Дипломдық жұмыс. Шағын бизнес субъектілеріне салық салу режимі және оны дамыту проблемалары

Мазмұны

Кіріспе …………………………………………………………………

І. Қазақстан экономикасында шағын бизнестің орны

1.1.Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын бизнестің рөлі …………………………………………………….

1.2.Шағын бизнес ерекшеліктері …………………………………

1.3. Қазақстан Республикасындағы шағын бизнес жағдайын талдау ……………………………………………………………………

ІІ. Шағын бизнес субъектілеріне салық салу режимі

2.1. Арнаулы салық режимін қолдану талаптары ……………..

2.2. Бір жолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі ………

2.3. Патент негізіндегі арнаулы салық режимі …………………..

2.4. Оңайтылған декларация негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі …………………………………………………………

ІІІ. Шағын бизнеске салық салуды дамыту проблемалары

3.1. Шағын бизнесті дамытудың қажеттілігі мен мемлекеттік қолдаудың негізгі нысандары ………………………………………………….

3.2. Шағын бизнеске салық салуды жетілдірудің негізгі бағыттары…

Қорытынды және ұсыныстар ……………………………………………………

Пайдаланған әдебиеттер тізімі …………………………………………………

Кіріспе

Шағын кәсіпорындар экономиканы қайта құру қарқының жеделтездетіп, шығының тез өтелуін қамтамасыз етуге, тұтынушы сұранымының өзгеруін жедел байқап, бәсекелестіктің өрісін кеңейте түсуге, салалық және аумақтық монополизмге төтеп беруге көмектеседі.

Бизнеске қатысына қарай, ²шағын² деген анықтама жұмысшылардың саны, жалпы табыс, сондай-ақ, жылдық айналым ұғымында түсіндірілуі мүмкін. Фирмаларды көлемі бойынша топтастыру кезінде негізінен бірінші белгі ескеріледі:шағын бизнеске жұмысшы саны 100 адамға дейін, ал Қазақстанда 50 адамға дейін болатын кәсіпорындарды жатқызу қабылданған.

Қазақстанда бүгінгі күні шағын және орта бизнес бастан кешіріп отырған қиыншылықтарға қарамастан, экономиканың серпінді дамып келе жатқан бөлігі болып отыр. Ең бастысы: шағын бизнес саны өсіп келеді. Өсім соншалықты жоғары да емес, небәрі пайыздың бөлшегі ғана. Дегенмен, өсім бар. Оның жалпы ішкі өнімде де өзіндік үлесі бар. Ол 7 пайызды құрайды.

Шағын бизнестің басты ерекшелігі- кірістерге қатысуымен және жұмыспен қамтылғандықты сақтап қалуға ынталы болуымен шартталған, жұмыстың ең жоғарғы нәтижелігіне деген жалпы біріккен құштарлық коллективтік түрде еңбек етуге жәнебригада болып жұмыс істеуге деген ұмтылыс. Ірі фирмаларда құрушылар ( негізін қалаушылар ) кәсіп орынды басқару үшін маман мененжерлерді тартуға мәжбүр, бірақ бұл көбінесе екі жақ мүдделерінің тоғыспауына әкеледі, ал ол өз кезеңінде жалпы басқару тиімділігіне әсер етеді. Шағын және орта кәсіп орындарда мундай қарсылықтардан құтылып кетуге болады, себебі негізін қалаушы мен мененжер-бұл ереже бойынша бір адам. Қазіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде шағын бизнес қайтадан өз мәнімен маңыздылығына ие болады. Көптеген елдердің үкіметтері шағын бизнесті жаңа ойлардың, жаңа жұмыс орындарының табыстар мен өркенеттіліктің көзі ретінде қарастырып, дамуына жағдай жасау шаруаларын қабылдауда.

Шағын бизнес шағын және орташа қалалардың жұмыс істеу негізі болып, ол жердің түрғындарына тұратын жерлерінің қасынан жұмыс табуға жол ашады. Оның үстіне, шағын бизнес тек қана экономиканы жандандырушы фактор болып қана қоймай ,сондай-ақ оның экономикалық дақдарыстан шығуының алғашқы кезеңі ретін де қарастырылады. Шағын фирмалады көбірек құру -–жұмыссыздық проблемасын жеңілдетуі, сауыққан бәсекелі орта құруы, қаржы нарғын жандандыруы, ірі бизнестің дамуына бастама беруі және бүгінгі барларының ауқымын кейтүі мүмкін.

І. Қазақстан экономикасында шағын бизнестің орны

1.1 Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын бизнестің рөлі

Шағын бизнес базар қатынастарын ұдайы іске қосып отыратын ортаның нақ өзі. Экономиканың өтпелі кезеңіндегі шағын бизнес, ең алдымен, базардың тауармен молығуына және жаңа жұмыс орындарының құрылуына мүмкіндік берді. Жалпы алғанда, бизнес экономикада нақты белсенгі, бәсекелес ортаны ғана қалыптастырып қоймады, сонымен қатар, мемлекеттің экономикалық дамыуында оның тұрақтығылының индикаторы есепті орта тапты жасақтайды. Шағын бизнестің әлеуметтік міндетіне: халықты жұмыспен қамту, тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету, адамның өмірге нық сеніммен қарау мүмкіндігін арттыру жатады. Дамыған елдердіңтәжірибесі шағын бизнес экономиканың даму қарқының арттыра түсетінін көрсетеді.АҚШ-та барлық жұмыс күшінің 50 пайыз шағын бизнеспен шұғылданады. Ішкі өнімнің 33 пайызың нақ сол қамтамасыз етеді. Жапонияда жұмыс күшінің 80 пайызы шағын кісіпкерлікте жұмылдырылған, жалпы өнімнің 55 пайызы солардың үлесіне тиеді. АҚШ –та шағын бизнес ғылыми-зерттеу жұмыстарының 3 пайызын ғана жүзеге асырсада, өндіріске еңгізілетін ірі жаңалықтарын 50 пайызын қамтамасыз етеді. Шағын кәсіпорындардың экономикалықтиімділігі соншалық айқын: ірі кәсіпорындар жаңа өнім өндіруге жұмсаған 1 доллар шығынмен салыстырғанда, осы көрсеткішпен шағын кәсіпкорындар жаңа өнімдерді 17 есе көп шығарады, шағын фирмалар мен дербес өнертапқыштар жаңа технологияның 90 пайызынан астамын жасайды.

Бұл деректер шағын кәсіпорындардың экономикадағы елеулі рөлі мен маңызы тұралы бұлтартпас дәлел бола алады. Бірақ,мәселе сандық көрсеткіштерде ғана емес. Бұл сектор өзінің мәнісі жөнінен базарлы экономика типіне жатады және бүгінгі заманғы инфрақұрылымның негізін құрайды дамыған елдердің тәжірибесі дәлелдегенде, шағын ортакәсікерлік ахуалға шапшаң бейімделеді. Олар экономиканы қайта құру қарқының жеделтездетіп, шығының тез өтелуін қамтамасыз етуге, тұтынушы сұранымының өзгеруін жедел байқап, бәсекелестіктің өрісін кеңейте түсуге, салалық және аумақтық монополизмге төтеп беруге көмектеседі.

Қазақстанда шағын кәсіпорындар жүйесін қалыптастыру әлі жүріп жатыр. 1990-жылдардың басында ҚР-да шағын бизнес субьектілерінің анықтамалары болмаған еді. Сондықтан, әрқилы құрылымдарға түрлі анықтамалар қолданылады. Кейбіреулер он немесе одан да аз жұмысшы бар кәсіпорындарды шағын бизнеске жатқызса, енді біреулер мұны 200 және одан да көп жұмысшы қамтылған кәсіпорындар үшін қолданады. Соның салдарынан бірыңғай статистикалық ұғым қалыптаса қоймады, шағын бизнеске жатқызылатын кәсіпорындардың нақты белгілері айқындалмады. Мұнын өзі, республиканың экономикалық дамуына осы сектордың қосар үлесіне лайықты баға беруге және шағын кәсіпорындарды нақты топтастыруға мүмкіндік бермеді.

Кәсіпкерлердің көпшілігінің жоғары білімі бар және онысын жұмысында қолданады. Олардың жартысынан астамы өз білімін қанағат тұтады. Сондай-ақ, мемлекет тарапынан болмаса да, шетелдік ұйымдар тарапынан техникалық көмек көрсетілген жағдайда, бұл өздерінің кәсіби қызметі үшін жеткілікті, деп санайды. Сауал намаға жауап берген кәсіпкерлердің 69 %-ың жоғары білімі болған. Олардың 42 %-н техникалық, 12,7 %-ы қоғамдық, 6,9 %-ы экономикалық жоғары орындарынын түлектері. Тек 5,8 %-ы ғана орта мектепте алған білімімен шектеліп қалған.

Қазірдің өзінде бизнес Қазақстанның бүгінгі экономикасында лайықты орын алды.

Кесте 1

1995-2005 жылдар ішінде Қазақстан Республикасында жұмыс

істеген шағын кәсіпорындар саны

(мың есебімен)

1995	1996	1999	2001	2002	2003	2004	2005
21,3	17,6	25	28	96	147	181	177

Диаграмма көрсеткендей 2001-2005 жылы шағын кәсіпорындар саны аса өсүде.

Шағын кәсіпорындардың соңғы жылдар күрт ұлғаюы жаңа нарықтық құрылымның қалыптаса бастағандығының айғағы. Алайда, заңдық тұлғалардың жалпы санының 55 пайызы ғана жұмыс істегені айтпай кетуге болмайды.

Заңды тұрде тіркеліп, мерзімінде жұмыс істеген шағын кәсіпорындардың басым көпшілігі Алматы қаласында орналасқан. Мұнда тіркелген 23144 кәсіпорынның 16037-і, яғни 69 пайызы жұмыс істейді. Астана қаласында тіркелген 4048 шағын кәсіпорындарының 2987-і, яғни 74 пайызы жұмыс істеген. Бұлардың ұйымдық-құқықтық пошымы: жеке бизнес,серіктестік және акционерлік қоғам түрінде болып келеді.

1999 жылы 1 қантарға елімізде аталған қызмет түрімен 222000- нан астам жеке адам, ал шаруа қожалағы мен фермерлік шаруашылықты қосқанда жеке бизнес пен 731000 адам шұғылданған. Аймақтар арасында жеке бизнесті дамыту жөнінен Оңтүстік Қазақстан облысы алда тұр. Мұнда осы кәсіп түрімен 138000-нан астам адам шұғылдануда. Бұл осы салада жұмыс істейтін адамдар санының 19 пайызын құрайды.

Төмендегі кестеде (2 ) ҚР бойынша шағын кәсіпорындарда істейтін

1 қызметкерлердің номиналдық орташаайлық жалақысы 2000-2004 жылғы көрсеткіші көрсетілген.

Кесте 2

Бизнес қызметпен айналысатын, шағын кәсіпорында істейтін 1 қызметкердің орташа айлық номиналдық жалақысы (ҚР бойынша)

теңге

	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005
Қазақстан Республикасы	7007	8342	9453	11426	15523	20135	28232
Ақмола облысы	5441	5760	6757	7902	10866	14198	21589
Ақтөбе облысы	6286	7499	8201	9502	11056	14372	20587
Алматы облысы	4738	5119	6190	7690	9085	12035	18946
Атырау облысы	9028	17368	18691	21582	23456	29500	34058
Шығыс Қазақстан облысы	7275	9119	8169	9167	11020	15369	19462
Жамбыл облысы	3586	3880	4466	6238	8025	10560	15789
Батыс Қазақстан облысы	5819	6605	9452	11972	12586	16890	19785
Қарағанда облысы	6159	6791	7432	8745	9860	11896	15687
Қостанай облысы	6151	5947	6639	7654	9025	11256	15968
Қызылорда облысы	4468	7292	8380	7513	8556	10987	14897
Манғыстау облысы	10480	12971	15368	19393	22056	28547	34582
Павлодар облысы	5807	6862	7513	8281	9025	11589	15783
Солтүстік Қазақстан облысы	5392	6031	7011	8041	9500	11845	16840
Оңтүстік Қазақстан облысы	3530	4337	5294	6144	8645	12863	19593
Астана қаласы	7213	10865	12478	14068	16080	20478	24685
Алматы қаласы	10109	12446	14303	18138	20568	25964	29785

Шағын кәсіпорындарда істейтін қызметкерлердің номиналдық жалақысы 2001 жылы 1998 жылмен салыстырғанда 4419 теңгеге өсті, яғни 63 пайызға. Бірақ Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша бұл көрсеткіш ең төмендердің бірі болып саналады.(1999 ж.-3530 теңге, ал 2003 ж.- 8645 тг.)

ОҚО орташа жалақы 2005 ж.-19593 реңгеге жетті. Бұл жалпы республикалық қөрсеткіштен 38 пайызға төмен.

Тұрғындардың мемлекеттік бөлікте жұмыспен қамту деңгейі төмендеді. Босап қалған еңбек ресурстарының бір бөлігі мемлекеттік кәсіпорындардан жеке кәсіпорындарға аусты. Шағын және орта бизнес нысандары арасында тауар айналымың ең жоғары деңгейі коммерциялық және делдалдық қызмет бөлігінде. Сонымен қатар ол жұмыс орнының саны жағынан да алда.

Жұмыспен қамтудың салалық құрылымын қарастырсақ, шағын бизнеспен айналасатын әрбір үшінші адам сауда жүйесінде, әрбір бесінші өнеркәсіптік өндірісте, әрбір алтыншысы құрылыста еңбек етеді.Тұрғындарды жұмыспен қамтудың жалпы саны жағынан алғанда сауда саласында олардың 36,1 пайызы, өнеркәсіптік өндіріс орындарында – 21,2 пайызы істейді, қалғандары түрлі қызмет көрсетумен айналысады. Бұл деректерден сауда ісі әлі де басым екендігін, салалық құрылымдарда өндіріс көлемі әлі де өзгере қоймағанын көруге болады. Шағын және орта бизнес саласында жұмыспен қамту және фирмалар санының өсуі-негізінен коммерциялық кәсіпорындар есебінен толығып, жалпы алғанда баяу өсуде. Сонымен бірге өндірістік сипаттағы кәсіпорындар саны қысқарды. Өндіріс ғимараттары негізінен мемлекеттен немесе мемлекеттік кәсіпорындардан жалға алынса, негізгі құрал-жабдық фирмалардың өз еншісінде. Оның көпшілігі бұрында пайдаланып келген.Дегенмен, өнімділігі мен техникалық жайы кәсіпкерлерді қанағаттандырады. Іс жүзінде жаңа қондырғылар алуда кедкргі жасалған жоқ.

Жұмыс ітеп тұрған шағын кәсіпорындар өндірген өнім /жұмыс, қызымет көрсету/ Көлемінің 73 пайзға жуығы / 213,3 млрд. теңге/ сауданың үлесіне тиеді. Өнеркәсіп саласында 19,7 млрд. теңгеніңғана өнімі өндірілген, бұл небәрі 6,7 пайыз, ауыл шаруашылығында — 8,5 млрд. теңгенің / 2,9 %/, құрылыста – 11,9 млрд. теңгенің -/4,19 % , көлік және байланыс саласында – 7 млрд. теңгенің / 2,4 % /, мейманханалар мен мейрамханаларда – 1,6 млрд. теңгенің / 0,6 % / жұмыстары атқарылады.

Кесте 3. Оңтүстік Қазақстан облысында 01.01.2005 жылға шағын бизнес субъектілері туралы мәліметтер

	Аудандар мен қалалар	Шағын кәсіп керлік субъектілерінің саны	Соның ішінде:
			Заңды тұл Ғалар	олардан				Жеке тұлғадар	олардан
			Заңды тұл Ғалар	Па- тент	Оңайтылған декларация	Жеке түрлері бойынша	Жалпы ұйым дастр. Тәртіппен	Жеке тұлғадар	патент	Оңталған декларация	Жалпы ұйымд.тәртіппен	Кәсіп.жеке түрлері	Бірреттік талан мен	Бірыңғай жер салығы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
1	Байдібек	972	227	1	0	0	226	745	176	0	469	0	85	15
2	Ордабасы	3434	361	52	0	0	309	3073	320	0	1662	1	710	380
3	Отырар	1457	201	18	0	0	183	1256	171	0	242	0	105	738
4	Қазығұрт	3474	248	16	0	0	232	3226	338	0	686	3	1048	1151
5	Мақтаарал	16651	834	33	7	0	794	15817	1085	0	14	6	1310	13402
6	Сайрам	7291	563	10	0	0	553	6728	1362	0	79	3	1745	3539
7	Сарыағаш	8881	684	29	6	0	649	8197	777	0	42	5	3384	3989
8	Созақ	980	274	5	0	0	269	706	243	0	169	0	134	160
9	Төлеби	3222	330	3	0	0	327	2892	338	0	20	2	847	1685
10	Түлкібас	3820	472	7	0	0	465	3348	405	0	1189	3	854	867
11	Шардара	5331	124	6	0	0	118	5207	216	0	741	0	731	3219
12	Арыс	1560	214	14	0	0	200	1346	297	0	268	0	377	404
13	Кентау	1457	110	1	0	0	109	1347	585	0	31	10	570	151
14	Түркістан	5898	420	5	1	0	414	5478	788	0	364	10	1986	2330
15	Шымкент	15966	3353	0	13	0	3340	12613	5153	2	574	132	6730	22
	Барлығы	80394	8415	200	27	0	8188	71979	12254	2	6550	175	20616	32382

2 кесте мәліметтеріне қарағанда Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 01.01.2005 жылы шағын бизнес пен айналысатын субъектілердің жалпы саны 80394-ке жетті. Оның ішінде заңды тұлға ретінде құрылғандардың үлесі-

10,5 %, яғни 8415,ал жеке кәсіпкерлер үлесі — 89,5 %, яғни 71979.

Шағын бизнесті дамыту жөніндегі ақпаратты талдағанда агроөнеркәсіптік кешендегі шағын бизнес қазіргі уақытта еліміздің эканомикасына тиісті үлес қоса алмай отырғанын немесе табысын жасырын ұстайтынын байқауға болады. Сонымен бірге экономиканы сараптағанда мемлекеттің стратегиалық бағытын жүзеге асыруда шағын бизнес басты құралдардың біріне айналғаны да байқалады.

Шағын және орта бизнес, әсіресе, агроөнеркәсіптік өндіріс саласында мықтап дамуға тиіс. Өткен жылдарды еске алсақ, ауыл шаруашылық шикізатының басым бөлігі республикадан тыс жерлерге тасымалданып, сол жерлерде өңделіп, дайын өнім жоғары бағамен қайта әкелінді. Мұның үстіне, тасымалдау кезінде өнім сапасы төмендеді, шығынға жол берілді. Бірқатар жаңа өнім алуға болатын қалдықтар өңделген жерлерде қалды. Қазіргі уақытта агроөнеркәсіптік кіргізу жүйесіндегі шағын кәсіпорындардың осы мәселені шешу үшін жақсы мүмкіндіктері бар. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл –селоларды дамытудың басты бағыттары туралы » заңда: «Агроөнеркәсіптік кешен құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік шаруашылықтар, өндірістік және тұтынушылар кооперативтері, ұйымдар, сондай-ақ, ауыл шаруашылығы үшін өндіріске тиісті қаржы жұмсайтын, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен шұғылданатын, шикізаттарды өңдеп, олардан алынған өнімдерді сақтауды және өткізуді қамтамасыз ететін… шаруашылық нысандары кіреді»,- деп атап көрсетілген.

Агроөнеркәсіптік кешен-экономиканың ірі де әеуметтік маңызы зор бөлігі.Жалпы ішкі өнімнің алтыдан бір бөлігі ауыл шаруашылығының, сондай-ақ, ұқсату кәсіпорындарының үлесіне тиеді. Еліміздің тұтуну базарының 70 пайыздан астамы ауыл шаруашылық шикізаттарынан дайындалған азық-түлік пен тауарлар есебінен молығады. Аграрлық сала қызмет көрсетүдің және көптеген өнеркәптік саланың дамыуна жағдай жасайды. Сол себепті де агроөнеркәсіп өндірісіне баса назар аудырылып, оған мемлекеттік қолдау көрсетіліуі керек. Ауыл-селоның қайта түлеп, өркендеуі үшін ұлттық саясат, бір тұтас нормативттік-құқықтық база және базар кеңістігі ауадай қажет. Экономиканың ауыл шаруашылығы бөлігіндегі көп қырлылық еркін және дербес тауар өндірушілер болуға тиісті,меншіктің түрлі пошымындағы ірі, орта және шағын кәсіпорындардың оңтайлы ұштастырылыуын талап етеді. Олар бәсекелестік негізінде,базардыөркендетіп, оның дамыуна қолайлы жағдай жасайды,сонымен бірге, дамудың болашағы мен тиімділігін айқындайтын ықпалдастықта болады. Шағын кәсіпорындар материал және қаржы ресурстарын ұтымды пайдаланып, ғылым мен техника жетістіктерін ескере отырып, өндірісті тұтынушы мүддесіне қарай неғұрылым тез бейімдейтігін байқауға болады.

Базарлы экономикаға көшуге орай көптеген жаңа шаруашылық пошындары пайда болды. Меншіктің мемлеттік және кооперативттік пошындары қатарына жаңа түрлер келіп қосылды. Олардың арасында жеке меншікке негізделген шаруа қожалығының өзіндік салмағы бар.

Батыста ірі және ұсақ өндіріс орындарының мәселелері кәсіпорын ауқымындағы жетістіктер мен кемшіліктеді саралау барысында шешімін табады. Аграрлық кәсіпорындардың көлемі,көбінесе өндіріс технологиясы мен басқаруға жұмсалатын шығынға байланысты болады. Бүгінгі күні шағын және орта кәсіпорындар тиімді болып табылатын өндіріс түрлері аз емес.Көптеген ғалымдар өркениаты базарлы экономиканың материалдық және әлеуметтік базасында ұсақ, сондай-ақ, орташа бизнес тиімді қызмет көрсетеді деп санайды. Олар жеке меншікке негізделген шаруа қожалығы ғана ауыл экономикасын өркендетеді десе, басқалары ірі шаруашылықтардың басымдылығын алға тартады, ушіншілері осы және басқа да меншік пошымдарын мойындайды. Бірақ шаруашылықты басқарудың кез келген пошымы,орнықты экономикалық орта қалыптасқанда ғана табысты жұмыс істей алады, яғни меншіктің барлық пошымы үшін бірдей базар шарттарын орнықтарып, нағыс бәсекелестікке жол ашудың маңызы зор. АҚШ-тың агроөнеркәсіптік кешені әлемдегі ең ірі ғана емес, осы аса бай елдегі экономиканың тиімділігі неғұрылым жоғары бөлгі ретнде көрініп отыр. Бұл мемлекеттегі агроөнеркәсіптік сектор өте кең: онда 23 млн. адам еңбек етеді яғни елдегі жұмыспен қамтылған барлық адамдардың 18 пайызға жуығын құрайды. Ауыл шаруашылығы шекізатын ұқсату, тасымалдау және өткізу салалары маңызды рөл атқарады. Агроөнеркәсіптік кешеннің жалпы өнімнің 600-650 млрд. долларға дейінгі бағасы немесе 60 пайыздан астамы жоғары аталған салаларда түзіледі.

Шағын бизнес тек бәсекелестіктің ғана емес, сонымен бірге, қоғамдағы техникалық прогресс пен ақпараттандырудың да лайықты ұйытқысы болып табылады. Ол шағын және орташа қалалар мен аудандар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік – экономикалық жағдайын жақсатырған қызмет етді. Шағын бизнес мемлекет тарапынан оңай қадалағанады және оны дамытуға көп шығын жұмсалмайды.

Ал Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешеніндегі дағдарыс әлі де жалғасуда: ауыл шаруашылығы дақылдары түсімінің, сапа сының кемүі, жер құнарының төмендеуі, тауар өндірушелерді техникамен жарақтандыру деңгейінің құлдырауы, табиғы жағдайда тәуелділік және т.б. осыны көрсетеді. Мал шаруашылығында жемшөп дайындау жүйесінің бұзылуы салдарынан өнім өндіруге жұмсалатын қаржы ұлғайды.Сондай-ақ, малды өз төлі есебінен көбейту процесі жетілдірілмеген, осылардың кесірінен барлық түлік саны қысқарды. Соңғы жылдарда фермерлердің қарамағындағы жыртылатын жер көлемінің ұлғаюы ауыл шаруашылық өндірісінің өсуінен емес, керісінше құлдырауының салдарынан. 1997 жылы жыртылатын жердің 15 пайызын және пайдалы жердің 12 пайызын иемдеген фермерлік шаруашылықтар жалпы ауыл шаруашылық өнімінің 11 пайызын ғана өндірген. Ал, 1998 жылы республикадағы барлық пайдалы жердің 17 пайызына және жыртылатын жердің 19 пайызына ие болған фермелер шаруашылықтың барлық категорияларында өндірілген жалпы өнімнің тек 9 пайызын ғана өндірді.

1999 жылдың бірінші қаңтарына 58000-нан астам шаруа қожалықтары болды бір шаруа қожалығына орта есеппен 2 сиыр, 15 қой- ешкі, 1 шошқа, 2 жылқы, 4 құс тиесілі болып, жұмыс күші орта есеппен 4 адамды құрған. 1998 жылды шаруа қожалықтарының тек 12 пайызы ғана таза табыспенаяқтады. Шаруашылықтардың 70 пайызының кіріс көлемі 1000-нан 50000 теңге аралығында болды. Залал шеккен шаруашылықтардың неғұрылым жоғары пайызы Ақтөбе /68 %/, Батыс Қазақстан /56 %/, Қостанай /42 %/, Солтүстік Қазақстан /40 %/ облыстарында. Соған қарамастан Үкіметтің «Қазақстан Республикасында 2000-2003 жылдарға жер пайдалану құқығын беруді қамтамасыз ету бағдарламасында» 2003 жылы шаруа қожалықтары саны 125000-ға дейін жеткізу көзделген.Осыған орай, ірі аграршы-экономист А.В.Чаяновтың:«ұсақ шаруашылықты қорғау- жан таласқан шауашылық жүйесінің бірнеше ұрпағын қорғау» деген сөзі еске түседі.

Қазіргі қалыптасқан күрделі жағдайы ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің қарқымды дамуына тұсау болып отырған екі факторды бөліп көрсетуді керек. Бұл – техникалық мүмкіндіктің әлсіздігі және қаржы ресурстарының тапшылығы. Ауылды техникамен қамтамасыз екі проблемасын шешпей бұл қиыншылықтан құтыла қою қиын. Мұның екі жолы бар: ең алдымен, техниканың пайдалану мерзімін неғұрлым ұзарту және машина – трактор паркін біртіндеп жаңғырту. Ол үшін агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдауға арналған қаржы ресурстарының бір бөлігін ауыл шаруашылық техникасын жөндеуді ұйымдастыруға, мақсатты несиелік қаражат бөлуге, техниканы қалпына келтіріп, күрделі жөндеу жүйесін қалыптастыруға, лизинктік компанияларды құру үшін жағдай жасауға, барлық аймақта жеңілдік беретін МТС — тер құруға бағытталуы қажет. Атқарған жұмысы үшін олардан мемлекеттік астық сатып алу кепілдігі болғаны да дұрыс. Энергия бағасын мемлекеттік реттеуді еңгізу аса маңызды. Екінші бағыт жөнінде айтатын болсақ, ауыл экономикасын қаражаттық сауықтыру тіпті курделі.Ол халық шаруашылығы экономикасынан оқшау қалғандықтан емес, басқа салалар шығындарының ауылға тікелей болмаса жанама тиетін әсерінің салдарынан болып отыр. Аталған проблема ауылдағы тауар өндірушілердің тең жағдайда болмауынан туындаған. «Егін түсімі мен малдың салмақ қосуын арттыру керек» деген сөз қаржы құрылымының акциомасына айналған.Сондықтан, ауыл шаруашылығы,өнеркәсіп және сауда арасындағы бағаның сәйкес болуы реттеуге заңдық сипат берілуі қажет.

2005 жылы төмендегi диаграммадан көрiп отырғанымыздай: Қазақстанда жалпы кәсiпорындардың 84 пайызын жеке меншiк, 13 пайызын басқа мемлекеттердiң заңды тұлғалары мен азаматтарының меншiгi, қалған 3 пайызы мемлекетiк меншiк иесiнде.

Республикада шағын бизнесті дамыту жолындағы көптеген кедергілер бүгінгі күні жойылып жатқандығын атай кеткен жөн, Алайда ,шағын бизнестің дамуына тежеу болатын күрделі проблемалар әлі де баршылық. Бүгінгі негізгі проблемалар ; несие алу мүмкіндігінің шектеулілігі ; шағын бизнесті қолдау, қорғау жөніндегі заңдық базаның шынжаулығы; шағын бизнесті қолдау және қорғау инфрақурылымының әлсіздігі; несиенің қысқа мерзімге ғана берілуі және несиені өту пайызының жоғары болуы /30 пайыздан астам/; несие беру құжаттарын толтырудың тым қиындығы; білікті кадрлардың жетіспеуі, тағы басқалар…

Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде кешенді шаралар белгіленген. Бағдарламада шағын бизнесті тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, экономикада оның үлесі ұлғайту, жаңа жұмыс орнының санын арттыру, айқын бәсекелестік ортаны құру, қоғамның ортаща табы ретінде меншік иелерінің бұқаралық тобын қалыптастыру көзделген.

Бағдарламаны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер шешілуге тиіс: ұтымды нарықтық инфрақұрылымды қалыптастырып дамыту; салалық министрліктердің өндірісте, иннофацияда және басқа салада шағын бизнесті дамытуға қолдау көрсетуі; несие беру ісіне жеке сектордың араласуы; шағын бизнесті қолдау аясындағы нормативтік-құқықтық актілерді жетілдіру; сақтандыру жүйесін ұйымдастыру.

Бүгінгі таңда шағын бизнес экономиканың ерекше бөлігі ретінде нақты жұмыс істеп, даму үстінде деп сеніммен айтуға болады. Ал шағын бизнес-Қазақстанды дағдарыстан алып шығатын локомотивтің нақ өзі.

Төмендегі 4 кестеде Оңтүстік Қазақстан облысында шағын бизнес субъектілерінің жалпы санының өзгеруі көрсетілген. Кестеге қарағанда облыста 2004 жылмен салыстырғанда субъектілердің саны 2005 жылда 15401-ге көбейді немесе 19 пайызға. 2005 жылы әлі де жеке кәсіпкер тұлғалардың үлесі заңды тұлға үлесінен асады (10,5 және 89,5 % ). Жалпы саны 2003 жылы 95795 болды. 2004 жылмен салыстырғанда (кесте 4 ) заңды тұлға ретінде құрылғандардың саны 200 ден 265 болды. Жеке кәсіпкерлердің ішінде бірреттік талонмен қызмет көрсетіндердің үлесі 25 %, яғни 21600, ал бірыңғай жер салығын төлейтін субъектілердің үлесі – 47,5 %, яғни 40766. Заңды тұлғалар ішінде ең көп үлесті жалпы ұйымдастырылған тәртіппен (93 % ) және оңайтылған декларация тәртіппен істеушілер алады ( 4 % ).

Кесте 4. Оңтүстік Қазақстан облысында 2005 жыл бойынша шағын бизнес субъектілерінің саны туралы мәліметтер

№	Аудандар мен қалалар	Шағын кәсіп керлік субъектілерінің саны	Соның ішінде:
			Заңды тұл ғалар	олардан				Жеке тұлғадар	Олардан
			Заңды тұл ғалар	Па- тент	Оңайтылған декларация	Же ке түрлері бойынша	Жалпы ұйым дастр. Тәртіппен	Жеке тұлғадар	патент	Оңталған декларация	Жалпы ұйымд.тәртіппен	Кәсіп.жеке түрлері	Бірреттік талан мен	Бірыңғай жер салығы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
1	Байдібек	1606	255	25	0	0	230	1351	158	52	723	0	130	288
2	Ордабасы	4128	463	52	5	0	406	3665	262	44	1875	3	509	972
3	Отырар	1749	260	10	6	0	244	1489	137	42	340	0	114	856
4	Қазығұрт	4037	274	44	7	0	223	3763	152	232	1069	6	1137	1167
5	Мақтаарал	17904	1051	36	16	0	999	16853	389	446	73	7	1274	14664
6	Сайрам	7932	597	19	0	0	578	7335	1402	116	135	25	1229	4428
7	Сарыағаш	11969	729	28	12	3	686	11240	1200	96	33	11	3589	6311
8	Созақ	1223	265	2	3	0	260	958	369	18	262	0	113	196
9	Төлеби	3255	314	8	7	0	299	2941	554	70	18	10	441	1848
10	Түлкібас	4933	383	9	0	0	374	4550	346	96	401	7	1012	2688
11	Шардара	5329	102	4	16	0	82	5227	202	53	351	4	700	3917
12	Арыс	1887	239	18	12	0	209	1648	207	88	470	11	675	197
13	Кентау	1710	123	3	18	0	102	1587	544	76	146	14	773	34
14	Түркістан	7997	459	7	6	0	446	7538	790	255	1036	16	2267	3174
15	Шымкент	20136	4600	0	278	3	4319	15536	6648	747	410	58	7637	26
	Барлығы	95795	10114	265	386	6	9457	85681	13360	2431	7342	182	21600	40766

Оңтүстік Қазақстан облысында 2005 жылдың І тоқсаны бойынша шағын бизнес субъектілерінің саны туралы мәліметтер

№	Аудандар мен қалалар	Шағын кәсіп керлік субъектілерінің саны	Соның ішінде:
			Заңды тұл ғалар	олардан				Жеке тұлғадар	Олардан
			Заңды тұл ғалар	Па- тент	А/ш өндірушілер.жалпы ұйымд.тәрт.	Оңайт.декл.	Жеке түрлері	Жеке тұлғадар	патент	Оңталған декларация	Жалпы ұйымд.тәртіппен	Кәсіп.жеке түрлері	Бірреттік талан мен	Бірыңғай жер салығы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
1	Байдібек	1525	265	17	192	3	0	1260	158	59	20	0	6	838
2	Ордабасы	3885	466	40	190	6	0	3419	173	44	59	3	15	2532
3	Отырар	2167	253	25	110	6	0	1914	175	43	32	0	24	1098
4	Қазығұрт	2930	285	26	146	13	0	2645	334	251	27	5	18	1762
5	Мақтаарал	17402	1052	36	485	17	0	16350	389	494	69	0	201	15187
6	Сайрам	8344	641	41	85	0	0	7703	1464	156	139	29	1158	4786
7	Сарыағаш	8850	761	11	382	13	3	8089	1293	104	32	11	304	6356
8	Созақ	1168	266	3	17	3	0	902	408	14	18	0	20	442
9	Төлеби	3025	317	6	77	9	0	2708	621	71	21	7	19	1976
10	Түлкібас	3891	391	36	111	0	0	3500	201	97	18	4	87	3000
11	Шардара	4722	102	6	23	17	0	4620	225	55	35	8	5	3983
12	Арыс	1264	252	19	66	12	0	1012	210	88	34	14	30	200
13	Кентау	1202	130	4	1	18	0	1072	547	78	24	16	248	175
14	Түркістан	6152	214	76	8	8	0	5942	890	273	405	63	258	3476
15	Шымкент	10004	4754	0	28	303	303	5250	3540	945	448	63	291	26
	Барлығы	76535	10149	276	1921	428	306	66386	10628	2772	1381	171	2684	45837

1.2. Шағын бизнес ерекшеліктері

Нарыққа негізінен милиондаған айналымы бар корпорацияларға жол ашық, ал шағын бизнес құрылымдардың кіруіне мүмкіндік жоқ деген пікірлер бар.

Басты дәлел – шағын фирмалардың жақсы жетелген ірі компаниялармен бәсекелесе алмауы. Шын мәнінде, шағын бизнес бір неше себептерге байланысты ірілермен сәтті бәсекелесе алады. Мысалға ірі кәсіпрорындар стратегиясын өзгерту үшін 6 жыл қажет етеді, ал жаңа стратегия еңгізу үшін 10 жыл және одан да көп уақыт қажет етеді. Одан әрі, технологиялық жаңалықтар-бұл дәстүрлі түрде үлкен бизнес саласы деп саналатын, бірақ статистикаға қарасақ, 2-ші дүниежүзілік соғыстан кейін радикалды технологиялық жаңартпашылықтардың 95 % шағын бизнес саласынан келуде. Басқа қайнар көздердегі мәліметтер бойынша ірі фирмаларға қарағанда, шағын фирмалар 24 есе көп жаңарпашылықтар мен ашылымдар жасауда.

Сондықтан Европа Достығында (ЕС) экономиканың жеке секторындағы 15,7 миллион кәсіпорындардың барлығы жерлік шағын және орта бизнес түрінде болуы кездейсоқтық емес. Шағын бизнес кәсіпорындары 70 % жұмыс орындарымен (62 миллион) қамтамасыз ете отырып, қоғамдастықтың дамуына айтарлықтай үлес қосты, статистикалық мәліметтер бойынша 16 млн. адам өздеріне және 46 млн. адам жалдамалы жұмысшы ретінде жұмыс істей бастады.

Көптеген жылдар бойы әртүрлі елдердің ғалымдары шағын бизнеске анықтама беруге тырысып келеді. АҚШ Конгресс Комитетіне шағын бизнестің 700-ге жуық анықтамасы ұсынылған. Шағын бизнесті сипаттаудың түрлі критерийлері бар, мысалы, өндіріс көлемі, жұмыс істеушілірдің саны, депозиттердің көлемі, негізгі өндіріс қорларының актив бөлігінің өлшем, басқару аппаратының өлшемі, кіріс мөлшері. Ең кең таралған критерийлердің бірі жұмыс істеушілірдің саны. Кейбіреулер жұмысшылар саны 100 – ге дейін, тағы біреулер 50 – ден 1000 – ға дейін, үшіншілері 100 – ден 1500 – ге дейін жететін кәсіпорындарды шағын бизнес кәсіпорындары деп санауды ұсынуда.

Германияда ереже бойынша, жұмыспен қамтылған адамдар саны 1 – ден 500 – ге жететін кәсіпорындарды шағын бизнеске жатқызады, сөйте тұра олар келесі 4 категорияға бөлінеді: 20 – дан 49 – ға дейін, 50 – ден 99 – ға дейін, 100 – ден 199 – ға дейін, 200 – ден 449 –ға дейін. Германияда жылдық ақша айналымы 3,5 – нан 11,5 млн. неміс маркасын құрайтын фирмалар, шағын фирма деп саналады. Германиядағы шағын кәсіпорындардын тиімділігі АҚШ – пен Жапонияға қарағанда жоғары. Мында 12,3 % ірі кәсіпорындардын және ол жерлерде жұмыспен қамтылған 34 % жұмысшылардын үлесіне ұлттық табыстың тек 52,6 % ғана келеді. Жұмыс орындарының үштен екісінен көбі шағын бизнестің арқасында ашылуда.

Жапонияда заңды түрде белгіленген кәсіпорындар критерийлері бар: өнеркәсіп көлік және құрылыста – 300 адамнан көп емес, көтерме саудада – 100, бөлшек сауда және қызмет көрсету саласында – 50, олар осы критерийлерге қарай шағын және орта кәсіпорын статусын ала алады. Сондай – ақ жарғылық капитал өлшері де шектелген: өнеркәсіп, құрылыс және көлікте – 770 мың доллардан жоғары емес, көтерме саудада – 230 мың доллар, қызмет көрсету саласында 77 мың доллар.

Рессей Федерациясының қазіргі қолданып жүлген заңдарына сәйкес, шағынкәсіпорындарға:

өнеркәсіпте – 200 – адамға дейін;
құрылыста – 100 адамға дейін;
көтерме саудада – 50 адамға дейін;
ауылшаруашылығында – 50 адамға дейін;
ғылымда және өндірістік емес салада – 25 адамға дейін;
бөлшек саудада – 15 адамға дейін;

жұмыс істейтін кәсіпорындар жатады.

Қазақстанда адам саны айтарлықтай аз кәсіпорындар шағын болып саналады. ҚР – ның 1997 ж. 8 – сәуірдегі N 499 қаулысына сәйкес шағын кәсіпорындарға:

өндірісте, құрылыста және шаруашылықта – 50 адамға дейін;
саудада және тұрмыстық қызмет көрсетуде – 30 адамға дейін;
көлік және байланысты – 25 адамға дейін;
ғылымда және жаңартпашылық қызметте – 20 адамға дейін;

жұмыс істейтін кәсіпорындар жатады.

Жұмыс істеушілер саны 200 адамнаң аспайтын кәсіпорындар орта бизнеске жатады.

Авторлары, шағын бизненсті жұмысшылардың саны, капитал айналымы, өндіріс көлемі сияқты және т.б. көрсеткіштер арқылы анықтау көзқарасынан бас тартуды ұсынатын зерттеулер де бар. Оның орнына шағын бизнесті ірі бизнестен принципті түрде ажырататын сипатталармаға көңіл бөлуді ұсынуда, атап айтқанда: нарық үлесі, негізін салушылардың кәсіпорынды басқарулары, шешім қабылдау процессіне ірі кәсіпорын әсерлерінің жоқтығы. Мұндай позицияны австралиялық ғалымдар да ұстануда, олар қаржы, бухгалтерлік есеп, қызметкерлерді басқару, қамсыздандыру, маркетинг, өндіріс немесе қызмет көрсету мен сатуды қамтамасыз ету саласында бір немесе екі адамның ғана өздерінің жеке мамандарының көмегінсіз барлық стратегиялық шешімдерді қабылдауға өкілеттігі бар бизнесті шағын деп есептеуді ұсынады.

Анағұрылым жаңашыл зерттеулерде шағын бизнестің мынадай сейпаттамалары ұсынуыда: кәсіпорын қунды қағаздарының ашық сатылмауы; кәсіпорындардың құнды қағаздар шеңбері шектеулі; негізін қалаушылар – тәуекелге бейім алғашқы ұрпақ кәсіпкерлері; менеджерлер командасы толығымен жинақталмаған; бизнес жоғары меркетингттік шығындарға ұшырауда; акционерлермен өзара қатынас аз, жалаң сипатқа ие; бизнес әр түрлі компетенция түрлерін таңдауда жоғарырақ икенділік дәрежесіне ие болады.

Д.Лонгенеке, У.Петтидің, К.Мурдың зерттеулерінде жеке көрсеткіштер ұстанымындағы тәсіл анағұрылым негізгі айырмашылықтарды іздестурімен ұштастырылып, шағын бизнеске анықтама беру үшін келесі критерийлер ұсынулуда:

Бизнесті қаржыландыру бір инвестормен немесе инвесторлардың шағын тобымен жүзеге асырылады. Тек айрықша жағдайларда ғана бизнестің 15 – 20 — дан көп инвесторлары болуы мүмкін
Фирма өзінің маркетингттік бағдарламасын іске асыруда географиялық шектелген аймақтарда жұмыс істейді
Әдетте бизнестегі жұмысшылардың 100 адамнан асп
Ірі фирмалармен салыстырғанда бизнес шағын болып есептелуі мүмкін.

Қазақстан жағдайында шағын бизнеске анықтама бере отырып, қолда бар шетелдік тәжіриберлерді ескере керек, шағын бизнеске келесідей сипаттама беруге болады. Шағын бизнес кәсіпорындары деп, бір немесе бірнеше инвесторлармен құрылған, географиялық шектелген аймақтарда жұмыс істейтін және нарықтын шектелген үлесіне ие кәсіпорындарды айтамыз. Бұл кәсіпорындарда басқаруды ненгізін салушылар жүзеге асырады, олар барлық негізгі стратегиялық шешімдерді қабылдайды; басқару – нысаншылдықтың жоқтығы мен утымды шешім қабылдау сипаттымен ерекшеленеді; басқару саласында, сондай – ақ өндіріс саласында жұмысшылардың жоғары өзара ауыспалылығы байқалады.

Бізде шағын бизнес түсінігі дәстүрлі түрде бірінші кезекте шағын бизнеспен ұқсастырады. Әлі сонау 1990 жылдың тамызында КСРО Министрлер Кеңесінің «Шағын кәсіпорындарды құру және дамыту шараларды тұралы» қауылысы қабылданым, соның негізіне Қазақ ССР Министрлер кеңесінің сәйкес N 432 қауылысы қабылданды. Шағын кәсіпорынды жектеу кезіңде, онда жұмыс істейтін адамдар саны факторы негізіге алынады. Шағын кәсіпорындар азаматтар, жанұя мүшелері және сауда шаруашылығын біреккен түрде жүргізетін басқа тұлғалар тарапынан, мемлекеттік мүлікті басқаруға өкілеттілігі бар әр түрлі заңды тұлғалар мен мемлекеттік органдар тарапынан құрылуы мүмкін еді.

Шағын және орта бизнес, қазіргі кезеңде жұмыссыздықпен сипатталағын Қазақстан экономикасын қажетті жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді. Американ экспресс мәліметтірі бойынша, барлық жаңа жымыс орындары тұрақтанған ірі компаниялардың есебінен емес, жаңа фирмалар есебінен ашылуды. Мысалы, 1987 ж. АҚШ – тің 500 ірі компанияларындағы жұмыс орындарының өсу қарқынына қарағанда, 7 млн. шағын фирмалардағы жұмыс орындарының өсу қарқымы үш есе көп болды.

2004 жылы экономикалық қызметтiң барлық тұрiмен шұғылданған шағын мекемелер, ұйымдар және кәсiпорындардағы бiр қызметкердiң есептелген орта айлық жалақысы 11046 тенгенi құрады, оның iшiнде iрi және орта кәсiпорындар мен ұйымдарда есептелген орта айлық жалақы 11741 тенге болды, ал шағын кәсiпорындар, мекемелер мен ұйымдарда –8394 тенгенi құрады.

Оңтүстiк Қазақстан облысында кәсiпкерлiктi дамыту ауыл шараушылық салаларында және бiрқатар өнеркәсiп салаларында кеңiнен таралған.

2004 жылы Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң саны 12952 құрады. Олар Оңтүстiк Қазақстан облысының жалпы өнiм көлемiндегi ѕлесi 75,7 пайызын құрады. Кәсiпкерлiк саласында жұмыспен қамтылғандар саны 150 мың адамнан асты. Куәлiк және патенттерi бар жеке кәсiпкерлер саны 34,5 мың адам.

85 бiрiккен кәсiпорын жұмыс iстеп жатты, соның iшiнде өндiрiстiк сферада 43 .

Оңтүстiк Қазақстан облысында кәсiпкерлiктi қолдау және дамыту комитетi 1997 жылыдң 1 сәуiрiнде құрылды.

Комитет мiндеттерi :

кiшi және орта бизнес субъектiлерiнiң заңмен қорғалған құқықтары мен мүдделерiн қорғау;
кiшi кәсiпорындардың өсу перспективасы;
кәсiпкерлiкке тұрғындардың басым бөлiгiн, соның iшiнде жұмыспен қамтылмағандарды тарту әрекетi;
кiшi кәсiпкерлiк субъектiерiне құрылысы бiтпеген және қолданылмайтын объектiлердi беру мәселесi;
кәсiпкерлiк құрылымдарды даярлау және қайта даярлау.

Кесте 6

Оңтүстiк Қазақстан облысының кәсiпкерлiк қызметпен айналысушы кәсiпорындар

Экономикалық қызмет тұрi

Тiркелген субъекти-втiң саны

Оның iшiнде жұмыс iстейтiндер

өндiрiс көлемi, млн. тенге

2004ж

2005ж

2004ж

2005ж

2004ж

2005ж

өндiрiстiк өнеркәсiп:

64,7

162,0

Ауыл шаруашылығы

89,7

98,6

Құрылыс

175

103

119

169,0

245,8

Көлiк және байланыс

169,9

181,2

Сауда

2279

1869

1429

1567

986,3

5987,2

Қонақ ѕй және ресторандар

29,2

9,3

Басқа да қызмет тұрлерi

991

861

971

657

1847,9

1908,2

2005 жылы кәсiпкерлiк субъектiлерiне жалға 260 объект берiлдi, оның iшiнде тендер арқылы- 68, бiрiншi қабаттағы қайта жоспарланған пәтерлер саны- 88. 35 құрылысы бiтпеген объектiнi инвентаризациялау жѕргiзiлдi, оның 12 сатуға қойылды.

Кәсiпкерлiктi қолдау мақсатында 2003 жылы 21, 2004 жылы 17, ал 2005 жылы 13 жоба жасалынып; 2003 жылы 78300 мың тенге, 2004 жылы 160590,0 мың тенге, 2005 жылы 99060 мың тенге көлемiнде қаржылай көмек берiлдi.

Берiлген патенттер мен куәлiктер 2000 жылда 12545 101401,2 мың тенге сомасына, 20004 жылда 17936 113295,0 мың тенге сомасында, 2005 жылы 6467 42940,0 мың тенге сомасына.

Дәстүрлі түрде ірі кәсіпорындар мен фирмалардың жұмыс істеуі пайдасыз болып табылатын салаларда шағын бизнес барлық мүмкін болатын қызметтер мен қосалқын жұмыстарды атқаруда кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ете отырып, ірі фирмалармен компаниялардың тиімд жұмыс істеу үшін қолайлы жағдайлар жасап отыр. Бұл жерде 50 – ші жылдардан бері, келесім – шарттар негізінде, ірі компаниялардың шағын және орта маманданған фирмаларғатапсыратын жұмыс көлемі күрт өсе басталады Жапония тәжиребесі көңіл аударалық. Мысалы, 1966 жылдан 1981 жылға дейін ірі фирмалармен контракт бойынша жұмыс істейтін шағын және орта фиямалардың (300 адам жұмыспен қамтылған) үлесі олардың жалпы санында (шағын, орта және ірі фирмалар санының қосындысында) 53,5 –тен 65,5%-ке көбейді.Электроника өнеркәсібінде бұл үлес 1981ж. 85,7%- ке жетті. Ал осы өнеркәсіп саласындағы өндіріс көлеміндегі қосалқы жұмыстардың құндылық көлемінің үлес салмағы 90-ш жылдардың басында 80%-ке жетті.

Сондай-ақ құрылыста шағын және ірі фирмалардың әр түрлі қызмет салалары бар. Ірілері үлкен объектілердің әскр ету жағдайында сәтті жұмыс істейді және ірі тапсырыс берушілермен жұмыс істейді. Шағын құрылыс фирмалары болса, құрылыстық- мантаждық жұмыстарға, бар объектілерді модернизациялау мен қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуге және жеке тапсырыс берушілермен жұмыс істеуге бет алуда. Спецификалық функциялардыы істей отырып, ірі және шағын құрылыс фирмалары бірін- бірі толықтыруда деуге болады.Сондықтан, шағын және ірі құрылыстық кәсіпорындар арасында тікелей бәсекелестік тұралы айту заңсыз. Шағын бизнес ірі бизнеске қарағанда анақұрлым тиімдірек жұмыс істейтін салаларда өзінің нарықтағы тауашасын сәтті иеленеді. Мысалы, ірі комбинат әсері- бұл ірі бизнес саласы екендігіне сөз жоқ, бірақ осы комбинаттағы электро монтаждық фирмалар электро монтаж жұмыстарын әлде қайда тиімдірек орындайды.

Кесте 7. Шағын және ірі бизнесті салыстыру анализі

No	Критерий	Ірі бизнес	Шағын бизнес
1	Қызмет көрсету мен өндіріс салалары	Өнеркәсіп, отын энергия -лық кешен, энергетика	Қызмет көрсету саласы сауда және қамтамасыз етуші өндірістер
2	Шығарылатын өнім сипаты	Массалық өндіріс	Ұсақ сериалы немесе жеке өндіріс
3	Жаңа енгізілімге деген қабілеттілік	Жаңа енгізімге қабілеттілігі аз	Ірілерге қарағанда, жаңа енгізімдер 24 есе көп
4	Стратегияның өзгеруі	6-10 жыл	0,5-1жыл
5	Қызмет саласы	Ірі қалалар және өндіріс кешені	Үлкен және шағын қалаларда
6	Бәсекелік ортаны құру	Нарықтың елеулі бөлігін жаулап алу есебінен бәсекенің шектелуі	Бәсекелестік ортаның күшеуі
7	Кәсіп орынды құру және тіркеу	Қаржылық шығындар- дың едәуір болуы және тіркеу процедурасының созылмалығы	Бастапқы шығындар- дың және тіркеу талаптарының төмендігі
8	Жаңа жұмыс орындарын құру	Жұмыс орындарын құру қарқыны анақұрлым төмен	Жұмыс орындары өте жылдам (3 есе) қарқын мен құрылуда
9	Жұмыс күшін оңтайландыру мүмкіндігі	Жұмысшылардың тар көлемді маман болғандығынан мүмкін емес	Жумысшылардың жоғары дәрежедегі ауыспалылығының арқасында мүмкіндік мол
10	Басқару құрылымы	Көлемі зор басқару құрылымы	Басқарудағы икемділік, басқару аппаратындағы жұмыскерлер саны ең төменгі
11	Басқару жүйиесіндегі мүдделердің ұштастырылуы	Құрылтайшылар мен менеджерлер мүдделерінде қарама- қайшылық болғандықтан ұштаспайды.	Құрылтайшылар мен мененжерлердің міндеттері бір адам үилестіретіндіктке,басқару жүйесін де мүдделер қарама – қарсылығы болмайды.

Шағын бизнестің артықшылықтары айқын. Бұл-шағын бизнестің динамикалығы, икемділігі, өндірілетін өнім мен көрсетілетін қызымет түрлерін тез ауыстыру қабылеттілігі, техналогия саласында сондай-ақ басқа жұмыс істеу салаларында жаңалықтарды еңгізу қабілеттілігі. Соңында, шағын фирмалардағы еңбек ұжымында тұрақты емес қатынас орнатылады, үлкен бюрократиялық құрылым жоқ, жұмысшыларды басқаруға, табыстарды басқаруға тікелей қатыса алады.

Шағын бизнестің басты ерекшелігі- кірістерге қатысуымен және жұмыспен қамтылғандықты сақтап қалуға ынталы болуымен шартталған, жұмыстың ең жоғарғы нәтижелігіне деген жалпы біріккен құштарлық коллектифтік түрде еңбек етуге жәнебригада болып жұмыс істеуге деген ұмтылыс. Ірі фирмаларда құрушылар ( негізін қалаушылар ) кәсіп орынды басқару үшін маман мененжерлерді тартуға мәжбүр, бірақ бұл көбінесе екі жақ мүдделерінің тоғыспауына әкеледі, ал ол өз кезеңінде жалпы басқару тиімділігіне әсер етеді. Шағын және орта кәсіп орындарда мундай қарсылықтардан құтылып кетуге болады, себебі негізін қалаушы мен мененжер-бұл ереже бойынша бір адам. Қазіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде шағын бизнес қайтадан өз мәнімен маңыздылығына ие болады. Көптеген елдердің үкіметтері шағын бизнесті жаңа ойлардың, жаңа жұмыс орындарының табыстар мен өркенеттіліктің көзі ретінде қарастырып, дамуына жағдай жасау шаруаларын қабылдауда.

Шағын кәсіпорынның негізін қалау бойынша бірнеше көз қарастар бар: жаңа кәсіпорын бастау: бүгінгі күндегі бизнесті сатып алу; франчайзинг және жан үйялық бизнес

Шағын бизнестің негізін қалау

Жаңа кәсіпорын

бастау

Бүгінгі күн –дегі биз- несті сатып алу

Франчайзинкттік

қатынастар жүйесі

Жанүйялық бизнес

Сүрет. Шағын бизнестің негізін қалау жолдары.

Жаңа бизнестің негізін қалау түралы мәселелер екінші бөлімде толығырақ қарастырылады. Бүгінгі күндегі бизнесті сатып алу біздің экономикамызда әлі аз танымалы құбылыс, бұл негізінен біздің кәсіпорындарымыздың тәжірибелерінің аздығымен түсіндіріледі. Дегенмен бұл шетелде бизнеске кірудің айтарлықтай тараған формасы ретінде мыдай бір қатар артықшылықтарға ие:

Тәуекел мен тұрлаусыздық факторлары сынға жиі ұшырайтын жаңа кәсіпорын ашумен салыстырғанда, олардың (тәуекел және тұрлаусыздық) деңгейін төмендетүі.
Бизнестің жөнге келтірілген инфрақұрылымының болуы, себебі бизнес әлде қашан құрылу сатысынан өткен, жұмыс істеуде, бизнестің басқа контрагентерімен қарым қатынас орнатылған.
Жаңа бизнесті бастад жүзеге асырылатын шығындарға қарағанда әлде қайда аз келісім баға бойынша бизнесті алу мүмкіндігі.

Біздің Республикамыз үшін шағын бизнестің негізін қалау формаларының ішінде, жаңа бизнес құрудан басқа Шағын бизнестің негізін қалау пен жанұялық бизнес формалары ең өзекті деуге болады.Бұл екі бағытты толығрақ қарастырайық. Алғашқы франчайзингттік келісім ХІХ ғасырда тігін машинасын өндіретін компания мен оның диллері арасында жасалды. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін франчайзинг принциптері формацептикалық бизнес, бөлшек сауда және қонақ үй кешені саласында кең қолданыла бастады. 60 -–70 – ж., тағамды тез дайындайтын технология ( «Магдоналд» фирмасы ) барлық жерге тарала бастағанда, франчайзинг қатынасының келесі дүрлікпесі әр түрлі елдердің өкілдері арасында жасалғандықтан, франчайзинг кең ауқымдық сипатқа ие болды.

Франчайзинг компаниясы (франчайзинг ) өзінің франчайзи-мушілеріне фирма атын, сауда маркасын, өнімін, технологиясын және т.с.с. пайдалану құқығын береді. Франчайзинг жаңадан бастаушы кәсіпкерлер үшін жаңа кәсіпорынды ашу мен жұмыс істеу тәуекелінің деңгейін айтарлықтай төмендетеді. Франчайзинг келісімі жаңа бизнеске, бүгінгі күндегі кәсіпорын мен оның жұмысшылары жинақтаған үлкен тәжірибеледді пайдалануға мүмкіндік береді, сондықтан шетелдегі әр бір 12 – ші кәсіпорынның франчайзингттік болуы кездейсоқтық емес. Франчайзингттік қатынастар жүйесі – тек қана біздей емес, сондай – ақ шетелде де айтарлықтай жаңа құбылыс

1.3.Қазақстан Республикасындағы шағын бизнес жағдайын талдау

Қазақстан Республикасы Агентігінің маманданғандырылған бюллетенінде жарияланған статистикалық мәліметтерге сәйкес, статиститка бойынша 01.10.2000 жылы Республикада 109,4 мың шағын кәсіпорын (заңды тұлғалар) тіркелген. Олардың ішінде тек 74,5 мың бірлігі ғана қызметін жүзеге субъектілерінің жартысынан азы нақты тұрде әр түрлі қызмет түрлерін көрсетіп, өндіріс процесін жүзеге асыруда. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы наурыз айында қабылданған » Шағын бизнесті дамытуды жаңдандыру және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы» Жарлығына және Қазақстан Республикасында шағын бизнесті дамыту мен қолдау көрсетуге бағытталған басқа да заңдарға қарамастан, шағын бизнес қызметінің жаңдануына бетбұрыс болмады.

Сонымен қатар, Республикада шағын және орта кәсіпорындар санының тұрақты өсүі динамикасы байқалуда. 1991 жылдан 2000 жыл дейінгі уақыт аралығында шағын кәсіпорындар саны 6 есе көбейді:

1991 жылы – 18,4 мың бірлік

1992 жылы — 17,8 мың бірлік

1993 жылы — 19,4 мың бірлік

1994-1996 жылы — 21,2 мың бірлік

1997 жылы — 21,9 мың бірлік

1998-1999 жж — 47,6 мың бірлік

2000 жылы — 109,4 мың бірлік.

2003-181 мың.бірлік

2004- 177 мың бірлік

Бүгінде экономиканың шағын секторында жұмыс істейтін адамдардың саны 14,8 млн. жуық, өз кезегінде олар 4 млн. қазақстандықтардың өмірлік қажеттіліктерін қамтамсыз етуде. (кесте 1,6)

1998 жыл басынан бері жұмыс істейтін кәсіпорындардың саны 61,8 мың бірлікке көбейді. Олар 1481572 адамды жұмыс пен қамтамасыз етуде. Тіркелген сондай-ақ жұмыс істейтін шағын кәсіпорындар саны жағынан ең көбі Алматы қаласында байқалуда, онда тіркелген 33395 кәсіпорының 23034-і жұмыс істеуде немесе 69 проценті. Астана қаласында бұл көрсеткіш сәл жоғарырақ, ол жерде тіркелген 5281 шағын бизнес субъектілерінің 4342 бірлігі жұмыс істеуде немесе 82,2 процент, Қостанай қаласында жұмыс істейтін шағын кәсіпорындардың пайызы 80,3 %.

2004 жылы кәсiпкерлiк субъектiлерiне жалға 260 объект берiлдi, оның iшiнде тендер арқылы- 68, бiрiншi қабаттағы қайта жоспарланған пәтерлер саны- 88. 35 құрылысы бiтпеген объектiнi инвентаризациялау жѕргiзiлдi, оның 12 сатуға қойылды.

Кәсiпкерлiктi қолдау мақсатында 2000 жылы 21, 2001 жылы 17, ал 2002 жылы 13 жоба жасалынып; 2000 жылы 78300 мың тенге, 2001 жылы 160590,0 мың тенге, 2002 жылы 99060 мың тенге көлемiнде қаржылай көмек берiлдi.

2005 жылы 1 қазаннан бері Қазақстан Республикасында 885906 адамды жұмыспен қамтамасыз ететін шаруа қожалықтарын қосқанда 257937 жеке кәсіпорынн жұмыс істеуде.

Аймақтар арысында жеке бизнесті дамыту бойынша алдыңғы орынды Оңтүстік Қазақстан облысы иеленуде, онда бизнестің бұл түрімен 54849 дан астамы айналысуда немесе Республика бойынша жалпы көрсеткіштің 21,2 %. Сонымен көрсетілген уақытта республикада 367361 шағын бизнес субъектілері (заңды және жеке тұлғалар) тіркелген. Шағын бизнес өкілдерімен 354494,6 млн. теңге сомасында тауар өндіріліп, жұмыстар менқызметтер көрсетілді, бұл жыл басындағы сәйкес деңгейден 2,8 есе жоғары.

Қазіргі таңда шағын бизнестің дамуы – экономикалық саласында- ішқі рынокты тауар мен қызметтер мен толтыру, бәсекелік ортаны қалыптастыру, әлеуметтік салады-халықты жұмыс пен қамтамасыз ету мәселесін шешуге бағытталған мемлекеттің экономикалық саясатының басымды бағыты болып отыр. Облыста тауарлар мен қызметтердің бәсекелестік рыногі құрылған.

«2003-2005 жж. арналған ОҚО бизнесті дамыту және қолдау » аумақты бағдарламасы іске асырылды. 2003- ж. салыстырғанда шағын бизнес субъектілірінің санының өсімі-5,3 пайызды құрады. Бұл салада облыс экономикасында жұмыспен қамтылған халықтың 1/3 бөлігі жұмыс істейді. Өндіріс ( жұмыс, қызмет) көлемі ( өткен жылдың тиісті мерзімімен салыстырғанда 16,2 млрд. тг. артқан) бюджет төлемдері (1,8 млрд. тг. артқан) ұдайы өсүде.

Бизнес субъектілері тапсырыстардың үлесі 80 пайызды құрады.

Шағын және орта кәсіпорындарды қолдаудың тиімді механизмі болып, кеңестік, ақпараттық, қаржылық қызмет көрсететін «Содби» бизнес-инкубаторы, «ОҚО кәсіпкерлері мен фермерлерді қолдау қоғамдық қоры», «Шағын кәсіркерліктің даму қоры», АҚ аумақтық бөлімшесі, «Қазақстан несие беру» кооперативтік қорының Шымкент бөлімшесі, «Қазақстанның іскер әйелдердің іскер ассоцияцаясы» қоғамдық бірлестігін ОҚО бөлімшесі. Облыстың қалалары мен аудандарындағы бизнесті қолдау орталықтары және т.б. шағын кәсәпкерлікті қолдау инфрақұрылымының элементтері болып табылады. Бизнес субъектілері үшін 3223 – кеңес, 86-семинар, тренигтер өткізілді. Сонымен, «шағын кәсәпкерліктің даму қоры» ақы аумақтық филиалы арқылы Азия Даму және Еуропалық реконструкция және Даму.

Банктердің несие желісі іске асырылады. Өзінің қызметін облыс аумағында атқарған кезден басқа, аумақтық филиал 37 жобаны қаржыландырды, бұл 422 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік берді. 2004 ж. 240,8 млн. тг. 31 жоба қаржылыандырылды.

«Қазақстандық несие беру» корпоративтік қорының Шымкент бөлімшесі белсенді жұмыс атқаруда. Егер, 2000 ж. қор 67 млн. тг. несие берсе, 2003 ж. берілген несие сомасы –652 млн. тг., 2004 ж.- 1138,7 млн. тг. құрадлы. Қордың белсенді клиенттерінің саны 2000 адамнан асты.

ОҚО кәсіпкерлерімен фермерлерді қолдау қоғамдық қоры 25,6 млн. т. 210 несие бөлді.

Облыста жүргізіліп жатқан несие-қаржылық саясат-жұмыс атқарып жатқан және жаңадан құрылған кәсіпорындарда инновациялық технологиялар еңгізуге мүмкіншілік берді. Мысалы, Ордабасы ауданы ШҚ жаңа технология бойынша томат пастасын шығаруды бастады, Сайрам ауданы «Хасантаева және К» ЖШС дәрі дәрмектік шөптерді өндеуді игерді, «Юмакс» ЖШС таза суды өндіруде озанатор қолдана бастады, «Нұр» ЖШС сыйындылығы 0,5-0,75 л шөлмектерге шарап құюға автоматтандырылған шағын желі орнатты.

Кесте 8

2005 жылғы 1 қазандағы шағын бизнесте жұмыс істейтіндердің саны

Аймақтар	Заңды тұлғалар		Жеке кәсіпкерлер мен фермер шаруашылықтары		Барлығы
Аймақтар	*	**	*	**	*	**
Ақмола	23399	24648	35131	36212	58930	60860
Ақтөбе	36630	35699	40809	41381	77439	77080
Алматы	32136	32700	111833	113229	143969	145949
Атырау	14253	14305	16862	16914	31115	31219
Шығыс Қазақстан	42430	42430	110112	110112	152542	15242
Жамбыл	26410	26425	72900	7800	104310	104425
Батыс қазақстан	25754	25956	51009	51224	72763	77180
Қарағанда	62660	62660	52076	52426	104736	115086
Қызылорда	12865	12939	28069	29486	40934	42426
Қостанай	37058	37029	46437	46561	83495	83590
Маңғыстау	19985	19985	3955	4063	23949	24048
Павлодар	18458	18458	22202	21846	40660	40304
Солтүстік	26963	27407	35264	36078	62247	63485
Оңтүстік	54930	50576	193404	194316	248334	244896
Алматы қаласы	129308	140542	37175	42615	166483	183157
Астана қаласы	23821	23887	11340	11447	35161	35334
Республика бойынша балығы	587080	595666	873978	885906	1461058	1481572

*2004 жылғы 1 қыркүйекке; ** 2005 жылғы 1 қазанға

Салалық құрылымда көрсетілген сомада (354496,6 млн. теңге) өндірілген өнім (жұмыс қызмет көрсету) көлемінің 54 % тен көбі саудаға тиесілі. Өнеркәсіп саласында тек 28724,1 млн.теңге сомасында өнім өндірілген немесе 8,1 % ауылшаруашылығында – 34223 млн теңге (9,7 %), құрылыста – 21153,3 млн. теңге ( 6 % ), көлік және байланыс – 12456 млн.теңге (3,5 %), қонақ үйлері мен мейрамханаларда-4346 млн.тг. (1,2 %) (кесте 9)

Кесте 9. 2005 жылдың 1 қазаңдағы барлық шағын бизнес субъектілерінің өндірген салалық құрылымы

	Барлығы		І.с. пере-а/ш		А/ш		құрылыс		Көлік ж/н байланыс		Сауда		Қонақ үйлер		Басқа қызмет түрлері		барлығы
	Млн.тг	%	Млн.тг	%	Млн.тг	%	Млн.тг	%	Млн.тг	%	Млн.тг	%	Млн.тг	%	Млн.тг	%	Млн.теңге
Ақмола	1379,1	15,3	912,1	10,2	1876,6	26,9	198,1	2,2	233,7	2,6	4502,0	50,0	206,1	2,3	590,6	6,6	8986,2
Ақтөбе	1158,1	9,1	322,8	2,5	3103,9	24,4	1429,3	11,2	1454,5	11,4	2886,3	22,7	315,5	2,5	2383,7	18,7	12731,3
Алматы	3093,6	6,4	0,0	0,0	2814,1	14,9	1346,2	7,1	524,7	2,8	5675,6	30,1	468,9	2,5	4921,62	26,1	18842,7
Атырау	513,0	14,6	105,2	3,0	594,8	16,9	417,8	11,9	415,3	11,8	919,4	26,1	281,4	8,0	383,6	10,9	3525,3
Шығыс Қ	2757,5	3,6	0,0	0,0	0,0	0,0	1167,3	1,5	210,2	0,3	60465,6	78,9	134,1	0,2	11860,5	15,5	76595,2
Жамбыл	744,7	7,9	173,6	1,9	3277,4	34,9	162,0	1,4	225,9	2,4	3430,2	36,6	295,9	3,2	1242,7	13,3	9378,8
Батыс Қаз	2214,8	15,1	164,6	1,4	1669,1	0,3	556,2	3,8	761,9	5,2	7290,7	49,7	73,6	0,5	2091,2	14,3	14657,5
Қарағанда	1199,4	5,5	292,2	1,3	312,2	1,9	1036,6	4,8	591,9	2,7	16942,9	77,7	206,4	0,9	1502,8	6,9	21792,2
Қызылор.	410,5	7,8	12,16	0,2	704,9	13,3	439,1	8,3	301,8	5,7	1828,4	34,6	246,0	4,6	1361,0	25,7	5191,6
Қостанай	2855,0	14,9	2309,3	9,6	1864,0	7,8	396,3	1,7	956,3	4,0	15281,8	63,7	353,5	1,5	2265,5	9,5	239312,1
Маңғыс Тау	1732,0	21,9	101,5	1,3	38,0	0,5	716,0	7,4	376,0	4,8	2883,6	36,5	299,4	3,8	1864,0	23,6	7909,0
Павлодар	777,0	7,1	493,0	4,5	1247,0	11,3	516,2	7,4	467,0	4,2	6760,8	61,4	42,0	0,4	1210,0	11,0	1102,0
Солтүстік	1163,0	9,7	0,0	0,0	3537,0	29,5	327,0	2,7	239,0	2,0	5596,0	46,8	130,0	1,1	976,0	8,2	1196,0
Оңтүстік	2738, 2	10,5	1189,9	4,6	12945,1	49,8	1819,5	7,0	633,8	2,4	5291,6	20,4	343,5	1,3	2206,5	8,5	25978,2
Алматы қаласы	29,77	3,6	0,0	0,0	241,9	0,8	8878,8	10,8	4568,2	5,6	44289,4	53,9	507,7	0,6	20635,3	25,1	82097,5
Астана қаласы	3013,3	15,3	281,6	1,4	0,0	0,0	1747,7	8,8	495,8	2,5	10053,8	50,9	442,3	2,23	999,1	20,2	109752,0
Республикабарлығ	28724,1	8,1	6358,5	1,8	34223,0	9,7	21153,3	6,0	12456,0	3,5	194097,8	54,8	4346,3	1,2	59494,1	16,8	354494,6

Сонымен, сауда-делдалдық қызмет бұрынғысынша бизнес қызметтің негізгі түрі болып табылады.

2000 жылдың басынан ҚР – сы Президентінің » Шағын бизнестің дамыун жандандыру мен мемлекеттік қолдау көрсету шаралары тұралы » 1997 ж. 6 наурызда қабылданған № 3398 Үкімінің орындалуымен республикада қолдалынмай қаңырап тұрған 4565 объектілер мен ғимараттар айқындалды. Олардың 2066 – сы шағын бизнес субъектілеріне сатылады, 1876 объект жалға берілді. Өндірісттік мақсатта пайдалануға, кәсіпкерлердің таңдаулары бойынша 731- і – сенімгерлікпен басқаруға және 660 – объект ақысыз негізде берілді. Аймақткар арасында айқындалған әр түрлі негізде сатылған және берілген объектілер саны бойынша алдынғы орынды Ақтөбе мен Қызылорда облыстары алатындығын атап кету керек.

Бюджетке келіп түскен салық аударымдарымдары мен басқа төлемдердің мөлшері 01.10.2005 ж. Бизнес қызметінің нәтижесі бойынша 29257,6 млн. теңгені құрады. Салыстырмалы түрде аударымның ең жоғары пайызы Алматы қаласында байқалды – 11229,9 млн. теңге немесе 38%, Қарағанды облысында – 3222,6 9 млн. теңге немесе 11,3%.

Бюджетке келіп түскен ең төменгі түсін Жамбыл облысында белгіленді – 297 млн. теңге немесе 1,0%.

Шағын бизнеске қаржылай қолдау көрсетуге келсек, ҚР – сы ұлттық банктің оперативтік мәліметтері бойынша ағымдағы берілген несие портфелі 24298,8 млн. теңгені құрады. Қысқа мерзімді несиелердің үлесі 74%, ал орта және ұзақ мерзімді несиелерді 26%. Шағын бизнеске қаржылай қолдау көрсету мақсатында Республикада ( Шағын бизнесті дамыту қоры ) ЖАҚ жабық акционерлік қоғамы құрылды. 1998 ж. ( АДБ ) Азия Даму Банкісі мен ( ЕНДБ ) Еуропалық Қайта Құру және Даму Банкісінің зайымдары бойынша шағын бизнесті несиелеу көрсеткіштері келесідей: АДБ зайымдары бойынша 49 жоба қаржыландырылды, жалпы сомасы 34,0 млн.АҚШ доллары, бұл 2000 астам жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік берді.

АДБ зайымы банктер арасында келесідей түрде үлестірілген:

» Банк Центр Кредит » ААҚ – 5 жоба, 3100600 АҚШ доллары сомасында,

» Цесна Банк » ААҚ – 4 жоба, 1370000 АҚШ доллары сомасында,

» Казагропромбанк » (АООТ) – 10 жоба, 2624730 АҚШ доллар

» Семей қалалық акционерлік банк » – 5 жоба, 4886280 АҚШ доллары сомасында,

» Газпромбанк » – 5 жоба, 1470000 АҚШ доллары сомасында,

Қазақстан Республикасының Қаржы Министірлігі,

» Шағын бизнесті дамыту қоры » – 1 жоба, 963350 АҚШ доллар сомасында,

» Казкоммерцбанк » ААҚ – 9 жоба, 9594669 АҚШ доллар сомасында,

» Бизнес-банк » ААҚ – 2 жоба, 340000 АҚШ доллар сомасында,

» Банк Туран Алем » ААҚ – 7 жоба, 7952950 АҚШ доллары сомасында,

» Фонд Ақмола » ЖАҚ – 1 жоба, 1700000 АҚШ доллар сомасында.

Еуропалық Қайта Құру және Даму Банкісінің несие желісі бойынша шағын бизнес субъектілерін несиелеу табысты түрде жүзеге асырылуда. ЕҚҚДБ – ның бірінші қарыз траншы меңгерілді, екінші траншты іске асыру басталды, оның ішінде 2,55 млн. доллар меңгерілді.

842 жоба бойынша ЕҚҚДБ зайымдарын игеру басталғалы бері 7,676 млн. АҚШ доллары сомасында несие берілді.

Өкілетті банктер мен олардың филиалдар тарапынан мамыр және желтоқсан айлары арасында шағын бизнесті несиелеу бағдарламасы келесі түрде көрініс тапты: Казкоммерцбанк – 278; Центр Кредит Банкі – 194; Халық Банкі – 185; АСҚБ – 60; Цесна Банк – 27; Туран Әлем Банкі – 26; барлығы – 704. Микронесиелер бойынша берілген несиелердің орташа мөлшері 6004 АҚШ долларын және шағын несиелер бойынша 43613 АҚШ долларын құрады. ЕҚҚДБ желісі бойынша несиелеу динамикасы айтарлықтай жоғары- ай сайын 100- ден асады. ЕҚҚДБ несие желісінің бірінші зайымы бойынша барлығы 72,5 млн. АҚШ доллары сомасында несие берілуі керек.

Бұдан басқа аймақтарда өндірісті кеңейту мен жаңа сын ашу бағдарламаларын қаржыландыру үшін қосымша көздер іздестірілуде.

11 кестеде облыстар, Астана мен Алматы қалаларының берген мәліметтері бойынша 2005 жылдың 1 – қазанындағы аймақтық шағын бизнесті дамыту және қолдау бағдарламаларының орындалу нәтижелері берілген.

Кесте 11.

2005 жыл 1- қазандағы аймақтық шағын бизнесті қолдау және дамыту бағдарламаларын орындау жайлы мәліметтер

Аймақтар	Пайдаланылмайтын объектілер										Бітпеген объект		Сатылғ.өткізіл. жер учас.		Қайта жосп. Рұқ.алын.патер
Аймақтар	Анық-ғаны		Сатыл-ны		Жалға бер.		Сенімге бер.		Қайтар-сыз бер		Анық-н	сатыл
	жоба	нақты	*	**	*	**	*	**	*	**	*	**	*	**	*	**
Ақмола	201	203	63	64	43	43	81	82	52	52	7	8	4022	4025	767	789
Ақтөбе	556	556	148	148	173	173	93	96	47	47	5	5	4652	4723	402	412
Алматы	76	76	40	40	28	31	16	17	26	26	0	0	15819	16039	0	0
Атырау	281	281	116	118	114	114	0	0	51	51	36	37	491	500	315	335
Шығыс Қазақстан	193	193	77	77	6	6	207	221	78	82	25	25	1649	1758	1596	1613
Жамбыл	245	242	7	7	225	223	12	12	0	0	0	0	59	59	163	163
Батыс Қазақстан	167	184	19	19	111	159	19	23	14	16	3	3	3842	3930	309	316
Қарағанда	345	345	171	171	98	98	53	53	131	131	59	59	4808	4858	1497	1568
Қызылорда.	403	403	163	164	149	157	66	68	0	0	0	0	52	54	214	214
Қостанай	56	56	53	53	0	0	3	3	0	0	24	24	535	545	558	580
Маңғыстау	292	292	224	224	56	56	0	0	12	12	14	14	4639	4658	323	360
Павлодар	166	166	117	117	44	44	0	0	33	33	13	13	4343	4095	1206	1225
Солтүстік Қазақстан	67	67	26	26	0	0	28	28	17	17	13	13	5283	5283	536	536
Оңтүстік Қазақстан	23	23	19	19	3	9	107	109	45	49	8	8	12427	12511	601	617
Алматы қаласы	1409	1409	790	805	754	756	7	7	112	115	3	3	1094	1120	1525	1530
Астана қаласы	69	69	14	14	7	7	12	12	29	29	0	0	660	660	680	699
Республика барлығы	4549	4565	2047	2066	1811	1876	703	731	647	660	210	212	4285	64818	10692	10957

2005 жылдың басынан бері жұмыс істейтін өндірістерді дамыту бойынша 1722 жобаны қаржыландыру үшін жоспарланып отырған 5189,5 млн. теңгеден 5372,6 млн. теңге шамасында несие қаражаты бөлінді, ол 103,5 % құрайды. Нәтижеде қосымша 19743 жұмыс орындары ашылды.

Сонымен, ірі және шағын бизнесті бір – біріне қарсы қоюдың қажеттілігі жоқ екендігін айта кетейік. Мысалы, құрылыс кешенінде әр бір сектор өз міндеттерін атқарады,оның үстіне шағын құрылыс бизнестері ірі құрылыс ұйымдарының тапсырыстары бойынша қосалқы мердігерлік жұмыстарын орындағаны үшін кейде ірі бизнестің бір бөлігі ретінде қарастырылады.Мұны және шағын ірі құрылыс фирмаларындағы еңбек өнімділігінің деңгейі тұралы мәліметтер де күәләндіруда. АҚШ – та құрылыс фирмаларындағы еңбек өнімділігі 63865 доллар /адам. құрайды, ал шағын құрылыс фирмаларында бұл 32303 доллар / адам деңгейіне жақындауда. Шағын және ірі құрылыс бизнестегі еңбек өнімділігі деңгейліріндегі мұндай алшақтыққа қарамастан, АҚШ – та 1992 жылғы мәліметтер бойынша шағын құрылыс фирмаларында жалпы құрылысшылар санының 73,4% жұмыс істеген және барлық құрылыс жұмыстары көлемінің 13% орындалған /253/.

Сауда, қызмет көрсету саласы және ауыл шаруашылығының қатарыңда бұл шағын кәсіпорындар маңызды рөл атқараттын сала болып табылады. АҚШ құрылысында жалпы ұлттық өнімнің 80% шағын бизнес тарапынан жасалады, оның үлесіне жалпы сатылымның 60% келеді.

Кесте 12. АҚШ – тағы шағын жеке құрылыс фирмалары қызметтерінің көрсеткіштері.

Қызмет түрлеріне қарай фирмалар	Жалдамалы жұмысшылары жоқ				Ірі фирмаларда- ғы өнімділік (долл./адам)
Қызмет түрлеріне қарай фирмалар	Бірліктер саны (мың)	Меншіктену-шілердің саны (мың)	Жұмыстар- дың көлемі	Өнімділік (долл./адам)	Ірі фирмаларда- ғы өнімділік (долл./адам)
Барлығы	1062,2	1061,2	34271,1	32303	63865
Соның ішінде
Канализация, жылу
Малярлық,түсқа-ғаз жапсырушы	166,6	168,6	3630,2	21607	43800
Электромонтаж-дық	75,7	74,7	2587,8	34506	68090
Сылау,кірпіш қалау, тас қалау	100,1	100,2	3561,4	35257	18133
Еден салу, ағаш жұмыстары	337,9	340,2	8552,0	24270	56595
Шатыр жабу	54,2	54,9	2060,6	37454	63550
Бетон құю	26,4	26,9	1266,3	46888	63550
Сумен қамтамасыз ету	5,2	5,4	285,0	57000	76411
Аралас жұмыс –тар	203,9	197,8	8453,1

Қазақстандағы құрылыс кешенінің шағын секторында жұмыспен қамтылғандар санының динамикасы

100

1994 1995 2000 2005

Құрылысқа қатысу көрсеткіші (ел ішіндегі атқарылған құрылыс жұмыстарының сомасындағы бес ірі құрылыс фирмасының үлесі) Францияда – 18%, Ұлыбританияда — 14%, Жапонияда — 10%, АҚШ – та 8%, ФРГ – да 8%, Италияда — 3% құрайды. 1986 – 88 жылдары ЕО елдерінің құрылысында 2,1 млн. кәсіпкерлер жұмыс істеді, АҚШ – та 2,5, Жапонияда – 1,4.

Халықтың құқықтық базасының төмен болуы шағын бизнесті тіркеуге алу және қызмет көрсетумен айналысатын шенеуніктер деңгейінде шетсіз – шексіз былықтырға жол ашады. Шағын бизнестегі қызмет саласыншектейтін нұсқаулар мен ережелердің ағып – төгілуін тоқтату мүмкінемес, оларға лицениялардың, шектеулердің, нұсқаулардың және патенттердің барлық түрі жатады. Банкротқа ұшыраған шығын кәсіпорындар санының бұрың – соңды болмаған түрде орын алуы кездей соқтық емес. Кітаптің келесі бөлімі осы проблеманы талдауға арналады.

ІІ. ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНЕ САЛЫҚ САЛУ РЕЖИМІ

2.1. Арнаулы салық режимін қолдану талаптары

Шағын бизнес субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің, сондай-ақ олар бойынша салық есептілігін тапсырудың төменде аталған тәртіптердің біреуін ғана дербес таңдауға құқылы:

жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
пәтент негізіндегі арнаулы салық режимі;
оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.

Бұл талап базарларда (жалдау шарттары бойынша базарлар аумағында тұрақты үй –жайларда сауда жасайтындарды қоспағанда) тауарлар өткізетін адамдарға қолданылмайды.

Салықтарды есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне ауысқан кезде жалпыға бірдей белгіленген тәртіп екі жыл қолданылғаннан кейін ғана арнаулы салық режиміне қайта ауысуға болады.

Мыналардың:

1)филиалдарды, өкілдіктері бар заңды тұлғалардың;

2) филиалдарды, өкілдіктердің;

3) заңды тұлғалардың еншілес ұйымдарының және тәуелді акционерлік қоғамдардың;

әртүрлі елді мекендерде өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері бар салық төлеушілердің арнаулы салық режимін қолдануға құқығы жоқ.

2.2. Біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі

Біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимін қызыметі ара-тұра сыйпатта болатын жеке тұлғалар қолданады.

Жылына бәрін жыйнақтағанда тоқсан күннен аспайтын қызымет ара –тура сипаттағы бизнес қызымет деп ұғыналады.

Қызмет түрлерінің тізбесін, біржолғы талаондардың нысаны мен берілу тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

Біржолғы толандардың құны кіріс алынатын объектінің орналасқан жерін, түрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапаны мен көлемін, сондай-ақ қызмет шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін басқа да факторларды ескере отырып, салық, органы жүргізілген орташа күндік хронометраждық қадағалау мен зерттеу деректері негізінде жергілікті өкілді органдардың шешімімен белгіленеді.

Жалдамалы еңбекті қолданбай біржолғы талаон негізіненде ара- тұра сипаттағы қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылмайда және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден босатылады.

Төмендедегі кестеде жеке кәсіпкерлерден бірреттік талаонмен қызметкөрсетушілердің жалпы саны және олар 2003- 2004 І тоқсан аралығында төлеген салық сомалары көрсетілген.

Төмендегі кестеде Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша жалпы шағын бизнес субъектілерінен 2001- 2003 жылдың І тоқсанында жинақталған салық сомалары көрсетілген.

Кесте 13.

2003-2005 жылдарда Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша бірреттік талонмен жеке кәсіпкерлердің төлеген салық сомалары

мың теңге

	Аудандар мен қалалар	Жеке тұлғал.жалпы саны			Төлеген салық сомалары
	Аудандар мен қалалар	2003	2004	2005 6 ай	2003	2004	2005 6 ай
1	Байдібек	85	130	6	435,1	624,4	171,7
2	Ордабасы	710	509	15	2066,6	3076,1	786,6
3	Отырар	105	114	24	580,9	1030	307,5
4	Қазығұрт	1048	1137	18	3561,6	4227,3	1064,3
5	Мақтаарал	1310	1274	201	18007,9	22115	5879,7
6	Сайрам	1745	1229	1158	7908,1	6956	1717,7
7	Сарыағаш	3384	3589	304	23581,1	24893,2	6351,3
8	Созақ	134	113	20	1470,2	1282,5	349,5
9	Төлеби	847	441	19	3150,9	3411,3	694,5
10	Түлкібас	854	1012	87	4186,4	4864	1094,8
11	Шардара	731	700	5	2490,3	2152,5	513,6
12	Арыс	377	675	30	2265,2	2410,1	628,8
13	Кентау	570	773	248	8481,7	8045,7	1658,9
14	Туркестан	1986	2267	258	36417,4	38070,3	8573,8
15	Шымкент	6730	7637	291	90473,1	93270,5	25879,8
	Барлығы	20616	21600	2684	205077	216447	55879,9

Жоғарыдағы 13 кесте мәліметтеріне қарағанда 2004 жылда 2003 жылмен салыстырғанда бірреттік талонмен қызмет көрсететін жеке кәсіпкерлердің жалпы саны көбеуде – 1016 адамға, және салықтар сомасы 11370 мың тг асты, яғни 2004 жылдан 5,5 %- ке .

Кесте 14. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2004 жылы шағын бизнес субъектілерінен жинақталған салық сомалары Мың теңге


Аудандар мен қалалар	Шағын кәсіпкер.сүбъектілерінен салықтар барлығы	Соның ішінде:
		Заңды тұлғалар	Олардан				Жеке тұлғалар	олардан
		Заңды тұлғалар	патент	Оңайтылған деклар.	жеке түрлері	Жалпы белгілен.тәртіп.	Жеке тұлғалар	патент	оңайтыл. Ддек	Жалпы тәртіп	жеке түр лері	Біррет.талон	Бырың ғай жер сал.
2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
Байдібек	19175,4	11743,8	117,8	0	0	11626,0	7431,6	3260	0	470,0	0	435,1	3266,5
Ордабасы	51170,1	34143,8	11897,8	0	0	7793,0	10054,9	1596,1	0	1022,2	0	2066,6	9257,7
Отырар	18329,3	8274,4	481,4	0	0	7493,0	10054,9	1596,1	0	547,0	0	580,9	7330,9
Қазығұрт	25184,9	11093,5	1805,3	0	0	9288,2	14091,4	6584,1	0	856,2	18,7	3561,6	3070,8
Мақтаарл	220701	94880,8	8073		0	86395,5	125820,2	23174,3	0	15950,2	0	18007,9	68687,8
Сайрам	244233,7	217326,0	26026	0	0	191300,0	26907,7	2912,4	0	3066,2	0	7908,1	13021
Сарыағаш	747671,5	676550,0	4402,6	0	3261	668886,6	71124,5	30859,7	0	3929,3	606,5	23581,1	12140,9
Созақ	79272,2	70358,1	884,1	0	0	69474,0	8914,1	6320,2	0	160,5	0	1470,2	963,2
Төлеби	56804,2	35926,0	177	0	0	35749,0	20878,2	4665,8	0	9368,1	35,6	3150,9	3657,8
Түлкібас	51916,8	38027,4	503	0	0	37524,4	13889,4	5329,1	0	972,1	0	4186,4	3601,8
Шардара	54121,3	10186,0	8940	0	0	21246,0	23935,3	3990,1	0	3911,2	10,8	2490,3	13532,9
Арыс	52265,5	40147,9	465,7	0	0	39682,2	12117,6	8148,1	0	756,0	0	2265,2	948,3
Кентау	41023,5	24596,5	72,1	0	0	24524,4	16427,0	4716,4	0	2893,6	184,8	8481,7	150,5
Түркістан	196961,4	119601,8	9892		0	109704,0	77359,6	14178,8	0	16202	0	36417,4	10561,4
Шымкент	1076055,5	757648,5	0	2509	0	755557,5	318407	91047,7	137,8	123368,4	12846,1	90473,1	533,9
Барлығы	2934889,3	2170505	73737,8	509	261	2090996,8	764384,8	211462,6	137,8	183473	13702,5	205077	150532,4

Кесте 14 мәліметтеріне қарағанда Оңтүстік қазақстан облысы бойынша салықтық түсімдер туралы келесіні айтуға болады:

2005 жылы жалпы салықтар ішінде 74 % -ті заңды тұлғалардан жинақталған, ал қалғаны жеке кәсіпкерлерден. Заңды тұлғалардың ішінде 96 % -салықтарды жалпы белгіленген тәртіппен істейтін кәсіпорындар төлеген, ал 3 % астамын патент негізінде істейтіндер төлеген.

2005 жылы жеке кәсіпкерлерден барлығы болып 764384,8 мың теңге жиналған, олардың ішінде ең көп үлесті қосқан патент негізінде істеушілер – 28 % және бірреттік талонмен істеітін жалпы жеке кәсіпкерлерден салыққа –27 % .

Кесте 15

Кесте Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2005 жылы шағын бизнес субъектілерінен жинақталған салық сомалары Мың теңге


№	Аудандар мен қалалар	Шағын кәсіпкер.сүбъектілерінен салықтар барлығы	Соның ішінде:
			Заңды тұлғалар	Олардан				Жеке тұлғалар	Олардан
			Заңды тұлғалар	патент	Оңайтылған деклар.	Жеке түрлері	Жалпы белгілен.тәртіп.	Жеке тұлғалар	патент	Оңайтыл. дек.	Жалпы тәртіп	Жеке түр лері	Біррет.талон	Бырың ғай жер сал.
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
1	Байдібек	17851,1	10216,1	469,5	0	0	9746,6	7635	1124	677,3	1477,3	0	642,4	3714
2	Ордабасы	143159,6	123968,6	9119,2	681,8	0	114167,6	19191	2417,9	424,9	2744,7	10,3	3076,1	10517,1
3	Отырар	25824,7	13627,2	181,7	27,3	0	13418,2	12197,5	1046,1	695,4	1100,7	0	1030	8325,3
4	Қазығұрт	44332,9	29385,1	8740,3	766,3	0	19878,5	14947,8	3308,3	2085,7	1775,3	55,9	4227,3	3495,3
5	Мақтаарл	392213,6	272502,2	7163	2402,5	0	262936,7	119711,4	3629,9	11920,5	3921,6	102,9	22115	78021,5
6	Сайрам	244330,1	209608,6	22510	0	0	187098,6	34721,5	3241,8	1376,1	7969,4	388,8	6956	14789,4
7	Сарыағаш	208397,3	139244,7	3132	2140,2	1284,9	132687,6	69152,6	17752,7	4718	6727,3	1269,7	24893,2	13791,7
8	Созақ	13249	6134,8	1320,7	132,1	0	4682	7114,2	2502,1	416,9	1824,4	0	1282,5	1088,3
9	Төлеби	75066,2	58153	697	2305	0	55151	16913,2	6831	1703,2	714,9	106,2	3411,3	4146,6
10	Түлкібас	109255,1	86133,1	685	0	0	85448,1	23122	3566,8	2004,6	8765,2	57,4	4864	3864
11	Шардара	56688,7	32994,1	4258	400	0	28336,1	23694,6	2890,4	1113,4	2113,8	49,7	2152,5	15374,8
12	Арыс	60111,6	50268,1	2487,3	1929,6	0	45851,2	9843,5	1597	3426,6	1290,6	48,5	2410,1	1070,7
13	Кентау	50779,8	29118,1	225,3	942,6	0	27950,2	21661,7	5490	3916,1	3775,4	263,2	8045,7	170,9
14	Түркістан	278579,1	197470,9	1657,0	726	0	195087,9	81108,2	7444,8	5916,1	17681,0	296,2	38070,3	11699,8
15	Шымкент	1691445,9	1412711,9	0,0	49387,1	2294,6	1361030,2	278734	43470,2	28463,2	96567,4	16059,2	93270,5	903,5
	Барлығы	3411284,7	2671536,5	62646	61840,5	3579,5	2543470,5	739748,2	106313	68858,4	158449	18708	216447	170972,9

Кесте 16. 2006 жылдың І тоқсанында барлық шағын бизнес субъектілерінен жинақталған салық сомалары

мың теңге


№	Аудандар мен қалалар	Шағын кәсіпкер.сүбъектілерінен салықтар барлығы	Соның ішінде:
			Заңды тұлғалар	Олардан				Жеке тұлғалар	Олардан
			Заңды тұлғалар	патент	Оңайтылған деклар.	Жеке түрлері	Жалпы белгілен.тәртіп.	Жеке тұлғалар	патент	Оңайтыл. дек.	Жалпы тәртіп	Жеке түр лері	Біррет.талон	Бырың ғай жер сал.
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
1	Байдібек	5007,8	3596,8	0	17,9	0	3578,9	1411	560	187,5	491,8	0	171,7	0
2	Ордабасы	68106,8	64811,8	0	681,8	0	64130,0	3295	1489,6	180,2	838,6	0	786,6	0
3	Отырар	17038,1	11295,9	0	1,2	0	11294,7	5742	510,9	210,2	4713,6	0	307,5	0
4	Қазығұрт	12777,0	9542,5	0	289,5	0	9253,0	3234,5	673,3	503	993,9	0	1064,3	0
5	Мақтаарл	76346,9	63877,5	0	599,5	0	63278,0	12469,4	1060,5	4725,1	804,1	0	5879,7	0
6	Сайрам	50526,7	42780,0	0	0	0	42780,0	7746,7	2512,2	1146,2	2371,2	0	1717,1	0
7	Сарыағаш	65374,1	51234,1	0	904,1	0	50330,0	14140,0	6337	710,9	740,8	0	6351,3	0
8	Созақ	3820,7	1304,2	0	132	0	1172,2	2516,5	1598	156,4	412,6	0	349,5	0
9	Төлеби	10783,7	6825,0	0	1010	0	5815,0	3958,5	2290	660	314	0	694,5	0
10	Түлкібас	14743,4	12174,0	0	0	0	12174,0	2569,4	225	630,5	619,1	0	1094,8	0
11	Шардара	6334,4	3574,5	0	323	0	3251,5	2759,9	665,1	243,3	1337,9	0	513,6	0
12	Арыс	15565,5	13164,5	0	451,2	0	12713,3	2401	769,9	726	276,3	0	628,8	0
13	Кентау	10400,7	4405,5	0	326	0	4079	5995,7	2113	1511,6	712,2	0	1658,9	0
14	Түркістан	77334,8	62466,2	0	432,2	0	62034	14868,6	2670,9	864,1	2759,8	0	8573,8	0
15	Шымкент	2223893,1	2154845,6	0	23943	0	2130902,6	69047,5	18696,8	11988,4	12483,5	0	25879,8	0
	Барлығы	2658053,5	2505897,6	0	29111,4	0	2476786,2	152155,9	42171,2	24443,4	29869,4	0	55671,9	0

Соңғы кестелердегі мәліметтерге қарағанда келесі қорындылауды болады:

2004– 2006 жылдың І тоқсанында жалпы шағын бизнеспен айналысатын барлық субъектілерінен салық сомалары көбеюде. Мысалы, 2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылда жалпы түсімдер 476395,4 мың теңгеге асты немесе 16 %-ке. Олардың ішінде заңды тұлғалардан алынатын салықтар ішінде жалпы белгіленген тәртіппне қызметкөрсетіндерден салық сомасы – 452473,7 мың теңгеге, яғни былтырғы жылдан 21%-ке көп. Ал 2006 жылдың І тоқсанына Облыстық салық Комитетінің берген мәліметтеріне қарағанда осы мерзімде –жалпы белгіленген тәртіп бойынша – 2476786,2 мың тг. төленген, бұл дегеніміз 2005 жылдың нақты орындалуының 93 %-ті. Және айтып кету керек жылдан жылға шағын бизнеспен айналысатын саны көтерулуде. 2006 жылдың І тоқсанында 10149 шағын кәсіпорындар қызмет көрсетуде.

2.3. Патент негізіндегі арнаулы салық режимі

Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай келетін:

жалдамалы қызыметкерлердің еңбегін пайдаланбаитын;
жеке бизнес нысанындағы қызыметті жүзеге асыратын;
жыл ішіндегі табысын 1,0 млн. теңгеден аспайтын жеке кәс!пкерлер қолданады.

Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермеитін жағдайлар туындаған реттесалық төлеуші оңаилантырылған декларация негізінде арнаулы салық режиміне не салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.

Патент жеке кәсіпкерге бір күнтузбелік жыл шегінде кемінде бір ай мерзімде беріледі.

Жеке кәсіпкер патент алу үшін бизнес қызыметті жүзеге асыратын жері бойынша салық органына қызымет түрін көрсете отрып,уәкілітті мемлекеттік орган белгілеген нысанда өтініш және жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті табыс етеді.

Жеке кәсіпкер лицензиалауға жататын қызыметті жүзеге асырған жағдайда ол мундай қызыметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетуге міндетті. Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын мерзімге беріледі.

Салық төлеушінің бизнес қызыметті жузеге асыратын орны бойынша салық органына, бизнес қызыметті уақытша тоқтата тұру тұралы өтініш берілген жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін бермеуі оның салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келісімі деп саналады.

Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны мен жинақтаушы зейнет ақы қорларына міндетті зайнетақы жарналары төленгенін растайтын қужаттар көрсетілгеннен кейін бір күн ішінде патент беруді жүргізеді.

Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік көрсетілмейінше, патент жарамсыз болады.

Төмендегі кестеде Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша патент негізінде жұмыс істейтін заңды тұлғалар болып құрылған шағын бизнес субъектілердің бюджетке төлеген салық сомалары көрсетілген.

Кесте 17.

Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2003 – 2005 жылдың 1 жартысында патент негізінде істейтін заңды тұлғалардың төлеген салық сомалары

Мың теңге

	Аудандар мен қалалар	Заңды тұлғал.жалпы саны			Салық сомалары
	Аудандар мен қалалар	2003	2004	2005 6 ай	2003	2004	2005 6 ай
1	Байдібек	1	25	17	117,8	469,5	0
2	Ордабасы	52	52	40	11897,8	9119,2	0
3	Отрар	18	10	25	481,4	181,7	0
4	Қазығұрт	16	44	26	1805,3	8740,3	0
5	Мақтаарал	33	36	36	8073	7163	0
6	Сайрам	10	19	41	26026	22510	0
7	Сарыағаш	29	28	11	4402,6	3132	0
8	Созақ	5	2	3	884,1	1320,7	0
9	Төлеби	3	8	6	177	697	0
10	Түлкібас	7	9	36	503	685	0
11	Шардара	6	4	6	8940	4258	0
12	Арыс	14	18	19	465,7	2487,3	0
13	Кентау	1	3	4	72,1	225,3	0
14	Туркестан	5	7	6	9892	1657,0	0
15	Шымкент	0	0	0	0	0,0	0
	Барлығы	200	265	276	73737,8	62646	0

Патент негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі

Патент құнын есептеуде жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің 3 проценті мөлшеріндегі ставканың қолдану жолымен жүзеге асырады.

Патенттің құны жеке табыс салығы және әлеуметтік салық түрінде бірдей үлеспен бюджетке төленуге тиіс.

Жеке кәсіпкерді іс- әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды қоспағанда, патенттің күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлі қызмет тоқтатылған кезде салықтың еңгізілген сомасы қайтарылуға және қайта есептеуге жатпайды.

Нақты табыс патент кезде мәлімделген табыстан асып кеткен жағдайда, салық төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кеткен соманы мәлімдейді және осы сомада салық төлейді. Салық төлеуші өтініші бойынша бұрын берілген патенттің орнына оған нақты табысы көрсетілген жаңа патент беріледі.

Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан төмен болған жағдайда, артық төленген патенттің құны салық төлеушінің өтініші бойынша салық органы жүргізген хронометраждық зерттеден кейін қайтарылады.

Төменгі 18 кестеде Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2001-2003 жылдар аралығында патент негізінде істейтін жеке кәсіпкерлер бюджетке төлеген салық сомалары көрсетілген.

Кесте 18.

2003-2005 жылдарда Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша патенпен істейтін жеке кәсіпкерлердің төлеген салық сомалары

мың теңге

	Аудандар мен қалалар	Жеке тұлғал.жалпы саны			Жылдар
	Аудандар мен қалалар	2003	2004	2005 6 ай	2003	2004	2005 3 ай
1	Байдібек	176	158	158	3260	1124	560
2	Ордабасы	320	262	173	4679,8	2417,9	1489,6
3	Отрар	171	137	175	1596,1	1046,1	510,9
4	Қазығұрт	338	152	334	6584,1	3308,3	673,3
5	Мақтаарал	1085	389	389	23174,3	3629,9	1060,5
6	Сайрам	1362	1402	1464	2912,4	3241,8	2512,2
7	Сарыағаш	777	1200	1293	30859,7	17752,7	6337
8	Созақ	243	369	408	6320,2	2502,1	1598
9	Төлеби	338	554	621	4665,8	6831	2290
10	Түлкібас	405	346	201	5329,1	3566,8	225
11	Шардара	216	202	225	3990,1	2890,4	665,1
12	Арыс	297	207	210	8148,1	1597	769,9
13	Кентау	585	544	547	4716,4	5490	2113
14	Туркестан	788	790	890	14178,8	7444,8	2670,9
15	Шымкент	5153	6648	3540	91047,7	43470,2	18695,8
	Барлығы	12254	13360	10628	211462,6	68858,4	42171,2

Жоғары кесте деректеріне қарап айтуға болады:

Патентпен істейтін жеке кәсіпкерлердің саны жылдан жылға қарай асуда. Сонымен бірген олардан алынатын салық сомасыда. Егер 2003 жылы осы тәртіппен істейтін жеке кәсіпкерлердің саны жалпы облыс бойынша 12254 болса және олар 211462,6 мың теңге төлеген болса, ал 2004 13360 жеке кәсіпкер – 68858,4 мың тг.

2005 ж. 3 ай ішінде салық сомасы – 42171,2 мың тг.болды. Бұл дегеніміз осы жылы салықтан жиналған сома кемінде 2 есе асыуы мүмкін.

2.4.Оңайтылған декларация негізіндегі арнаулы салық режімі

Оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режіміне салық кезеңі басталғанға дейін көшу үшін шағын бизнес субъектілері өз қызыметін

жүзеге асыратын жері бойынша салық органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда өтініш береді.

Қызыметін әртүрлі аумақтық- әкімшілік бірліктерде орналасқан бірнеше объектілерде жүзеге асырған кезде салық төлеуші оңайлатылған деклорация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға өтініш беру үшін салық органын дербас анықтайды.

Мынадай талаптарға сай келетін шағын бизнес субъектілері:

1) жеке кәсіпкерлер үшін;

жеке кәсіпкердің өзін қоса алғанда, қызыметкерлердің шекті орташа тізімдік саны салық кезеңі ішінде он бес адам болса;

салық кезеңі ішінде шекті табысы 4500,0 мың теңге болса;

Келесі кестеде Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2001-2003 жылдар аралығында бюджетке оңтайтылған декларация негізінде жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлер төлеген салық сомалары көрсетілген.

Кесте 19.

2003-2005 3 айында жылдарда Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша оңталған декларация негізінде істейтін жеке кәсіпкерлер төлеген салықтар сомасы

мың теңге

	Аудандар мен қалалар	Жеке тұлғалар саны			Жылдар
	Аудандар мен қалалар	2003	2004	2005 6 ай	2003	2004	2005 3 ай
1	Байдібек	0	52	59	0	677,3	187,5
2	Ордабасы	0	44	44	0	424,9	180,2
3	Отырар	0	42	43	0	695,4	210,2
4	Қазығұрт	0	232	251	0	2085,7	503
5	Мақтаарал	0	446	494	0	11920,5	4725,1
6	Сайрам	0	116	156	0	1376,1	1146,2
7	Сарыағаш	0	96	104	0	4718	710,9
8	Созақ	0	18	14	0	416,9	156,4
9	Төлеби	0	70	71	0	1703,2	660
10	Түлкібас	0	96	97	0	2004,6	630,5
11	Шардара	0	53	55	0	1113,4	243,3
12	Арыс	0	88	88	0	3426,6	726
13	Кентау	0	76	78	0	3916,5	1511,6
14	Туркестан	0	255	273	0	5916,1	864,1
15	Шымкент	2	474	945	137,8	28463,2	11988,4
	Барлығы	2	2431	2772	137,8	68858,4	24443,4

19 Кесте деректері келесіні көрсетуде:

2003 жылы тек Шымкент қаласында оңайтылған декларация негізінде жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлер 137,8 мың теңге ғана салық төледі. Ал 2004 жылда бұл тәртіппен салық төлейтін жеке кәсіпкерлердің саны көбейіп салық сомасы – 68858,4 мың теңге болды. Ол 2003 жылмен салыстырғанда әлдеқайда көп. Бұл тәртіппен салық төлейтіндердің ішінде ең көп үлесті қосқан Шымкент қаласының кәсіпкерлері- 41,3 % және Мақтаарал – 17,3 %. Ал ең аз үлес қосқан Ордабасы кәсіпкерлері – 0,6 %, яғни – 425 мың теңге.

2004 жылдың ішінде оңайтылған декларациямен есептесуді әлі де Шымкент кәсіпкерлері кең қодауда, олар 3 ай ішінде 11988,4 мың төледі, яғни жалпыдан оның үлесі- 49 % тең.

Жалпы қорындылап атқанда 2004 жылда оңайтылған декларация бойынша жинақталатын салықтар сомасы 2003 жылмен салыстырғанда көп болуы күтілуде.

2) заңды тұлғалар үшін;

қызыметкерлердің шекті орташа тізімдік саны салық кезеңі ішінде жиырма бес адам болса;

салық кезеңі ішінде шекті табысы 9 000,0 мың теңге болса, оңайлатылған деклорация негізіндегі арнаулы салық режімді қолданады.

Оңайтылған декларация тәртібімен заңды тұлғалардың 2003-2005 жылдар аралығында Оңтүстік Қазақстанда бюджетке төлеген салық сомалары келесі кестеде көрсетілген.

Кесте

Кесте 20. 2003- 2005 жылдың 3 ай ішінде Оңтүстік Қазақстан бойынша оңайтылған декларация тәртібімен заңды тұлғалардан жинақталған салық мөлшері туралы

мың теңге

	Аудандар мен қалалар	Заңды тұлғал.жалпы саны			Жылдар
	Аудандар мен қалалар	2003	2004	2005 6 ай	2003	2004	2005 3 ай
1	Байдібек	0	0	3	0	0	17,9
2	Ордабасы	0	5	6	0	681,8	681,8
3	Отрар	0	6	6	0	27,3	1,2
4	Қазығұрт	0	7	13	0	766,3	289,5
5	Мақтаарал	7	16	17	412,3	2402,5	599,5
6	Сайрам	0	0	0	0	0	0
7	Сарыағаш	6	12	13	0	2140,2	904,1
8	Созақ	0	3	3	0	132,1	132
9	Төлеби	0	7	9	0	2305	1010
10	Түлкібас	0	0	0	0	0	0
11	Шардара	0	16	17	0	400	323
12	Арыс	0	12	12	0	1929,6	451,2
13	Кентау	0	18	18	0	942,6	326
14	Туркестан	1	6	8	5,8	726	432,2
15	Шымкент	13	278	303	2091	49387,1	23943
	Барлығы	27	386	428	2509,1	61840,5	29111,4

Кесте 20 мәліметтеріне қарағанда төмендегі қорындыларды айтуға болады. Оңайтылған декларация мен істейтін заңды тұлғалардың саны асуымен бірге олардан жинақталған салық сомалары да көтерілуде. Егер 2003 жылда олар барлығы болып 2509,1 мың тг. жинақталған болса, ал 2004 ж. –61840,5 мың тг., яғни бұл сома 25 есе асты. Ал 2004 жылы 2003 ж. салыстырғанда бұл – тағы да кемінде 2 есеге асыуы мүмкін. Бұл дегеніміз осы тәртіп шағын кәсіпорындар үшін өте қолайлы екендігін көрсетеді. Осы салықтар ішінде ең көп үлес салмақты Шымкент қаласының шағын кәсіпорындары қосуда.

Осы берілген талаптарға сай келмеген жағдайларда немесе арнаулы салық режімінен өз еркімен шыққан кезде шағын бизнес субъектісі есепті тоқсаннан бастап өтініш негізінде салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдай белгіленген тәртібіне көшеді.

Жеке кәсіпкердің өзін қоса алғанда, қызметкерлердің шекті орташа тізімдік саны салық кезеңі ішінде оң бес адам болса немесе белгіленген талаптар өзгерген жағдайда ( көрсеткіштер асып кетсе) ұйымдық- құқықтық нысаны өзгерген кездкгі заңды тұлға ретінде оңайлатылған деклорация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға құқылы.

Оңайтылған декларация негізінде бюджеттпен есеп айырысу тәртібі.

Салықты оңайтылған декларация негізінде есептеуді шағын бизнес суъектісі салық салу объектісіне есепті салық кезеніне салық ставкасын қолдану арқылы дербес жүргізеді.

Жеке кәсіпкердің табысына мынадай ставкаларда салық салынуы тиіс:

Тоқсандық табысы	Ставкасы
1500,0 мың теңгеге дейін қоса алғанда	Табыс сомасының 4 проценті
1500,0 мың теңгеден жоғары – 3000 теңгені қоса	60,0 мың теңге + 1500,0 мың теңгеден асатын табыс сомасының 7 проценті
3000,0 мың теңгеден жоғары	165,0 мың теңге + 3000,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 11 процент

Заңды тұлғалардың табысына мынадай ставкалар бойынша салық салынуға тиіс:

Тоқсандық табысы	Ставкалар
1500,0 мың теңгеге дейін қоса алғанда	Табыс сомасының 5 проценті
1500,0 мың теңгеден жоғары – 3000,0 теңгені қоса	75,0 мың теңге + 1500,0 мың теңгеден асатын табыс сомасының 7 проценті
3000,0 мың теңгеден жоғары – 4500,0 мың теңгені қоса	180,0 мың теңге + 3000,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 9 процент
4500,0 мың теңгеден жоғары – 6500,0 мың теңгені қоса	315,0 мың теңге + 4500,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 11процент
6500,0 мың теңгеден жоғары	535,0 мың теңге + 6500,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 13 процент

Егер есепті кезеңін қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің орташа айлық жалақысы Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген ең төменгі айлық жалақының кемінде үш еселенген мөлшеріндей болса, немесе жоғарыдағыдай кестеге сәйкес салық кезені ішінде есептелген салық сомасы, қызметкерлердің орташа тизімдік санын негізге ала отырып, әр бір қызметкерлер үшін салық сомасының 1,5 проценті мөлшеріндегі сомаға азайтылу жағына қарай түзетілуге тиіс.

Табыстың шекті мөлшері 9000,0 теңгеден асып кеткен жағдайда, салық сомаларын есептеуц табыстың шекті сомасынан және нақты алынған табыс сомасынан жеке-жеке жүргізіледі. Салықтың осы сомалдарының арасындағы айырма әр бір қызметкер үшін салық сомасының 1,5 проценті мөлшерінде сомаға азайтылу жағына қарай түзетілуі тиіс.

Көзделген түзету қызметкерлердің орташа тізімдік саны салық кезең ішінде 25 адамға тең болса олар бойынша есепьтілікті тапсыру жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Оңайлатылған декларация тоқсан сайын, есепті салық кезенінен кейінгі айдың 10- ынан кешіктірілмей, салық органына табыс етіледі.

Оңайлатылған декларация бойынша есептелген салықты бюджетке төлеу жеке (корпорациялық) табыс салығы және әлеуметтік салық түрінде бірдей үлеспен есепті салық кезеңінен кейінгі айдың 15- -інен кешіктірмейтін мерзімде жүргізіледі. Оңайтылған декларацияны табыс ету және салықтарды төлеу оңалатылған декларация негізінде арнаулы салық режімін қолдануға өтініш берген жері бойынша салық органдарында жүргізіледі.

Салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібінен оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режиміне көшкен кезде әлеуметтік, корпорациялық салық немесе жеке табыс салығын төлеу және олар бойынша есептілікті тапсыру жалпыға бірдай белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Белгіленген талаптарға сай келетін жеке кәсіпкерлер және заңды тұлғалар осы Кодекстің мақсаттары үшін шағын бизнес субъектілері деп танылады.

Арнаулы салық режимі шағын бизнес субъектілері үшін, төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын қоспағанда,әлеуметтік салықты және корпорациялық немесе жеке табыс салығын есептеумен төлеудің оңайлатылған тәртібін белгілейді.

Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына:

қызметкердің табысы;
біржолғы төлемдерден алынған табыс;
жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
дивидендтер, сыйақылар, ұтыста түріндері табыс;
стипендиялар;
жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.

Егер осы кодексте өзгеше көзделмесе, салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем көзінен салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізеді.
Егер осы Кодексте өзгеше көздемесе, салық агенттері салық төлеушілердің тұрған жері бойынша есепті айдын табысын төлеудің соңғы күннен кейінгі бес жұмыс күні ішінде салық төлеуді жүзеге асырады.

Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі біріңғай жер салығын төлеу негізіндегі бюджетпен есеп айырысудың айрықша тәртібін көздеседі және акцизделетін өнімдерді өндіру, ұқсату және сату жөніндегі қызметті қоспағанда, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, өзі өндірілген ауыл шаруашылық өнімдерін ұқсату және оны өткізу жөніндегі шаруа (фермер) қожалықтары қызметіне қолдалынады.

Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимі патент негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібін көздейді және заңды тұлғалардың:

1) жерді пайдалана отырып, ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өзі өндірген осы өнімді ұқсату және өткізу жөніндегі;

2) толық кезеңді (төлді өсіруден бастап) мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының (соның ішінде асыл тұқымды) ара шаруашылығының ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру жөніндегі, сондай-ақ өзі өндірген осы өнімдерді ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне қоланылады көрсетілген қызмет түрлері бойынша арнаулы салық режимдерін қолданатын салық агенттерінің жеке табыс салығын төлеу тәртібі мен мерзімдері.

Біріңғай жер салығын төлеушілер шаруа (фермер) қожалығының басшысын және мүшелерін қоса алғанда, әр бір қызметкерлер үшін айқын есептік көрсеткіштің 20 проценттік ставкасы бойынша әлеуметтік салық сомасын ай сайын есептеп отырады.

Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығың сомасы қызметкердің салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатың табысына келесі кестедегі тәртіппен салынады:

15- еселенген жылдық есептік көрсеткішке дейін	Салық салынатын сомасынан 5 процент
15- еселенген жылдық есептік көрсеткіштен 40 – еселенген жылдық есептік көрсеткішке дейін	15- еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық сомасы + одан асатын сомадан 10 процент
40 – еселенген жылдық есептік көрсеткіштен 600-еселенген жылдық есептік көрсеткішке дейін	40 – еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық сомасы + одан асатын сомадан 20 процент
600-еселенген жылдық есептік көрсеткіштен және одан жоғары	600 – еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық сомасы + одан асатын сомадан 30 процент

Жеке табыс салығының сомасы Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына аударылған міндетті зейнет ақы жарналары сомасының азайтылған төлем көзінен салық салынатын бір жолғы төлемдерден түскен табысқа жеке табыс салығының сомасы жеке тұлғаларға төленетін дивидендтер сыйақылар мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15 проценттік ставка бойынша салық салынады.

Адвокаттардың және нариостардың табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық салынады.

Жинақтаушы зейнетақы қолдарына міндетті зейнетақы жарналарын есептеу ҚР-ың зейнетақы заңдарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Қоршаған ортаны ластанған үшін төлемақыны және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеу тиішінше жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны (бұдан ары төлемақы) жер үсті көздерінен суды ала отырып немесе оны алмай, арнаулы су пайдаланудың барлық түрлері үшін алынады.

Егер ұйым күнтізбклік жылдың аяғына дейін таратылса, қайта ұйымдастырылса, жыл басталғаннан бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейінгі ұақыт кезеңі ол үшін соңғы салық кезеңі болып табылады.

Егер күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылған ұйым осы жылдың аяғына дейін таратылса, қайта ұйымдастырылса, өзінің құрылған күнінен бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейінгі ұақыт кезеңі ол үшін салы қ кезеңі болып табылады.

Төлемақы төлеушілер арнаулы су пайдалану орны бойынша салық органдарына ағымдағы ақы төлемлері сомасының есеп-қисабы мен декларацияны табыс етеді.

Төлемақы төлеушілер ағымдағы төлемдер сомасының есеп-қисабын, шаруа (фермер) қожалықтарына және ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимдерін қолданатын салық төлеушілер төлемақы сомалар бойынша дикларацияны есепті салық кезенінен кейінгі жылдың 15 наурызынан кешіктірмей табыс етеді.

Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы (бұдан әрі –төлемақы) ҚР-ның заң әктілерінде белгіленген арнайы табиғат пайдалану тәртібінен ҚР-нің аумағында қызметтің жүзеге асырғаны үшін алыныды.

Арнайы табиғат пайдалануқоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган беретін рұқсат негізінде жүзеге асырылады.

Қоршаған органы белгіленген тәртіппен ресімделмеген рұқсат бойынша ластау белгіленген лимиттерден тыс ластау ретінде қалады.

Қоршаған органы қорғау саласындағы аумақтық уәкілетті органдар тосқан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 1- інен кешіктірмей өзінің орналасқан жері бойынша салық органдарына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша мәліметтер береді.

Арнайы табиғат пайдалану тәртібімен ҚР- ның аумағында қызметін жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар төлемақы төлеушілер болып табылады.

Шаруа (фермер) қожалықтарына және ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арнаулы салық режімін қолданатын салық төлеушілердің төлемақы сомаларын төлеуі мынадай тәртіппен жүргізіледі:

ағымдағы салық кезеңінің 1 қантарынан 1-қазанына дейінгі кезең үшін есептелген ағымдағы төлем сомасы ағымдағы салық кезеңінің 20- қазанынан кешіктірмейтін мерзімде төленеді;
1 қазаннан 31 желтоқсанға дейінгі кезеңі үшін есептелген сомалар есепті кезеннен кейінгі салық кезеңінін 20 наурызынан кешіктірмейтін мерзімде төленеді.

Артық төленген төлемақы сомасы осы төлем бойынша өсім пұлдар мен айыппұлдарды өтеу есебіне есепке жатқызу жүргізілгеннен кейін, осы төлем бойынша алдағы төлемдер есебіне есепке жатқызылуға немесе салық төлеушінің өтініші бойынша оны банк шотына аударылуға тиіс.

ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктерілмейтін мерзімде 1 қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;

есепті кезеңнен кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан кешіктерілмейтін мерзімде 1 қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді.

Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2005 жылдың 1 қантарына Салық Комитетінің мәліметтеріне қарағанда төмендегілерді айтуға болады.Бір реттік талонмен қызмет көрсететін жеке тұлғалардан жинақталған салық мөлшері осы жылға болжамдалған сомадан 4,1 % -ке артық болды, яғни ол 8579 мың теңгені құрады.

ІІІ. Шағын бизнесті салық салуды дамыту проблемалары

3.1. Шағын бизнесті дамытудың қажеттілігі мен мемлекеттік қолдаудың негізгі нысандары

Бизнес қызметтінің табыс критерийіне болып кісіпорындарынның жеткілікті пайда және табыс табу қабілеті жатады, яғни тек өзінің шығындарын жауап қана қоймай өндірісті кеңейту мүмкіндігінің болуы керек. Кері жағдайда кәсіпкер өзін жұмыс істеуге қажетті қаражатпен әрең қамтамасыз етіп, өмір сүру үшін күресуіне тұра келеді. Әлемдік тәжрибе көрсетіп отырғандай, кәсіпкерлердің көбісі мұндай жағымсыз жағдайдан сәтті құтылуда, бірақ банкротқа ұшырау құбылысы бизнес әлемде сирек кездеседі деуге болмайды. Зерттеулер бойынша алғашқы жылдар ағымында 23,7%, алғашқы 4 жыл ішінде – 51,7%, алғашқы 6 жыл ішінде – 62,7% банкротқа ұшығандығын көрсетіп отыр. Банкротқа ұшыраудың негізгі себептері мыналар:

экономикалық факторлар – 47,4%,
қаржылық қиыншылықтар – 38,4%,
бизнес тәжірибенің болмауы – 7,1%,
бизнес ниеттің жаман болуы – 3,4%,
басқалар – 3,7%.

Банкротқа ұшырау себептері сыртқы және ішкі де сипатқа ие болуы мүмкін. Сыртқы факторларға жалпы экономикалық құлдырау, процент ставкасының өзгеруі, мемлекеттік саясаттағы өзгеріс, анағұрлым жетілген құрылыс материалдары мен құрылыс өндірісі технологиясының пайда болуын жатқызуға болады. Іс – жүзінде бұл сыртқы әсерелр барлық фирмаларға бірдей, бірақ кейбіреулері оларға төтеп беріп, қызметін одан ары қарай тиімді жүргізе алуда, ал басқалары сәтсіздікке ұшырауда. Фирманы банкрот болуға алып келетін көптеген себептер тиімсіз менеджментпен байланысты және оларды үш бағытты топтауға болады:

Стратегиялық сипаттағы қателіктер
Жалпы менеджмент проблемалары
Қаржы есептік жүйе мен тәжірибедегі кемшіліктер.

Осы бағыттардың әрқайсысын 1.15 кестеде жете, толық қарастырамыз.

Қазіргі зерттеулерде бизнес сәтсіздігінің не екендігін дәл түсіндіретін бір мәнді түсінік жоқ. Біреулер бұл түсінікті банкротқа ұшыраумен байланыстарды, басқалар банкротқа ұшыраумен қатар кәсіпорынның бірігуі, басқа компания тарапынан сатып алынуы сияқты әр түрлі себептерден кәсіпорын қызметінің тоқтатылуын да қосады.

Кесте 21

Кәсіпорындардың банкротқа ұшырау себептері:

Маркентингтік мүмкіндіктерді жете бағаламай алмау
Маркетингті тек жақындағана көруі
Жобанын үлкен болуы
Басшының шеберлігінің жетіспеушілігі және жаңалықтардың еңгізілмеуі
Қаржы менеджментінің жетіспеушілігі
Баға құрылуындағы стандарттардың болмауы

Егер фирма тапсырыс берушілердің, акцонерлердің, жұмысшылардың, жеткізушлердің және тұтынушылардың алдында өз міндеттерін орындамаса, онда ол сәтсіз фирмалар қатарына жатады деген пікір бар. Көптеген зерттеушілер кәсіпорын қызыметінің тоқтатылуын келесі бағыттар бойынша бөліп қарастыруды қалайды;

Банкротқа үшыраумен байланысты.
Алдағы залалдардың алдын алу мақсатымен.
Қажетті нәтижені ала алмау себебіне байланысты, мысалы, салынған капиталдың пайдалылық процентінің төмен болуы.
Зейнеткерлік жасқа жетуге немесе денсаулық жағдайына байланысты кету, пайда табу мақсатында немесе басқа бизнесті бастау мақсатында бизнесті сату сияқты себептерге қатысты.

Қазақстан экономикасының нарық қатынастарына өтуі ең басынан жаңа кәсіпкерлер тобының өз ісін ашу және жеке бизнеспен айналасуға ұмтылу сипатына ие болды. Бірақ бүгін сол құрылған фирмалардың азы ғана пайданы және құрылыс бизнесін әрі қарай қаржыландыруды қамтамасыз еткле қажетті өндіріс көлеміне шыға алғанын айта кету керек.

Бұл келесі факторлармен түсіндіріледі:

әлеуметтік – экономикалық,
саяси,
құқықтық,
психологиялық,
кадрлық,
ұйымдастырушылық.

Ұйымдастырушылық реттегі факторларға жаңа фирманы тіркеу мен кезіндегі бюрократикалық кесірлерді жатқызуға болады. Жаңа кәсіпорынды тіркеу мен банкіден шот алу үшін, 4-тен 6 аптағы дейін уақыт және 40000-нан 60000 теңгеге дейін қаржы қажет. Сонымен қатар саны шексіз мекемелер мен ұйымдардан анықтама жинау машақаты тағы бар. Жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды түрлі мемлекеттік органдар тарапынан тексеру қосымша уақыт пен шығынды талап етеді. Бұл аталған дар Қазақстандағы бизнестің қалыптасу кезеніңле кезігетін проблемалардың толық емес тізімі.

Осыған байланысты көптеген кәсіпорындардың жабылып қалуы кездейсоқтық емес, ал қалғандарының үлкен бөлігі халықтан келіп түсетін майда тапсырыстар мен ( құрылысты негізінен жөндеу жұмыстары мен) айналасуда. Жалпы, Қазақстандағы жеке бизнес әсіресе шетелдердегідей жалпы ұлттық өнімнің қомақты үлесін өндірмейді.

Кесте 22

Кәсіпорын қызметінің тоқталу себептері

Кәсіпорын қызметінің тоқтатылу себептері	Кәсіпорындар саны	Жалпы кәсіпорындар санындағы проценттік үлесі
Банкротқа ұшрау	179	3,4
Алдағы залалдардың алдын алу	415	8,0
Қалаған нәтижесін ала алмау	267	5,1
Зейнеткерлікке немесе деңсаулық жағдайына байланысты кету	126	2,4
Пайда табу мақсатымен сату	916	17,6
Белгсіз себептермен	329	6,3
Бизнестегі сәтсіздікке алып келген басқа себептер	277	5,3
Бизнестегі сәтсіздіктерге байланысты емес басқа себептер	34	0,7
Қорытынды: сатылға және жабылған кәсіпорында саны	2543	48,9
Жұмыс істеуін жалғастырып жатқан кәсіпорындар саны	2653	51,1
Бизнесті бастаған кәсіпорындардың жалпы саны	5196	100

Кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау мынадай аса маңызды бағыттары бөлiп көрсетiлген:

-кәсiпкерлiктi қолдау және дамыту саласында мемлекеттiк саясаттың нормативтiк-құқықтық негiзiн жетiлдiру;

-кәсiпкерлiкке қолдау көрсетудiң мемлекеттiк саясатын ұйымдық және ғылыми-әдiстемелiк тұрғыдан қамтамасыз ету;

-кәсiпорындар қызметкерлерiнiң әлеуметтiк қорғалуы мен қауiпсiздiгi;

-кәсiпкерлiктi дамыту үшiн жайлы қоғамдық пiкiр қалыптастыру;

-аймақтарды кәсiпкерлiк инфрақұрылымын дамыту;

-кадрлар даярлау;

-ақпаратпен қамтамасыз ету;

-кәсiпорындардың өндiрiстiк қызметiн жетiлдiру;

-салық саясатын жетiлдiру;

-кәсiпкерлiкте жеке меншiк және басқа инвестициялар үшiн жеңiлдiктер жүйесiн жасау;

-инвестициялық бағдарламалар құру;

-мемлекет тарапынан несиелендiру.

Кәсiпкерлiкке қолдау көрсету құрылымы деп бұл жағдайда шағын кәсiпкерлiктiң дамуын қамтамасыз ететiн, кәсiпорындарға ақылы және басқа негiзде бiлiм, консалтинг, ақпарат, технология , техника қаржы салаларында, қауiпсiздiктi қамтатамсыз ету саласында қызмет көрсететiн және қолданылып отырған заң негiзiнде кәсiпкерлермен, сондай-ақ бiр-бiрiмен өзара iс-қимыл жасайтын мемлекеттiк, қоғамдық және коммерциялық құрылымдар жүйесi айтылып отыр.

Кәсiпкерлiктi қаржы-несие қолдауы мынадай негiзгi бағыттарды ұштастыруы тиiс:

-салық жеңiлдiктерiн беру және қолайлы инвестициялық ақуал жасау;

-кәсiпорындарға тiкелей қаржылай қолдау көрсету.

Кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң инвестициялық қызметiне қаржы- несиелiк қолдау көрсету мыналар есебiнен қамтамасыз етiледi:

-кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң мемлекеттiк инвестициялық бағдарламаға қатысуы;

-кәсiпкерлiктi қолдау жөнiндегi қорлар мен басқа да мамандандырылған институттардың бюджеттен тыс көздердi тарту қызметiн жандандыру;

-коммерциялық банктер мен басқа да қаржы институттары үшiн жеңiлдiктер беру жүйесiн дамыту;

-тиiмдiлiгi жоғары инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшiн кәсiпкерлiк субъектiлерiне үлестi шартпен тiкелей қаржы көмегiн көрсету;

Қаржы –несиелiк қолдау көрсететiн инфрақұрылымды одан әрi дамыту:

-кәсiпкерлiк субъектiлерiне мемлкеттiк және муниципалдық қорлар арқылы қаржы-несиелiк қолдау көрсету нысандарын ұлғайтуды;

-несие кооперативтерiнiң өзара сақтандыру жүйесiн дамыту;

-қорлар мен кәсiпкерлер бiрлестiгiнiң инвестицияларды қаржыландыру көздерiн iздеу, бизнес –жоспарлар әзiлеу, инвесторлар келiссөздерiн ұйымдастыру, даулы мәселелердi шешу саласындағы қызметiн жандандыруды көздейдi.

«Қазақстан –2030 « стратегиясында бiз экономикамызда банктер мен инвесторларға ашық қуатты жеке сектор құруға тиiспiз-делiнген. 2001-2003 жылдарға дейiн мемлекеттiң барлық секторлары жекешелендiрiлiп кәсiпкерлердiң құзырында икемделiнуi керек делiнген.

Инфрақұрылым кәсiпорындарының кәсiпкерлiкке қолдау көрсетудiң елеулi салаларын қамтитын тармақты жүйесi. әрбiр дерлiк облыс орталығында кәсiпкерлереге сапалы қызмет көрсететiн құрылымдар пайда болады, олардың толымдылығы қазiргi кезеңде әлi де қала және жергiлiктi жағдайларға байланысты болады. Кәсiпкерлiктi дамыту тұрғысынан ең жайлы аймақтар облысқа бағынатын қалалар мен аудандар денгейiнде қолдау көрсету инфрақұрылымының элементтерiн қалыптастыруға көшедi. Жүздеген мың кәсiпкерлер кеңес мен бiлiктi көмек алатын болады. Бiрiншi аймақтар үлгiсiнде кәсiпкерлiкке, соның iшiнде ақпарат орталықтарына, аумақтық агенттiктерге, бизнес инкубаторларға, оқу iскерлiк орталықтарына және технопарктерге кешендi қолдау көрсету әдiстемесi пысықталатын болады. Олардың тәжiрибесi барлық мүдделi ұйымдардың игiлiгiне айналады. Сонымен аумақтық денгейлерде ғана емес, сондай-ақ мемлекеттiк емес құрылымдар бюджеттерiнiң және техникалық көмек бағдарламаларының қаражаты, кәсiпкерлердiң өз қаражаты iске қосылады.

3.2. Шағын бизнеске салық салуды жетілдірудің негізгі бағыттары

ҚР шағын бизнесті қолдау мақсатында міндетті түрде салық салуды жетілдіру жөн.

Салықты салу жөнiнде мыналар Ұсынылады:

-салық салу туралы заңдарда тiкелей қолданылатын нормалар және салық алудың тәртiбiн белгiлеу;

-салық айыппұлдары мен санкциялар тұрлерiндегi барлық түсiмдердi тиiстi бюджеттерге жiберу;

-салық органдарының салық салу мәселелерi бойынша түсiнiктеме беру мiндеттерi заң жүзiнде белгiленген.

-өндiру жөнiнде нысаналы саясат жүргiзу.

Ел басының қатысуымен болған кәсiпкер форумында ²Кәсiпкерлiктiң² даму жолдары мен әдiс-тәсiлiне үлкен көңiл бөлiндi. Кәсiпкерлiк форумы кезiнде елiмiздiң шағын кәсiпкерлiгiнiң дамуы жөнiнде аталып өтiлдi. Шағын кәсiпкерлiк саясында миллиондаған адамдар жұмыс атқарады. Форумда кәсiпкерлiктi дамытуда мына мәселелер ерекше тоқталып аталып кетiлдi:

кәсiпкерлiктiң заңдылық базасын жетiлдiру;
салықтан жалтаруды, салық төлемеуге тосқауыл болу;
мемлекеттiк тiркеуден өткiзу жүйесiн жетiлдiру;
шағын кәсiпорындар үшiн заң жобасын даярау;
несие беру жүйесiн дамыту;

-кәсiпкерлiктi құқытық, салықтық және де басқа тексерулерде мараторий жарияллау;

-кәсiпкерлiк қызметтегi ғылыми техникалық прогрестi жетiлдiру;

-жергiлiктi кәсiпкерлiктi дамытуды жергiлiктi әкiмдердiң қадағалауы;

-кәсiпкерлiк бүгiнгi елдiң саяси жағдайына араласуы.

2003-2005 жылдың бюджетi ауыл үшiн басымдықты сипатта болуға тиiс.

Кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау мынадай аса маңызды бағыттары бөлiп көрсетiлген:

-кәсiпкерлiктi қолдау және дамыту саласында мемлекеттiк саясаттың нормативтiк-құқықтық негiзiн жетiлдiру;

-кәсiпорындар қызметкерлерiнiң әлеуметтiк қорғалуы мен қауiпсiздiгi;

-кәсiпкерлiктi дамыту үшiн жайлы қоғамдық пiкiр қалыптастыру;

-аймақтарды кәсiпкерлiк инфрақұрылымын дамыту;

-кадрлар даярлау;

-ақпаратпен қамтамасыз ету;

-кәсiпорындардың өндiрiстiк қызметiн жетiлдiру;

-салық саясатын жетiлдiру;

-кәсiпкерлiкте жеке меншiк және басқа инвестициялар үшiн жеңiлдiктер жүйесiн жасау;

-инвестициялық бағдарламалар құру;

-мемлекет тарапынан несиелендiру.

Кәсiпкерлiктi қаржы-несие қолдауы мынадай негiзгi бағыттарды қалыпастыруы тиiс:

-салық жеңiлдiктерiн беру және қолайлы инвестициялық ақуал жасау;

-кәсiпорындарға тiкелей қаржылай қолдау көрсету.

Салықты реттеу жөнiнде мыналар ұсынылады:

-салық салу туралы заңдарда тiкелей қолданылатын нормалар және салық алудың тәртiбiн белгiлеу;

-салық айыппұлдары мен санкциялар тұрлерiндегi барлық түсiмдердi тиiстi бюджеттерге жiберу;

-салық органдарының салық салу мәселелерi бойынша түсiнiктеме беру мiндеттерi заң жүзiнде белгiленген.

Қорытынды

Мен, дипломдық жұмысымда бұл тақырыпты зерттеу арқылы шағын бизнес қызметтiң мәнiн, оған салық салу тәртәппімен,Қазақстан Республкасы, Оңтүстiк Қазақстан облысы кәсiпкерлiк қызметпен айналысушы субъектiлердiң даму жағдайын, дамытуда кездесетiн мәселелер мен жетiстiктерiн игердiм деп санаймын. Бiрақ, бұл тақырыпты әлi де тереңiрек зерттеуге қажет деп ойлаймын. Себебi, шағын бизнесті мемлекет тарапынан қолдау (салық жеңілдіктері арқылы) өте маңызды және құрделі проблема болып саналады.

Жұмыстың бірінше бөлімінде ҚР шағын бизнестің дамуының теориялық негіздері қарастырылған және шет елдерде шағын бизнесті қолдаудың тәжірибесі қарастырылған.

жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
пәтент негізіндегі арнаулы салық режимі;
оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.

Салықты салу жөнiнде мыналар Ұсынылады:

-салық салу туралы заңдарда тiкелей қолданылатын нормалар және салық алудың тәртiбiн белгiлеу;

-салық айыппұлдары мен санкциялар тұрлерiндегi барлық түсiмдердi тиiстi бюджеттерге жiберу;

-салық органдарының салық салу мәселелерi бойынша түсiнiктеме беру мiндеттерi заң жүзiнде белгiленген.

-өндiру жөнiнде нысаналы саясат жүргiзу.

Дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей қоғамды жетелдіретін және байлыққа алып келетін күш — шағын бизнес. Сол себептен мүмкіндік болғанша қаржы-несие механизмдері арқылы бұл секторды дамыту өте құрделі мәселе.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Заңдық – нормативтік актілер және статистикалық материалдар

N 154 Қазақстан Республикасының 1992 жыл 4 -шілдедегі 3 – ХП жеке бизнесті қорғау туралы заңы 1-2 Б.
Қазақстан Республикасының 1997 ж. 5- науырыздығы » Қазақстан Республикасында бағалы қағазлдармен байланысты мәмілелерді тіркеу » туралы заңы.
Қазақстан Республикасының 1995 ж. 5- науырыздығы » Бағалы қағаздар нарығы туралы» заңы.
Қазақстан Республикасының меншік туралы заңы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Х сессияда еңгізген өзгертулер мен қосымшаларды есепке ала отырып ) ІІ жекелендіру: Ұлттық бағдарлама және заңды құжаттар. І – том- Алматы : » Караван » АҚ, 1993- 24-35 Б.
Қазақстан Республикасының ӘМ –ің 1996 жылғы 27- қарашадағы

» Қазақстан Республикасы Әділет Министірлігінің органдарымен заңды тұлғаларды тіркеу тәртібі туралы » ережесі.

6.1996 ж. 19- қарашада ҚР МК бекіткен » Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін алынатын алымдарды төлеу тәртібі туралы » ереже.

7.1994-1996 жж арналған ҚР-ның 1997 ж. ҚР –дағы бизнесті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы – ҚР Президентінің 1994 ж. 10- маусымдағы N 1227 қаулысымен бекітілді.

8.ҚР шаруашылықпен айналысудың жаңа түрлерін дамыту. Қазақ ақпарат орталығы. ҚР Мемстаткомитеті 1997 – 145 Б.

9.1996 ж. қантар-желтоқсан Қазқастанның әлеуметтік экономикалық жағдайы. ҚР мемстаткомитеті 1997 ж- 145 Б.

ҚР Президентінің 1997 ж. 13 наурыздағы » Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау мен белсендіруді күшейту бойынша шаралар туралы » Жарлығы 1997 ж. // 13 –наурыздағы » Казахстанская правда » 2. Б.
ҚР Президенттінің 1995 ж. 5- қазаңдағы » Өндірістік кооператив туралы » Жарлығы.

Монографиялармен публикациялар

Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана на пути к рынку: тенденции и размышления – Алматы, 1994г.
Бабакулов К.Б. Государственное регулирование региональной экономики Казахстана.Диссертация на соискание ученной степени к.э.н.- Алматы,1993.
Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом ? – М.Финансы и статистика- 1996.
Бектемисова С.Ю. Формирование частного предпринимательства в условиях перехода к рынку. Диссертация на соискание ученой степени к.э.н.- Алматы-1995

5.Как профессионально составить бизнес-план : Рекомендации для биөнес менов- Алматы:Қаржы-қаражат, 1994.

Клинкин С.И. Правовые формы предпринимательства в Республике Казахстан – Алматы.
Комаров С.,Нурумов А. Большие проблемы малого бизнеса (О проблемах развития предпринимательства в Казахстане) // Казахстанская Правда — 1991- 21 июня.
Кошенов А.К. Казахстан на пути крынку – Алматы:Ғылым, 1991.
Карагусова Г. Налоги: сущность и практика пользования-Алматы, Қаржы-қаражат,2000 ж. № 24, 27 б.
Салық-бюджеттің қайнар көзі.Заң газеті,1999 ж.,3 желтоқсан
Салық және бюджет саясаты. Қазақстан ХХІ ғасырға жол, 2002 ж. № 2.
Мусинов С.М.Налоги с населения РК. Алматы,Қаржы-қаражат,2000 ж.

ВЫБИРАЕМ ПЫЛЕСОС LG ДЛЯ ДОМА: НАДЕЖНЫЙ ПОМОЩНИК…

В сторону земли движется мощная магнитная буря

В Сети распространилось видео, на котором директор…

Спортсменка из Казахстана завоевала золотую медаль на…

Больше 13 тысяч иностранцев работают в Казахстане

В Афганистане женщинам запрещено разговаривать друг с…

Беспилотники обстреляли Тамбовскую область

Эрдоган вынужден прервать БРИКС. Число жертв теракта…

В Америке Трампа сравнили с фашистом

Америка грозит уничтожением военным из КНДР, которые…

Дипломдық жұмыс. Шағын бизнес субъектілеріне салық салу режимі және оны дамыту проблемалары

Кесте 6

Қорытынды

ВЫБИРАЕМ ПЫЛЕСОС LG ДЛЯ ДОМА: НАДЕЖНЫЙ ПОМОЩНИК В УБОРКЕ

В сторону земли движется мощная магнитная буря

Актауский акимат хотел оставить без жилья вдову с двумя детьми

В Алматы в поддержку лиц с инвалидностью началась «Неделя Добра»

В Алматы произошло землетрясение

О НАС

Мобильное приложение

Наши контакты