаудың орташа өлшенген саны.

38) Өнiм сапасы көрсеткiштерiнiң регламенттелген мәнi – нормативтiк құжаттармен бекiтiлген өнiмнiң сапа көрсеткiштерiнiң сәйкестiгiн тексеру.

39) Квалиметрия – өнiм сапасын бағалаудың сандық әдiсi болып табылатын ғылым аумағы.

40) Бақылау жүйесiндегi бақылау органы – басқаруға әрекет етудi шығаратын өнiм сапасын басқару жүйесiнiң бөлiгi.

41) Өнiм сапасын бағалаудың статистикалық әдiсi – өнiмнiң бiрлiк және кешендi сапа көрсеткiштерiн бiрдей қолдануға негiзделген оның сапасын бағалау әдiсi.

42) Өнiм сапасының деңгейi – бағаланатын өнiмнiң сапа көрсеткiшiнiң негiзгi сәйкес көрсеткiштер мәнiмен салыстыруға негiзделген өнiм сапасына жататын сипаттама.

43) Жарамды өнiм – барлық бекiтiлген талаптарға сай және қанағаттандыратын өнiм.

Зерттеу әдістемесі және нәтижесі

3.1 Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген техникалық шарттарды әзірлеу.

Тағам өнімдерінің қауіпсіздік мәселелері өндірушілер үшін аса маңызды болып табылады. Бұл қазіргі әлемдегі едәуір тараған тағамдық уланулармен байланысты.

Осыған байланысты әр түрлі елдерде тағам өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жүйелер енгізілген. Ол тағам өнімдері өндірісінде орын алатын қауіптерді талдаудың алдын алады.

Әлемнің өндірістік дамыған елдерінде тағам өнімдері кәсіпорындарында тәуекелділікті басқару жүйесі ретінде ИСО халықаралық стандарты пайдаланылады.

ИСО жүйесі-қауіпсіз өнімді шығаруда қазіргі заманғы сұранысты қанағаттандыруға қабілетті болып табылады. Ол ғылыми түрде негізделген, сәйкестендіру, өндіру кезіндегі қауіп факторларды талдау және бақылау, тағам өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тағам өнімдерін сатуға және тұтынуға жүйелі түрде жақын келуі болып табылады.

ИСО-басқару жүйесі, онда тағам өнімдерінің қауіпсіздігі биологиялық, физикалық және химиялық ластануды талдау және бақылау арқылы жүзеге асырылады. Ол шикізатты өңдеуден, оны сатып алудан және өңдеуден басталып, оны өндірумен, сатумен және соңғы өнімді тұтынумен аяқталады.

Көптеген өнеркәсіптік үрдістер бірнеше: өндіру мен шикізатты алудан дайын өнім шығаруға дейінгі кезеңдерінен тұрады. Осыған орай, құрастырылған ИСО жетекшілік және өткізілген зерттеулер бойынша өнімнің қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін факторларды айқындауға болады.

ИСО жүйесін енгізу қауіпсіздік мәселелерін шешуге жағдай жасайды және қауіпті факторларды бақылау туралы нақты ақпаратты береді.

ИСО жүйесі 60 жылдары Pillsbury компаниясы және АҚШ лабораторияларының біріккен күшімен Натикада және НАСА-да (The National Aeronautics and Space Administration) космосқа арналған тағам өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін құрал ретінде әзірленген.

1971жылы Pillsbury компаниясы ИСО жүйесімен азық-түлікті қорғау бойынша 1

Американ Ұлттық конференциясында таныстырылды, содан бастап бұл концепция тағам өнеркәсібінде дами бастады. ИСО жүйесінің үш концепциясы:

— соңғы өніммен байланысты барлық қауіптерді сәйкестендіру және бағалау;

тағам өнімдерін өндіру үрдісінде қадамдарды және кезеңдерді анықтау;

осы нүктелерде бақылау процедураларын орындау.

1987 жылы-АҚШ-та тағам өнімдері үшін микробиологиялық критерийлер бойынша ұлттық қадағалау комитеті құрылды.

1989жыл ИСО тағам өнімдерін өндіру және сату кезіндегі қауіпсіздік жүйесі ретінде ұсынылды, бұл кезде тек микробиологиялық қауіпті факторлар ескерілді.

1993 жылы-комиссия қиын бақылау нүктелерінде қауіпті факторларды талдау жүйесін қолдану бойынша жетекшілік қабылдады.

1993 жылы-тағам өнімдерінің гигиенасы бойынша Директива қабылданды.

1997 жылы-комиссия қазіргі заманғы ИСО концепциясын қабылдады.

3.2 Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, баяндауға қойылатын жалпы талаптар.

Стандарттарды құру, баяндау, мазмұндау, рәсімдеу жұмыстары ҚР СТ 1.5, ҚР СТ 1.2 стандарттары бойынша жүзеге асырылады.

Стандарттар төмендегідей құрылымдық элементтерден тұрады:

титулдық бет;
алғы сөз;
мазмұны;
кіріспе;
аталуы;
қолдану саласы;
нормативтік сілтемелер;
анықтамалар;
белгілер мен қысқартулар;
талаптар;
қосымшалар;
библиографиялық деректер.

Стандарттарды әзірлеу жұмысы ҚР СТ 1.2-2002 “ҚР МСЖ мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі” бойынша жүргізіледі.

Стандарттардың жобасын әзірлеу жұмыстарын Қазақстан Республикасы мемлекеттік стандарттау жоспары, техникалық комитеттің жұмыс бағдарламасы (жоспары) және стандарттар әзірлеу туралы келісімдер бойынша немесе ынталы түрде Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер (ТК), мемлекеттік басқару ұйымдары, басқа заңды тұлғалар атқарады. Мемлекеттік стандарттау жоспарына енгізілген стандарттар туралы ақпарат Мемстандарттың енгізілуі тиіс.

Стандартты әзірлеу кезінде Қазақстан Республикасында күші бар заңдар, мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттары, техникалық регламенттер, мемлекет үшін қажетті халықаралық, аймақтық, шетелдік, ұлттық стандарттар басшылыққа алынуы керек.

Стандарттарды әзірлеу кезінде ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық, тәжірибелік-технологиялық, жобалау жұмыстарының нәтижелері патенттік зерттеу нәтижелері және де басқадай отандық және шетелдік ғылым, техника және технология жетістіктері туралы ақпараттар пайдаланылады.

Ұйымдастыру-әдістемелік бірлігін және стандарттарды қолдануға өз уақытында дайын болу үшін жағдай жасау мақсатында стандарттар әзірлеудің төмендегі тәртібі ескеріледі:

1 саты – стандартты әзірлеу жұмысын ұйымдастыру.

2 саты – стандарт жобасын әзірлеу (бірінші редакция) және оны қарау ұйғару үшін тарату.

3 саты – стандарт жобасының соңғы редакциясын жасау және бекітуге жіберу.

4 саты – стандартты бекітіп, мемлекеттік тіркеуден өткізу.

5 саты – стандартты басып шығару. Әртүрлі сатыларды өзара біріктіруге немесе қосымша сатылар енгізуге болады.

Стандарттардың құрылуы, баяндалуы, ресімделуі, мазмұны және белгіленуі ҚР СТ 1.5-ке сәйкес болуы тиіс.

Мемлекеттік стандартты әзірлеу жұмысын ұйымдастыру.

Стандартты әзірлеу алдында дайындық жұмыстарымен қатар мемлекеттік стандарттың өкілетті мекемесіне өтінім келтіреді. Қажетті жағдайда стандартты ынталы түрде әзірлеуге болады. Алайда жұмысты қабаттастырмас үшін стандартты әзірлеу туралы мәлімет мемстандартқа жіберілуі тиіс.

Өтінішті ҚР аумағында орналасқан мемлекеттік басқару ұйымдары, стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер, басқа да заңды және жеке тұлғалар бере алады.

Өтінішті даярлау және қарау, мемлекеттік стандарттау жұмыстарының жоспарын әзірлеу ҚР СТ 1.7 сәйкес атқарылады. Өтінішке стандарт әзірлеудің қажеттілігі мен себептері жазылады, сонымен қатар өтінішке стандарттың жобасы немесе стандарт әзірлеудің техникалық тапсырмасы қосымшаланады.

Техникалық тапсырмада стандартты әзірлеу кезеңдері мен олардың орындалу мерзімі; стандарттың бөлімдері және стандарттауға белгіленген объектінің негізгі сипаттары мен көрсеткіштері; стандартпен бірге берілетін құжаттардың тізімі; стандарттың жобасын қарау немесе ұйғару үшін жіберетін мемлекеттік басқару ұйымдары мен мекемелердің тізімі, нормаларды үйлестірілуі тиіс халықаралыққа сәйкес стандарттар тізімі, тапсырушының басқа да талаптары жазылады.

Мемлекет қажеттілігі үшін әзірленетін стандарттар ҚР-ның “Мемлекеттік сатып алу туралы” заңы бойынша конкурстық негізде дайындалады.

ТК (әзірлеуші мекеме) стандарт жобасын әзірлеу жұмыстарын ұйымдастырғанда, жобасын әзірлеуге қатысатын мүдделі жақтардың өкілдерінен құралатын жұмыс тобының құрамын анықтайды. Бұл топқа алдыңғы қатарлы ғылыми зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық ұйымдар мен жоғарғы оқу орындары енгізілуі керек.

Бекітілген бағдарлама, жоспар және келісімдерге сәйкес жұмыстың атқарылу мерзімін стандартты әзірлеу кезеңдерімен жеке-жеке анықталады.

Стандарттың жобасын (бірнеше редакциясын) әзірлеу.

Жұмыс тобы стандарттың жобасын дайындап, оған түсініктеме жазады.

Стандарттың түсініктемесіне төмендегідей мәліметтер енгізіледі:

-стандартты әзірлеудің техникалық-экономикалық негізін келтіру;

-стандарттау объектісінің сипаттамасы;

-стандарт жобасының ҚР заңдарынан техникалық регламенттерге, халықаралық (аймақтық) нормаларға, ережелер мен ұсыныстарға,сондай-ақ шетелдердің ұлттық стандарттарына сәйкестігі туралы мәліметтер;

-стандарт жобасының басқа нормативті құжаттармен байланысы туралы мәліметтер және оларды қайта қарау, өзгертулер енгізу немесе жою жөніндегі ұсыныстар;

-стандарт жобасына пікір алу, келісу үшін тарау туралы мәліметтер;

-ақпараттық көздер;

-стандарттау объектісінің патент тазалығы туралы мәліметтер.

Техникалық комитет (әзірлеуші мекеме) стандарт жобасының ҚР-мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттары мен заң талаптарына сәйкестігін тексереді және оны түсініктемесімен бірге ТК мүшелеріне және мүдделі мекемелерге жібереді.

Стандарттың әзірленген жобасы және ол туралы мәлімет немесе аннотациясы мүдделі мекемелермен шетелдік әріптестердің щй-пікірлерін алу мақсатымен мемстандарттың WEB – сайтына енгізілуі керек.

Стандарт жобасы стандарттау объектісіне байланысты пікір алу үшін көбінесе стандартқа тапсырыс берушіге, мүдделі мекемелер және қоғамдық ұйымдарға таратылады.

Келісім алу үшін:

тапсырыс беруге;
өнім, процесс пен қызметті нормалау, олардың қауіпсіздігін, бақылау міндетін жүктеген мемлекеттің бақылау ұйымдарына;
Мемстандартқа;
Қазақтың балалар тағамы және прафилактикалық тамақтану академиясына;
Стандарт жобасын әзірлеуге байланысты қайта қарау, өзгерту немесе жоюға жататын бір-бірімен байланысты ұлттық техникалық регламент және нормативті құжаттарда әзірлеуші мекемелерге жіберіледі.

Мүдделі мекемелердің стандарт жобасына келісім беру, пікір дайындау мерзімі, жобаны алған күннен бастап санағанда 1 айдан аспауы тиіс. Бұл уақыт ішінде пікір келтірмесе стандарт жобасы келісілген болып есептеледі.

Стандарт жобасының соңғы редакциясын әзірлеу және оны бекітуге жіберу.

Әзірлеу – мекеме ТК келтірілген пікірлерді ескере отырып стандарт жобасының соңғы редакциясын дайындайды.

Қажетті жағдайда стандарт жобасының соңғы редакциясы пікір алу, ұйғарылу үшін қайта таратылады.

Стандарт жобасына келіспеушілік болған жағдайда әзірлеуші – мекеме оларды талқылау және шешу жұмысын ұйымдастырады.

Стандарт жобасына өнім қауіпсіздігін бақылайтын мемлекеттік ұйымдардың келісімі бойынша немесе келіспеушілік мәселесін шешу, мүмкін емес болса, стандарттың жобасы ұйғарылмайды.

Келісімге қол жеткізу мүмкін емес жағдайда стандарт жобасы соңғы шешім шығару үшін Мемстандартқа жіберіледі.

ТК немесе әзірлеуші – мекеме стандарт жобасының түбегейлі редакциясын қарап, бекіту үшін оның екі данасын (мемлекеттік және орыс тілінде) Мемстандартқа жіберіледі.Олардың әзірлеуші – мекеменің бастығы қол қойған хатпен жіберілген алғашқы нұсқасы болу керек.

Стандарт жобасына қосымша ретінде өнімнің үлгісі көлемі үлкен заттың сызбасы (қажеттілік жағдайда) немесе суреті және төмендегі құжаттар бір данадан жіберіледі.

-стандарттың электрондық нұсқасы;

-стандарт жобасына түсініктеме қағаз;

-Мемстандарттан белгіленген форма бойынша пікірлер жиынтығы;

-стандарт жобасының ұйғарылымын растайтын негізгі құжаттар (жиналыс хаттамалары);

-стандарт жобасының түбегейлі редакцияның қараған жұмыс тобының жиналысының (ол жүргізген болса) хаттамасы;

-қабылдау комиссиясының (дегустация комиссиясының көркемдік –техникалық кеңестің) жиналыс хаттамасы немесе өнімді сынау (қажетті жағдайда) актісі.

Стандартты бекіту және мемлекеттік тіркеу.

Мемстандарт стандарт жобасын қарап шығып оны бекіту, толықтыру үшін қайтару немесе жұмыс кестесінен алып тастау туралы шешім қабылдауы. Стандартты бекітерден бұрын Мемстандарт оның республикада қолданылатын заңдардың талаптарына, техникалық регламенттерге, мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттарына, өзара байланысты мемлекеттік, мемлекетаралық, халықаралық, аймақтық және шетелдердің ұлттық стандарттарының талаптарына, метрологиялық ережелер мен нормаларға, қолданылып жүрген терминологияға, стандарттарды құру және баяндау (жазу) ережелеріне сәйкестігін тексереді.

Мемлекеттік стандарттар Мемстандарттың қаулысымен бекітіліп, күшіне енеді.

Негіз қалаушы (ұйымдастыру — әдістемелік) және жалпы техникалық стандарттар, қабылдау ережелері, бақылау тәсілі, буып – түю, таңбалау, тасымалдау және сақтау стандарттарын бекіткенде қолдану мерзіміне шек қойылмайды, тексеру уақыты көрсетіледі.

Өкімдер мен технологиялық процесстер, қызметтері жөніндегі мемлекеттік стандарттарды өнім мен технологияны жаңарту уақытын ескере (көрсете) отырып шектеулі (5 жылдан артық емес) мерзімге бекітеді.

Стандартты күшіне енгізу күні оны бекіткен кезден кемінде бір жылдан кейін болып белгіленуі керек. Алайда кәсіпорын, мекемелер қолдануға дайын жағдайда болса бекітілген стандарттар басқа кез келген күні күшіне енгізілуге болады, бірақ бекітілген және тіркеуге алынған күнінен бұрын емес.

Бірақ бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік стандарттардың мемлекеттік тізіміне енуі (тіркелуі) тиіс. Қажет болған жағдайда мемлекеттік стандарттар әзірлеуші – мекемеге толықтап жетілдіру үшін қайтарылады немесе әзірлеуден алынып тасталады.

Әзірлеуден алыну себептеріне:

стандарттың жобасы ҚР-нда қабылданған стандарт және техникалық регламенттердің міндетті талаптарына сай келмеу;
стандартты әзірлеу кезінде пайда болған келіспеушілікті шешу мүмкін емес болса;
қолданыстағы мемлекеттік және мемлекетаралық стандарттардың талаптары қосарлану (егер әзірлену үстіндегі стандарт жобасында олардың қызметін тоқтату көрсетілмеген болса) сияқты себептер жатуы мүмкін.

Мемстандарт бекітілген мемлекеттік стандарттар туралы мәліметті ай сайын шығатын “Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары” ақпараттық нұсқауына (ҚР СТАН) жариялап отырады.

Бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген тәртіп бойынша басылып, таратылады.

Стандартты тексеру және жаңарту жұмыстары елдің қорғаныс қабілеті мен экономиканың және халық қажеттілігі бойынша және халықаралық талаптарға сәйкес атқарылады.

Әзірлеуші стандартты жаңарту жөнінде заңды және жеке тұлғалардан, соның ішінде мемлекеттік өнім қауіпсіздігін бақылау ұйымдарынан түскен ұсыныстарға талдау жасап, жинақтап қорытады.

Мүдделі заңды және жеке тұлғалар ұсыныс ретінде өзгерту жобасын немесе қайта қараған стандарт жобасын келтіруге болады.

Әзірлеуші – мекеме түскен ұсыныстарды ескере отырып, стандарт жобасын (стандартқа кіретін өзгерістерді) немесе стандартты қайта қарау немесе жою туралы ұсыныс пікірін Мемстандартқа келтіреді.

Мемстандарт стандартты жою туралы шешімді мүдделі – мекемелердің ұсынысы бойынша жасайды.

Стандартқа өзгертулер енгізу.

Стандартқа өзгерістер енгізу, соның ішінде стандарттың мерзімін ұзарту, шектеу немесе шектеулі уақытын алып тастау, сондай – ақ стандарттың күшін қалпына келтіру немесе жою іс әрекеттері өзгертулер түрінде ресімделеді.

Егер қолданыстағы (күші бар) стандарт талаптарына тексеру жүргізіліп, оның деңгейі ҚР – ның экономикалық қажеттілігі мен тапсырыс берушілер талабына сәйкес екені анықталса, онда өзгертулер ресімделмейді, ал мемлекеттік стандарттың мерзімін ұзарту мемстандарттың қаулысымен жүзеге асады және бұл туралы мемстандарттың Мемлекеттік реестріне арнаулы жазба енгізіледі.

Стандартқа енетін өзгертулер стандарттың жеке талаптарын ауыстыру, толықтыру немесе алып тастау, мемлекеттік стандарттың күшін қалпына келтіру немесе шектеу мақсатымен жасалады.

Егер енгізілген өзгерістер мәтінінің көлемі мемлекеттік стандарт көлемінің 50% — нен асып кетсе онда бұл стандарт қайта қаралады немесе өзгертулер бекітілгеннен кейін дереу қайта басылуы тиіс.

Стандартқа өзгерістер жаңа да жоғары талаптарды енгізу және халықаралық нормалар мен талаптарға үйлестіру ниетінде әзірленеді. Алайда бұл талаптар өзара алмасу, жаңа өнім бұрынғы өз күшіндегі стандарт бойынша жасалған өніммен сәйкестікте болу, сондай – ақ халықаралық жүйелердің талаптарын бұзбауы тиіс.

Редакциялық немесе (және) сілтемелік сипаттағы өзгерістер өнім (қызмет) сапасының талабын ауыстыру (толықтыру, алып тастау) жағдайында өзгерістер, әзірлеген кезде, сондай – ақ Республикада күші бар техникалық регламенттер, халықаралық (аймақтық) стандарттар, нормалар мен ережелер, нұсқаулар және шетелдердің ұлттық стандарттарын қолдануға байланысты өзгертулер енгізу кезінде ескеріледі.

Өз күшіндегі мемлекеттік стандартқа енгізу үшін дайындаған өзгерістер жобасы немесе аннотациясы пікір алу үшін ҚР – ның Мемстандартының

мамандандырылған баспасына басылады.

Өз күшіндегі стандартқа енгізілнтін өзгерістерді әзірлеген кезде өзара байланысты стандарттар мен құжаттарға кіретін өзгерістер қатар дайындалады.

Егер өзгерістер жобасы мемлекеттік стандартты ұйғарушы мекемелердің қызметтік талаптарына қатыссыз болса, онда олардан келісім алмай – ақ қоюға болады.

Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасын бекітіп, тіркеу үшін Мемстандартқа екі дана (мемлекеттік және орыс тілінде) жіберіледі, олардың бірі алғашқы данасы болу керек.

Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасымен бірге бұл жобаның ұйғарылуын растайтын нақтылы құжат жіберілуі тиіс.

Өзгерістер Мемстандарттың қаулысымен бекітіліп, күшіне енеді. Бекітілген өзгерістер мемлекеттік стандарттың Мемлекеттік реестріне енгізіледі. Енгізілген әрбір өзгеріске Мемстандарт реттік номер береді және өзгерістің күшіне енетін күнін көрсетеді, бірақ ол күн өзгеріс бекітілген күннен кейінгі 6 айдан бұрын болмауы керек.

Стандарттың қолдану мерзімін ұзарту, шектеу немесе шектеуді алу жөніндегі ұсыныс Мемстандартқа стандарттың қолдану мерзімі аяқталардан

6 ай бұрын жіберіледі.

Мемлекеттік стандартқа енгізілетін өзгерістердің бекітілгені туралы мәлімет, өзгерістің мәтіні, сондай – ақ стандарттың мерзімін ұзарту, шектеу, шектеуді алу немесе стандарттың күшіндегі мерзімін қалпына келтіру туралы мәлімет Мемстандарттан ай сайын шығаратын “Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары” деген ақпараты нұсқауға басылып отырады.

Ақпараттық нұсқауда жарияланған стандарттың өзгеруі (жойылуы) туралы мәлімет байланысты басқа стандарттар мен нормативті құжаттар жасалған тиісті сілтемелерді өзгертудің негізі болып табылады.

Стандартты тексеру және қайта қарау.

Стандартты тексеру жұмысын, ережеге сәйкес, стандартты әзірлеуші – мекеме ҚР – ның мемлекеттік стандарттау жоспары бойынша 5 жылда кемінде бір рет жүргізеді.

Тексерудің нәтижесінде стандарттың ғылыми – техникалық деңгейі тапсырыс берушілердің талаптарына, қолданыстағы заңдарға, мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттарына, қолданып жүрген өзара байланысты мемлекеттік, мемлекетаралық, халықаралық стандарттарға, Қазақстан Республикасына керекті шетелдердің ұлттық стандарттарына қаншалықты сай келетініне баға беріледі. Тексеру қорытындысы бойынша акт жасалады. Онда стандарттың қолдану мерзімін ұзарту, өзгерістер енгізу, стандартты қайта қарау немесе жою туралы әзірлеушінің нұсқаулары жазылады.

Тексеру актісі жұмыс тобының жиналысында қаралады немесе стандартқа бұрын келісім берген мүдделі мекемелердің атына жіберіледі. Тексеру актісі жөніндегі келіспеушілік стандарт жобасы тұрғысындағы тәртіп бойынша шешіледі.

Стандартқа тексеру жүргізген мекеме ұйғарылған тексеру актісін екі дана етіп Мемстандартқа бекіттіруге жіберіледі.

Стандартты қайта қарау кезінде қолданыстағы өз күшіндегі стандарттың орнына жаңа стандарт әзірленеді. Яғни бұрынғы күші бар стандарт жойылады, ал жаңа стандартқа ол қандай стандарттың орнына жүретіндігі көрсетіледі.

Стандартты қайта қарау жұмысы жаңа да жоғарғы озық талаптардың туындауы кезінде жүргізіледі. Бірақ бұл талаптар жаңа өнім мен өз күшіндегі стандарт бойынша жасалған өнімнің өзара алмастыру қасиетіне, және өнім сапасының негізгі көрсеткіштеріне нұқсан келтірмеуі тиіс.

Белгілі бір өнімнің стандартын қайта қарау кезінде егер негізгі бұйымды шығару тоқтатылған, сонымен қатар пайдалануда, үстіндегі өнімге қосалқы бөлшек дайындау, ремонт жасау қажет болса әзірлеуші өз күшіндегі стандартқа өзгерту жобасын дайындайды.

Өзгертуге ол стандарттың қолдану аясын шектеп көрсетеді: “Бұл стандарт тек қана пайдалану үстіндегі бұйымдардың қосалқы бөлшектерін жасау және оларды жөндеу үшін қолданылады”. Алайда стандарттың тіркелу номері сақталады. Егер стандарттың қолдану (күші бар) мерзімі шектеулі болса, ол шектеу алынып тасталады.

Стандартты қайта қарау кезінде өзара байланысы бар стандарттарды қайта қарау, өзгертулер енгізу немесе жою туралы ұсыныстар дайындалады.

Стандарттың күшін жою.

Стандартты жою сол стандарт бойынша өндірілетін өнімнің (қызмет көрсету, процесстерді атқару) шығарылуын тоқтату негізінде, сондай – ақ ол стандарттың орнына басқа нормативті құжат әзірленгенде немесе халықаралық стандартты тура қолданған жағдайда жүзеге асады.

Стандартты жою қажет болғанда әзірлеуші стандартты жою туралы ұсынысын мемстандартқа жібереді және де оның орнына қандай құжат жүру керектігін немесе стандартты ауыстырмаса, мүлде жою туралы мәлімдейді. Стандартты жою Мемстандарттың бұйрығымен жүзеге асады.

3.3 Сиыр етіне қойылатын жалпы техникалық талаптар.

Бұл стандарттың мақсаты тағамдық қолданысқа жарамды, халықаралық саудаға арналған сиыр етінің және ет бөліктерінің тауарлық сапасына және талаптарына сипаттама және анықтама беру. Халықаралық саудада сиыр етіне қойылатын көптеген басқа талаптарды, тағамдық өнімдердің стандартымен және мал дәрігерлік бақылау талаптарын орындауын мойындау керек. Бұл стандартта басқа құжаттарда регламенттелген аспектілер түртілмейді және мұндай жағдайлар ұлттық немесе халықаралық құқықтық аспектілер немесе импорттауша ел талаптарының саласында ғана әрекет етеді.

Бұл стандартта халықаралық саудадағы оның кең қолданыста болуын қамтамасыз ету мақсатында,оларды жақсы түсіну үшін жеке тауарлық ет бөліктерінің және ұшаларының фотосуреттері көрсетілген.

Бұл стандарт тағамға қолдануға жарамды деп жөнелтілген мүйізді ірі қара малының ұшаларына немесе бөлшектеу кезінде алынған оның бөліктеріне арналған.

3.4.1. МСТ 779-55 бойынша жарты және ширек ұшадағы сиыр етіне қойылатын техникалық талаптар.

Ет белгілі тәртіпте бекітілген құс және ет өнеркәсібі кәсіпорындарында санитарлық ережелерді сақтай отырып технологиялық инструкциясы бойынша осы стандарт талаптарына сәйкес өңделуі керек.

Ет мыналарға бөлінеді:

а) суытылған – ұшаларды бөлгеннен кейін бұлшық еттері тығыз, кебу қабатымен жабылған 6 сағаттан кем емес уақытта камерада суытылған немесе табиғи жағдайда суытылған.

б) салқындатылған – ұшаларды бөлгеннен кейін бұлшық етінің қалындығында 0-ден +4⁰С дейінгі температурада салқындатылған; беті ылғалды емес, бұлшық еттері созылғыш.

в) мұздатылған – бұлшық еттерінің қалыңдығы -8⁰С жоғары емес температураға дейін мұздатылған.

г) қатырылған – сан етінің қалыңдығында 0+2⁰С, ал сан етінің 1 см тереңдігінде -3-5⁰С болу керек.

3) Қондылығына байланысты етті былайша бөледі:

а) бірінші дәрежелі сиыр еті

б) екінші дәрежелі сиыр еті

Қондылық дәрежесі төмендегі көрсеткіштермен сипатталады.

1 кесте— Қондылық дәрежесі бойынша ірі қара малдың сипаттамалары.

Ет дәрежесі

Сипаттамасы (төмеңгі аяғы)

Бірінші дәрежелі сиыр еті

Ересек сиырлардан алынған ұшаның бұлшық еттері жақсы дамыған, арқа және бел омыртқаларының тіреу өскіндері, сергектері мен жауырындары көрініп тұрмайды.Тері асты майлары 8-ші қабырғадан бастап,жауап тұрады. Мойын, жауырын, алдыңғы қабырға, бөксе, жамбас

Екінші дәрежелі сиыр еті

Жас малдардан алынған:

Бұлшық еттері қанағаттынарлықтай дамыған; омыртқа өскіндері мен сергектері көрініп кіреп тұрады. Соңғы қабырға, бел аймақтарында тері асты майлар аздап байқалады.

Бұқа еті (ересек ірі қара малдарының ұрғашылығы) қондылық дәрежесі бойынша есептелінеді. (саналады)

Етті тұтынуға кескіннің (ішкі бел-омыртқаларының бұлшықеттері) немесе жарты ұша түрінде шығарады. Жарты ұшаны ширекке бөлу 11-12 қабырға арасында жүргізіледі. Жас мал етін тұтынуға жарты ұша салмағы 100 кг кем емес ширек немесе жарты ұшалар шығарылады.

Ширек немесе жарты ұшаны тұтынуға, өндірісті өңдеуге және сақтауға

лас ұйыған қандар мен ішкі органдарының қалдықтарының болуы рұқсат етілмейді. Мұздатылған немесе қатырылған ширек және жарты ұшаларда мұздың, қардың болуы рұқсат етілмейді.

Ширек немесе жарты ұшалар ұрылған, қан ұйыған және сыртқы қабаты зақымдалған болмауы керек, тері асты майларының аумағындағы болуы 15% жоғары емес шамада жіберіледі. Ескерту: тері асты майларының 15% жоғарылағанда ет қондылығының дәрежесі сойыс малдарының қондылығына сәйкес бекітіледі.

Тұтынуға шығаруға жіберілмейді, бірақ тағамды өндірістік өңдеуде пайдаланады:

а) арық ет

б) бұқа еті

в) ширек немесе жарты ұшадағы тері асты майы тазаланған, 15% жоғары,

сол сияқты омыртқалар дұрыс бөлшектенбеген (омыртқалары бүтін ұшада қалған)

г) бір реттен артық мұздатылған ет

д) мойын аумағындағы түсі өзгерген балғын ет

е) қатырылған ет

3.4 «Сиыр еті» жаңа стандарттың техникалық талаптары.

Сипаттамалар

Ірі қара мал, сиыр және бұзау еттері осы стандарт талаптарына сай болу керек және белгілі бір тәртіппен.

Ересек ірі қара мал қондылығына байланысты 1 кестеде көрсетілген талаптарға сәйкес мына дәрежелерге бөлінеді.

2к е с т е — Ересек ірі қара мал қондылығына байланысты дәрежелері

Дәрежесі	Ересек малдардың сипаттамалары (төменгі деңгейі)

Бірінші	Бұлшық еттерi жақсы дамыған, омыртқалары және құймышақтары айқын көрiнбейдi, терi асты майы 8-шi қабырғадан бастап ұша бетiн жауып жатады. Мойын, жауырын, алдыңғы қабырғалары, сандары, шап және жанбас аумақтарында жиналған май бөлшектерi болады. Дене тұрқы бұрышталау, бұлшық етінің
Екінші	Бұлшық еттерi қанағаттандырарлықтай дамымаған омыртқа қырларының ұштары шығыңқы, терi асты майы бел және соңғы қабырғаларды аздап жиналған.
Бұқалар
Бірінші	Бұлшық еттерi жақсы дамыған, жауырын – мойын және мықын бөксе бөліктері нашар толған, жауырын сербектері шыққан.
Екінші	Бұлшық еттерi қанағаттандырарлықтай дамымаған, жауырын – мойын және мықын бөксе тұстары шығынқы, омытқа сабақтары шығып тұрады

Жас малдарды салмағына байланысты төрт класқа бөледі, ол талаптар 3кестеде көрсетілген.

3 к е с т е – Жас малдардың салмағына байланысты кластары

Класс	Жас малдың тірілей массасы, кг*
Таңдаулы	450- жоғары
Бірінші	400-ден жоғары 450 –ге дейін
Екінші	350-ден жоғары 400-ге дейін
Үшінші	350-ден төмен

*тірілей салмағы деп нақты тірілей массасынан бекітілген шегерімді алып тастағаннан кейінгі сиырлардың массасы.

Жас малдардың барлық кластарын қоңдылығына байланысты 4-кестеде келтірілген талаптарға сәйкес екі дәрәжеге бөлінеді.

4 к е с т е — Жас малдардың қондылығына байланысты дәрежелері

Дәрежесі

Жас малдардың сипаттамалары (төменгі денгейі)

Бірінші

Дене тұрқы дөңгелек, бұлшық еттері жақсы дамыған, жауырын, бел, артқы бөкселері толған, омыртқа сербектері, шонданай және сербектері аздап шығыңқы, май жинақтары құйрық түбінде ғана білінеді

Екінші

Дене тұрқы нашар дөңгелектелген, бұлшық еттері қанағаттанарлық дамыған, арқа және бел омытқаларының өсінділері шығып тұрады, шел майлары білінбейді.

3 айдан 8 айға дейінгі бұқашықтар мен тайыншалардың тірілей массасы 150 кг артықтарының қондылығына байланысты 5 кестеде келтірілген талаптарына сәйкес екі дәрежеге бөледі.

5 кесте – Бұзаулардың қондылығына байланысты дәрежелері

Дәрежелер	Бұзаулардың сипаттамасы (төменгі деңгейі)
Бірінші	Дене тұрқы дөңгелек, бұлшық еттері жақсы дамыған, жауырын, бел, артқы бөкселері толған.
Екінші	Дене тұрқы нашар дөңгелектелген, бұлшық еттері қанағаттанарлық дамыған, жауырын және бөкселері қанағаттанарлық толған шонданай және сербектері аздап шығыңқы.

3.4.1 Сиыр етін бөлшектеу сипаттамалары

Ірі қара мал етінің сүйекті және сүйексіз жіліктерінің атауы мен

бөлу шекаралары 5- кестеде берілген.

6 к е с т е – Ірі қара мал етінің сүйекті және сүйексіз жіліктерінің атауы мен

бөлу шекаралары

Жіліктердің атауы	Жіліктердің бөліну шекаралары
Артқы ширек сүйектерімен	Жілікті жарты ұшаны 13-қабырғаның артқы шеті және сәйкес төс омыртқасы бойынша бөлгеннен кейін алады және жартылай ұшаның артқы бөлігі болып табылады.
Алдыңғы ширек сүйектерімен	Жілікті жарты ұшаны 13-қабырғаның артқы шеті және сәйкес төс омыртқасы бойынша бөлгеннен кейін алады және жартылай ұшаның алдыңғы бөлгі болып табылады.
Тапаншалық сүйектерімен	Жілікті жарты ұшадан алады. Төменгі шекарасы омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта омыртқа жотасына паралель тізе буынына қарай өтеді; алдыңғысы – 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырғаларының арасымен өтеді. Шап бөлігі жілікке кірмейді.
Тапаншалық жіліксіз алдыңғы ширек, сүйектерімен	Жарты ұшадан артқы ширектің тапаншалық жілігін бөліп алғаннан кейін алынады. Шабы алдыңғы ширекпен бірге қалады
Артқы сирақ, сүйегімен	Артқы ширектен немесе тапаншалық жіліктен алынады. Үстіңгісін — сан сүйегінің төменгі шетінен алады (сан және үлкен ортан жілік арасында).
Артқы сирақ, сүйексіз	Артқы сирақты еттеу арқылы алады.
Ұршықсанды сирағымен, сүйекпен	Алдыңғысы — соңғы белдік және бірінші құйымшақ омыртқаларының арасымен, содан ұршық сүйегін айналып өтіп, сан сүйегіне паралель жолмен тізе буынына қарай өтеді
Ұршықсанды сирақсыз, сүйекпен	Алдыңғысы — соңғы белдік және бірінші құйымшақ омыртқаларының арасымен, содан ұршық сүйегін айналып өтіп, сан сүйегіне паралель жолмен тізе буынына қарай өтеді; артқысы — сан мен үлкен ортан жілік сүйектерінің түйіскен жерінде (тізе буындарының бойымен).
Ұршықсанды сүйексіз	Ұршықсанды жілікті еттеуден кейін алынады
Ұршықсанды жіліктің астыңғы бөлігі, сүйексіз	Балтыр бұлшықеттері
Ұршықсанды жіліктің сыртқы бөлігі, сүйексіз	Санның сыртқы бүйір (латеральді) жағында орналасқан, беткі жағы қабықша мен теріасты май қабатымен жабылған екібасты бұлшықет пен жартылай сіңірлі бұлшықеттен тұрады.
Санның жартылай сіңірлі бұлшықеті	Екібасты бұлшықеттің артқы жағында орналасқан және санда латерльді-каудальдық (бүйірлі артқы) түрде орын алған.
Санның екібасты бұлшықеті	Санның ең ірі бұшықеті, артқысан бөлігінің бүкіл дерлік сыртқы (латеральді) бөлігін алып отыр.
Ұршықсанды жіліктің ішкі бөлігі, сүйексіз	Екі жуан бұлшықеттен тұрады – санның ішкі бөлгінде орналасқан жартылай жарғақшалы және жеткізуші және солармен бітісіп кеткен тігіншілік және айдарлы бұлшықеттер мен ішкі жағынан барлық бұлшықеттерді жауып тұратын ұзын бұлшықет
Ұршықсанды жіліктің бүйір бөлігі, сүйексіз	Мына бұлшықеттерден тұрады: үстіңгі қабықша мен тері асты май қабатымен қапталған сан сүйегінің алдыңғы шетінен бөлініп кеткен санның төртбасты бұлшықеті мен санның жуан шандырын күштендіргіш бұлшықеті
Ұршықсанды жіліктің үстіңгі бөлігі, сүйексіз	Үстіңгі беті қабықша мен тері асты май қабатымен қапталған мықын сүйегінен бөлініп кеткен сауыр бұлшықеттер тобынан тұрады (үстіңгі, ортаңғы, қосалқы, терең).
Бел-мықын бұлшықеті (кесінді)	Бел омыртқаларының көлденең қабырғалық өскіндерінің астында орналасқан үлкен белдік және мықын бұлшықеттерінен тұрады. Соңғы қабырғадан бастап ұршықсан буынына дейін бөледі.
Арқа-белдік, сүйекпен	Алдыңғысы 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; артқысы — соңғы (6) белдік пен бірінші ұршық омыртқаларының арасы мен, мықын сүйегінің (сербек) алдыңғы (краниальді) шетімен; астыңғысы — омыртқа жотасына параллель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Арқа-белдік, сүйексіз	Арқа-белдік жілікті еттеу кезінде алады
Белдік, сүйекпен	Алдыңғысы-соңғы төс (13) пен бірінші бел омыртқаларының арасымен, 13-қабырғаның артқы шетімен өтеді; Артқысы-соңғы (6) белдік пен бірінші ұршық омыртқаларының арасымен, мықын сүйегінің (сербек) алдыңғы (краниальді) шетімен өтеді; астыңғысы — омыртқа жотасына параллель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Белдік, сүйексіз	Белдік жілікті еттеу кезінде алынады
Арқалық, сүйекпен	Алдыңғысы 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; артқысы-соңғы төс (13) пен бірінші бел омыртқаларының арасымен, 13-қабырғаның артқы шетімен өтеді; астыңғысы — омыртқа жотасына паралель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Арқалық, сүйексіз	Арқа жілігін еттеу кезінде алынады
Шап	Алдыңғысы – соңғы (13) қабырғаның артқы шетімен, қабырғалық доғаның бойымен, төс сүйегіне дейін; үстіңгісі–тізе буынынан 13–қабырғаның ақиқатты және жалған бөліктерінің буындалу тұсына дейін өтетін сызық бойымен; астыңғысы–үйектің (жануарлардың құрсақ еттерінің бітеу сызығы) бойымен.
Бұйра	Шаптың төменгі бөлігінен сүйексіз құрсақ бөлігінің қабырға шеміршегінің бойымен төс сүйектен 13–қабырғаға дейін бөлу жолымен алынады.
Қабырғалық, сүйексіз	Алдыңғысы–мойын жілігінің бөліну сызығымен; артқысы– соңғы (13) қабырғаның артқы шетімен; үстіңгісі– омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта омыртқа жотасына параллель орналасқан бірінші қабырғасынан бастап, 13–сіне дейін жауырынасты мен арқалық жіліктердің бөліну сызығының бойымен; астыңғысы–төс сүйегінің бірінші сегментінен бастап (сүріншек) қабырға шеміршектері арқылы өтіп, 8–қабырғаға дейін (төс жілігінің бөліну сызығы бойымен)
Қабырғалық, сүйексіз	Қабырғалық жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Үстіңгі бөлік, сүйекпен	Қабырғалық жілік қақ ортасынан бөлініп алынады
Үстіңгі бөлік, сүйексіз	Қабырғалық жіліктің үстіңгі бөлігін еттеу нәтижесінде алынады
Астыңғы бөлік, сүйекпен	Қабырғалық жілік қақ ортасынан бөліп алынады
Астыңғы бөлік, сүйексіз	Қабырғалық жіліктің астыңғы бөлігін еттеу нәтижесінде алынады
Жауырынастылық, сүйекпен	Алдыңғысы–мойынның соңғы (7) және төстің бірінші омыртқаларының арасында бірінші қабырғаға паралель (мойын жілігі бөлігінің артқы шеті); артқысы– 6-7-төс омыртқаларының және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; астыңғысы – қабырға бөлігімен омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта, омыртқа жотасына параллель өтеді.
Жауырынастылық, сүйексіз	Жауырын астылық жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Төстік, сүйекпен	Үстіңгісі– төс сүйгінің бірінші сегментінен бастап (сүріншек) қабырға шеміршектері арқылы өтіп, 8–қабырғаға дейін
Төстік, сүйексіз	Төс жілігін еттеу нәтижесінде алынады
Жауырындық сирағымен, сүйекпен	Жілікті дөңгелек кесіндімен бөледі: сыртқы жағынан жауырын шеміршегінің үстіңгі шетімен жарты дөңгелек түрінде; ішкі жағынан – алдыңғы аяқтарының қабырғалық бөлігімен тұтасып біткен табиғи сызығы бойымен өтеді
Жауырындық сирақсыз, сүйекпен	Сирақтың – тоқпақ жілік пен кәрі жілік арасымен бөліну сызығы
Жауырындық сүйексіз:	Жауырын жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Үшбасты бұлшықет	Жауырын шабындысының артқы сүйексіз бөлігінен алынады. Тоқпақ жілік пен кәрі жілік арасындағы үшбұрышты кеңістікті толтырып тұрады. Сына тәріздес қалыпты, беті жұқа қабатпен жабылған.
Жауырын қырының алдыңғы бұлшықеті	Жауырын шабындысының сүйексіз бөлігінен алынады. Конус тәрізді қалыпы бар, жауырын қырының алдыңғы жағында орналасқан, жауырынның алдыңғы сайында басталып, тоқпақ жілік төмпешігінен аяқталады
Жауырын қырының артқы және дельто тәрізді бұлшықеті	Жауырын шабындысының сүйексіз бөлігінен алынады. Жауырын қырының артқы жағында жауырынның сыртында(латеральды) орналасқан және бір–бірімен бітісіп кеткен.
Жауырындық жіліктің ішкі бөлігі, сүйексіз	Жауырынның ішкі жағынан (медиальді) бөлінген. Бұлшықеттер: жауырынастылық, үлкен дөңгелек
Жауырындық жіліктің иық бөлігі, сүйексіз	Үстіңгі–бұлшықеттер тобының: үшбасты, жуырын қырының артқы бұлшықеті, дельто тәрізді, жауырын қырының алдыңғы бұлшықеттерінің бөліну сызығы бойымен; астыңғы–тоқпақ жілік пен кәріжілік арасымен сирақтың бөліну сызығы бойымен; Бұлшықеттер: ауыз тәрізді иық бұлшықеті, иықтың екібасты, иықбасты.
Алдыңғы сирақ, сүйекпен	Алдыңғы ширектен алынады. Үстіңгісі–тоқпақ жіліктің астыңғы шетімен (тоқпақ жілік пен кәріжілік арасында)
Алдыңғы сирақ, сүйексіз	Алдыңғы сирақты еттеу нәтижесінде алынады
Мойын бөлігі, сүйекпен	Алдыңғы–2-3-мойын омыртқаларының арасында; артқысы–соңғы (7) мойын мен бірінші төс омыртқаларының арасында бірінші қабырғаға паралель орналасқан
Мойын бөлігі, сүйексіз	Мойын шабындысын еттеу нәтижесінде алынады
Мойын кесіндісі, сүйекпен	Алдыңғысы–бастан бөліну сызығымен; артқы–2-3-мойын омырқалары арасында

Микробиологиялық көрсеткіштері бойынша құрамындағы улы элементтер, пестицидтер, антибиотиктер, гормональды препараттар, нитрозаминдер, радионуклеотидтердің мөлшері тамақ өнімдерінің қоректік құндылығы мен қауіпсіздіктің гигиеналық талаптарына сәйкес болуы керек . Органолептикалық көрсеткіштері бойынша (сыртқы түрі, түсі мен иісі. консистенциясы) ет ГОСТ 7269 талаптарына жауап беру керек.

Термикалық жағдайына байланысты еттер келесідей бөлінеді:

— суытылған — 12⁰C жоғары емес температураға дейін суыған, еттің бетінде кебіңкіреген қабықша пайда болған ет;

— салқындатылған – сан етінің қалыңдығында 0⁰C-ден 4⁰C дейін салқындатылған ет, еттің беті ылғалданбаған, бетінде кебіңкіреген қабықша бар;

— мұздатылған – мұздатылып 1 см тереңдікте минус 3⁰C тан минус 5⁰C,ал бұлшықеттің 6 см тереңдігінде 0⁰C ден минус 2⁰C температураға түскен ет;

— қатырылған – сан бұлшықетінің қалыңдығында минус 8⁰C дейін мұздатылған ет

Ірі қара мал етінің шабындыларын екі рет қайталап мұздатуға болмайды.

Ветеринарлық және санитарлық қадағалаудың қызметі кіргізуге рұқсат еткен импортты өндірілген ірі қара етін өндірістің телімділігі бойынша пайдалануға болады.

Экономикалық тиімділігі

Стандарттарды үйлестіру экономикасы

Үйлестіру– белгілі шығын шығаратын, көп еңбек сіңіретін процесс. Бір стандартты үйлестіруге мемлекетпен бөлінетін 600 мың теңгеге жуық қаражат керек. Үйлестіруге бес адам қатысады, бір жұмыс күннің құны 5 мың теңгеге тең, бұл соммаға барлық шығындар кіреді, соның ішінде коммуналды шығындар (электроэнергия, ыстық және суық су және т.б.) кіретіндігін, ғимаратты қарау және лифты пайдалану мен оның алдын алу шығындары да, сонымен қатар осы сомманың 20 пайызына жуығы эксперттердің төлем ақысына кететіндігін біз білеміз. Үйлестіру 7-8 күн ішінде жүргізіледі, бұдан жалпы сомма 200 мың теңгені құрайды. Осы жағдайды есептей отырып, үйлестіру процесіне 400 мың теңге қаржы жұмсалады. Бұл сомманы келесі кестеде көрсетіге болады:

№	Көрсеткіш атауы	Сомма, теңгеде
1.	Құжаттарды жинау	10 000
2.	Үйлестіруге керекті құжаттарды талдау	10 000
3.	Үйлестірілетін параметрлердің экспертизасы	40 000
4.	Сынау әдістерін корреляциялау	35 000
5.	Эксперт қорытындысын құру	20 000
6.	Стандарттың бірінші редакциясын дайындау	30 000
7.	1-ші редакция пікіріне аздап жіберу	20 000
8.	Пікір қорытындысын жинау	15 000
9.	Қиысудағы шығындар	20 000
10.	2-ші редакцияны әзірлеу	30 000
11.	2-ші редакция пікіріне аздап жіберу	20 000
12.	2-ші редакция қиысуындағы шығындар	20 000
13.	Барлық ескертпелерді есептеу	15 000
14.	ҚР СТ 1.2 және 1.5-2000 есепке ала отырып стандарттарды безендіру	25 000
15.	Түсіндірме қағазды құру	10 000
16.	Стандартты екі тілге аудару	35 000
17.	Мемстандарт комиссиясына көрсету	15 000
18.	НТК-да стандартты қорғау	15 000
19.	Стандартты екі тілде, екі экземплярда көрсету	15 000
	БАРЛЫҒЫ:	400 000

Еңбектi қорғау

Бұл қызмет Қазақстан Республикасында қолданылатын заңды және басқа да нормативтiк актiлерге сүйене отырып жұмыс iстеу жағдайында, жұмысшылардың жұмыс iстеу қабiлетiн, денсаулығын және қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында жасалынатын әлеуметтiк-экономикалық, ұйымдастырушылық, гигиеналық және дәрiгерлiк-профилактикалық жүйе қызметтерiнiң жиынтығы.

Қазақстан Республикасының Еңбектi қорғау туралы Заңы меншiк түрiне қарамай барлық субъектiлерге таратылады және жұмысшылардың құқығын белгiлеп сонымен қатар, өндiрiстерде болатын әр түрлi төтенше және қауiптi жағдайларды болдырмауға бағытталған.

Қоршаған ортаға зиянды әр түрлi заттарды шығару бұл мекемеде МСТ 12.1.005 және СанЕжН 4946 бойынша бақыланып отырады. Ал топырақты өндiрiстiк қалдықтармен ластануын СанЕжН 42-128-4690 бойынша жүргiзiледi.

Еңбектi қорғау жөнiндегi ережесi

Жеке меншiк түрiне қарамастан еңбектi қорғау жөнiндегi қызмет өзiнше тәуелсiз қызмет болуы керек.

Еңбектi қорғау қызметiнiң құқықтық негiзi Қазақстан Республикасының Еңбектi қорғау туралы Заңында, ҚР президентiнiң жарлығы, Жоғарғы Кеңес бекiткен басқарушылық, әдiстемелiк және басқа да нормативтi-техникалық құжаттарда белгiленген.

Еңбектi қорғау қызметiнiң тәжiрибесi бар және еңбектi қорғау департаментiмен бекiтiлген мамандық деңгейiн көтеретiн бағдарламадан өткен бiлiктi адам тағайындалады. Еңбектi қорғау қызметiнiң басшылары бекiтiлген тәртiпте аймақтық еңбектi қорғау жөнiндегi басқармасында аттестациядан өтiп тұрады.

Еңбектi қорғау қызметiнiң жұмысы тек сол өндiрiстiң жұмысы тоқтатылған кезде ғана жойылады.

Еңбектi қорғау қызметiнiң мақсаттары. Еңбектi қорғау қызметiнiң мақсаттары келесiлер:

өндiрiсте жұмыс жағдайын жақсартатын және соны қамтамасыз ететiн әлеуметтiк-экономикалық, техникалық, ұйымдастырушылық, санитарлы-гигиеналық және дәрiгерлiк-профилактикалық кешендер мен жүйелердi жобалап жасау;
ҚР Еңбектi қорғау туралы Заңында белгiленген еңбектi қорғау туралы ережелердi және техникалық қауiпсiздiк ережелерiн сақтау мақсатында жұмысшыларға бақылау жүргiзу.
өндiрiсте еңбектi қорғау жөнiндегi қызметтi басқару жүйелерiн өндiрiске енгiзу және оны жобалау;
еңбек қауiпсiздiгi жөнiндегi өндiрiстiң комиссиясының жұмысын әрқашан бақылап жұмыс iстеу қабiлетiн қамтамасыздандырып отырады;
еңбектi қорғау жөнiндегi жұмысшыларды аттестатауды жүргiзедi;
еңбектi қорғау жөнiндегi нормативтi техникалық құжаттарды дұрыс жүргiзiлуiн қамтамасыз етедi;
қолданылып жүрген және жаңа ережелердi жобалау жөнiндегi жұмыстарды қадағалап бақылау қызметiн басқарады;
өндiрiстiң барлық бөлiмшелерiн еңбектi қорғаумен байланысты құжаттармен қамтамасыздандырылуын қадағалауды жүргiзедi;
өндiрiсте болған барлық төтенше жағдайларды зерттеп қарауды жүргiзедi;
өндiрiс бөлiмшелерiнде еңбек жағдайын жалпы талдауды жүргiзедi;
жобалық-техникалық құжаттарды қарау жұмыстарына қатысады;

Еңбектi қорғау қызметiнiң құқығы. Өндiрiс бөлiмшелерiнен сол бөлiмшедегi еңбек жағдайлары жөнiндегi материалдарды және төтенше жағдайлардың себепшiсi болған жұмысшылардан түсiнiктеме алуға құқылы;

Адам өмiрi, денсаулығы мен қоршаған ортаға әсерi тиетiн машиналардың жұмысын тоқтатуға құқығы бар. Бiрақ ол жөнiнде ол өндiрiс басшылығына хабарлайды.

Өндiрiстегi барлық бөлмелердi, цехтерды кедергiсiз көруге және өндiрiс бөлiмшесiнде табылған әртүрлi бұзушылықтарды жоюға бағытталған басқа да ұйғарымдарды беруге құқылы.

Талдауды жүргiзетiн зертханаларға инструктаждан өткен адамдарды жiберу керек. Жөндi жұмыс iстемейтiн құралдармен жұмыс iстеуге тиым салуға құқығы бар.

Зертханаларда темекi шегу, тамақтану және жылытқыштардың қасында өртке қауiптi заттармен жұмыс iстеуге рұқсат етiлмейдi. Зертханаларда жұмыс iстейтiн барлық жұмысшылар халатта, қолдарында резеңке қолғап және фартуктар болуы керек. Зертханаларда өрт өшiретiн өрт сөндiргiштер, құмы бар жәшiктер немесе астбесттан жасалған картондар болуы керек.

Жапа шеккендерге алғашқы көмек көрсету. Кесiлген жерден шыны қалдықтарды стерильдi пинцетпен алып, кесiлген жердiң айналасын йодпен жағып, байлап тастайды. Термиялық күйген жағдайда күйген жердi 96 пайызды этил спиртiмен немесе танин ерiтiндiсiмен жағып, бетiне стерильдi повязка салады. Ал химиялық заттармен күйген болса, ол жердi дереу үлкен көлемдi сумен жуып-шаю керек.

Егер қышқылмен күйсе, бетiне 2 пайызды сода ерiтiндiсiн жағады, ал сiлтiмен күйдiрсе сiрке қышқылының ерiтiндiсiн жағады. Егер адам токпен жараланса, онда токты дереу сөндiрiп, жедел жәрдем келгенге дейiн алғашқы көмек ретiнде жасанды демалу процедурасын жасайды.

Қорытынды

Қазіргі таңда ауыл шаруашылық өнімдерін сапалы өндіріп, оны халық мүддесіне жарату, адам өміріне және қоршаған ортаға зиянсыз болуын қамтамасыз ету маңызды мәселердің бірі.

Қазіргі уақытта ИСО-ның 21 стандарттары ет және ет өнімдеріне арналған. Осыған байланысты сиыр етіне ҚР СТ жобасын актуалды өңдеу халықаралық талаптармен үйлестіру.

Осы дипломдық жұмысты қорыта келгенде кез келген өнім өндіргенде оның сапасы адам өміріне тікелей байланысты екендігін айтып өтсем артық болмайды. Себебі, адам өнім болсын, қызмет көрсету түрі болсын, олармен күнделікті кездесіп отырады. Сондықтан бірінші ет және ет өнімдерін күнделікті пайдаланады. Ет өнімдері өте құнды, тағамдық биологиялық құндылығы жоғары тағамның бірі болып табылады. Сонымен қатар оның сапасы төмен болса, адам өмірі мен ден саулығына едәуір қауіп төндіреді. Осыған байланысты, қазіргі нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасында ұлттық табыстың өнім сапасын жақсарту мақсатында кәсіпорындар мемлекетіміздегі шығарылып жатқан өнімдердің жоғары сапалы, яғни әлемдік талапқа сәйкестігін білдіру үшін өнімнің үйлестірілген стандарт талаптарына сай болу керек.

Қолданылған әдебиеттер:

Қазақстан Республикасының «Техникалық реттеу туралы» заңы. 9.11.2004ж.
Смағұлов А.Қ. «Стандарттау». Алматы 2005 ж.
Авторлық коллектив Тазабеков К.К. ред. колд. «Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмент качества». Алматы: Казахстанская ассоциация маркетинга, 2003 ж.
Мутанов Г.М., Умирзаг Т.А.. «Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмент качества». Алматы 2001 ж.
Асылбеков Б.А. «Основы стандартизации, метрологии и сертификации». Алматы 2003 ж.
Крылова Г.Д. Основы стандартизации, метрологии и сертификации. Москва, 1997 ж.
Лифиц И.М. Стандартизация, метрология и сертификация. Учебник.-М.: Юрайт-Издат, 2002 ж.
Швандар В.А. Стандартизация и управление качеством продукции. Москва, Юнити 2001 ж.
Смағұлов А.Қ. «Ауыл шаруашылық өнімдерін сараптау және бақылау». Алматы 2005 ж.
«Качество мясо и мясопродукта». Ю.Ф. Заяс – Москва — 1981. Изд. «Легкая и пищевая промыщленность».
ҚР СТ 1.0-2005« ҚР МСЖ. Негізгі ережелер».
ҚР СТ 1.3-2003 «ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу , бекіту және мемлекеттік тіркеу тәртібі».
ҚР СТ 1.5-2000 «ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына жалпы талаптар».
МемСТ 10444.15-94 КМАФАнМ анықтау әдістері.
МемСТ 7702.2.2-93 БГКП анықтау әдістері.
ИСО 3811-79. Мясо и мясные продукты. Обнаружение и учет предполагаемых колиформных бактерий и Escherichia coli ( арбитражный метод).
ИСО 3496-78. Мясо и мясные продукты. Метод определения L (-)- оксипролина.
ИСО 29300-92. Мясо и мясные продукты. Метод определения нитрата.
Абуцкевич В.А. Микроскопические изменения в мясе в процессе его замораживания и хранения. – Мясная индустрия СССр, 1960, №6, с. 28-30.
Производственно-технический контроль и методы оценки качества мяса и мясопродуктов. Под редакцией Горбатовой В.Е. М: Пищевая промышленность.1974.
Алексеев С.Н. Товароведение мясопромыщленных животных, птицы и продуктов убоя. – М.: Пищевая промышленность, 1972. – 208 б.
Индустрия по ветеринарному клеймению мяса. Гл. управления ветеринарией Минсельхозпрода РФ. – 01.09.92 г.

Қосымша А

Жоба

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК СТАНДАРТЫ

СИЫР ЕТІ

Техникалық шарттар

ҚР СТ — 2006

Ресми басылым

Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің

Техникалық реттеу және метрология комитеті

Астана

ҚР СТ ___-200___

Алғы сөз

1 Қазақ ұлттық аграрлық университеті ӘЗІРЛЕП ЕНГІЗДІ

2 Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылық министрілігімен «_____» ________ 2006 ж., № ________БЕКІТІЛІП КҮШІНЕ ЕНГІЗІЛДІ

3 Осы стандарт «Сиыр еті – ұшалар және бөлшектер» 2004ж. ЕЭК БҰҰ халықаралық стандартымен үйлестірілген

4 Осы стандартта Қазақстан республикасының «Техникалық реттеу туралы», «Тамақ өнімдерінің сапасы мен кауіпсіздігі туралы», «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы», «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық саулығы туралы» Заңдарының нормалары жүзеге асырылған.

5 БІРІНШІ ТЕКСЕРУДІҢ МЕРЗІМІ 2012

ТЕКСЕРУДІҢ КЕЗЕНДІЛІГІ 5 ЖЫЛ

6 АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛДІ

Осы стандарт Қазақстан республикасының Индустрия және сауда министрлігінің техникалық реттеу және метрология жөніндегі комитетінің рұқсатынсыз ресми басылым ретінде толықтай немесе бөлшектеліп басылып шығарыла, көбейтіле және таратыла алмайды

ҚР СТ ___-200___

Мазмұны

Қолдану аумағы
Нормативтік сілтемелер
Терминдер мен анықтамалар

4 Сыныптау

5 Техникалық талаптар

6 Шикізатқа қойылатын талаптар

7 Таңбалау және буып түю

8 Қабылдау ережелері

9 Сынау әдістері

10 Тасымалдау және сақтау

11 Дайындаушының кепілдігі

Қосымша А Библиография

ҚР СТ ___-200___

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК СТАНДАРТЫ

СИЫР ЕТІ

Техникалық талаптар

Beef

Specifications

_____________________________________________________________

Енгізілген күнi___________

Қолдану саласы

Осы стандарт өнеркәсіптік өңдеуге, қоғамдық тамақтану желісінде, саудаға сатуға арналған ірі қара малдарын союға, сиыр және бұзау еттерінің жартылай және ширек ұшаларына таралады.

2 Нормативтік сілтемелер

Осы стандартта мына стандарттарға сілтемелер пайдаланған:

ҚР СТ 1.0-2003 ҚР МСЖ. Негізгі ережелер.

ҚР СТ 1.2-2002 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі.

ҚР СТ 1.5-2000 ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына жалпы талаптар.

ҚР СТ 2.34-2001 Ораудың кез келген түрінде оралған туардың санына мемлекеттік метрологиялық қадағалауды іске асыру тәртібі. Жалпы талаптар.

ГОСТ 1341-97 Өсімдік жарғағы. Техникалық шарттар.

ГОСТ 7269-79 Ет. Сынамалар сұрыптаудың әдістері мен тазалығын анықтаудың органолептикалық тәсілдері.

ГОСТ 10444.15-94 Тамақ өнімдері. Мезофильді аэробты және факультативті-анаэробты микроағзалардың санын анықтау тәсілдері.

ГОСТ 11354-93 Кәсіпорынның және ауыл шаруашылығының тамақ өнімдері салаларына арналған ағаштан және ағаш материалдарынан жасалған көпайналымды жәшіктер. Техникалық шарттар.

ГОСТ 13513-86 Ет және сүт өнеркәсібі өнімдеріне арналған гофрирленген қатырма қағаз жәшіктер. Техникалық шарттар.

ГОСТ 14192-96 Жүктерді таңбалау

ГОСТ 19496-93 Ет. Гистологиялық зерттеудің әдістері.

ГОСТ 16020-70 Союға арналған мал. Терминдер мен анықтамалар.

ГОСТ 18157-88 сойылған мал өнімдері. Терминдер мен анықтамалар.

____________________________________________________

Ресми басылым

ҚР СТ ___-200___

ГОСТ 21237-75 Ет. Бактериологиялық талдаудың әдістері

ГОСТ 23042-86 Ет және ет өнімдері. Майды анықтау әдістері.

ГОСТ 25011-81 Ет және ет өнімдері. Белокты анықтау әдістері.

ГОСТ 26668-85 Тамақ және дәм өнімдері. Микробиологиялық талдау үшін сынама сұрыптап алудың әдістері.

ГОСТ 26669-85 Тамақ және дәм өнімдері. Микробиологиялық талдау үшін сынамаларды дайындаудың әдістері.

ГОСТ 26670-85 Тамақ өнімдері. Микроағзаларды өсіру әдістері.

ГОСТ 26927-86 Шикізат және тамақ өнімдері. Сынапты анықтау әдістері.

ГОСТ 26929-94 Шикізат және тамақ өнімдері. Сынақтарды дайындау. Улы элементтердің құрамын анықтау үшін минералдау.

ГОСТ 26930-86 Шикізат және тамақ өнімдері. Мышьякты анықтау әдістері.

ГОСТ 26932-86 Шикізат және тамақ өнімдері. Қорғасынды анықтау әдістері.

ГОСТ 26933-86 Шикізат және тамақ өнімдері. Кадмийді анықтау әдістері.

ГОСТ 29329-92 Статистикалық өлшеуге арналған таразылар. Жалпы техникалық талаптар.

ГОСТ 30178-96 Шикізат және тамақ өнімдері. Улы элементтерді анықтаудың атомдық- абсорбциялық әдістері.

ГОСТ 30538-97 Тамақ өнімдері. Улы элементтерді анықтаудың атомдық-эмиссиялық тәсілінің методикасы.

ISO 3822-79 Ет және ет өнімдері. Болжаулы колиформді бактериялар мен Escherichia coli табу және есептеу (арбитражды әдіс).

ISO 3665-75 Ет және ет өнімдері. Сальмоннелді анықтау (арбитражды әдіс).

ISO 7218-96 Микробиология. Тамақ өнімдері. Микробиологиялық зерттеулердің жалпы ережелері.

ISO 3100-1-91 Ет және ет өнімдері. Сынақ сұрыптап алудың әдістері.

ISO 3100-2-88 Ет және ет өнімдері. Сынақтарды микробиологиялық зерттеулер үшін дайындау

3 Терминдер мен анықтамалар

Осы стандартта ГОСТ 16020, ГОСТ 18157 сәйкес терминдер мен анықтамалар пайдаланылады:

3.1 Сойылған мал: Союға арналған ауыл шаруашылық немесе өндірістік жануар.

3.2 Сойылған малдың тамаққа пайдаланатын өнімі: Сойылған жануарды өңдеудің нәтижесінде алынған өнім.

3.3 Ет: Бұлшықет, май, дәнекер және сүйек ұлпаларынан тұратын немесе сүйексіз ұша немесе жартылай ұша түріндегі сойыстың тамақтық өнімі.

3.4 Сиыр еті: Жынысына байланысты емес 8 айдан және одан жоғары жас аралығындағы ірі қарадан өңдеуге алынған ет.

ҚР СТ ___-200___

3.5 Бұзау еті: Жынысына байланысты емес қосымша тамақтандырылған 3 айдан 8 айға дейінгі бұзаулардан өңдеудеге алынған ет.

3.6 Ұша: Сойғаннан кейін терісі алынып, қаны толық ағызылып, ішкі мүшелері мен іш майы алынған денесінен тұратын сойылған малдың тамақ өнімі.

3.7 Жартылай ұша: Ұшаның омыртқа жотасының бойымен екіге бөліп алынған бөліктері.

3.8 ширек ұша: Жартылай ұшаның берілген тәртіп бойынша көлденеңінен екіге бөліп алынған бөліктері.

3.9 жілік: Жартылай, ширек ұшаның берілген тәртіп бойынша бөлінген және белгілі бір атауы бар бөліктері.

3.10 буланған ет: Тікелей сойғаннан кейін, ұшаны немесе жартылай ұшаны өңдеуден кейін алынған, бұлшық ет қабатында 35⁰С кем емес температурасы бар ет.

3.11 суытылған ет: Тікелей сойғаннан кейін, ұшаны немесе жартылай ұшаны өңдеуден кейін алынған, бұлшықет қабатында 12⁰С кем емес температурасы бар, бетінде кебіңкіреген қатпары бар ет.

3.12 салқындатылған ет: Сан бұлшықеттерінің қабатында температурасы 0 ден 4⁰С дейін салқындатылған жас немесе суыған ет.

3.13 мұздатылған ет: Сан бұлшықеттерінің қабатында -8⁰С жоғары емес температураға дейін салқындатылған жас, суыған немесе салқындатылған ет.

4 Сыныптау

4.1. Сойылған малдың жасы бойынша:

— ересек мал (сиырлар, бұқалар, өгіздер және тайыншалар) 3 жастан жоғары

— жас мал (бұқалар, өгіздер және тайшаналар) 8 айдан 3 жасқа дейін

— бұзау еті(бұқалар және тайшаналар) 3 жастан жоғары

4.2. Сиыр және бұзау еті мынадай түрде өндіріледі

— жартылай ұша

— ширек ұша

4.3. Термикалық өңделуі бойынша сиыр және бұзау етін мынадай түрлерге бөледі:

— буланған

— суытылған

— салқындатылған

— мұздатылған

— қатырылған

4.4. Қоңдылығы бойынша:

— бірінші дәреже

— екінші дәреже

ҚР СТ ___-200___

5 Техникалық талаптар

5.1. Сипаттамалар

5.1.1. Ірі қара мал, сиыр және бұзау еттері осы стандарт талаптарына сай болу керек және белгілі бір тәртіппен.

1 к е с т е — Ересек ірі қара мал қондылығына байланысты дәрежелері

Дәрежесі	Ересек малдардың сипаттамалары (төменгі деңгейі)

Бірінші	Бұлшық еттерi жақсы дамыған, омыртқалары және құймышақтары айқын көрiнбейдi, терi асты майы 8-шi қабырғадан бастап ұша бетiн жауып жатады. Мойын, жауырын, алдыңғы қабырғалары, сандары, шап және жанбас аумақтарында жиналған май бөлшектерi болады. Дене тұрқы бұрышталау, бұлшық етінің
Екінші	Бұлшық еттерi қанағаттандырарлықтай дамымаған омыртқа қырларының ұштары шығыңқы, терi асты майы бел және соңғы қабырғаларды аздап жиналған.
Бұқалар
Бірінші	Бұлшық еттерi жақсы дамыған, жауырын – мойын және мықын бөксе бөліктері нашар толған, жауырын сербектері шыққан.
Екінші	Бұлшық еттерi қанағаттандырарлықтай дамымаған, жауырын – мойын және мықын бөксе тұстары шығынқы, омытқа сабақтары шығып тұрады

ҚР СТ ___-200___

5.1.2 Жас малдарды салмағына байланысты төрт класқа бөледі, ол талаптар 2 кестеде көрсетілген.

2 к е с т е – Жас малдардың салмағына байланысты кластары

Класс	Жас малдың тірілей массасы, кг*
Таңдаулы	450- жоғары
Бірінші	400-ден жоғары 450 –ге дейін
Екінші	350-ден жоғары 400-ге дейін
Үшінші	350-ден төмен

5.1.3 Жас малдардың барлық кластарын қоңдылығына байланысты 3-кестеде келтірілген талаптарға сәйкес екі дәрәжеге бөлінеді.

к е с т е — Жас малдардың қондылығына байланысты дәрежелері

Дәрежесі

Жас малдардың сипаттамалары (төменгі денгейі)

Бірінші

Екінші

5.1.4 3 айдан 8 айға дейінгі бұқашықтар мен тайыншалардың тірілей массасы 150 кг артықтарының қондылығына байланысты 4 кестеде келтірілген талаптарына сәйкес екі дәрежеге бөледі.

4 кесте – Бұзаулардың қондылығына байланысты дәрежелері

Дәрежелер	Бұзаулардың сипаттамасы (төменгі деңгейі)
Бірінші	Дене тұрқы дөңгелек, бұлшық еттері жақсы дамыған, жауырын, бел, артқы бөкселері толған.
Екінші	Дене тұрқы нашар дөңгелектелген, бұлшық еттері қанағаттанарлық дамыған, жауырын және бөкселері қанағаттанарлық толған шонданай және сербектері аздап шығыңқы.

ҚР СТ ___-200___

5.2 Сиыр етін бөлшектеу сипаттамалары

5.2.1. Ірі қара мал етінің сүйекті және сүйексіз жіліктерінің атауы мен

бөлу шекаралары 5- кестеде берілген.

к е с т е – Ірі қара мал етінің сүйекті және сүйексіз жіліктерінің атауы мен

бөлу шекаралары

Жіліктердің атауы	Жіліктердің бөліну шекаралары
Артқы ширек сүйектерімен	Жілікті жарты ұшаны 13-қабырғаның артқы шеті және сәйкес төс омыртқасы бойынша бөлгеннен кейін алады және жартылай ұшаның артқы бөлігі болып табылады.
Алдыңғы ширек сүйектерімен	Жілікті жарты ұшаны 13-қабырғаның артқы шеті және сәйкес төс омыртқасы бойынша бөлгеннен кейін алады және жартылай ұшаның алдыңғы бөлгі болып табылады.
Тапаншалық сүйектерімен	Жілікті жарты ұшадан алады. Төменгі шекарасы омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта омыртқа жотасына паралель тізе буынына қарай өтеді; алдыңғысы – 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырғаларының арасымен өтеді. Шап бөлігі жілікке кірмейді.
Тапаншалық жіліксіз алдыңғы ширек, сүйектерімен	Жарты ұшадан артқы ширектің тапаншалық жілігін бөліп алғаннан кейін алынады. Шабы алдыңғы ширекпен бірге қалады
Артқы сирақ, сүйегімен	Артқы ширектен немесе тапаншалық жіліктен алынады. Үстіңгісін — сан сүйегінің төменгі шетінен алады (сан және үлкен ортан жілік арасында).
Артқы сирақ, сүйексіз	Артқы сирақты еттеу арқылы алады.
Ұршықсанды сирағымен, сүйекпен	Алдыңғысы — соңғы белдік және бірінші құйымшақ омыртқаларының арасымен, содан ұршық сүйегін айналып өтіп, сан сүйегіне паралель жолмен тізе буынына қарай өтеді
Ұршықсанды сирақсыз, сүйекпен	Алдыңғысы — соңғы белдік және бірінші құйымшақ омыртқаларының арасымен, содан ұршық сүйегін айналып өтіп, сан сүйегіне паралель жолмен тізе буынына қарай өтеді; артқысы — сан мен үлкен ортан жілік сүйектерінің түйіскен жерінде (тізе буындарының бойымен).
Ұршықсанды сүйексіз	Ұршықсанды жілікті еттеуден кейін алынады
Ұршықсанды жіліктің астыңғы бөлігі, сүйексіз	Балтыр бұлшықеттері

ҚР СТ ___-200___

Ұршықсанды жіліктің сыртқы бөлігі, сүйексіз	Санның сыртқы бүйір (латеральді) жағында орналасқан, беткі жағы қабықша мен теріасты май қабатымен жабылған екібасты бұлшықет пен жартылай сіңірлі бұлшықеттен тұрады.
Санның жартылай сіңірлі бұлшықеті	Екібасты бұлшықеттің артқы жағында орналасқан және санда латерльді-каудальдық (бүйірлі артқы) түрде орын алған.
Санның екібасты бұлшықеті	Санның ең ірі бұшықеті, артқысан бөлігінің бүкіл дерлік сыртқы (латеральді) бөлігін алып отыр.
Ұршықсанды жіліктің ішкі бөлігі, сүйексіз	Екі жуан бұлшықеттен тұрады – санның ішкі бөлгінде орналасқан жартылай жарғақшалы және жеткізуші және солармен бітісіп кеткен тігіншілік және айдарлы бұлшықеттер мен ішкі жағынан барлық бұлшықеттерді жауып тұратын ұзын бұлшықет
Ұршықсанды жіліктің бүйір бөлігі, сүйексіз	Мына бұлшықеттерден тұрады: үстіңгі қабықша мен тері асты май қабатымен қапталған сан сүйегінің алдыңғы шетінен бөлініп кеткен санның төртбасты бұлшықеті мен санның жуан шандырын күштендіргіш бұлшықеті
Ұршықсанды жіліктің үстіңгі бөлігі, сүйексіз	Үстіңгі беті қабықша мен тері асты май қабатымен қапталған мықын сүйегінен бөлініп кеткен сауыр бұлшықеттер тобынан тұрады (үстіңгі, ортаңғы, қосалқы, терең).
Бел-мықын бұлшықеті (кесінді)	Бел омыртқаларының көлденең қабырғалық өскіндерінің астында орналасқан үлкен белдік және мықын бұлшықеттерінен тұрады. Соңғы қабырғадан бастап ұршықсан буынына дейін бөледі.
Арқа-белдік, сүйекпен	Алдыңғысы 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; артқысы — соңғы (6) белдік пен бірінші ұршық омыртқаларының арасы мен, мықын сүйегінің (сербек) алдыңғы (краниальді) шетімен; астыңғысы — омыртқа жотасына параллель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Арқа-белдік, сүйексіз	Арқа-белдік жілікті еттеу кезінде алады
Белдік, сүйекпен	Алдыңғысы-соңғы төс (13) пен бірінші бел омыртқаларының арасымен, 13-қабырғаның артқы шетімен өтеді; Артқысы-соңғы (6) белдік пен бірінші ұршық омыртқаларының арасымен, мықын сүйегінің (сербек) алдыңғы (краниальді) шетімен өтеді; астыңғысы — омыртқа жотасына параллель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.

ҚР СТ ___-200___

Белдік, сүйексіз	Белдік жілікті еттеу кезінде алынады
Арқалық, сүйекпен	Алдыңғысы 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; артқысы-соңғы төс (13) пен бірінші бел омыртқаларының арасымен, 13-қабырғаның артқы шетімен өтеді; астыңғысы — омыртқа жотасына паралель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Арқалық, сүйексіз	Арқа жілігін еттеу кезінде алынады
Шап	Алдыңғысы – соңғы (13) қабырғаның артқы шетімен, қабырғалық доғаның бойымен, төс сүйегіне дейін; үстіңгісі–тізе буынынан 13–қабырғаның ақиқатты және жалған бөліктерінің буындалу тұсына дейін өтетін сызық бойымен; астыңғысы–үйектің (жануарлардың құрсақ еттерінің бітеу сызығы) бойымен.
Бұйра	Шаптың төменгі бөлігінен сүйексіз құрсақ бөлігінің қабырға шеміршегінің бойымен төс сүйектен 13–қабырғаға дейін бөлу жолымен алынады.
Қабырғалық, сүйексіз	Алдыңғысы–мойын жілігінің бөліну сызығымен; артқысы– соңғы (13) қабырғаның артқы шетімен; үстіңгісі– омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта омыртқа жотасына параллель орналасқан бірінші қабырғасынан бастап, 13–сіне дейін жауырынасты мен арқалық жіліктердің бөліну сызығының бойымен; астыңғысы–төс сүйегінің бірінші сегментінен бастап (сүріншек) қабырға шеміршектері арқылы өтіп, 8–қабырғаға дейін (төс жілігінің бөліну сызығы бойымен)
Қабырғалық, сүйексіз	Қабырғалық жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Үстіңгі бөлік, сүйекпен	Қабырғалық жілік қақ ортасынан бөлініп алынады
Үстіңгі бөлік, сүйексіз	Қабырғалық жіліктің үстіңгі бөлігін еттеу нәтижесінде алынады
Астыңғы бөлік, сүйекпен	Қабырғалық жілік қақ ортасынан бөліп алынады
Астыңғы бөлік, сүйексіз	Қабырғалық жіліктің астыңғы бөлігін еттеу нәтижесінде алынады
Жауырынастылық, сүйекпен	Алдыңғысы–мойынның соңғы (7) және төстің бірінші омыртқаларының арасында бірінші қабырғаға паралель (мойын жілігі бөлігінің артқы шеті); артқысы– 6-7-төс омыртқаларының және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; астыңғысы – қабырға бөлігімен омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта, омыртқа жотасына параллель өтеді.

ҚР СТ ___-200___

Жауырынастылық, сүйексіз	Жауырын астылық жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Төстік, сүйекпен	Үстіңгісі– төс сүйгінің бірінші сегментінен бастап (сүріншек) қабырға шеміршектері арқылы өтіп, 8–қабырғаға дейін
Төстік, сүйексіз	Төс жілігін еттеу нәтижесінде алынады
Жауырындық сирағымен, сүйекпен	Жілікті дөңгелек кесіндімен бөледі: сыртқы жағынан жауырын шеміршегінің үстіңгі шетімен жарты дөңгелек түрінде; ішкі жағынан – алдыңғы аяқтарының қабырғалық бөлігімен тұтасып біткен табиғи сызығы бойымен өтеді
Жауырындық сирақсыз, сүйекпен	Сирақтың – тоқпақ жілік пен кәрі жілік арасымен бөліну сызығы
Жауырындық сүйексіз:	Жауырын жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Үшбасты бұлшықет	Жауырын шабындысының артқы сүйексіз бөлігінен алынады. Тоқпақ жілік пен кәрі жілік арасындағы үшбұрышты кеңістікті толтырып тұрады. Сына тәріздес қалыпты, беті жұқа қабатпен жабылған.
Жауырын қырының алдыңғы бұлшықеті	Жауырын шабындысының сүйексіз бөлігінен алынады. Конус тәрізді қалыпы бар, жауырын қырының алдыңғы жағында орналасқан, жауырынның алдыңғы сайында басталып, тоқпақ жілік төмпешігінен аяқталады
Жауырын қырының артқы және дельто тәрізді бұлшықеті	Жауырын шабындысының сүйексіз бөлігінен алынады. Жауырын қырының артқы жағында жауырынның сыртында(латеральды) орналасқан және бір–бірімен бітісіп кеткен.
Жауырындық жіліктің ішкі бөлігі, сүйексіз	Жауырынның ішкі жағынан (медиальді) бөлінген. Бұлшықеттер: жауырынастылық, үлкен дөңгелек
Жауырындық жіліктің иық бөлігі, сүйексіз	Үстіңгі–бұлшықеттер тобының: үшбасты, жуырын қырының артқы бұлшықеті, дельто тәрізді, жауырын қырының алдыңғы бұлшықеттерінің бөліну сызығы бойымен; астыңғы–тоқпақ жілік пен кәріжілік арасымен сирақтың бөліну сызығы бойымен; Бұлшықеттер: ауыз тәрізді иық бұлшықеті, иықтың екібасты, иықбасты.
Алдыңғы сирақ, сүйекпен	Алдыңғы ширектен алынады. Үстіңгісі–тоқпақ жіліктің астыңғы шетімен (тоқпақ жілік пен кәріжілік арасында)
Алдыңғы сирақ, сүйексіз	Алдыңғы сирақты еттеу нәтижесінде алынады
Мойын бөлігі, сүйекпен	Алдыңғы–2-3-мойын омыртқаларының арасында; артқысы–соңғы (7) мойын мен бірінші төс омыртқаларының арасында бірінші қабырғаға паралель орналасқан

ҚР СТ ___-200___

Мойын бөлігі, сүйексіз		Мойын шабындысын еттеу нәтижесінде алынады
Мойын кесіндісі, сүйекпен		Алдыңғысы–бастан бөліну сызығымен; артқы–2-3-мойын омырқалары арасында
Артқы ширек сүйектерімен	Жілікті жарты ұшаны 13-қабырғаның артқы шеті және сәйкес төс омыртқасы бойынша бөлгеннен кейін алады және жартылай ұшаның артқы бөлгі болып табылады.
Алдыңғы ширек сүйектерімен	Жілікті жарты ұшаны 13-қабырғаның артқы шеті және сәйкес төс омыртқасы бойынша бөлгеннен кейін алады және жартылай ұшаның алдыңғы бөлігі болып табылады.
Тапаншалық сүйектерімен	Жілікті жарты ұшадан алады. Төменгі шекарасы омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта омыртқа жотасына паралель тізе буынына қарай өтеді; алдыңғысы – 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырғаларының арасымен өтеді. Шап бөлігі жілікке кірмейді.
Тапаншалық жіліксіз алдыңғы ширек, сүйектерімен	Жарты ұшадан артқы ширектің тапаншалық жілігін бөліп алғаннан кейін алынады. Шабы алдыңғы ширекпен бірге қалады
Артқы сирақ, сүйегімен	Артқы ширектен немесе тапаншалық жіліктен алынады. Үстіңгісін — сан сүйегінің төменгі шетінен алады (сан және үлкен ортан жілік арасында).
Артқы сирақ, сүйексіз	Артқы сирақты еттеу арқылы алады.
Ұршықсанды сирағымен, сүйекпен	Алдыңғысы — соңғы белдік және бірінші құйымшақ омыртқаларының арасымен, содан ұршық сүйегін айналып өтіп, сан сүйегіне паралель жолмен тізе буынына қарай өтеді
Ұршықсанды сирақсыз, сүйекпен	Алдыңғысы — соңғы белдік және бірінші құйымшақ омыртқаларының арасымен, содан ұршық сүйегін айналып өтіп, сан сүйегіне паралель жолмен тізе буынына қарай өтеді; артқысы — сан мен үлкен ортан жілік сүйектерінің түйіскен жерінде (тізе буындарының бойымен).
Ұршықсанды сүйексіз	Ұршықсанды жілікті еттеуден кейін алынады
Ұршықсанды жіліктің астыңғы бөлігі, сүйексіз	Балтыр бұлшықеттері
Ұршықсанды жіліктің сыртқы бөлігі, сүйексіз	Санның сыртқы бүйір (латеральді) жағында орналасқан, беткі жағы қабықша мен теріасты май қабатымен жабылған екібасты бұлшықет пен жартылай сіңірлі бұлшықеттен тұрады.
Санның жартылай сіңірлі бұлшықеті	Екібасты бұлшықеттің артқы жағында орналасқан және санда латеральді-каудальдық (бүйірлі артқы) түрде орын алған.
Санның екібасты бұлшықеті	Санның ең ірі бұшықеті, артқы сан бөлігінің бүкіл дерлік сыртқы (латеральді) бөлігін алып отыр.
Ұршықсанды жіліктің ішкі бөлігі, сүйексіз	Екі жуан бұлшықеттен тұрады – санның ішкі бөлігінде орналасқан жартылай жарғақшалы және жеткізуші және солармен бітісіп кеткен тігіншілік және айдарлы бұлшықеттер мен ішкі жағынан барлық бұлшықеттерді жауып тұратын ұзын бұлшықет
Ұршықсанды жіліктің бүйір бөлігі, сүйексіз	Мына бұлшықеттерден тұрады: үстіңгі қабықша мен тері асты май қабатымен қапталған сан сүйегінің алдыңғы шетінен бөлініп кеткен санның төртбасты бұлшықеті мен санның жуан шандырын күштендіргіш бұлшықеті
Ұршықсанды жіліктің үстіңгі бөлігі, сүйексіз	Үстіңгі беті қабықша мен тері асты май қабатымен қапталған мықын сүйегінен бөлініп кеткен сауыр бұлшықеттер тобынан тұрады (үстіңгі, ортаңғы, қосалқы, терең).
Бел-мықын бұлшықеті (кесінді)	Бел омыртқаларының көлденең қабырғалық өскіндерінің астында орналасқан үлкен белдік және мықын бұлшықеттерінен тұрады. Соңғы қабырғадан бастап ұршықсан буынына дейін бөледі.
Арқа-белдік, сүйекпен	Алдыңғысы 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; артқысы — соңғы (6) белдік пен бірінші ұршық омыртқаларының арасы мен, мықын сүйегінің (сербек) алдыңғы (краниальді) шетімен; астыңғысы — омыртқа жотасына параллель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Арқа-белдік, сүйексіз	Арқа-белдік жілікті еттеу кезінде алады
Белдік, сүйекпен	Алдыңғысы-соңғы төс (13) пен бірінші бел омыртқаларының арасымен, 13-қабырғаның артқы шетімен өтеді; Артқысы-соңғы (6) белдік пен бірінші ұршық омыртқаларының арасымен, мықын сүйегінің (сербек) алдыңғы (краниальді) шетімен өтеді; астыңғысы — омыртқа жотасына параллель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Белдік, сүйексіз	Белдік жілікті еттеу кезінде алынады
Арқалық, сүйекпен	Алдыңғысы 6-7-төс омыртқаларының арасымен және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; артқысы-соңғы төс (13) пен бірінші бел омыртқаларының арасымен, 13-қабырғаның артқы шетімен өтеді; астыңғысы — омыртқа жотасына паралель, омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта өтеді.
Арқалық, сүйексіз	Арқа жілігін еттеу кезінде алынады

ҚР СТ ___-200___

Шап	Алдыңғысы – соңғы (13) қабырғаның артқы шетімен, қабырғалық доғаның бойымен, төс сүйегіне дейін; үстіңгісі – тізе буынынан 13–қабырғаның ақиқатты және жалған бөліктерінің буындалу тұсына дейін өтетін сызық бойымен; астыңғысы – сүйектің (жануарлардың құрсақ еттерінің бітеу сызығы) бойымен.
Бұйра	Шаптың төменгі бөлігінен сүйексіз құрсақ бөлігінің қабырға шеміршегінің бойымен төс сүйектен 13–қабырғаға дейін бөлу жолымен алынады.
Қабырғалық, сүйексіз	Алдыңғысы–мойын жілігінің бөліну сызығымен; артқысы– соңғы (13) қабырғаның артқы шетімен; үстіңгісі– омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта омыртқа жотасына параллель орналасқан бірінші қабырғасынан бастап, 13–сіне дейін жауырынасты мен арқалық жіліктердің бөліну сызығының бойымен; астыңғысы–төс сүйегінің бірінші сегментінен бастап (сүріншек) қабырға шеміршектері арқылы өтіп, 8–қабырғаға дейін (төс жілігінің бөліну сызығы бойымен)
Қабырғалық, сүйексіз	Қабырғалық жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Үстіңгі бөлік, сүйекпен	Қабырғалық жілік қақ ортасынан бөлініп алынады
Астыңғы бөлік, сүйекпен	Қабырғалық жілік қақ ортасынан бөліп алынады
Астыңғы бөлік, сүйексіз	Қабырғалық жіліктің астыңғы бөлігін еттеу нәтижесінде алынады
Жауырынастылық, сүйекпен	Алдыңғысы–мойынның соңғы (7) және төстің бірінші омыртқаларының арасында бірінші қабырғаға паралель (мойын жілігі бөлігінің артқы шеті); артқысы– 6-7-төс омыртқаларының және оған сәйкес қабырға бөліктерінің арасымен өтеді; астыңғысы – қабырға бөлігімен омыртқа денелерінен 75 мм қашықтықта, омыртқа жотасына параллель өтеді.
Жауырынастылық, сүйексіз	Жауырынастылық жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Төстік, сүйекпен	Үстіңгісі– төс сүйгінің бірінші сегментінен бастап (сүріншек) қабырға шеміршектері арқылы өтіп, 8–қабырғаға дейін
Төстік, сүйексіз	Төс жілігін еттеу нәтижесінде алынады
Жауырындық сирағымен, сүйекпен	Жілікті дөңгелек кесіндімен бөледі: сыртқы жағынан жауырын шеміршегінің үстіңгі шетімен жарты дөңгелек түрінде; ішкі жағынан – алдыңғы аяқтарының қабырғалық бөлігімен тұтасып біткен табиғи сызығы бойымен өтеді

ҚР СТ ___-200___

Жауырындық сирақсыз, сүйекпен		Сирақтың – тоқпақ жілік пен кәрі жілік арасымен бөліну сызығы
Жауырындық сүйексіз:		Жауырын жілікті еттеу нәтижесінде алынады
Үшбасты бұлшықет		Жауырын шабындысының артқы сүйексіз бөлігінен алынады. Тоқпақ жілік пен кәрі жілік арасындағы үшбұрышты кеңістікті толтырып тұрады. Сына тәріздес қалыпты, беті жұқа қабатпен жабылған.
Жауырын қырының алдыңғы бұлшықеті		Жауырын шабындысының сүйексіз бөлігінен алынады. Конус тәрізді қалыпы бар, жауырын қырының алдыңғы жағында орналасқан, жауырынның алдыңғы сайында басталып, тоқпақ жілік төмпешігінен аяқталады
Жауырын қырының артқы және дельта тәрізді бұлшықеті		Жауырын шабындысының сүйексіз бөлігінен алынады. Жауырын қырының артқы жағында жауырынның сыртында(латеральды) орналасқан және бір–бірімен бітісіп кеткен.
Жауырындық жіліктің ішкі бөлігі, сүйексіз	Жауырынның ішкі жағынан (медиальді) бөлінген. Бұлшықеттер: жауырынастылық, үлкен дөңгелек
Жауырындық жіліктің иық бөлігі, сүйексіз	Үстіңгі–бұлшықеттер тобының: үшбасты, жуырын қырының артқы бұлшықеті, дельто тәрізді, жауырын қырының алдыңғы бұлшықеттерінің бөліну сызығы бойымен; астыңғы–тоқпақ жілік пен кәріжілік арасымен сирақтың бөліну сызығы бойымен; Бұлшықеттер: ауыз тәрізді иық бұлшықеті, иықтың екібасты, иықбасты.
Алдыңғы сирақ, сүйекпен	Алдыңғы ширектен алынады. Үстіңгісі–тоқпақ жіліктің астыңғы шетімен (тоқпақ жілік пен кәріжілік арасында)
Алдыңғы сирақ, сүйексіз	Алдыңғы сирақты еттеу нәтижесінде алынады
Мойын бөлігі, сүйекпен	Алдыңғы–2-3-мойын омыртқаларының арасында; артқысы–соңғы (7) мойын мен бірінші төс омыртқаларының арасында бірінші қабырғаға паралель орналасқан
Мойын бөлігі, сүйексіз	Мойын шабындысын еттеу нәтижесінде алынады
Мойын кесіндісі, сүйекпен	Алдыңғысы–бастан бөліну сызығымен; артқы–2-3-мойын омырқалары арасында

5.2. Микробиологиялық көрсеткіштері бойынша құрамындағы улы элементтер, пестицидтер, антибиотиктер, гормональды препараттар, нитрозаминдер, радионуклеоидтердің мөлшері тамақ өнімдерінің қоректік құндылығы мен қауіпсіздіктің гигиеналық талаптарына сәйкес болуы керек [1]. Органолептикалық көрсеткіштері бойынша (сыртқы түрі, түсі мен иісі. консистенциясы) ет ГОСТ 7269 талаптарына жауап беру керек.

ҚР СТ ___-200___

5.3. Термикалық жағдайына байланысты еттер келесідей бөлінеді:

— қатырылған – сан бұлшықетінің қалыңдығында минус 8⁰C дейін мұздатылған ет

5.3.1 Ірі қара мал етінің шабындыларын екі рет қайталап мұздатуға болмайды.

5.3.2. Ветеринарлық және фитосанитарлық қадағалаудың федеральды қызметі кіргізуге рұқсат еткен импортты өндірілген ірі қара етін өндірістің телімділігі бойынша пайдалануға болады.

6 Шикізатқа қойылатын талаптар

Сиыр және бұзау етін өндіру үшін ветеринарлық, агрономиялық және зоогигиеналық талаптары сақталған шаруашылықтарда жеке немесе арнайы бордақыланып өсірілген ірі қара малдарың пайдаланады

7 Таңбалау және буып -түю

7.1 Етті таңбалау қолданылатын бекітілген тәртіппен сиыр және бұзау етін таңбалау ережесіне сәйкес жүргізіледі.

7.2 Еттің қоңдылық дәрежесін мына белгілермен бірінші дәрежелі сиыр еті – диаметрі 40 мм дөңгелек таңба; екінші дәрежелі сиыр еті – 40 мм беткі көлемі төртбұрышты таңба; сиыр еті – беткі көлемі 45х50х50 мм арық, үшбұрышты таңбамен белгіленеді. І және ІІ дәрежелі сиыр етінің бұқасының қондылық таңбасының оң жағында биіктігі 20 мм «Б» әрпі болуы керек.

7.3 Еттің ширек және жарты ұшаларын жауырын бөлігі мен артқы ширегінің сан бөлігін де бір таңбамен ет дәрежесіне сәйкес таңбалайды, ал таңбаның оң жағына биіктігі 20 мм ПП әріпті мөр басылады.

7.4 Сиыр еті орамасыз шығарылады.

Ескерту — Қазақстан Мемсанэпид органдарының және қызметкерлерінің шешімімен қабылданған тұтынушыларға жеткізілетін келісім-шарт талаптарына сәйкес сиыр еті орауға жібіріледі.

7.5 Шеткі солтүстік аудандарына жеткізілетін немесе жеткізілуі қиын аудандарға сиыр етін орауды МЕМСТ 15846-79 бойынша жүргізеді.

7.6 Жауапты мекемелер тамақ өнімдері рұқсат берген, тасымалдау мен сақтау барысында өнімнің сақталуы мен сапасын қамтамасыз ететін импортпен сатып алынатын немесе импорттық материалдан жасалған буып-

ҚР СТ ___-200___

түю материалдары мен ыдыстарының барлық басқа түрлері пайдалануға рұқсат етіледі.

7.7 Ыдыс таза, құрғақ, бөтен иіссіз болу керек.

7.8 Көпайналымды ыдыстың қақпағы болу керек. Жергілікті жерде сату үшін қақпағы жоқ болса, ГОСТ 8273 бойынша орама қағазбен, ГОСТ 1341 пергаментпен, ГОСТ 1760 пергаментастылықпен жабуға болады.

7.9 Бұрын пайдаланылған ыдыс қалыптасқан тәртіппен бекітілген ветеринарлық санитарлық ережелерге сәйкес залалсыздандырушы амалдармен өңделуі тиіс.

7.10 Гофрирленген қатпар қағаздан жасалған жәшіктердегі өнімнің нетто салмағы 20 кг көп болмау керек, контейнерлер мен ыдыс-құралдарында

250 кг көп емес, көпайналымды ыдыстарда бруто салмағы 30 кг көп болмау керек.

7.11 Тасымалдау ыдыстарының әрбір бірлігіне бір атаулы, бір мезгілде жасалған шабындылар буып түйілуі керек.

7.12 Бір немеce бірнеше түрлі өнімді бір жәшікке немесе ыдыс-құралдарына тапсырыс берушінің келісімімен салуға болады.

7.13 Барлық ыдыстар мен буып-түю материалдары гигиеналық талаптарға сәйкес болу керек .

8 Қабылдау ережелері

8.1 Сиыр етін партиямен қабылдайды. Партия деп қабылдап-өткізу бір уақытта көрсетілген, сапа жөнінде бір құжатпен бекітілген, бір ветеринарлық куәлікпен рәсімделген, бір термиялық өңдеуден өткен, қондылық дәрежесі де бір сиыр етінің кез-келген санын айтады.

8.2 Ірі қара етінің шабындыларын партиямен қабылдайды.

Сапа мен қауіпсіздігі куәлігінде көрсетілуі тиіс:

– куәліктің нөмірі мен берілген күні

– дайындаушының аты

– шабындының (жіліктің) атауы

– дайындау мерзімі

– партия нөмірі

– өнімді сақтау шарттары

– ағымды бақылаудың нәтижелері

– осы стандарттың белгілері

– сәйкестікті растайтын ақпарат

8.3 Дәрежесі мен салмағы бойынша бақылау барлығына бірдей жүргізіледі.

8.4 Сиыр етін тұтыну орындары немесе кәсіпорында өңдегенде, сақтағанда, тұтыну орындары үшін кәсіпорын тауарлық тасымалдау рұқсатына сәйкес мөр қояды немесе сапа жөніндегі куәлікті береді.

ҚР СТ ___-200___

8.5 Шабындыларды (жіліктерді) қабылдауды осы стандарттың талаптарына сәйкес жүргізеді.

8.6 Ірі қара мал шабындыларының (жіліктерінің) сапасы мен қауіпсіздігін бағалау үшін партияның әр жерінен сол партияға кіретін шабындылардың жалпы санының 3% көлемінде үлгілер сұрыпталып алынады. Физико-химиялық, миробиологиялық сынақ жүргізу үшін сұрыпталып алынған үлгілерді біріктіріп 3 кг кем емес сынама жасайды.

8.7 Органолептикалық көрсеткіштер әр партияда, сонымен қатар тұтынушының немесе бақылаушы мекемелердің талабы бойынша анықталады.

8.8 Микробиологиялық көрсеткіштерді кезеңмен анықтайды. Бірақ 30 күнде бір реттен сирек емес сонымен қатар тұтынушының немесе бақылаушы мекемелердің талабы бойынша анықталады.

8.9 Өнімді қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша бақылау (улы элементтер, антибиотиктер, гормондар, пестицидтер, радионуклеотидтер) өнім жасаушы жергілікті әкімшіліктер мен тұтқадағалау мекемелерімен келісіп бекіткен реті мен кезеңіне сәйкес аккредиттелген зертханаларда жасалады, бірақ тоқсанда бір реттен сирек емес.

8.10 Қанағатсызданарлық нәтиже алған жағдайда сол партиядан екі еселенген сынама алынып қайталама өлшеу жүргізіледі. Қайталама сынақтың нәтижелері бүкіл партияға таралады.

9 Сынау әдістерi

9.1 Сиыр етінің салмағын анқтағанда топпен өлшеу жұмыстары жүргізіледі.

9.2 Температурасын анықтау

9.3 Ақпараттар: МЕМСТ 28498-90 бойынша металдық оправа енгізілген сұйықты жартылай сыйымда температура анықтағыш.

9.4 Сынақ жүргізу

9.4.1 Сиыр етінің суытылған, салқындатылған және қатырылған температурасын сан етінің үстіңгі жағынан тереңдікте анықтайды. Қатыру үрдісі аяқталғаннан кейін 1-6 см тереңдікте қатырылған еттің температурасын анықтайды, ал сақтау үрдісінің тереңдігі 6 см кем емес болу керек. Сынау нәтижелерінен орта арифметикалық мәнін анықтайды.

9.4.2 Балғындығын анықтау кезінде келіспеушіліктер туындаса МЕМСТ 7269-79, МЕМСТ 29392-78 және МЕМСТ 19496-93 бойынша сынау әдістері мен үлгі алуды жүргізеді.

ҚР СТ ___-200___

10 Тасымалдау және сақтау

10.1 Сиыр және бұзау етін тасымалдауды қолданылатын көлік түріне байланысты тез бұзылатын жүктерді тасымалдау ережелеріне сәйкес көліктің барлық түрімен іске асырылады.

10.2 Сиыр етін белгілі тәртіпке бекітілген ет өнімдерін сақтау ережелеріне сәйкес сақтайды.

10.3 Мұздатылған ет штабельді ағаш решеткалы температурасы 80°С жоғары емес және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 90-100% тоңазытқышта сақталуы керек.

10.4 Қысқы уақытта салқындатылған алаң болмаған жағдайда бекітілген ветеринарлы-санитарлық ережелерді сақтай отырып етті міндетті түрде штабельді жауып салқындатылмайтын қоймада мұздатылған етті сақтауға рұқсат етіледі.

Камерада сақтау кезіндегі ауаның параметрлері және салқындатылған, мұздатылған сиыр және бұзау етінің күйі 6 кестеде көрсетілген

к е с т е – Етті сақтау камерасындағы ауа

Термиялық жағдайдың түрі	Етті сақтау камерасындағы ауа		Жарамдылық мерзімі тасымалдауды қосқанда, көп емес
Термиялық жағдайдың түрі	Температура °С	Салыстырмалы ылығалдылық , %	Жарамдылық мерзімі тасымалдауды қосқанда, көп емес
Жартылай және ширек ұша салқындатылған сиыр еті (ілінген)	Минус 1	85	16 тәулік
Ұша және жартылай ұша түріндегі салқындатылған бұзау еті (ілінген)	0	85	12 тәулік
Жартылай және ширек ұша түріндегі аздап мұздатылған сиыр еті (штабель және ілінген)	Минус 2	30	20 тәулік
Жартылай және ширек ұша түріндегі мұздатылған сиыр еті (штабель)	Минус 12 Минус 18 Минус 20 Минус 25	95-98 95-98 95-98 95-98	8 ай 12 ай 14 ай 18 ай

ҚР СТ ___-200___

11 Дайындаушының кепілдігі

11.1. Дайындаушы сиыр етінің осы стандарттың талабына сәйкес болуын тұтынушыға сақтау мен тасымалдау шарттарын сақтау кезінде кепілдік береді.

ҚР СТ ___-200___

Қосымша А

(анықтамалық)

Библиография

[1] СанЕжН 4.01.047-2003 (СанЕжН 2.3.2.560-96) Азық түлік шикізаттары мен тағам өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігіне қойылатын гигиеналық талаптар

В России наблюдается спрос на преподавателей казахского…

К годовщине войны в Украине ЕС готов…

Пятнадцатилетняя девочка открыла стрельбу в христианской школе

В Секторе Газа погибло больше 45 тысяч…

Евросоюз ввел новые санкции против Беларуси

США предоставят Украине военную помощь на 500…

Дональд Трамп признан человеком года по версии…

Башар Асад получил убежище в Москве

США готовы направить Украине $50 миллиардов из…

Украине нужно $126 млрд на войну в…

Диплом: Шет елдердін етті ірі кара мал шаруашылыгы

Техникалық шарттар

Ресми басылым

В МЧС рассказали о 25 выживших после крушения самолета в Актау

В Алматы убит 20летний кикбоксер

Насколько вырастут пенсии и пособия в 2025 году в Казахстане?

Фейковые уведомления от «налоговых служб» стали получать казахстанцы

В Астане были оштрафованы владельцы нечипированных животных

О НАС

Мобильное приложение

Наши контакты