ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

Филология факультеті

 

 

Қазақ филологиясы кафедрасы

 

 

 

 

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

 

 

 

Қазақ тілін халықаралық тәсілдер бойынша тестілеу ерекшеліктері

 

 

Алматы, 2009

РЕФЕРАТ

 

Жұмыстың тақырыбы: Қазақ тілін халықаралық тәсілдер бойынша тестілеу ерекшеліктері

 

Жұмыстың көлемі:  45 б.

 

Пайдаланған әдебиеттер саны:  12.

 

Тірек сөздер: тест, тестілеу әдістері, тестілеу қағидаттары, тестілеу материалдары, тілдік білім, бағалау.

 

Жұмыстың құрылымы: Бітіру жұмысы кіріспеден, «Оқылымды тестілеу», «Жазылымды тестілеу», «Сөздік қорды тестілеу», «Тыңдалымды тестілеу»   атты бөлімдерден, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

 

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Бітіру жұмысының негізгі мақсаты – қазақ тілін халықаралық танымал тәсілдер бойынша тестілеудәің мүмкіндіктері мен әдіс-тәсілдерін қарастырып, тұжырымдар ұсыну .

Жұмыс белгіленген мақсаттарға жету үшін мынандай міндеттерді шешуді көздейді:

• Халықаралық тестілеудің тәжірибесіндегі даму сатыларына тоқталу.
• Халықаралық тәжірибедегі тестілеу бөлімдері бойынша қазақ тілінің материалдарын тестілеу мүмкіндіктерін қарастыру.
• Қазақ тілін тестілеудегі тиімді ерекшеліктерді анықтау.

Жұмыстың  жалпы сипаттамасы: Тілді тестілеу жүйесі даму сатыларынанр өте келіп, тілді қолданушылардың тілді білу деңгейін тестілеудің тиімді тәсілдерін қолдану деңгейіне жетті. Ол тәсіл бойынша тест қызықты, танымдық, коммуникативтік жүйеге негізделген тест үлгілері болып қалыптасты.  

Жұмыста қолданылған әдістер: Тестілеудің тиімді тәсілдерін қарастыру барысында талдау, сипаттау, қолданбалы мақсатта тест үлгілерін жасау, салыстыру әдістері қолданылды.

 

Пайдалынылған дерек көздер: Халықаралық тест үлгілері бойынша жазылған шет елдік және сол негіздегі орыс ғалымдарының еңбектері пайдаланылды, тестілеу үлгілерін жасау барысында қазақ тіліндегі тілдік материалдар пайдаланылды.

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

 

 

 

КІРІСПЕ. ТЕСТІЛЕУ ТЕХНИКАСЫ…………………………………………………………4

 

1 ОҚЫЛЫМДЫ ТЕСТІЛЕУ……………………………………………………………………..8

 

2 ЖАЗЫЛЫМДЫ ТЕСТІЛЕУ…………………………………………………………………15

 

3 СӨЗДІК ҚОРДЫ ТЕСТІЛЕУ………………………………………………………………..23

 

4 ТЫҢДАЛЫМДЫ ТЕСТІЛЕУ……………………………………………………………….29

 

ҚОРЫТЫНДЫ ………………………………………………………………………………………35

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ……………………………………………………..37

 

ҚОСЫМША …………………………………………………………………………………………..38

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Тестілеу техникасы және тест мүмкіндіктері

 

Қандай тест тілдік білімді – тілді білуін бағалай алады немесе тілді үйренуге көмектесе алады?

Жақсы дайындалған тест тіл үйренушіге екі себеппен көмектесе алады:

1. Біріншіден, мұндай тест аудиторияда, тіпті көпшілік қауым үшін позитивтік қатынасқа әкеледі. Мотивациялық тұрғыда және оқыту нәтижесі үшін оқытушылар негізінен позитивтік ауан қалыптастыруға тырысады.
2. Екіншіден, тест тіл үйренуші үшін тілді жетілдіруге жетелейді, көмектеседі. Тіл үйренуші тест тапсыруға дайындалудың, оны тапсырудан кейінгі нәтижесін талқылаудың пайдасын көреді. Тест оқушының, тілдің қай жағына көңіл бөлу керектігіне көз жеткізеді.

Қысқаша айтқанда, дұрыс құрастырылған тест оқуға деген позитивтік қатынастың құрылуына көмектеседі және оқушы, студент немесе кез-келген тіл үйренуші үшін жетістік сезімін, оқытушы бағалауының да өзінің оқыған-тоқығанымен сәйкес келетінін аңғартатын сезім пайда болады. Жақсы тілдік тестілер, сондай-ақ студенттерге, оқушыларға олардан табандылықты талап ете отырып, тілді оқуға көмектеседі және тіл үйренушінің жақсартуға тиісті әлсіз жақтарын да көрсетіп береді.

Тест бағалаушыға қалай көмектеседі? Барлық оқытушылар өздерінің оқытуының нәтижесі үшін жауапты. Біздің тестілеріміз бізге төмендегідей маңызды сұрақтарға жауап беруге көмектеседі: «Менің оқытуым тиімді болды ма, болмады ма?» Басқаша айтсақ, біз тест көмегімен, өзіміздің тырысуымызбен тіл үйренушінің қатынасын бағалай аламыз. Тест нәтижесін есептеуді жүргізгенде біз: «менің сабақтарым тиісті деңгейде жүргізілді ме екен?», «Мен қалай  оқытып жүрмін?», «Қандай пункттерді қайта қарау керек?», «Осы материалға менің көбірек, азырақ көңіл аударуым қажет пе?» деген сияқты сұрақтарды өзімізден сұрай аламыз. Оған қоса, тестер бізге болашақ тестерді жетілдіруге көмектеседі: «Тест нұсқаулары анық болды ма екен?», «Тест тапсырушы арнайы берілген уақытта тесті аяқтай ала ма екен?», «Тест мазмұны оны орындауға деген ниетін жоғалтып немесе көңіл толмаушылық туғызуы мүмкін бе екен?», «Тест тапсырушының алған тілдік білімін тест анықтай алды ма екен?» деген сияқты сұрақтар біздерді мазалауы тиіс.

Тест бағаланушыға да бағалаушыға да көмектеседі, яғни тестер жасалынған, жеткен прогресті растайды және болашақ жұмысымызды жақсы жақтарға бұруға бағыттайды.

Түйіндесек, жақсы тест аудиторияда мораль ауанын жақсартуға, сондай-ақ, оны қолдауға, сақтауға көмектеседі, оқытудың көмекші құралы да болып табылады.

Тілді тестілеу өнер тәрізді тарихи мәліметтер, көз жүгіртсек, бүгінгі күндердегі тілдік білімді тестілеу оқытудағы қазіргі көзқарасқа сай келетін коммуникативтік мақсаттарды  білдіреді.

Өткен жылдар еншісіндегі әлемдік тәжірибедегі тестілеу, негізінен, интуитивті болды немесе субъективті сипатта болды десе болады және оқытушының жеке пікір-ойларына да байланысты болды. Интуитивтік кезеңнен кейін тестілеу ғылыми кезеңге көшті десек те болады, тілшілер бұл кезеңде тілдік білімнің объективтік бағалануының маңыздылығын баса көрсетеді [1, 6 б.].

Қазір біз тілдік білімді бағалаудың коммуникативтік кезеңіндеміз, бұл кезең тілдік тұлғаны емес, оны қолдана білуін бағалау маңыздылығымен ерекшеленеді.

Субъективтік, интуициялық кезеңде дайындалған тест мазмұны тіл үйренушілер үшін сөйлем үлгілерін, грамматикалық үлгілерді, құрылымдарды жаттауға тура келді. Субъективтік дәуірдегі тестердің тағы бір сипаты – берілген субъективтік тестер көптеген жазбаша жұмыстардан тұрды: диктант, эссе, мазмұндама, шығарма, оқылымға негізделген сұрақтарға жауаптар. Ал бағалау негізінен, тілдік білімі (тілдік білім – барлық қазіргі тілдер мен мәдениеттер салалары бойынша ана тілі мен меңгерген тіліндегі қалыптасқан білімі) жақсы деңгейдегілер үшін сәйкес келді.

Ғылыми кезең субъективтік кезеңді алмастырды. Лингвистер мен мамандар тест жасау барысында өз арналарын таба бастады. Объективтік тест сөздік қоры мен грамматикалық құрылымдарды бағалады. Аталған тест түрі қатесімен ұсынылған ұзақ сөйлемдерді жиі қолданды. Тест тапсырушы дұрыс жауапты таңдай отырып, сөйлемді аяқтауға, қатесін жөндеуге тиіс болды.

Объективтік тестердің субъективті тестерді ауыстыру себебі, объективті тестер баллдық жүйе бойынша бағаланды, мұндай жүйемен тіпті тілді арнайы курстан оқымағандардың да тілдік білімі бағалана алды.

Қазіргі кездегі тестер оқушының үйренген тіліндегі коммуникативтік біліктілігін бағалауды көздейді. Коммуникативтік білікітілік, лингвистикалық біліктілік, әлеуметтік-тілдік біліктілік, дискурстық біліктілік, стратегиялық және мәдени-әлеуметтік субъективті біліктілігі сияқты компоненттерден тұрады.

Тестілеудің коммуникативтік эрасында әр түрлі білік-дағдылардан қиыстырылған, құрастырылған емтихандарды жақсы деп санауға болады. Негізінен, коммуникативтік тестер тілдік (теориялық) білік-дағдыны емес, оқушының меңгерген екінші тілін, үшінші тілін пайдалана, қолдана алатындығын бағалау үшін қажет [1, 18 б.].

Сондай-ақ, біз бүгіндері өткен уақыттардағы жетістіктерге мүлдем теріс қарамаймыз.  Тестілеудің субъективтік те, объективтік те кезеңдеріндегі ілгерілеуді жоққа шығара алмаймыз. Бүгінгі тестер аталған екі кезеңнің де жақсы жақтарын пайдалануда.

Кейбір оқулықтарымыз бен оқу құралдарымыз да шаң беріп қалып жүрген тестің жаңа бір түрі – «жабық тест» жоғарыда айтқанымызды дәлелдейді: үзінді жолдарынан сөздер түсіріліп беріледі. Студент жоқ сөзді орнынан қоюы керек. Сондай-ақ, тест грамматика мен сөздік қорды да қамтиды, қойылған баллдар объективтілеу.

Жақсы тестер оқушыдан өткен уақыттарда кеңінен пайдаланылған лингвистикалық терминологияны талап етпей-ақ құрастырылуы мүмкін.

Екіншіден, емтиханның кейбір түрлері сирек қолданылады. Мысалы, аударма. Тестің бұл түрі тілдік білімі ілгері студент, оқушы үшін немесе аудармашыларға лайық. Диктант тестілеудің ғылыми кезеңінде сынға ұшыраған болатын-ды. Бірақ қазір кең қолданыста. Эссе де ортаңғы және ортаңғыдан жоғары деңгейлерді оқыту барысында, тестілеу барысында қолданылып жүр (өз пікіріңді, өз көзқарасыңды жаз деген тапсырма түрлері) [2].

 

Тестердің топтастырылуы

 

Біз мұнда тестердің топтастырылу жолын ашуға тырысамыз. Тестердің қарама-қарсы түрлерін түсіну – оқытушыларға көмегі көп пе деген ойдамыз. Себебі бір типтегі тест түрі әрқашан үлкен нәтижелерге әкеле бермейді. Сондай-ақ тестің бір түрін басқа түрімен алмастыру да әрқашан сәтті бола бермейді.

Тестің топтастырылуы туралы тест түріне бай ағылшын тіліне және Харолд З. Мадзенің зерттеуіне сүйенеміз.

 

Тестердің қарама-қарсы категориялары

 

Жалпы білімді бағалауға арналған тест ——————-Біліктілігін бағалау тесті

Субъективті тест ————————————————Объективтік тест

Тілдік (теория) білік тестісі ———————————Коммуникативтік тест

Нормаға негізделген тест ————————————Критерийлерге негізделген тест

Дискретті тест —————————————————Интегративті тест

Мамандық тіліне негізделген тест ————————-Жетік тілдік білімін анықтауға арналған тест

 

1. Жалпы білім тестісі мектепте әр түрлі пәндерде – география, әдебиет, тіл, математикада да қолданылып жүргенін білеміз. Тестің бұл түрі оқушының тіл туралы фактілерді білетіндігін бағалайды.
2. Білік-дағдыны анықтауға арналған тест оқушының тілді пайдалана алатындығын көрсетеді.
3. Субъективтік тест — аударма, эссе-тестер тілді шынайы өмірде қолдана алу біліктілігін бағалайды. Бірақ оқушылар баллды жылдам әрі жүйелі қоя алмайды (дұрыс жауап).
4. Объективтік тест – таңдауға және сәйкестікті табуға негізделген тест оңай бағалануы мүмкін. Өнімді тест актив және креатив жауаптарды талап етеді (жазылым, айтылым).
5. Рецептивтік тест – оқылым бойынша таңдау тестері түсінуге негізделеді.
6. Тілдік біліктілікке арналған тестер тілдің жеке компоненттерін, сөздік қорын, грамматикасын, айтылымын бағалайды.
7. Коммуникатвитік тестер — пікір, ақпарат алмасу барысында тілді қолдана алуын анықтайды.
8. Нормаға негізделген тестер әрбір оқушыны, студенттің білімін студенттермен салыстырады.
9. Критерийге негізделген тест – белгілі бір стандарт бойынша бағалайды.
10. Дискретті тест — әрбір тармағында ерекше бір фактіні, мысалы, шылаудың бір түрін, етістіктің түрлеріне, сөздіктегі бір сөзге баса назар аударады.
11. Интеграциялық тест – бұл диктант сияқты әр түрлі тілдік білік-дағдыны қиыстырады, септестіреді.
12. Арнайы тестер белгілі бір салада, мысалы, автомеханика, экономика, межицинада тілді пайдалана алу дайындығын немесе жалпы тілдік білімін бағалайды [3].

Тілді білудегі жетіктігін анықтау тестері ілгерілігін (прогресс), дағдыларды меңгергендігін көрсетеді.

Коммуникативтік біліктілігін тестілеу.

Біз мұнда шынайы өмірдегі коммуникацияны айқындайтын, анықтайтын тест түрлерін қарастырамыз, интегративтік білік-дағдыларды бағалауға баса назар аударамыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Оқылымды тестілеу

 

Оқылымды тестілеуде әр түрлі бағалау нысандары бар (оқу жылдамдығы, түсіну деңгейлері – сөз, сөз тіркесі деңгейін де, сөйлем деңгейін де, мәтін деңгейін де, яғни ақпараттық-таным мәнін де, бағалау мәнін де, ой-түртік мәнін де түсінуі).

Сөйлемді, үзіндіні түсінуін тестілеуді талдап көрейік.

Шектеулі жауап. Шектеулі жауап жеңіл тапсырмалар түріне құрылған тестерде кездеседі (сөз, сөз тіркесі, сөйлемді тануы). Дыбысталуы, айтылуы ұқсас, дыбысталуы, айтылуы бірдей сөздерді ажырата алуын тексеру тестерінің аты – «Ұқсайды» (7) — әр түрлі … деп атаса да болады.

 

Сәт – сат (ә);                                       алма (жеміс) – алма (болымсыз етістік) (ұ);

Шын – шың (ә);                                  жаз – жаз (ұ);

Кен – кең (ә);                                      ту – түу (ұ).

Күз – күс (ә);

Құс – қыс (ә);

…………………………………………………………………………………………………………………..

 

• Әкеммен бірге — әкеммен бірге (ұқсас, бірдей – ұ);
• Әкем мен бізге — әкеммен бірге (әр түрлі — ә).

Сөз тануын тестілеудің келесі бір түрі қатардан басқа қатарға сәйкес емесін табу.

А. Күйлер, үйлер;

В. Кімдер, киімдер;

С. Үнділер, үндер;

Д. Күй, үй.

 

Нұсқау нақты, қарапайым болуы керек: мысалы, «әрбір жолда екі-үш сөзден бар». Кейбір жолда сөздер ұқсайды. Кейбір жолда сөздер әр түрлі. Егер сөздер ұқсайтын болса, сөздің қасындағы  (ұ) белгісін дөңгелектеңіз, егер әр түрлі болса (ә) белгілерін дөңгелектеңіз. Жылдам орындаңыз Сізге тек қана 10 минут беріледі.

 

1. білім, ілім (ұ), ә

келіңіз, келініңіз   ұ, (ә)

киіміңіз, киініңіз   ұ, (ә)

үйіңіз, күйіңіз        ұ, (ә)

 

Шектеулі жауаптардың артықшылығы:

1. Оларды оңай дайындауға және оңай бағалауға болады.
2. Оқушылардан дыбысты тану талап етіледі. Сондықтан бұл тапсырманың жеңіл түрі.

Шектеулі жауаптардың кемшілігі:

1. Бұл интегративті дағды емес, нағыз оқылым жоқ.
2. Бұл техникаға тым әуестену оқылым жылдамдығын төмендетеді.

Сөйлемді түсінуін тестілеу

Тестілеудің бұл тір жеңіл, өте жеңіл тапсырмалар түрінен тұрады. Яғни тілді сөйлем деңгейінде ғана, сөйлемді әрең түсінетіндерді осы тапсырмалар түрінен тани аласыз. Сөйлемді түсінуін тестілеу жазылымнан бұрын, оның алдында болады. Біз осы бөлімді сөйлемді түсінуін анықтайтын сұрақтардан бастаймыз, содан соң күрделі сөйлемдерді түсінумен жұмыс істейміз.

«Қорытындылау техникасы» («Elictation Techniques») [1; 4;]

1-техника. Суретпен жұмыс істеу. Тест тапсырушы картина, суретпен келетін сөйлемді табуы керек. Мысалы «Шеше баласын велосипедпен ойнатып жүр». Тест тапсырушы сәйкес келетін картинаны көрсетеді, белгілейді.

Сұрақтар: «Иә» немесе «Жоқ».

Мысалы: «Әйел газет оқып отыр ма?» — Иә, Жоқ.

Осылайша бір картина бойынша бірнеше сұрақ қоюға болады.

Мысалы: Ұрының жолы болды, себебі –

А. Ол үйден ешкімді көрмеді.

В. Үйдегілер қонақ бөлмеде отыр.

С. Далада өте қараңғы.

Д. Ешкім оны естімеді.

Тапсырманың бұл түрінде оқылым көбірек қолданылады. Сұрақтың бұл түрі алдыңғысынан аздап қиынырақ.

2-техника. Фраза және сөйлем. Қарапайым сұраулы сөйлем – бұл шын және жалған деген сөйлем. Бұлар өте жеңіл тапсырмаларға жатады.

Мысалы:  Күн шығыстан шығады ———— (шын).

Айжан менің ағам ——————(жалған).

Белгілерді түсінуді оқыту және оны тестілеу өте қызық. Нені тестілейтініміз – тіл үйренушінің қызығушылығына да байланысты. Бұл тағы да ұқсастығын, сәйкестігін табуға арналған қарапайым тапсырма. Тест тапсырушы белгілердің орнын табу керек.

Мысалы:

Самолет ——————————

Әуежай ——————————- белдіктеріңізді ілгектеңіздер

Қонақ үй —————————— чектер қабылданбайды

Жол ———————————— бұрылуға қауіпті

Супермаркет ———————— тіркелу уақыты

Сөйлемді басқаша құру – сөйлемді, фразаларды қабылдағанын, түсінгенін тексерудің жақсы амал-тәсілі.

Мысалы: Бос орынның бар, жоқтығын білу  даяшыны (официантты) күтіңіз.

А. Даяшының қасына отырыңыз.

В. Даяшы Сізге қайда отыруды көрсетеді.

С. Дәл қазір орын жоқ.

Д. Даяшыны іздеңіз.

Кешенді грамматикалық құрылымның мағынасын түсінуге арналған тапсырмалар. Мысалы, шарт  мәнді сөйлемдер сөйлемді басқаша өзгерткенде мағынаны түсінудің кілті болып табылады.

Ол келгісі келсе, келе алады.

А. Ол келе алады.

В. Ол келеді.

С. Оның келуге рұқсаты бар.

Д. Ол келуге рұқсаты болған.

Сіз сөйлем немесе бір фразаны құрып отырғанда мыналарды есіңізге сақтаңыз:

1. Сұрақты фактіні білуге құрмаңыз, бастысы – тілдік дағды болып табылады. Мысалы: Тест тапсырушыдан Қазақстан географиясына қатысты детальді білуді талап еткен «Шын» — «Жалғанға» негізделіп нашар құралған мысалды келтірейік:

«Алакөл Жетісудың шығыс жағында орналасқан». Бағаланушы не туралы екенін, не сұрап тұрғанын түсінуі мүмкін, бірақ көлдің орналасу мекенін білмегендіктен, ол тиісті балын жоғалтуцы ықтимал.

2. Егер сіз мәдениеттану, мәдени фактілерді білуін тестілеп, соған тест дайындап отырмасаңыз, онда жауапты арнайы бір мәдениетті білуіне тәуелді, байланысты жасамаңыз. Келесі сәтсіз мысал:

«Сәрсенбі сәтті күн». Тест тапсырушы мұсылман болмаса, қазақтардың сәрсенбіні сәтті күнге санайтынын, жоритынын білмейді ғой. Бекерге тағы балл жоғалтуы ықтимал.

3. «Таңдау» жауаптарын құру барысында нақты және қарапайым жауап түрлерін ұйымдастырыңыз. Нашар құрылған таңдау жауаптарын түсінудің қиындығынан бастысын, түйіндісін таба алмайсыз, яғни берілген сөйлемге сәйкесін таба алмайсыз.

Мысалы: «Көйлек те жоқ, аяқ киім де жоқ, сервис те жоқ».

А. Киімнің бұл түрлері жоқ.

В. Жоғарыда аталған киім түрлері Сізде жоқ болса, Сізге сервис көрсетілмейді.

С. Киімдеріңізді осы ситуацияда шешу керек.

Д. Осы киімдеріңізбен келу керек.

Нұсқауларды дайындау.

Егер қажет болса, ең оңай, ең қарапайым тапсырмалардың нұсқауын тест тапсырушының ана тілінде беруге болады. Егер сурет, картинаны пайдаланатын болсаңыз, онда мынадай нұсқауларды пайдалануға болады:

«Суретке қараңыз, содан соң сөйлемді оқыңыз. Ол картинаны немесе суретті сипаттайды. Дұрыс сурет немесе картинаны дөңгелектеңіз».

«Шын» — «Жалған» деп түйіндеудің нұсқауы:

Сөйлемді оқыңыз. Дұрыс пікірге «Ш» әрпін дөңгелектеңіз, дұрыс емес пікірге «Ж» әрпін дөңгелектеңіз. Қиындығы орташа, олрташадан жоғары тапсырма түрінде бұл нұсқауларды түрліше, басқаша құруға, пайдалануға болады. Әрбір сөйлемнен кейін төрт басқаша құрылған сөйлемдер берілуі керек. Басқаша құру тұтастай сөйлемге немесе оның бір бөлігіне қатысты болуы ықтимал. Басқаша, қайта құрылған дұрыс сөйлемді дөңгелектеңіз.

Сөйлемдерді түсінуін тестілеудің артықшылықтары.

1. Суреттермен байланысты сөйлемдердің шын – жалғандығын тез табады.
2. Ең жеңіл тапсырма құрудың жақсы техникасы.
3. Оқылымды тексерудің жылдам түрі.

Кемшін тұстары.

1. Жақсы суреттер табу қиын, уақыт кетеді.
2. Оқылымның барлық дағдысын қамтымайды.

Үзінділерді түсініп-қабылдауын тестілеу.

Жоғарыда біз оқылым дағдысы мейлінше шектеулеі оқушыларға арналған тестілердің жолдарын (техникасын) қарастырдық. Біз жауаптардың шектеулі түрлері мен сөздердің арасындағы айырмашылықты ажырата алу қабілетін тексеруден бастадық. Содан соң біз суреттерді пайдалану арқылы сөйлемдерді түсіну жолдарын қарастырдық. Сонан кейін сөйлемдерде басты идеяны көрсететін шын – жалған пікірлерді қарастырдық. Сондай-ақ, біз әдеттегі белгілерді оқылымды тестілеу барысында пайдалануға болатынын көрдік. Оған қоса сөйлемді басқаша құруды да (перефразирование) грамматикалық құрылым мағынасын түсінетінін тексеруге болатындығын байқадық. Енді біз «үзіндіні түсінуін тестілеуге» — тестілеудің қиынырақ нысанынан, интегративтік түріне көшеміз [5, 28 б.].

Контексті таңдау.

Бүгіндері тіл үйренушілер, студенттер, оқушылар мәтіннің әр түрімен үзінділермен кездесіп жүр. Кейде мұндай әдеттегідей емес, кездейсоқ үзінділер қазіргі кітаптарда бар. Кейде оқушылар шынайы өмірдегі бар материалдардан (газет, радио, журнал) таңдайды. Бұлар негізнен мақалалар, жарналамалар, жұмыс іздеуге қатысты хабарландырулар, келісім-шарттар, келісімдер, тарихи, мәдени материалдар болып келеді.

Оқылымға арналған кейбір материал түрлері пәндерге (биология, химия, математика және т.б.) негізделеді.

Нені тестілеу – оқылым түріне байланысты. Әр түрлі тақырыптарда жазбаша жұмыс (жаттығу) орындағандарға (мектеп, университет, өз бетінше). Дәстүрлі эссе, дәстүрлі тематикалар мен тест сұрақтарын шектеудің қажеттілігі жоқ.

Оқылым үшін жарнамалық материалдарды пайдалану – тест тапсырушының осы саланы білуін және жарнамалық мақалаларды, қысқартуларды түсінуін талап етеді.

Жеңіл, қарапайым тест сұрақтарының техникасы

Қарапайым үзіндіні оқи алмайтындар үшін және оларды тестілеудің екі пайдалы жолы бар:

1) дұрыс – бұрысын белгілеу;

2) сәйкестігін табу.

«Дұрыс» — «бұрыс» немесе «шын» — «жалған» дайындау таңдауға негізделген тапсырмадан оңай үзінді беріледі, «Шын – Жалғанды» белгілейді, табады. Сәйкестікті табуда тест тапсырушы контекс үзіндісі мен сұрақтар арасындағы сәйкестікті табады. Үзінділерге құрылған қысқа тестер грамматика немесе сөздік қорға жиі назар аударатындығы байқалып жүр.

Айжан: Сайлау кейде гаражда жұмыс істемейді.

Мұрат: Жоқ, ол жұмыс істейді. Ол гаражда өткен сенбіде жұмыс істеген.

Ол қашан жұмыс істеді?

А. Гаражда.

В. Сайлау.

С.Өткен сенбіде.

Д. Жұмыс істеген.

Қиындау сұрақтар техникасы.

Стандартты («дұрыс жауап») «таңдау». Оқылымды тестілеудің көп жолдары бар. Ең жақсыларының бірі – үзіндіні оқудың соңынан таңдауға құрылған сұрақтардың болуы. Үзінді көлемі және оның ұзақтығы тестке байланысты.

Оқылымға түгелдей арналған тестілерді саралайық. Таңдауға негізделген сұрақтарды, тіпті, ең қысқа 35-75 сөзден тұратын үзінділерге де дайындауға болады. Тест тапсырушының білім деңгейі мен үзіндінің қиындығы орындауға тиісті сұрақтар санына әсер етеді.

Негізінен, ұзақтау үзінділер 150-300 сөзден тұрады.

Қиындығы орташа, орташалау тапсырмалар үшін 100-200 сөзден тұратын үзінділер таңдалады. Негізінен 100 шақты сөзден тұратын үзінділерге шамамен 3 сұрақ қоюға болады, 4 сұрақ та, одан көбірек те қоюға болады. Үзіндіге тым көп сұрақтар қою маңызды емес детальдарды сұрауға, тым ұсақтап кетуге ұрындырады. Бірнеше сұрақ жеткілікті десе де болады. Кейбір сұрақтарға артықшылықтар берілмеу үшін әр түрлі тақырыптағы 3-4-5 үзінді пайдалануға болады. Оқылымы жақсылар үшін үзіндіні оқып, сұраққа жылдам жауап бере алады.

Төменгі деңгейдегілер үшін, техникалық материалдарды оқып түсінуі қиыға соғатындар үшін қосымша уақыт талап етіледі.

Жалпы мұндай үзінділерді оқуға тестілеу үшін (қолдануға жоспарлап отырған үзіндінің қиындық деңгейі, ұзақтығы бірдей) алдын-ала сынақтан өткізіп көрген де артық болмайды. Бұл тест тапсырушыларды тесте кездесетін сұрақтар түріне дайындайды, сондай-ақ тест дайындаушыларға осындай тестке қанша уақыт жұмсалатынын анықтауға көмектеседі. Оқылымды тестілеу барысында әр түрлі сұрақтар түрін пайдалануды жоспарлаңыз. Оның бастыларының бірі – «өзгертіп айту», басқаша өзгертіп айту (перефразировка).

Екінші бір түрі – «синтез» – бір немесе бірнеше сөйлемнің, кейде тіпті бөлімнің идеясын қиыстыруды (интеграциялауды) талап етеді. Тест тапсырушы сөйлемді дұрыс жауапты таңдай отырып толықтыруы керек. Қысқаша айтқанда, бағаланушы екі сөйлемнен алған ақпаратты біріктіруі керек [6, 45 б.].

Мысалы, Бойжеткен жас қыз мейрамханаға түскі тамақты ішуге кірді. Түстеніп болған соң, оған даяшы төлем чегін әкелді. Сөмкесін ақтарған қыздың өңі бұзылып: «Мен төлей алмаймын, әмияным жоқ», — деді. Тест тапсырушы сөйлемді толықтырады: «Бойжеткен әмиянын жоғалтып алды, сондықтан түскі ас үшін төлей алмады».

Сұрақтың үшінші түрі – нәтижесін қарастыру, қорытынды айту. Бағаланушыдан оқыған үзіндісі бойынша бір қорытынды айту, нәтижесін қарастыру, табу талап етіледі.

Қиындығы орташа, орташадан жоғары тапсырмалар дайындау кезінде мына мәселелер ескерілуі тиіс:

1. Тест үзіндіде сөздер немесе фразалардың қалай көрсетілгенін сұрамауы керек;
2. Логикаға сыйымсыздықтан, логикалық жағынан алшақтықтан сақ болу керек.
3. Жалпы білім көмегі арқылы жауап беруге болатын сұрақтардың да тесте орын алмағаны жөн. Мысалы:

Біз мақаладан мынаны білдік: Адольф Гитлер _________________болған.

А. Орыс барлаушысы

В. Француз балетінің бишісі

С. Американдықтардың футболисі

Д. Неміс диктаторы.

Оқылымды тексеруге арналған тест құрастырғанда, тестеріңізді мынадай жолдармен сынаңыз: Яғни сынақтан өткізіп көріңіз. Дайын болған тест сұрақтары мен жауаптарын (таңдау жауаптарын) достарыңызға, тіл үйреніп, оқып жүрген топтарға беріңіз, бірақ үзіндіні бермеңіз. Егер 50% немесе одан көбірек сұрақтарға дұрыс жауап берілсе, онда Сіздің сұрақтарыңыз нашар құрастырылғаны, өзгелердің үзіндіні оқымай-ақ жауап беруі – олардың жалпы білімі мен логикаға сүйенгені болып табылады.

Таңдаудың («дұрыс жауап») жабық түрі.

Кейбір оқытушылар оқылым дағдыларын тестілеу үшін таңдаудың жабық түрін пайдалануды ұсынады. Тестің аталған түрі бойынша қажетті сөзді  өздерінің түсініп, қабылдауына итермелейді. Мұнда негізінен бірнеше сөйлем бір ақпарат мазмұнын құруға қажетті жоқ сөзді көрсетуге, табуға мүмкіндік береді.

Мысалы: Сіз өрт … үшін, — тен, — пен оттан қаупсізсіз бе?

Үзіндіні түсінудің альтернат формалары

Таңдау («дұрыс жауап») тестерін қолдамайтын оқытушылар үшін сұрақтардың белсендірек жауаптарын талап ететін де түрлері бар. Осы сұрақтардың кейбірі оқылымды емес, жазбаша сөйлеуді тестілейді.

Таңдау тестерін пайдалануға қарсылықтардың себептерін топтап көрсетсе де болады:

– Олар негізінен, пассив сипатта;

–  Қателесуге де жол береді;

– Жауапты жобамен (шешу арқылы) табады, мүмкін дәл шығады, мүмкін дәл түспейді, шешу жолымен (на угад) тапқан жауап табыстылыққа саналмайды.

Бірақ көптеген оқытушыларға «дұрыс жауап» тестерін пайдалану ұнайды, себебі олар оқылымның рецептрлік (қабылдаушылық) сипатын қамтиды. «Қателесуге ұшыратыу» — дұрыс түсінбеушілік.

«Дұрыс жауаптағы» жауаптарды таңдау – бұл альтернативтер (бір-бірінің мүмкіндіктерін жоятындар арасынан таңдау қажеттігі) сөйлемдердің өзі қатеден тұрмайды. Объективті тестен тек қана шешу (отгадка) жолымен өту мүмкін емес.

Жабық тестің келесі бір түрі  — редакциялау тестінің  мағынасы – сөзді орнынан қою. Сөздердің қажет емесін алып тастау. Сөздерді бекітілген интервалмен қоюға болмайды (Әрбір үшінші жол немесе әрбір жетінші сөз) немесе қаз-қатар қоюға болмайды.

Мысалы: «Дастан ауылда өзінің әке-шешесімен, қоймасымен және қарындасымен бірге тұрады».  Алынып тасталатын сөзді дөңгелектеуі керек. Мұндай тестер жалпы түсінікті бағалайды. Жылдам оқылымды бағалау барысында, тест тапсырушының материалды түсінуі маңызды. Редакциялау тесінің барысында үзіндіні оқу үстінде тест  тапсырушы сәйкес емес сөзді сызуы керек. Бұл мәтінді түсінуін және оқушыда алға жылжу бар екенін аңғартады. Тесті оңай сөздерді қоюмен жеңілдетуге болады. «Үзіндіні қабылдаудың» артықшылықтары:

• Оқылымды тестілеудің ең интегративті түрі.
• Объективті, жеңіл бағалауға болады.
• Оқылымның кез-келген дағдысын дамыту деңгейінде тіл үйренушіні бағалауға болады.

Кемшін тұстары.

• Үзіндіні түсіну басқа тест түріне қарағанда көбірек уақытты талап етеді.
• Сұрақтар үзіндінің маңызды емес бөліктеріне құрылуы мүмкін.
• Үзіндінің маңызды емес бөліктеріне байланысты құрастырылған тест түрлері сөзбе-сөз оқуды талап етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ЖАЗЫЛЫМДЫ  НЕМЕСЕ  ЖАЗУДЫ  ТЕСТІЛЕУ

 

Грамматикалық тестер студенттің білімі мен қабілетін бағалауға, өлшеуге арналып жасалған. Бұл бөлімнің әрбір тараушасы грамматиканы тестілеудің түрлі тәсілдерін қамтиды. Біріншісі – жауаптары шектеулі тестер – бастауыш сатыдағы оқушылар үшін өте пайдалы. Келесі тараушалар дұрыс жауап-ты талқылайды, жай сөйлемдер, жабық тестер. Бұл кітаптың 1-бөлімі сөздікті, грамматиканы және айтылымды қамтиды. Грамматикадан жасалған тестер ең көп таралған тестер. Оның өзіндік себептері бар:

1. Тілді оқыту грамматиканы негізге алады;
2. Грамматикалық құрылымдарды жеңіл анықтауға (көмекші етістіктер), грамматикалық қателерді тез табуға болады.

Грамматиканы бастауыш топтағылар үшін икемдеуге немесе жақсы білетіндер үшін лайықтауға болады.

«Шектеулі жауаптар»

Студенттердің грамматикалық білімдерін ағылшын тілін аз білетін студенттерден оларды сөйлетпей-ақ, еш нәрсе жаздырмай-ақ тексеруге болады. Оған физикалық жауаптар арқылы немесе көзбен шолу арқылы да қол жеткізуге болады [1, 48 б.; 7, 18 б.;]. Бұл бөлімде бастауыш деңгейдегілердің грамматикасын бағалаудың, өлшеудің екі жолын көрсетеді:

1. Жеке тестілеу;
2. Топпен тестілеу.

Жеке тестілеу

Сіз студентті ауызша сұрақтардың көмегімен тестілей аласыз. Ол сұрақтарға қарапайым, қысқа жауаптармен жауап беруге болады. Тілді мүлдем білмейтін студенттермен жұмыс жасау барысында сіз олардың өз ана тілінде жауап беруіне рұқсат ете аласыз. Есіңізде болсын, оқушыға таныс сөздік пен грамматикалық құрылымды қолданғаныңыз орынды. Мысалы, Сіз «арасына» шылауын қалай түсінетінін тексергіңіз келді. Сіз студентке: «Қызыл папаканы екі жасыл папканың арасына қой», — деп айтасыз. Егер студент «папка» және «қой» деген сөздерді білмесе, онда ол сіз одан не талап етіп отырғаныңызды түсінбейді. Оқушы сандарды, түстерді, сыныптағы заттарды жаттағанда, Сіз анағұрлым қиынырақ сұрақтарды қоя аласыз. Мысалы: «Сары папкалар қайда?», «Қай екі қаламсап қызыл?»

Бастауыш деңгейдегі студент затты қолымен түртіп немесе нұсқап көрсетіп жауап беруі мүмкін.

Суреттерді де студентті жеке немесе топпен тестілеу үшін пайдалануға болады. Шылауды білетінін тексеру үшін былай сұрақ қоюға болады: «машинаның артында отырған әйелді көрсетесің бе?»

Суретті сондай-ақ өткен шақты тексеру үшін де пайдалануға болады. Мысалы: «ол үйге келгенге дейін не істеді?»

Сондай-ақ, суреттің көмегімен анағұрлым қиын сұрақтарды да қоюға болады. Мысалы нақ осы шақты тексеру үшін: «Әйел не істеп жатыр?» — деген сияқты сұрақты қоюға болады.

Топпен тестілеу

Сіз физикалық жауаптарды пайдалана отырып студентті топпен де тестілей аласыз. «Суретті жаса» деген тапсырманың көмегімен шылауларды білетінін тексеруге болады.

Бірінші – жаңа сөзді түсіндіріңіз. 

Содан соң студенттен сіздің нұсқауыңызға сүйене отырып сөзді салуын сұрайсыз: «Қағаздың ортасына ұшақты салыңыз. Енді ұшақтың астына үй салыңыз. Ұшақтың үстіне бұлттарды салыңыз».

Әр түрлі суреттерді пайдалана отырып, көмекші сөздерді білетіндігін тексеруге болады. Мысалы, сіз сұрайсыз: «Машинаның жанында отырған баланы дөңгелектеңіз».

Тақырыптары ұқсас суреттер топтамасы арқылы Сіз грамматикалық құрылымды да тексере аласыз. Мысалы:

(Физикалық жауап): «Бала да қыз сияқты үлкен» деген сөйлемге сәйкес келетін суретті дөңгелектеңіз (А).

(Иә/Жоқ): «Суретке қараңыз (В). Бала да қыз сияқты үлкен бе?»

(Шын/Жалған): «Суретке қараңыз(С). Қыз балаға қарағанда биік» (Д)

Шектеулі жауаптардың тиімділігі.

1. Студенттерде сенімділік пайда болады, қорқыныш болмайды;
2. Мынандай дағдыларды қолданбауға болады: әлі де дамымаған оқу, жазу;
3. Балл қоя отырып, жеңіл бағалауға болады.

Кемшіліктері.

1. Жеке тестілеуге топпен тестілеуге қарағанда көбіреу уақыт кетеді;
2. Тиісті суреттерді таба қою оңай емес;
3. Шектеулі грамматикалық құрылымдар ғана тексерілуі мүмкін.

Дұрыс жауап

Мұнда біз дұрыс жауап-тың көмегімен есте сақталатын толық емес сөйлемдерді ұсынамыз. Мысалы:

Ол қазір душ ____________________ .

а) қабылдайды;    в) қабылдап қойған;    с) содан соң қабылдайды.

Ол қазір тамақ ____________________ .

а) ішіп жатыр;    в) ішті;    с) ішіп болды.

Дұрыс жауап-тың сұрақтары грамматиканы тестілеудегі тиімді тәсіл болғанына қарамастан, оқытушылар мұқият болуы және барлық басқа мақсаттар үшін осы тестілеу түрін пайдалануға мән беріп кетпеуі керек. Бұл объективті тест болғандықтан көптеген мамандарға осы тесті пайдаланған ұнайды. Сонда да кез-келген тест түрі – құрал, олар сондықтан белгілі бір мақсаттар үшін пайдалы болуы мүмкін. Бірақ барлық жағдайда емес. Мысалы, дұрыс жауап – грамматиканы тестілеу үшін тамаша құрал, бірақ ауызекі сөйлеуді тестілеу үшін қолайлы емес. Грамматиканы тестілеу үшін дұрыс жауап сұрақтарын дайындау үшін, сондай-ақ сөздік қорды (сөздігін) тестілеудің дұрыс жауап сұрақтарын құрастыру барысында да мыналарды сақтаған дұрыс:

1. Сіз тестілегіңіз келіп отырған грамматикалық құрылымды таңдап алыңыз;
2. Грамматиклық құрылым үшін дұрыс сөйлемдер дайындаңыз;
3. 3 логикалық сөйлем – «дистракторларды» таңдап алыңыз.
4. Түсінікті қарапайым инструкцияларды таңдап алыңыз.

Грамматикалық таңдау (Грамматиканы таңдау).

Біз қазір дистракторларды қарастырамыз. Дистракторлар – сөйлем құрастыру үшін дұрыс сөздермен қолданатын дұрыс емес таңдаулар.

1. Дыбысталуы бірдей болып келетін дистракторларды қолданудан қашыңыз;
2. Оқушыларды шатастыратын даулы сөздерді қолданудан қашыңыз. Сондай-ақ, әлсіз, жеңіл білуге болатын дистракторлардан қашыңыз. Мысалы:

Кітапты … әйелден алыңыз. Ол сатты.

а) отырған; в) отырғанына; с) кімге;

д) неге әлсіз дистрактор.

Дистракторларды құрастыру барысында оқушылар сабақ үстінде жіберетін қателерді негізге алуға болады. Мысалы, оқушы қате жіберді, өткен шақты білмейді, оның қатесін тесте пайдалануға болады. Мысалы:

«Мен қазақ тілін оқуға», «Болуы керек», «Мен қазақ тілін оқыдым»

Тест сұрағын жасаңыз:

«Бірнеше жыл бұрын мен қазақ тілін … .

а) оқимын; в) оқыдым; с) қазір ғана оқыдым; д) оқимын.

 

3. Қайталанып келетін сөздерді қолданудан қашыңыз. Қайталанатын сөз негізгі сөйлемде қолданылады, ал жауаптарда оны басқа сөзбен алмастырыңыз. Мысалы: Егер менде тон болса, ___________________ .

а) Мен оны бәріне көрсеттім («оны» деген сөз «тон» сөзін алмастырып тұр).

в) Мен оны бәріне көрсетер едім;

с) Мен оны бәріне көрсетіп қойдым;

д) Мен оны бәріне көрсетемін.

Мағыналары жақын, бір категориядағы сөздерді алмастырмаңыз.

Альтернат форма (толтырушы)

Дұрыс жауап (толтырушы)

1. Орын алмау үшін дұрыс жауап сөздің орнына қойылады.

Мысалы:

Асан Алматы /а) –да; в) –мен; с) –дан; д) –на/ тұрады.

 

2. Диалог түрінде.

Ол оны Сізге шығарып салуды өтінді

Жоқ, ол оны басқа  __________________.

а) басқаны; в) тағы; с) біреуден; д) мен   

 

3. Қатені анықтау. Мұның айырмашылығы сол студенттер сөйлемдерді естеріне сақтамайды, керісінше, қатесі бар бөлігін тауып алады. Мұндай тест түрі грамматикалық құрылымдарды тексеру барысында пайдалы. Мысалы: «біраз» — «бірнеше», «бұл» — «анау», көп (зат есімді табу) – көп (зат есімді таппау). Мысалы: «Қыздардың біреуі әмиянын жоғалтып алды, сондықтан оның ойынға біраз ақшасы жоқ» қате.

Мен Нидерландыға сен мектепте оқып жатыр, өткен жылы барып қайттым.

Қателерді табуға қосымша, сондай-ақ оқушылардың дұрыс жауапты өздері айқындап тауып беруі үшінтапсырма беруге болады.

Толтырушы дұрыс жауаптың тиімділігі.

1. Студенттер оқытушы тексеретін грамматикалық құрылымды айналып өте алмайды;
2. 2. Балл қою оңай;
3. Оқытушыларға оқып жатқандардың кемшін тұстарын анықтауға, білуге көмектеседі.

Кемшіліктері.

1. Жақсы грамматикаға негізделген сөйлемдер құрастыру оңай емес;
2. Студенттер алдауы мүмкін;
3. Оқушының жеке мүмкіндігін тілдік құрылымды айтып беруін бағалау мүмкін емес;
4. Егер бос орындар қолданыла қолданылса (Егер үнемі объективті тестер қолданылса,студенттер жазып жаттығудың қажетсіздігін сезінуі мүмкін) сыныпқа теріс әсері болуы мүмкін.

(Сөйлемді) Қарапайым толтыру.

Қарапайым толтыру грамматиканы тестілеуде қолданылады. Белгілі бір грамматикалық элементі бос қалдырылған сөйлемдер арқылы тестіленеді. Мысалы: «Ол мектеп (…) кетті.

Деңгейі анағұрлым жоғары оқушыларға анағұрлым қиынырақ сөйлемдерді қолдануға болады: Мен барар едім, егер (мені шақырса).

Оқушыларға бос орынды толтыратын тапсырмалар беруге немесе негізгі кілт сөзді («жазу» деген сөзді «жазды» деген сөзге) ауыстырып, тізімнен қажетті сөзді табатындай етіп беруге болады.

Грамматикалық тесті жасауда негізгі 3 ережені ескеру қажет:

1. Сіз тексергелі отырған грамматиканы таңдаңыз (айқындап алыңыз);
2. Сәйкес келетін контекст жасаңыз;
3. Жақсы құрылым жазыңыз.

Сондай-ақ, қарапайым толтырудың қандай сұрақтарын сынақтан өткізетініңзді шешіп алу да маңызды.

Бұл бөлімде біз 3 негізгі (базалық) қарапайым толтырудың грамматикалық тесті түрлерін қарастырамыз:

1. Таңдау формасы;
2. Флекциялық тексеру тестісі (сөздің түрленуін тексеру) «Inflection»;
3. Еркін жауап формасы.

Бұл 3 форма қиындық деңгейімен ғана ажыратылмайды, қажетті белсенді, белсенді қолданылмайтын жауаптарының деңгейімен де ажыратылады. Нәтижесінде, сіз сыныптың, оқушының деңгейіне сәйкес келетін тест жасауыңызға болады. Сіз алдын-ала жоспарлай отырып, қажетті сұрақтарды айқындай аласыз. Егер Сізге көптеген грамматикалық құрылымдарды тексеру керек болса, онда Сіздің мақсатыңызға дұрыс жауап сәйкес келеді. Егер Сіз студенттің сөйлемдерді байланыстыра алуын, сөз тәртібін өзгерте алуын, сөйлемді басқа сөйлеммен өзгертіп бере алу қабілетін тексергіңіз келсе, онда Сіздің мақсатыңызға «нұсқау бойынша жазу» тәсілі сәйкес келеді.

Мысалы: Мына 2 сөйлемді байланыстырыңыз.

Ол біледі. Ол оны сүйеді.

Ол оның сүйетінін біледі.

Егер сіз студенттің белгілі грамматикалық элементті білетіндігін тексергіңіз келсе, оған қоса сөйлемді қарапайым толтыра алатындығын тексере аласыз.

Ол  бала кезінде жақсы (ұйықтау)_____________.

«Таңдау формасы».

Ең қарапайым толтыру – екі таңдауы бар дұрыс жауап. Мысалы: «Жасау», «істеу» сөздерін пайдалана отырып, мына сөйлемдерді толтырыңыз.

Мен әрқашан қолымнан келген жұмысты істеймін.

Мен өткен жылы көп адамдарға жасадым.          

Дүниеден өтті; Көпірден өтті; – Кәрі ешкі; Қарт кісі.

2. Екі сөздің (түбірі бірдей, бірақ өзгерісі бар) біреуін таңдауды қолдану.

Мысалы: «жоғалған», «жоғалтылған».

Жоғалған бала анасын іздеді (жоғалған, жоғалту).

Кейде 3  не 4, немесе одан да көп таңдауға ұсынылған сөздер қолданылады. Мысалы, 9 таңдауға ұсынылған сөзі бар тестер кездеседі. Мысалы, студенттер сұрау есімдіктердің ішінен ең қажеттісін таңдайды:

Мысал______________Cіз кешіктіңіз бе? (кім, не, қайда, неге, қандай, қанша, кімге, кіммен, не үшін)

«Флексиялық тексеру формасы».

Білімді флексиялық тексеру тәсілі өнімді жауаптар алуға мүмкіндік береді. Ол, мысалы, салыстырудан бастап, етістіктің шақтарына дейінгі тұлғаларды қамтиды.

Ол ең биік (биік) адам.

Ол өткен аптада Колорадада бол (ды).

Студентер өз жауаптарын жазар кезде, Сіз контексті таңдауда мұқият болыңыз. Мысалы, жаңа оқытушылар олар мынандай сөйлемдерді жазады деп ойлауы мүмкін:

Ол ән айтады (айту). Ол________

«Том қазір не істеп жатыр?»  «Ол ән айтып жатыр (айту)».

Күрделі етістіктерде бос орынды қолданатын да басқа форма бар:

Ол  бір сағат бойы ________ (ұйықтау).

Кейде мұғалімдер шатасады. Олар «Нақ осы шақта тұрған сөйлемді көшіріп жазыңыз» деген сияқты терминдік қолданыстарды пайдаланады. Бұлай етуді орынсыз деп санаймыз. Оған қарағанда кез-келген дұрыс жауапты тесте қолдану немесе дұрыс жауап тапсырмаларын қолданған орынды.

Еркін жауап формасы

1. Сөйлем соңынан сұрақ беру тәсілін қолдану.

Гамлет шешімді адам болмады, солай емес пе?

М.Әуезов көп афоризмдерді білді, солай ғой?

Оқушыларды шатастырмайтын мысалдарды қолдану керек.

 

2. Күрделі етістіктің бос қалдырылған бөлігін жазыңыз.
3. Құрамы екі сыңардан тұратын, мағынасы негізгі тетік сөзбен бірдей мағынаға ие болатын күрделі етістікті жазыңыз.

Джек таңертең ерте (ұйқыдан тұрды) (оянды) ( қолы ашық, қолы ұзын, көзі ашық, көз бояу, көз ілді, жол ашты).

4. Контекске сәйкес минималды жауабы бар еркін жауап беру тестісі (шартты сөйлемді тексереміз).

Егер сіз  ________________, сізге кішкене жақсырақ болады.

А) Егер сіз жылырақ киінсеңіз, ________________.

В) Егер сіз дәрілерді ішсеңіз, __________________.

С) Егер сіз дәрігерге барсаңыз, ________________.

Д) Егер Сіздің досыңыз осында болса, __________. 

Мұндай тест түрін тексеру көп уақытты және тілдік дағдының болуын қажет етеді. Мұндай ашық жауаптардың өнімді болатындығы белгілі. Олар анағұрлым икемді және коммуникативті тестер болып табылады:    

(Сөйлемді) Қарапайым толтырудың тиімділігі.

Жабық тестер бұл – кейбір сөздері алынып тасталған үзінділер, шағын мәтіндер. Студент контекстке сүйене отырып, үзіндідегі тасталған сөздерді толтырады (а). 

Қазіргі жабық тестер кеңінен қолданылады және оны жасау да жеңіл, ол бойынша балл қою да жеңіл. Жабық тестер оқытушыларға да ұнайды. Себебі ол студенттерден тілдің компоненттерімен жұмыс істеуді талап етеді, әрі адамдардың коммуникациясына құрылған тестер болып келеді.

Сонымен бірге жабық тест – жалпы білімді өлшейтін жақсы құралдардың бірі.   Жабық тест бұл – эссе немесе сөздері қалдырып келген әңгіме, оқиға. Мысалы, сіз шуылы көп мейрамханалардың ішіндегі негізгі әңгіменің тақырыбын толық түсінбей отырып, бос қалдырылған сөздерді толтырасыз. Жабық тестерде жалпы мазмұн мен қолданылатын грамматикалық құрылымдар бос қалдырылған сөздердің орнын толтыруға көмектеседі. Сөйлемдерді толықтыру да жабық тестердің тапсырмаларына ұқсайды. Тек жабық тестерде едәуір үлкен контекстер қолданылады.   

Жабық тестерді дайындау.

Жабық тестерді дайындау кезінде мыналарды ескеру керек:

1. Сәйкес келетін үзіндіні дайындаңыз.
2. Алып тастайтын сөздеріңіздің коэффициентін шешіп алыңыз.
3. Нұсқау дайындап, мысалдар дайындаңыз.

Ең бастысы, деңгейге сәйкес келетін эссені, әңгімені, оқиға мәтінін дұрыс таңдап алу керек. Ауыр келетін мәтіндер оқушыларды шатастырады. Сондықтан олар қиындықсыз жеңіл оқи алатын немесе аздаған қиындықпен ғана оқып кете алатын үзіндіні таңдаңыз немесе арасында үзінділері қалдырылып кеткен мәтіндердің үзіктерін пайдаланыңыз.

Таңдалатын мәтіндердің ұзақтығы немесе көлемі қалдырылып кететін сөздердің санына байланысты. Мәтіндегі максималды сөздердің саны 300-400 болуы керек. Сіз мақаладан немесе әңгімеден үзінді таңдап ала аласыз. Үзінді алынғандықтан кейде мәтіннің басына немесе соңына оның жалпы мазмұнын беру үшін бір-екі сөйлем жазуға тура келеді.

Бұл жағдайда мыналарды баса ескеру керек:

1. Сандармен, техникалық сөздермен, есімдермен толтырылған мәтіндерді қолданбаңыз;
2. Сілтемелері көп мәтіндерді алмауға ұмтылыңыз;
3. Оқушы мәтіннің жалпы мазмұнын түсінуі үшін мүмкіндігінше алдыңғы екі сөйлемді және екі-үш сөйлемді қалдырыңыз. Сөз қалдырып кетудің ең қысқа интервалы — әрбір бесінші сөз, ең үлкен интервалы — әрбір оныншы сөз. Жиі қолданылатын сөз қалдыру интервалы — әрбір «жетінші сөз». Қанша сөзді алып тастау керек? Егер сіз жеке тест ретінде жабық тесті пайдалансаңыз, онда 50 сөзді алып тастауға болады. Егер жабық тест үлкен тестің бір бөлігі болып табылса, онда 25-30 сөзді алып тастаңыз.

Студенттер алдымен үзіндінің мазмұнымен танысып алса, онда тесті жеңіл толтырады. Соған сәйкес жазылатын нұсқауда оқушының алдымен үзіндіні (әңгімені) оқып алу керектігін көрсету қажет. 

Жабық тестерге балл қою.

Балл қоюдың екі тәсілін қолдануға болады:

1. Әңгімедегі дәл, дұрыс толтырылған сөздерді ғана есептеу;
2. Сөздің баламасын қолдануға рұқсат беру.

Екі тәсіл де білімді бірдей бағалайды, алайда оқушылар көбінесе екінші тәсіл анағұрлым әділ деп есептейді. Негізінен сөздердің баламасын қолданып толтыруға рұқсат беру орынды деп саналады. Сонымен бірге тілді қолданушылардың, сол тілді білуге тиісті ұлт өкілдерінің сөз баламаларын қолдануға кешгіріммен, жеңілдікпен қараудың да дұрыс емес екендігін ескерген жөн.  Бұл жағдайда дәл сол сөздің өзін толтыруы немесе сол тілде сөйлейтін оқытушыдан баламаларды қолдануға рұқсат сұралуға тиісті. Жабық тест бойынша балл қоюда мынандай өзекті мәселелер кездеседі:

1. Дұрыс жазу. Түсініксіз, қате жазылған сөз үшін балл алынып тасталады;
2. Жазуы (қолы). Түсініксіз жазуы (қолы) үшін балл алынып тасталады;
3. Әр бос қалдырылған жерге нұсқауда көрсетілген бір сөз толтырудың орнына екі немесе бірнеше сөз қолданса, балл алынып тасталады.

Жабық тестерді грамматиканы тексеруге икемдеп қолдану

Жабық тестер тілдік білімді тексеруге ғана жарамдылығымен шектелмейді, сонымен бірге жабық тесті грамматиканы тексеру үшін де қолдануға болады:

Сіз, мысалы, шылауларды немесе оқушылар сабақта өткен басқа да грамматикалық формаларды (есімдікті, жалғауларды, анықтауыштарды, көмекші сөздерді, одағайларды, қыстырмаларды, т.б.) алып тастай аласыз.Жабық тест жасауда әрбір бос қалдырылған жерде белгілі бір болуы тиісті екендігін ұмытпаңыз. Бір сөзді қайта-қайта үлкен жиілікпен тастап кете бермеңіз [8].

Жабық тестердің альтернат нұсқалары

1. Жабық дұрыс жауап тестісі;
2. Сөздерді алып тастау;
3. Инфлекциялы жабық тестер.

Тиімділігі.

1. Жасау жеңіл, балл қою жеңіл;
2. Интегративті жаңа сөздерді тексерудің ұтымды құралы;
3. Жабық тест — тілдік білімін тексерудегі ұтымды құрал.

Кемшіліктері.

1. Қысқа мерзім ішінде қол жеткізген жетістіктерді бағалай алмайды;
2. Оқытып жүрген тілінде сөйлемейтін оқытушылар үшін сөздің дұрыстау баламасын табу қиынға соғады.

Тілдік дағдысын тексеру.

Коммуникацияға түсетін тілдік компоненттерге сөздік қор, грамматика, айтылым жатады.  1 бөлім тілдік дағдыны қалай бағалуға боатындығын түсіндіруге ұмтылады. Тілдік дағдыны тестілеу, мысалы, сөздік қорын тестілеу адамның тілді қандай деңгейде жақсы қолданатындығын нақты көрсетіп бермейді, бірақ олар мұғалімге студенттің ауызша және жазбаша сөйлеудегі меңгерген және әлсіз жақтарын анықтап алуға көмектеседі. Тестілеуге сөздік қорды, грамматиканы немесе айтылымды таңдап алу оқушының жасына, тілдік қабілетіне байланысты анықталады. Тілдік дағдысын тестілеу кейін сыныпта жіті мән берілуге тиісті оқушының әлсіз жақтарын біліп алуға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. СӨЗДІК ҚОРДЫ ТЕСТІЛЕУ

 

Сөздік қорды тексеру тестілерінің негізгі мақсаты – сөйлеуде және жазуда қолданылатын сөздерді бағаланушының түсінуін және дұрыс айтуын бағалау. Сөздік қорды тестілеудің 4 варианты (нұсқасы) қарастырылады [9, 15 б.].

1. Шектеулі жауап – бастапқы деңгей үшін. Бұл тест түрі қарапайым физикалық қалыптағы әрекетпен жауап беруді ғана талап етеді. Мысалы, бірдеңені көрсету керек болады немесе қимылға негізделген жауап түрін таңдап беруге болады. Мысалы, Иә/Жоқ.
2. Дұрыс жауап-ты толтыру. Бұл – сөздері қалдырылып кеткен сөйлемдермен берілген тест түрі. Студент төрт жауаптың ішінен (солардың нұсқаларының біреуін таңдайды) таңдап отырып, қалдырылып кеткен сөзді толтырады.
3. Дұрыс жауап-ты қайта өңдеу (қайта сөйлету – перефразирование). Бұл – сөйлемдегі бір сөздің асты сызылған тест түрі. Студент жауап нұсқалары ретінде берілген төрт сөздің ішінен асты сызылған сөзбен мағынасы сәйкес келетін, сол сөздің орнына қолдануға болатын сөзді таңдайды.
4. (Сөзді) қарапайым толтыру. Студент орнында жоқ сөзді толтырады. Тек мұнда қиын сөздерді таңдаудың немесе үстінен түсіп, оймен шеше салуға негізделген сөздердің тізімінен сөзді таңдау ешқандай мақсатқа жетелемейді (мәні жоқ!).

Мұнда студенттердің қандай сөздерді білуі керектігін шешіп алу қажет.

Нені тестілеу керектігі Сіздің нені оқытып жүргендігіңізге байланысты болады. Қазіргі мұғалімдер студенттерге негізінен, сөздерді жай ғана есте сақтаудың жеткіліксіздігіне баса мән береді. Керісінше, олар студенттерге сөздің сөйлемнің контексті ішіндегі мағынасын табуға үйретеді, олар маңызды аффикстерді оқыта отырып, түсініктерін көтеруге ұмтылады (бақытты – бақытсыз, әдемілік – әдемі). Сөздік қорды тестілеуде мүмкіндігінше сөздің жеке тұрғандағы мағынасын елестетуден қашуымыз қажет. Бұл бөлімде сөздік қорды тестілеу барысында контекстерді қолданудың, сөздерді орналасу дағдыларын пайдаланудың түрлі жолдарын көрсетіп береді.

Үй тапсырмасы да шартты емес бағалаудың түрі ретінде маңызды, ол сыныптағы тәжірибенің бір түрі.

Шектеулі жауаптар.

Балалар мен оқушыларды тестілеуде, көбінесе, тікелей физикалық жауаптар және көрнекі (қосымша) материалдар жиі қолданылады. Біз оларды оқушылар әлі сабақта өтпеген тілдік дағдыларды пайдаланбау үшін қолданамыз. Мұндай тест түрінде студентке қалай сөйлеу керектігін білудің қажеті жоқ.

Жеке тестілеу.

1. Тура физикалық жауап. Мұғалімдер бастапқы дейгейдегі оқушылармен жұмыс істеу кезінде топты ішкі топтарға бөле отырып немесе жеке-жеке жұмыс жүргізеді. Оқушыға негізгі (базалық) командаларды үйреткеннен кейін оларды мынандай сұрақтар қоя отырып тексеруге болады: «Терезеге жақында», «Маған борды бер», т.б. Студент өзі түсінген командаларды орындауы керек. Сондай-ақ студент қысқаша жауап беретін қарапайым сұрақтарды қоя отырып та тексеруге болады: «Мынау кітап жасыл ма?» – «Иә» немесе студент: «Жасыл» деп жауап беруі керек.

Топпен тестілеу.

Ашық жауаптардың көмегімен барлық топты тестілеуге болады. Бұл өте жақсы тәсіл. Барлығына суреттерді таратып беріп, мына сияқты нұсқауларды беруге болады: «Баланың қасына дөңгелек салыңыз», «Енді ағаштың жанына дөңгелек салыңыз», «Әр орындықтың жанына Х таңбасын қойыңыздар», т.б.

Сонымен бірге оқушыларға бір топ суреттен таратып беріп, солардың ішіндегі Сіз айтатын немесе ұсынатын сөйлемдермен мағынасы сәйкес келетін суреттерді дөңгелектеп қоршауды ұсынасыз. Мысалы, мынандай сөйлем бересіз: «Менің досым тамақтанып отыр».

Тілді жақсырақ меңгерген студенттер үшін басқа да қимылға негізделген немесе нысандары бар қосымша материалдарды қолдануға болады. Мысалы, биология факультетінің студенттеріне гүлдердің құрылысын айтып беру сияқты, техникалық жоғары оқу орнының студенттеріне насосты сипаттап беру сияқты тапсырмаларды беруге болады.

Тиімділігі.

1. Бұл тест түрінде аз шаршайды;
2. Мұнда дамытуды қажет ететіні оқу, жазу дағдылары қолданылады;
3. Балл қою жеңіл.

Кемшіліктері

1. Жеке-жеке тестілеуді қажет етеді және көп уақыт кетеді;
2. Мұндай техниканы қолдану арқылы дерексіз сөздерді тексеру қиынға түседі;
3. Суреттер кейде сәтсіз болуы мүмкін (мысалы, апельсиннің суреті допқа ұқсауы мүмкін, жүгіріп бара жатқан адам билеп тұрған адамға ұқсап кетуі мүмкін).

Дұрыс жауап-ты толтыру

Оқи алатын туденттер үшін сөздік қорды тексеруде қолданылатын жақсы тестердің бірі – дұрыс жауап. Студент орнында жоқ сөзді қолданады.

Дұрыс жауап-ты толтыру кезінде мына ережелерді сақтаңыз:

1. Сіз тестілейтін сөздерді іріктеп, таңдап алыңыз;
2. Өзіңіздің сөзіңізді орналастыратын дұрыс сөйлемдерді – тетік сөйлемдерді құрастырып алыңыз.
3. Дистракторларды таңдап алыңыз;
4. Нұсқау дайындаңыз.

Егер студенттерді бағалауда мұндай тест бірінші рет қолданылып отырса, онда екі-үш мысал дайындалыңыз.

Сөздерді таңдау.

Сөздерді таңдау кезінде алдыңғы бөлімдерде айтылған ақыл-кеңестерді негізге алыңыз. Сөздерді толтыру тестілері сонымен бірге белсенді қолданылмайтын (пассив) сөздерді де тексереді. Тестілеуге таңдалып алынатын сөздер студенттерге пайдалы да болуға тиісті. Мысалы, Сіз оларды сыныпта қолданған болсаңыз ондай сөздерге оқулықтағы, газеттен, журналдан алынған сөздер жатады.

Маңызы бар сөздер (етістіктер, зат есімдер, сын есімдер, үстеулер) сөздік қорды тексеру тестілерінде қамтылады. 

Қызметі бар сөздер (қосымшалар, айқындауыштар, шылаулар, есімдіктер, көмекші сөздер) грамматикалық тестерде кездеседі.

Арнайы сөздерден пайдаланбауға ұмтылыңыз. Мысалы: несие, есеп-шот, балланс; техникалық сөздер (гайка, поршень, двигатель). Өйткені студенттер мұндай сөздермен таныс болмауы мүмкін. Мұндай сөздерге негізінен әр саланың терминдері жатады.

Контексті дайындау

Сөздерді таңдап алғаннан кейін оларды қолданатын контекстерді (мәтіндерді, сөйлемдерді) таңдауымыз қажет. Бастапқы деңгей үшін мүмкіндігінше олардың контексті түсінікті болуы үшін 2 сөйлемнен көп сөйлемнен тұратын контекстерді пайдалану қажет. Немесе екі тізбектен тұратын мини диалогты да таңдап алуға болады. Мысалы, «бояғыш» сөзіне:

– Менің бояғым келеді.

– Жақсы, … ал.

А) қыл қаламды; В) қарындашты; С) жуғышты; Д) қасықты.

Сондай-ақ тағы бір мысал, «ырымшыл» сөзіне:

Франк өте _________, ол: «Айнаны сындырсаң, сәтсіздік болады», дейді.

А) көкіректеу; В) оптимист; С) қызыққыш; Д) ырымшыл.

Сонымен бірге қиын контекстерді де қолданбауға ұмтылыңыз.

 

Дистракторларды дайындау.

Дистракторларды дайындаудың екі жолы бар:

1. Тәжірибелі мұғалімдер өздері құрастырады;
2. Оқушылардың қателіктерін қолдану.

Дистракторларды құрастыратын мұғалімдер мыналарды ескерулері қажет:

1. Бір тұлғадағы (бір сөз табына жататын) дистракторларды қолданыңыз. Сәтсіз мысал: Оның _________кәрі кісіге баспалдақпен көтерілу үшін көмектесуіне тура келді.

А) әлсіз; В) баяу; С) ұмтылуы; Д) ой.

Егер сөздер бір сөз табына жатпаса, студенттер жауапты өте оңай тауып алады. Жоғарыда көрсетілген мысалда дұрыс емес дистракторлар алынған. Оның орнына «әлсіз» деген сөздің мағынасымен сәйкестеу келетін  сөздерді таңдап алған орынды болар еді. Мысалы, дұрыс таңдалған дистракторлар: күшті, қуатты, атлетикалы; дұрыс таңдалмаған дистракторлар: ақылды, мейірімді; тартымды.

2. Сонымен бірге грамматикалық ыммен көмектесетін сөздерді бермеңіз:

Ол ерте тұратындықтан, _________сағат сатып алды.

А) уақыт; В) қол сағат; С) қоңырау; Д) қалта сағат.

Мұнда тетік сөйлемде бір сөздің бір бөлігі берілген, ал екінші бөлігі жауап нұсқаларында берілген.

3. Сөйлем контексті және дұрыс жауап өте қиын болмаулары керек. Дұрыс жауап жауаптарының қиындығы бірыңғай болуы тиісті. Мысалы:

Оларға Оларға осындай _________ құралды басқаруы үшін көп курстардыдан өту қажет.

А) жеңіл; В) жетілдірілген; С) көгілдір; Д) ақылды.

4. Бір ғана дұрыс жауапты енгізіңіз. Мысалы: Ол кеше _________ жазды.

А) хат; В) досына; С) кітапты; Д) сыйлық.

Үш жауапты (А,В,С) қолдануға болады.

Нұсқауларды дайындау.

1. Нұсқаулар қысқа болуы тиісті.
2. Нұсқаулар түсінікті болуы тиісті.

Өйткені студенттер нұсқауды түсінбеген жағдайда ашулануы және тапсырманы орындауға ниеттері жоғалуы мүмкін.

Кейбір мұғалімдер нұсқауда ауызша бергенді қалайды, алайда студенттер кешіккен жағдайда нұсқауды қайта түсіндіруге тура келеді, ал басқа студенттерге кедергі келтіруі ықтимал.

Есіңізде болсын, нұсқаулар кейде тестке де айналуы мүмкін, бұл  жағдайда ауызша нұсқау да қажет болмайды, тыңдалым тестісінде бұл артық болады. Егер дұрыс жауап тестілері берілсе, нұсқау қысқа және түсінікті болуы тиісті. Бастапқы деңгейдегілер үшін нұсқау мүмкіндігінше ауызша да, жазбаша да студенттің ана тілінде берілуі керек. Сондай-ақ нұсқаудан кейін мысал беріп, оны оқушымен бірге орындауға болады. Мысал: Олар жаңа _________ жұмысқа кетті.  

А) үйде; В) машинамен; С) офисте; Д) жолда.

Мысалдан кейін нұсқау беруге де болады: Біз В жауабын қоршадық. Өйткені бұл сөз осы сөйлемнің мағынасына сай келеді.

Альтернат нұсқа.

Дұрыс жауапты қайта өзгерту (қайта фразалау)

Өзгертілетін сұрақтардың екі түрі бар. Екеуі де сөйлемдегі негізгі сөзге қолданылады. Біріншісі студенттерден сөздің орнына қоюға болатын синонимді немесе сәйкес келетін сөзді сұрайды, екінші түрі негізгі сөздің анықтамасы бола алатын ең жақсы, қысқа фразаны таңдауды талап етеді. Қайта фразаны өзгертудің қалған 4 түрі:

1. Идиомалар немесе фразалар.

Ол қас пен көздің арасында үйге жетті.

А) тез; В) баяу; С) кеш; Д) әрең.

2. Фразалық контекст.

Кішкентай сүйкімді әйел.

А) шаршаған; В) мазасыз; С) тартымды; Д) бақытты.

3. Үзінді оқу. Үзінді беріледі, соның ішінен үзінді контекстіндегі негізгі сөздің мағынасын табу керек. Сөздік қорды тексеретін сұрақтарды оқылымды тексеретін сұрақтардың ішіне кіргізуге болады. Сонда ғана барып біз артқы есіктен жүгіріп шыққан оны көрдік. Ол бұрылыстың артына барып, бұрылыстың артында тығылып қалды, бірақ қағаз жерге түсіп қалды. Қағаздың көмегімен полицейлер адамның қай жерде тұрғанын тауып алды.

А) көшірді; В) кірді; С) қысқартты; Д) білді.

4. Туыс сөздерді анықтау (бұл сұрақтарда синонимдер қолданылмайды, олар негізгі сөздерді мысал ретінде қолданады)

Ол көп жеміс жеді.

А) картоп; В) құлпынай; С) сәбіз; Д) асқабақ.

5. Туыс емес сөздерді анықтау.

Ол үлкен үйде тұрады.

А) шатыр; В) машина; С) қонақ үй; Д) сарай.

Дұрыс жауап -ты қайта өзгертудің (қайта фразалау) тиімділігі

1. Контексті құрастыру жеңіл;
2. Балл қою жеңіл;
3. Білімді, жетістікті, кемшілікті анықтауға болады;

Кемшіліктері

1. Сәйкес келетін синонимдерді табу оңай емес;
2. Студенттердің алдауына оңай болады.

(Сөзді) Қарапайым толтыру

Сөз жасау оқушылардан сөйлемдегі сөздің қалдырылып кеткен бөлігін толтыруды талап етеді. Олар негізінен қосымшалар: жалғаулар, жұрнақтар

Мысалы: Дүкен… керек затын таппады.

А) -ге; В) -мен; С) -нің; Д) -нен.

Осы сияқты тапсырмалардың басқасында оқушыдан –қан буынын толтыру талап етіледі:

Жа … ағасы келіп кетті.

А) -ғын; В) -гін; С) -қын; Д) -тін.

Қарапайым толтыру тапсырмаларын дайындау үшін мына ережелерді сақтау керек:

1. Дистракторларды қолданбау қажет;
2. Өзіңіз оқушыларға оқытқан қосымшалардың тізімін жасау қажет;
3. Сөздің мағынасын анық беретін сөйлемді дайындап алыңыз;
4. Нұсқау дайындаңыз.

Контексті дайындау

Студенттің сәтті жауап беруі сіз құрастырған контекстегі сөйлемдерге байланысты.

Мысалы, мына мысалда «-лы» қосымшасын қолдану арқылы сөзді толтыруға болады: Ол өте ашу… адам еді.  Ал көптеген студенттер оның орнына «Ол өте ашуланшақ адам еді» деп толтыруы мүмкін. Студенттер «-лы» қосымшасының орнына «-ланшақ» қосымшасын пайдаланған. Контекст айқын болмағандықтан бұл да дұрыс жауап болып есептеледі.

Сонымен бірге қажет емес қосымшаларды қолдану арқылы да студенттің білімін тексеруге болады:

Менің оқытушым маған әрқашан көмектеседі.

Ол саған не оқытты?

«-шы» қосымшасы бірінші сөйлемде керек болса, екінші сөйлемде керек емес.

Сөйлемдердің контексті анық және нақты болғаны жөн. Нашар мысал келтіріп көрейік: Бұл орын__ жауап болды. Мұнда «орынды жауап» десе де, «орынсыз жауап» десе де дұрыс болады. Яғни екі қосымшаны да пайдалану дұрыс жауапқа әкеліп тұр. Сондықтан контексті аша түсу керек.

Кеше ол басқа автобусқа отырып кетті, бүгін ол орынды істеді үйіне дейін баратын автобусқа отырып кетті.

Нұсқау дайындау

Қарапайым толтырудың альтернат нұсқасы

1. Тетік сөздер (көптеген сөздер қосымшасы өзгергенде) құрылымын өзгертеді.

Әдемілік – Оның әдемі көйлегі бар.

2. Фразалық контекст.

Қырық пышақ сатуға әкелді. – Баласының тірлігін естіп, қырық пышақ болды.

3. Жабық флекция. Қажет жерде қосымша жалғау қажет. Жүргізуші жолаушылардың тілегін ескермей, ол жерде аялдама болмағандықтан тоқтамады, алдында жол сақшыларының тұрғанын алыстан байқап қойды.

(Сөздерді) Қарапайым толтырудың тиімділігі

1. Оқытудағы ерекшеліктер ескеріледі;
2. Тез және жеңіл құрастырылады.

Кемшіліктері

1. Дұрыс жауап-пен салыстырғанда аз сөз тексеріледі;
2. Даулы контекстерді пайдаланбау қиынға түседі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 ТЫҢДАЛЫМДЫ ТЕСТІЛЕУ

 

Тыңдау дағдысын тексеру тестілерінің 2 үлкен категориясы бар. Ауызша тестілердің бір тобы тыңдалымды басқа мақсаттарды бағалау құралы ретінде қолданады. Мысалы, шектеулі жауаптарда қарапайым нұсқау беру жолымен бастапқы деңгейдегі оқушылардың сөзді білетіндігін қалай тексеруге болатындығын білдік. Онда олар нұсқаудлы тыңдап, соған деген өз жауаптарын береді. Тыңдалым сондай-ақ, грамматиканы білудің бастапқы деңгейін бағалау құралы ретінде де қолданылады. Сонымен қатар тыңдалым диктант алу жолымен тереңірек білетін студенттерді бағалау үшін де қолданылады [10, 86 б.].

Осы бөлімде аталған тестердің екінші категориясына көңіл бөлінеді. Онда тыңдау дағдысы, яғни тыңдалым бағаланады. Өйткені тыңдалымды құрал ретінде қолданатын тыңдалым тестілерінің құрамына сөзді, құрылымды түсіну, сөздерді айтуы, тест дағдыларының (сөз, грамматика, айтылу) арасындағы айырмашылықтар кіреді. Тыңдалымды бағалау тестілері кейде шашыраңқы шығады, түсініксіз болады.   Бірақ басты айырмашылық бар: Тілдік дағдыларды (грамматиканы, сөзді, айтылымды) тексеретін тестер тілдің лингвистикалық компоненттеріне негізделеді, ал білімді бағалау тестілері (тыңдауын, жазуын, оқуын) коммуникацияға негізделеді. Коммуникация үшін тілдің бір бөлігі емес, сөйлесушінің фактілерді алмасуы, идеялармен бөлісуі, интерпретация жасауы, ниетін білдіруі маңызды.

Шектеулі жауаптар

Студенттердің тілді білудегі бастапқы деңгейінде тыңдалым дағдыларын тексерудің 3 тиімді тәсілдері бар.

1. Тыңдалым және ана тілінде жауап беру;
2. Тыңдалым және суреттерді пайдалану;
3. Тыңдалым және қарапайым, қысқа жауаптар.

Ана тіліндегі жауаптар

Оқытудың алғашқы күндерінде тестілеудің кішігірім түрлерін пайдалануға болады. Тілді кішкене түсінетін студенттер үшін сөйлемдерді, сұрақтарды – «Шын/Жалған» түрінде пайдалануға болады.

Мысалы: Жылқы ұша алады – Ш/Ж

Жылқы адамға қарағанда үлкен – Ш/Ж

Басқа тәсіл бойынша студенттен сөйлемді, диалогты немесе қысөаша үзіндіні қазақ тілінде тыңдауды өтінесіз. Содан соң олар өз ана тілдерінде жауап беруі мүмкін немесе Сіз олардың ана тілінде дұрыс жауап жауаптарын құрастырасыз. Студенттер үйреніп жүрген тілін тыңдап, ана тілдерінде жауап береді. Мысалы: (қазақ тілінде тыңдайды)

Астанаға дейін қанша уақыт жүру керек?

Студент өз ана тілінде жауап береді, дұрыс жауап жауаптары студенттің ана тілінде құрастырылған.

А) алыста; В) Алматының оңтүстігінде; С) шамамен 21 сағат; Д) шамамен 2 сағат.

Суреттер (тыңдалым кезінде суретті пайдалану).

Көмекші материалдар әрқашан тыңдалымды тексеру үшін пайдаланылады. Бұл техника бастапқы деңгеймен шектелмейді. Соған қарамастан, ол бастауыш деңгей үшін өте тиімді, өйткені студенттер үшін оқитын тілді білу міндетті емес.

Бір-біріне жақын суреттер тобын пайдаланғанда мыналарды ескеріңіз: суреттерді бірізді оқиға желісі берілуі міндетті емес. Суреттер тобын әр студентке таратып беруге болады немесе суреттерді тақтаға іліп, топпен жұмыс жасауға болады.

Мысалы: (сурет).

Велосипедттер өте таза болса да, екі баланың да үстілері кір (студент, айталық 2-суретті таңдауы керек). Кейбір суреттер бойынша сұрақтар қоюға болады. Әр әрекет жеке-жеке берілген суреттер жақсы суреттер болып есептеледі, оларды дистракторлар ретінде қолдануға болады. Мысалы, бір ғана суретте бірнеше әрекет барысы суреттелген. Бұл жағдайда Шын/Жалған құрылымын пайдалануға болады.

Мысалы: Бір адам ешкінің артынан келе жатыр                  Ш/Ж;

Егер бала мұқият қозғалмаса, ағаштан құлап түсуі мүмкін Ш/Ж.

Сонымен бірге Иә/Жоқ жауаптарын талап ететін қарапайым сұрақтарды қолдануға болады.

Мысалы: Жаңбыр басталайын деп тұр ма? Иә/Жоқ.

 Бұл адамдар қалада ма?                 Иә/Жоқ.

Оқушылармен жеке жұмыс жасау кезінде олардан Сіз көрсететін әрекетті көрсетуді өтінуге де боады.

Мысалы: «Мына суретте үш адам жүгіріп, сол үш адамды көрсетіңізші».

Тапсырманы физикалық түрде орындау.

Бұл техниканы сыныппен немесе оқушымен жеке жұмыс істегенде қолдануға болады. Оқушылар Сіздің нұсқауыңызды орындауы тиісті.

Мысалы: «Тұрыңызшы. Есікке жақындаңыз. Содан соң шамға қарай бұрылыңыз. Кішкентай кітапты үстіңгі сөреге қойыңыз.

Студенттің ойына салмақ түсірмеу үшін Сіз бұл нұсқауларды рет-ретімен бірінен кейін бірін беруіңізге де болады. Кішкентай балалармен жұмыс істегенде ойын ойнауға да болады. Олар Сіздің нұсқауыңыз бойынша заттарды жинайды.

«Допты қорапқа салыңыз. Кітапты үстіңгі қорапқа салыңыз».

Сонымен бірге түстердің аттарын білетін балаларға фломастерлерді де қлдануға болады.

«Нұсқау бойынша сурет салу» техникасын балалармен де, ересектермен де жұмыс жасағанда пайдалануға болады.

Мысалы: Қағаздың ортасына төрт үшбұрыш салыңыз, олардың әр жағы 5 см болуы керек. Дәл сондай екінші төрт үшбұрышты салыңыз. …

Әр студентке қаланың картасын таратып беріңіз. Студент сіздің нұсқауыңыз бойынша тапсырмаларды орындауы қажет. Сіз: «Сендер қазір парктің жанындағы супермаркетте тұрсыңдар. Көшенің арғы бетіне өтіп, Розыбакиев көшесімен банкке дейін төмен қарай жүріңіздер. Сіздер Халық банкінің банкоматынан ақша алыңыздар, содан соң стадиноға дейін жүріңіздер, оңға бұрылып, аялдамаға дейін жетіңіздер. …», — деп сөйлейсіз.

Шектеулі жауаптардың альтернат нұсқалары.

1. Жақсы үш сөйлемді таңдау. Студенттер суретке қарап, үш сөйлемді тыңдайды. Соның ішінен суретке сәйкес келетін біреуін таңдайды. Мысалы: сурет.

А. Кеше кешке үш адамды аңдыды;

В. Жаңбыр жаумағанына біз қуаныштымыз.

С. Лагерьде демалып жүрсең де тамақ пісіру, тазалық жасау қажет.

2. Дұрыс фигураны (ойыншықты) таңдап алу. Суреттерге қосымша геометриялық фигураларды қолдануға болады. Егер студент «магнит» деген сөзді білсе, мынандай тапсырма беруге болады: Суретті көрсетесіз. «Мынандай суреті бар жағдайды дөңгелектеп көрсетіңіз. Сіздің ішінде екі шаригі бар қорабыңыз бар. 1 шарик ағаштан, 2-ші шарик темірден жасалған. Күшті магнит қораптың үстінде тұр».

Шектеулі жауаптардың тиімділігі.

1. Бұл Оқи алмайтын, жаза алмайтындарға қолайлы;
2. Икемді техника қолданылады: кейбір тапсырмалар балаларға, тіпті ересектерге қызық;
3. Сұрақтары өте жеңіл;
4. Шектеулі жауаптар өте объективті, балл қою жеңіл.

Кемшіліктері.

1. Мұғалім оқушының ана тілін түсінсе, оқушы ана тілінде жауап беруіне болады;
2. Ана тіліндегі жауапты тыңдау орта және жалғастырушы топтағы оқушылар үшін тиімсіз;
3. Суреттер табыла бермейді;
4. Суреттердің көшірмесін жасау үшін көшірме машинкасы қажет.

Дұрыс жауап. Сәйкес келетін жауаптар.

1. Тыңдалымды тексеруге арналған сәйкес жауаптарды — Дұрыс жауап-ты дайындағанда үш нәрсені ескеру қажет.
   1. Мағынаға топтастырылады;
   2. Жауап түрлері қарапайым болуы керек;
   3. Сұрақтардың қиындығын (сөйлемдердің) сәйкестендіруге үйреніңіз.

 

2. Мағынаға топтастырамыз.

Сөздік қорды, студенттеріңіз өткен грамматикалық құрылымды пайдаланасыз. Мақсат  — студенттердің кейбір сөйлемдерді немесе қысқа диалогтарды түсінгендігін тексеру.

Мысал:  Дәурен кетеді, олар Сізді жұмысқа алады, солай емес пе?

А) Иә, Сіз; В) Иә, ол кетеді; С) Иә, біреуін алады.

Ол жаңа суретті сатып алдыма, ескі суретті сатып алды ма?

А) Екеуін де алды; В) Иә, ол сатып алды; С) Ол ескі суретті сатып алды.

Ең дұрыс келетін жауапты таңдау үшін студент сөз мағыналары мен грамматиканы білуі керек.

 

3. Жауап таңдау қарапайым болуы керек. Жауап таңдау тек үш сөзден ғана тұрады. Негізгі мағына олардың екі қайтара тыңдауына болмайтын тетік сөйлемде беріледі. Сондықтан біз қысқа және анық үш жауап түрін қолданамыз. Өйткені студентті шатастырмау керекпіз. 3 жауап дистракторлар оқиғамен сайма-сай келмейтін, грамматикалық жағынан дұрыс құрылған сөйлемдер болуы керек.

Мысалы:  Дәурен кетеді, олар Сізді жұмысқа алады, солай емес пе?

А) Иә, ол кетеді; В) Иә, сіз аласыз; С) Иә, олар алады.

 

4. Топтың деңгейіне байланысты сөйлемдердің қиындық деңгейін сәйкестендіріңіз. Мұнда жеңілдетуге немесе қиындатуға болады.

Мысалы: Олар Сізге көмектеседі ме?

А) Иә, Сіз көмектесесіз; В) Мен жасадым; С) Иә, олар көмектеседі.

Немесе тапсырманы қиындатуға да болады.

А) Мүмкін; В) Егер олардың уақыты болса; С) Олар ештеңе айтқан жоқ.

Дұрыс жауап-тың альтернат нұсқалары. Сәйкес келетін жауаптар.

Дұрыс жауап-ты – ауызекі сөйлеудегі сәйкес келетін жауаптарды қолданудың үш тәсілі бар:

1. Түсінікпен толықтыру.

Мысалы: Мейраш келмейді.

А) Бірақ онікі бар; В) Бірақ ол міндетті; С) Бірақ ол орындамайды.

 

2. Қайта фразалау.

Ермахан Бекзатқа қарағанда салмақтылау.

А) Ермахан салмақтылау; В) Бекзат салмақтылау; С) Олардың салмағы бірдей.

3. Диалогтағы сұрақ:

— Маған мына қағазды толтыру керек пе?

— Иә, майын да тексере салшы.

— Жарайды, дөңгелегін де тексерейік.

Сұрақ: Бұл адамдар қайда тұр?

А) АЗС-та; В) Полицияда; С) Дүкенде.

 

Түсінбестік болмау үшін кез-келген тест мысалды қажет етеді. Оған қоса сөйлеу табиғи шығуы тиіс, орташа жылдамдықпен сөйлеген орынды.  Диалогты екі адам сөйлеуі керек. Мысал мен сұрақтың арасында 8-10 секундтық үзіліс беріңіз, өйткені студент жауаптарды оқып үлгеріп, таңдай алуы тиісті. Жауаптарды қайталамаңыз.

Дұрыс жауап-тың – ауызекі сөйлеудегі сәйкес келетін жауаптардың тиімділігі

1. Құрастыру тез және жеңіл;
2. Бағалау жеңіл;
3. Тыңдалымды тестілеудің коммуникативті және интегративті тәсілі.

Кемшіліктері.

1. Тестке қарағанда құрастыру қиынырақ;
2. Альтернаттарды қолданбаса оңай алданып қалуға болады;
3. Дұрыс жауап-тың жауаптарын оқу қажет болғандықтан, студент тілді белгілі бір деңгейде білуі тиісті;

Кеңінен сөйлесуді тестілеу.

Ауызша коммуникацияны талдамай тыңдалымды тестілеуді талдау мүмкін емес. Студенттер лекцияны, телехабарларды, музыканы, киноны және т.б. түсінуі керек және түсінуге міндетті.

Қысқа лекциялар контексті.

1. Қысқа лекцияларды тестіде мұғалім оқитын үзіндіні дайындау үшін кейбір мұғалімдер мәтінде не беру керектігін ойланады. Бірақ бұл таңдаулы дұрыс нұсқа емес.

Біріншіден, оқылымда адамдар сөйлесу кезінде және лекцияларда қолданатын табиғи сөйлеу жоқ;

Екіншіден, үзінділерде лектордың сөздері болмайды (тоқталсақ, мысал келтірсек, қысқаша түсіндірсек, …)

Сонымен бірге тәжірибе көрсетіп отырғанындай бір үлкен лекцияға қарағанда, екі-үш қысқа лекция пайдалырақ. Тыңдау кезінде студенттің жазып алуына болады. Лекция кейбір студенттер үшін ғана қызықты болмауы немесе логикаға, жалпы білімге негізделіп, тым оңай болмауы керек.

Әлеуметтік/Бизнес контекстері.

Қысқа лекциялармен қоса, қызықты мәтіндерге мыналар жатады: тележарнамалар, ситуациялық, әлеуметтік мәндегі әңгімелер (телехабардағы әңгімелер, әуежайдағы әңгіме, т.б.).

Сіз жарнаманы қолданғанда студенттерге оны жазбау керектігін айтыңыз, өйткені олар шынайы болып шығады. Коммерциялық жарнамаларға байланысты сұрақтар қарапайым толтыру немесе  дұрыс жауап түрінде болуы мүмкін.

Мысалы: 1) Әңгіме қайда өтіп жатыр? 2) нені жарнамалап жатыр? 3) Неге әйелдің көңілі толмай отыр?

Сондай-ақ, бизнес контекстерді таңдауда студенттердің біліміне сәйкес келетін ситуацияларды пайдаланыңыз. Мысалы, әуежайдағы әңгіме. Студенттердің жазып алуы тиіс емес.

• Билетіңізді көрсетіңіз.
• Алыңыз, мен Астанаға ұшып барамын.
• Бұл орындар шегетіндерге немесе шекпейтіндерге арналған.
• Шекпейтіндерге терезенің жанынан орын беруге болады.
• Иә, бұл сіздің отырғызу талоныңыз, ұшақ 2 сағаттан кейін ұшады.
• Неге кеш?
• Кешіріңіз біз 30 минутқа кеш ұшамыз.
• Бұл таңертеңгі рейс емес пе?
• Иә. Сәтті ұшуыңызды тілеймін!

1. Сұрақ: Әңгіме қай уақытта жүріп жатыр?

А) таңертең; В) түсте; С) кешке.

2. Сұрақ: клиент не істеп жатыр?

А) билет сатып алып жатыр; В) уақытты тексеріп жатыр; С) тіркеуден өтіп, оырғызу талонын алып жатыр.

Мақсатымыз оқылымды емес, тыңдалымды тексеру керек болғандықтан, көріп отырғанымыздай, сұрақтар жеңіл және анық.

Сондай-ақ, табиғи үзілістерді, ырғақтарды пайдалана отырып орташа жылдамдықпен диалогты оқу керек, оны магнитофонға жазып алуға да болады. Диалогты екі немесе одан да көп адамдар ситуацияға байланысты оқулары керек. Сонда да болса магнитофон жазбасына қарағанда табиғи оқу студенттерге жеңіл әрі түсінікті болады. Егер Сіз диалогты магнитофонға жазуды жөн көрсеңіз, жазу сапасының өте маңызды екендігін ұмытпаңыз. Өйткені сапасыз жазу тыңдалымды тестілеу нәтижесіне ықпал етеді.

Кеңінен сөйлесу тестілерінің алтернат нұсқалары.

1. Емтихан қабылдаушы оқытушының даусына диалогтан кейін үшінші дауысты қосуға болады [11, 16 б.]. Мысалы: “жарнамадан кейін”, “емтихан қабылдаушы сұрайды”, “әңгіме қайда өтіп жатыр?”

Студент: А) мешітте; В) мейрамханада; С) үйде; деген сияқты жауаптарды оқиды.

 

2. Сөйлемді толтыру. Студент сөйлемді толықтырады [11, 19 б.].

Мысалы: Әңгіме барысында әйелге

А) авиабилет сатып әперді; В) ұшу уақытын тексеріп берді ; С) тіркеуден өтті.

 

3. Ашық жауаптар. Дұрыс жауап жауаптарынсыз сұрақ беруге болады. Оны дайындау жеңіл, бірақ студенттің тапсырмасын қиындатады және балл қою қиын. Мысалы, жазба тілдегі грамматикалық қателерді біз ескеруіміз қажет пе, дұрыс жауаптарды қалай есептеуге болады?

Алайда ашық жауаптар бізге қарапайым жауаптар қажет болғанда өте тиімді. Мысалы: Әуежайда тіркеуден өткеннен кейін (бұл әуежайдағы диалогтың бір бөлігі). Сұрақ былай болады: “Бұл күннің қай уақыты?” –

(сұрақта дұрыс жауап жауаптары болмайды, студент жауапты өзі береді)

Кеңінен сөйлесу тестілерінің тиімділігі.

1. Бұл тестер шынайы коммуникацияға жақын;
2. Тез және жеңіл түзетуге болады;
3. Балл қоюға болады [12, 74 б.].

Кемшіліктері.

1. Студенттердің оқи алуы міндетті емес;
2. Диалогты мәнеріне келтіріп, жақсы дауыспен оқи алатын адамды табу қиын;
3. Тестілеу кезінде студенттер алдауы мүмкін.

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

«Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі» деп көрсетілген Қазақстан Республикасы Конституциясының 7-бабына және «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының тілді мемлекеттік қорғау туралы 23-бабына сәйкес, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 ақпандағы №550 Жарлығымен мақұлданған «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын» жүзеге асыру мақсатында   қазақ тілі бойынша тілдік білімді бағалаудың отандық жүйесін, нақтылай айтқанда, қазақ тілін меңгеру деңгейін бағалау мақсатындағы тестілеудің мемлекеттік стандартқа сәйкес жүйесін құру мен шынайы әрі сенімді, қолжетімді тестілеу түрін нормативтік басқарудың реттелген базасының негізін қалыптастыру маңызды мәселе болып отыр. 

Мемлекеттік тіл мәртебесіне ие қазақ тілі – Қазақстан Республикасында, қоғамның барлық өкілдері тарапынан, барлық деңгейде қолжетімді түрде ауызша, жазбаша түрлерде қолданылуға тиісті мәдени құндылық. Сондықтан, Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының және Қазақстан аумағында қоғамның барлық саласында құқықтық, экономикалық, қоғамдық және т.б. әрекет түрлерімен айналысатын шетелдік азаматтардың қазақ тілін білуі, белгіленген деңгейлер мен талаптар бойынша тілдік білімі болуы міндетті. Бұл Қазақстандағы қазақ тілінің маңызын Елбасы                           Н.Ә. Назарбаевтың 2005 жылғы Қазақстан халқына арнаған жолдауында «Қазақстан халқын біріктіретін басты фактор – мемлекеттік тіл» деген пікірімен үйлеседі.

Тілді білу құндылығы қалыптасқан, жұртшылық мойындаған мынадай үш қағида негізінде қарастырылады:

• тілдік білім – мемлекеттік құндылық;

2)  тілдік білім – қоғамдық құндылық;

• тілдік білім – жеке тұлғаға тән құндылық.

Мемлекет және оны құрайтын тұлғалар аталған құндылықтардың өз қоғамында жүзеге асуын қамтамасыз етуге, білуге, қалыптастыруға, бағалауға тиісті. Әлемдік қауымдастықта қалыптасқан тәжірибелер негізінде қазақ тілін белгілі бір дәрежеде меңгерген, сол тілдегі тілдік білімі бар кез келген азаматқа Қазақстан аумағында жұмыс істеп, қызмет жасауына, құқықтық, экономикалық әрекет түрлерімен айналысуына мүмкіндік беріледі.

Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше болып кіру шартына сәйкес Қазақстан аумағында кез келген елдің азаматтары жұмыс істеу, белгілі бір әрекет түрімен айналысу құқығына ие болатындықтан, олардан белгілі дәрежеде мемлекеттік тілді білу талап етіледі.

Қазіргі кезеңде қазақ тілін халықаралық тестілеудегі маңызды міндеттер мыналар болып саналады:

– қазақ тілін білу деңгейін бағалауға арналған тест жүйесін жасау, тест құрылымын анықтау;

        – қазақ тілін білу деңгейін бағалаудың мемлекеттік стандартын, әдістемелік нұсқауын жасау;

–  қазақ тілін білу деңгейін бағалаудың дәл өлшемін нақтылай отырып, тілді үйренуге қозғау салу;

– Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа енуін қамтамасыз ету мақсатында азаматтардан әлеуметтік орнына, қызметі мен жұмысына, айналысатын әрекет түріне сәйкес Қазақстан аумағында белгілі бір деңгейде қазақ тілін білуді талап ете отырып, олардың тілдік білім деңгейлерін бағалаудың негізгі бағыттарын анықтау; 

– азаматтардың қазақ тілін білу деңгейін бағалау комиссиясының ережесін бекіту;

– қазақ тілін білу деңгейін бағалаудың жалпы технологиясы мен тетігін айқындап, белгілеу.     

Қазақ тіліндегі тілдік білімді объективті бағалаумен қамтамасыз ету – шешімі табылмаған күрделі мәселелердің бірі. Бағалау – тілді білуге талап қоюдың негізгі құралдарының бірі ретінде анықталып отыр. Тілдік білімді бағалау мемлекеттік тілді меңгеруге, дамытуға, оны үйренуші тұлғалардың әрекетін ынталандыруға бағытталған тетік ретінде маңызды қызмет атқарады. Бағалау нәтижесі – тілді білу деңгейлерінің көрсеткіші. Бағалау нәтижесі арқылы жеке тұлғаның қазақ тілін білуін талап етуге немесе ынталандыру әрекеттерін жүзеге асыруға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Мэтцен Х. Тестілеу техникасы. – Лондон, 2005.
2. Государственный образовательный стандарт по русскому языку как иностарнному. Первый уровень. Общее владение. / Андрюшина Н.П. и др.
3. Обучение за рубежом (журнал). №2. 2002.
4. TOEFL institutional testing program. Educational Testing Service. Интернет материалдары.
5. Test of English as a Foreign Language. Ақпараттық және тіркеу бюллетені. Интернет материалдары.
6. www.ets.org/toefl сайтының материалдары.
7. Никандров Н.Д. Понятийный аппарат педагогики и образования: перспективы исследования // Педагогика 1997. С. 112-114.
8. Code of Fair Testing Practices in Education. (1995) Washington, C.: Joint Committee on Testing Practices. (Mailing Address: Joint Committee on Testing Practices, American Psychological Association, 1200 17^th Street, NW, Washington, D.C. 20036).
9. Философский энциклопедический словарь. – М.: Сов. энциклопедия, 1983. С. 595.
10. Гегель, Г. Энциклопедия философских наук. //Соч.Т.1.,С. 138. Логика. 1929. – 368с.
11. Раппапорт А.Г., Сомов Г.Ю. Форма в архитектуре: Проблемы теории и методологии. М.: Стройиздат, 1990. — 344с.
12. Аванесов В.С. Структура тестирование. Стркутура тестирование. – М., 2003.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОСЫМША

 

ТЕСТ ҮЛГІЛЕРІ

Тест үлгілері (ұсыныс-бағдар үшін)

 

ГРАММАТИКАЛЫҚ ТЕСТЕР ҮЛГІЛЕРІ.

1. «Киоск, танк, бланк» сөздерінен кейін қазақ тілінде қандай қазақ дыбысы жазылады?
2. A) у
3. B) ы
4. C) о
5. D) і

 

2. Платон менің досым, бірақ … одан қымбат.
3. A) достық.
4. B) таныстық.
5. C) ақиқат.
6. D) қаражат.

 

3. Тапсырманың қалай орындадың? – деген сұрақтың жауабын табыңыз.
4. A) Аймен, күнмен, жұлдызбен сырластым.
5. B) Жауды табандылықпен жеңдім.
6. C) Ауылға автобуспен жетті.
7. D) Соңғы кезде ол үнемі жазумен айналысты.

 

4. Қай сөйлемде бірлесіп орындаған әрекет бар?
5. A) Ұшақпен астанаға ұштым.
6. B) «Қашан келесің?». Сәлеммен Айжан.
7. C) Әкеммен бұл мәселе туралы көп кеңестім.
8. D) Дала мен қаланың адамдары жер мен көктей.

 

5. Дүкенде нан бар. Осыған қандай сұрақ қоясыз?

А) не?

В) кім?

С) қайсы?

1. D) қайтіп?

 

6. Қазақтар қандай тағамдарды жиі пайдаланады? – деген сұрақтың дұрыс жауабын табыңыз.

А) Қазақтар етті көп жемейді, қымызды көп ішпейді деп ойлаймын.

В) Қазақтар ит етінен қуырдақ жасап жейді.

С) Қазақтар тек қана коньяк, арақ, Молдова шарабын ішеді.

1. D) Қазақтар ет, қазы, қарта жеп, қымыз, шұбат ішкенді жақсы көреді деп ойлаймын.

 

7. Қай қатарда интеллектуалдық туынды атауы бар?
8. A) тау, көл, өзен, мұхит.
9. B) дауыл, сел, боран, жел.
10. C) қағаз, кітап, қалам, сөздік.
11. D) драма, опера, роман, повесть, балет.

 

8. Қай қатарда сын есім түсті білдіреді?
9. A) салмақты, байсалды, ұқыпты.
10. B) жазық, кең, тар, кедір-бұдыр.
11. C) қызыл, жасыл, көк, сары.
12. D) әдемі, таза, сұлу.

 

9. Қай қатарда бағалау мәнді сын есім бар?
10. A) ақ, көк, жасыл, қызыл.
11. B) ашық қызыл, алқызыл, қызғылт.
12. C) ақ сары, жирен сары, қызғылт сары.
13. D) керемет, жақсы, момын, ақылды, сужұқпас.

 

10. Бұл банктің шарты ол банктің шартына қарағанда … .

А) бланкі

В) кездейсоқ

С) қолайлылау

1. D) оңбаған

 

11. Қай қатарда сандық ұғым бар?
12. A) «Көңілім қалды достан да, дұшпаннан да».
13. B) «Сәулем, сәулем, сәулемсің».
14. C) «Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма».
15. D) «Тал ек, ұрпақ өсір, үй сал».

 

12. Досыңыздың торт пісіретін, пісірмейтінін қалай сұрап білесіз?

А) Сен торт жеп көрдің бе?

В) Ол торт жегісі келді ме?

С) Сен торт пісіре аласың ба?

1. D) Сен торт сатып алдың ба?

 

13. Балаңыз шықпайтын жерге өрмелеп бара жатыр. Оған қалай тыйым саласыз?

А) Әй, қойсаңшы, аяғыңды сындырасың, онда шығуға болмайды.

1. B) Мында келіп, тамағыңды іш.
2. C) Мен келгенше сонда отыр.
3. D) Басың ауырып тұрған жоқ па?

 

14. Қазақтар неге қымызды көп пайдаланған деп ойлайсыз?

А) Шөлін қандыру үшін ішкен деп ойлаймын.

В) Ішетін басқа сусын таппаған деп ойлаймын.

С) Жылқылары көп болған, сондықтан тек қана қымыз ішкен деп ойлаймын.

1. D) Денсаулыққа пайдалы, ішкен асты сіңдіретіндіктен қымызды ішкен деп ойлаймын.

 

 

ТЫҢДАЛЫМ ТЕСТЕРІНІҢ ҮЛГІЛЕРІ

1. Үнтаспадан тыңдаңыз.

 

• Демалысты қалай өткіздің?
• Рахмет, … жап-жақсы өткіздік.

1. A) екі күнде
2. B) екі күн арқылы
3. C) екі күнді
4. D) екі күннен кейін

 

2. Үнтаспадан тыңдаңыз.

 

• Бастық өзінде ме?
• Иә, ол … кейін келеді.

1. A) бес минут.
2. B) бес минутқа.
3. C) бес минуттан.
4. D) бес минуттан кейін.

 

Үнтаспадан тыңдаңыз.

Ұлттық тағамдар. Белгілі бір ұлтқа ғана тән тәсілмен ұлттық тағамдар дайындау өнері қай халықта да бар. Қазақ халқында да ұлттық тағам түрлері жеткілікті. Мысалы, ет, қуырдақ, жая, қарта, қазы, айран, қаймақ, құрт, бауырсақ сияқты тағамдар қазақтың ұлттық тағамдарына жатады.

Ет асқанда етті мүшеге бөліп қазанға салады. Содан соң оны отқа қойып 1-1,5 немесе 2 сағат қайнатады. Ет піскен соң, оның сорпасына қамырды (нанды) пісіреді. Табаққа алдымен қамыр нанды, үстіне етті салып дастарханға қояды.

Жая, қарта, қазы – жылқы етінің бағаланатын мүшелері. Бұл тағам түрлерін ет асқанда қазанға бірге салып пісірген. Қазақ халқы, әсіресе, қадірлі қонақ келгенде ет пісіріп, бесбармақ дайындаған.

Бұдан басқа құрт – қазақтың ұлттық тағамы саналады. Құртты кәдімгі ірімшікті тұздап, қолмен домалақтап, күнге жайып, кептіріп дайындаған. Қазақтар құртты ұзақ жолға шыққанда шөлдемес үшін алып жүреді. («Шаңырақ» энциклопедиясы).

 

1. Мәтін не туралы?
2. A) Қазақ халқы туралы.
3. B) Ет асу туралы.
4. C) Қазақ халқының ұлттық тағамдары туралы.
5. D) Құрт туралы.

 

2. Қазақтарда қадірлі қонақ келгенде қандай тамақ пісірген?
3. A) Бауырсақ пісірген.
4. B) Айран жасаған.
5. C) Құрт жасаған.
6. D) Ет пісіріп, бесбармақ дайындаған.

 

3. Құртты қалай дайындаған?
4. A) Отқа қойып, қайнатады.
5. B) Сорпасына қамырды салып, пісіреді.
6. C) Ірімшікті тұздап, домалақтап, кептіреді.
7. D) Қазанға салады.

 

4. Құртты неге өздерімен алып жүреді?
5. A) Қадірлі қонақ келгенде береді.
6. B) Шөлдемес үшін ауызға салады.
7. C) Қазанға бірге салып пісіреді.
8. D) Дастарханға қояды.

 

Үнтаспадан тыңдаңыз.

Жаирзинью: Біз аз ақша алсақ та, өте ақылды футбол ойнадық.

• Әлем біріншілігі ұнап жатыр ма?
• Біз әлі онша көп ойын көре қойған жоқпыз. Әрине, ашылу салтанаты жүрегімізде қалды. Әр жылдардағы әлем чемпиондарының бәрі шақырылған. Бұрын өзімізге қарсы ойнаған жігіттерді көріп, арқа-жарқа болып қалдық. Бізді ұмытпай, осылай арнайы шақырғандары үшін алғысымыз шексіз.
• 60-70 жылдардағы Бразилия құрамасын қалай ұмытуға болады?
• Бәрібір қазір басқа есімдер ауызға жиі алынады ғой. Бразилияның өзінде бізді қазір көпшілік тани бермейді. Басқа уақыт, басқа өмір, басқаша футбол.
• Дегенмен бразилиялықтар – қазір де сол кездердегідей, футболдағы мықтылардың мықтысы. Биыл Бразилия чемпион бола ала ма?
• Әр чемпионаттың алдында бразилиялықтарды фаворит деп жатады. Қазіргі Бразилия құрамасының да чемпион атануға мүмкіндгі бар, бірақ бізге Еуропада ойнау қашан да қиындау соғатын. Мен еуропада өткен екі әлем біріншілігіне (1966 және 1974) қатыстым, екеуінде де сәтті ойнай алмадық. Мүмкін осы жолы менің отандастарым тәуір нәтиже көрсететін болар.
• Қазіргі Бразилия құрамасы мен өз кездеріңіздегі құраманы салыстыра аласыз ба?
• Әр кезеңдерде ойнаған командаларды салыстыруға бола қояр ма екен? Біздің командамыз ұлы команда еді. Қазіргі құрама да өзінше жақсы. Біздің команда ақылды ойын өрнегімен ерекшеленетін. Бүгінде Роналдинью, Роналдо, Кака бар. Алд бізде осындай бес алты «оныншы нөмірлер» бар еді – пеле, Тостао, Ривелино, Жерсон, мен. Біз бір-бірімізді қас-қабағымыздан түсінетінбіз. Біз жеке шеберлігімізбен ғана емес, алаңда ойлай алатынымызбен ерекшеленетінбіз.
• Роналдинью сияқты қазіргі жұлдыздар сіздердің командаларыңызда ойнай алатын ба еді?
• Жоқ, жоқ. Жетпісінші жылдар тарих қатпарында қалды ғой, ал олар қазір ойнап жүр. Әр дәуірдің футболшыларын салыстыруға болмайды. Қазіргі футболшылар үлкен ақшаға ойнайды, олардың көбі миллионерлер. Демеушілері бар, жарнамаға түседі. Біздің кезімізде осының бәрі болған жоқ. Қазір әрбір ойыншыда түрлі ауа райына қолайлы ондаған бутсы бар. Олар ойынға тамаша жағдайда дайындалады. Олар енді бразилиялық бразилиялықтар емес, еуропалық бразилиялықтар. Бізде бір-екі жұп бутсы, бір ғана футболкамыз бар болатын. Бірақ біз әдемі де ақылды футбол ойнадық.
• Сіз кімді ең ұлы футболшы деп санайсыз?
• Әрине, Пелені. Мен онымен бірге ойнадым, сондықтан өзімнің не айтып тұрғаныма есеп бере аламын. Ол ең ұлы, ең мықты футболшы.
• Ал Марадона ше?
• Ол жақсы ойнайды, бірақ Пеленің деңгейіне жетпейтін. Және ол жастар үшін жақсы үлгі бола алған жоқ.
• Футболды доғарғаннан кейін немен айналыстыңыз?
• Сан-Паулу қаласында менің балаларға арналған футбол мектебім бар. Онда талантты балалар жетерлік.

(Диалог «Жас қазақ» газетінен алынды. 2006 ж. 16 маусым)

1. Диалог не туралы?
2. A) Футболдан әлем біріншілігі туралы
3. B) Әлем чемпиондарының парады туралы
4. C) Бразилилық футболистер туралы
5. D) Пеле туралы

 

2. Әр чемпионаттың алдында бразилиялықтар туралы не айтады?
3. A) Бразилиялықтарды фаворит деп жатады?
4. B) Бразилиялықтарды чемпион деп жатады?
5. C) Оларға Еуропада ойнау қиын дейді.
6. D) Олар әрқашан чемпион.

 

3. Диалог кейіпкері Жаирзиньюдың командасы несімен ерекшеленетін?
4. A) Біздің команда ұлы команда еді.
5. B) Қазіргі құрама өзінше жақсы.
6. C) Біздің команда ақылды ойын өрнгімен ерекшеленетін.
7. D) Біздің командада Пеле, Тостао, Ривелино, Жерсон бар еді.

 

4. Атақты футболистердің қандай ерекшеліктері болды?
5. A) Біз бір-бірімізді қас-қабақтан түсінетінбіз.
6. B) Біздің жеке шеберліктеріміз болды.
7. C) Біздер алаңда ойлай алатынымызбен ерекшеленетінбіз.
8. D) Біз чемпион болуды ойламайтынбыз.

 

5. Жаирзинью қазіргі футболшылар туралы не айтты?
6. A) Әр дәуірдің футболшыларын салыстыруға болмайды.
7. B) Қазіргі футболшылар үлкен ақшаға ойнайды, олардың көбі миллионерлер.
8. C) Қазіргі футболшылар нашар.
9. D) Қазіргі футболшылар бразилиялықтар емес, Еуропалық бразилиялықтар.

 

6. Жаирзинью ең ұлы футболшы деп кімді айтты?
7. A) Марадонаны
8. B) Роналдиньюді
9. C) Өзін
10. D) Пелені

 

7. Футболды доғарғаннан кейін Жаирзинью немен айналысты?
8. A) футболмен
9. B) Сан-Паулу қаласында футбол мектебін ашты
10. C) баскетболмен
11. D) саяхаттауға шықты

 

 

ОҚЫЛЫМ ТЕСТЕРІНІҢ ҮЛГІЛЕРІ.

Мәтінді оқыңыз:

Рас, біз шынында әрқашан білімге ұмтыламыз. Негізінде, ең бірінші тәлімге ұмтылуымыз керек. Бізге тәлімді рух, тәрбиелі білім қажет. Ал білімдар тәлімсіздік ең үлкен жауыздық. Ол бәрін біледі, ол өзінің мақсаты үшін бәрінен аттап өтеді. Тәрбиелі білімдар … Міне, Адам! Міне, Тұлға! … Осыған ұмтылу керек, достым.

 

1. Шағын мәтін не туралы?
2. A) Білім туралы
3. B) Тәрбие туралы
4. C) Ғылым туралы
5. D) Оқу туралы

 

2. Нағыз адам, нағыз тұлға қандай?
3. A) Тәрбиелі білімдар
4. B) Білімдар тәрбиесіз
5. C) Білімді тәрбиесіз
6. D) Білімдар

 

3. Мәтіндегі анықтауыштарды атаңыз.
4. A) тәлімді, тәрбиелі, білімдар, үлкен
5. B) тәлім, білім, тәрбие
6. C) адам, тұлға, достым
7. D) ұмтылу, білу, тәрбиелеу

 

 

 

Мәтінді оқыңыз:

«Ашығын айтқанда, өзімнің қандай адам екенімді де білмеймін… . Алайда, жаным менің тым мейірбан, жүрегім менің өте жұмсақ. Сірә, сондықтан шығар, Толстойдың «жауыздыққа, зорлыққа қарсыласуын» менің де қолдайтыным? Солай ма?!

Адамдарды жауыз деп айта алмаймын, өйткені оларды аз білем. Мен зерттеуші емеспін, ақынмын. Адамзаттың қайғысы мен қуанышы мені жеке адамның өзінен артық қызықтырады. Адамдардың жаман екенін жақсы екенін ажыратушы мен емеспін, өйткені өзім де солардың бірімін. Мені жұрттың тағдыры, оларды қоршаған ортаның шындығы, олар өмір сүріп отырған уақыт, оларды басқарып отырған қоғам қызықтырады …».

 

1. Мәтінді әңгімелеп отырған кім?
2. A) дәрігер
3. B) әнші
4. C) ақын
5. D) жазушы

 

2. Мәтіннің мазмұны бойынша ақын не нәрсеге қарсы?
3. A) жақсылыққа, адамдыққа
4. B) жауыздыққа, зорлыққа
5. C) білімге, ғылымға
6. D) қуанышқа

 

3. Мәтінде ақын өзі туралы не дейді?
4. A) жаманмын, жақсымын
5. B) мейірбанмын, жұмсақпын
6. C) жауызбын
7. D) қандай адаммын, білмеймін

 

4. Мәтінде ақынды не қызықтырады?
5. A) адамдардың қайғысы, қуанышы, тағдыры
6. B) адамдар, балалар
7. C) мемлекет, үкімет, парламент
8. D) жамандық

 

5. Мәтіндегі аталған абстракт зат есімдерді көрсетіңіз.
6. A) Қуаныш, қайғы, тағдыр, шындық
7. B) Мейірбан, жұмсақ, жақсы, жаман
8. C) Қызықтыру, білу
9. D) Адамдар, адамзат

 

6. Мәтіндегі антоним сөздерді атаңыз.
7. A) жақсы-жаман, қайғы-қуаныш
8. B) адам, адамзат
9. C) уақыт, қоғам
10. D) олар, өзім, солар

 

ҚҰРЫЛЫМЫ ӘР ТҮРЛІ ТЕСТ ҮЛГІЛЕРІ.  

1. Бүгін … бірінші күн жұмыс істеп жатырмыз.
2. Ол … орталықта орналасқан.
3. Мен сізге … телефон соғып тұрмын.
4. Біз сізді … шақырамыз.
5. A) жаңа мектебімізде
6. B) жаңа мектебіміз
7. C) жаңа мектептен
8. D) жаңа мектепке

 

Сәйкес келетін дұрыс нұсқасын табыңыз.

1. Төлеген мырза қазір жоқ, ол … кеткен.
2. Ол үнемі … барады.
3. Ол түстен кейін … келеді.
4. Ол … туралы өте жақсы біледі.
5. A) мұражайды
6. B) мұражайға
7. C) мұражайда
8. D) мұражай