ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

 

 ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ                      

коммерциялық емес акционерлік қоғамы

 

 

 

 

 

Рымқұл Д.Е.

 

Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу

 

 

 

 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

 

 

                    Мамандығы:  5В120100 — Ветеринариялық медицина  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           Алматы  2018

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ  МИНИСТРЛІГІ

 

                       ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

                               коммерциялық емес акционерлік қоғамы

 

«Ветеринария» факультеті

 

«Клиникалық ветеринариялық медицина» кафедрасы

 

 

 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

 

 

Тақырыбы: Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу

 

                                                                             Беттер саны 49

                                                                                            Сызбалар мен көрнекті                                                     

                                                                                       материалдар саны 7             

 

 

Орындаған: 5В120100-Ветеринариялық медицина мамандығының күндізгі оқу бөлімінің 503топ студенті Рымқұл Данияр Қайратұлы

 

2018ж. «23 »     мамырда    қорғауға жіберілді.

 

 

Кафедра меңгерушісі, профессор                                          Заманбеков Н.А.

 

Жетекшісі, б.ғ.к., қауым. профессор                                     Еспанов Ж.Ұ.  

 

Норма бақылау, в.ғ.к., қауым. профессор                             Ибажанова А.С                                       

 

Сарапшы ҚР РВЗ жұқпалы ауруларды

диагностикалау бөлімінің меңгерушісі                                 Адилбаева Г.Р.                                                                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                               Алматы  2018 ж.

                      ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

коммерциялық емес акционерлік қоғамы

 

«Ветеринария» факультеті

5В120100-Ветеринариялық медицина мамандығы 

«Клиникалық ветеринариялық медицина» кафедрасы

 

Дипломдық жұмысты орындау

 

ТАПСЫРМАСЫ

 

 Студент Рымқұл Данияр Қайратұлы

 

Жұмыстың тақырыбы:  Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу

 

Университет бойынша 2017 ж    «14 »  қараша  №550-К  бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2018 ж «10»  мамыр

 

Жұмыстың бастапқы деректері:

Қан сарысулары жайлы деректер, әдістемелік құралдары, жұмысқа қажетті химиялық реактивтер, зертханалық жануарлар және қажетті құрал – жабдықтар.

Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:

1. Шаруашылыққа сипаттама
2. Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығын ашу
3. Қолданатын материалдар мен әдістерді меңгеру
4. Қарастырылып отырған мәселенің қазіргі ахуалын бағалау
5. Өзіндік зерттеу жұмыстарының нәтижелері және оны талдау
6. Зерттеудің нәтижелерін талдау
7. Диспепсия ауруын емдеу кезіндегі ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігін есептеу
8. Қорытындылар енгізу
9. Тәжірибелік ұсыныстар енгізу
10. Пайдаланылған әдебиеттер тізімін дайындау
11. Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)

Дипломдық жұмысты орындау барысында 6 кесте дайындау

 

          Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:

    1 Сиябеков С.Т., Заманбеков Н.А., Казиев Ж.И., т.б. «Жануарлар ауруларының  клиникалық диагностикасы» Оқулық. Алматы, 2011 ж. Білім және ғылым министрлігінің грифімен.

    2 Молдағұлов М.А., Есқожаев Ө.К., «Жануарлардың ішкі аурулары» Алматы 2011ж.  Білім және ғылым министрлігінің грифімен.

    3  Колесова А.М. Болезни животных. М., Колос, 1998

          4 Тарасов И.И. Алиментарные факторы диарии у новорожденных: Автореф. дисс. док.вет. наук / И.И.Тарасов.- Ереван – 1968. -25-26 б.

         5 Анохин Б.М. и др. К профилактике диспепсии у новорожденных./Профилактика незаразных болезней сельскохозяйственных животных/Сб. научных трудов ВАСХНИЛ-М., Колос, 1977 – 164 б.

        6 Колесов A.M. Незаразные болезни молодняка с.-х. животных /A.M.Колесов. — Саратов.: Саратовское книжное издательство, 1963. 121 б.

        7 Аликаев В.А. и др. Профилактика и лечение болезней молодняка сельскохозяйственных животных. М., Колос, 1968- 161 б.

 

 

Жұмыстың арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Тарау	Кеңесші	Мерзімі	Қолы
Әдебиеттерге шолу	Әбеуов  Х.Б.	Қазан 2018ж
Негізгі бөлім	Сиябеков С.Т.	Наурыз 2018ж.
Еңбекті қорғау және жол мәселелері	Төлбаев Ә.Ә.	Мамыр 2018
Экономикалық тиімділік	Бельгибаева Ж.Ж.	Мамыр 2018

 

 

 

Кафедра меңгерушісі, профессор                                      Заманбеков Н.А.

 

 

Жетекшісі, в.ғ.к., қауым. профессор                                  Еспанов Ж.Ұ.  

 

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент                                                           Рымқұл Д. Қ.

 

Дипломдық жұмысты орындау

КЕСТЕСІ

 

Рет саны	Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі	Жетекшіге ұсыну мерзімі	Ескертулер
1	Кіріспе	Қыркүйек 2017ж.	орындалды
2	Әдебиетке шолу	Қыркүйек 2017ж.	орындалды
3	Зерттеу әдістерін меңгеру	Қазан 2017ж.	орындалды
4	Ауру малға тәжірибе қою	Қазан 2017ж.	орындалды
5	Зерттеу материалдарын талдау, қортындылау	Сәуір 2018ж.	орындалды
6	Кафедра мәжілісінде алдын ала қорғау	Мамыр 2018ж.	орындалды
7	Дипломды МЕК алдында қорғау	Мамыр 2018ж.	Орындалды

 

 

 

 

Кафедра меңгерушісі, профессор                                     Заманбеков Н.А.

 

Жетекшісі, в.ғ.к., қауым. профессор                                Еспанов Ж.Ұ.  

 

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент                                                         Рымқұл Д. Қ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР АНЫҚТАМАЛАР БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 1 КІРІСПЕ		7
		8 9
		10
1.1	Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңызы	12
1.2	Дипломдық жұмысты орындау мерзімі  және тәжірибелік базасы
1.3	Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері
2	ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1	Төл аурулары жайында жалпы мағлұматтар
2.2	Төлдер диспепсиясының түрлері	19
2.3	Жаңа туылған төлдер диспепсиясының себептері мен таралуы
2.4	Буаз аналықтардың толық құнды азықтандырылмауы төлдер        диспепсиясының себебі ретінде	27
3	НЕГІЗГІ БӨЛІМ	28
3.1	Зерттеу материалдары және әдістері	28
3.2	Зерттеудің нәтижелері	35
3.2.3	Зерттеу жүргізілген шаруашылықтың табиғи климаттық  және шаруашылық сипаттамасы.
3.2.4	Төлдер диспепсиясы кезінде қолданылатын өсімдік текті препараттардың сипаттамасы
3.3	Экономикалық тиімділікті есептеу
4	ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ	47
5	ҚОРЫТЫНДЫЛАР	51
6	ӨНДІРІСКЕ ҰСЫНЫСТАР	52
7	ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ	53

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Осы дипломдық жұмыста келесі стандарттық сілтемелер көрсетілген:

 

ОСТ 25336                         Шыны стақандар

МСТ 9284-75                     Микроскоптарға арналған заттық шыны

МСТ 20292                        Сиымдылығы 100,200,1000 мл      колбалар

МСТ 20292-74Е                Шыны пипеткалар

МСТ 25336                        Стақандар В – 1 – 250 ТС

ТШ   480-11-10-73           Шыныға жазатын қарындаш

МСТ 3164                          Медициналық вазелин майы

МСТ 5962-67                    Этил спирті 96 %-ды ректификацияланған

МСТ 6672-59                    18х18 мм көлемді жабынды шыны

МСТ 6894                          Глицерин

МСТ 8284 78                     МБИ маркалы микроскоп

МСТ 21239                         Медициналық қайшылар

МСТ 21241                         Медициналық пинцеттер

МСТ 24104                         Лаборатоиялық таразылар

МСТ 25336                         Конустық колбалар Ки-2-100 ТХС

МСТ 25336                         Воронкалар В – 56 /75/- — 80 ХС

ТШ   ОСТ  25-6                 Дистильденген су

МСТ 381-69                       Термометр

МСТ 27583                         Лабораториялық шыны ыдыстар         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         АНЫҚТАМАЛАР

         Осы дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:

 

Диспепсия- тура мағынасында ас қорытудың бұзылуы (грек. Dyspepsia dys – бұзылу, жойылу, pepsis – қорыту) дегенді білдіреді.

Стаккато-нұқу әдісі, ағзалардағы өзгерістерді анықтау үшін қолданады.

Легатто-нұқу әдісі, ішкі ағзалардың топографиясын анықтау үшін қолданады.

Резистенттілік – организмнің жағымсыз сыртқы орта факторларына қарсы төзімділігі.

Иммуностимуляция – биоактивті заттарды қолдана отырып организмнің иммундық жағдайын реттеу, өсіп-көбею функциясын және өнімділік көрсеткіштерін арттыру.

Айналымдағы иммундық құрылым — иммундық жүйедегі антиген және антидене әрекетінен туындайтын физиологиялық өнім, әртүрлі жұқпалы — қабыну және жұқпалы емес ауруларында қызмет атқарады.

Авитаминоз — (лат. а жоқ және vita — тіршілік, өмір)  мал организмінде витаминдердің ұзақ уақыт жетіспеуінен болатын дерт.

Анамнез  (грек. anamnesis – еске түсіру) – ауру жайлы мәлімет. Ауырған малды емдеу, сауықтыру мақсатында алдын ала жиналатын мәліметтер.

Антигендер — (грек. anti — қарама-қарсы және  genes тек, туыс) — жоғары молекулалы қосылыс, организмге енген жағдайда иммундық жауап пайда болады.

Антитела (иммундық денешік, иммуноглобулиндар) — организмде антиген әсерінен пайда болатын әртүрлі кластағы иммуноглобулиндер.

Гаптоглобиндер – қандағы гемоглобинге байланысқа түсіп, оны фагоцитарлық жүйенің мононуклеарлық клеткаларына тасымалдайтын белок фракциясы.

Витаминдер (лат. vita — тіршілік, өмір) — организмнің тіршілік етуіне қажетті әр түрлі химиялық табиғи қосылыстардың органикалық тобы.

Пальпация-сипау.

Перкуссия-нұқу.

Аускультация-тыңдау.

Термометрия-дене қызуын өлшеу.

Габитус-малдың түр тұлғасын анықтау.

Гемоглобин – (грек. gaima– қан және лат. globus — шарт) — адамның, омыртқалы және кейбір омыртқасыз жануарлардың тыныс мүшелерінен тіндерге оттегін тасымалдау қызметін атқаратын, құрамында темір бар қызыл пигмент. Ол сондай-ақ тіндерден тыныс мүшелеріне көмірқышқыл газын тасымалдауда да маңызды қызмет атқарады. Гемоглобин күрделі белок (хромопротеид), ол глобин белогынан және протестикалық топтан – гемадан (темір порфирин) тұрады.

 

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Осы дипломдық жұмыста келесі белгілеулер мен қысқартулар қолданылды:

 

ҚазҰАУ – Қазақ ұлттық аграрлық университеті

ТМД – тәуелсіз мемлекеттер достастығы

АЛТ – аланинаминтрансфераза

АСТ – аспартаталинотрансфераза

ЩФ – щелочты фасфатаза

ГГТП – гаммаглутамилтранспеттидаза

ПЭГ – полиэтиленгликол

ЭШЖ – эритроциттердің шөгу жылдамдығы

КБР – комплементті байланыстыру реакциясы

Ig – иммуноглобулиндер

α – глобулиндер- альфа/глобулиндер

β –глобулиндер – бетта/глобулиндер

γ- глобулиндер – гамма/глобулиндер

ФЭК – фотоэлектрокалориметр

А/Г коэфициент – альбуминді-глобулиндік коэфициент

г/л – грамм-литр

мг/мл – миллиграмм-миллилитр

М±m – орта арифметикалық көрсеткіш

Р – нәтиженің шынайылығы

n – зерттеу үшін алынған малдың және сынама саны.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          1 КІРІСПЕ

1.1 Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығы

           Республикамызда қой шаруашылығы мал шаруашылығының дәстүрлі және негізгі саласы болып табылады. Қойларда өнімділікті арттырудың басты жолы – мал басын көбейту десек, одан алынатын төлді аман сақтау маңызды болады.

«Диспепсия» деген атау тура мағынасында ас қорытудың бұзылуы (грек. Dyspepsia dys – бұзылу, жойылу; pepsis – қорыту) дегенді білдіреді. Бұл терминді 1875 жылы, жаңа туылған төл өлексесін сойып-зерттеу кезінде айқын білінетін макроскопиялық өзгерістерді белгілеу мүмкін болмаған кезде қолдану арқылы, алғашқы болып австриялық дәрігер Видерегофер енгізді. Ол аталған аурудың негізінде ас қорыту үрдістерінің бұзылуы жататындығын және таза функциональдық сипатын болжап берді. Дегенмен, бұл концепция кейін теріске шығарылса да, терминнің өзі жаңа туылған нәрестелер, төлдер және құстар аурулары бойынша мамандардың арасында кеңінен қолданысқа ие болды[1].

Қозылар диспепсиясы барлық жерлерде таралған және де ірілендірілген шаруашылықтарда көптеп кездеседі. Жалпы диспепсиямен үй малдарының барлық түрлерінің төлдері ауырады. Аурудың бұл түрінен келетін шығын мал басы санының кемуінен, төлдердің нашар болуынан, ауырып жазылған малдардың бордақылаудың қымбатқа түсуінен, ауру төлдерді емдеуге жұмсалған шығынның қайтымсыздығынан құралады.

Көптеген авторлардың мәліметтері бойынша жыл сайын улы диспепсиядан болатын мал басы шығыны төлдердің жалпы санының 20-50%-ын құрайды[2].

Осылайша диспепсиядан көптеген елдердегі мал шаруашылығына келтірілетін экономикалық шығын, сібір жарасы сияқты індеттік аурулардан да асып түседі. Ол тұқымдық мал өсірілетін шаруашылықтар үшін мал басын көбейту мәселесінің басты кеселі болып табылады. Ауру жылдың барлық маусымында  кездеседі. Ал, аурудың жаппай етек алуы, төлдеудің негізгі кезеңімен сәйкес келетін қыстақта ұсталуының екінші жартысында басталады. Малдардың төлдеуі кезеңіндегі күтімі ережелері сақталмаған жағдайда жаз айларында да ауру көп таралуы мүмкін.

Қорытындысында кейбір зерттеушілердің аналықтардың азықтандырылуының бұзылуын барлық жағдайларда бірдей аурудың этиологиялық факторы бола алмайтын динамикалық көрсеткіш ретінде қарау керек деген пікірін келтіруге болады. Ол көбінесе құрсақтағы төлдің резистенттілігін төмендететінін, соның салдарынан онын постэмбриональдық кезеңде сыртқы орта жағдайларына бейімделу мүмкіндігін азайтатын жағдай ретінде білінеді.

 

 

 

 

1.2 Дипломдық жұмысты орындау мерзімі  және тәжірибелік базасы

Дені сау төлдің туылуы аналықтардың буаз кезеңіндегі толық құнды азықтандырылуына тікелей байланысты. Рационның құнарсыз болуы мен күтімінің төмендігі буаз аналықтардың организміндегі зат алмасуының бұзылуына әкеледі. Алмасу үрдістерінің мұндай бұзылулары, әсіресе буаздықтың соңғы кезеңдерінде құрсақтағы төлдің дамуына кері әсерін тигізеді. Мұндай аналықтардан гипотрофик төлдер туылып, диспепсия, кейін бронхопневмония ауруларына асқынады. Айта кету керек, жаңа туылған төлдер гипотрофиясының патогенезі әлі де толық зерттеліп болмаған күйінде қалып отырған тақырыптардың бірі. Тақырыптың маңыздылығын осыдан көруге болады.

Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері.

 Зерттеу жұмыстарымыздың басты мақсаты Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсияға шалдығуы бойынша зерттеп, оқып-үйрену мен аталған ауру кезінде өсімдік текті препараттар ертінділерін қолданудың тиімділігін анықтау болды. Осы аталған мақсатымызға қарай, біз, алдымызға келесідей міндеттер қойдық:

1) Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсияға шалдығуы себептері мен клиникалық белгілерін анықтау;

2) Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсиясын емдеуде өсімдік текті препараттар ертінділерін қолданудың тиімділігін сынау мақсатында тәжірибелер жүргізу;

3) Зерттеу қорытындысының мағлұматтары бойынша аурудың алдын алу шараларын ұйымдастыру

        Тәжірибелік база.

         Дипломдық жұмыстың орындалуы Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында және Қазақ Ұлттық Аграрлық Университетінің «Клиникалық ветеринариялық медицина» кафедрасының зертқанасында жургізілді. Шаруа қожалығында негізгі клиникалық зерттеу, диспепсиямен ауырған қозыларды емдеу және алдын алу шаралары жургізілді. Ал кафедра зертханасында қанның морфологилық корсеткіштері анықталды.

Жұмыстың көлемі мен  құрлымы. Дипломдық жұмыс компьютерлік мәтіннің 53 бетінде мазмұндалған және мөлшерлік сілтемелер, анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулар, кіріспе,  негізгі бөлім,  зертеудің материалдары мен әдістері, зертеу нәтижелерін талдау, тұжырым, қорытындылар, тәжірибелік ұсыныстар, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Дипломдық жұмыс 2 кестемен және 11 суреттермен безендірілген.

 

 

 

 

 

 2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

           2.1  Төл аурулары жайында жалпы мағлұматтар

           Диспепсия ( грек. Dyspepsia dys – бұзылу, жойылу; pepsis – қорыту) – жаңа туылған төлдердегі ас қорыту мен зат алмасуының жіті бұзылуы[1].

Соңғы жиырма жылда төлдер диспепсиясының себептерін анықтау мен онымен күресу жолдарын белгілеу мақсатындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары ауқымды көлемде жүргізіле отырса да, бұл сұрақ әлі де келелі мәселелер қатарында қалып отыр.

Аурудың этиологиясы жөнінде екі түрлі көзқарас қалыптасқан [3] еңбектерде аурудың негізінде алиментарлық фактор қарастырылса[4] және т.б. еңбектерде індеттің пайда болу тегі қарастырылады.

Бұл көзқарастардың әрқайсысы күрделі эволюциялық дамуға ие, және де олардың қайсысын болса да дәлелдейтін пікірлер талас тудырады.

Аурудың этиологиясы жөніндегі әрбір көзқарастың мәнін нақты зерттеу үшін, қазіргі кезде бар әдебиет деректерін жағдайға сай нақтылау қажет болады.

Ұзақ уақыттар бойы төлдер диспепсиясының пайда болуының басты себебі ретінде аналықтар рационында каротиннің жетіспеуі, соның салдарынан олардың қаны мен уызында каротин мен А витаминінің жеткіліксіз болуы деп есептелініп келді.

          Малдардың өнімінің сапасын арттырудың негізгі тірегі — ол уақытында өнімді аз беретін кәрі малдарды айналымнан шығарып, олардың орнын жоғарғы өнімді дұрыс малдармен толықтырып отыру. Өнімді көп беретін мал табиғаттың әртүрлі қолайсыз жағдайына жиі ұшырап, әртүрлі ауруларға жиі шалдығады. Мұндай жағдай әсіресе төлдердің арасында көптеп кездеседі.
«Мал төлден өседі» — дейді халық даналығы. Олай болса төлдерді алуды жақсылап ұйымдастыру, олардың ауру — сырқаудан аман болуын қадағалау, күтіп-бағылуын дұрыстау, ауру бола қалған жағдайда уақытында емдеу әдістерін қолдану, ауруды болдырмау үшін оның алдын алу шараларын уақытында жүргізу — жалпы мал мамандарынан бастап сол салада істеп жүрген барлық еңбеккерлердің ең негізгі және күрделі міндеттерінің бірі. Төл ауруларының арасында әртүрлі витаминдердің жетіспеушілігі салдарынан дамитын аурулар жиі кездеседі. Бұл аурулардың себептері мен даму процестері әртүрлі болып келеді.

Диспепсия – жаңа туған төлдердің азық қорыту және зат алмасу процесінің бұзылып, организмнің құрғауы және улануы салдарынан тез арада пайда болатын ауру.

Бұл аурумен бұзаулар, торайлар жиірек, ал қозылар мен құлындар және боталар сирек ауырады.

Себептері. Жаңа туған бұзаудың бұл аурумен ауруының негізгі себептерінің бірі ұрықтанған буаз аналық малдардың (әсіресе туарға дейінгі үшінші кезеңінде) азық мөлшерінде протеиннің, витаминнің, минералдық заттардың жетіспеушілігі болып табылды.

Кейбір шаруашылықтарда буаз сиырларды құнарсыз, құрамында май қышқылдары бар қызылшаның сығындысымен немесе сондай сүрлеммен азықтандырғанда бұзауларды сапасыз қоректендіргенде, ал саулық қойларды ұрықтанғаннан кейін және ұрықтың іште дамуы кезінде сапасыз шөппен азықтандырғанда қозыларда жиі кездеседі.

Бұлapдың aшық тұқымдылapдaн aйыpмaшылығы – тұқым бүpшiгi жaтын iшiнде жетiледi. Гүлдi өсiмдiктеp бapлық құpлықтa өседi, судa кездесетiн түpлеpi де бap. Биiкте бipнеше мм-ден (бaлық oты) 150 м-ге (эвкaлипт) дейiн, шыpмaуықтap 200 м-ден aсaды. Oлapдың жaлпы мopфoлoгиялық, aнaтoмиялық, эмбpиoлиялық белгiлеpi ұқсaс бoлғaнымен, өсiмдiктеpдiң тipшiлiк opтaсының жaғдaйлapынa бейiмделуiне бaйлaнысты кейбip мүшелеpiнiң өзгеpiп не тiптi жoйылып кеткендеpi бap. Пaлеoбoтaникaлық деpектеp бoйыншa aлғaшқы Гүлдi өсiмдiктеp мәңгi жaсыл жaпыpaқтapы, қoс жынысты гүлдеpi бap, aғaш тәpiздi өсiмдiктеp бoлғaн. Гүлдi өсiмдiктеpдiң ең көп тapaғaн уaқыты – бop кезеңiнiң aяғы. Гүлдi өсiмдiктеpдiң Жеp шapынa кең тapaлуынa oлapдың құpғaқшылыққa төзiмдi вегетaтивтi opгaндapының бoлуы, қoлaйсыз климaттық жaғдaйдa өсуге бейiмдiлiгi, негiзiнен, жәндiктеp apқылы тoзaңдaнуы, тұқымдapы мен жемiстеpiнiң жaнуapлap apқылы тapaлуы себеп бoлғaн. Қaзip Гүлдi өсiмдiктеpдi дapa жapнaқтылap және қoс жapнaқтылap деп 2 клaсқa бөледi. Oлapдың 450 тұқымдaсқa бipiгетiн 12,5 мың туысы және 250 мыңнaн aстaм түpлеpi белгiлi. Қaзaқстaндa 125-тей тұқымдaсы, 1000-нaн aстaм туысы, 6000-дaй түpi кездеседi. Гүлдi өсiмдiктеpдiң ең ipi тұқымдaстapы: aстық, бұpшaқ тұқымдaстap, күpделiгүлдiлеp, еpiндiгүлдiлеp, т.б.; Гүлдi өсiмдiктеpдiң қaтapынa тaғaмдық (пияз, сapымсaқ, қызылшa, т.б.); техникaлық (ши, құpaқ, зығыp, қoзa, т.б.); дәpiлiк (шaйшөп, жөке, шүйiншөп, т.б.); әсемдiк (paушaн, қaлaмпыp, т.б.) өсiмдiктеp жaтaды. Гүл тек жaбық тұқымды өсiмдiктеpде ғaнa түзiлген. Aтaлықтap мен aнaлықтap oсы гүлде жетiледi. Aнaлықтың жaтынындa (Гүл түйiндеpiнде) тұқым бүpшiктеpi opнaлaсaды.

Жaбық тұқымдылapдың гүлдеpi бipiнен-бipi мөлшеpi, пiшiнi, түсi және құpылысы бoйыншa еpекшеленедi. Бip жaбық тұқымдылapдың гүлдеpi желмен тoзaңдaнуғa, aл екiншiлеpi бунaқденелiлеpмен тoзaңдaнуғa бейiмделген. Қaндaй жoлмен тoзaңдaнғaнынa қapaмaстaн, тoзaң түйipлеpi aнaлықтың aузынa келiп түседi. Oсы жеpде oлap өнiп, тoзaң түтiктеpiн түзедi. Тoзaң түтiктеpi apқылы aтaлық жыныс жaсушaлap тұқым бүpшiгiне өтедi. Oсы жеpде тoзaң түтiгiндегi екi aтaлық жыныс жaсушaсының бipi жұмыpтқa жaсушaны ұpықтaндыpaды. Aл екiншi aтaлық жыныс жaсушaсы тұқым бүpшiгiнiң ең үлкен opтaлық жaсушaсымен қoсылaды. Ұpықтaнудың тек гүлдi өсiмдiктеpге тән мұндaй түpiн қoсapлaнып ұpықтaну деп aтaйды.

Сoнымен, ұpықтaнғaн жұмыpтқa жaсушaдaн ұpық пaйдa бoлaды. Opтaлық жaсушa екiншi aтaлық жыныс жaсушaсымен қoсылып, ұлғaйтып — эндoспеpм түзедi. Oндa ұpыққa қaжеттi қop зaттapы жинaлaды. Тұқым бүpшiгiнен — тұқым, aл жaтынның қaбыpғaлapынaн жемiсқaп түзiледi.

Қaзipгi кездегi жaбық тұқымдылapғa aғaштap, бұтaлap, шөптектi өсiмдiктеp жaтaды. Oлap жеp бетiндегi бapлық құpлықтapдa кеңiнен тapaлғaн.

Жaбық тұқымдылapдың кейбipеулеpiнiң өсiмдi кезеңi, яғни тipшiлiк ету ұзaқтығы өте қысқa — бipнеше aйғa ғaнa сoзылaды. Oғaн көкнәp тұқымдaсының кейбip өкiлдеpi мысaл бoлa aлaды (сеппе көкнәp, т.б.). Екiншi бip түpлеpi мысaлы, емен aғaшы жүз жылғa дейiн өмip

Жабық тұқымдылардың өте биік, сондай-ақ өте аласа түрлері де кездеседі. Жабық тұқымдылардың сабақтары тік, кейде шырмалып, өрмелеп, төселіп өседі. Жапырақтарының пішіні мен мөлшері, тамыр жүйесі әрқилы болады. Миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан әр түрлі тұқымдас өкілдерінің де бірінен-бірінің елеулі өзгешеліктері бар. Жөке ағашынан тұратын көлеңкелі орман мен қайың ағашынан тұратын шағын тоғайдың айқын айырмашылығы байқалады. Шалғынды жерде өсетін өсімдіктер құмды шөлдің, батпақты тундраның өсімдіктерінен өзгеше.

Гүлдi өсiмдiктердiң тaбиғaттaғы және aдaм өмiрiндегi мaңызы oрaсaн зoр. Өсiмдiктер — aдaмғa тaмaқ өнiмдерiн бередi және aуыл шaруaшылық жaнуaрлaрынa қaжеттi жемшөп қoры. Oлaр шикiзaт ретiнде өндiрiстiң әр түрлi сaлaлaрындa қoлдaнылaды.

Гүлдi өсiмдiктердiң хaлық шaруaшылығындa және ғылыми медицинaдa кеңiнен қoлдaнылaтын түрлерi көптеп кездеседi. Oлaрдың iшiнде көкөнiстiк, жемiс-жидектiк, бaлды, мaйлы және техникaлық түрлер де бaр. Aғaш тәрiздi фoрмaлaры құрылыс мaтериaлдaры ретiнде aсa құнды. Әр түрлi үй жиһaздaрын жaсaйды. Бұлaрдың бiрқaтaры сәндi өсiмдiктер. Тынымбaқтaрды, сaябaқтaрды, көшелердi, тiптен жұмыс oрындaрын көгaлдaндыруғa пaйдaлaнaды.

Aуыл және хaлық шaруaшылығының әр түрлi сaлaлaрының дaмуынa бaйлaнысты, өсiмдiк өнiмдерiне сұрaныс aртып келедi. Мұның өзi aдaмның тaбиғaт бaйлығын зерттеуге белсендi түрде кiрiсуiне жoл aшaды. Мәдени өсiмдiктердiң қaзiргi кездегi түрлерiнен де түсiмдiлiгi жoғaры жaңa iрiктемелер шығaрылуы қaжет.

Өсiмдiктердi тaбиғи жaғдaйдa зерттеу әр түрлi экспедициялaр ұйымдaстырумен тiкелей бaйлaнысты. сүpедi. Кезінде Мәскеу өсімдік шаруашылығы институты ұйымдастырған экспедициялар жабайы өсімдіктердің көптеген пайдалы түрлерін ашуға мүмкіндік берді. Осындай экспедициялардың арқасында ауыл шаруашылық өсімдіктер іріктемелерінің аса бай үлгілері жинақталды. Оны жинақтауда академик Н. И. Вавиловтың еңбегі ерекше еді. Н. И. Вавиловтың тікелей басшылығымен дүние жүзінің көптеген аймақтарында экспедициялар ұйымдастырылды. Бұл экспедицияға қатысқан ғалымдар әлемнің әр түрлі елдерінің жабайы өсімдіктерін зерттеді. Соңғы 15-20 жылдың ішінде осындай экспедициялардың құрамына Қазақстан ғалымдары (Кәрім Мыңбаев) да енді.

Спорофиттегі споралар түрі өзгерген өркен – гүлдерде пайда болады. Микроспоралар тозаңқаптағы тозаң ұясында, ал мегаспоралар аналық түйініндегі тұқым бүрінде дамып жетіледі. Споралар спорангий ішіндегі гаметофиттерде өсе бастайды. Аталық гаметофит — тозаң екі клеткадан, ал аналық гаметофит — ұрық қалтасы сегіз клеткадан тұрады. Жынысты көбеюдің нәтижесінде тұқымбүрінен эндоспермді тұқым, оның хромосомы триплоидты болып келеді. Ал аналық түйіннен және гүлдің басқа бөліктерінен – жеміс пайда болады.

Белгілі өсімдіктердің жартысынан көбі жабық тұқымдылар бөліміне жатады. Олар тіршілік формаларының, вегетативтік органдарының, гүлдерінің, жеміс және тұқымдарының алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Олардың алуан түрлілігін жүйелеу біздің эрамызға дейін ертеректе басталып, осы күнге дейін жалғасып келеді. Қазіргі кездегі өсімдіктер әлемін жүйелеу эволюциялық принциптерге негізделген. Жүйелікті құру барысында тек қана көптеген белгілерінің ұқсастығын ғана емес, эволюциялық шығу тегінің біркелкілігін ескеру қажет, ол эволюциялық даму жолдарына сай болады. Гүлділердің эволюциялық үрдісінің дамуы негізінен келесідей бағытта жүрді. Тіршілік формасы – ағаштардан бұталарға және олар арқылы шөптесінге. Сабақ және жапырақ – бұтақтанбаған сабақтан бұтақтанғанға, трахеидті өткізу жүйесінен түтіктерге және трахеидтерге, жай жапырақтан күрделіге, мәңгіжасылдан жыл сайын жапырақ түсетінге.

Гүл – бір гүлдіден гүл шоғырына, насеком арқылы тозаңданудан желмен тозаңдануға, актиноморфтылықтан зигоморфтылыққа, бурандалы орналасқан гүлден шеңбер, дөңгеленіп орналасуға, олардың шексіз көп санынан аздаған шектеулілікке, гүлдің бос бөліктерінен кірігуге, жоғарғы түціннен төменгіге. Аталған критерийлердің барлығыда жабықтұқымдылардың жүйесіндегі өсімдіктердің орны жайлы айтуға мүмкіндік береді.

Жабық тұқымды өсімдіктердің тіршілік түрлері – ағаш, лианалар, бұталар, шөптесін (көп, екі және бір жылдық) болып бөлінеді.

Гүлді өсімдіктердің топтарға бөлінуі

Гүлді өсімдіктердің алуан түрлілігі таңқаларлықтай. Дүние жүзі ботаниктерінің жүргізген зерттеулері нәтижесінде, гүлді өсімдіктердің шамамен 250 мыңдай сан алуан түрі белгілі. Сонымен бірге ботаник-ғалымдар ғылымға бұрын белгісіз болып келген өсімдіктердің жаңа түрлерін тауып, оларды сипаттап жазуда.

Құрылысы жағынан ұқсас түрлер туысқа біріктіріледі. Мысалы, ермен жусан мен дермене жусан бір туыстық — жусанның түрлері. Бұл туысқа тағы да көптеген басқа түрлер жатады. Әр тілде бір өсімдіктің өзін әр түрлі атайды. Соған байланысты ғалымдар өсімдіктердің латын тіліндегі ғылыми аттарын енгізді. Өсімдіктердің латын тіліндегі аттары дүние жүзі ботаниктерінің барлығына түсінікті.

Жақын туыстар бір тұқымдасқа жатқызылады. Мысалы, бидай туысы, қарабидай туысы, арпа туысы және оларға жақын көптеген туыстар бір үлкен астық тұқымдасына біріктіріледі.

Гүлді өсімдіктерді дара жарнақтылар класы және қос жарнақтылар класы деп екіге бөледі. Өсімдіктің қай класқа жататынын оның ұрығының, тұқым жарнағының санына қарай анықтайды. Бірқатар өсімдіктердің жапырақтарының жүйкеленуі мен пішіні, тамыр жүйесінің типтері де негізгі белгілерге жатады.

Қос жарнақтылар класы (Magnoliopsida немесе Dicotyledones)

Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын гүлді өсімдіктер қос жарнақтылар класына жатады. Гүлді өсімдік түрінің 75%-ы қос жарнақтылар болып есептеледі. Бұлар шөп, бұта, ағаш түрінде барлық жерлерде кездеседі. Қос жарнақтыларды ажыратуға болатын негізгі белгілер мыналар: олардың ұрығында 2 жарнақ болады. Тамыр жүйесі кіндік тамырлы болып келеді. Жапырақ тақтасының пішіндері әр түрлі болуы мүмкін. Жапырақ жүйкелері қауырсынды немесе саусақ салалы болады. Күлтесі және тостағаншажапырақшасының саны — 5 немесе 4-тен. Көпшілігінде түзуші ұлпа — камбий болады. Егер өсімдік ұрығының жарнағы біреу болса, жапырағы параллель немесе доға тәрізді жүйкеленсе, шашақ тамырлы болса, онда ол даражарнактылар класына жатады. Даражарнақтылар класына астық тұқымдастарының, қиякөлеңдердің, лалагүлділердің, т. б. тұқымдастары жатады. Өсімдіктерді олардың тек бір ғана белгісіне карап, қай класқа жататынын анықтау, көп ретте мүмкін бола бермейді. Мәселен, орманда өсетін шөптекті өсімдік қаракөздің жапырағы торлы жүйкеленеді, бірақ ұрығының тұқым жарнағы жалғыз болады. Қарғакөз — даражарнақты өсімдік. Жолжелкеннің жапырағы доға тәрізді жүйкеленеді, шашақ тамырлы, бірақ оны қосжарнақтылар класына жатқызады. Себебі ұрығының екі тұқым жарнағы болады.^[4][5]

Қос жарнақтылар класы 6 класс тармағына, 128 қатарға, 418 тұқымдасқа бөлінеді.

      Ауру малдарды емдеу үшін сульфаниламидтерді де қолдануға болады. Оларды ішке береді. Малдың 1 кг  дене массасына: сульфазол, норсульфазол, фталазол, этазол – 0,02-ден, сульфадемезин бірінші рет 0,05 ал тәуліктің келесі екінші ретінде 0,02-0,03-тен, сульфантрол тәулігіне 3 рет 0,02-ден. Олармен бір мезгілде табиғи не қолдан жасалған қарын сөлін береді: бұзауларға 20-30 мл, азықтандырудан 15-20 мин бұрын, торайларға емізігі бар бөтелкеден күніне 2-3 рет 2-3 мл-ден емізер алдында. Қарын сөлін 1:1 мөлшерінде қайнаған сумен араластыру керек. Ішектегі симбиотикалық микрофлораның қалыптасуын жылдамдату үшін ауру малдарға, әсіресе ас қорыту процесі қалыптаса бастаған кезде ацидофильді-сорпа культурасын немесе пропионды-ацидофилді сорпа культурасын береді.

Жүрек қызметін қалыптастыру үшін ауру бұзауларға 20% дық камфора майын 2-3 мл мөлшерінде немесе 25% кордиамин ерітіндісін 1-2 мл мөлшерінде тәулігіне 1-2 рет терінің астына жіберіп емдейді.

        Токсиалық диспепсиямен ауырған бұзауларды емдеуде жоғарыда көрсетілген дәрілермен олрады қолдану тәсілдерінен басқа организмнің улану процесін тоқтату немесе жою үшін венаға, немесе сүйекке ( МВА-ның қалыпты анатомия және төлдер ауруы кафедраларының ұсынған әдістері бойынша 10% глюкоза ертіндісін 50-100 мл мөлшерінде, күніне 2-3 рет жіберіп отыру керек.

      В.В.Мосин ұсынған плевра үстінен жасалатын блокада да жақсы нәтиже көрсетеді.

       Токсикалық диспепсияны кешенді түрде емдегенде гистаминге қарсы қолданылатын әдісті іздестірген жөн. Ол үшін 25 % дық пипольфен ертіндісін 0,03-0,04 мл мөлшерінде күніне 2 рет бұлшықетке енгізеді.

      Зат алмасуын қалыптастыру үшін майлы ертінді түрінде витаминдер, сүрлем немесе сәбіз сөлін, қылқан жапырақты өсімдіктердің тұндырмасын, шөптің тұндырмасын береді. Ауру малдың денесін, әсіресе қарын жағын жылылап ұстау керек, Соллюкс шамын қолданады.

Сақтандыру шаралары. Жаңа туған төлге ең бірінші рет берілетін уыздың неғұрлым ертерек берілуінің маңызы зор. Мысалы, бұзауларға уызды бірінші рет олар аяғынан тік тұрып, алғашқы ему рефлексі пайда бола бастағанда беру керек. Бұл мәселені жеңілдету үшін сиырларды жеке бокстарда ұстап, оларды бұзаулармен 1-2 күндей бірге ұстайды. Уақытында қалыпты қышқылды алғашқы уызды қабылдағанда ас қорыту органдарының секреторлық қызметі іске қосылып, ішектегі қалыпты микрофлораның дамуына әсерін тигізеді.

Раушангүл тұқымдасы (Rosaceae) — қос жарнақтыларға жататын бұта, ағаш тәріздес бір не екі жылдық өсімдіктер. Жер шарында кең таралған, негізінен, қоңыржай аймақта өседі, 100-ден аса туысы, 3 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 36 туысы, 200-ден артық түрі бар, оның 12-сі өте сирек кездесетін өсімдіктер, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Раушангүл тұқымдасына жататын өсімдіктердің жапырақтары күрделі, кезектесіп орналасады, бүтін жиекті, қосалқы жапырақшалары болады. Гүлі қос жынысты, кейде дара жынысты, жеке-жеке не топтанып орналасқан. Гүл күлтесі бесеу, аталығы мен аналығы көп, гүлқоршауы көбіне екі қатарлы. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер жел және жәндіктер арқылы тозаңданады. Жемісі — көп сүйекті жаңғақ, жаңғақша, жидек, алма, тұқымы эндоспермсіз (кейбір өсімдіктің тұқымы мен жемісінде болатын, ұрықтың қоректенуіне қажетті ерекше ұлпа болмайды). Раушангүл тұқымдасының көбі пайдалы өсімдіктер: жеміс беретін ағаштар (алма, алмұрт, айва, шие, өрік, шабдалы, т.б.); жидек (таңқурай, қойбүлдірген, сиыр бүлдірген, қарақат, т.б.), әсемдік түрлері (раушангүл, шетен, тобылғы, долана, т.б.) және дәрілік түрлері (итмұрын, түзу қазтабан, бүршікгүл, т.б.). Жемісі тамаққа пайдаланылады, құнарлы мал азығы, гүлінен ара бал жинайды. Қазақстан ғылым академиясының Бас ботаник. бағында 1957 — 84 ж. аралығында Раушангүл тұқымдасының әсемдік түрі — раушан гүлінің 16 сорты шығарылған. Ең бастылары: “Қазақстандық мерекелік” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызыл түсті); “Алматыдан сәлем” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызғылт түсті); “Алматы хош иістісі” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызғылт түсті, хош иісті); “Қызжібек” (биікт. 110 см, гүлі қызыл күрең түсті); “Аққу” (биікт. 250 см-дей, гүлі ақ түсті); “Гүлсұлу” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызыл күрең түсті, қыста үсімейді), т.б.^[1]

Диспепсияның этиологиясында А витаминінің жеткіліксіздігімен қатар, буаз аналықтарды протеиндік азықтандырудың да ерекше маңызға ие екендігін ерекше атап көрсетеді. Бұл кезде олардың қанында гамма-глобулиндер мөлшерінің төмен болуы есебінен гипопротеинемия мен диспротеинемия байқалып, құрсақтағы төлдің дамуына кері әсер береді және постнатальдық кезеңде организмнің қорғаныштық күшін зақымдайды. Төлдің құрсақта дамуының бұзылуына анасының қоректенуінің жеткіліксіздігі де себеп болатындығы дәлелденген[8].

Жаңа туылған төлдердің ауруға шалдығуына белоктық алмасудың ықпалы жөніндегі жоғарыда аталған авторлардың жаңалықтары мен дәлелдемелеріне  қарамастан, аналықтар рационында протеин мөлшерінің төмен болуы төлдер диспепсиясының этиологиясында үнемі жетекші фактор бола бермейтіндігін дәлелденген. Мұны, бұл ауру аналықтар рационының құрамында протеин жеткіліксіздігінен ғана емес, белоктардың шамадан тыс болуы кезінде де пайда болатындығын дәлелдеген мәліметтері де растайды.

Диспепсияның этиологиясы бойынша бұлардан кем түспейтін мәліметтерді басқа да көптеген авторлардың еңбектерінен көруге болады.  Рационды кальций-фосфорлық қатынасы бойынша баланстау аналықтарды А витаминімен және микроэлементтермен (мыс, мырыш, темір, күкірт, марганец) қамтамасыз ету төлдер шығынын төмендететіндігін көрсетеді.

Жоғарыда баяндалғандардан көретініміз, рацион құрамында каротин, белок, кальций, фосфор және микроэлементтер жеткіліксіздігі, диспепсияға шалдығудың бірден-бір емес, неғұрлым жиі кездесетін себебі. Сондықтан, төлдердегі ас қорытудың бұзылуының себептерін түсінуде бұл факторлар аталған патологияның барлық мүмкін болатын себептері ғана болмайды, тек олар басқаларынан бұрын белгіленген.

Раушангүлділердің жемістері де алуан түрлі. Құрғақ жемісті (шыршай, теңгежапырақ), шырынды жемісті (алма, шие) және т. б. Мойылдың, шиенің жемістері — сүйекті-шырынды. Таңқурай жемісі көпсүйекті болып келеді. Мұндай жеміс гүлтабанға бірігіп өскен қарама сүйекті ұсақ жемісшелерден түзіледі. Құлпынай мен итмұрын жемістері қарама (көп)жаңғақшалы құрғақ жеміске жатады, тек гүлтабандары ғана шырынды болады. Тұқымдарында эндосперм болмайды, кей түрінде эндоспермнің қалдығы байқалады. Итмұрын гүлінің формуласы — Т₍₅₎К₅А₆Ж₆. Жабайы алхоры (терн) гүлінің формуласы: Т₍₅₎К₅А₂₀Ж₁. Раушангүлділердің жабайы (тікенгүл, итмұрын, шетен) және мәдени түрлері де (алмұрт, шие) бар. Алма, шабдалы, өрік, беже ағаштары өздеріңе де таныс болар. Аула сәнін келтіретін раушан — нағыз сәндік гүл.

Раушан

Раушан — жабайы итмұрыннан шығарылған іріктеме. Итмұрын гүлінде аталықтар өте көп екенін байқаған боларсыңдар. Олардың саны 100-ге жетеді екен. Адамның ерінбей еңбектенуі нәтижесінде соншама аталықтар күлтеге айналдырылды. Сөйтіп бұйраланған раушан гүлі пайда болды. Қазіргі деректер бойынша раушанның 25000 іріктемесі шығарылыпты. Раушан гүлінің күлтесінен май алынатынын естіген боларсыңдар. Раушан майы — өте бағалы май, хош иісті заттар алуға пайдаланылады.

Қорытынды

Раушангүлді және бұршақ тұқымдастар қосжарнақты өсімдіктер класына жатады. Раушангүлді өсімдіктердің ағаш, бұта, көпжылдық шөптекті, гүл шоғыры алуан түрлі болып келеді. Алайда бұлардың гүл құрылысы ұқсас. Жемісі — шырынды, құрғақ. Бунақденелілер тозаңдандырады. Жемісі құстар, жарғанаттар және су арқылы таралады. Раушангүлділер тағам, дәрі-дәрмек ретінде қолданылады. Мысалы, бадамнан бағалы дәрі-дәрмек дайындалады, шие шайыры халықтық медицинада тері бөртпелерін емдеуге қолданылады. Бұршақ тұқымдастар тамыр түтікшелері арқылы бос азотты сіңіріп, тамыр түйнектерін түзеді. Гүл құрылысында ерекшелік бар. Гүл бөліктері «желкен, ескек, қайықша» деп аталады. Жемісі — бұршаққап. Құрамында нәруыз көп болады.^[2]

Жаңа туылған төлдер диспепсиясын өз алдына үш топқа бөлуді ұсынады: колибациллез – инфекциялық ауру, дизентерия және улы диспепсия.

Жоғарыда келтірілген және басқа да зерттеулер нәтижелеріне талдау жасай келіп, аталған бағыттардың әрқайсысы аурудың этиологиясын түсінуде, өз пайдасына едәуір айғақты дәлел болатынын көреміз.

Індеттік теорияға сәйкес төлдердің өмірінің алғашқы күндерінде ауруға шалдыққыштығының жоғары болуы мен өлімге ұшырауы қоражайда микрофлора жинақталуы мен кейбір штамдардың, әсіресе ішек таяқшалары серотиптерінің вирууленттілік қасиеттерінің артуынан болады.

Екінші бағытты жақтаушылар диспепсияның негізінде алиментарлақ болып табылатын әр түрлі факторлардың аналық организміне де, оның құрсағында дамушы төлге де, сондай-ақ уыз арқылы өмірінің алғашқы күндерінде төл организміне де әсер ететіндігі жататындығын көрсетеді. Бұдан, әрбір бағыт өз кезегінде айғақты дәлелдерге ие және қазіргі уақытта бірдей мойындауды қажет етеді.

Ветеринарлық зерттеушілердің алдына, негізінде төлдердің диспепсияға шалдығуының басты себептерін одан әрі терең және жан-жақты зерттеу мен соның негізінде емдеу мен алдын алуды жетілдіру міндеті қойылады.

 

 

2.2  Жаңа туылған төлдер диспепсиясының себептері мен таралуы

Гүлді жақсы көрмейтін қыздар жоқтың қасы шығар. Соның ішінде раушан гүлі нәзік жандыларға ерекше көңіл-күй сыйлайды. Біз бүгін ғашықтар күні қарсаңында аталған гүлдің әр түсіне сипаттама бергіміз келіп отыр. Ақ түсті раушан – қай кезде де тазалық пен пәктіктің символы саналады. Сондықтан оны көбіне тойда тарту етеді. Қызыл түсті раушан – бәрімізге белгілі адал сезім мен мәңгілік махаббаттың нышаны. Ал оның ақ раушанмен қосындысы әріптесіне деген сыйластықты, бірлікті білдіреді.  Қою қызыл түсті раушан – бір көргеннен ғашық болғаныңызды байқатады. Алқызыл түсті раушан – сыпайылық пен сырбаздықтың символы. Бұл гүлді сыйлау арқылы серіктесіңізге алғысыңызды және көңіліңізді білдіре аласыз. Сары түсті раушан – шынайы достықты ұқтырады. Сол себепті оны көбіне туған күн кештеріне сыйға тартады. Қызғылт сары түсті раушан – ыстық сезім мен ес-түссіз ғашықтықтың символы. Бірақ сонымен қатар кең пейілділік пен достық қарым-қатынасты да білдіреді. Жасыл түсті раушан – жомарттық, молшылық және жемістіліктің белгісі. Қара түсті раушан – қайғылы кездерде беріледі.

Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызБиспипсиясының этиологиясы сұрақтарын қарастыруға арналған арнайы әдебиеттерде ауруға себепші болған қандай да болмасын этиологиялық факторға жан-жақты тиоретикалық негіз болатын көптеген жұмыстар бар.

Улы диспепсиянын этиологиясы сұрақтары бойынша әдебиеттерді оқып үйрену негізінде негізгі үш бағытты ажыратады:

1. Аналықтардың толық құнды азықтандырылуы мен жаңа туылған төлдерде диспепсияның пайда болуының арасындағы байланысты оқып үйренуге арналған бағытталған жұмыстар.
2. Сыртқы ортаның, жаңа туылған төлдің өмірінің алғашқы күндерінде ауруды тудыруға қабілетті фактор ретіндегі қолайсыз әсерін зерттеуге бағытталған жұмыстар. Қолайсыз жағдайлардың ішінде үш негізгі факторды ажыратады. а) климаттық (тону, ыстық өту, өтпелі жел): б) алиментарлық (уыздың иммунабиологиялық қасиеттерінің төмендеуі, шамадан тыс қоректену, ұзақ уақыт ашығу, азықтандыру режимінің бұзылуы, уызға дұрыс тойдырмау және т.б.) в) індеттік фактор (шартты потогендік бактериялар мен вирустар)
3. Жаңа туылған төлдер диспепсиясын шаруашылық жағдайындағы әр түрлі себептердің қосарлануынан пайда болған факторлар кешені ретінде (азықтандырудың сандық және сапалық жағынан құнсыздығы, буаз аналықтардың дұрыс күтімде болмауы, жаңа туылған төлдердің өмірінің алғашқы күндерндегі сыртқы ортаның зиянды факторларының әсері).

Асқазан-ішек аурулары кезінде төлдерде тромбоциттердің агрегациялық қызметінің артатынын, соның негізінде тромбоциттер мембранасының липидтік құрамының терең өзгеруі болатынын, плазма мен қан пластинкаларында орташа молекулалар санының артуы, ондағы липидтердің тотығуының белсенуі тамырлар қабырғаларында Виллебренд факторының синтезінің күшеюі қан пластинкаларында тромбоксан түзілуінің күшеюі есебінен болатынын жазады. Соңғысы төлдерде асқорыту қызметінің бұзылуы мен қанның ұйығыштығының артуының басты себебі болып табылады.

 

 

          2.3 Буаз аналықтардың толық құнды азықтандырылмауы төлдер диспепсиясының себебі.

Сыйға берілген раушан гүлдерінің санының да өзіндік мағынасы бар. Бір раушан гүлі жүрегіңіз жалғыз екенін білдірсе, қос раушан кездесуге шақырғыңыз келетініңізді көрсетеді. Үш раушан терең сезім мен махаббатты байқатса, бес раушан амандық, саулық, бақыт тілейтініңіздің нышаны. Он тоғыз раушан тойға тарту етіледі. Өйткені ол «мәнді әрі сәнді ғұмыр кешіңіздер» деген мағынада. Жиырма жеті раушан гүлі жарыңызды шын сүйетініңіздің белгісі ретінде берілсе, отыз алты раушан «бұл өмірде бақытты бол» деген тілекпен ұсынылады. Ал ең бастысы – жүз бір раушан гүлі. Ол: «сен тек менің мәңгілік махаббатымсың» деген мағынаны білдіреді.

Толығырақ
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызКөптеген авторлардың мәліметтері бойынша, аналық малдарды құрамында минералдық заттар мен микроэлементтер жетіспейтін құндылығы төмен азықтандыру өмірінің алғашқы күндерінде диспепсияға шалдығатын әлсіз төл туылуына әкеледі.

Соңғы жылдары жаңа туылған төлдер диспепсиясының дамуындағы толық құнды азықтырмаудың бағалауда буаз аналықтар рационында қандайма болмасын бір ғана емес бірнеше компаненттердің тапшылығы есебінен болатын себептерге басым тенденция байқалады. Малдарды буаз кезеңінде толық құнды азықтандырмау зат алмасуының бұзылып, кетондық денелердің көбеюіне әкеледі. Олардың мәліметтері бойынша, кетондық денелер мен басқа да қышқыл өнімдер бауырдың бейтараптаушы қызметінің бұзылуы кезінде плацента арқылы құрсақтағы төлге өтеді. Аталған өнімдердің жоғарғы концентрацияда болуы құсмақтағы төлдің сенсибелизациясын немесе құрсақта даму кеңінде улануын тудырады.

Кетозды тудырушы этиологиялық факторларға буаз аналықтардың толық құнды емес және бір текті азықтармен азықтандырылуы: құрамында май қышқылдары көп болатын сапасыз сүрлеммен азықтандыру, көмірсулардың кенет жеткіліксіздігі кезіндегі жоғары концентратты типті азықтандыру, серуен мен жарықтың жеткіліксіздігі кезіндегі зат алмасуының майсымдық бұзылулары, бауыр аурулары кезіндегі зат алмасуының бұзылулары жатқызылады. Буаз аналықтарды біртекті және балансталмаған азықтандыру кезінде белок, минералдар мен  витаминдер жеткіліксіздігі байқалатындығын, зерттеу жүргізілген буаз аналықтар мен сауын сиырлардың 60%-ында айқын білінетін белоктық-минералдық және витаминдік жеткіліксіздіктен туындаған зат алмасуының терең бұзылуы симптомдары анықталғагдығын жазады. Буаз аналықтарда зат алмасуының осындай дәрежеде бұзылуы анықталған шаруашылықтарда, көбінесе улы және сиптоксикалық диспепсия түрінде өтетін асқазақ-ішек жолы ауруларына  шалдыққыш, әлсәз және дамымаған төлдер көп туылатындығын жазады.

Қазақстандық студенттер үшін шетелде оқу мүмкіндігін ұсынған Литва университеттері жағымды жаңалықпен бөлісті, деп хабарлайды massaget.kz «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ сайтына сілтеме жасап.  Бүгінгі таңда қазақстандықтарды сапалы шетелдік біліммен қамтамасыз ету мақсатында Халықаралық білім беру бағдарламаларының әкімшісі болып табылатын «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ білім беру гранттарын арттыру бойынша жұмыстар жүргізіп жатыр. Нәтижесінде биылғы жылы Қазақстан азаматтары үшін шет елдік оқу орындарымен 10 мыңнан астам грант бөлінді, оның ішінде Литва үлесі біршама.  200-ден астам толық және жартылай гранттар ұсынып отырған Литва университеттері Қазақстан азаматтарына тек ағылшын тілінде ғана емес, сонымен қатар орыс тілінде де оқытылатын бакалавриат және магистратура бағдарламаларына емтихансыз түсуге мүмкіндік береді. (Литваның жоғары оқу орындарына түсетін адамдар санына қарай гранттар саны артуы мүмкін).  Айта кететін жайт, грант ұтып алған студенттер арасында әлеуметтік жағдайы төмен студенттерге ай сайын стипендия алуға мүмкіндік беріледі.  Биылғы жылдың маусым айында Литваның жоғары оқу орындарының өкілдері Оңтүстік Қазақстан облысының мектеп және университет түлектері арасында ақпараттық кездесулер өткізеді деп жоспарлануда, бұл кездесулер аясында үміткерлер Литва университеттеріне түсу үшін құжаттарды тапсыра алады.  Қазақстанның басқа қалалары мен аймақтарындағы үміткерлер өз құжаттарын Литваның жоғары оқу орындарының ресми сайттарына ағымдағы жылдың 1 маусымынан бастап жолдай алатын болады.  Литва университеттерінің өкілдерімен кездесулер 11 маусымда Шымкент қаласында, 12 маусымда Жетісай және Сарыағаш қалаларында, ал 13 маусымда Түркістан қаласында өткізіледі.

Толығырақ: 
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңыздамитындығына назар аударған. Кейбір зерттеуші ғалымдар улы диспепсияны, төлдің туылған бойында асқазан-ішек жолында, қолайсыз микроптың ассоциациясының шоғырлануынын салдары деп қарастырады. Олардың мәліметтері бойынша, ас қорыту жолы микрофлорасындағы дисбактериоз ауру патогенезіндегі шешуші факторлардың бірі болып табылады. Жаппай көбеюші, шірітуші токсигендік топ миктобтары улы өнімдерге ыдырату мен өздерінің тіршілік әрекетінде экзотоксиндер мен эндотоксиндер өндіру қабілетіне ие. Белоктардың (аминдер), көмірсулардың (май қышқылы және т,б,) ыдырау өнімдері және бактериалдық токсиндер жаңа туылған төлдердің ас қорыту жолы қабырғаларының кілегейлі қабықтары арқылы өтіп жіті токсикоз тудырады.

Осылайша токсигендік микроптық ассоциация жаңа туылған төлдің өмірінің алғашқы сағаттары мен күндерінде сыртқы ортанын кездей сок, ал, аналықтармен уыз ему кезеңінен ересек төлдерде физиологиялық қалыптан ауытқу белгілерін тудыра алмайтын тітіркендіргіші ретінде қарастырылады. Сондай-ақ ересек малдар мен төлдер ас қорыту жолынан сыртқы ортаға бөлінетін микробтық ассоциацияны өндірушілер болып табылады.

Отандық ғалымдардың мәліметтері, сондай-ақ шетелдік ғалымдардың мәліметтері бойынша, жаңа туылған төлдер диспепсиясы, ішек микрофлорасында дисбактериоз дамуы түріндегі инфекциялық элементтері бола тұрса да,  арнайы жұқпалы инфекция болып табылмайды.

Улы диспепсия кезінде ас қорыту жолы микрофлорасында қант-протеолиттік флора микробтары (E.Coli, протеус, цитробактерия, энтеро, бактерия,  т.б.) Санынын артуы жағына қарай едәуір ығысуы мен сүт қышқылы микробтар санының кенет азаюы жүреді. Аталған зерттеушілердің мәліметтері бойынша, ұзақ уақыт ашығу, шамадан тыс тойдыру, уызды тиісті температураға сәйкес келмейтін күйінде немесе организмнің қызуы мен тоңазуы күйінде беру, сондай-ақ жаңа туылған төлдердің өсірілуінің төмен гигиеналық деңгейі мен қатар анасының уызын имунобиологиялық толық құнды болмауы, ас қорыту жолы микроорганизмдерінің биологиялық тепе-теңдігін бұзып, дисбактериоз дамуына әкелетин факторлар болып табылады. Құндылығы төмен уыз ас қорыту жолына түскен микрофлораның өршіне айқын реттеуші әсер бере алмайды.

Жаңа туылған төлдерде дисбактериоздың пайда болуы кезінде, олардың өмірінің алғашқы күндерінде сыртқы отраның жаңа жағдайларына бейімделу мүмкіндігі төмендейді.

Клиникалық көрінісінің бірқатар белгілері бойынша улы диспепсия мен колибактериоздың-арнайы (септикалық) инфекцияның кейбір ұқсастықтары кейбір зерттеушілердің екі ауруды бірге «ақ тышқақ» немесе «гастроэнтерит» деген жалпы атаумен біріктіруге негіз болды.

Бірқатар зертеушілер диспепсия ішек таяқшаларының потогендік серотиптері тудыратын арнайы жұқпалы инфекция болып табылады деп жазады.

Жалпы қоғамның дамуына, жасампаздық идеясымен қаруланған ұлағатты ұрпақты қалыптастыруда, тұлғалардың атқаратын ролі ерекше. Тәуелсіздік алған кезеңдегі рухани әлеміміздегі ұлы тұлғалардың өз халқымен қауышуымен бірге, қазақ театр өнерінің өткен тарихқа деген бетбұрысы айқындалып, күрделі аспектілерге ұласты. Әсіресе, халқымыздың тарихы мен ұлтымыздың мақтанышына айналған ұлы тұлғаларымыз туралы жазылған драмалық шығармаларды сахнаға  шығаруға ерекше мән берілді. Себебі халқымыздың шежіре-деректерінің патшалық ресейдің империялық саясаты ықпалымен, кейiн коммунистiк идеология қағидаларының ұстанымдарымен, мүлде жазылып, терiс бағаланғандықтан бірнеше буын ұрпақ тарихи шындықтан ажырап қалды. Сондықтан, ақтаңдақ жылдарды шаң басқан архивтерден жарыққа шығарып, тарихи деректерді драматургия тіліне айналдырып, көркем туынды жасау үрдісі туды. Белгілі драматург Иран-Ғайыптың да «Сүйінбай» драмалық эпосын таңдаған сәтте де, қазақтың рухани әлеміндегі ұлы тұлға Сүйінбай бабамыздың отты жырларымен, оның біртуар бейнесімен, әсіресе жас ұрпақты тілдестіргіміз келді. Себебі, Сүйінбай Аронұлы – халқымыздың рухани кеңістігіндегі ұлы тұлғалардың бірі, ақиық ақын, қайраткер, дала кемеңгері. Сүйінбай бабамыздың жырларында біздің ұлтымыздың болмыс-бітімі жатыр. Өміршең өлеңдерінде ұлтымыздың «рухани коды» жатыр. Сондықтан Сүйінбай біртуар болмысымен бүгінгі ұрпаққа не береді десеңіз, әрине, ең бірінші кезекте ұлттық рухтың биіктігін көрсетеді. Намыстың жарқылдаған наркескені іспеттес жампоз жырларымен жас ұрпақты елдік пен бірлікті ту етуге бастайды. Сондықтан, осындай бейненің өмірі мен шығармашылық жолын арқау еткен туындының сахналық нұсқасын жасар кезде, сол Сүйінбай бабамыз өмір сүрген кезең, орта, біздің халқымыздың сол кезеңдегі қилы тағдыры қандай болды деген сұрақтарға жауап іздедік. Ақынның күрескерлік болмысы, халықшыл келбеті, осының барлығы суреттеліп, көрерменге тарихи тағылым мен таным, тәрбие мен өнеге, рухани эстетикалық әсер сыйлайды. Біздің халқымыздың болмыс-бітімін айтыс өнерінсіз елестету қиын. Қазақ ауыз әдебиетіндегі шоқтығы биік айтыстың бірі – Сүйінбай бабамыз бен Қатағанның арасындағы жыр сайысы. Ғасырдан ғасырға, бабадан балаға мирас болып келе жатқан осы айтыстың сахналық нұсқасы көрермендерге керемет көркемдік эстетикалық әсер сыйлады.

Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызКеңестік авторлар макроорганизмдер мен олардың реактивтілігінің кез-келген ауру кезіндегі жалпы, және диспепсиялық өзгерістер кезінлегі тандаулы болатын маңызын белгілеген.

Иран-Ғайып – Қазақстанның сахна өнері кеңістігінде поэтикалық театрдың дамуына зор үлес қосқан реформатор драматург. Иран-Ғайып драматургиясы ақ өлеңге, бейнелі ойлау мен керемет бір поэтикалық шиеленістерге толы. Поэтикалық заңдылықтарға негізделіп жазылған драматургия. Қазақстанда сол драматург шығармаларының кілтін тапқан үш-төрт режиссеріміз бар. Солардың бірі – Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Мұрат Ахманов. Басты айта кететін нәрсе, драматург пен режиссердің ортасында шығармашылық тандем туындаған. Бабаларымыздан бүгінгі күнге дейін жеткен халық даналығы бар – «Қазақ-қырғыз бір туған». Драматург пен режиссер қойылым арқылы осы ұғымның астарын ашып, халық даналығын ту еткен. Ең бірінші кезекте сол екі халық арасындағы тамыры тереңде жатқан достық пен бірлікті дәріптеуді өздерінің басты мақсатына айналдырып және оған жете білген. «Сүйінбай» қойылымы арқылы біз көрермендерге «Ұлы Дала театрының» заңдылықтарына негізделген, рухани құндылықтарды дәріптейтін ұлттық қойылымды ұсына аламыз деген сенімдемін, — дейді Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының директоры Асхат Маемиров. Спектакльді қоюшы режиссері – Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген әртісі Мұрат Ахманов. Ал, қойылымдағы бас кейіпкер Сүйінбайдың рөлін Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Бекжан Тұрыс ойнады. – Бүгін Иран-Ғайыптың «Сүйінбай» спектакліне келіп, керемет әсер алдық. Осыдан бұрын Атырау театрының «Сүйінбайды» келіп қойғанын көріп едім. Ол өзінше басқа болатын. Әрине, ол да жақсы. Бүгінгі Әуезов театрының әртістері қойған қойылым ғажап болды. Бізге өте қатты ұнады. Нағыз Сүйінбайды бүгін көргендей болдық. Бұрын біз Сүйінбай ақын туралы естуіміз, оқығанымыз бар. Ал бүгін мына спектакль арқылы қазақ халқы менен қырғыз халқының арасындағы шиеленісті, содан кейінгі достықты көре білдік. Сүйінбайдың ақындығын актер өте жақсы ойнаған. Қазақ елінің, тәуелсіздігіміздің арқасында дүниеге келіп жатқан осындай жақсы спектакльдер көбейе берсе екен дейміз. Қойылымда ойнаған әртістерге барлық көрермен атынан ризашылығымды білдіремін. Еңбектері жана берсін, — дейді зейнеткер Райхан Төлегенқызы, қазақ радиосының ардагер журналисі. Бұл қойылымды тамашалауға арнайы Сүйінбайдың шәкірті Жамбыл атындағы облыстан келген көрермендер де кездесті.

Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңыз

 

 

 

 

 

 

 

 

          3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

          3.1 Зерттеу әдістері мен материалдары

Жаңа туылған төлдердегі диспепсияны зерттеу жұмыстары Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты «Жорға» шаруа қожалығында жүргізілді.

Зерттеу мақсаты мен міндеттеріне қарай зерттеу материалдары ретінде сол жылдың жаңа туылған төлдері алынды.

Диспепсия мен оның түрлерін клиникалық белгілер, патолого-анатомиялық сойып-зерттеу мәліметтері, патологиялық материалдарды зертханалық, бактериологиялық талдау мәліметтері, аналықтар және жаңа туылған төлдердің күтімі мен азықтандырылуы жағдайларын саралау сияқты мәліметтер кешені негізінде анықтап, белгіледік. Диспепсияның клиникалық білінуінің сырт белгілері 1-суретте көрсетілген.

Диспепсияны ұқсас аурулардан ажыратуда іш сүзегі, колибактериоз, кіндіктің инфекциялық қабынуы сияқты аурулардан ажырату қолданылды.

Тәжірибе барысында жануардың салмақ қосуы, ауру белгілерінің пайда болуы, төл басының сақталуы қадағаланып отырылды.

Жүргізілген емдік профилактикалық шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау жалпы қабылданған “Ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау әдістемесіне” сәйкес жүргізілді.

Диспепсиямен ауыратын төлдерді емдеудің неғұрлым тиімді тәсілдерін анықтау үшін, олар тәжірибелік және бақылау топтарына бөлінді. Диспепсияға шалдыққан бақылау тобындағы төлдерді емдеу шаруашылықта әдетте қолданылып жүрген келесідей тәсілмен жүргізілді:

1. Аурудың алғашқы тәулігінде екі рет уыз емізу уақыты өткізіліп жіберілуі түріндегі аштық диетасы.
2. Микробқа қарсы окситетрациклин гидрохлориді 0,2 г мөлшерінде күніне екі рет суға араластырып берілді.

Тәжірибе тобындағы төлдер келесідей үлгіде регидратациялық терапия қолдану тәсілімен емделді.

1. Аурудың алғашқы тәулігінде екі рет уыз ему уақыты, келесідей құрамдағы регидратациялық ертінді қолданумен алмастырылды: натрий гидрокарбонаты – 2,5 г, калий хлориді- 1,2 г, глюкоза — 20 г, дистильденген су — 1000 мл-ге дейін. Одан кейінгі уақытта бұл қоспа 300 мл мөлшерінде, азықтандыруға 20 мин. қалғанда беріп отырылды. Уызды беру мөлшері бастапқыда екі есе азайтылып, кейін бірте-бірте арттырылды және үшінші күні қалыпты шамасына жеткізілді.
2. Асқазан-ішек жолында тыс түзуші және микробтарға қарсы зат ретінде жалбыз гүлі мен дәнінен, зығыр дәнінен, жөке жапырағынан жасалған қоспаны бір стақан қайнаған суға бір ас қасық мөлшерінде қосып, тұнба дайындап, оны күніне 1-1.5 стақан мөлшерінде беру жүргізілді (3-сурет).

Қолданылған емдеу әдістемесі төмендегі Кестеде берілген.

 

 

 

 

 

             1-сурет. Қозыны клиникалық зерттеу кезі

 

 

 

 

 

   2-сурет. Диспепсияның клиникалық білінуінің сырт белгілері

 

 

 

3-сурет. Қолданылған өсімдік ерітінділері

 

 

 

 

 

 

4-сурет. Өсімдік ерітінділерін  ауру қозыларға беру

әдістемесі

 

 

 

 

1-кесте. «Жорға» шаруа қожалығындағы диспепсияға шалдыққан қозыларды емдеу тәжірибелік әдістемесі

 

Зерттеуге арналған ауру қозылыр	Мал саны, бас	Емдік шарағақолданылған дәрі-дәрмектер	Емдеу мерзімінің ұзақтығы, күн.
Тәжірибелік топ	5	Регидратациялық ерітінді: натрий гидрокарбонаты – 2,5 г, калий хлориді- 1,2 г, глюкоза — 20 г, дистильденген су — 1000 мл.	5
		Жалбыз гүлі мен дәнінен, зығыр дәнінен, жөке жапырағынан жасалған қоспа
Бақылау тобы	5	Екі рет уыз емізу уақыты өткізіліп жіберілуі түріндегі аштық диетасы.	7
		Окситетрациклин гидрохлоридін 0,2 г мөлшерінде күніне екі рет суға араластырып беру.

 

 

3.2  Өзіндік зерттеу жұмыстарының нәтижелері және оны талдау

           Ауру деп танылған жануарлардан топтастырылған бақылау және тәжірибелік топтарындағы төлдерде бірінші күні дене қызуының көрсеткіштері қалыптағы шамасының төменгі шегінде болды. Ал, тыныс алуы мен тамыр соғуы жиілігінің артқандығы анықталды. Ал, 3-5 күндерде дене қызуы, тамыр соғуы және тыныс алуы көрсеткіштерінде елеулі дәрежедегі қалыптан ауытқулар анықталған жоқ. Дегенмен, аталған мерзім организмнің сыртқы ортаға биімделуі кезеңімен сәйкес келетіндіктен, сондай ақ бұл жастағы төлдерде дене қызуының реттелуі жүйесі әлі де жетіліп үлгермеген болатындықтан, бұл көрсеткіштер тұрақсыз болуы мүмкіндігін ескеру қажет.

Бақылау және тәжірибелік топтарындағы төлдер қанының морфологиялық көрсеткіштерін талдау кезінде келесідей өзгерістер анықталды. Гемоглобин мөлшері бақылау тобында 1,40 г % шамасында, ал тәжірибелік тобында 1,20 г % төмендеген. Екі топтағы төлдерде де эритроциттер  санының төмендеуі байқалады, бірақ тәжірибелік топта төмендеу неғұрдым қарқынды жүрді. Екі топта да лейкоциттер санының азаюы байқалады, бұл организмдегі қабынулық процестерінің бәсеңдеуін білдіреді. Сондай-ақ,  тәжірибелік тобындағы төлдерде эритроциттердің тұну жылдамдығы бақылау тобымен салыстырғанда жоғары екендігіне тоқтала кеткен жөн (2-кесте).

Бұл мәліметтер регидратациялық терапиямен қатар фитотерапия әдістері кешенді түрде қолданылған жануарларда су мен тұз балансы толық қалпына келгендігін білдіреді. Бақылау тобындағы төлдерде аурудың өту ұзақтығы, тәжірибелік топпен салыстырғанда екі күнге  ұзақ болды.

 

          2-кесте.  Тәжірибеге алынған қозылардың  қанының морфологиялық көрсеткіштері

 

Көрсеткіштер	Тәжірибелік топ		Бақылау тобы
	Зерттеу тәуліктері		Зерттеу тәуліктері
	1	5	1	7
Гемоглобин, г %	7,8±0,3	10,6±0,2	6,7±0,31	10,3±0,19
Эритроциттер, г/л.	4,5±0,4	7,6±0,22	4,7±0,13	8,3±0,23
Лейкоциттер, г /л	12,6±0,3	7,7±0,12	12,9±0,25	8,7±0,33
ЭТЖ, мм/сағ.	5,7±0,83	1,8±0,36	5,7±0,31	0,9±0,36

 

 

 

 

 

 

 

5-сурет. Қанның морфологиялық  көрсеткіштерінің динамикасы

 

 

 

 

3.2.1 Зерттеу жүргізілген шаруашылықтың табиғи-климаттық  және шаруашылықтық сипаттамасы.

Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты «Жорға» шаруа қожалығында жерінің аумағы 4,8 мың км². Тұрғыны 8,4 мың адам (2010жылы). Жері қара топырақты тау баурайында   орналасқан. Жер қойнауынан алтын, мырыш, көмір және т.б. түсті металдар шығады. Климаты тым континенттік: кысы суық, жазы ыстық,ылғалды. Ауданның орташа температурасы қаңтарда -13- 13,5°С, шілдеде 24°С. Жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 200-250 мм. Ол жерде боз, жусан, бетеге, еркекшөп, өзен жайылымдарында және көлдерді жағалай қамыс, құрақ аралас шалғынды шөптесін қалыптасқан. Жабайы аңдардан касқыр, түлкі, доңыз, тау барсы, аю тауда архар, таутеке,  өзендерде шортан, алабұға, сазан, т.б. балықтар кездеседі. Құстардан қаз, үйрек, аққу мекендейді. Аудан халқының дені түгелдей дерлік қазақтар (98,63%). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 2,0 адамнан келеді. Аудан етті-сүтті мал, қой, жылқы және астық өсіруге бағытталған. Ауданның шаруашылығына жарамды жері 1,78 млн га, оның ішінде егістігі 25,7 мың га, тыңайған жер 102,4 мың га, шабыңдығы 200,9 мың га, жайылымы 1,47 млн га-ны құрайды.1942-1963 жылдары аралығында қой өсіретін ұжымшарының орталығы болып келді. Оның негізінде 1997 жылы шаруа қожалықтары, өндірістік кооперативтер мен серіктестіктер құрылды.

Сүйінбайдың шәкірті Жамбыл бабамыздың атындағы облыстан «Сүйінбай» премьерасын тамашалауға арнайы келдік. Біздің Жамбыл жеріндегі Талас өзені бар. Сол Таласты қырғыз елі де, қазақ елі де емеді. Сол екі елдің арасындағы бейбітшілікті орнатқан Сүйінбай ақын мен Тезек төреміздің Бөлтірік Әлменұлының болашақ ұрпақ үшін жасаған істерін тамашалап, қайтып барамыз. Өзім сол Талас ауданынанмын, енді ауылыма барғанда, өзіміздің келешек ұрпағымызға жасаған, қазақ пен қырғыздың болашағы үшін жасаған істерін паш етіп айтатын боламын,– дейді Жамбыл облысы Талас ауданынан арнайы келген зейнеткер Әділбек Әлмен Әліпбайұлы. Қойылымда сол кезеңдегі тарихи оқиғалармен астасып, Кенесары ханның өлімінен кейін екі ел арасында орын алған қырғи-қабақ сәттегі татуласудың жөні баяндалады. Қырғыздың бай-шонжар манабы Орманханның шешесіне ас беріп, қазақтың игі-жақсыларын қонақ ретінде шақыратын сәт суреттеледі. Дәл осы жиын үстінде қазақ ақыны Сүйінбай мен қырғыз ақыны Қатағанның кездесіп, Сүйінбайдың жеңіске жеткені тарихтан белгілі. — Жамбыл «Сүйінбай – менің пірім!» дейді. Сонда Сүйінбай пір! Жамбыл дүр! Ал, Дүрдің атында облыс бар. Дүрдің атында қалалар бар. Дүрдің атында ауылдар бар. Ал, қазақ халқының пірі Сүйінбайдың атында даңғылдан басқа ештеңе болмай келді. Енді бәрі болатын шығар. Халқымызға да, өзімізге де, сахнамызға да, сіздерге де береке берсін, – деп Қырғыз елі мен Қазақ елі арасындағы татуласуды және Сүйінбайды жырау ғана емес, халық елшісі деңгейінде бейненелей білген пьеса авторы Иран-Ғайып театр ұжымына, әртістерге қойылым соңында алғысын білдірді.

Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызД) Өндіріс заттарының құрылымы мен көлемі, бірінші кезекте ауылшаруашылық мекемелерінің айналымдағы заттары, қорытынды өндірістік көрсеткіштеріне, олардың әр жылы ауытқуына ықпал етеді. Бұл өнім өндірілетін жыл бойындағы ауа райы мен климаттық өзгерістерге байланысты. Сондықтан шаруашылық себетін тұқым алуға, пішен дайындауға және жалақы төлеуге қажетті қор жинауы тиіс.

Жоғарыда атап көрсетілгеніндей жер ауылшаруашылығы өндірісінің басты көзі, сондықтан ол ауылшаруашылығы жұмыстарында өзінше ерекшеліктерге ие, адамдардың өзара қарым-қатынасы сапалы жаңа негізге жоғарылайды. Аграрлық қатынастардың жақсаруы, көкөніс дақылдары үшін жер алқаптарын бөлу, үй шаруашылықтарын жүргізу мен дамытуға көмектесетін кооперативтердің ұйымдастырылуы, қорытындысында өз нәтижесін беретіндігі белгілі. Біз мұны нарықтық экономика жағдайында жұмыс жасайтын «Жорға» шаруа қожалығы мысалынан көреміз. Агроөнеркәсіп кешенін дамытудың бағыттарының бірі егін шаруашылығы мен мал шаруашылығы. Сондықтан бұл шаруа қожалығы осындай өндіріс түрлеріне бағытталған. Өндірістің басты түрі мал шаруашылығы болып табылады.

Экономикалық реттеудің басты жолдарының бірі жалақы қорын құру болып табылады. Бүгінгі таңда жалақы қоры мен жалақы төлеудің жаңа формаларын анықтау басты бағыттардың бірі болып табылады. Жалақы халықтың жағдайының көтерілуінің көрсеткіші болып табылады, өндірістің өсуіне және еңбекшілердің елеулі материалдық ынталандырылуына әсер етеді.

          Шаруа қожалығында жалақы төлеу екі формада жүргізіледі: ақшалай және тауарлай. Әрбір жұмысшы ай сайын еңбекке қатысы мөлшеріне қарай ақшалай және тауар түрінде жалақы алады. Бұл елді-мекеннің көптеген тұрғындарын жұмысқа тартуға мүмкіндік береді. Мысалы, өткен жылдармен салыстырғанда шаруа қожалығындағы жұмысшылардың саны 9 адамға артқан. Ауыл шаруашылығындағы негізгі өндірістік процестер жерді, өсімдіктерді және табиғи қорларды пайдаланумен байланысты. Барлық егін және өсімдік шаруашылығы өнімдері өндірілетіндіктен жер барлық өндірістің негізі болып табылады.

Бұл, бірінші кезекте топырақтың табиғи құнарлылығымен байланысты. Ауылшаруашылығы өнімдері өндірісі табиғат жағдайлары мен оның қорын тиімді пайдалануға тікелей тәуелді. Сондықтан қауіпті экологиялық ахуалдың алдын алу үшін, табиғат жағдайларын есепке алу, шаруашылықтың территориясының әртүрлі болып келетін ерекшеліктерін түсіну қажет.

Соның негізіңде қажетті техниканы алу, биологиялық процестерді жүргізу, шаруашылықты басқарудың экономикалық механизмдерін құру қажет.

Табиғи-климаттық ерекшеліктер шаруашылықтың жүргізілуінің өндірістік ырғағын анықтайды.

Мал шаруашылығында азық дайындаудың қаншалықты маңызды екендігі кім-кімге де түсінікті. Соңғы жылдарда республикада ауыл шаруашылығының көтерілгендігі байқалады, бұл экономиканың аграрлық саласына мемлекеттің көңіл бөліп отырғандығын білдіреді.

Соңғы жылдары еліміз экономикасының дамуы қажетті қаражатты бөлуге мүмкіндік берді. Бидайды фермерлерден, шаруа қожалықтарынан, кооперативтерден және басқа да ауылшаруашылық нысандарынан тікелей сатып алуды ұйымдастыру оларға қаржылай көмек береді және жаппай банкротқа ұшырауын болдырмаудың маңызды жолдарының бірі болып табылады. 2003-2005 жылдар еліміз бойынша «Ауыл жылы» болып жарияланғаны белгілі. Ол, ауылшаруашылығының елеусіз қалған мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.

Қорытындысында, ауыл – біздің негізіміз, еліміз экономикасының одан әрі дамуы ауылдың жағдайына, тұтастай ауыл шаруашылығының дамуына тікелей байланысты. Үш жыл қатарынан ауылды дамыту мәселесіне арналды және бұл бағытта кең ауқымды бағдарлама қабылданды. Соған сәйкес бидай өндіруді, мал шаруашылығы өнімдерін өңдеуді және басқа да салаларды дамытуға миллиардтаған қаражат бөлінді. Осылардың барлығы аграрлық сала еңбеккерлерін тынбай еңбектенуге үндейді.

Бұл бағдарламаны енгізудің қорытынды нәтижесі – экономика мен ауыл шаруашылығын көтеру, еңбеккерлердің өмірін жақсарту.

Сонымен қатар ауыл жылына арналған бағдарлама тұрғындарды қамсыздандыру мен жағдайын көтерудің басты бағыттарын айқындайды.

Жоғарыда келтірілген көрсеткіштермен таныса отырып, ауылдың әлеуметтік-экономикалық жағдайына шын баға бере аламыз. Осылайша, ауданның, облыстың, тіпті республиканың жағдайына тұтастай баға беруге болады.

 

 

3.2.2  Төлдер диспепсиясы кезінде қолданылатын өсімдік текті

препараттардың сипаттамасы

Сөздікке жүгінер болсақ, түс дегеніміз – ақиқат әлеміне кең ашылған есіктен бұрын болып кеткен, я болашақта болатын оқиғалардың сол күні бірқатар нышандар арқылы тамашалануы, яғни жалпақ тілмен айтқанда, ұйықтап жатқанда көрінген тылсым белгілер. Екі аяқты, жұмыр басты пенделердің арасында түс көрмегендер қатары жоқ болар, сірә? Шырт ұйқыдан ояна сала, түні бойы көрген түстерімізді жори алмай әбігерге түсіп жатамыз. Ерекше түс көре қалсақ, күні бойы өз-өзімізге келе алмай, айналамыздағыларға қайта–қайта айтумен болып, «Түс – тәңірдің аяны» дегенге сеніп, көрген түсіміздің ненің нышаны екендігін білуге асығамыз. Ал енді біреулеріміз «Түс – түлкінің тезегі» деп, қолды бір сілтеп, мән берместен жүре де береміз. Дегенмен, ақиқатқа айналып жатқан түстеріміз қаншама? Сондықтан, халқымызға тән салттарға сүйене отырып, сіздердің назарларыңызға түс жорудың бірнеше үлгілерін ұсынуды жөн көрдік. Егер адам түсінде: – Биікке немесе тауға шықса, жақсы. Ондай түс көрген кісі өңінде үлкен дәрежеге жетеді. – Жақсы көйлек кисе, кісіге өңінде қуаныш әкелетін істің боларынан хабар береді. – Өзінің өліп қалғанын көрсе, онда өңінде ұзақ жасайды. – Кісі әйелдің қойнында жатса, онда өңінде оның дәулеті артады. – Тыржалаңаш жүрсе, өңінде барлық қайғы-мұқтажынан арылады. – Басына тәж кисе, онда ол өңінде байлыққа ие болады. – Сүйікті адамдарыңның бірін құшақтау, бақытты болудың нышаны. – Жылаған болса, өңінде қуанады. – Аспанда тұрған айды көрсе, өте жақсы белгі, мұратына жетеді. – Күнді көрсе, мерейі өңінде дұшпандарынан үстем болып, дәулеті тасиды. – Жұлдыздарды көрсе, балаларының дәрежесі жоғары болады. – Өзен көрсе, кісі өңінде үлкен олжаға, пайдаға кезігеді. – Баққа кіріп, оны аралау,- жақсылықтың белгісі. – Қызыл гүл көрсе, онда өңінде бай болады. – Бал арасын қуып жүрсе, өңінде пайдаға жолығады. – Өлген кісіні көрсе қорықпаған жөн. Егер ол адам сөйлесер болса, онда ол шындықты айтады. – Суда жүзіп жүрген балықты көрсе, адам өңінде перзент сүйеді. – Өзінің ұйықтап жатқанын көрсе, онда өңінде жақсы табысқа жетеді. – Үйіне түскен ұрыны көрсе, онда ол өңінде табыс табады. – Шашын алдыратын болса, онда ол өңінде кедейленеді. – Керісінше шашы өсіп кететін болса, онда ол өңінде байиды. – Үйленген болса, тілеп жүргеніне жетеді. – Алтын көретін болса, онда оған өңінде дәулетті кісілер демеу береді. – Жағымсыз иіс өңдегі жайсыз істің нышанын білдіреді. – Қолын жуса, өңдегі мазасыздықтан арылу. – Көпірден өткен кісі өңінде өзінің жақсы қызметін қалдырып, одан да жақсы қызмет істейді. – Әлдекімді ұрып-соқса, онда дұшпанын кекетеді. – Ақ, жасыл түсті затты немесе суды көрсе, жақсы нышан. – Қара, қарақошқыл түсті затты немесе түтінді отты көрсе, жаман. – Тісін сындырып алу – өңде досын жоғалтып алу. – Ақ түсті киім кисе, онда ол бұл дүниеде де, о дүниеде де сый-құрметке бөленеді деген сөз. – Сары түсті киім кисе, онда ол өңінде өз ісіне қарай бірде жақсы, бірде жаман жағдайда болады. – Қызыл түсті киім кисе, онда ол өңінде ел билеген болады. – Қара түсті киім кисе, өңінде қайғыға ұшырайды. – Құс ұстап алатын болса, онда ол өңінде үйленеді. – Кісінің басына құс қонатын болса, онда ол өңінде бір қызмет атқарады. – Қыранды көрсе, дәрежеге ие болады. – Көгершінді көрсе, өңінде оның ісі оңғарылады. – Ақ қоян енсе, онда қыс қатты болады. Егер кісінің түсіне қара қоян енсе , онда қыс жайлы болады. – Ит қабатын болса, өңінде бір қатыгез адамның жаласына ұшырайды. – Ас ішсе, өңінде мол дәулетке ие болады. – Ет жесе, өңінде ішіп-жемінің көбейгенін көреді. – Алма жесе, өңінде тілегіне жетеді. – Балық ұстап немесе жеп жүрсе, өңінде дәулеті артады. – Жылан қуса, әйелдердің арбауына түседі. – Сақалы ағарса, ауруға ұшырайды. – Үйі құлағанын көрсе, ұрыс-керіс болады. – Пышақ қайраса, қауіп-қатер болады. – Аттан құлап қалса, қатерге кездеседі. «Түсті көруінен емес – жоруынан қорық» демекші, түсіңізді жақсылыққа жорысаңыз, жақсылыққа, жамандыққа жорысаңыз, жамандыққа қарай бұрылып кетуі мүмкін. Ең бастысы — түсімізді тек жақсылыққа жори білейік! 

Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңыз

6-сурет. Қолданылған түймедақ гүлдері

 

 

 

 

 

7-сурет. Қолданылған зығыр тұқымдары

 

 

 

 

 

 

 

9-сурет. Қолданылған жөке ағаш гүлдері

 

 

 

 

 

 

 

 

10-сурет. Қолданылған шалфей жапырақтары

 

 

 

 

 

            3.3 Қозылар диспепсиясын емдеу кезіндегі ветеринариялық шаралардың экономикалық тиімділігі

 Мал шаруашылығында кездесетін түрлі ауруларды емдеу мен алдын алу мақсатында жүргізілетін ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігі экономикалық көрсеткіштердің арнайы жүйесі арқылы анықталады.

          Қозы диспепсиясы кезіндегі ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігін, біз, ауруға шалдыққан төлдердің өнімділігінің төмендеуінен келетін шығынды, аурудың профилактикасы нәтижесінде алды алынған шығынды, ветеринарлық шараларды жүргізуге жұмсалған қаржы көлемін, аталған шаралар нәтижесінде алынған үнемдік эффектіні, қорытындысында экономикалық тиімділікті анықтау арқылы бағаладық.

1. Қозылардың диспепсияға шалдығуына байланысты тәуліктік салмақ қосудың төмендеуінен келетін шығын (Ш) мына формула бойынша анықталды:

Ш=Ma*(Өс-Өа)*Т*Қ

мұндағы, Ma – ауруға шалдыққан мал саны;

Өс – сау малдардың орташа тәуліктік салмақ қосуы, г;

Өа – ауру малдардың орташа тәуліктік салмақ қосуы, г;

Т – мал өнімділігі өзгерістерін бақылаудың орташа  ұзақтығы, күн;

Қ – өнім бірлігінің орташа құны, теңге.

Ш = 10*(100-60)*7*500 = 1400000

Өнімділіктің көрсеткіштері орташа деңгейге келтіріліп есептелгендегі оның төмендеуінен келетін шығын 1400000 теңгені құрады. 

2. Ауруға шалдығудың профилактикасы нәтижесінде алды алынған шығын (Ша) мына формула бойынша анықталды:

                   Ша = Мж * Ка * Кn * Қ – Ш

Мұндағы, Мж – елді-мекендегі жалпы мал басы;

Ка – малдың ауруға шалдығуы мүмкін болуы

                                    коэффициенті;

                           Кn – ауруға шалдыққан бір бас малға шаққандағы

                                    негізгі өнімнің жойылуының үлестік көлемі, кг/т;

Қ — өнім бірлігінің орташа  құны, теңге.

Ша = 2000 * 0,045 * 40* 500 – 1 400 000 = 400 000

Профилактикалық жұмыстар нәтижесінде алды алынған шығын 400 000 теңгені құрады.

3. Ветеринарлық шараларды жүргізуге жұмсалған қаржы көлемі келесідей тәртіппен анықталды:

          а) Ветеринарлық дәрігердің айлық табысы 35000 теңгені құрайды. Бір айда 26 жұмыс қүні болады деп есептесек, оның бір күндік табысы 1346 (35000:26) теңге болады.

          б) ауру малдарды емдеуге 7 күн уақыт жұмсалды, яғни малды емдегені үшін ветеринарлық дәрігерге 9422 (1346*7) теңге жалақы төленуі тиіс.

          в) ауру малдарды емдеу үшін дәрі-дәрмектер мен басқа да заттарды сатып алуға орта есеппен 40 000 теңге қаржы жұмсалды.

          Ендеше ауру малдарды емдеуге жұмсалған барлық қаражат мөлшері 49422 (9422+40 000) теңгені құрады.

4. Емдеу шараларын жүргізу нәтижесінде алынған экономикалық эффект (Ээ) мына формула бойынша анықталды:

Ээ = Ша – Қв

                   Мұндағы, Ша – алды алынған шығын, теңге;

                                     Қв – ветеринарлық шараларды жүргізуге

                                               жұмсалған қаржы, теңге

Ээ = 400 000 – 49422 = 350 578

          Емдеу шараларын жүргізу нәтижесінде алынған үнемділік 350 578

теңгені құрады.

5. Ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігі (Эв) мына формула бойынша анықталды:

Эв = Ээ : Қв

          Мұндағы, Ээ – экономикалық эффект

                           Қв – ветеринарлық шараларды жүргізуге жұмсалған

                                     қаржы, теңге.

Эв = 350 578 : 49422 = 7,09

 

          Жүргізілген шаралардың экономикалық тиімділігі жұмсалған 1 теңгеге шаққанда 7,09 теңгені құрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          4 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Еңбекті қорғау ауыл шаруашылығында жұмысшылардың еңбек жасау жағдайын жақсартуда қорғауда санитарлық-гигиеналық техникалық жұмыстарды жүргізуде заңмен қадағаланады.

Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі жұмыс атқарудың күрделігі ауыл шаруашылығы өсімдіктері және жануарлардың үздіксіз өсіп өніп өркендеп баруы және олардың өнімін асыруда өз уақытында алдын-ала шараларды қолдану болып табылады.

Түрлі табиғи және кездейсоқ жағдайларға байланысты жоспарланған жұмыстар өз уақытында атқарылмай қалып кейде жұмыс уақытынан кейін түнде жұмыс атқаруға тура келеді. Солай етіп жұмыстың жүру реті бұзылады. Бұл жағдайда шешуші ролді шаруашылық басшыларының жұмысшылар еңбегін дұрыс ұйымдастыру қабілеті қажет.

Қауіпсіздік жеке қорғаныс бұйымдары жұмысшылардың күйуден, уланудан, өндірістік жарақаттан электр тогынан өрт шығуынан, ыстық, жарықтың тағы басқа заттардан тиетін зиянды  әсерлерден сақталуға арналған болыпта былады.Сондай-ақ түрлі жұқпалы мамандық ауруларынан сақтайды.

Кез келген кісі сұлу бола алады. Тек оған бірнеше минут бөлсе жеткілікті. Өз-өзін құрметтейтін, сыртқы келбетіне күтім жасайтын адам бір көргенде білініп тұрады. Ал күтім көрмеген бейне белгілері қандай? Шаш ұшталуы. Қыз-келіншектердің басты мәселелерінің бірі — шаш ұшталуы және оны өсіру. «Шашымды өсіріп жүрмін» деп бірнеше жыл бойы шаштараз көрмеген қыздар кездеседі. Ал олар шаш ұшын неғұрлым жиі қиса, соғұрлым тез өсетінін біле ме екен? Боялған шаштың түбі өсіп кету. Қыздар бірі мәжбүрлікпен, бірі қызыққұмарлықпен шашын өзге түске бояйды. Одан соң, бітті. Шашқа кем дегенде әр ай сайын жаңа бояу жағып отыру керек. Шаш үнемі өсу үдерісінде болатындықтан, бояудың түбінен шыққан жаңа шаштың табиғи түсі адамды күтінбейтін етіп көрсетеді. Уақыт пен ақша үнемдегісі келетін адам шашының табиғи түсін бағалағаны абзал. Кеберсіген ерін. Кез келген арудың сөмкесінен ерінге арналған бальзам не гигиеналық далап табылуы тиіс. Әсіресе күн суық кездері лас ауадан, желден, ауызбен дем алғаннан ерін құрғап, кеуіп қалады. Мұндай кезде гигиеналық далап жағу кеш болады. Әр істің алдын алудан абзалы жоқ. Ерін жарылмай тұрып бальзам, далап, гель секілді нәрселерді күнделікті қолданып, ерінді жұмсақ, ылғалды күйде ұстаған дұрыс. Тырнақ бояуының шеті бұзылу. Қазір тырнаққа жағатын лактар сапасы нашар ма, басқа ма, белгісіз. Қымбат брендті фирмадан алған лактың өзіне сенім жоқ. Сәл оғаш қимыл жасасаң, қабыршақтанып түсіп не шеті сырылып кетуі әбден мүмкін. Маңызды жиындарға барғанда тырнақ лагын өзіңізбен ала жүріңіз. Әйтпесе, маникюр сәл бұзылса, өзін күтпейтін кісі ретінде көрінесіз. Тырнақ айналасындағы ет өсуі. Тырнақ айналасына артық еттер өсіп кетсе, қолдың сәнін кетіреді. Қыздың ең нәзік көрінетін, тартымды мүшесінің бірі — қол. Ұсақ-түйекке назар аударатын адам шамалы деген өте жаңсақ пікір. Адамның жалпы образы сол майда-шүйдеден құралады. Тері мәселесі. Жейтін азығыңызға көңіл бөліп, безеу мен бөртпе шығу себебін анықтап, онымен бірден күрескен жөн. Таза әрі тегіс тері кәсіби жасалған макияждан да әдемі көрінеді.

Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          5 ҚОРЫТЫНДЫЛАР

 

1. Төлдердің ауруға шалдығуының басты себебі буаз аналықтардың рационында азық бірлігі, қорытылатын протеин, қант, макро- және микроэлементтер сияқты негізгі қоректік заттардың жетіспеуі болып табылады. Клиникалық белгілері: іштің өтуі жиі-жиі қайталанады, нәжіс өте сұйық,сасық иісті, жасыл-сары түсті, бұлшық еттері дірілдейді,қозының бағытты жүрісі бұзылады,организмде сусыздану белгілері байқалады, тамыр соғуы өте әлсіз, тыныс алуы жиіленген, жүндері үрпиген және ауру қозылар өте жүдеу.
2. Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты «Жорға» шаруа қожалығында қозылардың диспепсиясын емдеуде өсімдік текті препараттар ертінділерін қолдандық. Тәжірибелік топ пен бақылыу тобына емдік шараның тиімділігін анықтадық. Бақылыу тобындағы қозылар шаруашылықта қалыптасқан емдеу тәсіліменен емделді айығу мерзімі 7-8 күн аралығы. Ал тәжірибелік топтағы қозылар емдік шараларға қоса өсімдік текті препарат ерітінділерін қолданудың арқасында ауру қозылар емдеудің 5 күні тәбеттері пайда болып, әлденіп, жүрек соғу, тыныс саны және гематологиялық корсеткіштері физиологиялық жағдайға келді яғни бұл тәжірибелік емдеу шараларымыз экономикалық тұрғыдан алде қайда тиімді екенін білдіреді
3. Буаз аналық малдарды жақсылып күтіп, дұрыс азықтандырып, жаңа туылған төлдерді ұстайтын жердің санитарлық-зоогигиеналық жағдайын дұрыстап,  туылған қозыларға уызды неғұрлым ертерек берілуін қадағалау керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         6 ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР

 

1. Жаңа туылған төлдер диспепсиясын емдеуде, біз ұсынған үлгіге сәйкес регидратациялық ерітінді мен өсімдіктер қоспасынан дайындалған ерітінділер қолдану мақсатты деп есептейміз.
2. Шаруашылық мамандарына төлдеуі жақындаған буаз аналықтар мен жаңа туылған төлдердің күтімі мен азықтандырылуының ветеринариялық-санитариялық талаптарының бұлжытпай орындалуын қадағалауды ұсынамыз.
3. Ағза резистенттілігін арттыру мақсатында төлдерге(А,В) витаминдер беруді ұсынамыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         7 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

       1 Сиябеков С.Т., Заманбеков Н.А., Казиев Ж.И., т.б. «Жануарлар ауруларының  клиникалық диагностикасы» Оқулық. Алматы, 2011 ж. Білім және ғылым министрлігінің грифімен.

       2 Молдағұлов М.А., Есқожаев Ө.К., «Жануарлардың ішкі аурулары» Алматы 2011ж.  Білім және ғылым министрлігінің грифімен.

       3 Колесова А.М. Эндемические болезни животных. М., Колос, 2001

       4 Кабыш А.А. Эндемическая остеодистрофия к.р.с. на почве недостатка микроэлементов. Южно-Уральское книжное издательство. 2000.

       5 Зайцев В.П., Свердлов М.С. Охрана труда в животноводстве М., Колос, 2002.

7. Тарасов И.И. Алиментарные факторы диспепсии у новорожденных: Автореф. дисс. док. вет. наук / И.И.Тарасов.- Ереван – 2004. -25-26 б.
8. Чернуха В.К.  Материалы по этиопатогенезу, лечению и профилактике диспепсий у телят и ягнят / В.К. Чернуха // Материалы  Всесоюзной межвузовской  научной конференции зооветеринарных ВУЗов и факультетов.- Харьков, 2003.
9. Шарабрин И.Г., Шайхаманов М.Х. Патология обмена веществ и ее профилактика у животных специализированных хозяйств промышленного типа / И.Г. Шарабрин. — М.: Колос, 2005. -211-212 б.
10. Кабыш А.А. Оценка иммуноглобулинового статуса новорожденных   животных / А.А. Кабыш; Т.М.Гиреева; П.А. Тарабрин, И.Л. Шевцов Ветеринария.-2004 – 45-47 б.
11. Порохов Ф.Ф. Диагностика лечение и профилактика болезней новорожденных. — / Ф.Ф. Порохов М.: Агропромиздат, 2002.-63-65 б.
12. Попов В.М. Влияние электролитных растворов на сычужную секрецию крупного рогатого скота / В.М.Попов // научные труды Омского ветеринарного института.- Омск.- 2004.- т. 30.- 55 – 57 б.
13. Лебедева Е.П. Пантелеева М.Д. Защитные свойства молозива в первые 10 дней лактации/ Е.П. Лебедева, Пантелеева М.Д. // Проблемы ветеринарной иммунологии: сб. науч. тр.- М.: Агропромиздат, 2003.- 58 – 60 б.
14. Тарасов И.И, Ульянов В.Г. Тарасов И.И. Причина и профилактика диспепсии новорожденных. / И.И. Тарасов.- Саратов.: Приволжское книжное издательство, 2001. 68-70 б.
15. Климов Н.М. Лечение желудочно-кишечных заболеваний гомеопатическими средствами / Н.М. Климов, А.А.Алексеева. Мясное и молочное скотоводство.- 2001.-№ 8.-30-32 б.
16. Сарайкин, И.М. Влияние полноценного и неполноценного кормления коров- матерей на иммунный статус новорожденных телят: дисс. канд. вет. наук / И.М.Сарайкин. — Саратов, 2003.
17. Коляков Я.Е., Айзатулов М.И., И.Мерцурчак И.,Сабо И. Коляков Я.Е. Ветеринарная иммунология / Я.Е. Коляков.- М.: Агропром- издат, 2001.
18. Немченко М.И. Болезни новорожденных. / М.И. Немченко // Ветеринария.- 2004.-№ 1.-51-54 б.
19. Воронин Е.С. Профилактика и лечение при диарее новорожденных. / Е.С. Воронин // Ветеринария.- 2000. — № 3.-35-37 б.
20. 73. Подкапаев В.М. Профилактика и лечение заболеваний с.-х. животных / В.М. Подкопаев, А.М.Колесов, С.И.Вишняков, К.И. Вертинский, Е.Колб, Р.А.Цион:- Сб. науч. тр. ВАСХНИЛ — М.: 2004. 164 б.
21. Макрушин П.В. Гигиена выращивания здорового молодняка/ П.В. Макрушин // Ветеринария.- 2003.- № 1.-3-6 б.
22. Плотников К.И., Балаба В.С. Профилактика и лечение незаразных заболеваний молодняка с.-х. животных / К.И. Плотников, В.С.Балаба, – М.: Россельхозиздат, 2003.
23. Никольский В.В.  О  природе  естественной  резистентности организма новорожденных ягнят к заболеваниям и путях ее повышения / В.В. Никольский. Р.А. Цион, Ф.И. Ибадоллаев // Труды   института биологии.- Выпуск 10.- Свердловск,  2004.
24. Давыдовский И.В. Динамика иммуноглобулинов в сыворотке крови и молозиве. / И.В. Давыдовский // Ветеринария.- 2006.- № 1.-45-47 б.
25. Медведев И.И. Ветеринарная лабораторная диагностика/. И.И. Медведев, С.Ю. Заволишина, Т.А. Белова — Саратов.: ФГОУ ВПО «Саратовский ГАУ», 2003. 51-52 б.
26. Аликаев В.А. Внутренние незаразные болезни с.-х. животных / В.А. Аликаев, Р.А. Цион, Н.М. Носков М., «Колос», 2002. -454 – 464 б.
27. Колесов A.M. Внутренние незаразные болезни животных / A.M. Колесов. — Ленинград.: Колос, 2002. -320-323 б.
28. Голутев Н.Д. Состав молозива и некоторые физико-химические свойства содержимого сычуга у ягнят. / Н.Д. Голутев. Профилактика незаразных болезней с.-х. животных.- М.: Колос, 2007. 112-113 б.
29. Туманова Е.И., Ибадуллаев Ф.А. Определение естественной резистентности и обмена веществ у с- х. животных / Е.И. Туманова, Ф.А. Ибадуллаев — Киев, 2000.-165 с.
30. Урбан В.П. Болезни молодняка в промышленном животноводстве / В.П. Урбан, Р.А. Цион, З.А. Наневич — М.: Колос, 2004.
31. Зайцев В.П., Свердлов М.С. Охрана труда в животноводстве М., Колос, 2004.
32. Коваленко Н.Я. Экономика сельского хозяйства / под ред. Коваленко Н.Я. Учебник 2004 г