ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.И.СӘТБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Мұнай және газ институты

«Мұнай және газ кәсіпшілігінің машиналары мен жабдықтары» кафедрасы

CТУДЕНТТІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

050724 – “Мұнай газ ісі ” мамандығы үшін

«Мұнай кәсіпшілік жабдықтары» пәні бойынша

Алматы 2008ж.

050724 «Мұнай газ ісі мамандығы бойынша К.И. Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ студенттеріне арналған «Мұнай кәсіпшілік жабдықтары» пәні бойынша оқу әтістемелік кешені.

Құрастырғандар Джексенбаев Е.К, Алматы: ҚазҰТУ, 2008ж.

Құрастырғандар «Мұнай газ өнірісінің машиналар мен жабдықтар», кафедрасының аға оқутышысы Джексенбаев Е.К.

Аңдатпа

«Мұнай кәсіпшілік жабдықтары» тәртібі жөніндегі оқу-әдістемелік кешені ОӘД Қазақ ҰТУ жасаған несиеде оқитын студенттерге арналған оқу-әдістемелік бойынша жасалды. Оған мынадай қажетті материалдар енгізілді: SYLLBUS тәртіптің оқу бағдарламасы және белсенді тарату материалының толық құрамы. Оқу-әдістемелік кешеннің құрамы студенттерге кәсіптік жабдық, сұрыптау әдістемелері мен жабдықтың жұмысы жөнінде жалпы мағлұмат қалыптастырады, қажетті жағдайларда студенттердің өздігінен жекелеген тақырыптар бойынша зерттеуге және білімдерін тереңдетуге мүмкіндік береді, әрі өзіндік жұмыстар бойынша шығарылған тапсырмаларды орындауға және зерттегенде қосымша материал болып табылады. Өзін өзі тексеруге арналған тестік сұрақтардың рет-ретімен берілген тәртібі студентке кез-келген кезеңде өздігінен тәртіп бойынша өзі білімінің деңгейін айқындауға және осыған сәйкес қорытынды жасауға жағдай жасайды.

Қазақ Ұлттық Техникалық Университеті, 2008

SYLLBUS – тәртібінің оқу бағдарламасы

1.1. Мұғалімдер туралы мағлұматтар:

Сабақ жүргізетін мұғалім ___Жексенбаев Ержан Көпжасарұлы____

(Аты-жөні, тегі)

__________Аға оқытушы__________________________________________________

(қызметі, ғылыми дәрежесі)

Ақпараттық байланыс _____92-73-39_______________________________________

(телефон, электрондық мекен-жайы)

Кафедрада болып кеткен уақыты _______9⁰⁰-18⁰⁰_______________________________

(аудитория, уақыты)

1.2. Пән туралы мағлұматтар:

Атауы: «Мұнай кәсіпшілік жабдықтары» (050708 — Мұнай газ ісі )

Несиелердің саны 3

Жүргізу орны ______________________________________________________

1-Кесте

Оқу жоспарынан үзінді (050708 мамандығына арналған)

Курс	Семестер	Кредиттер	Бір апта ішіндегі академиялық сағаттар
			Дәріс	Практиклық сабақтар	СӨЖ	СОӨЖ	Барлығы
1	2	3	4	5	6	7	8	9
3	6 (050708)	3	2	1	3	3	9	Емтихан А — ауызша

1.3. Алдынғы реквизиттер: математика, физика, электротехника, термодинамика және жылу техникасы, машиналардың бөлшектері, машиналар мен механизмдер теориясы, материалдардың қарсыласу, геометрия мен инженерлік гражифка, есептеу техникасы программалау

1.4. Соңғы реквизиттер. Мұнай мен газ өндіру технологиясы мен техникасы, бұрғы өнімін жинау және дайындау, есеп және құрастыру және өндіріс жабдығының САПР

1.5. Пәннің мақсаты мен міндеттері

1.5.1. Пәнді оқытудың мақсаты

Пәнді оқытқындағы алға қойған мақсаты, жабдықтың және машинаның мұнай газды өндірудегі сондай-ақ дайындау, жөніндегі және пайдалануға шарттары; оларға қойылатын негізгі талаптар; машина жабдықтар әсер етуі мен құрылысын уйрену; сонымен қатар пайдалану және конструкциялау, негізгі есептеу жолдарын уйрену болып табылады.

Бұл пәніміз мамандарды дайндағанда ең маңызды роль атқаратын пәндердің бірі болып есептеледі.

1.5.2. Пәнді оқыту міндеттері

Пәнді оқығандағы студенттердің міндеті болып есептеу және конструкциялау, сонымен қатар жабдықтарды таңдау және пайдалану бойынша жұмыстарды атқара білуін қамтамасыз етеді.

1.5.3. Пәннің рөлі мен мәні

Кәсіптік жабдықтар пәні «Технологиялық жабдықтар және машиналар» мамандығы бойынша бакалаврларды дайындағанда негізгі пәндердің бірі болып саналады. Бұл пәнді оқып үйрену алдымен математика, физика, химия (материалдар кедергісі, механизмдер мен машиналар теориясы және машина бөлшектері) пәндерінің толық курсын өткеннен кейін ғана үйретіледі.

1.5.4. Пәнді оқыған бакалавр білу керек

— қазіргі мұнай кәсіпшілік жабдықтарын пайдаланғанда экономикалық принципі;

— мұнай мен газды өндіруде еңбек қорғау мен қоршаған ортаны қорғаудағы жаңа (современді) тәсілдері;

— мұнай мен газды өндіруде, жабдықтарда қолданалатын әр-түрлі тәсілдер;

— қабатты толыру және әсер ету жабдықтарын қамтамасыздандыру;

— ұңғымада жөндеу жұмыстарын атқаратын жабдықтар;

— мұнай және газды дайындау, жинау және жөнелтуге арналған жабдықтар;

іскерлік болу керек:

жабдықты дұрыс қолданабілу, оның негізгі көрсеткіштерінің есептелуін білуі қажет;
жабдықтын кинематикалық есептелуін орындау;
жабдықтын сипаттамасы және диаграммаларын игерге білу керек;

дағдылану керек:

элементарлы конструкциаларды орындай білу қажет;
жабдықтарды тандай білу қажет;

компетентті болу:

кәсіптік жабдықтарды пайдалануы бойынша;
өнірісте жұмыс жасайтын шарртары бойынша техникалық тексерістердің әдісін білу;
кәсіптік жабдықтарды пайдалануы бойынша;
өндірісте жұмыс жасайтын шарттары бойынша техникалық тексерістерідің әдісін қолдану:
зерттеу құралдары және оларды қолдану әдістері.

студент жан-жақты болуы тиіс

бір-біріне ұқсас кәсіпшілік технологиялық облыстарын білуі тиіс;
кәсіпшілік жабдықтарды пайдаланудағы рационалды режимін тандау;
кәсіпшілік жабдықтарды пайдаланғанда техникалық кауіпсіздік және еңбекті қорғау зандылығын білу тиіс.

2- КЕСТЕ

1.6. Сабақтардың тізімі мен түрлері және олардың орындалу кестесі

Бақылау түрлері	Жұмыс түрлері	Жұмыстың тақырыбы	Беттері көрсетілген әдебиеттерді оқуға сілтеме	Тапсыру уақыты
Қазіргі жүріп жатқан бақылау	№1 Практикалық сабақ	Фонтандық-компрессор-лық іске қосу кезіндегі СКҚ есебі	1[§ 2, бет 7-17] 2[§ 2, бет 66-75] 6[§1.2-1.3 бет 9-18]	1апта
	№1 Семинарлық сабақ	Ұңғыны іске қосудың есебі мен таңдауы		2 апта
	№1 Практикалық сабақ	Қорғаныш жамылғышы бар СКҚ есебі	1[§ 2, бет 7-17] 2[§ 2, бет 66-75] 6[§1.2-1.3 бет 9-18]	3 апта
	№2 Практикалық сабақ	Фланцеттік қосылудың есебі	1[§1-§5, бет 27-49] 2[§3-§4, бет 76-100] 6[§1.1, бет 7-20]	4 апта
	№2 Практикалық сабақ	Фонтандық арматураны фланцетті қосудың есебі	1[§1-§5, бет 27-49] 2[§3-§4, бет 76-100] 6[§1.1, бет 7-20]	5 апта
	№3 Практикалық сабақ	Фонтанды арматураның ілмекті құрылғысының есебі	1[§1-§5, бет 27-49] 2[§3-§4, бет 76-100] 8[§4, бет 114-118]	6 апта
	№4 Практикалық сабақ	Дросселді құрылғысының есебі	1[§5-§9, бет 44-58] 2[§5, бет 100-103] 7[ бет 237-242]	7 апта
	№4 Практикалық сабақ	Қосқыш клапандар құрылғы орнының есебі	1[§5-§9, бет 44-58] 2[§5, бет 100-103] 7[ бет 237-242]	8 апта
	№5 Практикалық сабақ	ЭОТСҚ жабдығын таңдауы мен есебі	1[§1-§12, бет 58-104] 2[§1-§4, бет 226-263] 6[§3.1-§4.6]	10 апта
Бақылау түрлері	Жұмыс түрлері	Жұмыстың тақырыбы	Беттері көрсетілген әдебиеттерді оқуға сілтеме	Тапсыру уақыты
Қазіргі жүріп жатқан бақылау	№6 Практикалық сабақ	ШССҚ жабды-ғының таң-дауы мен есебі	1[§1-§12, бет 115-195] 2[§1-§6,бет 103-227] 6[§2.1-§2.5, бет 19-62] 12[ бет 53-91]	11 апта
	№7 Практикалық сабақ	Ағымдағы жөндеудегі агрегатын таңдау мен есептеу	1[§1.2, бет 254-272] 2[§1-§4,бет 282-405] 3[§10.1-§10.8, бет 547-733] 8[§1-§7, бет 254-274]	12 апта
	№7 Практикалық сабақ	Капиталды жөндеу агрегатын таңдау мен есптеу	1[§1.2, бет 254-272] 2[§1-§4,бет 282-405] 3[§10.1-§10.8, бет 547-733] 8[§1-§7, бет 254-274]	13 апта
	№8 Практикалық сабақ	Қабат түбіне әсер етудегі агрегатты таңдау мен есептеу	1[§1-§2 бет 241-253] 2[§1-§2,бет 414-424] 3[§9.4-§9.4.2, бет 527-546] 8[§1-§3, бет 245-254]	14 апта
Бақылау 1 және аттестация				9 апта
Бақылау 2				15 апта
Қорытынды бақылау	Емтихан	1,2,3,4,5 курстар бойынша модуль		15 апта

1.7. Әдебиеттер тізімі

1.7.1. Негізгі әдебиет

1. Нефтепромысловые машины и механизмы.: Учеб.пособие для ВУЗов/Л.Г.Чичиров.-М: Недра, 1983.
Машины и оборудование для нефти и газа: Учеб. Для ВУЗов / Г.В.Молчанов, А.Г. Молчанов.-М.: Недра, 1984.
Нефтепромысловые оборудование: Справочник /Под ред.Е.И.Бухаленко.-М.: Недра,1990.
Оборудование для добычи нефти и газа: Учеб.пособие в 2-х частях / В.И.Ивановский, В.И.Дарищев, А.А.Сабиров, В.С.Каштанов, С.С.Пекин.-М.:Нефть и газ, 2002.
Ивановский В.И., Пекин С.С., Сабиров А.А. Установки погруженных центробежных насосов для добычи нефти.-М.: Нефть и газ.2002
Снарев А.И. Расчет машин и оборудования для добычи нефти и газа. – Самара, 1995.
Оркин К.Г., Юрчук А.М. Расчеты в технологии и технические добычи нефти. – М.: Недра, 1967.

1.8. Қосымша әдебиеттер

Чичирев Л.Г. Расчет и конструирование нефтепромыслового оборудования.-М.: Недра,1987.
Казак және т.б. Погружные бесштанговые насосы для добычи нефти. – М.: Недра, 1973.
Вирновский А.С. Теория и практика глубиннонасосной добычи нефти. М.: Недра, 1971.
Адонин А.Н. Добыча нефти штанговыми насосами. – М.: Недра, 1979.
Справочник по нефтепромысловому оборудованию. Под.ред. Е.И.Бухаленко. – М.: Недра, 1983.

Білімді бақылау және бағалау

Қ.И.Сатбаев атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің барлық курстары үшін және барлық пәндер бойынша студенттердің білімдерін рейтингтік бақылау қолданылады. Білімді бағалау жөніндегі мағлұмат бақылаудың барлық түрлері көрсетілетін шкала түрінде балдықдық-рейтингтік жүйесі бойынша жүзеге асырылады.

Әрбір рейтингі 100-баллдық жүйе бойынша. Әрбір пән үшін бақылаудың мынадай түрлері орындалады: ағымдағы бақылау, аралық бақылау, қорытынды бақылау.

Көріп тұрғанымыздай ағымдағы бақылау практикалық және семестрлік тапсырмалардың орындалуы болып табылады. Ал аралық бақылау болса тест немесе ауызша сұрастыру арқылы жүргізіледі. Қортынды бақылау бұл емтихан болып табылады. Бақылаудың қортындысы 3 кестеде көрсетілген.

3-КЕСТЕ

Бақылаудың түрлері бойынша рейтингтік баллдарды тарату

Үлгілердің №

Қорытынды бақылау-

дың түрі

Бақылаудың түрі

Пайыз

Емтихан

Қорытынды бақылау

Аралық бақылау

Ағымдағы бақылау

100%

Ағымдағы және аралық бақылаудың нәтижелерін тапсыру мерзімі, пән бойынша оқу процессінің күнтізбелік сызбасымен айқындалады (4 Кесте).

«Кәсіптік жабдық» пәні бойынша бақылаудың барлық түрлерін тапсырудың күнтізбелік сызбасы

4-Кесте

Апта

Бақылау-дың түрі

ПС 1

С 1

ПС 2

ПС 3

ПС 4

АБ 1

ПС

ПС 6

ПС 7

ПС 8

АБ 2

Бақылау саны

Бақылаудың түрлері: С – семестрлік тапсырма, АБ – аралық бақылау, ПС практикалық сабақ.

Студенттің жалпы баллы >30 болса, ол қорытынды бақылауды тапсыруға жіберіледі. 20 балл жинаған жағдайда қорытынды бақылау тапсырылды деп есептеледі. Пән бойынша қорытынды бақылау шкала бойынша айқындалады (5- Кесте).

5- Кесте

Студенттің білімін тексеру

Баға	Әріптік баламасы	Рейтингтік балл (пайыз)	Баллмен
Өте жақсы	А	95-100	4
Өте жақсы	А —	90-94	3,67
Жақсы	В+	85-89	3,33
	В	80-84	3,0
	В —	75-79	2,67
Қанағаттандыр- арарлық	С+	70-74	2,33
	С	65-69	2,0
	С —	60-64	1,67
	D+	55-59	1,33
	D	50-54	1,0
Қанағаттандырмайды	F	0-49	0

Модуль және аралық аттестация бойынша бақылау жүргізуге арналған мәселелердің тізімі

Модуль 1. «Мұнай ұңғысының жабдығы»

Біткен бұрғылау ұңғысының діңгек жабдығы.
Тізбек басының конструкциясы және тағайындалуы.
Бұрғылау құбыры мен оған деген муфталар.
Шегендеу құбырлары.
Сорапты компрессорлық құбырлар.
СКҚ есебі.
Мұнай комуникациясына арналған құбырлар.
Ұңғыманы тығыздауға арналған пакерлер.
Ұңғымаға арналған тағаздағыш есебі және консрукциялау есебі.
Ашық фонтандарды ескертуге арналған жабдық.
Ұңғыма клапанын басқару комплексі ҰКБК және ҰЖБК ( ұңғыма жабдығының басқару комплексі)

Модуль 2. «Ұңғыларды пайдалануға қажетті машаиналар мен жабдықтар»

Мұнай көздерін пайдалануда қолданылатыр барлық жабдықтардың классификациясы
Фонтандық ұңғы жабдықтары.
Фонтандық ұңғыма сағасының жабдықтары.
Фонтандық арматураның негізгі типтері мен құрылымы.
Фонтандық арматура тиек бітеме құрылғыларының типтік құрылымдары.
Фонтандық арматураның жалғанған жерлеріне түсетін күшті есептеу.
Газлифтік әдіспен ұңғыларды пайдалану.
Газлифтік көтергіштің жұмыс принциптері.
Газлифтік қондырғылардың классификациясы.

Үзіліссіз газлифтінің негізгі сызбасы.
Үзіліссіз газлифтінің негізгі сызбасы.
Орын басу лифтілері.
Үзіліссіз газлифтінің құрылғысының есебі. Клапандарды орналастыру есебі үшін қысымды қисық динамикалық және статистикалық пайдалану.
Клапан мен жабдықталған газлифті қондырғыдағының лифтідегі сұйықтың әсер етуші қысымын есептеу.
Мұнай өндіру тәсілі үшін газлифтілік қондырғы.
Газлифтілік клапандардың классификациясы.
Ұңғыма камераларының классификациясы.
Мұнайды газлифтілік өндіруге арналған компрессорлар.

19.Штангасызқондырғылардыңклассификациясы. 20. Батпалы электрқозғалтқышымен ортадан тепкіш сорап қондырғы.

Батпалы электрлі ортадан тепкіш сорап сипаттамасы.
Мұнай өндіруге ортадан тепкіш сорапқа арналған газ сепараторлары.
Батпалы электрқозғалқыштар және олардың қорғаныштары.
ЭОТСҚ диагностикасының жабдығы.
ЭОТС қондырғысының кабелдік жүйесі.
ЭОТСҚ пайдаланудағы ұңғыма сағасының жабдықтары.
Бұрандалы электр сорғышыты қондырғы мен оның негізгі бөлшектері.
Диафриалык электр сораптың қондырғылары мен оның негізгі бөлшектері.
Гуфопоршндік электр сораптың қондырғылары мен оның негізгі бөлшектері.
Штангілік ұңғыма сорап қондырғылары мен оның негізгі бөлшектері.
Штанглік ұңғыма сорап қозғалтқышы.
Штангілік ұңғымалық сорап.
Сорап штангалары мен құбырлары.
Сорапты ұңғының окпан жабдығы.
Штангілік ұңғылық сорап қондырғыларының механикалық желілері.
Балансирлі ТС кинематикасы ( ТС-теңселме станогы).
ТС штанганы ілу нүктесіне әсер етуші күштер.
ТС элементтеріне әсер етуші күш.
Балансирлі ТС теңестіру.
Балансирлі ТС қуаты.
Балансирлі ТС жобалау.
Ұзын жүрісті штангасыз қозғалтқыштың динамикасы және кинематикасы.
Гидроқозғалтқышы бар штангалық сорап қондырғылары. Негізгі сызбалары.
Гидроқозғалтқыштық қондырғылардың аспалы нүктесінің кинематикасы.
Гидроқозғалтқыштық қондырғылар динамикасының ерекшеліктері.
Гидроқозғалтқышы бар қондырғыларды теңестіру.
Гидро қозғалтқыштық қондырғылар қозғалқыш қуаты.

Модуль. Ұңғыларды жөндеуге арналған машиналар, жабдықтар мен құралдар

Жер асты жөндеу құрылымы. Қолданылатын жабдықтың классификациясы. Ұңғыларды жөндеу және меңгеру үрдістерінің құрылымы.
Ұңғыларды ағымдағы және күрделі жөндеуге арналған жабдықтарды классификациясы.
Көтеріп-түсіру операцияларына арналған құралдар. Элеваторлар мен штроптар. Спайдерлер. Кілттер.
Көтеріп-түсіру операцияларына арналған механикаландыру құралдары. Механикалық құбырлар мен штангалы кіллтер.Механикалық және автом/ы слайдерлер.
Ағымды және күрделі жөндеу кезіндегі КТО арналған көтергіштер.
Ұңғының ағымды жөнделуіне арналған агрегаттар.
Ұңғыларды күрделі жөндеуге арналған агрегаттар, қондырғылар мен құралдар.
Ұңғыны жууға арналған агрегат.
Ұңғыны меңгеру мен күрделі жөндеуге арналған құрал.

Модуль. Мұнай өндіруді қалпына келтіру мен қарқындандыруға арналған машиналар мен жабдықтар.

Су мен газды қабатқа айдауға арналған жабдық. Суды дайындау және су айналымына арналған жабдық пен құрылымы.Қабатқа судың жұтылуына арналған жабдық.
Қабат өткізгіштігін ұлғайтуға арналған жабдық.Қабаттағы гидрожарылысқа арналған жабдықтар.
Қабатқа жылы ықпал етуге арналған жабдық. Қабатқа ықпалдық термикалық әдістерінің классификациясы.

Модуль. Ішкі кәсіп көлігін құрастыруға арналған жабдық пен ұңғы өнімдерін дайындау

Мұнай мен газды жинақтау және дайындау жүйесі. Жинақтау жүйе типтерін таңдауды айқындайтын жайттар.Ұңғы өнімін жинау жүйесінің негізі.
Ұңғы өнімдерін дайындау мен жинақтаудың негізгі бөлшектері. Газдан сұйықтықты бөлуге арналған жабдық.Ұңғыма өнімін өлшеу құрамы.Ұңғыма өнімін транспорттау жабдықтары.Мұнайды сақтау жабдықтары.

«Пән бойынша аралық аттестация»

№1 «Ұңғыларды фонтандық-компрессорлық іске асырған кездегі сорапты-компрессорлық құбырларды есептеу» практикалық сабағының есебі мен қорғау.
№2 «Фонтандық арматураға жалғанатын фланцтегі әрекет ететін күштің есебі» практикалық сабақтың есебі н қорғау.
№3 «Фонтандық арматураның бекіту құрылғыларының әсер ету есебі» практикалық сабақтың есебі мен қорғау.
№4 «Жіберу клапан құрылғыларының есебі» практикалық сабақтың есебі мен қорғау.
№1 «Мұнай-газ ұңғысының жабдығы» үлгісі бойынша бақылау жүргізуге арналған сұрақтар.
Ұңғы дегеніміз не? Ұңғының қандай түрлері бар?
Сорапты-компрессорлық құбырлардың белгіленуі. СКҚ-классификациясы.
мұнайкәсіптік жабдықтардың классификациясы.
Бұрғылау құбырлары. Олардың белгіленуі мен классификациясы.
Шегендеу құбырлар. Тағайындалуы.
Мұнайкәсіптік коммуникациясында қолданатын құбырлар.
Пакерлер олардың белгіленуі және оларды тығыздау бөлшектері.
Клапандардың белгіленуі мен олардың классификациясы.
Тегістеу, тура, қайтпа және айналым клапанының белгіленуі
Тартымды жүктеме дегеніміз не?
Өндірудің фонтандық тәсілінде СКҚ қандай салмақ түріне есептелінеді?
Тізбек басының тағайындалуы.
Құбырлық бастың белгіленуі.
Фонтандық атқылайтын ұңғы жабдығы.
Ианифольданың белгіленуі.
Фланц жалғаулар қандай күштерге есетпеледі.
Фонтандық арматураның бекіту құрылғыларының дірілдеу және тығынду классификациясы.
Газлифтік ұңғы жабдығы.
Газлифтік қондырғы жабдығы.
Газлифтік қондырғының есебі нені қамтиды.
Ұңғылық камералар мен олардың классификациясы.
Айналымдық және ингибиторлық клапандар.
Құлып және айыру клапандары.
КР-ғы тізбектерді ажыратушы.
Телескопиялық жалғау.
Газлифтік ұңғының саға жабдығы.
Штангсіз сорап құрылғыларының классификациясы.
Электр қозғалтқышы бар батпалы ортадан тепкіш сорап қондырғысы.
Электр қозғалтқышы бар батпалы бұрандалы сорап қондырғысы.
Элетр қозғалтқышы бар диафрагмалық батпалы сорап қондырғысы.
Батпалы электр қозғалтқыштар мен олардың гидроқорғағыштары.
Батпалы ортадан тепкіш сорап.
Ұңғымадағы ЭОТСҚ таңдау алгоритмі.
ЭОТСҚ-ның бөлшектері және негізгі бөлімдерін беріктікке есептеу.
Бұрандалы сорапқа әсер ету принциптері.
Бұрандалы сорап конструкциясы және жұмыс бөлімдері.
Бұрандалы және ортадан тепкіш сораптардың сипаттамалары.

Бұрандалы сораптарға арналған батпалы электрлі қозғалтқыш.

1.9 Политикалық процедура

Барлық аудиториялық сабақтарға міндетті түрде қатысу, соның ішінде кестеге енгізілген СӨЖ.(студенттің өзіндік жұмысы)
Аралық бақылаулар (тестер мен сұрақтар) СӨЖ шеңберінде атқарылады, яғни күнтізбелік кестеге сәйкес;
Семестрлік тапсырмаларды студенттер өздері СӨЖ шеңберінде өз беттерінше орындады, яғни офистерде күнтізбелік кестеге сәйкес;
Үй тапсырмаларын студенттер өздері СӨЖ шеңберінде өз беттерінше орындады, яғни офистерде күнтізбелік кестеге сәйкес;
Өз уақытында бақылаудың қандай-да бір түрін тапсырмаған студент оны СӨЖ кезінде тапсырады.
Күнтізбелік кестеде берілген бақылаудың барлық түрлерінің реттілігі курсты оқу тәртібіне сәйкес келеді.

БЕЛСЕНДІ ТАРАТУ МАТЕРИАЛЫНЫҢ ҚҰРАМЫ

2.1. Курстың тақырыптық жоспары

№ п	Тақырыптардың атауы	Академиялық сағаттардың саны
1	2	Дәріс	ПС	СОӨЖ	СӨЖ
№ 1	1.Мұнай-газ ұңғымасының жабдықтары
1	1.1. Кіріспе. Негізгі түсініктер мен айқындамалар. Ұңғының оқпандық аймағының жабдығы	1	—	3	3
2	1.2. Ұңғы ауыз үлесінің жабдығы Ашық фонтандауды ескертуге ар налған ұңғы жабдығы.	1	—	3	3
3	1.3. Лифтілік құбырлар. Сорапты компресорлы құбырлар.Мұнай кәсіпшілігіне арналған құбрлар.	1	2	3	3
4	1.4.Ұңғыны тығыздау құрамы.(пакер)	2	—	3	3
4	2. Ұңғымалардың іске асыруға арналған машиналар мен жабдықтар(2 модуль)
5	2.1. Фонтандық ұңғымаларды іске асыруға арналған машиналар мен жабдықтар.	2	2	3	3
6	2.2. Газлифтік ұңғымалардың пайдалануға жабдықтар	2	2	3	3
7	2.3. Штангісіз сорап ұңғымасыфн пайдаланғандағы жабдықтар	4	2	3	3
8	2.4. Гидропоршенді сорғыш құрылғыларымен іске асыруға арналған ұңғыма жабдығы	2	2	3	3
9	2.5. Штангілік сораптармен іске асыруға арналған жабдық пайдалану.	4	1	3	3
	3. Ұңғымаларды жөндеуге арналға машиналар, жабдықтар мен құралдар(№3 модуль)
10	3.1. Ұңғымаларды ағымдағы жөндеу	2	—	3	3
11	3.2. Ұңғыманы күрделі жөндеу	2	—	3	3
	4. Мұнайды қоюландыру мен өндіруді қарқындандыру және қалпына келтіруге арналған машиналар мен жабдықтар(№4 модуль
12	4.1. Қабаттық қысымға дем беруге арналған жабдық	2	—	3	3
13	4.2. Термиялық ықпалға арналған жабдықтар	2	—	3	3
14	4.3. Қабат коллекторына әсер етуге арналған жабдықтар.	1	2	3	3
	5. Ішкі кәсіп көлігін жинауға арналған жабдық және бұрғы өнімдерін дайындау(№5 модуль)
15	5.1. Жинақтау жүйесі және де жинақтау жүйесінің бөлшектері	2	2	3	3
	Барлық сағаттар	30	15	45	45

2.2. Лекциялық сабақтардың конспектісі

№ 1 Модуль. «Мұнай-газ ұңғымасының жабдығы»

Дәріс 1. Кіріспе. Негізгі түсініктер мен ұғымдар. Ұңғыма оқпанының бөлігі. Ұңғыманың сүзу бөлігінің жабдығы

Мұнай мен газ адмазат қоғамының энергия көздерінің бастысына айналды әрі ең маңызды химиялық бөлшек болып табылады. Мемлекетті газ-мұнай шикізаттарымен қамтамасыз ету елдің экономикалық дамуын айқындайды және технологиялық прогресті белгілейді.

Мұнай-газ өндіру саласының ерекшелігі айтарлықтай жоғары, ілгері қарқынды, сапа жағынан алдыңғы қатарлы, әрі мұндай өнімдер жыл сайын өндірілуде. Қазіргі мұнай өндіру саласы ең соңғы үлгілермен жабдықталған, автоматтандырылған, ондаған күрделі өзара технологиялық процесстерді жүзеге асыра алатындай жағдайда.

Оларды жүзеге асыру үшін пайдаланылып жүрген саны, күрделілігі, әртүрлілігі жағынан машиналар мен жабдықтар қазіргі өнеркәсіп салаларында алдыңғы қатарлы орындарды иеленеді. Толассыз даму үстіндегі мұнай-газ өндіруге арналған машиналар мен жабдықтардың саны жаңа мұнай-газ өндірісінің жаңа саласының қалыптасуына әкеліп соқтырды.

Мұнай-газ саласының дамуымен қатар бір мезгілде машина құрастыру салалары да даму үстінде. Және де осымен қатар ғылым да даму бағытында.

«Кәсіптік жабдық» курсы мұнай-газ өндірудің әртүрлі тәсілдерінде, жөндеу жұмыстарында, мұнай мен газды тасымалдауда, газ бен мұнайға арналған құбырларды, осымен қатар осы салаларда қолданылатын машиналар мен жабдықтарды зерттейді.

Мұнай және газ көздерін өңдеу тек қана жер қыртысының өнімді беткейлерін бұрғылайтын ұңғымалардың көмегімен жүзеге асырылады.

Ұңғыма – тік немесе иіліңкі болады, кішгірім диаметрі (75-350мм-ге дейін) мынадай тереңдікке кетеді100-150-ден 5000-6000 метрге дейін және одан жоғары болады. Ұңғыманың бөлшектері: сыртқа шығу ауыз қуысы; ұңғыма-түбі, діңгек – жанындағы жоғары жағы. Қыртыстарды жалғастыратын ұңғылар. Ұңғымалар тік және иіліңкі бағытта болуы мүмкін.

Ұңғымалар мынадай санаттарға бөлінеді: өндіруші, барлаушы, бақылау және позометрикалық. Мұнай және газ өндіруге немесе конденсация жасауға арналған ұңғымалар өндіруші деп аталады. Ал суды, басқа да сұйықтық заттарды тартуға арналған, және де жатқан қорларға жасанды түрде әсер етуге арналған ұңғымалар айдау ұңғымалары деп аталады. Барлау ұңғымалары болса, мұнай кендерінің бар жоғын, мұнай-газдың таралу аймағын айқындауға арналған.

Бақылаушы және пезометрлік ұңғымалар жер қыртысы мен қыртыстық сұйықтықтың жағдайын анықтау бойынша жұмыстарды атқаруға, сонымен қатар қыртыстық қысымдарды ұстап отыруды жүзеге асыру мақсатында пайдаланылады.

Іске асыру ұңғымасы ұңғымалардың ішіндегі ең негізгі де маңызды құрылым болып табылады, ал олардың жинытығы іске асыру қоры саналады, оның құны қазіргі кәсіпті барлық технологиялық жабдықтау құнының 75-80 пайызын құрайды. Бүтіндігі тараған, ақауы табылған ұңғымалар қолданылаудан тыс қалады. Оларды күрделі жөндеуден өткізеді болмаса тіпті жарамсыз болып табылады.

Міне сондықтан да ұңғымалардың ұзақ уақытқа жарамдылығы жердің өнімді қабатын өндіру кезеңіне сәйкес болуы қажет. Яғни бұл бірнеше он жылдық деген сөз. Мұндағы ең басты нәрсе жабдықтың жоғары сапалылығы. Ұңғыма құрылысына қажетті талаптар оның іске асырылу шарттарымен айқындалады. Барлығынан бұрын оның сапасы қыртыстық геологиялық ерекшеліктеріне байланысты.

Іске асыру ұңғымасын ең бастысы екі негізгі типте болады: тік және иіліңкі. Иіліңкі үлгісі – қыртыстың берілген жерінде ұңғыманың бастауын бағыттау қажеттілігінің нәтижесі болып табылады. Осы ұңғымалардың профильдері технологиялық талаптарға сәйкес алуан түрлір болып келеді.

Тізбектің ұзақ жұмыс жасауы ұңғыманың жұмыс жасау уақытымен сәйкес келуі тиісі.

Ұңғыманың сыртқы шегендеу құбырлар тізбегі бірнеше метр тереңдікке түсіріледі, ал оның қубыр бойы толық цементтеледі. Бағыттаушының ішінде тезбек басы орнатылады, оның ұзындағы 200 ден 600-800м. дейін болады. Бұл кондуктор барлық ұзындағы бойынша цементтеледі. Пайдалану тізбегі мен кондуктор арасындағы шегендеу құбырлар тізбегі түсіріледі. Олар ұңғыманы құрғанда технологиялық функцияларды жасайды, тереңдікке түсірілуі геологиялық қабатқа байланысты анықталады.

Тезбек басы кондукторға жалғастырылады, ұңғыманы пайдалану ұңғымаға жобдықтарды түсіруге қолданылады.

Пайдалану ұңғымасының филтлі бөлімі газдың немесе сұйықтың және де қабатқа суды газды айдағандағы ағып кетпеуін қамтамасыз етуге тиіс.

Ұңғыма оқпаны шегендеу құбырлары тау жыныстарының қысымында болады ол пайдалану тізбегі – сұйық және газды айдағандағы немесе қабаттың қысымында болады.

Ұңғыманы пайдаланғанда ішкі және сыртқы қысым ауысып отырады.

Ұңғыманы пайдаланғанда мұнай, газ және конденсат коррозия туғызады, оның шегендеу құбыр тізбегін бұзылуға әкеліп соғады. Өндіру кәсіпшілігінде мұнай мен газ көмір қышқыл газ және күкіртқышқылы көп. Өндіріліп жатқан кәсіпшілікте, тереңдеген сайын оның қысымы мен қабат температурасы 250⁰С-ға дейін барады.

Ұңғымаға жоғары қысыммен қышқылды жұмыс сұйығын, газ жоғары температурағы жылу тасығыштары жіберу, оның жұмысын қиындата түсіреді,

Бұндай жағдайлар ұңғыманың бұзылуына (авария) әкеліп соғады.

Пайдалану құбырлары жоғарғы дережедегі металдан жасалады. Оның негізгі көрсеткіштері стандарт бойынша реттеледі, уақытша қарсыласуы, ағым шегі, салыстырмалы ұзартылуы (1.1 кесте) көрсетілген.

1.1-Кесте

Көрсеткіштері	Стальдың тығыздығы
	С	Д	К	Е	Л	М	Р
Уақытша қарсыласу τ_у, МПа	550	650	700	750	800	900	110
	320	380	500	550	650	750	950
Салыстырмалы ұзартылу, %	18	16	12	12	12	12	12

Теориялық массасы, муфтаның өлшемдері беріледі.

Көбінесе пайдалану ұңғымалары пайдалану тізбегі бір құбыр өлшемдерімен жиналады: 114;127;146;168; және 194мм. Осы өлшемдерге байланысты көпнесе қолданалатын мына өлшемдер 146 және 168мм.

Пайдалану тізбегін ең аз диаметрін қолдана отырып, мұнай өнеркәсіпшілігіне максималды бұрғылау үлкен роль атқарады (114 және 127 мм) және жоғарыдебитті ұңғымада (146мм және жоғары) диметрлі қолданылады. Осыған байланысты мұнай кәсіпшілігінде ұғыманы пайдаланғанда тізбек диаметрінің кіші диаметрі стальдің шығының әлде қайда қысқартуға болар еді.

Мұнай кәсіпшілігінде бұрғылауда ең кіші диаметрлі тізбекті қубырды пайдалану негізгі роль атқарады.

Ұңғымалы пайдалану оқпаныны пайдаланғанда оқпанды тізбегінің қолындағы көп роль атқарады.

Оқпанды тізбекті есептегенде оның негізгі факторы болып температурасы ескеріледі.

Оқпанды тізбекті жартылай цементтегенде тізбектің температурасы сағалы бөлімге ауыстырғанда ауыспалы деформацияда болады.

Ауыспалы көлемі келесі фрмула бойынша анықталады.

l_t =l₀ (d_t+d∆t), (1.1)

мұндағы d_t– кеңейту жүйесінің коэффициенті, ∆t – жоғары бөлімдегі және ұңғыма температурасының айырмашылығы;

l₀– тізбектің бастапқы ұзындығы.

формуласына байланысты жоғарыдағы ұзарту 0,5-0,75м өзгерілуі мүмкін.

Оқпанды ұңғыма берілісі кезінде немесе арнайы тізбектің агрессивті ортада, будың жоғары температурада әсер етуі коррозияның жоғары болуын тудырады. Осыған байланысты құбырдың қолындағы дұрыс таңдалуы тиіс.

Өнім қобатының ұңғымалы ашық аймағы фильтрмен жабдықталады. Ұңғыманы фильтрмен жабдықтау, өнім қабаттының бұзылуы кезінде ұңғымаға түсіп кетпеуін қамтамасыздандырады.

Фильтрдың негізгі сипаттамасы ретінде оның гидродинамикалық ерекшілігі қарастыралады.

Ұңғыма фильтрі тұрақты немесе ауыспалы болуы мүмкін.

Ауыспалы фильтрге гравиналы қызыл-стерженді, гравитациялық қиыршықтытас металлдыкерамикалық және т.б. Ауыспалы қиыршықты фильтр бір-біріне консетрично орналасқан құбырды құрайды, онығ арасында қиыршық тастар (гравий) төселген. Фильтр жиналған күйінде пайдалану тізбегіне түұсіріледі және өнімді қабат аймағына құрастырылады. Фильтрдің жоғарғы және төменгі бөлімі герметизацияланады.

Басқа филтрлерге тоқталар болсақ мәселен металлкерамикалық, ол корпустан және фильтрөткізгіштік элементтен тұрады, сонымен қатар пісірленген шарик металды жасалады. Шариктің өлшемдерін таңдау, фильтрдің өткізкізтіктін қамтамасыздандырады, ал материалына келер болсақ фильтр коррозияға төзімді жасалады. Фильтрдің ұзындағы қабат өнімділігінің қалындығына сәйкес болуы тиіс, ал ол ауыстырмалы шиыршықты фильтрге орнатылады.

Ұңғыманы пайдаланғанда, көбінесе фильтр қабат өнімінен шығатын сүйықтардан жобалып қалады, мәселен сүйықта болатын смола тәріздес заттармен. Осының барлығы гидродинамикалық сапаны кеметеді. Осыны болдыртпау үшін фильтрді тазалау қажет, тазалағында оған сұйықты кері айдау жұмыстары керек немесе мүмкіндік болса фильтрді жоғарыға шығарып ауыстыру қажет.

Қиыршық металлкерамикалық және басқа фильтрлерді қолдануда, алдымен қабат әнімінің механикалық жынысына байланысты. Егер құмды қабатты цементтегенде фильтрді міндетті түрде қолданамыз. Өйткені мұндай қабатта өнімді өндіруде құбырларды ауыстыруда, тізбектерді пайдалануда, сұйықты жоғарыға шығаруға арналған жабдықтардың тез істеп шығуына әкеліп соғады.

Негізгі әдебиеттер 2 [§1, §3 бет.20-33], 4 [§1.1, бет.11-14].

Қосымша әдебиеттер 2 [§1, бет.22-25].

Бақылау сұрақтары:

Ұңғыма дегеніміз не?
Ұңғыманың қандай конструкциялары және типтерін білесіз?
Пезометриялық, Бақылау, барлау, айдау, өндіру ұңғымаларының атқаратын қызметі?
Ұңғыманы пайдаланғанда қандай жасақтаулармен жасақталады?
Шоғырмала ұңғыма деп нені атаймыз?
Қандай кезде ұңғыма көп түптік деп аталады?
Кондуктор және бағыттауыштың тағайындалуы?
Фильтрдің тағайындалуы?
Фильтр қалай классификацияланады?
Шегендеу құбырлар тізбегінің қалыңдағы қандай проблемаларды туғызады?

Дәріс 2. Ұңғыманың сағасындағы қоңдырғылар. Ашық фонтаудауды сақтандыратын ұңғыманың қондырғылары.

Ұңғымадағы шегендеуші құбырлар сағадағы құбырлар басымен байланады.

Тізбек басы (сурет-2.1)– ұңғыманың барлық шегендеуші құбырларын бір жүйеге қатан байлайды да, олардың салмағын толығымен қабылдап, кондукторға бұл күштердің бәрін түсіреді. Ол арқылы ұңғымадағы құбыр араларындағы кеңістіктерді герметизациялап, бір бірінен айырады. Сонымен ол арқылы ұңғыманың оқпанын тексеру мен әр түрлі қажетті техноллогиялық операцияларды орындауға қолданады. Ұңғымаға түсірілетін эксплуатациялық қоңдырғыларды монтаждау кезінде қолданады. Бұрғылау жұмыстары кезінде лақтыруға қарсы превенторлар орнатылады да, бұрғылау жұмыстары біткеннен кейін превенторлар демонтаждалады.

Сурет 2.1. Тізбек басының конструкциясы

Құрылымын қарастыратын болсақ, тізбек басы деп бірнеше біріктірелген бөлшектерді айтуға болады, шегендеуші құбырларды ұстап тұратын катушкалар немесе крестовиналар. Бұл элементтердің саны шегендеуші құбырлардың санына байланысты.

Құбырлар басының жұмыс істеу жағдайы өте қатаң — өте терең ұңғымалардағы шегендеуші құбырлардың салмағы бірнеше жүздеген кило ньютоннан асуы мүмкін. Сонымен қатар құбырдың басы онымен қарым қатынаста болатын ортаның салмағын өзіне алады. Өнімнің құрамында H2S, CO2 элементтері кездессе немесе судың жоғары минирализациясы болса құбыр басы осы факторлар әсерінен тозады. Терең ұңғымаларда жылыту сұйықтарды айдағанда тізбек басы150-250 градусқа дейін қызады, ал солтүстікте құбыр басы минус 60 градусқа дейін суиды.

Тізбек басының беріктігінін бұзылуы, авариаялар қоршаған ортаға зиян келтіруіне әкеледі, ал кей жағдайларда ол үшін өртке, қауыпты жағдайға жарылысқа себеп бола алады.

Көп бағытты ұңғымаларда тізбек басының салмағы өте ауыр болады және алатын аумағы үлкен. Олардың қажеттілігінің артуына байланысты және шығарылуында көп мөлшерде металл қоладнылатын оны құрастыруда легирленген болат қолданады. Тізбек басының вертикалды аумағының үлейүімен ұңғымадағы жұмыстар күрделенеді.

Жоғарыда айтылған тізбек басының жұмыс істеу кезінде ерешеліктері мен тізбек басының өзінің ерекшілектері, оларды құрастырған кезде көптеген талаптарға негіздеулер қажет етеді. Ең басытысы тізбек басы және оның бөлшектері ұңғыманың қызмет ету кезіндк әр-түрлі жағдайларда беріктігін сақтау керек және де құрастыруы кезінде аз металл қолдану үшін вертикаль өлшемдеру аз болуы керек. Екі құбырды байлау үшін құбыр басының қорабы 4 шегендеуші құбырға 6, отырғызылған (сурет 2.1 ). Құбыр басының ішін конусты және оның ішінде шегендеуші құбырларды ұстап тұратын 7, сналар (клиндар) 3, орналасқан. Тізбек басының қосқыш тетік (фланец) құбырға кигізгелген немесе оған дәнекерленген катушка 1, кигізілген және ол құбырға кигізілген немесе оған дәнекерленген. Катушка болттар арқылы құбыр басымен байланысқан. Құбыраралық кеңістік тығыздаушылар 2, арқылы бір бірінен айырылған. Құбыр сыртындағы кеңістікке жету үшін құбыр басында ысырма 5, орналасқан. Бұндай құбыр басының биікітгі 1 метрге тең. Шегендеуші құбырлардың диаметріне байланысты құбыр басының салмағы 500-550 кг аралығында болады.

Тізбек басының крестовина және катушканың қораптары құйылған болаттардан, және өте сирек қоспаларынан құралады. Металдың механикалық қасиеттерін жақсарту және кернеуді төмендету үшін дайындалған бөлшектерді дәнекерленегеннен кейін термоөңдеу арқылы сынайды. Қорап үшін болаттың ағу шегі 5-5.5 МПа, салыстырмалы созылуы 14-15%, және соғу тұтқылығы 40мН.м/м2 дейін. Қиын жағдайда жұмыс істейтін тізбек басылары үшін төменлегирленген болаттар 35ХМЛ қолданады. Штампталған және соғылған дәнекерленетін фланцтар немесе олардың жоғары жағы 358ХМ және 40Х металдарына: сәйкесінше жасалады.

Қазіргі уақытта тізбек басыларын құрастыру, оны және оның бөлшектерін тасымалдау стандарт (сағалары су астында орналаспаған мұнай және газ ұңғымаларына арналған тізбек басылары) бойынша жүргізіледі. Стандарт бойынша шегендеуші құбырмен байланыстыру түрі және негізгі параметрлер (максималды ішкі диаметр, жұмыс істеу қысымы, шегедеуші құбырдың шартты диаметрі) анықталады. Стандарт бойынша келесі жұмыс істеу қысымдары қарастырылады: 14, 21, 35, 70, 105 МПа. Жұмыс істеу қысымы 35 МПа үшін сыналатын қысым 2Ржұм, ал егер 35МПа жоғары болса, онда сыналатын қысым 1.5Ржұм.

Ішкі қысымның әсерінен құбырға әсер ететін кернеуді анықтау үшін формулаларды қолданып есептеу жүргізеді. Алынған нәтижелер арқылы тізбек басының мөлшеріне және көлденең қимасының түріне әр түрлі түзетулер енгізіледі және эмпирикалық формулалар қолданады. Жүргізілген есептеудің нәтижесі нақты нәтижеге сәйкес келмеген. Оның себебін анықтау үшін жүргізілген анализдің нәтижесінде, негізгі себеп ретінде шегендеуші құбыр – клиндер –қорап (корпус) жүйесіндегі әсер ететін күштер сүлбесінің есептеудегі қате әдістің қолдануы.Бұл әдіс бойынша ішкі әсер ететін күштер бірдей таралады деп алынған.

Сурет 2.2. Тізбек басының тұлғасына (корпус) әсер етуші күштерді бөлу үлгісі

Сурет 2.3. Тізбек басының тұлғасына (корпус) және сына (клина) мен шегендеу құбырына әсер ету үлгісі (схемасы)

Тік күштің әсерінен клиндер орапқа әсер етеді. Калыпты жағдайда бұл әсерлесі күші клиннің барлық бетіне (эпюра 1, сурет 2.2, а) және қорап әсерлесі бетінде бірдей таралады деп есептелген (эпюра 2, сурет 2.2, б) Бірақ есепте нақты әсерлесу беттері ескерілуі керек.

Шегендеуші құбырлардың сыртқы диаметрінің номианлды диаметр мәнінен алыстауы, құбырлардың диаметралды деформацияның әртүрлілігіне және клиндардың құбырға ену тереңдігінің әр түрлі болуы үшін ұсталатын құбыр корапта әр түрлі биіктікте отырғызылады (сурет 2.3, а )және оның интервалы келесідей есептеледі (сурет 2.3, б)

H = (D_max — D_min)cos α/2 (2.1)

мұндағы D_max және D_min – шегендеуші құбырлардың сәйкесінше максималды және минималды диаметрлері, қалыпты жағдайда 7-9⁰.

Шегендеуші құбырлардың бар шектері және мөлшері кезінде Н мәне 20-40 мм аралығында болуы мүмкін. Нәтижесінде сына (клин) мен корпус арасындағы қатынас D_құ оң мәнінде бет бойымен емес, құраушы бойымен болады; ал теріс мәңінде – сыналардың шеттері бойымен болады. Сонда сүлбеде (2.2, б – суреттін қарастырамыз) байқалған қорапқа әсер етуіш күштің нақты эпюрасы өзге болады, ал қорап ішінде қысымы бар қалың сосуд ретінде жұмыс істемейді.

Сыналы байланыс кезінде құрастырылған нақты күштер сүлбесі (фланцтың әсер етуін ескеріп түзетілген) нәтижесінде құбыр басының қорапты (корпус) ЭВМ арқылы өлшеуге болады. Сонымен қатар жүргізілген нақты есептеулер арқылы сынаны анықтап аламыз. Төсегіш, фланец, болт және тізбек басының шпилькаларын фонтанды арматураны есептегендей есептейміз.

Сағалық қоңдырғының авария нәтижесінде бұзылуы немесе жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде ашық фонтандаудан сақтау үшін фонтандаушы ұңғымаларда оқпанның төменгі жағында айырғыш клапандар қойылады. Бұл айырғыш клапандар арқылы оқпанның жоғары және төменгі жақтары байланыспайды.

Қабатты айрғыш клапандар сонымн қатар ұңғымада жүргізілетін технологиялық процестерге мүмкіндік беруі қажет.

Сондықтан айырғыш-клапан басқа қоңдырғымен толықтырылады және жүйе құрайды. Бұл жүйе брінеше бөлшектерден тұрады, негізгі бөлігі айырғыш клапанның өзі, герметизатор (пакер), якорь, артқы деңгейдегі ұстаушы пакер, клапанды басқару үшін қатынас каналы, өзіндік басқару, клапанды орнату және демонтаждау жұмыстарына арналған қоңдырғы, якорьлер және пакерлер, технологиялық операцияларды жүрігізетін қоңдырғылар.

Жоғарыда аталған қоңдырғылар (фильтрдің жоғары жағында орналасады) қабаттың әр түрлі ерекшеліктеріне (сұйық немесе газдың қасиеті, дебиті, ортаның агрессивтігі, температура, қысым) байланысты пайдаланады. Бұл жұмыс жағдайларда әрбір қоңдырғы ұзақ уақыт бойы тоқтамай (ремонт) жұмыс істеу қажет және ол инженерлік қиын есеп болып саналады.

Қабатты айырғыш (сурет 2.4.) клапан пакерден 1, айырғыш клапаннан 2, айырғыштан 3, ұңғыманы авария себебінен сөндіру үшін циркуляциялаушы клапаннан 4, ингибиторды еңгізуге арналған клапан 5, сызықтың деформацияларды азайту үшін телескопиялық байланыс 6, қабат сұйығының шығымын басқару үшін дроссель 7, қабылдағыш клапан 8 тұрады. Пакерлер түрлерінің бір бірінен айырмашылығы келесіде: күшті қабылдау және пайдалану тізбегіне бағыттауы бойынша, фиксация әдісі бойынша, отырғызу және алынуы бойынша, әр түрлі орта үшін қолдануы бойынша. Өлшемі мен конструкциясы бойнша айрмашылығы.

Қабат айырғыш клапандарының келесімен бір бірінен айрамашылығы: басқару әдістері, құбырлармен байланысы бойынша, құбырда орналасуы және жүру каналдары бойынша. Автоматикалық және басқару клапандары. Автоматты келесіге бөлінеді: оларды орналасытрған аралықта қысымның төмендеуі кезінде қосылатын және сұйықтың мөлшерінің белгілі мәнінен асып кету себебінен қосылатын клапандар. Клапандар құбырмен байланысы бойынша келесідей түрлерге бөлінеді: алынатын клапандар – олар канат арқылы құбыр бойымен түсіріліп құбырдың ниппелдерінде орналастырылады, стационарлы клапандар – құбырмен бірге ұңғымаға түсірілетін және онымен бірге жер бетіне шығарылады. Ұңғымаларда айырғыш клапан орналастырылған кезінде және орналастырылмаған кезде де ұңғыма ішінде бірнеше операциялар орындау қажет және олар жоғары қысым аймағында орындалады.

Қысымы бар ұңғымада жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде айырғыш клапанға қосымша клапандар қосылады (срует 2.5): теңестіруші, қабылдаушы, қайтару және циркуляционды.

Сурет 2.4. Қабаттағы ашық фонтандау сақтайтын айрығыш клапаны бар ұңғыма-қоңдырғысының сүлбесі.

Сурет 2.5. Арнайы клапандардың құрылымы.

а-циркуляциялы; б-түзеуші (уравнительный); в-қабылдаушы; г-кері екі клапанды;

Циркуляционды клапан арқылы ұңғыма түбін, құбыр сыртын және ішін жуу жұмыстары, ұңғыманың түбін әртүрлі химиялық реагенттермен жуу кезінде және басқа да ұңғыма ішіндегі операциялар кезінде құбырдың ішкі кеңістігімен құбыр сыртындағы кеңістікті байланыстыратын клапан.

Клапан (сурет 2.5, а)НКТ құбырына орнатылып онымен бірге жер бетіне шығарылады. Ол тесіктері бар қораптан 4 тұрады және әрбір тесікте жылжымалы втулка 3 (оның да тесіктері бар) орналасқан. Соңғысы тығыздаушы элементтермен герметизацияланған: 6, 7, 8, 9, 10. Резьбалық байланыстар сақиналармен 5 тығыздалған . Клапанды СКҚ мен байланыстыру үшін қорабында аудармалар 2 және 11 орналастырылған. Жоғарғы аудармалар 2 муфта 1 отырғызылған. Ашық және жабық жағдайларында втулка 3 фиксатормен 12 қаттаяды, фиксатор төменгі аударманың 11 сақиналы кеңістігінде орналасқан.

Клапанды басқару кезінде втулканы төмен түсіреді немесе жоғары көтереді, сонда қорап пен втулканың тесіктері сәйкес келеді немесе бір бірін жабады.

Теңестіруші клапан (сурет 2.5, б) ұңғы қоңдырғысының жабу элементінің қысымын теңестіру үшін немесе құбырдан айырғыш клапан, тығындар, қабылдаушы клапандармен қосып шығару үшін қолданады.

Клапан (сурет 2.5, б) корупустан 1 және корпустың қабырғаларына клапандар 3 пісіріліп орнатылған. Клапанның пружиналары 2 чехолмен ұсталынып отырады. Клапан скважинаға сым немесе канат арқылы түсірілетін жүк көмегімен ашылады.

Қабылдаушы клапан (сурет 2.5, в) пакерді отырғызу үшін қолданады және де құбыр ішіндегі қысымды көтеру үшін құбырдағы кеңістіктерді жабу үшін қолданады. Пакерді отырғызғаннан кейін престейді, бірақ кей жағдайда престейтін шардың үзіліп кету салдарынан пайдалану құбырдың пакермен герметизациялануы үшін қысым жеткіліксіз болады. Бұл үшін қабылдаушы клапандарды қолданады. Оларды пакердің астында орналасқан өткізбейтін нипельге орнатылады. Қабылдаушы клапан корпустан 7 тұрады және оның жоғарғы ұшы жабатын шардың седлосы ретінде жасалған. Корпустың жоғарғы жағына шары 5 бар тор 4 орнатылады. Корпустың сыртына кожух 3 кигізіледі және ол кожухтың басы ұстағыш ретінде жасалған. Тордың ішкі кеңістігімен байланысты ұстау үшін кожухтың шет жақтарынада терезелер бар.

Корпустың жақтарындағы тесіктерді сақиналармен 6 тығыздалған кожухтың юбкасы жабады. Стерженьде 1 орналасқан штифт 2 үшін кожух көлденең қозғала алмайды. Қабылдаушы клапан өткізбейтін ниппельде тығыздауштармен 8 герметизацияланады. Клапанды алу үшін штифт 2 алынып, кожух 3 стерженнің 1 басына тірелгенше жоғары көтеріледі, теңестірушін тесіктер ашылып, ал шар 5 астындағы және оның астындағы қысымдар теңестіріледі, осыдан кейін клапан ниппельден жеңіл алынады.

Кері клапан (сурет 2.5, г) қысымы бар аймақта құбырларды көтеру-түсіру жұмыстары барысында құбырдағы кеңістікті жабады. Ол әрқашан да аралықты жауып тұру керек және авария болған жағдайда мүмкіншілігінше сөндіру керек. Кері клапандар сонымен қатар газлифт әдістерінде қолданады қері сұйықтың ағынының құбыраралық аймақтан өтуіне кедергі жасайды. Кей жағдайларда оларды пружинасыз құрастырады және реверсивті етіп қолданады, яғни ұңғыма өнімінің ағының қысымы себебінен жабылады.

Кері клапандарды пайдалану құбырларында және отырғызу ниппелдерінде сым немесе канат арқылы түсіріліп орнатылады.

Саңырау тығынның (сурет 2.6) соңырау беттегі ниппелді отырғызу бойынша тізбектің өткізілуін герметизпциялауда қолданылады.

Сурет 2.6. Соңырау (глухой) тығынның конструкциясы

Оның корпус 3 ішінде пружина асты поршені (2) бар. Поршеннің тығыздаушы сақиналары (1) пружинаның (4) сығылған кезінде құбыр іші және сырты аймақтың біріктіретін корпустың шет жақтарындағы тесікетерді пробка ұңғыларға түсіріледі. Ол кезде ашық канал арқылы сұйықтық қозғалады. Пробканы түсіршуші құралды шығарып алғаннан кейн поршень каналды жауып тастайды да, колоннаның орталық өту аймағын герметизациялайды. Пробканы алу керек болған жағдайда поршень 2 стержень арқылы төмен итеріліп, каналдар ашылып, пробка үсті және асты аймақтарындағы қысым теңеседі.

Отырғызу ниппелі – ұңғыма жұмыстарын жүргізу кезніде құбырдың құрастыру элементі болып табылады. Оның түрі радиалды каналдары бар құбыршық ретінде. Ол құбыр ішінде тізбек бойымен әр түрлі аппараттарда және құрылғыларды орнатып, бекітуге арналған.

Құбыр тізбекті айырғыш (сурет 2.7) – ол басынан 1, жоғарғы 2 және төменгі 5 цанг, цилиндр 3 және штоктан 4 тұрады.

Сурет 2.7. Құбыр тізбекті айырғыш

СКҚ тізбегін ұңғы іші қоңдырғыларынан айыру үшін ұңғы бойымен сыммен түсірілетін құырлғыны қолданады. Құрылғының итергіші цанғаны 2 жоғары көтеріп, пайдалану құбырлардың ұңғы қоңдырғыларынан айырылтады, ал цанганы төмен түсіргенде оларды қосады.

Басқару станциялары жаңа кешендерді басқарады. Қалыпты жағдайда олар бір ұңғыманы немесе бір топ ұңғыманы (1 кустта – 8 ұңғымадан артық емес) басқарады.

Электрикалық немесе пневмогидравликалық байланысты қолдануға байланысты кешендер ҰАБК және ҰАБК – Э. Олар температуралық орта, H2S және СО2 мөлшріне, жөңдеу жұмыстарының жиілігене байланысты әр түрлі етіп жасалынады.

Негізгі әдебиет 2 [§2, §3, §4 бет 20-33]

Қосымша әдебиет 10 [ бет 22-25]

Бақылау сұрақтары:

Тізбек басы не үшін қажет?
Тізбек басының корпусына әсер етуші күшті бөлу үлгісі?
Айыратын – қақпақ (клапан) классификациясы?
Айыратын қақпақтын (клапан) тағайындалуы?
Циркуляциялық қақпақтын (клапан) тағайындалуы?
Түзету (уравнительного) қақпақтын (клапан) тағайындалуы?
Қабылдау қақпағының тағайындалуы?
Кері (обратного) қақпағының (клапан) тағайындалуы?
Айыру тізбегін, отырғызу ниппелін және соңырау (глухой) тағындардың тағайындалуы?
ҰАБК құрамы?

Дәріс 3. Лифт құбырлары. Сорапты – комрессорлы құбырлар. Мұнай өндірісіндегі байланыс құбырлары.

Мұнай өндірісінде құбырларды келесі жағдайлар үшін қолданады: ұңғы ішінде мұнай қозғаласын оқпанды жасау үшін, ұңғы ішіндегі қоңдырғыларды орналастыру үшін, өңдірс территориясында құбырларды жүргізу үшін. Қолданатын құбырлар әр түрлі, бірақ олардың негізгі 4 түрін бөлуге болады: бұрғылау, шегендеу, сорапты-компрессорлы және өндірістегі байланыс құбырлары.

Құбырдың алғашқы үш түрінде әрбір құбырда муфтасы жоқ шетінен 0.4-0.6 метр жер аралығнда белгілер бар: шартты диаметр (мм) және құбыр номері, болаттың төзімділігі, қабырға қалыңдығы, шығарылған айы мен жылы, өндіруші зауыттың тауарлық белгісі. Бұл белгілердің үстіне ақ түсті шайылмайтын бояумен қайта жазады.

Сорапты компрессорлы құбырлардан тізбек құрылып ұңғыма бойымен түсіреді. СКҚ-ды қолдану мақсаттары:

қабаттан алынған сұйық, сұйық пен газ қоспасы немесе газды жер бетін көтеру үшін;
ұңғы түбіне сұйық немесе газды айдау үшін (технологиялық процесстерді орындау үшін, өнімді арттыру немесе жөндеу жұмыстарын орындау үшін);
ұңғы ішіндегі қоңдырғыларды ілу үшін;
ұңғыма ішінде жөндеу және бұрғылау жұмыстарын жүргізу;

СКҚ-ң шартты белгілену үлгілері:

Төзімділік дәрежесі Е, шартты диаметрі 60мм, қабырға қалыңдығы 5мм құбырлар үшін:

60х5-Е МЕСТ 633-80 – тегіс құбырлар үшін;
В-60х5 МЕСТ 633-80 – шеттері сыртқа шығарылған құбырлар үшін;
МСК (муфталы сорап компрессоры)-60х5 МЕСТ 633-80 – жоғары герметизацияланған құбырлар;
МСК^*(муфтасыз ^* сорап компрессоры)-60х5 МЕСТ 633-80 – жоғары герметизацияланған муфтасыз құбырлар;

СКҚ-лар МЕСТ 633 бойынша жасалады. Ол бойынша тегіс құбырлар және олраға муфта, шеттері сыртқа шығарылған құбырлар және оларға муфта, тегіс жоғары геметизацияланған құбырлар және оларға муфта және муфтасы жоқ шеттері сырқа шығарылған құбырлар. Тегіс құбырларды жасау жеңіл, бірақ олардың шет жақтары жасалған бұранда есебінен шет жақтары төзімділігі әлсіз. Ал бұрандасы сыртында құбырлардың бойы мен шет жақтары төзімділігі қатты. Оны бірдей төзімді құбырлар дейді. Оларға жасалған муфтаның диаметры үлкен . (кесте 3.1)

Кесте-3.1

Құбырдың шартты диаметрі	Сыртқы диаметр, мм			Құбыр қабырғасының қалыңдығы, мм	Құбырдың ішкі диаметрі, мм	Құбыр мен муфтаның (теориясың) кг/м
	Құбырдың тегіс бөлімі	Муфталар				Тегіс құбыр	В типі құбыр
	Құбырдың тегіс бөлімі	Тегіс құбыр	В типі құбыр			Тегіс құбыр	В типі құбыр
27	26,7	—	42,2	3,0	20,7	—	1,85
33	33,4	42,2	48,3	3,5	26,4	2,65	2,66
42	42,2	52,2	55,9	3,5	35,2	3,38	3,46
48	48,3	55,9	63,5	4,0	40,3	4,46	4,54
60	60,3	73,0	77,8	5,0	50,3	7,01	7,12
73	73,0	88,9	93,2	5,5	62,0	9,50	9,55
73	73,0	88,9	93,2	7,0	59,0	11,70	11,87
89	88,9	108,0	114,3	6,5	75,9	13,68	13,72
89	88,9	—	114,3	8,0	79,0	—	16,69
102	101,6	120,6	127,0	6,5	88,6	15,80	16,05
114	114,3	132,1	141,3	7,0	100,3	19,13	19,49

Тегіс және шеттері сыртқа шығарылған СКҚ-лар бұрандасының конустылығы 1:16, дөңгеленген профиль бұрышы 60 градус. МСҚ және МСҚ құбырлардың бұрандалы бөлігінің соңы конусты тегіс, ол ұшы муфталы-конусты бұрандаға кигізіліп, қосымша тығыздайды.

Құбырлардың шамасы бойынша А құбырлары (өте дәл) үшін ауытқу +6.5 және –3.5% аралығында, ал Б құбырлары (өте дәл емес) үшін ауытқу +8 ден –6%-ке дейін. СКҚ-лардың ішкі диаметрін ұзындығы 1250мм және срқты диаметрі.

СКҚ ішк диаметрінен 2-2.9мм-ге кем үлгі арқылы тексереді. Қабырғаның қалыдығына минусты (теріс таңбалы) допуск 12.5% орнатылған. Құбырлар келесідей төзімділікті болаттардан жасалады: Д, К, Е, Л, М, Р. Сонымен қатар СКҚ алюминий қоспасынан (Д 16Т) жасалады. Бұл қоспаның ағу мөлшері 300МПа, ал төзімділігі 110МПА дейін. Қоспаның салыстырмалы тығыздығы 2.72. Алюминий қоспасынан жасалған құбырлардың салмағы болаттан жасалған құбырлардың салмағынана кіші, бірақ төзімділігі де төмендейді (Д-болаттан 1.25 есе кіші, К үшін –1.67, Е үшін –1.85есе). Сонда алюминиден жасалған құбырларды терең түсіруге болады.

Д 16Т құбырлары сонымен қатар H2S ортада коррозияға төзімділігі жоғары әсіресе оны қалың қабат етіп анодпен өндесе, оның коррозияға төзімділіг артады.

Газдың қысымы 50МПа (500 кгс/см2) дейінгі ортада МСҚ тегс құбырлардың муфталы байланысын есебінен байланысы герметизацияланады. Байланысу аймағының төзімділігін құбыр бойының төзімділігінің 85-90%-ін құрайды, ал тегіс құбырлары МЕСТ 633 үшін мәнінен 25-35%-ке үлкен.

Конусты тығыздаушы беттерінің конструкциясы және бұранданың профили МСҚ1^* байланыста қолданатын құбырларға ұқсас. Байланысты одан әрі бекіткенде құбырлардың ішіндегі торецтері контактқа түседі. МСҚ типті құбырларға ажырату күшін анықтауды қауіпті көлденен қима үшін жүргізеді. Ол көлденен қима бұранданың соңғы жерінен 12 мм арақашықтықта болады және күш келесі формуламен анықталады.

Мұндағы — бұранда тереңдігі, — ұзару кезіндегі ағудың төменгі шегі, — қауіпті қимадағы құбырдың орташа диаметрі, бұранадалы біріктірілген бөлігінің диаметрлі тартылуы (см), — беріктілік модулі (Д берікті болат үшін 50ГПа, К және Е болаттары үшін 35ГПа, Л және М болаттары үшін 25ГПа), — профильдің жұмыс істеу биіктігі, — болаттың пластикалық бөлігі үшін Пуассон коэффициент (0,5-ке тең), үйкелісі бұрышы (11⁰), — созу жүгін қабылдайтын профильдің иілу бұрышы, — ұсталып тұрған бұранданың ұзындығы (1=L-0.014м), L – бұранданың жалпы ұзындығы.

СКҚ-лардың әрбір 8-10 метр аралығында бұрандалы байлынстарының бар болуынан ұңғыларға түсіріп-көтері жұмыстары күрделінеді.

Қазіргі уақытта шет елдерінің СКҚ-ры жиі қолданысы табады. Бұл құбырлар API, SPEC стандарттары бойынша жасалған.

Бұл СКҚ-ларының сыртқы диамтірі 26.7 және 114.3 мм аралығында және олардың шет жақтары сыртқа шығарылмаған, немесе құбырлардың муфтасындағы (раструбысы) құбыршығы бар.СКҚ-лрады біріктіру үшін қалыпты бұрандадан (конустылығы 1:16, профиль бұрышы 60⁰, адымы 3.175 немесе 2.54мм) басқа арнайы трапециялды және тіректі бұрандалар қолданады. Герметизацияны жоғарылыту үшін қосымша тығыздаушы сақиналарын қолданады және де тефлоннан жасалған тығызаушы сақанлаы қолданады. Коррозиядан сақтау үшін кейбір фирмалар құбыр ішін пластамассамен қаптайды.

СКҚ келесі төзімділікті болатррадан жасалаады, Н-40, J-55 (МЕСТ 633 бойынша Д-ға сәйкес келеді) және N-80 API бойынша (5В спецификациясы) 5ВН API спецификациясы бойынша төзімділігі Р-105 болаттарынан, 5ВС API спецификациясы бойынша H2S ортасы үшін С-75 төзімділікті (К,Е – сәйкес) болаттан жасалады.

Н-40, J-55, N-80(E) және Р-105 (М) төзімділікті болаттардың стандарттары химиялық құрамы көрсетілмейді. Қалыпты химиялық қоспалары 3.2 кестеде келтірілген 3.3. Кестеде СКҚ метриалдарының механикалық қасиеттері API, SPEC 5B, SPEC 5BХ, SPEC 5BY үшін берілген.

Кесте 3.2.- Стальдің химиялық құрамы

Стальдің беріктін тобы

Термиялық өнде

Көміртектің құрамы, %

Марганец құрамы, %

Басқа компоненттер, %

H-40

J-55

N-80

P-105

—

орташа

жіберу және орташа

0,27… 0,37

0,37… 0,47

0,38… 0,48

0,37…0,45

0,70… 1,00

0,80… 1,00

1,40… 1,70

0,60… 0,80

—

Mo-0,15

Cr-0,80

Ni-1,30

Mo-0,25

Mo-0,15

V-0,08

Mo-0,15

Cr-0,9

Кесте 3.3. – Материялдың механикалық сипаттамасы СКҚ

үшін АР1 Spec 5 B, 5 ВС, 5ВХАРI Spec 5В, 5ВС, 5ВХ бойынша

Стальдің беріктік тобы	Созылудағы шекті беріктік , МПа аспау керек	Созылудағы шекті беріктік, МПа аспау керек	Үзіліс кезіндегі азырақ созылу,
H-40	420	280	29,5
J-55	520	380	24,0
С-75	660	520	19,5
P-80	700	560	18,5
Р-105	840	730	16,0

Соңғы жылдары жиі қолданыс үзілссіз орамды (иілгіш муфтасыз) немесе тегіс құбырлары (ұзындығы 2500 метр, кей жағдайларда 5500метр) бар. Бұл құбырлар толық ұзындығмен өндіріліп шығарылады (немесе бөлек бухтадан 600-650 метр, олар бір-бірімен дәнекерленп байланысады), олрадың бұрандасы болмайды және бухтаға оралынады. Олар үлкен машинада орналасқан арнайы агрегат арқылы ұңғы оқпаны бойымен түсіріледі.

Агрегаттың ұзару қоңдрығысындағы үйкеліс күші үшін СКҚ ілініп тұрады.

Бұндай құбыр арқылы құм тығындарын жою үшін сұйық айдауға, жөндеу жәәне пайдалану жұмыстары үшін қоңдырғыларды ұңғыға түсір жұмыстарын жүргізуге болады. Үзіліссіз тегіс құбырлардың қолдану арқылы түсіру-көтеру жұмыстарының уақыты азаяды, бұрап-айыру жұмыстарыжойылады.

Кемшілігі ретінде түсіріп-көтеру жұмыстарын жүргізу үшін олданатын қоңдырғылардың үлкен болуы, себебі барабандағы құбырлардың бүгілу радиусының үлкен болуы жөн, сонда құбырлардың қалдық дифформациясы ескеіледі. Бірақ В.Н. Ивановскийдің жүргізген жұмыстарына негізделетін болсақ, құбырлардың дифформациясы оның жұмысына ешқандай әсер етпейді. Сонда агрегат барабаннаың рауиусын 2-1.8 метр етіп істеуге болады. Қалған технологиялық кемшіліктер құбырларды қолдану барысында жойылады.

Мұнай өндірісінде сонымен қатар жиі ішкі жағы әйнекпен жасалған, эпоксидті смола жағылған СКҚ қолданады. Аз қолдаанатыны- эмальденген құбырлар. Бұндай беттерді парафиннен қорғау, коррозиядан қорғау үшін қолданады. Сонымен қатар олар ағынның гидравликалық қарсыласуын 20-30%-ға азайтады.

Әйнекпен өңделген бет жоғары температураға тиімді және құбырлардың дефформациясын тзімді. Әйнек бетке парафин жиналмайды. Бірақ әйнекепен өңделетін беттің де кемшіліктері болады. Олардың бірі- құбрдың бетін тәйнекпен өңдеген кезде микро-жарлымдарының пайда болуы. Сонда бұл жарылымдарда коррозия басталады және парафин жинала бастайды. Қазіргі уақытта бұл жарықшақтарды жою үшін жаңа технология қолданады.

Екінші кемшілік – құбырдың дефформациясы кезінде айнаның жарылуы. Бұған себеп ретінде метал (0,21*10⁶МПа) және айнаның (0,057*10⁶МПа) серпімділік модулдарының айырмашылығы.

Сонда құбырладың металының деформациясы кезінде айнаның жұқа қабатында өте үлкен күштер түсіп, оның бүтінділігі бұзылады. Ол терең ұңғыларға түсіру салдарынан және оны тасымалдау кезінде болады.

Айнадаға кернеу шекті мәнінен аспас үшін келесдей шарттарды сақтау керек.

P<(σ_ә.ш./n)(F_ә+F_құб*Е_құб/Е_ә) (3.1)

Мұндағы, Р-әйнектің беріктілігін сақтауға негізделген шарттан анықталатын құбырлға әсер ететін мүмкін күштің мөлшері, σ_ә.ш — әйнектің беріктілігінің шегі, n – беріктігінің қоры (1.3… 1.5-ке тең), F_ә, F_құб — әйнек және құбарлардың көлденең қимасының ауданы, Е_ә Е_құб — әйнек және құбырдың серпімділік модулі.

Есептеулер бойынша 73х5.5мм құбырларда қолданатын ең берік әйнектер үшін шекті әсер ету күші 200кН. Демек іші әйнекпен өңделген құбырлардың беріктігі әйнектердің беріктілігіне байланысты. Ұңғыға ортадан тепкіш сорапты СКҚ арқылы түсіргенде, тереңдгі 1500-1700 м-ден аспауы керек.

Эпоксидті смоламен беті өңделген құбырлардың ішінде парафиннің пайда болуынан қорғйды. Әйнекпен салыстырғанда эпоксидті смолалар иілімді, демек құбарлардың деформациялары кезінде ол таралмайды. Бірақ оның да кемшіліктері бар. Смолаларды тек 60-80⁰ С температураларда қолдануға болады.

Соңғы жылдары эмальденген құбырлар жиі қолданыс табуда. Олардың ішкі беті өте төзімді (әйнектен біршама төзімді), температураға да төзімді, суыққа шыдамы және бетінің тегістілігі, сонымен қатар парафин жиналмайды.

СКҚ қорғау үшін құбырларға брінеше қабат эмаль жағылады. Эмальмен өңдеу технологиясы әйнек және эпоксидті смоламен өңдеуге қарағанда күрделірек болады.

Жоғарыда аталған үш әдіс те парафинмен күрес кезіндегі тиімді шаралар болып келеді. Эксплуатация жағдайына байланысыт белгілі бір әдіс қолданады.

Құбырлардың бетін өңдеудегі жалпы кемшілігі болып құбыр ішіндегі муфталы байланыстың қорғаныссыз қалуы. Бұл жерлерде қорғаламған орынды жабатын иілімді проставкаларды немесе протекторлы сақиналарды қолданады. Бірақ бұндай шараларға байланысты қосымша қиыншылытар пайда болады.

СКҚ-дың есептеулерін технолгиялық және беріктілікке деп бөлуге болады. Технологиялық есптеріне келесілер жатады: құбыр арқылы қозғалысы кезіндегі ағынға қарсы гидравликалық қарсылығы, құбыр тізбегінде мұнайды көтеру үшін жұмыс істейтін газдың мөлшері құбарлардың ұзаруын тексеру.

Беріктілікке есептеулер құбырдың клесі берктік шектерінед қолданудың мүмкіншілігін тексереді: әсер ету күші, эфвивалентті кернеу. Циклды айнымалы әсер ету күші, құбырдың ұзындығы бойымен кілуіне әсер ететін күш, бұл барлық парамаетрлер СКҚ жұмысына байланысты анықталады. СКҚ-лар құбыр тізбегінің салмағы, оған қосылған қоңдырғы салмағы және сорылып жатқан сұйықтың қысымы себебінен ұзаруы мүмкін. Ұңғы түбіне сұйықты айдағанда құбыр тізбігінің жоғары жағында артық қысым себебінен кернеу пайд болуы мүмкін. Егер якорьге бұл қысым әсер етсе құбыр бойымен ұңғыма иілуі мүмкін.

СКҚ-ларда беріктікке есептеуді қарастырайық. Біріншіден, бұрандалы байланыстың ажырауына әкелетін күш әсерін есептейік.

Бұрандалы байланыстың ажырау (страгивание) деп құбыр бұрандасы муфтадан ажырауының басталуы. Оған себеп құбырға әсер ететін күштердің ағу шектен артқан кезде, құбыр жұмыралынып, мута кеңейіп, құбырлардың бұрандасының жоғарғы шеттері майысып, кесіліп ажырайды.

Ф.И. Яковлев құбырдың бұрандасының ажыраауына қажетті күшті анықтауға есепті шығарған. Ол бұрандадағы бұранданың шеттерінің бүгілуі және үйкеліс күші әсерінен туыдайтын бұрандалы байланысқа әсер ететін осьтін күш Р пен раидалы күштерін бірге қарастырған.

Сурет 3.1. Бұрандағы әсер ететін күштердің сүлбесі.

Қарастырлыған құбырладың қабырғсын жұқа деп қарастырған. СКҚ-ларда құбырлардың ішкі диаметрінң қалыңдығы атынасы құбырдың негізгі денеімен 10 … 14, ал бұрандлы бөлігінде – 15… 20. Сонымен, құбырлардың бұрандалы бөлігін жұқа қабырғалы деп қарастырады. Жұқа және қалың қабырғалар үшін шекара қатынасы 18-20 мәндері.

Осьтік күштерінің ажыратқыш мәні ағу шегіне жеткенде пайда болатынын Ф.И.Яковлев ескерп, келесі теңдеуді алды.

Р= (3.2)

мұндағы, D_ор – құбырдың негізгі жазықтығындағы бұрандасының төменінде орналасқан денесінің орташа диаметір, D_ор = D_іш + b; D_іш, b – бұранда астындағы құбырдың диаметрі және қалыңдығы; — құбырдың жасалған материалы үшін ағу шегі, — бұранданың ұзындығы, — бұранданың профилінің бұрышы, үйкелу бұрышы l-резьба ұзындығы, α+φ – резьба қыры (профилі), d – үйкелу қыры. П.П.Шумилов Яковлевту формуласын дәлелдеді. Ол бұл формулаға коэффициент енгізді. Бұл коэффициент бұрандалы бөлігімен салыстырғанда қатаң құбырдың негзігі бөлігін ескереді.

η=b/(S+b) (3.3.)

мұндағы, S – құбырдың номиналды қалыңдығы, онда

Р= (3.4.)

СКҚ үшін = 60⁰. Болаттан жасалған құбырлар үшін үйкеліс бұрышын 9⁰ етіп алған жөн.

Кей жағдайларда, құбырдың қауіпті көлденең қимасы бөлігіне құбыр бойымен қозғалатын сұйықтың ішкі қысымы және осьтік жүктемелер әсер етеді. Онда құбырларды страгиванияға (ажырауға) тексеру жеткіліксіз болып табылады. Құбырларды сонымен қатар қатар қысымдардың әсері және осьтік жүктеменің әсеріне тексеру керек.

Біртекті төзімділікті СКҚ үшін сыртқы күштерінің әсерінен құбырдың тегіс бөлілгінде пайда болатын кернеулерді есептейді.

СКҚ-ті ортаның (өндірілетін өнім, газ немесе қоспа) қысымы бар кезде, ал осьтік жүктемелердің болмаған кезде беріктікке есептеулер төртінші беріктік теориясы формуласымен эквивлентті кернеуді анықтауға негізделген. Тәжірибеде қалыпты жағдайда артық қысым мөлшері құбыр ішінде болады. Бұл жағдайда қор коэффициентін 1.3 деп алады.

Бұл формула арқылы эквивалентті кернеуді табады және ол мен материалдың ағуының кернеу екеуін қолданып беріктікті анықтайды.

Кей жағдайда СКҚ-ға циклды жүктемелерд әсер етеді. Бұл кезед құбырлдарды ажырау жүктемесіне (страгивающая нагрузка) және шаршау шегін тексереді. Ол үшін құбырға әсер ететін үлкен және кіші жүктеменің мөлшерін анықтайды. Бұл жүкттемелр арқылы ең үлкен, ең кіші және орташа кернеулер анықталады, ал бұл кернелер арқылы симметриялы цикл үшін кернеулер циклын анықтауға болады.(σ_ор; σ_ор-орташа кереу; σ_а-амплитуда кернеу.

Симметриялы цикл σ_-1 үшін құбырдың материялының шыдау шегін біле отырып, беріктік қорын анықтауға болады.

Ол келесі формула бойынша анықатлады:

n= σ_-1/[(R_σ)_д *σ_аψ_σσ_а ] (3.5)

мұндағы, σ_-1— ұзару-сығылудың симметриялы циклы кезіндегі құбыр материалының шыдау шегі; (R_σ)_д — кернеулердің концентрациясын, масштабты факторын және бөлшектің бетінің жағдайын ескеретін коэффициент; ψ_σ — материалдың қасиетін және бөлшекке әсер ететін жүктемелерді ескеретін коэффициент.

Д топтары болат үшін ауада шыдау шегі 31МПа, ал суда 16МПа. Коэффициент ψ_σ 0.07…0.09 (шыдау шегі 370-550МПа материал үшін), ψ_σ=0.11 … 0.14материалдар үшін (σ_в=65-750МПа үшін).

Барлық СКҚ есептерінде беріктік шегі 1.3…1.5 аралығында алынады. Құбырдың тігінен бүгілуі құбырдың ұңғыма түбіне тірелгенде немесе якорьлердің әсерінен болуы мүмкін.

Құбырларды тігінен бүгілуіне тексерген кезде келесі параметрлерді қарастырады: критикалық сығу жүктемесі, құбырлардың ұңғымада ілініп тұру мүмкіншілігі және бүгілетін аймақтың беріктілігі.

Құбырға механикалық пакер орналастырған кезде тізбек тігінен бүгіледі, осы жағдай үшін критикалық сығылу жүктемесі келесі формула бойынша анықаталады:

Р_кр=3,5, (3.6)

мұнда, 3.5 – пакердің құбыр тізбегінің ұстап қалуын ескеретін коэффициент, J – құбырдың көлденең қимасының инерция моменті.

V=π/64(), (3.7)

λ — құбырлардың сұйықтағы салмағының кішіреюін ескеретін коэффициент.

λ =1-(Р_ж/Р_ст), (3.8)

q – ауадағы құбырлардың 1 м ұзындығының салмағы; Е – серпімділік модулі, Е =2.1*10⁵МПа.

СКҚ тізбегінің әр түрлі диаметрлері секциялары бар болуы мүмкін, сонда біздің ескеретініміз төменгі секциясындағы диаметрлерді.

Бүгілуден сақтайтын беріктік қоры 3…4 деп алынады. Құбырлардың ұзын бөлігінде бүгілуі кезінде СКҚ –ң шегендеуші құбырмен үйкелісі әсерінен ұсталынып қалуы мүмкін. Сонда пакерге бүгілген құбырдың есебінен пакерге бүкіл тізбектің салмағы түспейді. Бұл жағдайда тізбектің жоғары жағында сығу күшін шектеусіз арттырған кезде, ұңғыманың түбіндегі жүктемелер келесі мәннен артпайды:

Р_1;_∞= λglζ_1;_∞ (3.9)

ζ_1;_∞ =1/а[(е^2а+1)/( е^2а-1)]: а=0,5 (3.10)

Мұнда, а – ұсталынып қалу (зависание) параметрі; f – СКҚ-ң шегендеуші құбырлармен үйкелесу коэффициенті (парафині жоқ тізбек, есепеулер үшін f=0.2деп алуға болады); r – СКҚ мен шегендеуші тізбекгінің арасындағы радиалды кеңістік; l – тізбек ұзындығы (l=H үшін).

Егер құбырлар тізбегін артырса, онда а →8, ζ_1;_∞1/а (сурет ) және ұңғыманың түбіне әсер ететін шекті жүктемені табамыз.

Р_1max=2, (3.11)

Тізбектің жоғары жағы бос болған кезед (l=H) түпке әсер ететін жүктеменің мәні:

Р_1;₀=λqH ζ₁_;₀ (3.12)

мұндағы, ζ_1;₀ =1/а[(е^2а-1)/( е^2а+1)] (3.13)

СКҚ тізбегінің бүгілу аймағының беріктік шартты келесі формуламен беріледі:

Р_1сж(1/F₀+r/2W₀)= σ_а/n₁, (3.14)

мұндағы, Fо – құбырлардың қауіпті көлденің қимасының ауданы, м²; Wo – құбырлардың қауіпті көлденең қимасы аумағындағы осьтік қарсыласу моменті, м³; Plсж – құбырлардың бүгілген аумағына әсер ететін осьтік күш, МН; σ_а — құбыр матералының ағу шегі, МПа; n – беріктік қоры, 1.35 тең деп алынған.

Өнеркәсіптік байланыс құбырлары қалыпты жағдайда жалпы сортты құбырлардан құралады. Бұл құбырлар МЕСТ 3262 (газды құбырлы) және МЕСТ 8732(ыстықпен өңделген-созылмалы). Олардың бұрандасы жоқ. Олардың ұзындығы 12 метрге дейін жетеді. Олардың көптеген диаметрі бар. МЕСТ 3262 үшін жасалған құбырларды диаметрі 6 мм-ден 150 мм-ге дейін. Олар жеңіл, отра және күштілеген болып сыналатын қысымға байланысты бөлінеді (Қысым қалыпты жағдайда 3.2МПа аспайды). Ал МЕСТ 8732 үшін диаметр 25 мм-ден 450мм-ге дейін және құбырлар қабырғасының қалыңдығы ең кішкентайлар үшін 2.5 – 8мм аралығында, ал үлкен құбырлар үшін 16-20мм аралығында. Бұл құбырларда қолданатын болаттардың түрі төменгі кестеде берілген.

Кесте 3.4-Кәсіптік құбырларды дайындауға арналған материалдар

Стальдің маркасы	Сғу шегі, МПа, ең аз дегенде
Сталь 10	207
Сталь 20	246
Сталь 35	295
10Г2	265
15ХМ	226
30ХМА	393
12ХН2А	393

Кәсіпшілік құбырлар беріктікке және гидравликалық қарсылыққа тексеріледі. Беріктікті тексеру кезніде есептеулер шекті қысымды есептеуге жүргізіледі. Гидравликалық қарсылықтарды есептеген кезде, келесіні білу қажет: көптеген анықтамалық кестелерде суды тасымалдау үшін мәліметтер берілген, ал біздің құбырлар арқылы тұтқырлықты сұйықтар және қоспалар қозғалады.

Құбырлар МЕСТҚАЛТЕХТЕКСЕРІС ережелері бойынша жобаланады және шығарылады. Буды тасымалдайтын құбырлар бұл ережелерге бағынбайды. Оның жұмыс істеу қысымы 0.2МПА аз, 120⁰ С температуралы су үшін және оның пайдалану уақыты 1 жылдан кем уақыт. Бұндай құбырлар сынау қысымын шыдау керек, ол мына формула бойынша анықталады:

Р=2S[σ_т]/d_іш (3.15)

мұндағы, S – құбырдың қабырғасының қалыңдығы; — рұқсат етілген кернеу (ағу шегінің40%-і); d_іш – құбырдың ішкі диаметрі.

Құбырлардың құрастыруын жобалаған кезде олардың МЕСТҚАЛТЕХТЕКСЕРІС тің ережесіне бағынады және ол құбырдың қандай категориясына жатады.

Негізгі әдебиеттер 1 [§2 бет 7-17] [§2 бет 66-75]

Бақылау сұрақтары:

СКҚ классификациясы?
СКҚ тағайындалуы?
СКҚ – қандай материалдардан жасалады?
Құбырды жабудағы жалпы кемшілігі?
Муфтасыз, иілгіш, тегіс СКҚ-ң артықшылығы?
Үйкелес салмағы бойынша нені түсінеміз?
Шумилов коэффициенті нені ескереді?
Кәсіптік құбырлар қандай салмақты басынан кешіреді?
СКҚ-лар, шеті сыртқа шығарылған құбырлардан неге өзгеше және неге олар тегісберікті деп аталады?
СКҚ-мен фонтандауда қандай күштер сыналады?

Дәріс 4. Скважинаның тығыздауыштары – пакерлер.

Пакерлер оқпан бойындағы аумақтарды тік айыру (разобщение частей ствола) және тізбектің бұзылған аймақтары герметизациялау. Олар тексерусіз және жөндеу жұмыстарысыз ұңғыма ішінде бірнеше сағат (мысалы, сұйықпен жару кезінде), бірнеше ай (мысалы, жылуұстағыштарды енгізген кезде), немесе бірнеше жыл (мысалы, әртүрлі өндіру технологиялары үшін) жұмыс істеуге арналған. Ұңғыманы тығыздауыштар – пакерлер – пайдалану кезінде шегенделген бөлігінде, ал бұрғылау жұмыстар кезінде шегенделмеген бөлігінде орналастырылады.

Пакерлердің қабылданатын қысымдары 7МПа ден 70МПА-ға дейін аралықта болады. Температурасы 40-100⁰С аралығында орталарда, ал қабатқа жылулық әсер ету кезінде 300…400⁰С –ға дейін жетеді. Қалыпты жағдайда пакердің жұмыс істейтін ортасы коррозияға және мұнай мен газдың бар болуы себебінен, пакердің элементтерін мұқият таңдау қажет. Сонымен қатар пакердің жұмысын қиындататыны – тұз, гидрат, смолалардың шөгуі және өнімдердегі механикалық қоспалардың бар болуы.

Пакердің және оның элементтерінің функционалды қызметі: ұңғыма оқпаның бөлу және герметизациялауы; қысымның өзгеруі себебінен пайда болатын осьтік жүктемелерді қабылдау. Бұл функцияларды орындау үшін пакердің конструкциясы оның элементтерін ұңғымаға түсіру, орнату және демонтаждау кезінде басқару жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік беруі қажет; кейбір технологиялық опрерацияларды (мысалы, айрығыш пакерде сұйықтың өту мүмкіндігін жоғалту) орындау. Осыны бәрін ескеріп оның структуралық сүлбесін келесі элементтерден құрастырады: тығыздаушы элементтер, пакер тірегі, пакерді басқару жүйесі, технологиялық қоңдырғылар.

Сурет 4.1. Әр түрлі конструңциялы пакерлердің сүлбесі.

а – осьтік жүктемелер әсер еткенде тығыздаушы элементті ашылатын және шегендеуші тізбекке шлипсті тірегі бар пакер; б — өзінен тығыздалатын пакер; 1- втулкадағы етсік; 2 – штифт; 3 – төлке; 4- пружина; 5 – пакер тогы; 6,7 – тығыздаушы элементтер; 8 – конус; 9 – шлипсті ұстағыш.

Қолдану шартына байланысты элементтердің конструкциялық орындалуы өзгеруі мүмкін. Пакердің негізгі элементтерін қарастырайық. Әр түрлі элементтері 4.2 суретінде көрсетілген:

Тығыздаушы элементтер. Бұл элементтерінің әр түрлі орындалуы (суретте 4.2. а және б; сурет 4.1. а) көрсетілген. Пакердің конструкциясында бір немесе бірнеше тығыздаушы элементтері болуы мүмкін. Конструкциялық орындалуына байланысты пакерлер келесідей түрлерге бөлінеді:

Сурет 4.2. Тығыздаушы элементтердің үлгісі

Осьтік жүктеменің әсер етуінен деформацияланатын элементтер. (сурет 4.1, а). Бұндай тығыздауыштар үшін материал ретінде резина (сурет 4.2, а) графикпен қаныққан асбест мата (сурет 4.2, б) және жоғары температуралары үшін – қорғасын қолданады. Осьтік жүктемелер ретінде құбыр тізбегінің салмағы немесе поршень арқылы пайда болатын қысым айырмасы.
Өзінің ішінде артық қысым пайда болған кезеде ашылатын элементтер (сурет 4.2, в). Бұндай тығыздаушы элементтер үшін материал ретінде резина қолданады.
Өздігінен тығыздалатын элементтер (сурет 4.2, г). Бұндай тығыздауыштар үшін қолданатын негізгі маетриал резина.

Тығыздаушы элементтерінің алғашқы екі түрі СКҚ-ң жеткілікті салмағы кезінде шегендеуші құбырларға қатты жабысады. Бұл жағдайда құбырлар тізбегінің төменгі жағындағы бөлігі көлденен бүгіледі.

Соңғы екі түрінің артықшылығы ретінде олардың ашылуы үшін СКҚ тізбегінің салмағы шегедеуші құбырлар тізбегіне әсер етуі қажетсіз. Бұндай тығыздаушы элементтерінің жұмыс істеуі үшін СКҚ-ң ішінде артық қысым жасау керек, немесе шегендеуші құбыр ішінде. Құбыр бойымен сұйықты жібергенде тығыздаушы элементте қысым өзгерісі есебінен пакер ашылады. Кейбір пакерлерде тығыздаушы элементтер сол күйі қалып қалады. Бұндай пакердің конструкциясы басқалармен салыстырғанда қиындау болып келеді.

Өздігінен тығыздалатын элемент – манжета (сурет 4.,2 г). Ол шегендеуші құбырлар бойымен оларға жабысып төмен түсіріледі. Сол себептен резина бұндай төзімді болуы қажет және манжетаны бірнеше рет қолдануға болмайды. Барлық басқа тығыздаушы элементтерді шегендеуші құбыр мен элементтің тірегі арасында саңылау бар. Пакердің тығыздауыштары мен шегендеуші құбырлардың арасындағы саңылаудың диаметралды мөлшері 10…20мм. Қысымның өзгеруі салдарынан тығыздаушы элемент шегендеуші құбырға қарай жабысады. Бірақ пакерді көтеру кезінде осы себептен ол тығырыққа тығылады.Сол себептен арасындағы саңылауды кішкентай етіп жасайды, ал бірінші тығыздауыштың астында қалыпты жағдайдайда екінші элемент (в) орналасқан. Ол саңылауды жауып, сұйықпен толтырылып тұрады. (сурет 4.1)

Ол бірінші тығыздаушы материалының саңылауға келуінен сақтайды. Кей жағдайда бірінші тығыздауыштың тірегі қисық орналасқан шайбалар қатарынан жасалады. Оған тығыздаушы элемент әсер еткенде, шайбалар тігінен тұруға тырысыады да саңылауды жауып тастайды.

Өздігінен тығыздалатын элемент ұңғымаға созумен түсіреді. Ол да резинадан жасалған және қабыршық төзімділіг арттырылған.

Пакерлердегі тығыздаушы элементтері келесі жағдай үшін қолданады:

Мұнай және газды өндіру кезінде, егер:

а)Ұңғымада екі немесе одан да көп бір бірінен айрылған каналдарды жасау қажеттілігі (мысалы, бір уақытта бірнеше қабатты өңдірген кезде СКҚ іші мен оның сыртындағы сақиналы аймақ, пластқа технологиялық сұйықтарды айдаған кезде)

б)Ұңғыманы құбырсыз өндіру кезніде (төменгі жағында тығын орнатылған шегендеуші құбыр арқылы өнімді көтеру)

в)Мұнай немесе газ өздігінен шыққан кезде жоғары лақтырудан сақтау үшін қолданады (айырғыш клапаны бар пакер)

Ұңғыларды зерттеу және тәжірибе жүргізу кезінде:

а)Бір ұңғымамен ашылған бірнеше қабатты айырып зерттеу

б)Шегендеуші құбырдың немесе цементті сақинамен герметизацияланған қабаттарды саңылаусыздыққа тексеру.

Пластқа немесе ұңғыма маңы аймағына әсер еткенде:

а)Қабатты сұйықпен жару

б)Қабаттың қысымы ұстап тұру жұмыстары

в)Ұңғымаға жылу ұстағыштарды тасымалдау

Тығыздаушы элементтер үшін синтетикалық резина қолданады. Оның маркалары тығыздаушы элементтің аз деформацияланатын түрі үшін келесідейҒ 4326, 4327, 3825; ал үлкен деформацияланатыны үшін 4004, 3826-С.

Кесте 4.1 — Қабырға ретінде мақтамата, полимерлі немесе металды жіптер қолданады.

Резина маркасы

Қаттылық шегі, МПа

Жарылыс кезіндегі ұзартылу, %

Қаттылықтың өлшемі ҚӨ-2

Пайдалану кезіндегі шектік температура, ⁰С

24 сағат ішінде бензола және бензин қоспасындағы салмақтың өзгеруі, %

4326

4497

3825

4004

3826-С

170

120

200

300

65…80

80…95

70…85

60…75

-55…+100

-30…+100

-40…+100

-100…+100

+35

+20

+15

+20

+15

Резинақабыршықтық бөлшектерде резина қабыршықты саңылауларды толтырып, оны жауып берік қоспаны құрайды. Резина мен қабыршық әр түрлі қатаңдыққа ие. Резина үшін серпімділік модулі 1…5МПа аралығында болса, қабыршық үшін – (1…2)*10³ МПа, ал металды қабыршық – 1*10⁵МПа. Сондықтан қабыршық жіптері ұзарған сайын деформация қиындай түседі.

Қабыршық құрастыру үшін жиі қолданатын техникалық мата – бельтинг. Оның қалыңдығы 1.9…2мм, салмағы 1м² үшін 8.2-9.5н, толтыру дәрежесі 92.6-96.6%, матаның әрбір тірегінің ауданы 0.185м². Жыртылу беріктігі 360-800МПа.

Қабыршық жібінің рұқсат етілген жыртылу беріктігі деп 0.3-0.6кН алынған.

Сонымен, негізгі элементтерінің қатарына пакердің тірегі кіреді. Тірек СКҚ-дың салмағын қабылдау үшін және осьтік жүктемелерді қабылдау үшін қолданады. Бұл күштер ондаған жүздеген килоньютон әр түрлі бағыттағы күштерді қабылдайды.

Пакердің тірегі келесі элементтерге тіреледі:

Жасырын шеген тізбегі (хвоситик) арқылы ұңғыма түбіне
Шегндеуші тізбек диаметірінің аусы аумағына
Шегендеуші тізбек шлипсті ұстағышына
Шегендеуші тізбектін муфталы біріктіру аумағының (тореціне) мұх шоқы;

СКҚ немесе бұрғылау құбырларынан құралатын (хвостовиктерді) жасырын шеген тізбегі тығыз түп кезінде қолдануға және пакер мен түптің арасындағы ара қашықтық шектеулі болғанда қолданады. (20…30, өте сирек кездеседі 100м деін).

Жоғарыда пакердің шегендеуші құбырда берілген тереңдікте біріктірудің механикалық түрі қарастырылған, оның кемшіліктері бар – СКҚ-рды бұру қажеттілігі. Бұл себептен шлипстерді фиксацилау және босатудың басқа жолдары қарастырылды – гидромехникалық әдіс. Сонымен қатар басқа да конструкциялар қолданады.

Пакерді конструкциялау және оны есептеуін қарастырайық. Пакерді конструкциялау үшін пакердің негізгі конструкцияларының көрсеткіштері таңдалып алынады, пайдалану жағдайлары және технологиялық процестерге байланысты таңдалып алынады.

Негізгі көрсеткіштер қатысатындар: ішіне пакер түсірілетін шегендеуші тізбектің ішкі диаметрлерінің диапазондары, қоршаған ортанын аргессивтілігі, пакерді көтергенше істеу мерзімі, қысым өзгерісі, технологиялық процесс.

Беріктік тығындау болу үшін пакер ашылғанға дейін оның шегендеуші тізбекпен саңылауы 15-20мм болуы қажет. Жұмыс қысымының өзгерісі қалыпты жағдайда 10…100МПа аралығында болуы мүмкін. Технологиялық процестер салдарынан пакерде айырғыш-клапандардың бар болуын қамтамасыз етеді, бірнеше каналдар, кері клапан және тағы басқа элементтердің болуын қамтамасыздандырады.

Қосымша көрсеткіштерге қоршаған ортаның температурасы, агрессивтілігі, пакерді көтергенше жұмыс істеу уақыты және тағы басқа сол сияқты көрсеткіштер жатады.

Пакерді есептеу кезінде герметизациялауға қажетті контактты қысым, осьтік күш, тығыздаушы элемнттің максималды биіктігі, пакердің штогының жүру биіктігі, тығыздаушы элемнттің қабыршық көрсеткіштері. А және Б типті тығыздаушы (сурет 4.2.)элементпен шегендеуші құбырлар арасындағы контактты қысым болады, ол шыныған тең.

Р_к=Р_кс+Р_кп, (4.1)

мұндағы Р_кс және Р_кп – алдын ала сығылу тығыздауы және қысымның өзгеруі есебінен пайда болған контактты қысымдар сәйкесінше.

Пакерде қолданатын резина келесідей Пуассон коэффициентіне ие = 0.475.

Контакты қысымды анықтау үшін Рк және ең аз осьтік күшті Q (осьтік күш арқылы ұңғы оқпаның герметизациялайды), келесідей теңсіздіктер қолданады: (4.1)

Р_к=[] (4.2)

Q , (4.3)

мұндағы, F – деформациялы күйдегі тығыздаушы элементтің көлденең қимасының ауданы; G = 5.1…1МПа – резинаның ығысу модулі; Rп, Rc – резинаның сыртқы диаметрі деформацияға дейін және кейін(кейінгісі шегендеуші құбырдың ішкі диаметріне тең); r –радиустың ішкі радиусы; — пакердегі қысымның өзгеруі.

Пакердің тығыздаушы элементінің биіктігі жай күйінде анықталады оның бетінің ауданың деформациға дейін және одан кейінгі жағдайда сақталып қалынатын шартынан орындалады.

n_min=, (4.4)

мұнда, һ – элементінің қысылған биіктігі.

Демек, бұл шарт бойншы резина пакер мен шегендеуші құбыр арасындағы кеңістіккен еніп кетуден сақатайды. Тығыздаушы элементтің бұл есептері арқылы тығыздаушы элементтің ең минималды биіктігін анықтаймыз. Пакерде тығыздаушы элементтерінң бірнешеуін орналастыруы жөн. Ал тығыздаушыл элементтің биіктігі пакердің өзін өзі ашу үшін осьтік күштері ескерілеті н формуламен ескеріледі.

h_max =(( (4.5)

мұндағы, f- үйкеліс коэффициенті

Штоктың оптималды ұзындығын келесі формула бойынша анықтайды:

S=n, (4.6)

мұндағы, Һ – бос, жүктелмеген тығыздаушы элементтің биіктігі.

К_оп=R_c/R_n(4.7)

146 және 168 мм шегендеуші құбырларда пакерлер үшін к=1.13, ал 178 және 299мм диаметрлері үшін – к = 1.09…1.07.

Қабыршық қабырғасының қалыңдығы қабыршық маталарының санымен анықталады:

m=, (4.8)

мұндағы, DР – пакердегі қысым өзгеруі, Rk – пакерді ұңғыманғы қабырғасына қысылуы кезіндегі қабыршықтың орташа радиусы, N – жіпті бұзу үшін шекті жүктеме, t – жіптердің адамы, — пакерді шегендеуші құбырға қосқан кездегі қабыршық жіптерінің көтерілуі.

Қабыршық жіптерінің көтірілуінің бұрышын келесідей анықтайды. Қабықтың ішіне қысым жібергенде және онда үлкею кезінде радиалды бағытта шектеуі жоқ, егер көтеру бұрышы 35⁰ кіші болса, онда бұл қысым қабыршық жіптері арқылы қабылданады да, олардың өлшемі өзгермейді. Ал егер үлкен болса қабық диаметрі бойынша үлкейеді де, жіптердің көтерілуі есебінен кішірейеді. Бастапқы бұрышты жіптердің ұзыныдығының теңсіздігінен анықтайды.

-2πR_kc/cos β=2πR_c/cos 35, (4.8)

мұндағы, R_kc – жай күйдегі пакердің қабыршықтарының орташа радиусы, β_б –бастапқы қабыршық жіптерінің көтеруінің алғашқы бұрышы.

Соңғы теңсіздіктен:

cos β_б (4.9)

Тығыздаушы элементтің бос соңғы бөлігі осьтік қозғалуы:

S=(l/l₀)/L (4.10)

мұндағы, l, lо – шегендеуші тізбекке сыртының бірігуі кезінде және бос күйіндегі қыбыршық жіптерінің қабаты, L – бос күйінде қыбыршық орамасының жұмыс биіктігі.

l=2πR_ctgβ; l₀=2πR_ксtgβ_б (4.11)

Пакерді есептеу үшін плашкалы ұстағыштың шегендеуші тізбек беріктігіне қалай әсер ететініне қарау керек.

Саңылаулы кеңістікті толығыме жабатын плашкалары бар конструкциялы пакерде шегендеуші тізбекке жүктемелер диаметр бойымен бірдей таралады. Бұл жағдайда плашкаларға жүктелетін шекті осьтік жүктеме мәні:

Q_шекті;(4.12)

Шегендеуші иізбек бөліміндегі құбырлар бойынша плашек түйісуі шегерленген, олардың арасында майысу юолады.

Сонда

Q_шекті 2tg; (4.13)

(4.12) және (4.13) -шегендеу тізбек құбыр материалының ағу шегі; n-(радиус бойынша) плашек соны; α-плашка конусының қыры; D, d, n –шегендеу тізбек құбырындағы қабырға қалыңдығы және ішкі сыртқы диаметрлері; l_пл –плашек биіктігі; L_пл-плашка хордасының ұзыңдығы; f_пл-плашканың жоғарғы бөлімі.

Негізгі әдебиет 1 [§4 бет 21-25] [§4 бет 35-44]

Бақылау сұрақтары:

Покер не үшін қажет?
Покердің тығындау элементтерінің классификациясы қалай бөлінеді?
покер элементінің тығындау қабыршығында сопасын көтеру үшін нені қолданады?
Покердің конструкциясына қандай көрсеткіштер әсер етеді?
Покердің конструкциялағанда қосымша қандай көрсеткіштер көрсетіледі?
Қабыршық жібінің үзілуі немесе жыртылуы қандай қаттылыққа төзімді?
Покерді жасағанда, тағындау қандай материалдардан жасалады?
Покер сүйеушінің (опора) атқару жұмысы?
покерді есептегенде нені анықтаймыз?

Модуль № 2 Ұңғыманы пайдалануға арналған машиналар және құралжабдықтар

Лекция 5. Фонтанды тәсілмен ұңғыманы пайдаланғандағы құрал-жабдықтар.

Фонтанды ұңғыманы пайдалану-мұнайды өндірудегі тәсілдердің негізгісі әсіресе жаңа аймақта.

Фонтандау Н-ұңғыма тереңдегі, м; Р-ұңғыма оқпанындағы орташа сұйық пен газдың қоспасының тығыздығы, кг/м³; q-еркін құлау үдеуі, м/с².

Фонтанды ұңғыма құрал-жабдығы негізінен СКҚ тізбегінен және арматура сағасынан тұрады.

СКҚ тізбегі кейкезде қабылдау воронкасынан, кей кезде айыратын клапаннан немесе айырғыш клапанды отырғызатын қоңдырғы ершігінен тұрады. Ал кейбір кездерде ұңғымаға покер орнатылады.

Жай фонтандау СКҚ тізбегінен басқа негізгі түйін болып арматура сағасы есептелінеді.

Бұрғылаудан кейін ұңғыма жабдығы тізбек басынан және фонтанды арматурамен жабдықталады.

Арматура құбыр басы және фонтанды шыршадан тұрады (сурет 5.1).

Сурет 5.1. Флонецті фонтанды арматура үлгісі

Әдетте құбыр басы тізбек басына құрастырылады. Фонтанды шырша құбыр басына құрасырылады және ұңғымадан шығын жатқан сұйық пен газды монифольдқа жіберуге, сонымен қатар фонтанды ұңғыма жұмысын тексеру мен реттеуге арналған.

Арматураның негізгі бөлшегі мен торабы төртжақ (крестовина) 1, екі жақты шығару бөлшегі бар, үшжақ (тройник) 2, бір жақты шығару бөлшегі бар, аударма немесе катушка 3, тиекті құрылғы 4, буфер немесе монометр астындағы фланец 5, кран 6, монометр 7, дроссель 8, қарсыласу фланец 9 дан тұрады.

Крестовина мен тройник өндірілген өнімді, қоспаны монифольдқа жібереді. Осы бөлшектерде СКҚ тізбегін іліп қоюға болады. Осыған байланысты бөлшектердің резьбалары болуы тиіс. Тізбек осы резьба арқылы ілінеді немесе СКҚ-ды ілуге арналған немесе арматура бөлшектерінің өлшемдерін бірінен-біріне ауыстырығанда қолданады.

Тығынды құлығының оқпанды немесе әкету қимасы. Көрсеткіштері реттеу, ағынды бөлігінде тығынды құрылғының жабық кезінде жүргізілмейді.

Ағынды көрсеткіштері, реттеу, ұңғыма жұмысы кезінде арнайы тораптар және дроссельдер (штуцер) қолданады. Дроссель тұлғасына (корпус) тұрақты немесе диаметрі кішілеу ауыспалы втулка орнатылады. Втулканың кішкентай тесігінен бүкіл ұңғымада өндіріліп жатқан өнім өтеді.

Арматураның бөлшектері мен түйіндері реьба арқылы, тығындау фланец немесе хамут арқылы жалғанады. Осыған байланысты арматура резьбалы, флонецті және хамутты болып бөлінеді.

Елканың (шаршының) оқпанды бөлігі сұйықты өткізуді бір жағында тік (тройник) арқылы немесе екі жақты (крестовина) арқылы болуы мүмкін.

Арматураның негізгі көрсеткіші болып – фонтанды елка бөлігіндегі оқпанда өтетін қима диаметрі немесе арматураға есептелінген жұмыс қысымы болып есептелінеді.

Техникалық документ бойынша жұмыс қысымы мынаған тең Р_жұм=14,21,35,70,105 МПа. Сондай ақ өту құймасының диаметрі төменде көрсетілген.

Кесте 5.1

Шартты диаметр Д_ш, мм

Фактілігі диаметр Д_ор, мм

100

150

104

152

Жұмыс қысымына 7 ден 35 МПа тең 2 Р_жұм қысымы сынау арқылы қабылданған, ол 70 тең 105 МПа 1,5 Р_жұм жұмыс қысымы қабылданған.

Кесте 5.2

Д, мм

Р_жұм

100

150

35…105

7…70

21…35

Тройникті және крестовиналы – арматура үлгісі МЕСТ бойынша белгіленген.

Бұл МЕСТ бойынша оқпанды тиек үлгісі қарастырылған. Бұл әр қашанда фонтандау ұңғымасындағы үлкен қысымда жасалады.

Ұш жақты арматурада екі жанынан өткізетін жеріне қарағанда, негізгі жұмысшы өткізгіш болып, жоғарға бөлімі есептелінеді. Шығар жердегі бөлшектері істен шықса, онда оқпанды тиек құрылғысы жабылады, ал сұйық немесе газ төменгі жіберу бөлігімен ағады.

Бұл бізге жоғарғы әкету бөлімі бойынша арматура ұзарады бұл оның қызмет көрсетуін қиындатады.

Тройникті арматураны қолдану төмен және орташа қысымда қолдануды ұсынады.

Ал орташа және жоғары қысымда МЕСТ бойынша төртжақты арматураны қолдану ұсынылады.

Төртжақты арматура ұшжақтыға қарағанда төмен, бұл оның қызмет көрсетуін жеңілдетеді.

Төртжақты арматураның кемшілігі болып, шығар жердегі бөлімі жұмыстан шықса, онда оқпанды тиек құрылғысын табамыз, осының артынша ұңғыманы жабамыз.

Ұңғыманы зерттеу кезінде фонтанды елка басына лубрикатор (қысым теңгергіш құрылғы) орнатылады, ол бізге аспапті түсіруге қажет. Осыған байланысты төртжақты және үшжақты арматурада жоғарғы оқпан тиегі қарастырылған.

Фонтандаушы ұңғымада қысым 100 МПа-ға дейін жетуі мүмкін және ол өзгеріп тұрады. Ұңғымадан шығып жатқан сұйықтық, қоспаның және газдын жылдамдығы бір секундта ондаған метрге жетуі мүмкін,сұйық және газ агрессивті арматурада коррозияның пайда болуына әкліп соғады.

Ауыр жұмысты атқаратын арматура оның төртжағы, үшжағы, ауыстырушы фланец және тиек құрылғысының тұлға бөлшегі столдан ғана жасалады. Фланец арматурасының арасындағы тығыздаулар стальді дөңгелекшелермен жабдықталады.

Арматураның құйылған және пісірілген бөлшектері көп тараған. Фонтанды арматура элементтері 45, 40ХЛ, 40 ХНЛ маркалы стальдін және легирленген стальдан жасалады. Тығыздау дөңгелектері 08 КП маркалы стальдан сталь 20, сталь 30, сталь 40, және легирленген стальдан жасалады, (коррозиялы ортада қолдану үшін).

Ұңғыма өнімі втулка дроссель арасынан жоғары жылдамдықпен өтеді, ол 80…120 м/с жетеді. Шығып жатқан байланысты втулкалар шыныққан стальдан, қатты қортпалардан, металлокерамикадан жасалады.

Арматураны әрдайым жаңартып отыру, бізге оның металлын үнемдеуге және беріктігін өсуіне қол жеткіздік. Қазіргі кезде конструкторлар фонтанды арматураның жеңілдетуге, бірнеше конструкцияларын қосуын қамтамасыз етуге жұмыстар жасауда (мысалы: төртжақ пен үшжақтын біріктіру).

Арматураның бөлшектерін пісіріп жалғау, бізге құйылып жасалған бөлшектерден, артықшылығы көп, мәселе металлды үнемдеуге, жұмыстың жеңілдеуі және де жоғары беріктігін көрсетеді.

Арматурада келесі тиекті құрылғылар қолданады:

сыналы ысырма (задвижка клиновые)
тура ысырма (задвижка премоточные)
көтергіш (краны)
мөлшер реттеуіш (вентиль)

Бірінші көрсетілген үш бөлімдегі тиекті құрылғы оқпанды және арматураның әкету бөліміндегі ең негізгісі болып саналады. Ал вентиль монометрдің алдына орнатылады.

Тиекті құрылғы – фонтанды арматурадағы, ысырма және кранды қолдану, мұнай, газды өндірудегі барлық технологиялық процесстерде жиі қолданады, ал бұрғылау ұңғымаларында аздап өзгертілген күйде қолданады. Олар көбінесе жабдықтарды лақтыруда болдыртпауда бұрғылау сорабының монифольдінде, қабаттығы гидрожорылыстырға арналған жабдықтарында қышқылмен өндеуде, агрегаттармен жуу кезінде, мұнай газ кәсіпшілігінің коммуникациясында жинауға орналған жасақтауда, бөлуде. Қабат сұйығын транспорттағанда және де мұнай, агз, суды, қабатқа айдағанда қолданамыз. Бұл жұмыстардың көпшілігі тиекті құрылғаны жабдықтарда мұнай мен газды сонымен қатар транспорттағанда бірнеше рет өңдеуде қолданылады.

Тиекті құралғыны пайдалану шарты бойынша, жасалу конструкциясына қойылатын шарттар; керекті қысымды ұстауында, сұйық немесе газды өткізгенде аз мөлшердегі ағып кетулерден сақтау металл үнімділігінде, басқарудың жеңіл болуында, сонымен қатар агрессивті ортада жұмыс жасай алатындағындағы және де жоғары төмен иемпературада жұмыс жасай алуға тиіс.

Дросселдік және тиекті құрылғы

Тиекті құрылғы

Дросселдік құрылғы

Ысырма

Кран

Бұранда

Штуцер

Сыналы

Инелі

Тарелкалы

Жазық-шиберлі

Цилиндрлі тығын

Коникалық тығын

Шарлы тығын

Өзі тығындалатын шиберлі затвор

Металл-металллдың тығыздалу

Майлаусыз

Еріксіз тығыздалу шиберлі затвор

Металл-полимердің тығыздалуы

Майлаулы

Сурет 5.2. Реттеуші және тиекті құрылғының классификациясы

Сурет 5.3. Сыналы ысырма үлгісі

1-шибер; 2-ершік; 3-корпус

Сыналы ысырманың негызгі артықшылығы болып, оның қарапайымдылығы есептеледі. Бірақ клапанның (сурет 5.3) өтер жеріндегі ашық ысырмада шет жағында қуыс пайда болады, ол қуыс құйын пайда болуы мүмкін, осыған байланысты орының жоғалуы мен ол жерлерде тұздың жиналуы, сонымен қатар парафин мен құмның жиналуы мүмкін. Осыған байланысты корпустың жоғарғы тығындау бөлімі және сыналы (клина) бөлімі сұйық жууы мүмкін, осыған байланысты коррозияға ұшырауы мүмкін.

Бұл кемшіліктер тікдәлді (премоточный) ысырмада болмайды (сурет 5.4).

Сурет 5.4 Тікдәлді (премоточной) ысырма үлгісі

Сыналы тығыздауышта, шиберлі екі жақты плашкамерымен немесе біршеберлі болып ауыстырылған. Өтпелі коналдағы шибер ашық және жабық күйінде, жоғарғы корпус бөлшегіндегі тығындауышқа жабысқан. Ол екі қысылған жартылай пружинадан тұрады.

Пружинаның күш салуы 9 КН-ға дейін жетеді. Тікдәлді ысырманың ашық немесе жабық кезінде, корпус бөлшегінің жоғарғы тығыздау бөлімі бойынша шибер сырғанайды.

Тікдәлді ысырмада қалың тығыздалған майлау қолданады. Тұтқыр майлау қабат суы және мұнайда шайылып кетпейді. Майдың қоры резервуарларда Б сақталады. Кейбір ысырма поршендерде (ЛЗ-162) майланады. Ысырманың ішкі қуыстарының барлығы арнайы маймен толтырылады.

Сонымен қатар тікдәлді ысырманың тағындалуы А қуысында эластикалық элементтерде АФГ-80ВС қолданады. Ысырма ішіндегі қысым өзінен өтетін ортаның қысымына тең, ал шпиндельге Г әсер ететін күшті ететін күшті түсіру шток қолданады (сурет 5.5)

Сурет 5.5. Тікдәлді ысырм, күшті түсіру штогымен:

1- шибер; 2-резьбалы шпиндель; 3-өсті тіреуш; 4-маховик; 5-шпинделді тығыздау; 6-күш түсіргіш шток; 7-штокты тығыздау.

Тікдәлді (премоточный) ысырмада шпиндпл өсті тірегі шарикті болып келеді, ол шпиндплдегі айналу моментін қысқыртады. Шибер корпусындағы тесігіне қосқанда, шпиндель мен маховикті айландыра отырып, шиберді жоғарыға көтере отырып және шпиндельдің резбалық бөлігіне шиберлі гайканы бұрап қатайтады. Осыған байланысты сыналы ысырманы ашуға және жабуға болады. Осыған байланысты екі типті ысырмадада жалпы кемшілігі бар – ысырманы ашып және жабу үшін, күш салып маховикті бірнеше рет бұрау қажет.

Кран артықшылығыман ысырмадан ерекшеленеді (сурет 5.6). Оның ашылып, жабылуы үшін, тек қана рукоятканы 90⁰-қа бұрасақ болғаны. Оның жоғарыдағы тығыздау бөлімі тікдәлді ысырма сияқты, сұйықпен жуылмайды, сонымен қатар оның каналында өлі аймақ болмайды.

Сурет 5.6. Коникалық (конический) тығынды (пробка) кран

Кран корпустан 1, тығыннан 2, шпиндельден 7, кілттен 8, реттеу бұрандасынан 4, тығыздау монжеттасынан 5, канал және қайтару клапаннын 10 пружинадан 12 кранды майлау маймен толтырудан тұрады. Бұдан басқа шпиндел резбасын майлауға арналған, май беру клапаннан және каналдан тұрады. Шпиндел жұдырықшасымен тығынға кіреді 6, осыған байланысты шпиндельдің бұрулуы кезінде тығында (пробка) қоса бұралады. Шпиндел корпусқа резьба арқылы отырылады. Ол өсті күшті қабылдайды және тығындау элементі болып табылады, оны жоғары герметизациялау үшін, клапанға каналдар арқылы арнайы майлау майларымен майланады.

Кранның барлық бөлімдері ЛЗ-162 майымен майланады. Майлау майының -40тан+120⁰С-ға дейінгі температураға төзімді болуын ұсынады.

Кранның корпуста орналасуы заыодта реттелді, реттеуіш бұрында 4, қақпақта бекітілген 3. Корпус пен тығын арасында бірнеше жүз мм оралық болуға тиіс. Шпинделде қыспалы болт 9 орналасқан. Жылжу арқылымай шпиндел қуысындағы кран арқылы клапанға 10 беріледі. Осы болт арқылы 9 тығынның тұтылуын болдыртпауға болады.

Тығынның тұтылуын болт арқылы кетіру үшін, болт 9 кері бұрайды, шпинделдің бүкіл қуысын маймен майлап толтырады да болтты 9 бұрайды, содан соң кері клапанды қысады 10, бөлшек 11.

Ең маңызды кранның кемшілігі болып оның қиындығы болып саналады. Оның беріктілігі, оны жасағандағы дәлдікпен байланысты. Кранның жұмысының беріктілігін қамтамасыз ету үшін арнайы майлау майлары қажет.

Монометрдің қосып – ажырату қондырғысы үшін вентиль (мөлшер реттеуіш) қолданамыз. Фонтанды арматурада қолданатын венитилдер 70,0МПа дейінгі жұмыс қысымына есепиелінген, онда өтпелі қуысы 5 мм бар және массасы 3-4кг.

Сурет 5.7. Реттуіш штуцер:

1-ауыстырмалы насадка (сұғындырма); 2- втулка

Реттеуіш штуцер (сурет 5.7) конструкциясы бойынша вентилге ұқсас. Штуцерді реттеу бұрында (вентиль) конструкциясына ұқсас болып келеді. Штуцер 70,0 МПа жұмыс қысымына есептелінген. Штуцердің массасы 80кг.

Штуцердің басқару жеңіл болуы үшін, оны қозғалтқышпен қамтамасыз.

Штуцердің втулкасын ауыстыру өте ауыр және ұзақ жұмысты талап етеді. Бұл жұмысты тездету және жеңілдету үшін, тез ауыстырылатын штуцерді қолданады. (сурет 5.8).

Сурет 5.8. Тез ауытырылатын штуцер

1-құрсау (обойма); 2,9-тығындау дөңгелегі; 3-пружина (серіппе); 4-дроссель; 5-дроссельді тығындау; 6-бұранда; 7-ағымды нүкте (проточка); 8-тұлға (корпус); 10-дөңгелек.

Сұйық пен газдың шығынын сатылы реттеу үшін ауыспалы втулканы, мынадай тесіктерімен, диаметрі 5, 8, 10, 15, 20, 25, 30 мм қолданады

Штуцер мынадай жұмыс қысымына 70 МПа есептелінген.

Стандарт бойынша арматура және тиекті құрылғылардың негізгі реттелу көрсеткіштері: жұмыс қысымы және қысымды сынау, өту тесігінің диаметрі. Бұдан басқа қосылу өлшемдері, габариттері, массасы және жасалуы да реттелуі қажет.

Фонтанды арматураның және тиекті құрылғылардың бөлшектері мен бөлімдері, фланец арқылы қосылады, бұлардың өлшемдері, жинағанда және арматура мен монифольдта жинағында негізгі роль атқарады. Осыған байланысты фланецті қосылулар (сурет 5.9) өлшемдері, олар да стандарт бойынша реттеледі.

Сурет 5.9 Стандартты фланецті қосылыстар элементтері мен өлшемдері:

1-фланец; 2-тығыздаушы; 3-шпилька; 4-гайка;

Фланецті қосылыстарда, фланецтің қосылу тәсілі есептеу методикасына байланысты болады: шпилькамен немесе хамутпен. Екі жағдайда фланец және тығыздауыш төсегішінің жағдай да шпилька есептелінеді, бірақ бірінші жағдайда да тығыздығыш клапанның алдын-ала тартылу күшін есептеледі. Фланецтің шпилькамен қосылысында өсті күш, шпильканың тартылу күшінің қосындысына тең, ал хамутты жоғарғы хамутқа қысуға күш салады.

Сурет 5.10 Фланецті болттың қосылысындағы есептеу ұлгісі

Екі жағдайда да (сурет 5.10, а ) төселу, екі жағдайды ескереді. Бірінші жағдайда (сурет 5.10, б) жинау кезінде ішкі және сыртқы жоғарғы бөліміне тиеді, ал төсігіштің серпімді дефформациясы шешімі тығыздалды және фланецпен. Екінші жағдай да (сурет 5.10, в) төсегіш жағдайы шпилканың тартылымына байланысты.

Заводтан шығаралатын арматура негізінен төселгішпен жасалады, ол екінші үлгі бойынша жасалады.

Екінші жағдайда төсегішту құру қалың қабырғалы ыдыс элементті болып қарастырылады, ішкі қысымдығы болып есептелінеді. Осыған байланысты кернеу эквивалентті ішкі аймақтағы болып саналады да келесі формула арқылы есептелінеді.

, (5.1)

мұндағы — — дөңгелеке және — өсті кернеу.

= -P₀_,(5.2)

= —_,(5.3)

мұндағы r_c және r_іш – төсегіш радиусы (сыртқы және ішкі): Р_z — өсті күш: f_ай – төсегіш қимасының аймағы, оның өсіне перпендикуляр.

және орын орнына қойғанда (5.1), келесі формуланы аламыз.

P₀=, (5.4)

Өсті күш салу және ішкі қысым келесі формула мен байланысты

2P_z tg α₁=P₀πД_жh_р (5.5)

мұндағы Д_ж – цилиндр диаметрі жазықтықтағы төсегішпен және фланецпен тиюі (касание):

Д_ж=2r_c-2R₀(1-sin α₁) (5.6)

h_T= h_T-0622 R₀ – төсегіштің жұмыс биіктігі.

Максималды Р₀ мынадай болады деп қабылдаймыз, σ_экв төсегіш материалы. Осыған байланысты σ_экв-ті — ауыстыру есептеулерге коэффициент беріктік қорына ауыстыру, көп жағдайда 2,5 фланец үшін және 2,25 төсегіш үшін сонда

σ_экв

Созылу күшін анықтау үшін, үкеліс күшін қарастыру қажет, ол фланец пен төсегіш контактісінен пайда болады. Осылардың күш салуына байланысты:

Р_соз=, (5.7)

— бұрышын жоғары деп санасақ онда өсгі кернеу аз болады, осыған байланысты оларды есептемеуге болады. Созылу күшін анықтау үшін К=r_іш/r_cбелгілеп жеңілдетілген формуланы аламыз:

Р_соз=0,25 πD_Th_p(1-к²)ctg α₁ (5.8)

Осы формула бойвынша созылу күшін есептеу, практика толық есептеулерді береді.

Күшті анықтау методикасы есептеулерді береді көрсетілгендей, фланейті қосылыстырады болтты және хамутты болып есептеледі.

Фланецті қосылыстырдың жұмысына әсер етуші күш, келесі формула бойынша есептеледі.

Р_соз=Р_жұм (5.9)

мұңдағы F₀=. Бұл берілген формула канавканың жоғарғы қорабы (омойла) созылумен байланысты төселгішпе иығыз байланысты. Көлемдері келесі формуламен анықталады.

А₀=05πD_Th_pf(к)ctg α₁ (5.10)

F₁(К)=2k²/(1+МК²) (5.11)

мұндағы М-Пуассон коэффициенті арматурасы.

Фланецті арматураның қосылысын пайдалану ескі түрдегі тығыздау төсегіші бірінші тәсіл бойынша қолданамыз. Осыған байланысты фланецті қосылыс ( сурет 5.10, б) үлгісі бойынша есептеледі, Бұл есептің есептелу тәсілі жеңіл.

Осы бойынша Р_соз күш салу мүмкіндік қысымын алдын-ала қысу q төсегіші бойынша есептеледі:

Р_соз=πD_opb_эфq (5.12)

мұндағы Д_ор төселгіштің орташа диаметрі; b_эф – төселгіштің эффектілі кеңдігі.

Мүмкіндік қысымы үшін стольді қабылдаймыз, оның маркасы 20 мынаған тең 120-130МПа, ал коррозиясы бар ортадағы жұмыстар үшін мына мталь қабылданған, маркасы 1х18Н9-170-175МПа.

Жоғарыда көрсетілгендей шпильканы есептеу тәсілі, қоршаған ортада немесе өнімнің температурасының тез әзгерілуінің жоқ кезінде фланецті қосылуды пайдаланамыз.

Ал пайдалану шартының, температурасы жоғары кезінде, қоршаған ортаның және өнімнің қиын немесе ауыр кезінде, температураның әр мезгілдегі өзгерісі, майысу моментінің болуы кезінде, шпилькаға түсетін салмақ бойынша өзгеріп тұрады.

Флонецке түсетін күш, ішкі қысымның және тартылу қысымның күші қосындысына сәйкес болғандықтан келесі формуланы аламыз.

Р_қыс+MP_тор=+πD_opb_эфm_p (5.13)

мұндағы Р_қыс – ішкі қысымның шартты күші Р; ΔΡ_тыр-тартылудың қалған күші; m-5,5-6,5-коэффициент, серпімділік төсегіш ескергендегі.

Үлкен температурадағы орта арматурадан өткен кезде, фланец қарағанда шпилькадан жылу нашар өтеді, әсіресе бұл айырмашылық төмен температурада белгілі болады. Бұл жағдай шпилькаға қосымша күшті салуға әкеледі. Қосымша күш Р келесі формуламен анықталады.

P_t= (5.14)

мұндағы Δt-шпилька және фланец температурасының айырмашылығы, h_шп– шпильканың созылу ұзындығы; d-фланецтің жылудағы кеңею коэффициенті; h_тө — төселгіш биіктігі; Е_шп және Е_тө — төселгіш және шпилька материалының серпімділік модулі: f_шп f_тө— төселгіш және шпильканың қима аймағы.

h=h_p+(1-cos α₁)R₀ (5.15)

Шпилькаға түсетін қосымша күш, симметриясыз салмаққа байланысты былай жазылады.

P= (5.16)

мұндағы М_май – манифольдпен қосқандағы арматура жүйесінің салмағы, арматура өсінен ортасына дейінгі манифольдпен арматураның ауырлығы, моменті; Д_б – болттың астындағы фланец тесігінің шеңбер диаметрі.

Р күш үшінші шпильканың қосындысының қабылдайды. Онда шпилькаға әсер етуші күш, мынаған тең болады.

Р= (5.17)

Бұл шпилькадағы кернеу мынаған тең σ_мп=P_шп/f_шп

Арматураның бөлшектерінің беріктілікке есептегенде шпильканың, фланецтің, арматураның цилиндрлі және төселгіш бөлшектерінің беріктілігі қажет.

Ұңғымадағы арматура өндірістік коммуникациялар мен монифольд арқылы қабат сұйығын және газды жинауға арналған. Монифольдтің атқаратын қызметі агрегаттарды құбырлы, құбыр сыртына қосылуы және басқада элементтерден крестовина, тройник және ұңғымаларында монифольд көптеген элементтерден тұрады. Жоғарғы шығымды газ ұңғымаларында ауырлатылған монифольд қолданады, олар келесі үлгіде жасалады.

Үлгі (схема) 1. орташа шығымды және аз ұңғымада бір фонтанды шыршамен пайдаланатын.

Үлгі 2. Жоғарғы шығымды ұңғыма үшін, шыршаның екі әкетуге көтеру тізбегін бір құбыржаймен пайдалағанда:

Улгі 3. Төменгі қабатты қысым үшін, газды жинағанда, құбыр сыртының аймағы бойынша құбыр басындағы бір құбыр арқылы.

Үлгі 4. Екі кәсіптік газ ұңғымасы үшін, бір фонтанды шырша бойынша пайдалану және екі шлиф арқылы тау жыныстарын микроскоппен зерттеу үшін жасалатын олардың жұқа пластинкасы құбырлы тізбектен өткізу.

Газды ұңғымалы фонтанды арматураның монифольді үлгісі 5.11, а суретінде көрсетілген.

Сурет 5.11. Фонтанды арматураның монифольді

а-газды ұңғыма монифольді;

б-мұнай ұңғыма монифольді

Катушканың 2 артындағы фонтанды арматура 1 мен бұрышты штуцермен реттеу 3 және 4 екеуі де жұмыс струнасы сонымен қатар құбыр сыртындағы монифольд фсфрмалы болуын, төртжақты, ұшжақты, катушкалы. ТӨП (тексеріп өлшеу пунктісі) болуын қамтамасыз етеді. Сақтандырғыш клапаны және үрлеп қысу жүйесі 5 агрегаттын қосуға балшықты сұйықты жинауға 6, соператорды қосуға 7, штуцерлер 8, (ДИКТа) 9 және факел жүйесін 10 қосуға арналған.

Монифольдің атқаратын қызметі ұңғымаға ингибитор (қашқалдардың әсерін азайтатын зат) беруді, үрлеу – басу жүйесі арқылы сөндіру, сонымен қатар ұңғыма бойынша құбыр іші мен сыртын үрлеу; газодинамикалық тәсілдер өткізу; сағадан алшақ жердегі сорап агрегаттарын қосу: конденсат және газды факел арқылы қауіпсіз жағу, игерудегі балшықты сұйықтар мен басқада сұйықтарды жинау; сөндіру және жиналып қалған сұйық шығымын жеделдету сияқты жұмытарды атқарады.

Фонтанда арматурадағы монифольдасында газды ұңғыманың негізгісі болып айратын клапан қабылданады. Фонтанды ұңғыма монифольдасы үлгісі 5.11, б суретінде көрсетілген. Газ лифті және айдау ұңғымаларының монифольдасы және арматурасы мына элементтерден жиналады, жортысы арматурадан жартысы фонтанды ұңғыма монифольдасынан тұраді.

Негізгі әдебиет 1 [§1,2,3,4,5 беттер 27-43], 2 [§3,4, беттер 76-100]

Қосымша әдебиеттер 4 [ бет. 7-20]

Бақылау сұрақтары:

Фонтандау ұңғымасыны қойылатын негізгі шарттар?
Фонтанды арматура қандай элементтерден тұрады?
Құбырлы тізбек жұмысы?
Фонтанды арматура қандай классификацияға бөлінеді?
Фонтанды шыршадағы көрсеткіштердің қайысы негізгі болып есептеленеді?
Тиекті құрылғының тағайындауы?
Тиекті және реттеуіш құрылғылардың тағайындалуы?
Ысырма кемшілігі?
Қосқыш тесіктің топтастыру?
Фланецті қосысылыстардың эксплуатациялық күші қандай күштерден тұрады?
Манифлоьдтың қызметі?
Тройник типті фонтанды елканың артықшылықтары?
Крест типті фонтанды елканың кемшіліктері

Дәріс 6. Ұңғыны газбен көтеруге арналған әдіспен қолдануға арналған жабдықтар.

СКҚ тізбегінің астына керекті сығылған газдың мөлшерін беру арқылы ұнғының фонтандығын (фонтан етіп атуын) қамтамасыз ету газбен көтеру әдісінің қолданудың басты себебі болып табылады. Осы себептен тұрақты режимге шығарылған газбен көтерудің жұмысы фонтандыққа ұқсас. Осы себептен газбен көтерудің схемасы фонтандықтың схемасына өте ұқсас.

Көтергіш құбырлардағы сұйықтың арасындағы газдың мөлшерін азайту және оның тығыздығын азайту газбен көтерудің жұмыс істеу принципі болып табылады. Газдың үздіксіз берілуі кезінде газдалған сұйық ұңғының сағасына дейін көтеріліп сыртқа төгіледі.

Газбен көтеру кезінде құбыр аралық кеңістікте динамикалық деп аталатын жаңа деңгей және оған сәкес түптік қысым орнатылады.

Газбен көтеру көтергіші (подьемнигі) батудың тереңдігімен, сұйықтың көтеру деңгейімен және де салыстырмалы батумен сипатталады.

Сурет. 6.1 Газбен көтеру көтергіштігі (подьемнигі)

а) пайдалануға дейін б) пайдалану кезінде

Батудың тереңдігі – бұл ұңғының жұмыс істеу кезіндегі көтергіштің (подьемниктің) башмақындағы (башмақ-мұнай шығатын құбырдың түрі) қысымына сәйкес келетін әр түрлі қоспалардан айырылған сұйық бағанасының биіктігі h.

Көтеру биіктігі – жұмыс кезіндегі сұйық деңгейімен сағаға дейінгі қашықтық h_g.

Салыстырмалы батыру— бұл бату тереңдігі h-тың подьемниктің бүкіл ұзыңдығына қатынасы.

Сығылған газдың ұңғыға берілуінің компрессорлы газлифт әдісінің фонтандық әдістен айырмашылығы ол сығылған газдың көзінен басқа, оны ұңғының сағасына жеткізудің жүйесінің, ұңғы сағасы және ұңғының өзіне газ берілуі үшін арнайы жабдықтардың бар болуын талап етеді. Бұдан басқа, өндірілген газды сығылған газға айналдыру және айдау үшін өндірілген газды-сұйықты қоспадан газды бөліп алу керек, ол үшін оны арнайы дайындықтан өткізеді. Фонтандық подьемник сияқты газлифтті көтергіште (подьемникте) СКҚ бағанасынын тұрады, бағананың диаметрі арнайы методика бойынша есептеледі.Газлифтті және фонтандық көтергіштердің (подьемниктердің) СКҚ-ларына әсер ететін күштер бірдей болғандықтан, олардың беріктік есептеулері де бірдей болады.

Кәсіпшілік тәжірибеде салыстырмалы батуды анықтағанда жұмыс қысымын еске алады, яғни газдың айдау қысымын еске алады. Осымен бірге жұмысшы қысымды ескеріп салыстырмалы батуды анықтайды.

Сұйықты сығылған газбен көтеру үшін әр түрлі жүйелі подьемниктер қолданылады. Олар ұңғыға түсірілетін құбыр бағаналарының санымен, өзара орналасуымен, жұмысшы агенттің және газ-мұнайлы қоспаның қозғалысымен айырылады.

Түсірілген құбыр бағаналырының саны бірқатарлы және екіқатарлы болады. Жұмысшы агентінің қозғалысына қарай сақиналы және орталық болып бөлінеді.

Сақиналы жүйе. Екі қатарлы көтегіштерде (подьемникте) ұңғыға екі концентрикалық орналасқан құбыр қатарлары түсіріледі. Жұмысшы агентті екі тізбек арасындағы сақиналы аралыққа айдайды, ал сұйық ішкі құбырлар арқылы көтеріледі. Осы себептен сыртқы құбырларды айдаушы, ал ішкі құбырларды – көтергіш деп атайды. Сонымен бірге сыртқы құбырлардың қатарларын бірінші қатар, ал ішкілерін екінші қатар деп атайды.

Бірқатарлы көтергіштерде (0подьемниктерд)е құбырлардың бір қатары түсіріледі, осы қатар көтергіш тізбек болып табылады, ал айдаушы болып шегендеуші құбырлар тізбегі болып табылады.

Жұмысшы агент шегендеуші құбырлар тізбегімен көтергіш құбырлар арасындағы сақиналы аралыққа айдалады. Осы кезде сұйықтың деңгейі көтергіш құбырлардың башмақының деңгейінде болады.

Практикада екіқатарлы сақиналы жүйелі сатылы айдаушы тізбегі бар көтергіштер (подьемниктер) кездеседі: төменгі бөлігінде — аз диаметрлі, жоғарыда үлкен диаметрлі. Қарапайым екіқатарлы көтергішкке (подьемникке) қарағанда мұндай көтергіш (подьемник) арзан болады. Оның басты артықшылықтары – бірінші қатар құбырларының салмағының азайюы және түптен құмның шығарылуының жақсаруы. Кемшіліктеріне көтергіш құбырларыдың батуын көбейтуге болмауын жатқызуға болады.

Орталық жүйе. Жұмысшы агент орталық құбырлар тізбегі арқылы айдалады, ал газ-мұнайлы қоспа сақиналы аралық арқылы көтеріледі. Орталық жүйе әдетте бірқатарлы көтергіштерде (подьемниктерде) қолданылады. Жүйенің басты артықшылықтары: төмен іске қысым және де ұңғының габариттерінің ең тиімді қолданысы. Оның кемшіліктері: сұйықта құм бар болса құбырдың шығыңқы муфталары ұшталауынан құбырлар үзілуі мүмкін, мұнайда парафин немесе тұздардың үлкен мөлшері шоғырланса олар тізбектің қабырғаларына жабысып оның диаметрін азайтады. Сондықтан көп жағдайда сақиналы жүйелі көтергіштер (подьемниктер) қолданылады.

Жұмысшы қысымның және сұйықтың аз мөлшерде бүлкілдеуі, екіқатарлы (көтергіштердің) подьемниктің артықшылығына жатады. Мұның себебі бірқатарлы сақиналы жүйелі көтергішкке (подьемникке) қарағанда бұл көтергіште (подьемникте) сақиналы ауа аралығының көлемі аз болады. Бірінші қатарлы құбырлармен пайдалану тізбектің арасындағы сұйық бағанасы, екі қатарлы көтергіштің (подьемниктің) жақсы жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Бірқатарлы көтергіш (подьемник) жұмысы кезінде пайда болатын бүлкілер, соққылар, қабаттың бұзылуына және ұңғы түбінде немесе көтергіш құбырларда құм тығындардың пайда болуына әкеледі. Бірқатарлы көтергіште (подьемникте) көтергіш құбырлар фильтрге дейін түсірілмесе құмның шығарылуы күрт нашарлайды.

Егер бірқатарлы көтергіш (подьемник) қолдану кезінде түп алдындағы аймақпен ұңғының сақиналы аралықты (аумақ) бөлетін жұмысшы газлифті клапаны қолданса жоғарыда айтылған барлық кемшіліктерді еске алмауға болады.

Ұңғыларды бірқатарлы көтергіштермен (подьемниктермен) жабдықтағанда ұңғының шығымына(дебит) байланысты көтергіш құбырлары келесі диаметрлі болуы дұрыс болады:

Шығым, т/тәу 20…50 50…70 70…250 250…350 350

Көтергіш құбырларды 48 60 73 89 114

диаметрі, мм

Кәсіпшілікте келесі конструкциялы көтергіштер (подьемниктер) қолданылады:

а) бірқатарлы бүтін

б) бірақатрлы сатылы және комбинацияланған. Газлифтті әдіспен қолданатын ұңғыларды клесеі категрияларға бөлуге болады:

Жоғары коэффициенті өнімділігі К және түптік қысым р_заб бар;
К төмен коэффициенпен және р_заб жоғары түптік қысыммен;
К жоғары коэффициенпен және р_заб жоғары түптік қысыммен
К төмен коэффициенпен және рзаб түптік қысыммен.

Ұңғының келесі сипаттамалары оның басқа сипаттамаларымен (сұйықтың қасиеттері, пайдаланатын тізбектің состояниесі, ұңғының өнімінде парафиннің, құмның болуы және т.б.) қоса газлифтті қондырғының таңдауында негізгі рөль атқарады.

Сурет 6.2. Газлифтті қондырғылардың классификациясы

Үздіксіз газлифттің принципиальды үлгісі.

Газлифт үздіксіз және периодты болып бөлінеді. Жұмысшы агенттің берілуі бойынша газлифт компрессорлы және компрессорсыз болып бөлінеді. Жоғары қысымды газдың көзі болып мұнай алынатын ұңғымен ашылған пласттан алынатын болса, онда газлифт ішкіұңғылы компрессорсыз болып табылады.

Сурет.6.3. Компрессорсыз лифт кезіндегі қондырғы үлгісі.

Ұңғыдағы (1) газ үлкен қысымда (15-20 МПа) тазарту пунктына (құрғату 2) жеткізіледі, ол жерде ол гидроциклонды сепаратормен конденсат жинағыш арқылы өтеді. Тазарту пунктінен кейін газ отсыз қыздырғыштарға (3) түседі, ал одан кейін газ үлестіргіш батареяға (4) түседі. Газ 80-90 С градусқа дейін қыздырылады. Газдың қыздыруы – тасымалдау және редуцирование кезінде гидрат құрулуынан өте тиімді әдісі. Батареядан газ реттеуші штуцер (5) арқылы пайдаланушы мұнай ұңғыларына (6) бағытталады. Сұйық көтерілген соң газ газайырғышқа түседі (7), ол жақтан ол отын желілеріне және газ-мұнай заводтарына бағытталады. Газайырғаштардан сұйықты ыдысқа (8) жібереді.

Сурет.6.4. Ұңғыларға газдың дайындалуының және берілуінің үлгісі

Мұнайды компрессорлы әдіспен өндірген кезде қондырғының жадпы үлгісі сурет.6.4.-те көрсетеді.(пунктирмен компрессорлы станцияның қондырғысы сызылған).

(3) газ құбыры арқылы газ түсетін компрессор станциясында газ дайындайтын тораб (4) бар, бұл жерде газ механикалық қоспалардан, ылғалдан тазартылып керекті бастапқы қысымды алады. Одан кейін газдың бір бөлігі қысым реттеушіден (5) компрессор қозғалтқышына түседі (әдетте 8ГК немесе 10ГК). Газдың негізгі бөлігі компрессордың (6) бірінші саты цилиндрына барады. Бірінші сатыда қысылған газ майбөлгіштермен (7) тоңазытқыштарға (8) түседі, ол жерден ылғалды бөліп алатын сепаратор (9) арқылы екінші сатылы сыққыш цилиндрға түседі. Осыдан кейін газ бірінші сатыдағыдай өңдеу өтеді. Ылғал конденсатқа арналған ыдысқа (10) түседі, ал одан кейін насос бөлмеге (11) түседі. Екінші сатыда сығылғаннан кейін тазартылған газ компрессор станциясының (12) үлестіру аймағына түседі, ол жерде оның қысымы және мөлшері тіркеледі. Компрессор станция аумағында суды салқындату жүйесі болады (13) (әдетте бұл градирня). Газды және қозалтқышты суыту үшін су өте көп мөлшерде қолданады. Одан басқа компрессор үлкен майқорын талап етеді (2), бұл жерде компрессорды майлап жағуға кететін май сақталып тазартылады. Қуаты үлкен компрессорларды іске қосу үшін сығылған ауа керек, ол көмекші компрессорлардан (1) келеді. Компрессордан кейін газ кәсіпшілік жүйеге түседі, ол жерде ол қажеттіліктеріне байланысты қызыдырғыштарды (14), ылғалбөлгіштерді (15), газүлестіруші батареяны өтіп ұңғыларға (17) жіберіледі.

Газлифті қондырғлардың негізгі екі түрі болады- ашық және жартылай жабық типті.

Ашық типті ұңғыларды қолданған кезде СКҚ типті тізбек ұңғыға пакерсіз түсіріледі. Ашық типті газлифтті қондырғы негізінен үздіксіз газлифт кезінде қолдануға арналған.

Бұл типті қондырғылардың кемшіліктері:

-құбыраралық кеңістікте сұйықтың деңгейінің тербелуі. Бұл кезде газ кіргізетін нүктеден төмен орнатылған клапандар ал кей кездерде тіпті жұмысшы клапандардың да тозуы байқалады.

-құбыраралық кеңістікте қалыпқа келген сұйық бағанының бастыру қажетттігі, бұл да клапандардың тозуына әкеледі.

Жартылай жабық газлифт қондырғысы ашық типті қондырғыдан тек пакер болуымен ерекшеленеді, бұл пакер құбыраралық кеңістікке ұңғы жұмысқа кіріскен соң қабат сұйығының өтпеуін қамтамасыз етеді.

Сұйықтың динамикалық деңгейі төмен терең жоғарышығымды ұңғыларды қолданған кезде газлифтті және насосты мұнай өндіру әдістерді комбинациялау дұрыс. Газлифт насос астында қысым азайюына және де қондырғының өнімділігінің өсуіне мүмкіндік береді. Жұмыс істеу технологиясы келесі.

Белгіленген тереңдікте орнатылған пакері бар батпалы электрлік ортадан тепкіш сорап ұңғыға түсіріледі. Пакер құбыраралық кеңістіктің жоғары және төменгі бөліктерін ажыратады. Пакер үстінде жұмысшы муфта немесе газлифтті клапандар орнатылады. Батпалы ортадан тепкіш сорап және газлифт көмегімен сақиналы жүйемен ұңғы іске қосылады.

Периодты газлифттің принципиальды үлгісі.

Көтеру құбырларының башмақында кері клапанмен пакер қондырылуы жабық жүйе жасайды, ол газдың периодты айдауы кезінде сұйықтың қайтадан қабатқа ағып кетпеуін қаматамасыз етеді. Көтеру құбырларының башмақында кері клапанды қолдану барлық периодты газлифтті қондырғыларда қолдануға ұсынылады.

Периодты газлифт кезінде белгіленген уақытқа тоқтатылған ұңғыда сұйықтың цикликалық бастыруы болады, бұл көтергіш құбырларда керекті сұйық бағанасының жиналуы үшін қажет. Ұңғыларды қоздыру үшін қолданылатын қарапайым бастыруға қарағанда, цикликалық бастыру қолданылатын қабатқа кейбір депрессияда жүзеге асырылады. Сұйық құбырлар тізбегінің салыстырмалы батырылуы жасанды жоғарлатылған кезде шығарылып тасталады.

Құбырлар тізбегінің салыстырмалы батырылуы жасанды жоғарлатылған кезде сұйықтың динамикалық деңгейі көтеріледі, бұл түптік қысымның жоғарлауына және депрессияның төмендеуіне әкеледі.

Периодтық газлифттің кез-келген типінің дұрыс жұмыс істеуі үшін көтеру құбырларына газдың үлкен жылдамдықта түсуін қамтамасыз ету керек, әсіресе сұйықтың бастапқы периодта шығарып тасталуы кезінде. Бұл тек қана сұйық бағанасын құбыраралық кеңістікте жиналған сығылған газ арқылы лақтырып шығару кезінде орындалуы мүмкін.

Периодты газлифтті қондырғылар негізінен үш тәуелсіз топқа бөлінеді:

құбыраралық кеңістікке өзге газ жіберілмегенде;
құбыраралық кеңістікке өзге газ жіберілгенде;
ауыстыру камерасыз және ауыстыру лифтісіз;

Газлифтті ұңғылардың үзіліссіз және де периодты жұмыс істеу режимін қолайландыру үшін жұмысшы клапандар қолданылады. Қазіргі кезде газлифтті клапандардың ондаған конструктивті нұсқаулары белгілі. Олардың бәріне аз мөлшердегі көлденең-кесе өлшемі ортақ болады. Көпшілік жағдайда клапандар дифференциалды болып табылады. Олардың ішіндегі серпімді элемент ретінде сильфон немесе серіппе, сирек жағдайларда олардың комбинациялары қолданылады. Клапан тұрқысы НКТ-ның сыртында орналасады, бұл көтергіш (подьемник) арқылы сұйық ағынының бос өтуі үшін керек.

Газлифтті клапандар — бұл көтеру құбырларының тізбегінің ішкі қабатымен ұңғыға айдалған газбен толтырылған құбыраралық кеңістікпен автоматты түрде байланыс орнату немесе ажырату үшін арналған қондырғы.

Белгілі газлифтті клапандарды келесі түрде классификациялуға болады.

Сурет.6.5. Газлифтті клапандардың классификациясы.

қызметі бойынша- іске қосатын және жұмысшы;
басқару принципі бойынша – айдалған газдың қысымымен басқаралатындар;
көтергіш құбырларда сұйықгазды қоспаның қысымымен басқаралатындар және де құбырмен құбыраралық қысымымен түсіп-көтерілуі арқылы басқарылуы;
тізбекте көтергіш құбырлардың орналасуына байланысты – эксцентрлі және орталық орналасқан;
клапанның сезімді элементінің типіне байланысты — сильфонды, серпімді, мембранды және комбинацияланған;
қондыру тәсілі бойынша – стационарлы және шешімді;

Клапандарға керекті маңызды талаптар: олардың сипаттамаларының тұрақтылығы және ұзақ уақыт бойы қолдану кезіндегі беріктілік. Газлифтті клапандардың габаритінің кішкентай болуы және де қоршаған ортаның аггресивттілігі бұл клапандардың жасалуын өте қиын қылады. Клапандардың конструктивтік және технологиялық қасиеттерінің жақсылықтарына қарамастан клапандарыдң істен шығуы салыстырмалы түрде жиі болып келеді. Қарапайым конструкциялы клапанды ауыстыру үшін СКҚ тізбегінің көтеріліп қайтадан түсүрілуі қажет, бұл өте қиын, көп жұмыс қажет етеді, қымбат және де ұңғының қолдануын тоқтату қажет етеді.

Бұл қиындықты жеңу үшін клапандардың жаңа конструкциясы және оларды СКҚ тізбегінің көтерілуінсіз сыммен арнайы лебедка арқылы клапандарды СКҚ ішінде көтеріп-түсіру ауыстыру үшін арнайы қондырғы ұсынылды. Осымен бірге клапандардың отырылған гнездодан шешу мүмкіндігі және осы гнездоға СКҚ клапанды камераның өсіне салыстырмалы эксцентрикалық ауытқып кеткен құрылғыларының орналастырылуы қамтамасыз етіледі.

Клапан басқару автоматты СКҚ-да құбыр арасымен камера арасында қысымның көтеріп-түсуі арқылы жүзеге асырылады, ол газды құбыр арасынан СКҚ-ға жеткізетін. Клапандарда оларды басқаратын тиекті құрылғылар және жүйе бар болады. Тиекті құрылғы ретінде тарелкалы немесе конусты клапан немесе шарик болуы мүмкін. Басқару системада сильфонды, серпімді немесе осы екі түрден араласқан түрлі жетектеуші болады. Басқару системасы клапанның ұңғыда анықталған жұмыс режиміне бетте келтіріледі, дәлденеді (настройка) . Дәлдену (насторойка) кезінде СКҚ-ға орнатылған клапандар аралығы, көтерілетін сұйықтың қасиеттері, ұңғының ішіндегі температура (осы температурадан сильфонды толтыратын сильфонмен газдың сығылу күші тәуелді) ескеріледі.

Ең қарапайым түрдегі сильфонды клапанның үлгісі сурет.6.6.-да көрсетілген

Сурет.6.6. Іске қосқыш сильфонды клапан үлгісі

Клапан көтергіш құбырларға (1) бекітіледі. Сильфонда (2) газ анықталған жоғарлатылған қысымда болады. Сильфон мен клапан арасындағы камера құбыр арасымен арнайы тесік (4) арқылы байланысады. Сильфон клапанмен (5) шток (3) арқылы қосылған. Құбыр арасындағы сұйық клапанға дейін сорылып және сәйкес газ қысымының өсуі кезінде сильфон ішіндегі газ сығылып клапанды ашады. Газ СКҚ-ға ашық клапан арқылы жеткізіледі және сұйықты келесі төменгі клапанға дейін сорады.

Газ деңгейі төменгі клапанға дейін жеткенде, бұл клапан газдың СКҚ -ға кіру үшін ашылады, ал жоғарғы клапанда құбыраралық қысым төмендеп, сильфон қайта қалпына келіп (разсжимается) бастапқы клапанды жабады. Газ ағынның СКҚ -дан қайтып шығып кетпеуі үшін клапан (6) бар.

Сильфонды клапаннан басқа серпімді басқару жүйесі бар клапандар қолданылады. Сильфонды клапандар 20,25 және де 38 мм жұмысшы диаметрмен шығарылады. Клапанның жұмыс(шы) қысымы 21 МПа-ға дейін барады.

Сильфонды клапандар СКҚ-ға сырттан орнатылуы мүмкін. Бұл үшін СКҚ-нің келте құбырында (патрубок) клапан орнатылатын ершіктер (седло) пісіріледі. Бірақ бұл жағдайда клапан ауыстыру үшін СКҚ тізбегін көтеру керек.

Сурет 6.7. К типті ұңғылық газлифтті камераның үлгісі.

Бұл ыңғайсыздық клапандарды орнатудың жаңа әдісімен жойылады, бұл кезде клапан (3) СКҚ тізбегінің ішіне түсіріліп, ұңғының газлифтті камерасына (1) , ал одан кейін оның орнату ұясына (гнездосына) (2) дейін жеткізіліп сол жерде орнатылады. Клапандар сымда немесе арнайы орнатқыш құрылғысы бар штангілермен түсіріледі (сурет 6.8).

Сурет 6.8. Газлифтті клапанның камераға орнату үлгісі.

1-құралдың сыммен қосылуы; 2- жүкті штанга; 3-ясс; 4- СКҚ; 5- топса (шарнир); 6- ауытқытқыш; 7- орнатқыш құралмен клапан бекіткіші (фиксатор); 8-газлифтті клапан; 9- ұңғылық камера.

Мұндай СКҚ-ның ішкі қуысына түсірілетін клапандарды СКҚ тізбегін көтермей арнайы жинап алғыштар (съемниктер) арқылы көтеруге болады.

Арнайы құралдармен құрылғылар: газлифтті клапанды ауыстырып немесе алып тастау керек болғанда, ұңғылық камерада орнатылған саңылаусыз (глухие) тығындар; клапандар немесе саңылаусыз (глухие) тығындарды камерада бекіту үшін фиксаторлар; СКҚ -да құралдың ары қарай жылжуын қамтамасыз ететін жүк штангалары; негізінен құралды шешкен кезде керекті соққыға арналған (гидравликалық немесе механикалық) яссы және т.б. құралдармен құрылғылар бар.

Газлифтті қондырғының есептеуінде келесі параметрлердің аңықталуы көзделген:

-берілген сұйық мөлшерін көтеріп алу үшін сорапты-компресссорлы құбырлардың диаметрі;

-газдың меншікті шығыны мен газдың кіріс нүктесінің (жұмысшы клапанның) тереңдігі;

-іске қосу клапандардың санымен олардың орнату тереңдігі.

Газлифтті көтергіштің (подьемниктің) параметрлерін есептеу кезінде келесі мәліметтер қолданылады: газдың меншікті шығынына байланысты ұңғының тереңдігі бойынша қысымның үлестірілуі; көтергіш құбырлардың диаметрі; сұйық шығымы (дебит); сулануы; мұнайдың тұтқырлығы мен тығыздығы және т.б.

Газлифтті көтергіштің (подьемниктің) диаметрін анықтау. Бұл есеп келесі түрде болады. Сұйықтың алымына, сулануына, ұңғы тереңдігіне, қабат қысымына, өнімділік коэффициентіне немесе түптік қысымға, газдық факторға, сағалық қысымға, газбен мұнайдың қасиеттеріне назар аударып газлифтті көтергіштің (подьемниктің) ең оптимальды диаметрін таңдап алу керек.

Жұмысшы клапанның орнатылыуының тереңдігін есептеуін біз практикалық жұмыстарда қарастырамыз.

Лифттегі сұйықтың қысымынан жұмыс істейтін клапандармен жабдықталған газлифтті қондырғының есептеуі.

Қондырғы графикалық түрде қысым-тереңдік координаталарда есептеледі.(сурет 6.9).

1.Айдалған газдың қысымынан жұмыс істейтін клапандармен жабдықталған газлифтті қондырғының есепетеуінде сияқты, жұмысшы клапандардың орнату тереңдігін аңықтау үшін түптік қысым нүктесінен бастап лифттегі газ-сұйық қоспасының қысымының үлестірілуінің қисығын тұрғызады. (сурет 6.9-дағы 1 қисық сызығы)

Сурет 6.9. Қабаттың сипаттамалары белгісіз болғанда клапандардың орналастыруының есептеу

2.Дегаздалған сұйықтың лифттегі қысымның үлестірілуінің қисығын тұрғызады (2 қисық сызығы).

3.Құбыраралық кеңістікте газ қысымының үлестірілуінің қисығын тұрғызады (3 қисық сызығы).

4.Сұйықтың минимальды градиентінің қисығын тұрғызады (4 қисық сызығы).

5.Ашатын қысымдардың қисығын тұрғызады (5 сызық):

а)Ашатын қысымдардың қисығының жоғарғы нүктесін анықтайды (Т₁), беттегі ашатын қысым сұйықтың сағалық қысымның (р_у) айдаудың іске қосу қысымның (р_н) 4/1 бөлігінің қосындысына тең;

б) Газдың айдау қысымының сызығымен сұйықтың минимальды градиенті қисығының арасында (Н_перф) тереңдікте жүргізілген сызықтың ортасында ашатын қысымдардың қисығының төменгі нүктесін анықтайды (Т₁).

в) Табылған нүктелерді түзі сызықпен қосады (5 сызық).

Ашатын қысымдардың сызығының (5 сызық) 1 қисық сызығымен қиылысу нүктесі жұмысшы клапанның орнату тереңдігі болып табылады.

6.Газлифтті қондырғының (Н₁) есептеуінде қолданылатын формула арқылы жоғарғы клапанның орнату тереңдігін аңықтаймыз.

7.Жоғарғы клапанның орналасуының тереңдік сызығын жүргіземіз. Осы сызықтың ашатын қысымдар сызығымен қиылысу нүктесі, жоғары клапанның ашу қысымының нүктесі болып табылады (р_отк1).

8.Осы нүктеден дегаздалған сұйықтың қысымының немесе бастыру (задавочный) сұйықтың қысымының сызығына параллель сызық жүргізіледі. Жүргізілген сызықтың құбыраралық кеңістіктегі газдың қысымының сызығымен қиылысқан нүктесі екінші клапанның орнату тереңдігін береді. Қалған клапандардың орнату тереңдігі дәл осы әдіспен табылады.

Кей жағдайларда кәсіпшілікте клапандардың орналастыруының қарапайым есептелуі қолданады.

Қондырғылардың газлифтті клапандарын есептеу үшін бастапқы мәліметтер ретінде ұңғыларды зерттеген кезде анықталған немесе ұқсас ұңғылардың статикалық және динамикалық сипаттамалары қолданады.

Бұл сипаттамаларға мыналар жатады: сұйықтың жобаланған шығымы; ұңғының тереңдігі: сұйықтың статикалық және динамикалық деңгейі; статикалық және динамикалық түптік қысым; сағадағы қысым; айдалған газдың қысымы; өнімнің және газдың сағадағы және түптегі температурасы; газдық фактор және өнімнің сулалануы; геотермиялық градиент және өнімнің температуралық градиенті және т.б.

Әдетте көтеру құбырларының тізбегінің диаметрі берілген болады, немесе шығымға (дебит) және НКТ-ның беріктік қасиеттеріне қарай анықталады. Жоғарғы іске қосу клапанның тереңдігі басқарушы қысымға тәуелсіз мына формуламен анықталады:

l₁=L_CT+100 (p_пуск-p_у)/(g_ж(1+F_затр/F_труб)) (6.1)

Бұл жерде L_CT – ұңғыдағы сұйықтың статикалық деңгейі, м; p_пуск -ұңғының іске қосылуы кезіндегі айдалған газдың максималь қысымы, МПа; p_у -ұңғының тұрақталған жұмыс режимі кезінде сағадағы қысым, МПа; F_затр, F_труб -сақиналы (құбыраралық) кеңістіктің және көтеру құбырларының аумақтарының қимасы, см²; g_ж — газ-сұйық қоспаның меншікті салмағы, Н/м².

Егер l₁< L_CT болса онда іске қосу клапаны L_CT тереңдікте орнатылады. Айдалған газдың қысымымен басқарылатын екінші және келесі клапандар (жұмысшы клапандарын қоса) келесі тереңдіктерде орналасады:

l₁=L_CT+100 (p_г.отк)_n— (p_у-0,02g_ж l_n-1) /g_ж (6.2)

бұл жерде n — жоғарғы іске қосу клапаннан санап басталанатын есептелген (расчетный) клапанның нөмірі; (p_г.отк)_n — ашық есептелген (расчетный) клапанның қысым, МПа; l_n-1— жоғарыдағы клапанның орнату тереңдігі, м.

Есептелген (расчетный) клапанның ашу қысымы жоғарыда орналасқан клапанның жабылу қысымына тең деп алынады, м.

Мысалыға, екінші клапанның ашу қысымы

(p_г.отк)₂= (p_г.зак)₁

Жоғарғы іске қосу клапаны үшін клапандардың ашу қысымы

(p_г.отк)₁=p_пуск

Екінші жұмысшы клапандар және келесі іксе қосу клапандары үшін

(p_г.отк)_n = (p_г.зак)_n-1-∆p (6.3)

мұнда іске қосу клапандары үшін ∆p =(0,05…0,175) МПа және жұмысшы клапаны үшін ∆p =0,28 МПа. ∆p көрсетілген нормалары Т_ст= 288,5К температурасында берілген.

Көтеру құбырларындағы газ-сұйық қоспаның қысымымен басқарылатын клапандары үшін екінші және келесі клапандардың (жұмысшы клапанды қоса) орнату тереңдігі келесі формула бойынша есептеледі

l_n=L_n-1+100[ (p_г)_n— (p_т.отк)_n /g_ж] (6.4)

бұл жерде (p_г)_n – расчетный клапан деңгейіндегі құбыраралық кеңістіктегі газ қысымы, МПа; (p_т.отк)_n — расчетный клапанның ашу қысымы немесе расчетный клапан деңгейіндегі көтеру құбырларындағы газ-сұйық қоспаның қысымы. Қалған клапандардың ашу қысымы.

(p_т.отк)_n=p_жұм+(1,0¸1,4)МПа (6.5)

бұл жерде p_жұм – ұңғының тұрақты жұмыс режиміндегі құбыраралық кеңістікке газдың айдау қысымы, МПа.

Сонымен есептеулер нәтижесінде әрбір клапан үшін орнату тереңдігі және берілген тереңдіктегі температурадағы клапандардың ашу және жабылу қысымдары анықталған.

Клапандардың шығарылған ашу және жабу қысымдарын орындау үшін стендті жағдайдағы Т_ст= 288,5К температурасында клапандардың сильфондарының азотпен толтыру қысымы анықталуы керек.

Әрбір клапанның ұңғы температурасындағы сильфонның толтыру қысымы мына формулалармен анықталады:

Құбыраралық газдың қысымымен басқарылатын клапандар үшін,

(p_с)_n = (p_г.отк)_n (1-R)+ (p_Т)_n R (6.6)

Көтергіш құбырларындағы газ-сұйық қоспасының қысымымен басқарылатын клапандар

(p_с)_n = (p_Т.отк)_n (1-R)+ (p_r)_n R (6.7)

Сильфонның толтыру қысымы стендттік жағдайларға мына формула бойынша келтіріледі

(p_с)_n = (p_с)_n Т_ст z_ст/ (Т_скв)_n z_скв (6.8)

бұл жерде Т_ст z_ст – расчетный клапан тереңдігіндегі ұңғы температурасы; z_ст және z_скв – (p_с)_ст мен Т_ст және (p_с)_n мен (Т_скв)_n кезіндегі азоттың сығылу коэффициенті.

Клапандардың толтырылуы арнайы кәсіпшілік лабораторияда жасалады.

Мұнайды газлифтті әдіспен өндіру үшін қолданылатын газды газ құбырына жіберу алдында оны қысу (компримирование) үшін көлемді және динамикалық компрессорлар қолданады.

Айтылған нысаналарға көп жағдайда газді мото компрессорі және электржетектеуші ортадан тепкіш компрессорлар қолданады.

Негізгі әдебиеттер 1

Қосымша әдебиеттер 4

Бақылау сұрақтары:

1.Бату тереңдігін аңықтау?

2.Көтеру биіктігі дегеніміз не?

3.Салыстырмалы бату дегеніміз не?

4.Көтергіштердің классификациясы?

5.Газлифтті қондырғылардың классификациясы?

6.Газлифтті клапандардың классификациясы?

7.Іске қосу клапандардың қондыру орның қалай анықтауға болады?

8.Компрессорсыз лифт кезіндегі жабдықтардың орналасу үлгісі?

9.Ұңғыларға газдың дайындау және беру үлгісі?

10.Периодты газлифт қондырғылары қандай топтарға бөлінеді?

Дәріс 7. Ұңғыны штангасыз сораптармен қолдану

үшін арналған жабдықтар.

Кен орның игеруінің кезінде қабат қысымы азаяды, өндірілген сұйықтың сулалануы көбейеді, алынатын қоспада газдың салыстырмалы мөлшері азаяды. Ұңғыдан алынатын сұйықтың деңгейі төмендейді. Фонтандық әдісті қолдана алынбайды, компрессорлы әдіс өте қолайсыз болады, осы кезде олар мұнайды сорапты әдіспен табумен аламастырылады.

Штангасыз сораптарда ұңғылық сорап және ұңғылық сораптың жетектеушісі болады, олар бір-бірімен байланысады. Сораптың жетектеушісіне энергия кабельмен (электро- жетектеуші болған кезде) немесе құбырмен (гидро- немесе пневмо-жетектеуші болған кезде) жеткізіледі.

Жетектеуші мен штангасыз сорап арасында ұзын механикалық қатынас болмағандықтан, штангасыз сорап штангалы сораптарға қарағанда қуаты едәуір үлкен болады. Бұл кейбір штангасыз сораптардың түрлерімен сұйықтың үлкен мөлшерде алуына мүмкіншілік береді. Мұндай сораптарға ең біріншіден электр жетектеушісі бар батпалы ортадан тепкіш сораптар жатады.

7.1. Суретте ең белгілі штангасыз сорап қондырығылардың қысқа классификациясы берілген.

Сурет 7.1.Мұнай өндіру үшін арналған штангасыз сораптардың классификациясы.

Қалақты (лопасть), көлемді және инжектерлі (струйных) сораптардың үлгілерінің және конструкцияларының әр түрлілігі штангасыз сораптардың ұңғылық агрегаттардың түрлерінің көпшілігін түсіндіреді. Золотникті реттеулі көлемді поршеньді жетектеушісі бар поршеньді сораптардың ғана 1000-нан аса үлгілері бар.

Қазіргі кезде қолдануда немесе кәсіпшілік сынауда 10-ға таман әр түрлі сорап түрлері қолданады. Олардың негізгілері – ортадан тепкіш, бұрандалы (винтовые), электро жетектеулі поршеньді (диафрагмалық), гидропоршеньді, гидрожетектеулі ағынды.

Штангасыз сорап қондырғыларында сорап және жетектеушіден басқа, басқаруға, энергия тасымалдауға арналған және т.б. жабдықтар бар.

ЭОС (ЭЦН) қондырғының торабтарының (узел) құрамы және орналасуы сурет 7.2-де көрсетілген.

Сурет 7.2. Электрожетектеуші ортадан тепкіш сорап қондырғысы:

1-электроқозғалтқыш; 2-гидроқорғау; 3-сорап; 4-кабельді желіс; 5- түсіру клапаны; 6- белбеу (пояс); 7-сорапт-компрессорлы құбыр; 8-ұңғы сағасының жабдығы; 9-кабель қосудың шығару пункті; 10-кері (обратный) клапан; 11-газосепаратор; L және D₁ – сорапты агрегаттың ұзындығы және диаметральды габариті; D₂-СКҚ резьбасының диаметрі.

Ұңғылық сорап көпсатылы болып келеді және де 80-нен 500-ге дейін сатыға ие.

Сұйық сорапқа оның төменгі жағында орналасқан тор арқылы түседі. Тор қабат сұйығының фиьлтрациясының қамтамасыз етеді. Сорап сұйықты ұңғыдан СКҚ -ға жеткізеді. Батпалы электроқозғалтқыш – май толтырылған, герметизацияланған. Оның ішіне қабат сұйығының өтпеуі үшін гидроқорғау торабы (узел) бар. Қозғалтқыш білігі гидроқорғау білігімен қосылып, ол арқылы сорап білігімен байланыста болады. Асинхронды электроқозғалқыштар қолданған кезде олардың біліктерінің айналу жиілігі 2800-2950 ^мин-1 болады.

Құрамында көп мөлшерде газ бар сұйықты соруға арналған қонгдырғылар сорапты-газосепараторлы модульдармен жабдықталады.

Беттен электроэнергия қозғалтқышқа кабель арқылы беріледі.

СКҚ -ның қасында домалақ, ал сорап қондырығының қасында жалпақ кабель. Жалпақ кабельдік қолдануы сораптың және қозғалтқыштың диаметрін көбейтуге мүмкіндік береді, бұл энергетикалық көрсеткіштерге пайдалы.

Тәжірибе көрсеткендей минимальды саңылау ретінде 6 мм алына алады. Шегендеу құбырларының ішкі өлшемдеріне және қабылданған саңылауға қарай батпалы агрегаттың габариттерін таңдайды.

Сораптың, қозғалтқыштың және тоқ өткізгіш жалпақ кабельдің орналасуының үш нұсқасы мүмкін, осыған қарай батпалы агрегаттың габариті анықталады. (сурет 7.3)

Сурет 7.3 Ұңғылы сорап қондырығының құрастыру үлгісі.

Бірінші жағдайда (сурет 7.3,а) батапалы агрегаттың габариті А_max қозғалтқыштың диаметріне D_д тең , ал насос диаметрі D_н және жалпақ кабель биіктігі h_k қозғалтқыш габаритіне дәл келеді. Осы жағдайда үлкен қуатпен және электроқозғалтқыштың үлкен ПӘК-ін алуға болады. Бірақ максимальды берілім азаяды, өйткені ортадан тепкіш сораптың берілімі жұмысшы дөңгелегінің диаметрінің кубына тең, яғни Q=f(D_h³).

Үшінші жағдайда (сурет 7.3, в) D_н= D_д, ал батпалы агрегаттың габариті қозғалтқыштың (немесе сораптың), жалпақ кабельдің және қорғаныс жабдықтардың (қорғау қаптар және қабырғалар) өлшемдерінің қосындысына тең. Тораптардың орналасуының осындай нұсқасында ортадан тепкіш сораптың берілімі үлкен болады, бірақ электроқозғалтқыш қуаты азаяды. Отандық және дүниежүзілік тәжірибеде көбінесе аралық нұсқа қолданады (сурет 7.3, б).

Сораптың және қозғалтқыштың диаметрлері сораптың және қозғалтқыштың ПӘК-тері ең тиімді қатынасына қарай анықталады, сонымен бірге құбырдағы және кабельдегі ең минимальды шығын қамтамасыз етілуі керек.

Кей жағдайларда жалпақ кабель түсірілімнің бүкіл тереңдігінде және НКТ-ның қасында қолданады. Бұл жағдайда кабельдің дұрыс орналасуына қарап отыру керек, өйткені егер ол құбырларға қабырғасымен тұрса, ол түсірілім кезінде зақымдалуы мүмкін.

Жалпақ кабельдің орта сіңірінің (средняя жила) қызып кетпеуін қамтамсыз ету керек, өйткені көп жағдайларда сорып алынатын сұйықтың температурасы жоғары болғандықтан, орта сіңірдің (средней жилы) изоляциясы жанып кетіп қондырғының кабель бойынша қондырғының істен шығуы болады.

Трансформаторды токтың кернеуін жоғарлату үшін қолданады, ол әдетте кәсіпшілік желіден алынады (әдетте 380В). Қозғалтқыштың кернеуі әдетте жоғары болады (400-2000 В және одан жоғары). Сонымен бірге трансформатор ұзын кабельдегі азайған кернеудің орнын толтыру үшін керек.

Басқару станциясы арқылы қондырғыны берілген программамен автоматты немесе тікелей қолмен қосуға немесе сөндіруге болады және оны төтенше жұмыс режимінде сөндіруге болады. Одан басқа станция токтың күшін және кернеуі көрсететін жабдықтарға ие, ал кей модификацияларда одан да көп сипаттамаларды көрсетеді (мысалыға –кабель изоляциясның келерігісін). Қазіргі заман станциялары жүйенің керек жұмыс режимін “қабат-ұңғы-сорап қондырғысы” қолдауға мүмкіндік береді, одан басқа ҚЭОС-тың (УЭЦН) диагностикасын жүргізуге мүмкіндік береді.

СКҚ тізбегі 7 кері және 9 түсіру клапандармен жабдықталады. Кері клапан конустық резьбасы бар СКҚ -ның шеттеріндегі арнайы муфтада орналасады. Кері клапанның муфтасында седло, шар және шардың көтерілуінің шектейтін арнайы құрылғы бар. Кейбір кері клапандардың конструкцияларында жапқыш (заприающий) элементтердің басқа түрлері қолданады (конус, тарель). Кері клапан сорап тоқтаған кезде СКҚ тізбегінде сұйықты сақтау үшін және сораптың әрбір тоқтауы кезінде құбырды қайтадан толтыруға уақыт кетпеу үшін керек, сонымен бірге кері клапан қондырғының іске қосылуын жеңілдетеді. Іске қосу көтеру құбырларының тізбегінде сұйық толтырылған кезде болады, яғни үлкен қысым кезінде. Бұл қысымды одан әрі көбейтуге болады, ол үшін сағадағы суырма ысырманы жабу керек. Үлкен қысымдарда ортадан тепкіш сорап (аз қысыммен және үлкен беріліспен салыстырғанда) аз жетектеуші қуатты қажет етеді. Сондықтан қондырғының іске қосылуы жеңілдетіледі, әсіресе алқа терең болған кезде.

Түсіру клапаны ұңғыдан агрегат шығару алдында құбырлар тізбегін сұйықтан босатуға мүмкіндік береді, бұл тек қана тізбекте кері клапан болса ғана мүмкін. Түсіру клапаны құбырлар тізбегіне бекітілген арнайы муфтада орналасады. Муфтаға ішкі тесігі бар ниппель орнатылған, ол құбырлар тізбегімен жабылған ұңғының қуысымен байланысқан. Құбыр ішіндегі ниппель оның ішіне ломик түскенде сол ниппель сындырылсын деп бекітіледі, ниппельдің ашылатын тесігі құбырды ұңғының қуысымен қосады. Осы тесік арқылы сұйық құбырлардан ұңғыға ағады. Егер қондырғыда құбырды парафиннен босату үшін қолданатын арнайы скребок болса мұндай түсіру клапанды қолдануға болмайды. Скребок бекітілетін сым үзілгенде ол құлап ниппель сындырады, осы себептен ұңғыға сұйықтың керексіз ағуы болады, бұл жағдай агрегатты көтеруге мәжбүр етеді. Осы себептен калапандардың басқа түрлері де қолданылады, олар ломиксіз құбырдағы қысымның жоғарлатылуы арқылы жұмыс істейді.

Сурет 7.4.-те ресейлік мұнайды өндіру үшін арналған электржетектеуші ортадан тепкіш сораптардың шартты белгілер құрылысы.

Сурет 7.4. Ресейлік мұнайды өндіру үшін арналған электржетектеуші ортадан тепкіш сораптардың шартты белгілер құрылысы.

Сораптың, газосепаратордың және қозғалтқыштардың құрастыру ұзындығы 25м және одан да көп болу мүмкін. Мұның бәрі ешбір өзгертушісіз жұмыс істеп тұратын жағдайдағы біліктің айналу жиілігінің ең үлкен мәнің қабылдауға мәжбүр етті. Токтың жиілігі 50 Гц болғанда айналу жиілігі синхронды ботелады- 3000 мин^-1, сырғанауды есептегенде 2800-2950 мин^-1. Ротордың айналу жиілігінің жоғарлатуы арқылы ортадан тепкіш сораптың жұмысшы сатының берілісі және қысымын үлкейту үшін батпалы қозғалтқыштардың арнайы жабдықтары немесе электроқозғалтқышты қоректендіретін токты жиілігін өзгертушілер пайдаланылады.

Сораптардың және қозғалтқыштардың әр түрлі конструкциялық ерекшеліктері (агрессивті ортада, үлкен температураларда қолдану шарты, бірнеше ай бойы үзіліссіз және профилактикалық ремонтсыз жұмыс істеуі) конструкторлар және технологтар алдына бірқатар қиын міндеттер қойды. Осыған қарамастан 50-80 мм диаметрлі дөңгелектері бар эффективті, жоғары қысымды сорап сатылары жасалды, ұзындықтары 6-7 м және диаметрі 17-26 мм болатын біліктері және ұзындықтары 6 м-ге ал ішкі диаметрлері 17-26 мм-ге дейін жететін түзу сызықты тұрқыларды жасаудың технологиялық жолдары табылды.

Отандық және дүниежзілік сорап жасау өндірісінің үлкен тәжірибесі, машина жасау өндірісінің технологиялық процестерінің үлкен дәрежеде дамуы бұл мақсаттардың шешілуіне жәрдемдеседі.

Ұңғылық ортадан тепкіш сораптар көп сатылы машиналар болып табылады. Бұл ең біріншіден бір сатымен жасалатын қысымның аз мәндерімен түсіндіріледі (жұмысшы дөңгелекпен немесе бағыттаушы аппаратпен). Өз кезегінде бір сатының қысымының ең үлкен мәндері жұмысшы дөңгелегінің сыртқы диаметрінің кіші көлемімен анықталады, ол шегендеуші тізбектің ішкі диаметрімен және қолданылатын ұңғылық жабдықтардың өлшемдерімен шектеледі – кабельдің, батпалы двигательдің және т.б.

Ұңғылық ортадан тепкіш сораптың конструкциясы жәй, тозуға шыдамды, және де коррозияға жоғарлатылған тұрақты болу мүмкін. Торабтардың диаметрлері және құрылымдары барлық сораптарға негізінен бірдей болады.

Қарапайым құрылысты ұңғылық ортадан тепкіш сорап ұңғыдан құрамында 99 %-ға дейін су бар сұйықты соруға арналған. Сорылатын сұйықтың құрамында механикалық қоспалардың мөлшері 0,01%-тен аспауы керек, механикалық қоспалардың қаттылығы Моос бойынша 5 баллдан аспауы керек; күкіртті сутек 0,001%-тен аспауы керек. Жасаушы-заводтардың техникалық талаптары бойынша, сораптың қабылдауында бос газдың құрамы 25%-тен аспауы керек.

Коррозияға тұрақты ортадан тепкіш сорап құрамында 0,125%-ке дейін (0,125 г/л дейін) күкіртті сутек бар қабат сұйығын соруға арналған.

Тозуға шыдамды сораптар құрамында 0,5 г/л-ға дейін механикалық қоспалар бар сұйықты сора алады.

Ұңғылық ортадан тепкіш сораптың жұмысшы органы болып, жұмысшы дөңгелектең және бағыттаушы аппараттан тұратын, цилиндрикалық (ЦҚ) және көлбеген цилиндрикалық (КЦҚ) қалақшалары бар сорапты саты болып табылады (сурет 7.5).

Сурет 7.5. ЭОТН-тың сатысы.

1-бағыттаушы аппарат; 2,4-сақиналы қалақшасыз камера; 3-жұмысшы дөңгелек; 5- төменгі тіреу шайбасы; 6-қорғау төлкесі; 7- жоғарғы тіреу шайбасы; 8-білік.

86 және 92 мм сыртқы диаметрлі сораптарда 125 м³/тәу дейін номинальды берілісте ЦҚ-лы сатылар қолданылады, диаметрі 103 мм-ге дейінгі сораптарда 160 м³/тәу дейін және диаметрі 144 мм сораптарда 250 м³/тәу дейін.

ЕЦҚ-лы сатылар үлкен берілісті сораптарда қолданылады. Өзінің қолдану аймағында ЕЦҚ-ның ЦҚ-ға қарағанда ПӘК-і жоғары болады және КЦҚ-ның берілісі ЦҚ-ға қарағанда 1,5 есе үлкен болады. Сатылардың сыртқы диаметрлері 70,80,90 және 100 мм болады.

Сатылар әрбір секцияның цилиндрикалық тұрқысының оймасында орналасады. Сораптың бір секциясында оның монтажды биіктігіне қарай 39-дан 200-гк дейін сатылар орналасу мүмкін. Сораптағы сатылардың максимальды саны 550 данаға дейін жетеді.

Осындай көп сатылары бар ЭОТС-ты құрастыру үшін және білікті өстік күштен босату үшін жүзетін жұмысшы дөңгелек қолданады. Сораптағы жұмысшы дөңгелек өстік бағытта білікке бекітілмейді және бұрылудан призмалық шпонкамен ұсталынады. Бағыттауыш аппараттардың тіреуіш беттерімен шектелген аралықта дөңгелек өстік бағытта бос қозғала алады.

Дөңгелек әрбір СС-ның ( сораптың саты) индивидуальды өстік тірегіне тіреледі, бұл тірек алдағы сатының бағыттаушы аппаратының тіреуші буртынан және жұмысшы дөңгелегінің оймасына пресстелген антифрикциялы тозуға шыдамды шайбадан тұрады; осы жағдайда дөңгелектің алдыңғы тығыздауышы арқылы сұйықтың ағып кетуі нөлге жақын. Бірақ жүзетін жұмысшы дөңгелегінің механикалық ПӘК-і дөңгелектің төменгі тіреуішінің үйкелісі шығыны үшін төмендейді. Бұл шығындардың шамасы бірінші жақындауы (приближении) кезіндегі жұмысшы дөңгелегіне әсер ететін өстік күшке пропорционал.

Сорап сатысының салыстармалы сипаттамалары 7.6 суретте көрсетілген.

Сурет 7.6. Сатының салыстармалы сипаттамалары

1-салыстырмалы ПӘК (h); 2-салыстырмалы қысым (H); 3- салыстырмалы өстік қысым (P_oc); 4- салыстырмалы қуат (N); q- салыстырмалы беріліс; Q-шын беріліс; Q_опт -максимальды ПӘК-қа сәйкес оптмальды беріліс.

Салыстырмалы өлшемді шын өлшеммен ПӘК максимал мәнге жететін оптимальды режимдегі сәйкес өлшемінің қатынасы деп түсінуге болады.

Өстік күштің нольдік берілісі шамамен 10% жоғарлатып кеткен режимдерде СС-ның жұмысшы дөңгелегі “қалқып шығу” мүмкін, яғни тірекке дейін жылжып кету мүмкін. Ал бұл тірек бағыттаушы аппараттың тірегінің буртынан және жұмысшы дөңгелектің үшкірленген жеріне пресстелген шайбадан тұрады. Берілістің жоғарлатылуы кезінде жұмысшы дөңгелегінің қалқып шығуы қысымның, ПӘК-тің секіргіш төмендеуімен ере жүреді, және қолданатын қысымның қатты өсуімен ере жүреді. Ашық ысырмалы режимнен берілістің төмендеуі кезінде, салыстырмалы мағына берілісі кезінде жұмысшы дөңгелек төменгі орналасуына түседі.

q=0,9-1,0.

Қазіргі кезде ЕЦҚ-лы сатылардың дөңгелектерінен өстік күштен босатудың ең таралған әдісі мындай түрде болады, бұл босатуды екінші жоғарғы тығыздауыштың қасында, дөңгелектің жетектеуші дискінің ар жағында камера жасау арқылы жүзеге асырыады. Осы камерада жетектеуші дисктегі тесіктері арқылы дөңгелектің кірісіндегі қысымдар теңестіріледі. (сурет 7.7. а). Жұмысшы дөңгелегінің босатылуы өстік күшті елеулі азайтуға мүмкіндік береді. Мұндай сатылардың жұмысшы дөңгелектері босатылмаған ұқсас сатыларға қарағанда бірнеше артықшылықтары бар: жұмысшы дөңгелектің индивидуальды төменгі тіреуіштің жұмыс ресурсы жоғары, сатының жоғары ПӘК-і.

Жұмысшы дөңгелектері босатылған сатының кемшіліктері ретінде технологияның қиындатылуын, шығарып дайындалуына көп еңбек қажет ететіндігін және босатқыш тесіктердің қоқыстануы және жұмысшы дөңгелегінің жоғарғы тығыздаушының тозуы кезіндегі функционалдық бұзылуын жатқызуға болады.

СС–ның индивидуальды өстік тіреуішін және сатыаралық тығыздауышын күшейту үшін сатының екітіреуішті конструкциясын қолданады. СС-ның екітіреуішті конструкциясы біртіреушті конструкцияға қарағанда бірнеше артықшылықтарға ие. Олар: сатының индивидуальды төменгі өкшесінің тозуға шыдамдылығы, біліктің коррозиялы-аггресивті және образивті аққыш сұйығынан сенімді айырылуы, жоғарлатылған жұмыс істеу ресурсы және сатыаралық тығыздауыштардың өстік ұзындықтары арттырылғандықтан сорап білігінің жоғары беріктігі., ЭОТС-да олар тығыздауыштан басқа қосымша радиальды подшипник ретінде жұмыс істейді.

Сурет 7.7. Сатылар конструкциясы.

а- босатылған жұмысшы дөңгелекпен, б-екітреуішті.

1-тұрқы; 2-бағыттаушы аппарат; 3- жұмысшы дөңгелек.

Біртіреушті сатыларға қарағанда екітіреуішті сатылардың шығарылып істелуі өте қиын.

Әр түрлі сораптардың сатылары жұмысшы материалдарымен, үйкеліс екіліктерімен және де басқа конструктивті бөлшектерімен айырылады.

«Новомет» фирмасымен өндіріліп шығарылатын сорапты саты басқаларға қарағанда ерекшеленеді (сурет 7.8).

Сурет 7.8. Ортадан тепкіш-құйынды сораптың сатылары. “Новомет” фирмасы.

1-білік; 2-шпонка; 3-жұмысшы дөңгелек; 4-радиальды қалақша; 5-бағыттаушы аппарат; 6- төменгі тіреуішті шайба; 7- жоғарғы тіреушті шайба; 8-сорап тұрқысы.

Жұмысшы дөңгелектің (3) үстіңгі дискісінде радиальды қалақшалары (2) бар, осы қалақшалар бағыттаушы аппараттың (1) төменгі дискісімен қосылып құйынды сораптың қарапайым конструкциясын құрайды. Мұндай конструкцияның көптеген артықшылықтары бар: біріншіден сатының қысымы 15-25%-ке көбейеді, бұл сораптың ұзындығын сақтай отырып сораптың қысымын үлкейтуге немесе тұрақты қысым сақтай отырып сораптың ұзындығын қысқартуға мүмкіншілік береді. Екіншіден құйынды сатының болуы газ-сұйықты қоспаның гомогенизациясын қамтамасыз етеді, бұл батпалы сораптың берілісте көп мөлшерлі бос газ болған кезде жұмыс істеуіне мүмкіншілк береді. Үшіншіден үстіңгі дискіде радиальды қалқшалардың болуы жұмысшы дөңгелекке әсер ететін өстік күштін төмендетілуін қамтамасыз етеді, бұл өз кезегінде жұмысшы дөңгелектің төменгі тіреуіш шайбасының (4) жұмыс істеу ресурсын көбейтеді. “Новомет” фирмасының сорабының жұмысшы дөңгелегі ұнталы металлургия әдісімен істелетіндіктен оның сенімділігі және ПӘК-і одан әрі артады.

Мұнайды өндіру үшін сораптардың ортадан тепкіш газосепараторлары.

ЭОТСҚ қолданатын ұңғыларда газбен күресудің келесі әдістері белгілі:

сорапты белгілі зонаға түсіру, бұл зонада қабылаудағы қысым сораптың оптимальды берілісін және оның тұрақты жұмысын қамтамасыз етеді ;
сепаратордың әр түрлі конструкцияларын қолдану;
сораптың қабылдауында бытыратушы (диспергируйщий) құрылғының орнатылуы;
құбыраралық кеңістіктен газдың түсірулуін мәжбүр ету;
“конусты” және “сатылы” комбинцаиялынған сораптарды қолдану;

Сораптың қабылдауында мұнайдың қандыру қысымына немесе оған жақын қысымды істеу. Бұл әдіс технологиялық және организациялық жағынан оңай болғандықтан өте көп тараған, бірақ жоғарыда айтылған әдісті қолдану үшін сорапты үлкен тереңдікке түсіру керек, ал бұл тиімсіз. Мұның себебі СКҚ-ға, кабельге, электрэнергиясына және СПО-ға қосымша қаражат керек және де бұл технологиялық жағынан көп жағдайда мүмкін емес.

Сепараторларды қолдану. Бұл әдіс сораптың қабылдауында газ және сұйықты бөліп, газды құбыраралық кеңістікке шығара алатын арнайы құрылғыларды қондыру қажет етеді.

Диспергаторларды қолдану. Диспергаторлардың қолдануы берілісте газдың мүмкін көлемінің мәнін 0,1-ден 0,25-ке дейін көбейтуге мүмкіндік береді, бұл ортаның жұқадисперсты құрылысының пайда болуы арқылы жүзеге асады. Диспергаторлар тұтқыр эмульсияның құрылысын жақсы бұзатындықтан суланған ұңғыларда пайдалануға өте тиімді.

Диспергатор ағынға күшті турбулизатор болып табылады, және газ-сұйықты қоспаның құрылысын тегістейді. Дипергатор сораптың бірнеше сатысының орнына оның сыртында немесе ішінде қондырылуы мүмкін.

Құбыраралық кеңістіктен газдың мәжбүр түсірілуі. Ұңғыны қолдану кезінде сорап қабылдау зонасындаға газдың бір бөлігі сұйықтан құбыраралық кеңістікке бөлініп шығады. Оның ішінде жиналып, газ сұйықты сораптың қабылдауына дейін ығыстырып, сорапқа түсіп, оның берілісін азайтып немесе құрғақ үйкеліс режиміндегі төтенше жұмысқа әкелуі мүмкін. Одан басқа газ қабатқа қарама-қарсы басып сұйықтың ағының азайту мүмкін.

Аралас (комбинированный) сораптарды қолдану. Егер сериялы сораптың қабылдауында кейбір сатыларды үлкен берілісті сатымен алмастырса газдың “жаман” әсері азаяды. Каналдың үлкен аумағына ие болып бұл сатылар қабылдауға газ-сұйық қоспасының үлкен кіруін қамтамасыз етеді. Сериялы сораптарға түскенде сығылу және газдың сұйықта еруі арқылы қоспаның көлемі азаяды, бұл арқылы оптималды беріліс іске асада.

Батпалы электроқозғалтқыш.

Батпалы электроқозғалтқыш үш фазалы асинхронды қысқа тұйықталған қозғалтқыш болып табылады, оның ішкі аумағы маймен толтырылған. Ол ішінде статор мен ротор орналасқан тұрқыдан (12), подшипниктерге қондырылған біліктен (11), ал головкасында табаннан (3) және асты табаннан (4) тұратын тіреуіш подшипник орналасқан. Статор кезектесіп жүретін бөлек магнитті (8) және магнитті емес (9) секциялардан жиналады. Ротор роторды жестьттер пакетінен (10) құралады. Магнитті емес секцияларда радиальды сырғанау подшипниктері (7) орналасқан.

Статордың орауы және “тиін қақпағының” мыс стерженьдері арнайы паздарында жатқызылған. Статор орауының шығарулылары (выводы) головкада (2) орналасқан кабельді енгізудің (5) (ввод) колодкасымен байланыстырылады.

Сурет 7.16. Батпалы электроқозғалтқыш.

Электроқозғалтқыш ішінде майдың циркуляциясы (айналымы) үшін қозғалтқыштың бос білігінде турбина (6) орнатылған. Оның айналуы кезінде май ротор және статор арасында қозғалады, статордың жинағындағы (набор) арнайы тесіктерден ағып, біліктің төменгі жағында орналасқан фильтрдан (13) өтеді. Осы кезде май подшипниктерді майлайды және жылуды қызу көзінен тұрқыға апарды, ал ол өз кезегінде қабат сұйығымен суытылады. Қозғалтқышты толтыру үшін тұтқырлығы аз, жақсы майлау қасиеттері бар және жоғары тескіш кернеуі бар май қолданылады (высокое пробивное напряжение). (40 кВ төмен емес.

Сораптың табанында (14) гидроқорғау компенсаторы қондырылады, ол электроқоғалтқышпен фланецті қосылыс арқылы байланысады.

Электроқозғалтқыш тұрқысының жоғары бөлігінде протектормен фланецті қосылыспен байланысады, электроқозғалтқыш білігі протектор білігімен шлицевті муфта (1) арықыл байланысады.

Протектор электроқозғалтқышты қабат сұйығынан қорғайтын гидравликалық қорғау және температура өзгергенде майдың көлемінің өзгеруін компенсациялайды. Ол электроқозғалтқышпен сораптың арасында орналасады.

Протектор құрылысын Г типті гидро қорғаудың үлгісінде қарастырамыз (сурет 7.17)

Сурет 7.17. Гидроқорғау протекторы

Протектор (1) электроқозғалтқыштан төмен орналасқан (2) май көлемінің компенсаторынан (3), майысқақ диафрагамасы бар бөлгіш камерадан (4), торцевой тығыздауыштары (1) және (3) бар біліктен және тіреуіш өкшеден (2) тұрады.

Протектор келесі әдіспен жұмыс істейді: ішкі қуыс А-да тұтқырлығы аз май орналасады, мысалыға электроқозғалтқыш толтырылған трансформатор майы. Бұл қуыс электроқозғалтқыш аумағы арқылы май аумағының компенсаторы қуысы В-мен байланысады. Иілгіш элемент қоршаған ортаның қысымын Б қуысына жібереді.

Майдың жұмсалуы кезінде компенсатор көлемі азаяды. Майдың көлемі үлкейген кезде қызу нәтижесінде компенсатор көлемі үлкейеді.

В қуысында екібетті өкшені майлауға арналған май орналасады – сорап білігінен өстік қысымды қабылдайтын тіреуіш пошипник. Өкшеден жоғары және төмен торцевые тығыздаушытар орналасады: төменгісі – электроқозғалтқышпен жалғанған ішкі қуысты В герметизациялайды, ал жоғарғысы – тіреуіш подшипникті майлауға арналған майды ағызбауы үшін арналған.

Май жұмсалуы кезінде қуыс Б-дан қуыс А-ға клапан (7) арқылы қабат сұйығы түседі, ол жерде сұйық тыныдырылып мұнай мен суға бөлінеді. Майдың толық жұмсалуынан кейін мұнай түтік (5) және тесік арқылы В қуысына түседі де ротордың білігінің подшипниктерін майлайды.

ЭОТСҚ қолдануға арналған ұңғы сағасының құрылғылары СКҚ-ның агрегатпен кабельдің ілінуін, ұңғы өнімінің манифольдқа түсірілуін, СКҚ тізбегімен шегендеуші тізбегі арасындағы кеңістікті герметизациялауын, кабель кіруін, манифольдқа газдың қысымының артуы кезінде құбыраралық кеңістіктен газдың қайта кіруін, ұңғы зерттеу үшін құрылғылардың орнатылуы – СКҚ тізбегінде және құбыраралық кеңістікте қысымды өлшеу үшін манометрлер, ұңғыда сұйықтың деңгейін өлшеу және т.б.

Сағалық жабдықта (шегендеуші тізбекте орнатылатын) ішінде кабельмен СКҚ -ны герметизациялайтын тығыздауыштар және алынатын тұрқылар орналасқан құбыр басы (трубная головка) бар. Тығыздауыштар алынатын фланецпен қысылады. Құбыраралық кеңістіктен газдың жіберілуі үшін тізе (колено) бар, ол құбыраралық кеңістікті кері клапан арқылы манифольдпен байланыстырады. Құбыр басы (трубная головка) ұңғыны зерттеу кезінде қолданатын және аспапты қосу үшін арналған, тесіктермен жабдықталған.

Бұрандалы ұңғылық сораптар қондырғылары.

Сорап көлемдік сораптардың келесі артықшылықтарына ие: салыстырмалы аз беріліс кезінде әжептәуір жоғары тиімділік (16-200м3/тәу беріліс кезінде 60-70%), тұтқыр сұйық арасында жұмыс кезінде жұмыстың жоғары тиімділігі (6-10-4 м2/с дейін). Одан басқа сорап берілісі бір қалыпты, соққыларсыз болады, сорап жұмыс істеу кезінде тұрақты эмульсиялар болмайды. Сорап жұмысшы мүшелерінің жасауының қарапайымдлығымен ерекшеленеді. Сораптың кемшілігіне олардың арындарының (напор) ұзын бұрандалар және құрсаулар (шеңбер) жасауының технологиялық жағынан мүмкіндіктермен шектелегенің және сораптың бұрандасы тек қана өз өсімен ғана айналуын, және де эксцентрисетпен айналуын жатқызуға болады. Бұл бұрандамен жетектің білігін байланыстыратын эксцентрикалық муфталарды қолдануға мәжбүр етеді, ал бұл конструкцияны күрделетеді. Сорап білігінің эксценриситет бойынша айналуы агрегатта радиальды инерциялы күштерді тудырады.

Негізінен бұрандалы ұңғымалы сораптар мұнай кен орындарында қабат сұйықтарын алу кезінде өзінің жоғары тиімділігн көрсетті, әсіресе жоғары тұтқырлық болған кезде.

Ұңғылық бұрандалы сораптың қондырғысында компенсаторы және гидроқорғауы бар батпалы электроқозғалтқыш, ұңғылық сорап (бұрандалы), кері және ағызып жіберетін клапандар, ендірілген СКҚ, саға қондырғылары, трансформатор және басқару станциясы бар. Қозғалтқыш ЭОТС қозғалтқышындағыдай 50 с-1 айналу жиілігімен және одан аз айналу жиілігмен (25с-1) қолданылады, бірақ қозғалтқыш конструкциялары приницпиальды бірдей болады.

Сериялы шығарылатын екі жұмысшы мүшесі бар ұңғылық бұрандалы сорап (3) және (6) жұмысшы бұрандалардан, (4) және (7) құрсаулардан, (2) және (5) эксцентрикалық муфталардан (бір муфта бұранадаларды бір-бірімен қосады, ал екіншісі төменгі бұранданы сораптың қосқыш білігімен байланыстырады), жоғары жұмысшы мүшенің қабынан, сақтагдырушы поршеньді-золотникті клапаннан (8) және іске қосу муфтадан (1) тұрады.

Сурет-7.18 Бұрандалы сорап құрылғысы

Ұңғыдан шығатын сұйық қабылдауыш торлар арқылы сораптың жұмысшы мүшелеріне түседі. Айналатын бұрандалар сұйықты бұрандалар арасындағы кеңістікке айдайды, ол жерден ол жоғарғы жұмысшы мүшенің қабығы (кожух) арқылы сақтандырушы клапанға (8), ал одан кейін СКҚ -ға (9) түседі.

Бұрандалар арасындағы кеңістіктегі айдау қысымы жоғарғы және төменгі бұрандалрға әсер етіп, олардың жинауын (сборка) өстік күш салудан босатады. Бұл кездегі сораптың беріліс схемасы екі бұранданың берілістерінің суммасына тең. Сораптың арыны бір бұрандамен жасалатын арынға тең.

Сораптың бұрандалары құрылғысы бар токарь станогында легирленген болаттан жасалып, тозыққа төзімді шыдамды хром қабатымен қапталады. Бұрандалар тек қана өз өсімен ғана емес, сонымен бірге эксцентриситет бойынша айналатындықтан, конструкторлар радиальды инерциялы күштердің азаюының жолдарын іздейді. Бұл күштерді құрсаудың өсіне қатысты бұранданың өс эксцентритетін, бұранданың айналу жиілігін және бұранда массасын азайту арқылы азайтуға болады. Бұранданың массасын азайту үшін болаттан жеңіл материалдар қолданады, мысалыға титан қорытпалар (мұндай бұрандалар берілісі 100 және 200 м3/тәу болатын сораптарда болады). Құрсау ішінде резиналы жұмысшы бөлігі бар болатты тұрқыдан тұрады. Резина пресс-формадағы тұрқыға нығыздалады (прессуются), оның стержені екі кірмелі (двухзаходный) бұрандалы жұмысшы қуысты құрайды. Резина мұнайға және тозыққа төзімді болады.

Екі универсальды шарнирі және олардың арасындағы валигі бар эксцентрикалы муфталар бұрандаларға күрделі планетарлы қозғалыс жасауға мүмкіндік береді. Айналу моментін беруші муфталардың конструкциялары, өстік күш салуларды қабылдауға есептелген. Бұл күш салулар әсіресе қуыста екі бұранданы байланыстыратын муфтада жоғары болады, бұл жерде бұрандаларға айдау қысымы әсер етеді.

Сақтандырушы клапан (8) сораптың жұмысшы мүшелерін айдалатын сұйықтың жеткіліксіз майлауынсыз жұмыс істеуінен және сораптың әжептәуір арын кезінде жұмыс істеуінен сақтандырады. Бұл жағдайларда клапан СКҚ -дан шыққан сұйықты ұңғыға сорап қабылдауына жібереді. Клапан тұрқы, золотник және поршені бар седлодан тұрады.

Іске қосу муфтасы сораптың төменгі жағында орналасқан сораптың қосушы білігімен және гидроқорғау арасында болады. Ол суырмалы жұдырық (кулачок) арқылы сораптың электроқозғалтқыш өзінің айналу моментінің максимумына сәкес келетін біліктің айналу жиілігіне жеткенде іске қосуын қамтамасыз етеді. Бұл сораптың сенімді іске қосуын қамтамасыз етеді. Бұдан басқа муфта сорапты бұранданың жұмысшы бағытына кері айналуынан сақтайды.

Бұрандалар кері бағытта айналған кезде, біріншіден сұйық СКҚ -дан ұңғыға ағады, екіншіден сорап жинауында оюдың ашылып кетуі мүмкін.

Диафрагмалы ұңғылық сорап қондырғылары.

Диафрагмалы ұңғылық сорап қондырғылары электрожетектеушісі бар көлемді плунжерлі сораптарға жатады. Бұл сораптарда алынатын сұйық қабылдауышы және айдаушы клапандар арқылы өткенде, сораптың және жетектеушінің қозғалмалы бөлшектермен әсерлеспейді. Ол олардан резиналы диафрагмамен бөлінген. Бұл берілген сораптардың қолданудың спецификасын түсіндіреді. Олар агрессивті қабат сұйығы және құрамында әжептәуір механикалық қоспалары (қабаттан шығатын құм) бар сұйықты алуға арналған.

Диафрагмалы ұңғылық сорап қондырғысы ұңғыға СКҚ -ға түсірілген батпалы сорап агрегатынан (сораптың және электрожетектеушінің), құбырлар қасында жүретін кабельден, СКҚ тізбегіне орнатылған жіберуіші клапанынан, сағалық жабдықтардан және бетте орналасқан басқару станциядан тұрады.

Сурет 7.19. Диафрагмалы сорап сүлбесі.

Батпалы агрегатта айдаушы 1 және сорушы 2 клапандарығ диафрагма 3, серіппе 3 және поршень 5 болады. Поршень астында бұрыштық тісті беріліс 7 арқылы айналатын эксцентрик 6 орналасқан. Одан төмен электроқозғалтқыш 8 және компенсациялаушы диафрагма 9 орналасқан.

Поршень үстіндегі А қуысы және жетектеуші қасындағы Б қуысы маймен толтырылған. А қуысында қатаң бекітілген май көлемі болады. Бұл қуыстан ағып кеткен майдың қалпына келуін, цилиндр тұрқысында орналасқан арнайы клапан қамтамасыз етеді. Бұл клапаннан А қуысындағы артық май да шығарылады. Бұл клапандарды диафрагмамен итеруші (толкатель) арқылы байланыстырылған көмекші поршень басқарады.

Батпалы агрегат келесі түрде жұмыс істейді. Қозғалтқыш білігі және бұрыштық тісті беріліс айналған кезде эксцентрик 6 айналып, эксцентрикке серіппемен 4 қысылған поршень 5 жоғары және төмен қозғалады. Сүлбеде поршеннің жоғарғы орындағы жағдайы көрсетілген. А қуысының көлемі өзгермегендіктен, поршень төмен жылжыған кезде май поршеньмен босатылған кеңістікті толтырады, ал диафрагма 3 төменге түседі (диафрагманың төменгі жағдайы пунктирмен белгіленген). Сораптың клапан астындағы жұмысшы қуысында қысым төмендеп, ұңғыдағы сұйық сорылады. Эксцентриктің келесі айналым кезінде ол поршеньді жоғары жылжытып, май дифрагмаға басып оны жоғарғы жағдайға әкеледі. СКҚ-ға 1 клапан арқылы сұйық айдалады. Сонымен айдалатын сұйық тек қана клапандарды, диафрагманы және жұмысшы қуыстың қабырғаларын тиеді. Поршеннің 5 қозғалуы үшін Б қуысының көлемінің өзгеруі диафрагмамен 5 компенсацияланады.

Бұрыштық бісіт беріліс және поршеннің эксцентрикалық жетектеушісі аз габаритті батпалы агрегатта орналасқан соң, олардың қуаты 3-6 кВт-пен шектелген. Электроқозғалтқыш үш фазалы, асинхронды, маймен толтырылған. Электроқозғалтқыш білігінің айналу жиілігі 1350-1500 мин-1. Тісті берлііс айналу жиілігін шамамен 2 есе азайтады. Осыған орай поршеннің бір минуттаға қадам саны 750-ге ал қадам ұзындығы 15 мм-ге тең болады. Құрамында 1,8%-ке дейін механикалық қоспалары бар қатты суланған сұйықтың (90%) алынуы кезінде отандық сораптар жөндеу аралық жұмыс периодына ие (200 тәулікке дейін). Дәл осы жағдайдағы ЭОТС (ЭЦН) сораптарының жөндеу аралық жұмыс периоды 2-3 есе кіші болады.

Негізгі әдебиеттер 1 [ 1,2,3,4,5,6,7,8, 58-104 бет], 2[1,2,3,4, 226-263 бет]

Қосымша сұрақтар 10 [113-167 бет], 7[10-78 бет].

Бақылау сұрақтары:

Штангасыз сорапты қондырғылардың классиффкациясы?
Электрожетектеуші ортадан тепкіш сорап қондырғысы?
Гидроқорғау міндеті?
Кері және ағызып беруіш клапандардың міндеті?
Домалақ кабельдің кмешілктерімен артықшылықтары?
ЭОТСҚ 5А-500-800?
Ортадан тепкіш сораптың жұмысшы сипаттамалары?
Механикалық қоспалары бар сұйықты алған кездегі сораптың жұмыс істеу уақытын қалай көбейтуге болады?
Ұңғы сағасының жабдықтары?
Ұңғылық бұрандалы сораптар қондырғылары?
Ұңғылық диафрагмалық сораптар қондырғылары?

Дәріс 8. Гидропоршеньді сорапты қондырғыларды қолдану үшін ұңғы жабдықтары.

Гидропоршеньді сораптар гидрожетекшеушінің барлық артықшылықтарына , және де механикалық өндіру үшін арналған басқа қондырғыларға қарағанда басқа көптеген артықшылықтарына ие. Олардың қолдануы механикалық энерго беруші қатынастарды қажет етпейді (штанг, канат, кабель және т.б.); кез-келген қисықты ұңғыны қолдануға мүмкіндік береді; сұйықтың алым мөлшерін реттеуге және бірнеше ұңғыға ортақ гидрожетектеуші істеуге мүмкіндің береді. Одан басқа бос-лақтырылғыш (свободно-сбрасываемого) типті сорапты қолдануға; тереңдің аспаптарды гидропоршеньді сорап сұйық ағынымен бірге тасымалдауға ; өндірілген сұйықтың бірінші өндеуі үшін химиялық реагенттерді қолдануға болады. Сораптың ауыстырылуы кезінде ұңғы бастыру бойынша жұмыстан шығаруы мүмкін.

ГПСА-тының (ГПНА) құрылыс сүлбесі сурет 8.1-де көрсетілген.

Сурет 8.1 ГПСА-ның құрылыс сүлбесі:

1-энергияны механизм арқылы берілісі; 2-энергияның сұйық арқылы берілісі

Гидропоршенді сорапты қондырғылар келесі түрде класификацияланады:

жұмысшы сұйықтың циркуляциясының принципиальды схемасы бойынша –ашық немесе жабық жүрісті;
ұңғылық сораптың жұмыс істеу принципі бойынша – бірлік, екілік жүрісті немесе дифференциальды жүрісті;
гидроқозғалтқыштың жұмыс істеу принципі бойынша – екілік немесе дифференциалды жүрісті;
батпалы агрегаттың түсіру амалы бойынша – СКҚ тізбегінде түсрілетіндер, фиксацияланған немесе бос, ұңғыға тасталанатындар;
бір бет қондырғысымен жұмыс істейтін ГПСА (ГПНА) саны бойынша – индивидуальды немесе топты.

Мұнай өндіргіш ұңғыларда жұмыс істеу үшін золотникті реттеушісі (распределитель) бар поршеньді гидравликалық қозғалтқышы бар тереңдік поршеньді сораптар қолданады.

Ұңғылық жабдықтар құрамына мыналар кіреді: ұңғылық сорапты агрегат; СКҚ тізбектері; әр түрлі ұңғылық аспаптар – пакерлер, якроьлер, центраторлар; кесуші клапандар (клапаны отсекатели) және т.б. Ұңғылық сорапты агрегат құрамында плунжерлы және поршеньді гиравликалық қозғалтқыштар болады. Сонымен бірге сораптың плунжері штокпен гидравликалық коөғалтқыштың плунжерімен байланыстырылған. Беттен гидравликалық қозғалтқышқа күштік сораптар арқылы қысыммен жұмысшы сұйық беріледі (бұл механикалық қоспалардан тазартылған және газбен судан бөлінген дайындалған өндірілген мұнай болу мүмкін). Золотник-реттеуші немесе гидравликалық қозғалтқыштың ауыстырып қосушысы (переключатель) жұмысшы сұйықты кезекпен оның поршеннің астында және үстінде орналасқан қозғалтқыш цилиндрінің штокті және жұмысшы қуыстарына жібереді. Қозғалтқыш поршені қайтанбалы-ілегірілмелі қозғалысқа жіберіліп шток арқылы бұл қозғалысты сораптың плунжеріне береді. Золотниктің жұмысы тереңдік агрегаттың поршендерін қосатын штокпен немесе арнайы басқару жүйесімен басқарылады.

Сорап өндірілген сұйықтын алымын жасайды. Қозғалтқыштың жұмыс істелінген сұйығы көтергіш құбырларға бағытталады, бұл құбырлар арқылы ұңғыдан алынатын сұйық жүреді. Бетке олардың қоспасы шығады.

Бетте жұмысшы сұйықты ұңғылық агрегатқа беретін сорап және жұмысшы сұйықты дайындайтын жүйе орналасқан.

Ұңғыдан көтерілген сұйықтың бір бөлігі өнім жинаушы кәсіпшілік жүйеге НГДУ бағытталады, ал бір бөлігі жұмысшы сұйықты дайындайтын ашық жүйеге бағытталады, ол жерден бөлінген су және газ кәсіпшілік жүйеге бағытталды, ал таза жұмысшы сұйық беттік сорапқа барады, сурет 8.2.

Сурет 8.2. Гидропоршеньді қондырғының сүлбесі.

1-ұңғылық сорап; 2-батпалы қозғалтқыш; 3-жұмыс істелінген сұйық және ұңғының өнімін көтеру үшін арналған арық (канал); 4-жұмысыш сұйықты батпалы агрегатқа жеткізуші арық (канал); 5-беттік күштік сорап; 6-жұмысыш сұйықты дайындау жүйесі.

Жұмысшы сұйықтың циркуляциясы және дайындау ашық жүйесінде тұндырғыштар, сепараторлар, реагентті беруші құрылғылар (мысалы тұрақты эмульсияларды айыру үшін) және кей кезде жылытқыштар (подогреватели) болады. Әдетте беттік күштік сораптар плунжерлі болады, бірақ жоғары арында ортадан тепкіш сораптарда қолдану мүмкін.

Жұмысша сұйықтың жабық циркуляция сүлбесі де қолданады. Бұл жағдайда ұңғыда үшінші құбыр болу керек, бұл құбыр бойынша қозғалтқышта жұмыс істелінген жұмысшы сұйық өндірілген сұйықпен араласпайды. Сондықтан жұмысшы сұйықтың дайындалуы жеңлдейді. Бұл кезде негізінен тек қана механикалық қоспаларды айыру керек (қажылған бөлшектердің тозу өнімдері, құбырдың қабыршақтары (окалина с трубы)). Беттік қондырғыларын әжептәуір оңайлатады, бұл барлық жағдайларда мүмкін емес, ал кей жағдайларда мүлдем мүмкінсіз.

Бірнеше қолданылатын ұңғыға бір қуаты үлкен қондырғы сұйығын дайындайтын беттік жүйе бар болуы лайықты ( 7-40 ұңғылар). Сонымен ұңғылық гидропоршеньді сораптап бірнеше тип өлшемді болуы мүмкін. Бұл жағдайда жұмыс істеу жеңілдейді және қондырғылар саны азаяды. Мұндай қондырғылар топтық деп аталады, индивидуальды қондырғыларда әрбір қолданылатын ұңғының қасында беттік сорап және жұмысшы сұйықтың дайындау жүйесі болады.

Батпалы агрегат сораптан және ағынды сұйықтың золотникті реттеушісі бар қозғалтқыштан тұрады. Қозғалтқыш дифференциальды, бір немесе екі жақты жүрісті болады. Жұмысшы қуыстардың қозғалтқыш және сорап бөлігінде әр түрлі орналасуына байланысты, батпалы гидропоршеньді сорап агрегаттардың 900 –дан астам сүлбесі бар. Жүзеге асқан сериялы және тәжірибелі үлігілердің саны аз. Негізінен бұл қозғалтқыштары және екіжақты немесе дифференциалды жүрісті сораптары бар агрегаттар. Ең қарапайым түрдегі агрегаттарда дифференциалды жүрісті қозғалтқыш немесе сорап болады, екіжақты жүрісті агрегаттар күрделірек болады, бірақ олардың ПӘК-тері жоғары болады және жұмыс істеу режимі байсалды болады (поршеньдердің жоғары және төмен түсу жылдамдықтары жақын болады).

ОКБ БН конструкторлары Чичеров Л.Г., Калинин В.М және т.б. конструкторлармен ұсынылған сүлбе боынша жасалған дифференциальды жүрісті ең қарапайым агрегатты қарастырайық. Батпалы агрегат (сурет 8.3) қозғалтқыш цилиндрінен және поршеннен (1), қозғалтқыш поршенің сорап поршенімен байланыстыратын штоктан (2), золотниктан (3), сораптың поршені және цилиндрінен (4) тұрады. А каналы бойынша жұмыс сұйығы қозғалтқыштың поршенінің астына Б қуысына түседі, бұл қуыста жұмысшы қуыстың тұрақты қысымы істелінеді.

Сурет 8.3. Дифференциалды батпалы агрегат сүлбесі.

Суретте көрсетілген поршеннің және золотниктің тұрған жағдайында, Б және В қуыстары (қозғалтқыш поршеннің үстінде және астында) бір-бірімен байланыстырылған. Шток өзінің астыңғы жағымен сораптың қуысына шығады, бұл жерде қысым ағызып шығарылатын сұйық бағанының қысымына тең. Жұмысшы сұйықтың қысымы ағызылып шығарылатын сұйық бағанының қысымынан үлкен. Қозғалтқыш поршеніне үстінен және астынан ағызылып шығарылатын сұйық бағанының қысымы әсер етеді. Штокқа үстінен жұмысшы сұйықтың қысымы, ал астынан ағызып шығарылатын сұйықтың қысымы әсер етеді. Осылайша штокқа үстінен астынға қарай жүретін күш пайда болады, бұл күш бүкіл поршень тобын астынға тартады. Д қуысынан айдаушы клапан арқылы сораптың поршень үстіндегі Г қуысына алынатын сұйықтың ағып кетуі болады. Сораптың сорушы клапаны бұл кезде жабық болады. Сораптың цилиндіріне кіретін шток көлеміне тең болатын, ағызып шығарылатын сұйықтың бір бөлігі көтергіш каналға итеріледі.

Поршеньдердің шеткі төменгі жағдайында штоктың жоғарғы жағындағы бойлық канавка Б қуысын золотник астындағы камерамен байланыстырады, золотник күштер айырымының әсерінен жоғарғы жағдайға келіп, Б және С каналдарын байланыстырады. Осылайша Б қуысы Г қуысымен байланыстырылады, қозғалтқыш поршенінің үстінде ағызылып шығарылытан сұйық бағанының қысымы орнатылады. Қозғалтқыш поршенінің астындағы Б қуысында жұмысшы сұйықтың тұрақты қысымы қалады. Нәтижесінде қозғалтқыш поршеніне Б және В қуыстарындағы қысымдарының айырымынан туатын күштер әсер етеді, поршенді топ жоғары қарай қозғалысын бастайды.

Сораптың айдаушы клапандары жабылып сорушы клапандары ашылады. Ұңғы қуысынан сорап цилиндырына (Д қуысына) сұйықтың сорылуы болады. Штоктың төменгі жағында орналасқан шеткі жоғарғы жағдайдағы бойлық канавка Е қуысын золотниктің Г қуысымен байланыстырады. Золотник астындағы қысым ағызылып шығарылатын сұйық бағанының қысымына дейін төмндейді. Золотник үстінде жұмысшы сұйықтың үлкен қысымы әсер етеді. Қысымның құламасының (перепад) әсерінен золотник төменгі жағдайға қозғалады (сурет 2.2.43). Осыдан кейін батпалы агрегаттың жұмыс циклі қайталынады.

Жер үстіндегі сорап агрегаттары бір ГПСА (ГПНА) және де бірнеше әр түрлі ұңғыларда орналасқан ГПСА-ға да жетек болу мүмкін. Олардың арасындағы сұйықты реттеу үшін, жұмысшы сұйықтың шығын стабилизаторы бар реттеуші гребенкалар қолданылады. Гидропоршенді сорапты қондырғылардың беттік жабдықтары келесі түрде айырылады:

-жұмысшы сұйықтың циркуляциясының принципиальды сүлбесінің типі бойынша (ашық немесе жабық);

-Бір беттік қондырғы арқылы жұмыс істейтін ГПСА саны бойынша (индивидуальды немесе топты).

Қондырғылардың негізгі ерекшеліктерін қарастырайық.

Жұмысшы сұйықтың циркуляциясының сүлбесінің типі жұмысшы сұйықтың бетке қайтарылу тәсілін тағайындайды. Жабық сүлбелі қондырғыларда сұйық пайдалы жұмыс істеген соң гидроқозғалтқыштан бөлек канал арқылы жер бетіне көтеріледі. Ұңғылық сораптан шығатын қабат өнімі өзінің бөлек каналы арқылы көтеріледі.

Екі типті қондырғының принципиальды сүлбесі сурет 8.4 көрсетілген.

Сурет 8.4 Гидропоршенді сорапты қондырғылардың беттік жабдықтарының принципиальды орналастыру сүлбесі.

(сол жақта-ашық, оң жақта –жабық)

Олардың әрқайсысында қозғалтқыш (1) күштік сорапты (2) іске қосады, ол құбырлар тізбегі (3) арқылы жұмысшы сұйықты гидропоршенді агрегаттың (ГПСА) қозғалтқышына жеткізеді. Қозғалтқышпен (4) іске қосылатын ұңғылық сорап 5ГПСА, ұңғыдағы қабат сұйықты алып құбырлар тізбегімен (6) жоғары бағыттайды. Ашық сүлбелі қондырғыларда жұмысшы сорап бетке құбырлар тізбегімен (6), ал жабық сүлбесі қондырғыларда бөлек тізбекпен (7) көтеріледі.

Ашық сүлбелі қондырғыларда қабат және жұмысыш сұйықтарының қоспасы тізбектен (6) жұмысшы сұйықты дайындаушы құрылғыға (8) бағытталады, одан тазартылған мұнай құбырмен (9) күштік сораптың (2) қабылдауына түседі, ал бөлек қоспалары бар ағынның қалған бөлігі жинақтаушы кәсіпшілік коллекторға бағытталады.

Жабық сүлбелі қондырғыларда сұйық дайындау құрылғының буферды ыдысына (8) қайталады, ол жерден құбырмен (9) күштік сораптың қабылдауына (2) бағытталады. Тізбектен (7) шыққан қабат қысымы жинағыш кәсіпшілік коллекторға апарылады, ал сұйықтың аз бөлігі (1-2%) жұмысшы сұйықтың шығының толтыру үшін құбырмен (10) дайындау құрылғысына (8) бағытталады.

ГПСА сораптарының бар конструкцияларын ұңғылық сораптардың жұмыс істеу принципі бойынша үш топқа бөлінеді: бірлік, екілік және дифференциальды жүрісті.

Жұмысша сұйықты дайындау блогының сипаттамалары негізінен қондырғының гидравликалық сүлбесімен ескертіледі. Бірінші жағдайда күштік сораптың берілісінен оның өнімділігі 1-3%, екінші жағдайда – 50%.

Әдетте жұмысшы сұйық ретінде бос және ерітілген газдан, судан және абразивтан босатылған өңделмеген мұнай қолданылады. Жабық сүлбені қолданғанда жұымысшы сұйықтың аз мөлшерін дайындауы кезінде қиындық тумаса, ашық сүлбелі қондырғыларға сұйықтың тазартылуы қиын болып келеді.

ГПСА және күштік сорап ұзақ бойы жұмыс істеуі үшін жұмысшы сұйыққа жоғары дәрежедегі талаптар қойылады. Бұл талаптардың орындалмауы, мысалы құрамында абразивтің болуы, үйкеліс парлардың интенсивті тозуына әкеледі: сорап ішіндегі тығыздауыш плунжері, поршень-цилиндр, ГПСА-ғы клапандамен золотниктің бөлшектері, коррозиялы-активті компоненттердің көбеюі ішкі қуыстардың жұмысшы бетердің, гидржүйенің коррозиясына әкеледі.

Гидропоршенді сорап қондырғысын таңдаған кезде негізгі мақсат – оның сүлбесін және жинақтаушы жабдықтар сипаттамаларын анықтау (ұңғылық және беттік). Есептердің алғашқы мәліметтері кәсіпшілік мәліметтерден алынады, тек НКТ-ның өлшемдері ғана гидропоршеньді сорап қондырғысының (ГПСА) сүлбесіне қарай таңдалады. ГПСА сүлбесін өндіру көлеміне және ұңғының шегендеуші тізбегінің өлшеміне қарай таңдайды. Аз алымдар үшін жұмысшы сұйықтың циркуляциясы тұйық және лақтырылатын батпалы агрегаты бар ГПСА сүлбесін қолдануға болады, орташа алымдар үшін жұмысшы және өндірілетін сұйықтың араласуын және лақтырылатын батпалы агрегатын қажет етеді, үлкен мөлшерде алымдар үшін ГПСА сүлбелері үшін СКҚ-да түсірлетін батпалы агрегаттар қолданылуы қажет. Мысалыға лақтырылатын батпалы агрегаты бар қондырғыны жұмысшы сұйықтың көтеру сүлбесіне және құбырлардың түсіру қарай келесі параметрлерде қолдануға болады:

жұмысшы сұйықтың тұйық циркуляциясы , екі параллель СКҚ тізбегі бар болған кезде және ұңғыда пакердің қондырылуы кезінде– егер шегендеуші құбырлар диаметрі 168 мм болса 100м³/тәу дейін өндіру үшін, егер диаметр 146 мм болса онда шамамен 20м³/тәу дейін өндіру үшін;
жұмысшы сұйықты өндірілген сұйықты араласқанда, бір СКҚ тізбегі және пакер бар болғанда – егер диаметр 146 мм болса, 500м3/тәу өндіру үшін;

Үлкен берілістер кезінде ұңғыға СКҚ тізбегінде түсірілетін батпалы агрегаттар қолдану керек.

Гидропоршеньді сораптар бойынша есептер құрылысы.

ГПСА қондырғысының тораптарының параметрлерін есептеу негізінде келесі этаптардан тұрады:

1.Сораптың керекті бату тереңдігін динамикалық деңгей астында, сораптың толтырылуы коэффициенті және газды фактор берілген кезде анықтау.

2.Сораптың түсірілу тереңдігін сұйықтың динамикалық деңгейінің орнласуына және сораптың осы деңгейге батуын ескерте аңықтау.

3.Батпалы агрегаттың тип өлшемдерін анықтау.

4.Беттік жабдықтардың құрамын және параметрлерін анықтау.

Сораптың керекті бату тереңдігін динамикалық деңгей астында анықталуы, штангалы сораптардағыдай анықталады. Сораптың ұңғыға түсірілу тереңдігін анықтау кезінде динамикалық деңгейдің орналасу тереңдігін статистикалық деңгейдің орналасуы, өнімділік коэффициенті және алынатын сұйықтың көлемі бойынша табады. Сораптың түсірілу тереңдігі ұңғыдағы сұйықтың динамикалық деңгейінің орналасуының және осы деңгей астында сораптың бату тереңдігінің суммасына тең болады.

Батпалы агрегаттың тип-өлшемдері сораптың берілісі, арыны және батпалы агрегаттың габариті бойынша анықталады. Сораптың берілісі берілген. Егер өндірілген сұйық СКҚ -ның бос ішкі қуысымен көтерілсе және сұйықтың тұйық циркуляциясы қолданса, батпалы сорапты дамытатын арын анықталады. Сұйық сақиналы қуыспен көтерілсе онда берілген формулада ағынға қарсы анықталған кедергінің тәуелділіктерін өзгерту керек. Бұл тәуелділіктер өндірілген және жұмысшы сұйықтардың араласуы кезінде де дәлденеді.

Батпалы агрегаттың габариттері ұңғының қабылданған жабдықталу сүлбесіне (параллеьді немесе концентрикалық тізбектер, пакер қолдануы), жұмысшы сұйықтың қабылданған сүлбесіне және ұңғының шегендеу құбырларының диметріне қарай таңдалады.

Беттік жабдықтардың параметрлері, яғни оның берілісі және жұмысшы сұйықтың қысымы батпалы қозғалтқыштың плунжерінің диаметріне, қадам ұзындығына және қадам жиілігіне тәуелді. Бұл көлемдердің есептеуі кезінде жүйедегі сұйықтың ағып кетуін және золотниктін ауыстырып қосуы кезінде болатын сұйық шығынының ескеру керек. Беттік сораптың жұмысшы сұйығының қысымын есептеуі кезінде қозғалтқыш және сорап поршендерінің, поршендерді қосатын штоктың, құбыр ішіндегі және батпалы агрегаттың өзінде арын шығынының, агрегаттағы қозғалатын бөлшектердің үйкеліс күшінің өлшемдерін ескереді.

Жұмысшы сұйықтың шығының анықтау.

Гидропоршенді сорапты таңдау кезінде жұмысшы сұйықтың меншікті шығының максимальды кемітуге тырысу керек (өндірілген мұнайдың тоннасына шығын).

Жұмысшы сұйықтың шығымы (м³/тәу) мынаған тең болады.

Q_жұм=1440(2F₂-f)snK _р (8.1)

Бұл жерде F₂— батпалы қозғалтқыш плунжерінің көлденең қимасының ауданы, м²; f –штоктың көлденең қимасының ауданы, м²; s-батпалы қозғалтқыштың плунжерінің қадам ұзындығы, м; n – плунжердің минутына екілік қадамдардың саны; K _р— жұмысшы сұйықтың шығын коэффициенті (физикалық шығынның теориялық шығынға қатынасы).

Жұмысшы сұйықтың күштік қысымын анықтау.

Күштік (беттік) сораптың жұмысшы сұйығының күштік қысымын (арын) анықтау үшін, батпалы агрегаттың төмен және жоғары қозғалған кездегі оның плунжерларына әсер ететін статиткалық күштердің тепе-теңдік теңдеумен қолданады. (сурет 8.5.)

F₂p_n+(F₁-f)p_n+p_mp=(F₂-f)P’_p+F₁p_n (8.2)

F₂p’’_n+(F₁+f) p_n =(F₂+f) p_н + F₁ p_н +p_mp (8.3)

Бұл жерде F₂,F₁,f – қозғалтқыш плунжерінің және штоктың көлденең қимасы, м²; p_н -көтергіш тізбектегі арын шығынын ескере отырып айдалатын сұйық бағананың қысымы; p_n — тіреудің керуі (қысымы),МПа; p_mp — батпалы агрегаттағы арынның шығындары (плунжердегі және штоктағы механикалықүйкелістер), МПа;

P’_p және — батпалы агрегат қоғалтқышының плунжеры жоғары және төмен қозғалған кездегі оның жұмысшы сұйығының қысымы, МПа.

Бұл теңдеулерден P’_p және P’’_p анықталады.

Батпалы агрегаттың кіруіндегі жұмысшы сұйықтың орташа қысымы.

Р_ср=(P”_p+P’_p)/2 (8.4)

Бет сорабындағы жұмысшы сұйықтың анықталған мөлшері мен қысымы, оны каталог бойынша таңдауға мүмкіндік береді. Сорапты таңдау кезінде оның ұзақ бойы және үзіліссіз жұмыс істеуі керектігін және сораптың индивидуальды қондырғылары жеңіл паналарда (укрытие) орналасатының ескеру керек.

Сурет 8.5. Гидропоршенді агрегаттың плунжерлі тобына әсер ететін күштердің есептелген сүлбесі: а –жоғары қозғалған кезде; б-төмен қозғалған кезде

Құбырлардың ұзын тізбектері жұмысшы сұйықтың қысымының тербелістерін байсалдататын өте жақсы компенсатор болғандықтан, плунжердің жоғары және төмен қозғалған кездегі жұмысшы сұйығының қысымының есептелуінің теңсіздігі, олардың жоғары және төмен қозғалыстағы жылдамдықтары әр түрлі болатындығын көрсетеді.

Плунжерлі топ жұмыс қадамын жасаған соң жұмысшы сұйық қысып шығарылады да тартып алынған сұйықпен араласады. Батпалы агрегаттан НКТ тізбегімен және одан әрі қабылдаушы резервуарға араласқан сұйықтың қозғалысы кезде арынның шығыны Дарси-Вейсбах формуласы бойынша анықталады.

h_см=K_сHV²₂/2g(d_n-d_u) (8.5)

бұл жерде K— гидравликалық кедергінің коэффициенті; d_n— көтергіш құбырлардың ішкі диаметрі, м; d_u — арынды (орталық) құбырлардың сыртқы диаметрі, м.

К–ны аңықтау үшін Рейнольдстың Re саның білу керек, ол сұйықтың ағу жылдамдығына V байланысты.

Күштік сораптағы жұмысшы сұйықтың қысымы (МПа)

Р_сн=P_p+P_пр-P_r (8.6)

Бұл жерде P_пр – жұмысшы сұйықты батпалы агрегатқа әкелетін тізбектегі арынның шығыны, МПа.

Гидропоршеньді қондырғының қуатын және пайдалы әсер коэффициентін анықтау.

Батпалы агрегаттың пайдалы қуаты (кВт)

N_A= (10³QH_мg_н)/102 (8.7)

Бұл жерде Q– сораптың берлісі м³/с, H_м=H-h+h_re – сұйық бағанындағы манометрлік арын, м (H — сораптың түсіру тереңдігі, h -динамикалық деңгей астындағы сораптың бату тереңдігі, h_re -батпалы агрегаттан қабылдаушы резервуарға дейінгі құбырдағы гидравлиткалық кедергі). Қондырғының толық қуаты (кВт)

N_A=(10³Q_рабР_ср)/10,2h_а.с (8.8)

Бұл жерде Q_раб-жұмысшы сұйығының шығыны м³/с, Р_ср— күштік сораптың шығуындағы жұмысшы сұйықтың орташа қысымы; h_а.с -күштік агрегаттың ПӘК-і

Қондырғының ортақ ПӘК-і

h_y=N_a/N_y (8.9)

Негізгі әдебиеттер 1 [ 8, 102-115 бет], 2[1,2,3,4 226-244 бет].

Қосымша әдебиеттер 10[167-174 бет], 7[115-145 бет]

Бақылау сұрақтары:

1.ГПСА-ның құрылыс сүлбесі?

2.ГПСА-дың класиффикациясы?

3.ГПСА-ның ашық сүлбесі?

4.ГПСА-ның жабық сүлбесі?

5.Зоотниктің міндеті?

Дәріс 9. Штангалық сораптармен ұңғымаларды пайдалынуға арналған жабдықтар.

Штангалық ұңғымалы сорапты қоңдырғы. Пайдалану аймақтары.

Штангалық сораптармен ұңғымаларды пайдалану әдісінің негізіне қайтымды іс-әрекеті бар көлемдік сораптар кіреді, олар ұңғымаға түсірледі. Және жер бетінде орналасқан механкалық әдіс арқылы байлаысқан. Барлық мұндай жабдықтар кешенн штангалы ұңғымалы сорпты қоңдырғы деп аталады (ШҰСҚ).

Штангалық сорапты қоңдырғы сағылқ жабдықтан, штаналық сораптардың тізбегінен, сорапты компрессорлы құбырлардың тізбегінен, ұңғымалы сораптан және қосымша жер асты қоңдырғысынан. Бөлек жағдайларда қандайда бір элемент болмауы мүмкін, сол кезде оның қызметін ШҰСҚ-ң басқа элементтері атқарады.

Жетек қозғалтқыш энргиясын қайтымды жүретін сорапты штангілердің тзбегінің механикалық энегиясына түрлендіреді.

Сорапты штангілердің тізбегі бір-бірімен бұрандалармен байланысқан және штангалардан құралған өзекше (стержен)түрінде келтірілген. Сорапты штангалар тізбегі механикалық энергияны жетектен ұңғыма сорабына береді. Ұңғымалық сорап, негізінен плунжерлі қозғалатын штангалардың механикалық энергиясын, қабаттық сұйықтарды тартып шығару энергиясына түрлендіреді.

(Дарси-Вейсбах формуласында); Р – құбырдағы жұмыстық сұйығының бағанасының гидростатикалық арыны, МПА.

Беріліс коэффициентін жоғарлататын газ факторы кезінде, сораптың түсу тереңдігін динамикалық деңгейге жоғарлату не болмаса сораптан төмен қарай газ жекірін орнату керек.

Көп жағдайда ШҰСҚ-да жетек ретінде балансирлы тербелмелі-станоктарды қолданады (сурет 9.1) Балансирлі тербелмелі-станоктарды массалы фундаментте 1 орналасқан рамадан 2 құралған. Рамада тірек 9 құырлған, онда топса көмегімен баласир 10 бекітілген, оның бір шетінде бір бас бар 12, басқа шетінде оны шатунмен байланыстыратын топса бар. Шатун редуктордың шығар білігінде бектілген кривошип 5 біріктірілген. Редуктордың кірер білігіне сына (клин) тәрізді беріліс арқылы электро-қозғалтқышы 3 біріктірліген. Балансирдің басына штангалар тізбегіне арқанды ілгінші көмегімен байланысқан 13.

Сорапты штангалар тізбегі сораптың рақанды ілгішін тереңдік сораптың плунжерлімен біріктіреді. Тізбек жеке штангаларымен 17 жиналады. Штангалар ұзындығы 6-дан 10 м дейін, диаметірі 12 ден 25 мм-ден жоғары және бір бірімен муфталар арқылы біріктірілед 23. Жылтыратқыш шток жоғары класты тазалықпен өңделген беті бар, кейде оны бірінші немесе сальникті штанга деп те атайды.

Сорапты компрессорлы құбырлардың тізбегі қабаттық сұйықты жер бетіне шығарды және сағалық арматураны тереңік сораптың цилиндірімен біріктіреді. Ол құбырлардан 18 құрылған, ұзындықтары 8-12м, диаметірі 48-114мм, және шығар буынның құбырларымен біріктірілген.

СКҚ-ды герметизациялауға арналған, тізбек құрылғысының жоғарғы бөлігінде сағалық сальник орнатылған. Сальник арқылы жылтырылған штанга өткізілген ұңғыма сағасының жабдықтарынан әкететін жері бар, ол арқылы сұйық алынады және тор арқылы өндіріске жіберіледі.

III-ші ұңғымалы сорап бір жақты әсерлі сорапты қарастырадыү Ол цилиндрден 24, СКҚ-ға тізбегіне жапсырылған плунжер 25, ол штанга тізбегімен жалғанған. Айдау клапаны 26 цилиндрдің төменгі бөлігінде орнатылған.

Сораптың төменгі бөлігінде керекті жағдайда газды IV, немесе құм қабатты сұйықтан бөлінеді. Газ құбыр аралық кеңістік пен СКҚ 18 және шегендеу 16 құбырлар тізбегі арқылы өтеді, құм корпус якөрінде тұнады.

Сурет 9.1. Штангалы ұңғымалы сорап қондырғысы (ШҰСҚ)

1-фундамент; 2-рама; 3-электрқозғаолтқышы; 4-клинаременді бғріліс; 5-кривошип; 6, 8-контрасмалық; 7-шатун; 9-стойка; 10-балансир; 11-балансир басын белгілеп қою механизмі; 12-балансир басы; 13-арқанды ілу құрылғысы; 14-жылтыратылған шток; 15-тереңдікке арналған сорап; 16-шегендеу құбырлар тізбегі; 17-штанга тізбегі; 18-СКҚ; 19-тереңдік сорабы; 20-газды якорь; 21-штанганың шыңдалған тығыздышы; 22-құбырлы цилиндр; 25-сорап плунжері; 26-айдау клапаны; 27-сору клапаны.

ШҰСҚ көптеген тораптардан тұрадыжәне үлкен жүйелі. ШҰСҚ-сының классификациясы (сурет 9.2) морфологиялық матрица ретінде келтірілген.

Екінші жол сағаны герметизациялайтын жабдықтардың құрылымдық бірліктерін құрайды. Екінші жолдың бірінші бағансында тұтас жылтыратылған штогы бар сағалық сальник бар, екіншіде – қуысты жылтыратылған шток, үшіншіде – тереңдетілген сальикпен, төртіншіде – ұңғылық тығыздатылған сальникпен, бесіншіде – таспалы немесе шыбықты қозғалмалы моменттерді қолдану.

Сорапты штангылардың тізбегінң басқа тығыздатқыштарынң түрлері ұңғы сағасында берілген жолдағы басқа блоктарда келтіріуі мүмкін.

Үшінші жолда штангалық тізбектердің түрлерін көрсететін блоктар орналасқан. Бірінші түр – кәдімгі болатын штангалардың тізбегі, оның бір – бірімен жалғанатын жеке элементтері бұранда кмегімен біріктіріледі, екніші блокта – қосылған штангалар тізбегі, ал өзіне металды және металды емес штангаларды қосады, үшінші блокта – үзіліссіз болатты эллипс түрдегі штангалар, төртіншіде – үзіліссіз болатты арқанды штангалар, бесіншіде – болатты таспалы штангалар және т.б.

Төртінші жолда ұңғылы сораптар орналасқан. Плунжерлі бір сатылы сораптар бірінші блокта орналасқан, жоғары тұтқырлы мұнайды шығаратын сорптар екнші блокта орналасқан, төртіншіде – елееулі механикалық қоспаларды және бар сұйытарды шығарған сораптар.

Ұңғылы сораптардың жұмыс мүшелерінң әр түрлері бесінші жолда көресетілген, алтыншы жолда сораптардың клапанды түйіндерінңң әр түрлері орнатылған.

Морфологиялық матрицаның жоғарғы бөлімінде қозғалтқыштардың әр түрі және модификациялы көрсетілген. Жоғарғы бөлімінде (блок) ТС-ң механикалық балансирі шығар звеноның синисойдалды заңмен орналасқан, аз үшіншіден механикалық қозғалтқышы шығар звеноның қозғалуы бойынша трапециалды заң бойынша төртіншеде қараймыз.

ШҰСҚ жетектеушісі
Балансирлі ТС	Балансирсіз ТС	Ұзын жүргішті механикалық	Гидрожетек теуіш	Пенвмотикалық жетектеуіш	Өзіндік жетектеуіш
ШҰСҚ ұңғымалық сағалық жабдығымен

Колонна штанг
Резбалы ағымды (прутковые) сталды	Аралас (сталь + пластмасс) резбалы	Элипсті үзіліссіз ағым	Үзіліссіз арқанды	Үзіліссіз ленталы (стальные)	Үзіліссіз ленталы (металлсыз)
Ұңғымалы сорап
Отырғызылмаған **	Отырғызылған *	Тұтқырлық сұйықтар үшін	Газдалған сұйықтар үшін	Мех. қосындысы бар сұйықтар үшін
Ұңғыма сорабының жұмыс мүшелері
Тегіс плунжер	Канавкалы плунжер	«пескобре» плунжері	Резеңкелі манжетті поршень	Металлмен тығыздалған поршень	Жазық диафрагма
Ұңғымалы сорап клапаны
Біршарлы	Екішарлы	Тарелькалы	Жапрақты

Сурет 9.2 Штангалы ұңғымалы сорап қондырғысының

морфологиялық матрицасы

Сурет 9.2 келтірілген морфологиялық матрица вертикаль түрінде (бекіткіш элементтер түрлері және олардың бұрандасының бекткіш элементтеріне дейін) және әр жолда горизонталь түрінде жалғасуы мүмкін. Бүгнгі таңда қандайда бір жол немесе бағана, томған түрде көрінуі мүмкін, барақ ертең жалғаса беретін ғылыми техникалық прогресс үшін жолдарда және бас жаңа ұяшықтар ондаған жаңа элементтер пайда болуы мүмкін.

БАЛАНСИРСІЗ ТЕРБЕМЕЛІ — СТАНОК

Сурет 9.3 Балансирсіз тербемелі-станок үлгісі

1-рама; 2-стойка; 3-сальникті шток; 4-арқанды шктв; 5-траверса (шатунды ұстап тұратын бөлдік) және шатундар; 6-кривошип; 7-редуктор; 8-тормоз; 9-электрқозғалтқыш; 10-сыналы ремонтты беріліс.

Балансирсіз тербемелі-станок редуктор жетекті бөлігі (сур 9.3) балансирлі станок-качалканыкі сияқты. Балансирсіз станок качалкаың кривошипінің құрылымы біраз өзге V-тәрізді пішінді, бұрыш 30 градус. Соңғы көрсеткіш станоктың теңгеруі жақсартады және контр жүркедің салмағын азайтады. Кривошипта жүк балнсирлі тербемелі-станоктың кривошипындағыдай құрылымды орналасады. Ұңғы сағасының стінде еңістелген тіректе ролик орналасқан, ол арқылы траверсаға жалғанған иілгіш ілгек біріктірілген, ал ол өз кезенгінде шатундарға жалғанған. Балансирсіз тербемелі-станок басына 30 және 60кН жүк түсетіндей етіп шығарылған. Жүрістің ұзындығы 0.45-5м дейін. Редуктордың шығар білігіндегі айналау моменті 80 кН*М жетеді.

Тербемелі-станок цифрында (мысалы МБС-1.8-700) келесі белгілеулер қабыланған: МБС– механикалық істі балансирсіз станок; 3- штангалар ілгегіндегі жүктеме, тс; 1.8 – жүріс ұзындығы, м; 700 – айналу моменті, кгс*м.

Балансирсіз тербемелі-станок балансирлармен салыстырғанда аз метал сыйымдылықты және өлшемдері аз. Оларда штангалар ілгігіндегі нүктенің қозғалысының сипаттамасы іршама жақсартылған, бұл кезде гармониялық тербелістен ауытқу аз, сондықтан штангалар ілгегіндегі нүктенінің үдеуі және қоңдырғыдағы инерциялық жүктеу аз болады. Алайда иілгіш қатынастың жеткіліксіз беріктігі осы қоңдырғалардың еңгізілуін тежейді.

Балансирсіз тербемелі-станок (сурет 9.3) шатун мен баласир иілгіш байланыспен ауыстырлады. Әртүрлі құрылымдардың – тізбек, иілгіш металды таспаның, бірнеше клинді белдіктердің, болатты арқанның иілгіш байланысы сыналды. Алайда олрадың барлығы байланыс бойынша ұзақ емес болып шықты, осы себептен осы элементтерді ауыстыруға байланысты жиі инерционды операцияларда жасау керек болды. Осығн байланысты соңғы кезде балансирсіз станок-качалкалар ұңғымаларды аз мерзімді және сынаулы пайдалану үшін қолданылады. Балансирсіз станок-качалкалардың азайтылған салмағы осы қоңдырғыны бір орыннан екінші жерге ауыстыруға ыңғайлы етеді.

Штангалы ұңғылы сорапты қоңдырғылардың гидравликалық және пневматикалық жетектері.

Сурет 9.4

Штангалы ұңғылы сорапты қоңдырғының гидрожетегі (сурет 9.4) атқарушы механизмнің жұмыс режимін реттейтін мүшелерге жұмыстың сұйықты беретін, яғни реттелгетін дроссель 4 және жіберуші клапан 7, содан кейін сұйық ағынын реттейтін залотник 6 және атқарушы механизм 5 беретін күштік сорапы бар 1, 2 қозғалтықтан құралған.

Атқарушы мехнаизм барып-қайтатын немесе айналатаын қозғалысы жасай алады. (сурет 9.4.). Барып-қайтаытн қозғалыс кезінде жұмыс сұйығы кезекті түрде поршеннің бін не екінші жағына атқарылатын механизмнің цилиндрінің қуысына немесе уақыт сайын цилиндрідің бір қуысына беріледі. Одан кейін сұйық атқарылатын механизмнен золотник арқылы ыдыс 9 барады, одан ол қайтадан сораппен алынады, ыдыс саңылаусыздалнбааған болуы мүмкін, сол кезде сораптың қабылдау жерінде атмосфералық қысым ұсталынып тұруы мүмкін. Саңылаусыздалынған ыдысқа 10 онда жоғары қысым ұсталынып тұрады. Саңылаусыздалынған ыдыс 10 қолдану сораптың жететін бірқалыпты жүктеусіздігін жұмыс циклы барысында поршеннің бір жақтан екінші жаққа қарай жүрісін құруын жеңілдетеді. Ыдыстар негізінде сүзгіштермен, металды өнімдерді жоңқалаарды ұстайтын магнитті ұстағыштармен жабдықталған. Сұлбада қауыпты жоғарлатылғн қысым кезінде жіберетін канлды ыдыс 9-бен біріктіретін сақтандырушы клапан 8 қарастырылған. Гидрожетекте сүзгіш 3 қарастырылған – золотник 6 басқару қолмен және автоматты түрде іске асады. Соңғы кезде золотник жетегі механикалық датчиктарды келетін белгілермен басқарылады, олар жүйенің құбырлаына қосылған. Гидрожетектегі сорап, жетекте жұмыс поршеньді болады. Атқарушы механизмнің жұмыс режимін реттеген кезде. Сурет 9.4 келтірілген гидрожетек сұлбасы бойынша келесі үрде атқарылады. Реттеуші дроссельдің 4 өту қимасын төмендете отырып сораппен дроссель арасынад орналасқан құбырда және өзінде ағынның кедергісін жоғарлатады. Қысымды жоғарлатқан кезде өткізгіш клпан 7 сәл ашылады және сорап 2 берілетінсұйықтың жартысына ыдыс 9 жібереді. Нәтижесінде атқарушы механизмге аздап сұйық келетін болады және атқарушы механизмнің поршенінің қозғалуы жылдамдығы азаяды. Дроссльеді аша отырып және онда кедергіні азайта отырыып, поршень 5 қозғалысын жылдамдатуға болады. Атқаруыш механизмге түсірілетін жүктемені өзгерткен кезде сораптың шығар жерніде қысым автоматты түрде қысым өзгереді және өткізгіш клапанның сәйкес реттеуі кезінде оның жұмыс реижмі сақталады немесе өзгереді. Гидро және пневмо жетекті қоңдырғылардың штангалы сораптардың қоңдырғысында штангаларды қозғалысқа келітретін негізгі түйіннің сұлбасы бірдей болады. Штангалар шток цилиндрде орналасқан поршеньмен біріктіріледі. Шток сальник арқылы өтеді. Поршеньге жоғарғы қысымды сұйықты немесе газды берген кезде, ол штангалар қозғалысын жоғары қарай көетруін іске асырады.

Штанагалар төменге қарай механикалық жетектегідей ауырлық күштерінің салмағынан төменге қарай қозғалады. Пневмо жетек кейбір штеел фирмалармен сораптың ілгегінің аз тереңдігі және аз берілістері бар ұңғымаларда қолданылады. Гидрожетеке кең қоглданыс тапқан.

Сурет 9.5

Сурет 9.5 а, «Викес» фирмасы шығарған қоңдырғылардың сұлбасы және сурет 7.43б. Ресеймен игерліген қоңдырғылар сұлбасы көрсетілген.

Жетекті цилиндр 3 поршеньмен бірге ұңғыма фланцында бекітеді. Поршеньге жылтыратылған шток 2 біріктірілген, ол сальник 7 арқылы өтеді. Қоңдырғыда гидрожетек А жүйесі бар, ол сұйықты кезекті түрде цилиндрдің жұмыстың қуысына және теңгеруші аккумулятор 5 береді. Гидрожетектегі теңгеруші жүктелвуін құруға және тұтынатын қуатты азайтуға мүмкіншілік береді.

Бұл қоңдырғы құрылысында түрде, барлық қоңдырғылар басқару жүйесін және жұмыс қысымын бар басты қосқан кезед ұңғының шегендеуші тізбегіндегі фланцтарға бекітілетіндей етіп орындалған.

Штангалар ілгегінің нүктесінде іске асатын күштер.

Балансирлі термелмелі-станок штангалар ілгегінің нүктесінде жүктеме былай шартталған.

Сұйық және штангларды ауырлық күштерінен болатын статикалық жүктмемелерден, цилиндрлі плунжерлердің және штангалардың құрғақ үйкеліс күштері.
Штангалар түзбегінің үдеуінің және сұйық бағансынысының қозғалсы кезнде пайда болатын, қозғалатын массалардың инерция күштері.
Штангалар дірілдеуінің нәтижесінде пайда болатын динамикалық жүктемелер.

Тәжірибелік мәндер штангаларға түсетін минималды және максималды жүктемелердің қосындысы болады, олардың мөлшері динамометрия өзгерістерімен немесе есептелу жолымен анықталады.

Статикалық жүктеме, штангалардың жоғары қарай жүрісі кезнде максималды мөлшері жоғарыда көрсетлігендей мынадай болады.

Р_ст = Р_сұй + Р_шт (9.1)

мұнда, Р_сұй – плунжер үстінде болатын сұйықтың аурлық күші, Ршт – сұйқытың штангыларының салмағы.

Есептеуді жеңілдету үшін қораптың түсу тереңдігін динамикалық деңгейге тең деп аламыз.

Р_ст = q_сұй + q_штLBy (9.2)

мұнда, qж – тереңдік сораптың плунжер үстіндегі 1 м сұйық бағансының салмағы, qшт – ауадағы 1 м штангалардыфң салмағы, L – штанглардың ұзындығы, By = 1 — Рж/Ршт (мұнда Р_сұй, Ршт – сұйықтың және штанганың материалдарының тығыздығы).

Штангалрадың құбырға үйекелу күшін, зерттеулер көрсетіп отырғандай ексермеуге боалды, егер ұңғының қисаюыы 5-6 аспаса. Инерция күштері мына формуламен анықталады:

Рi = M*Imax (9.3)

мұнда, М – қозғалатын бөлшектердің массасы, Imax – штангалар ілгегінің нүктесінің максималды үдеуі.

Шығарылатын сұйық еріген және бос газдардың әсерінен сығылатын болғандықтан, онда есептеуде тек штангалардың массасы ескеріледі. М = Ршт/q.

Инерция күштерін ескере отырып штанглар ілгішінің нүктесіндегі жүктеме мынадай

Рмах = Р + Ршт*By + Pшт*Sn²/1440 (9.4)

Штангалардың төменге қарай жүрісі кезнде динамикалық жүктеме.

Р_ш=

(9.5)

P_min=P_штb_y

Балансирлі тербелмелі-станокты теңгеру.

Штангалы тереңдік қоңдырғының жетекті қозғалтқышындағы біркелкі жүкте, теңгеруші қоңдырғының бар болған жағдайы кезінде мүмкін. Балансирлі тербелмелі-станоктарда теңгеруші қоңдырғылар кең қолданыс тапқан, олар балансирда және роторда орнтаылған жүктерден құарлған.

Теңгеруші қоңдырғы деп қозғалтқышпен жоғары және төмен қарай жүрісі кезінде атқарылатын жұмыстар теңдігін айтамыз, яғани А_ж = А_т,

Қоңдырғы теңгеріліп тұратындай болатындықтан балансірде орнатылатын жүктің салмағын анықтайық. Ол үшін қарапайым теорияны қолданайық. Жылтыратылған штокта информация күштерінің механикалық жұмысы нолге тең болады, өйткені оны айдаған кезде инерция күштері оң таңбалы болады, ал тежеу кезінде теріс болады.

Штангалардаың жоғары қарай қозғалысы кезінде жұмыс. Штангалардың және сұйықтың орын ауыстыруына кетеді.

А_ж = (Р_сұй + Ршт)*S (9.6)

Төменгі қарай жүрісі кезінде

А_т = — Ршт * S (9.7)

Екі жүріс үшін пайдалы жұмыс

А = Р_сұй * S

Сурет 9.6

Балансирда В нүктесінде теңгеруші жүкті G орналастырған кезде (сурет 9.6) механикалық жұмыс, жоғары және төмен қарай жүрісі кезінде сәкесінше тең (балансирдің алдынғы иығы артқысына тең деп болжаймыз)

А_ж = (Р_сұй+Ршт)*S – G*S

А_төм = — Ршт*S + G*S (9.8)

Егер теңгерілген тербелмелі-станок А_жо-А_тө тең болса, онда теңдеуді оң жақ бөлігін теңестіргенде, аламыз:

G = P_сұй/2 + Ршт (9.9)

Станок-качалкаларда В нүктесінде жүкті орнатпағандықтан, балансирдің шығының түрлі ұзындығын ескерсек теңгеруші жүктің салмағы мынаан тең:

G = (Р_сұй/2 + Ршт)а/с (9.10)

Осы теңгеру әдісі балансирлі деп аталады, ал қарапайым, бірақ оның негізгі кемшілігі болып қосымша инерция күштерінің пайда болуында, ал жүк салмағының G шартталады. Инерциялы күштер қоңдырғының барлық бөлшектеріне теріс әсер етеді.

Сурет 9.7

Бұл кемшілікте тек роторлы теңгеру әдісіне жатады. (сурет 9.7). Теңгеруші күшті Gp кривошипта орнтаады. Штангалардың жоғары және төмен қарай жүрісі кезінде қозғалтқышпен атқарылатын жұмыс мынаған тең болады:

А_ж = (Р_шт+Р_сұй)*S-Gp*2*R

A_т = — Ршт*S + Gp*2*R (9.11)

Теңдеудің оң жақ бөлігін теңестіріп, мынаны аламыз (a=b деп алса):

G_p= (2Р_шт+Р_сұй) (9.12)

Бірақ, S = 2*r, онда G_p = (P_шт + Р_сұй/2)*r/R.

G_p = (P_шт + Р_сұй/2)*r/R. (9.13)

Ротрлы теңгеру кезінде жүктеудің салмағы тұрақты ол олардың кривошип бойымен оның орын ауыстыруын теңгереді, яғни R радиусты өзгертеді.

R мән мына формуламен анықталады:

R = (Р_шт+Р_сұй/2)*а*r/ (в*Gp) (9.14)

Роторлы теңгеру кезінде жүктердң өзқалыстыдан пайда болатын инерциялы күштер тек кривошипті білік подшипшниктерімен қабылданады және оның тұрақты бұрыштық жылдамдығы кезніде қоңдырғының басқа бөлшектеріне берілмейді.

Сурет 9.8

Үйкеліседі теңгеру кезінде балансирда теңгеретін G жүкті орнатады. (сурет 9.8) Роторда жүктің салмағын келесі түрде анықталады:

Штангалардың жоғары және төмен қарай жүрісі кезінде қозғалтқышпен шығындалатын жұмыс, мынаған тең.

A_ж = (Р_шт+Р_сұй)*Sa –G*Sб – Gp*2*R

А_т = — Ршт*Sa + G*Sб + Gp*2*R (9.15)

Жүк G салмағымен бере отырып Gp жүгінің өлшемін анықтайық. Ол үшін теңдеудің оң жақ бөлігін теңестірейік.

Онда мынаны аламыз

Gp = (Ршт+Рж/2)*r*a/(R*в) – с*r/(Р*R) (9.16)

Ұйлескен теңгеруі негізінен қуаттылығы орташа тербелмелі-станоктарда қолданылады, онда балансирлі теңгеруді олдану қарама-қарсы салмақтан елеулі инерция күштерінің пайда болуына әкеледі. Қоңдырғының теңгеруін электр қозғлтқыш тоғының мөлшіріне өлшеу арқылы бақылайды, оның максималды мәні, штангалардың жоғары және төмен қарай жүрісі кезінде бірдей болуы қажет.

Негізгі әдебиеттер 1 [§1-§12, бет. 115-195], 2[§1-6, бет. 103-227].

Қосымша әдебиеттер 12 [бет. 53-91].

Бақылау сұрақтары:

Штангалы пайдаланудағы кемшіліктер?
ШҰСҚ қандай тораптардан тұрады?
Жүру ұзындығы қалай өзгереді?
Теребелес санын қалай өзгертеміз?
Теңестіру не үшін жасалады?
Динамометлеу не үшін жасалады?
Теңестірдің түрлері
Балансирсіз ТС?
Құбырлы сораптың артықшылығы?
Отырғызылатын сораптың артықшылығы?
ШҰСҚ қозғалқышының түрі?
Штанганың іліну жүктьесіне әсер етуші күш?

Модуль 3. Ұңғымаларды жөндеуге арналған құрал, жабдықтар және машиналар

Дәріс 10. µ»¹ûìàëàðäû à¹ûìäû æ¼íäåó

µ³±ÛÌÀËÀÐÄÛ ÆÅÐÀÑÒÛ Æ´ÍÄÅÓÃÅ ÀÐÍÀË±ÀÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈßËÛ² ÎÏÅÐÀÖÈßËÀÐ Æ°ÍÅ ÆÀÁÄÛ²ÒÀÐ, ÎËÀÐÄÛ ÒÎÏÒÀÑÒÛÐÓ

µ»¹ûìàäà æ¾ðãiçiëåòií æ¾ìûñòàðäû» áàðëû¹û êåëåñi æ¼íäåó ò¾ðëåðiíå á¼ëiíåäi:

à¹ûìäû æ¼íäåó;
íåãiçãi æ¼íäåó;
ºàбаòòàðäû» ì½íàé ºàéòàðûëûìûí ê¼òåðó áîéûíøà æ½ìûñòàð.

µ»¹ûìàëàðäû à¹ûìäû æ¼íäåó (ҰÀÆ) äåãåíiìiç ½»¹ûìàëûº æ¸íå ñà¹àëûº æàáäûºòàðäû» æ½ìûñºà ºàáiëåòòiëiãií ºàëïûíà êåëòiðóãå áà¹ûòòàë¹àí, ½»¹ûìàëàðäû ïàéäàëàíó ðåæèìií ¼çãåðòó áîéûíøà æ½ìûñòàð, ñîíûìåí ºàòàð ê¼òåðó тiзбегi ìåí қабаттарды àñôàëüòåíäåðäåí, øàéûðëàðäàí, àðàôèíäåðäåí æ¸íå ãèäðàòòû ø¼ãiíäiëåðäåí, ò½çäàðäàí æ¸íå º½ìäû òû¹ûíäàðäàí ҰÀÆ áðèãàäàëàðûìåí òàçàðòó áîéûíøà æ½ìûñòàð êåøåíi.

10.1 êåñòå

Øèôð	ҰАЖ áîéûíøà æ½ìûñ ò¾ðëåði
1	2
ÒÐ-1 ÒÐ1-1 ÒÐ1-2 ÒÐ1-3 ÒÐ1-4 ÒÐ1-5 ÒÐ1-6 ÒÐ1-7	Ïàéäàëàíó áåðóäå ñêâàæèíàëàðäû ñêâàæèíàëûº æàáäûºòàðìåí æàáäûºòàó (á½ð¹ûëàóäàí, èãåðóäåí, ¸ðåêåòñiçäiêòåí, êîíöåðâàöèÿäàí) Ôîíòàíäû ½»¹ûìàëàðäû åíãiçó Ãàçëèôòû ½»¹ûìàëàðäû åíãiçó Øòàíãàëûº òåðå»äiê ñîð¹ûøòàðìåí (ØÃӨ) æàáäûºòàë¹àí ½»¹ûìàëàðäû åíãiçó Ýëåêòðлi îðòàëûºòàí тепкiш ñîð¹ûøòàðìåí æàáäûºòàë¹àí ½»¹ûìàëàðäû åíãiçó (ÝОТС) ¶ñòi»ãi æåòåêòi ýëåêòðâбурандалы ñîð¹ûøòàðìåí (ÝБС) æàáäûºòàë¹àí ½»¹ûìàëàðäû åíãiçó Áàòûðûëàòûí ÝБС æàáäûºòàë¹àí ½»¹ûìàëàðäû åíãiçó Ñîð¹ûøòàðäû» áàñºà ò¾ðëåðiìåí æàáäûºòàë¹àí ½»¹ûìàëàðäû åíãiçó (à¹ûìäû, ãèäðîïîðøåíäi æ¸íå ò.á.)
ÒÐ2 ÒÐ2-1 ÒÐ2-2 ÒÐ2-3 ÒÐ2-4 ÒÐ2-5 ÒÐ2-6 ÒÐ2-7 ÒÐ2-8 ÒÐ2-9 ÒÐ2-10	µ»¹ûìàëàðäû ïàéäàëàíóäû» áàñºà ò¸ñiëiíå àóûñòûðó Ôîíòàíäû – ãàçëèôò Ôîíòàíäû – ØТС (Штангалы тереңдiк сорап) Ôîíòàíäû – ÝОТС (Электрлi ортадан тепкiш сорап) Ãàçëèôò – ØТС Ãàçëèôò – ÝОТС ØТС –ÝОТС ÝОТС – ØТС ØТС – æåêå ïàéäàëàíó¹à àðíàë¹àí æàáäûº (ПАЖ) ÝОТС – ШТС Àóäàðóëàðäû» áàñºà ò¾ðëåði (ìûñàëû: ÝОТС – ÝБС, Ôîíòàíäû ÝБС øòàíãàëû íåìåñå áàòûð¹ûø, ÝОТС – äèôðàãìåíòòi, ÝОТС – à¹ûíäû æ¸íå ò.á.)

10.1 êåñòåíi» æàë¹àñû

ÒÐ3

ÒÐ3-1

ÒÐ3-2

Ïàéäàëàíó ðåæèìií î»òàéëàíäûðó

Àñïà òåðå»äiãií ¼çãåðòó, ØТС òèïì¼ëøåðií àóûñòûðó

Àñïà òåðå»äiãií ¼çãåðòó, ÝОТС òèïì¼ëøåðií àóûñòûðó

ÒÐ4

ÒÐ4-1

ÒÐ4-2

ÒÐ4-5

ÒÐ4-6

ÒÐ4-7

ÒÐ4-8

ØҰС, ØБС æàáäûºòàë¹àí ñêâàæèíàëàðäû æ¼íäåó

Ðåâèçèÿ æ¸íå ñîð¹ûøòû àóûñòûðó

²àðíàº ¾çiëóií æîþ

Æàëòûðàòûë¹àí øòîêòû àóûñòûðó

²ûìòàë¹àí åìåñ СКҚ àóûñòûðó, òû¹ûçäàó æ¸íå æîþ

СКҚ òàçàëàó æ¸íå áóëàó

Ñà¹à æàáäûºòàðûí àóûñòûðó, ðåâèçèÿ

ÒÐ5

ÒÐ5-1

ÒÐ5-2

ÒÐ5-3

ÒÐ5-4

ÒÐ5-5

ÒÐ5-6

ÝОТС, ÝБС, ÝÄС æàáäûºòàë¹àí ½»¹ûìàëàðäû æ¼íäåó

ЭДС-элетрлi дрепожды сорап

Ñîð¹ûøòû àóûñòûðó æ¸íå ðåâèçèÿ

Ýëåêòðºîç¹àëòºûøòû àóûñòûðó

Êàáåëüäi» çàºûìäàíóûí æîþ

Ãåðìåòèêàëûº åìåñ СКҚ ðåâèçèÿñû, àóûñòûðó, æîþ

СКҚ òàçàëàó æ¸íå áóëàó

Ñà¹à æàáäûºòàðûí àóûñòûðó æ¸íå ðåâèçèÿ

ÒÐ6

ÒÐ6-1

ÒÐ6-2

ÒÐ6-3

Ôîíòàíäû ½»¹ûìàëàðäû æ¼íäåó

Ãåðìåòèêàëûº åìåñ СКҚ ðåâèçèÿñû, àóûñòûðó, òû¹ûçäàó æ¸íå æîþ

СКҚ òàçàëàó æ¸íå áóëàó

Ñà¹à æàáäûºòàðûí àóûñòûðó, ðåâèçèÿ

ÒÐ7

ÒÐ7-1

ÒÐ7-2

ÒÐ7-3

ÒÐ7-4

Ãàçëèôòi ½»¹ûìàëàðäû æ¼íäåó

Ãåðìåòèêàëûº åìåñ СКҚ ðåâèçèÿñû, àóûñòûðó, òû¹ûçäàó æ¸íå æîþ

СКҚ òàçàëàó æ¸íå áóëàó

Ãàçëèôòi êëàïàíäàðäû àóûñòûðó, òàçàëàó, ðåâèçèÿ

Ñà¹à æàáäûºòàðûí àóûñòûðó, ðåâèçèÿ

ÒÐ8

Àðòåçèàí æ¸íå æ½òó ñêâàæèíàëàðûíû» æàáäûºòàðûí àóûñòûðó æ¸íå ðåâèçèÿ

ÒÐ9

ÒÐ9-1

ÒÐ9-2

Түпті òàçàëàó, øàþ

ÏÀЗ ºîñûï ûñòûº ì½íàéìåí (ñóìåí) øàþ. Жоғарғы активті затт қабатты

Çàáîéäû õèìðåàãåíòòåðìåí ¼»äåó (ÒÃÕÂ, ÑÊÎ, ÃÊÎ æ¸íå ò.á.)

ÒÐ10

Æåð àñòû æàáäûºòàðûíû» æà»à ò¾ðëåðií ñûíàó áîéûíøà ò¸æiðèáåëi æ½ìûñòàð

ÒÐ11

Æ½ìûñòàðäû» áàñºà ò¾ðëåði

À¹ûìäû æ¼íäåóãå æàòàòûí æ½ìûñ ò¾ðëåði

ҰÆÆ (ұңғыманы жерасты жөндеу) îðûíäàó¹à àðíàë¹àí æàáäûºòàðäû òîïòàñòûðó

Æåðàñòû æ¼íäåóëåðãå àðíàë¹àí áàðëûº æàáäûºòàðäû, àñïàïòàðäû æ¸íå ìàòåðèàëäàðäû îðíàëàñºà æåði æ¸íå îðûíäàëàòûí æ½ìûñ ò¾ðëåði áîéûíøà òîïòàñòûðó¹à áîëàäû.

Æàáäûºòàðäû æåð áåòiëiê (¾ñòiëiê) æ¸íå ½»¹ûìàëûº äåï á¼ëóãå áîëàäû.

´ç êåçåãiíäå æåðáåòiëiê (¾ñòiëiê) æàáäûºòàð, ҰÆÆ æ½ìûñòàðûíû» áàðëûº ò¾ðëåðiíäå äåðëiê ºîëäàíûëàòûí жàëïû æàáäûºòàð¹à æ¸íå æ¾ðãiçiëåòií æ½ìûñòàð ò¾ðëåðiìåí àíûºòàëàòûí аðíàéû æàáäûºòàð¹à á¼ëiíåäi.

Æàëïû åìåñ æàáäûºòàð¹à á½ðàëàòûí º½áûðëàðäû ïàéäàëàíóìåí ê¼òåðó Àãðåãàòòàðû æ¸íå ¾çäiêñiç º½áûðëû àãðåãàòòàð æàòàäû.

Ïàéäàëàíó æà¹äàéûíà áàéëàíûñòû àãðåãàòòàð æàáäûºòàðäû» êåëåñi ò¾ðëåðiíåí ò½ðàäû: æ¾ê ê¼òåðó æàáäûºòàðû, ê¼ëiêòiê áàçà, ìåõàíèêàëàíäûðó º½ðàëäàðû æ¸íå ò¾ñiðó-ê¼òåðó îïåðàöèÿëàðûíà àðíàë¹àí àñïàïòàð.

Æ¾ê ê¼òåðó æàáäûºòàðûíû» º½ðàìûíà: ì½íàðàëàð, äi»ãåêòåð æ¸íå áà¹äàðëàð; øû¹ûðëàð; æ¾ê ê¼òåðãiø æ¾éåñiне кiредi.

Ê¼ëiêòiê áàçà ðåòiíäå æàëïû æ¸íå àðíàéû áà¹ûòòà¹û àâòîê¼ëiêòåð, ñîíûìåí ºàòàð, òðàêòîðëàð, ä¼»ãåëåêòi äå, øûíæûð òàáàíäû äà, æ¸íå òiðêåìåëåð ºîëäàíûëàäû.

Ò¾ñiðó-ê¼òåðó îïåðàöèÿëàðû ¾øií æ¸íå îðûíäàëàòûí æ½ìûñòàð¹à ò¸óåëäi ìåõàíèêàëàíäûðó º½ðàëäàðûíà ìåõàíèêàëûº º½áûðëûº êiëòòåð æ¸íå ìåõàíèêàëûº штангалы êiëòòåð, ìàíèïóëÿòîðëàð æàòàäû.

Ò¾ñiðó-ê¼òåðó îïåðàöèÿëàðûíà àðíàë¹àí àñïàïòàð¹à ýëåâàòîðëäàð, ñïàéäåðëåð, øòðîïòàð ìåí ñûð¹àëàð, º½áûðëûº æ¸íå штангалы êiëòòåð æàòàäû.

Àòàë¹àí àñïàï º½ðûëìàëû îðûíäàëóû, æ¾ê ê¼òåðiìäiëiãi ìåí º½áûðëàð ìåí штангалы ãàáàðèòi áîéûíøà àæûðàòûëàäû.

¶çäiêñiç º½áûðëû Àãðåãàòòàð º½ðàìûíà ¾çäiêñiç º½áûðäû îðàóûøºà àðíàë¹àí áàðàáàí, ¾çäiêñiç º½áûðìåí ò¾ñiðó-ê¼òåðó îïåðàöèÿëàðûí æ¾ðãiçóãå àðíàë¹àí èíæåêòîð (èíæåêòîð áàñû), ½»¹ûìàëàðäû áàñóñûç тiзбекпен æ½ìûñ ¾øií, ñà¹àíû ºûìòàó¹à àðíàë¹àí ïðåâåíòîðëàð, ê¼ëiêòiê áàçàëàð êiðåäi.

Àðíàéû æàáäûºòàð¹à, áiðiíøiäåí, áiðºàòàð îïåðàöèÿëàðäà æàáäûºòàðäû òîëûºòûðàòûí æàáäûºòàð æàòàäû. Á½ë – Ðîòîðëàð, Âåðòëþãтаð, Ñîð¹ûøòàð, Êîìïðåññîðëàð. Àðû ºàðàé æàáäûºòàðäû» á½ë òîáûíà ê¼áiêòi ºûñûï òîëòûðó¹à àðíàë¹àí Àãðåãàòòàð, ºàáàòòàðäû ãèäðîá¼ëóãå àðíàë¹àí Àãðåãàòòàð êiðåäi.

Ұңғымалық æàáäûºòàðäû, ê¼ïòåãåí æ¼íäåó æ½ìûñòàðûíäà ïàéäàëàíûëàòûí жàëïû æàáäûºòàð¹à æ¸íå æ¼íäåóäi» á¸ñåêåëåñ ò¾ðëåðií àíûºòàéòûí аðíàéû æàáäûºòàð¹à á¼ëóãå áîëàäû.

Æàëïû ұңғымалық æàáäûºòàð º½ðàìûíà СКҚ êiðåäi. Îëàð ïàéäàëàíûëàòûí àãðåãàòòàðûíà ò¸óåëäi á½ðàíäàëû æ¸íå ¾çäiêñiç áîëûï á¼ëiíåäi.

µ»¹ûìàëûº àðíàéû æàáäûºòàð¹à á½ð¹ûëàó æ¸íå êèãiçiëåòií º½áûðëàðû æàòàäû. µ»¹ûìàëûº æàáäûºòàðäû» æèi ºîëäàíûëàòûí ò¾ðiíi» áiði ïàêåðëåð áîëûï òàáûëàäû, àë íå¹½ðëûì êå» íîìåíêëàòóðàñû áàð – àïàòòûº àñïàï. ßññûëàð à¹ûìäû æ¼íäåóäi æ¾ðãiçó ¾øií äå, àïàòòû æîþ ¾øií äå ºîëäàíûëàäû æ¸íå ñîë ñåáåïòi æàáäûºòàðäû» æåêå òîáûíà á¼ëiíåäi. µ»¹ûìàëûº êëàïàíäàð íîìåíêëàòóðàñû æåòêiëiêòi ì¼ëøåðäå êå». µ»¹ûìà түптерін òàçàëàó ¾øií ò¾ðëi òèïòåãi íàóàøûºòàð (желонки) êå»iíåí ºîëäàíûëóäà. µ»¹ûìà¹à ñ½éûºòûº à¹ûíûí òàðòó ¾øií ñâàáòàð äà, ò¾ðëi º½ðûëûìäà¹û ñîð¹ûøòàð äà ºîëäàíûëàäû. Түп àëäûíäà¹û àéìàººà ¸ñåð åòó º½ðàëäàðûíû» êå»iíåí ºîëäàíûëàòûíäàðûíû» iøiíäå äiðiëäåòêiøòåðäi æ¸íå òåðìî¸ñåðåòóøi æàáäûºòàðäû àòàó ºàæåò. Áåëãiëi áið æà¹äàéëàðäà áàñºàëàð¹à æàòàòûí æàáäûºòàðäû» áàñºà äà ò¾ðëåði ºîëäàíûëàäû.

ҰÆÆ ÆÀÁÄÛ²ÒÀÐÛÍÛ³ ÅÐÅÊØÅËIÊÒÅÐI Æ°ÍÅ ÎÍÛ ÆÅÒIËÄIÐÓÄI³ ÍÅÃIÇÃI ÁÀ±ÛÒÒÀÐÛ

ҰÆÆ ¾øií ºîëäàíûëàòûí æàáäûºòàð º½ðàìû ìåí åðåêøåëiêòåði æ¾ðãiçiëåòií æ½ìûñòàðìåí àíûºòàëàäû. ҰÆÆ áàðëûº ò¾ðëåðiìåí ºàòàð æ¾ðåòií ò¾ñiðó-ê¼òåðó îïåðàöèÿëàðûíäà 10.1 ñóðåòiíäå ê¼ðñåòiëãåí êåëåñi æàáäûºòàð æèíà¹û ºîëäàíûëàäû.

Сурет 10.1

Ò¾ñiðó-ê¼òåðó îïåðàöèÿëàðûí (ÒÊÎ) æ¾ðãiçóãå àðíàë¹àí æàáäûºòàð ¼çi æ¾ðåòií íåìåñå ñòàöèîíàðëû øû¹ûðëàð¹à, ê¼òåðãiøòåðãå æ¸íå àãðåãàòòàð¹à á¼ëiíåäi.

Ê¼òåðãiø øû¹ûð ½»¹ûìà ñà¹àñû ¾ñòiíäå îðíàòûë¹àí ñòàöèîíàðëû íåìåñå æûëæûìàëû ì½íàðàëàðìåí áàéëàíûñòû æ½ìûñºà àðíàë¹àí. Ì½íàðà, ºîç¹àëìàéòûí ðîëèê-êðîíáëîêòàð æ¾éåñi ìåí ºîç¹àëìàëû ðîëèêòåð- æ¾ê ê¼òåðãiø áëîêòàð, iëãåê æ¸íå æ¾ê ê¼òåðãiø àðºàííàí ò½ðàòûí ê¼òåðãiø íåìåñå àãðåãàò áàðàáàíûíà îðàóû êåçiíäå àðºàíäû òàðòóäû àçàéòó ¾øií æ¾ê ê¼òåðãiø æ¾éåìåí æàáäûºòàëàäû.

Ì½íàðàíû» æî¹àðû á¼ëiãiíäå êðîíáëîê 12 ìîíòàæäàëàäû, æ¾ê ê¼òåðãiø àðºàí¹à æ¾ê ê¼òåðãiø 10 áëîê iëiíåäi. Æ¾ê ê¼òåðãiø áëîêºà 10, êåìåðëåð (штроп) 8 æ¸íå ýëåâàòîðëàð 3 ê¼ìåãiìåí ñîðапты-êîìïðåññîðëû º½áûðëàð 6 íåìåñå штанга тiзбегi áåêiòiëãåí iëãåê 9 áåêiòiëåäi. Áîëàò æ¾ê ê¼òåðãiø àðºàí 2 øû¹ûðäàí 1, ì½íàðàíû» ò¼ìåíãi á¼ëiãiíäå 11 îðíàëàñºàí, êðîíáëîê ðîëèêòåði 12 æ¸íå æ¾ê ê¼òåðãiø áîëãû12 àðºûëû æ¸íå êåðiñiíøå ñîë ò¸ðòiïòå òàðòó ðîëèãi 5 àðºûëû æiáåðiëåäi. Àðºàííû» ºîç¹àëìàéòûí ½øû ì½íàðà íåãiçiíå áåêiòiëåäi, àë ºîç¹àëàòûíû – øû¹ûð áàðàáàíûíà. Òàðòó ðîëèãi 5 º½áûð êîëîííàëàðûí ê¼òåðó íåìåñå ò¾ñiðó êåçiíäå ì½íàðàíû» ò¼»êåðiëóiíi» àëäûí àëàäû.

µ»¹ûìàëàðäà¹û àïàòòàðäû æîþäà¹û æ½ìûñòàðäû» íåãiçãi ò¾ðëåði ½ñòàóøû, ôðåçåðëiê æ¸íå òàçàëàó, ê¼ìåêøi áîëûï òàáûëàäû.

Àïàòòàð ò¾ðëåðiíå ñ¸éêåñ ½»¹ûìàëûº ºîíäûð¹ûëàð ìåí àñïàïòàð æèíà¹û áàð: á½ð¹ûëàó æ¸íå ñîðапты-êîìïðîññîðëû º½áûðëàð¹à àðíàë¹àí òàðòûï àëó ºîíäûð¹ûëàðû; ½»¹ûíû ½»¹ûìàëûº àéíàëìàëû æîíóìåí òàçàëàó¹à àðíàë¹àí êåñó ºîíäûð¹ûëàðû, ½»¹ûìàëûº ºîç¹àëòºûøòàðäû, àñïàïòàðäû, ïàêåðëåðäi, ºàøàóëàðäû æ¸íå áàñºà æàáäûºòàðäû àëó ¾øií òàðòó ºîíäûð¹ûëàðû; штангалар, êàáåëüäåð, àðºàíäàð, ñûìäàð æ¸íå ò.á. àðíàë¹àí ºîíäûð¹ûëàð; ê¼ìåêøi ºîíäûð¹ûëàð æ¸íå àñïàïòàð /69/.

Òàðòó ºîíäûð¹ûëàðû áiðiíøi æà¹äàéäà СКҚ æ¸íå á½ð¹ûëàó º½áûðëàðûíû» iëåñòiðìåëi æ¸íå àïàòòû (¾çiëãåííåí êåéií) ½ñòàó æ¸íå òàðòó¹à àðíàë¹àí. Êàáåëüäåð ìåí àðºàíäàðäû» òàðòó ºîíäûð¹ûëàðûíà штангалар, штанга ½ñòàóøûëàð, êàáåëüäåð æ¸íå ò.á. æàòàäû. Æ½ìûñ ½ñòàíûìû áîéûíøà º½áûðëàð¹à àðíàë¹àí òàðòó ºîíäûð¹ûëàðû ñûíàëû, îðàìàëû æ¸íå ñïèðàëüäû áîëûï êåëåäi.

Ñûíàëû àñïàïòàð¹à ½ñòàó áåëãiëåóøiëåði ìåí ºî»ûðàóëàðû, îðàìàëûººà — ½ñòàóøûëàð æ¸íå: СКҚ ¾øií º½áûð½ñòàóøûëàð, àë ñïèðàëüäûëàð¹à — º½áûð½ñòàóøûëàð ìåí ½ñòàóøûëàð.

Êåñó àñïàïòàðû – қабат ôðåçåðëåði, ñàºèíàëûº, àðàëàñ, ðàéáåðëåð, º½áûðêåñóøiëåð æ¸íå ò.á. Êåéáið æà¹äàéëàðäà êåñó àñïàïòàðû òàðòó ºîíäûð¹ûäàðûìåí (ìàãíèòòi, îðàìàëäû æ¸íå ò.á.) ºèûñòûðûëàäû.

Ê¼ìåêøi àñïàïòàð¹à àóûòºóøûëàð, тiзбектер ìóôòûëàðûíû» ôèêñàòîðëàðû, ½»¹ûìàëûº ãèäðîäîìêðàòòàð, ¼ðìåêøiëåð, ÿññûëàð, ìåòàëëøëàì½ñòà¹ûøòàð æ¸íå ò.á.

Сурет 10.2 Ағымды жөндеу жұмысындағы кезекті орындалуы

ËÒÍ (СҚҰ – сыртқы құбырды ұстау) òèïòåãi ñûðòºû òàðòó º½áûðëû ½ñòàóøûëàðû.

ËÒÍ òèïòåãi ñûðòºû òàðòó ½ñòàóøûëàðû ñêâàæèíàäàí ê¼òåðó êåçiíäå òàðòó æ¸íå º½áûðëàðäû ñûðòºû áåòòå ½ñòàó¹à àðíàë¹àí.

µñòàóøûëàð º½ðûëûìû îíû àëó ì¾ìêií åìåñ æà¹äàéäà àïàòòû îáúåêòiëåðäåí áîñàòóäû ºàìòàìàñûç åòåäi, ñîíûìåí ºàòàð àïàò æ½ìûñòàðûí æ¾ðãiçó êåçiíäå øàþ ñ½éûºòû¹ûíû» àéíàëóû.

µñòàóøûëàð î» íåìåñå ñîë æàºòûº ºèûñòûðó á½ðàíäàñûìåí øû¹àðûëàäû.

µñòàóøûëàð ¾ø íåãiçãi á¼ëiêòåí ò½ðàäû: àóûñòûð¹ûøòàí, êîðïóñûíàí æ¸íå ø½»ºûðäàí. Òàðòûëàòûí îáúåêòiíi» ì¼ëøåðiíå áàéëàíûñòû ½ñòàóøû¹à òàðòóäû» åêi æèíà¹ûíû» áiði ºîéûëóû ì¾ìêií: íå ¾ñòåìåìåí ñïèðàëüäû òàðòó, íå êàëèáðëi ôðåçåðìåí öàíãàëûº òàðòó. Ôðåçåð ¾ñòåìåìåí àóûñòûðûëóû ì¾ìêií.

Ñòàíäàðòòû öàíãàëûº òàðòó ½çûí òåãiñ º½áûðëàðäû òàðòó¹à àðíàë¹àí.

ËÒÍÊ (СКҚҰ – сыртқы қысқа құбырды ұстаушылар)òèïiíäåãi ñûðòºû ºûñºà òàðòó ½ñòàóøûëàðû ËÒÍ òèïiíäåãi ½ñòàóøûëàðìåí àçäà¹àí ½çûíäû¹ûíà áîëà òàðòûëà àëìàéòûí àïàòòû îáúåêòiëåð ýëåìåíòòåðiíi» ñûðòºû áåòiíå òàðòó ìåí ½ñòàó¹à àðíàë¹àí.

Øòàíãà ½ñòàóøûëàðû МЕСТ 13877-80 áîéûíøà ñîð¹ûø øòàíãàëàðûí æ¸íå îëàðäû» ìóôòàëàðûí ñûðòºû áåòiíå òàðòó¹à àðíàë¹àí æ¸íå åêi òèïòå øû¹àðûëàäû:

Ë.Ø-öàíãàëûº òèïòåãi ½ñòàóøûëðà;
ËØÑ òèïiíäåãi ½ñòàóøûëàð – öàíãàëûº æ¸íå ñïèðàëüäû òàðòóìåí.

µñòàóøûëàð º½ðûëûìû ºàæåòòiãiíå ºàðàé òàðòûë¹àí штангалардан òiêåëåé ½»¹ûìàäà áîñàíó¹à ì¾ìêiíäiê áåðåäi (10.22 êåñòå).

µñòàóøû ºî»ûðàóëàðû åêi òèïòå øû¹àðûëàäû:

— Ê òèïi, á½ð¹ûëàó íåìåñå ñîðапты-êîìïðåññîðëû º½áûðëàðäû ñûðòºû áåòêå á½ðàó æîëûìåí øû¹àðó¹à àðíàë¹àí;

— ÊÑ òèïi (òåñiï ¼òåòií), á½ð¹ûëàó º½áûðëàðûí º½ëïû¹à, ìóôòà¹à íåìåñå àóûðëàòûë¹àí á½ð¹ûëàó º½áûðûíàí îëàðäû» ñûðòºû áåòiíå á½ðàó æîëûìåí øû¹àðó¹à àðíàë¹àí.

Àðíàéû òàïñûðûñïåí ºî»ûðàóëàð áàçàëûº º½ðûëûìäàðäàí ºîñûìøà º½ðûëûìäûº àéûðìàøûëûºòàðìåí äàéûíäàëà àëàäû.

— îðòàëûºòàíäûðûëàòûí ºîíäûð¹ûëàðìåí ºèûñòûðó¹à àðíàë¹àí ñûðòºû á½ðàíäàñûìåí;

ø½»ºûðìåí;
ò¼çiìäi ½ñòàóøû á½ðàíäàìåí.

ËÒÂ (ІҚҰ – iшкi құбыр ұстығыш) òèïiíäåãi iøêi òàðòóìåí º½áûðëàðäû ½ñòàóøûëàð ê¼òåðó êåçiíäå º½áûðëàðäû iøêi áåòiíåí òàðòó ìåí ½ñòàó¹à àðíàë¹àí. µñòàóøûëàð º½ðûëûìû àïàòòû îáúåêòiäåí, îíû ñêâàæèíàäàí àëó ì¾ìêií åìåñ æà¹äàéäà, áîñàóäû, ñîíûìåí ºàòàð àïàòòû æ½ìûñòàðäû æ¾ðãiçóäå øàþ ñ½éºûòû¹ûíû» àéíàëûìûí ºàìòàìàñûç åòåäi.

µñòàóøûëàð øû¹àðûëàäû:

¼òïåëi;
àóûñòûð¹ûøïåí;
¼òïåëi, òû¹ûçäàëóìåí æ¸íå öåíòðàòîðìåí;
òû¹ûçäàëóìåí, öåíòðàòîðìåí æ¸íå àóûñòûð¹ûøïåí. Àðíàéû òàïñûðûñïåí ËÒÂ 60, ËÒÂ 73, ËÒÂ 89 600 ìì ½çàðòûë¹àí ½ñòàóøûëàð øû¹àðûëóû ì¾ìêií. ËÒÂ-ÓÁÒ òèïiíäåãi iøêi òàðòó º½áûðëàðûí ½ñòàóøûëàð ê¼òåðó êåçiíäå iøêi áåòiíåí àóûðëà¹àí á½ð¹ûëàó º½áûðëàðûí òàðòó ìåí ½ñòàó¹à àðíàë¹àí. µñòàóøûëàð º½ðûëûìû àïàòòû îáúåêòiäåí îíû ½»¹ûìàäàí àëó ì¾ìêií åìåñ æà¹äàéäà áîñàòóäû ºàìòàìàñûç åòåäi, ñîíûìåí ºàòàð àïàòòû æ½ìûñòàðäû æ¾ðãiçóäå øàþ ñ½éûºòû¹ûíû» àéíàëûìû.

ÒÂ iøêi òèïiíäåãi º½áûð½ñòàóøûëàð ê¼òåðó êåçiíäå º½áûðëàðäû iøêi áåòiíåí ½ñòàó ìåí òàðòó¹à àðíàë¹àí. µ»¹ûìàëàðäà àïàòòû îáúåêòiëåð ìåí ñêâàæèíà ºàáûð¹àëàðû àðàñûíäà¹û ¾ëêåí ñà»ûëàóëàðìåí æ½ìûñòû æ¾ðãiçó êåçiíäå àðíàéû àóûñòûð¹ûøòàðìåí æ¸íå áà¹ûòòàðìåí º½áûð½ñòàóøûëàð ºîëäàíûëàäû.

ÒÂÌ1 (ҰІҚҰ) òèïiíäåãi iøêi áîñàòûëàòûí òðóáîëîâêàëàð.

ÒÂÌ1 òèïiíäåãi iøêi òðóáîëîâêàëàð (10.26 êåñòå) ê¼òåðó êåçiíäå º½áûðäû iøêi áåòiíåí ½ñòàó ìåí òàðòó¹à àðíàë¹àí. Òðóáîëîâêà º½ðûëûìû îíû ½»¹ûìàäàí øû¹àðà àëìàó æà¹äàéûíäà àïàòòû îáúåêòiäåí áîñàòóäû ºàìòàìàñûç åòåäi.

ËÒÂÓ òèïiíäåãi ½çàðòûëàòûí iøêi òàðòóëû º½áûð ½ñòàóøûëàðû

ËÒÂÓ òèïiíäåãi ½çàðòûëàòûí iøêi òàðòóëû º½áûð ½ñòàóøûëàðû ê¼òåðó êåçiíäå º½áûðëàðäû iøêi áåòiíåí òàðòó ìåí ½ñòàó¹à àðíàë¹àí. µñòàóøûëàð ½çàðòóøû º½ðûë¹ûñûç íåìåñå ½çàðòóøû º½ðûë¹ûìåí æàñàëàäû. ²àæåòiíå ºàðàé ½ñòàóøûëàð ½çàðòóøû ºîíäûð¹ûëàðäû» êåç êåëãåí ñàíûìåí æèíàºòàëàäû.

ÌÑÇ, ÌÝÑ, ÌÁÓ æ¸íå ÌÝÓ òèïiíäåãi áåëãiëåóøiëåð.

Áåëãiëåóøiëåð ò¼ðò òèïòå øû¹àðûëàäû:

— ÌÑÇ òèïiíäå (àðíàéû), á½ð¹ûëàó º½áûðëàðûí º½ëïû á½ðàíäàñûíà á½ðàó æîëûìåí òàðòó¹à àðíàë¹àí;

— ÌÝÑ òèïiíäå (àðíàéû), СКҚ á½ðàíäà¹à ìóôòàíû á½ðàó æîëûìåí òàðòó¹à àðíàë¹àí;

— ÌÁÓ òèïiíäå (¸ìáåáàï), á½ð¹ûëàó º½áûðëàðûí º½áûðäû» iøêi òåãiñ áåòiíåí êåñó àðºûëû òàðòó¹à àðíàë¹àí;

— ÌÝÓ òèïiíäå (¸ìáåáàï), СКҚ º½áûðäû» iøêi òåãiñ áåòiíåí êåñó àðºûëû òàðòó¹à àðíàë¹àí.

Áåëãiëåãiøòåð î» æ¸íå ñîë æàº ºèûñòûðó á½ðàíäàñûìåí øû¹àðûëàäû.

Áåëãiëåãiøòåðäå ø½»ºûðëàðäû áiðiêòiðó ¾øií ñûðòºû á½ðàíäà ºàðàñòûðûëóû ì¾ìêií.

ÔÇ òèïiíäåãi түп ôðåçåðëåði. (фразер дегенiмiз – ұңғыманы кеңкйтуге арналған аспап)

Түп ôðåçåðëåði ¾ø ò¾ðäå øû¹àðûëàäû: 1- æå»ië; 2-îðòàøà; 3 – àóûð. Æå»ië ò¾ðäåãi ôðåçåðëåð Ä,Ê,Å áåðiêòiê òîáûíäà¹û º½áûðëàðäû á½çó¹à àðíàë¹àí. Ôðåçåðäi» ä¼»áåê ò¼ñåëãåí áåòi ºàòòû 40% ºîðûòïàìåí àðìàòóðàëàíàäû.

Îðòàøà ò¾ðäåãi ôðåçåðëåð Ë.Ì. áåðiêòiê òîáûíäà¹û º½áûðëàðäû á½çó¹à àðíàë¹àí. Ôðåçåðäi» ä¼»áåê ò¼ñåëãåí áåòi ºàòòû 60% ºîðûòïàìåí àðìàòóðàëàíàäû. Àóðû ò¾ðäåãi ôðåçåðëåð á½ð¹ûëàó êîëîííàëàðûíû», ºàøàóëàðäû», Ð,Ò áåðiêòiê òîáûíû» áîëàòòàðûíàí æàñàë¹àí àïàòòû àñïàïòàðäû» ýëåìåíòòåðií á½çó¹à àðíàë¹àí. Ôðåçåðäi» ä¼»áåê ò¼ñåëãåí áåòi ºàòòû 80% ºîðûòïàìåí àðìàòóðàëàíàäû.

ÔÇÂ (ИТФ) òèïiíäåãi èiëãåí түптік ôðåçåði

ÔÇÂ òèïiíäåãi èiëãåí àóûð ò¾ðäåãi çàáîé ôðåçåðëåði ÇÔÇ ñåêiëäi æ½ìûñòàð¹à àðíàë¹àí, áiðàº çàáîéäà îðòàëûºòàíäûðóìåí.

ÔÇÊ òèïiíäåãi түптiк-ä¼»ãåëåêòi ôðåçåðëåð

ÔÇÊ òèïiíäåãi çàáîé-ä¼»ãåëåêòi ôðåçåðëåð ұңғыманы ºàáûð¹àñû ìåí ôðåçåðëåíåòií º½áûð àðàñûíäà¹û ä¼»ãåëåêòi êå»iñòiêòi àëäûí àëà ôðåçåðëåóìåí º½áûðëàðäû ò½òàñ ôðåçåðëåóãå àðíàë¹àí.

2Ô òèïiíäåãi ïèëîòòû ôðåçåðëåð

2Ô òèïiíäåãi ïèëîòòû ôðåçåðëåð ºàìòûë¹àí º½áûðëàð, ïàêåðëåð, ìóôòàëàð, ýëåêòðáàòó ñîð¹ûøòàðûíû» ìîíòàæäàó ýëåìåíòòåðiíi» æ¸íå ò.á. ò¾ðëi ұңғымаларда ôðåçåðëåóãå àðíàë¹àí.

ÔÑ òèïiíäåãi àðíàéû êàëèáðëåéòií ôðåçåðëåð

ÔÑ òèïiíäåãi àðíàéû êàëèáðëåéòií ôðåçåðëåð ұңғымаларда ºàë¹àí º½áûðäû» ¾ñòi»ãi äåôîðìàöèÿëàí¹àí ä¼»áåê ò¼ñåëãåí áåòií ¼»äåóãå àðíàë¹àí, îëàð¹à ñòàíäàðòòû ì¼ëøåð áåðó ìåí ñûðòûº òàðó ½ñòàóøûëàðûìåí êåéiíãi òàðòó áåðó ìàºñàòûìåí. Êàëèáðëåéòií á¼ëiêòi» ½çûíäû¹û øòàòòû ½ñòàó àñïàáûìåí òàðòó¹à ¾øií ºàæåòòi ½çûíäûººà òå» (L= 400-500 ìì). ²½áûð áåòií àçäà¹àí ½çûíäûºòà ôðåçåðëåó ºàæåòòiãiíäå ñ¸éêåñ êåëåòií ºèûñòûðàòûí á½ðàíäà ìåí ¼»äåó òåðå»äiãií ºàðàñòûðó ºàæåò.

ÔÊÊ òèïiíäåãi ôðåçåðëi тiзбектiêîíóñòû

Êàòîíäû êîíóñòû ôðåçåðëåð äåôîðìàöèÿëàí¹àí îðíàòó тiзбектерiнiң ¼òiìäiëiãií ºàëïûíà êåëòiðóãå àðíàë¹àí. Ôðåçåðëåð ¾ø ò¾ðëi æàñàëàäû:

ÔÊÊ – ½øûíäà¹û 30⁰ á½ðûøïåí;

1ÔÊÊ – ½øûíäà¹û 15⁰ á½ðûøïåí;

3ÔÊÊ – ½øûíäà¹û 60⁰ á½ðûøïåí.

Áàðëûº ôðåçåðëåð î» æ¸íå ñîë æàº ºèûñòûðó á½ðàíäàñûìåí øû¹àðûëàäû.

ÔÐË, ÐÏÌ æ¸íå ÔÐÑ òèïiíäåãi ôðåçåð-ðàéáåðëåð

ÔÐË, ÐÏÌ æ¸íå ÔÐÑ òèïiíäåãi ôðåçåð-ðàéáåðëåð æà»à ½»¹ûíû á½ð¹ûëàóäà îòûð¹ûçûëìàëû тiзбектi “òåðåçåíi” òåñóãå àðíàë¹àí.

ÔÐÑ òèïiíäåãi ¸ðáið òèïì¼ëøåðäåãi ôðåçåð-ðàéáåðëåð ¾ø ò¾ðëi øû¹àðûëàäû: êîíèêàëûº á¼ëiãiíi» äèàìåòðiìåí åðåêøåëåíåòií 1,2 æ¸íå 3. Áið òèïì¼ëøåðäåãi áàðëûº ¾ø ò¾ðëi ôðåçåð-ðàéáåðëåðäi êåçåêòåñòiðiï ïàéäàëàíó òåñiëåòií òåðåçåíi» ì¼ëøåðií áiðòiíäåï ¾ëêåéòóãå ì¾ìêiíäiê áåðåäi.

Øàðòòû áåëãiëåð ìûñàëû:

ÔÐË-218. Ñûðòºû äèàìåòði 218 ìì ÔÐË òèïiíäåãi ôðåçåð-ðàéáåð.

ÐÏÌ-219. 219 ìì äèàìåòðëi ïàéäàëàíó êîëîííàñûíäà æ½ìûñºà àðíàë¹àí ÐÏÌ òèïiíäåãi ôðåçåð-ðàéáåð.

ÔËÌ (МФУ) òèïiíäåãi ìàãíèòòi ôðåçåð-½ñòàóøûëàð

ÔËÌ òèïiíäåãi ìàãíèòòi ôðåçåð-½ñòàóøûëàð ұңғымаларäàí ôåððîìàãíèòòi ºàñèåòòåðãå èå çàòòàðäû, ñîíû» iøiíäå ºàòòû ºîðûòïàäàí æàñàëûí¹àí, àëó¹à àðíàë¹àí.

ÔÌÇ òèïiíäåãi ìåõàíèêàëûº òàðòóìåí ìàãíèòòi ôðåçåð-½ñòàóøûëàð (10.84 ñóð.) ñêâàæèíàäàí æûíûñòàðäû á½çóøû àñïàïòàðäû» á¼ëøåêòåði ìåí äåòàëüäàðûí æ¸íå á½ð¹ûëàó êîëîííàñûíû» ýëåìåíòòåðií ìåõàíèêàëûº òàðòó ê¼ìåãiìåí, ñîíûìåí ºàòàð, ôåððîìàãíèòòi ºàñèåòòåðãå èå çàòòàðäû ìàãíèòòi æ¾éå ê¼ìåãiìåí àëó¹à àðíàë¹àí. µñòàóøûëàð º½ðûëûìû қабат түбіне øàþ ñ½éûºòû¹ûí áåðóäi ºàìòàìàñûç åòåäi. µñòàóøûëàð ½»¹ûìàëàðäà 10-íàí ò¼ìåí 120 ⁰Ñ æî¹àðû äåéiíãi òåìïåðàòóðàäà ïàéäëàíó¹à àðíàë¹àí. µñòàóøûëàð î» íåìåñå àíûº ºèûñòûðóûøû á½ðàíäàìåí øû¹àðûëàäû. Òàïñûðûñ áåðóøiíi» òàëàáû áîéûíøà ½ñòàóøûíû» êåç êåëãåí òèïì¼ëøåði êåç êåëãåí òèïòåãi ìåõàíèêàëûº òàðòóìåí æàáäûºòàëàäû. Ìåõàíèêàëûº òàðòó ¾ø òèïòi øû¹àðûëàäû:

ÇÌ1- ê¼ëäåíå» êåñiíäiñi 15 ìì êåì åìåñ ìàêñèìàëäû ì¼ëøåðäåãi çàòòàðäû ½ñòàó ¾øií;

ÇÌ 2- ê¼ëäåíå» êåñiíäiñi 30 ìì êåì åìåñ ìàêñèìàëäû ì¼ëøåðäåãi çàòòàðäû ½ñòàó ¾øií;

Ç-ÌÄ- ê¼ëäåíå» êåñiíäiñi 50 ìì êåì åìåñ ìàêñèìàëäû ì¼ëøåðäåãi çàòòàðäû ½ñòàó ¾øií;

ҰТТҚ ұңғыма түбiн òàçàëàó º½ðûë¹ûñû ñêâàæèíàäàí æûíûñ ñûíûºòàðûí, æûíûñòû á½çóøû àñïàïòû» á¼ëøåêòåðií, äåòàëüäàðûí æ¸íå á½ð¹ûëàó тiзбегiнiң ýëåìåíòòåðií ìåõàíèêàëûº ò¸ñiëìåí àëó¹à àðíàë¹àí.

ØÌА òèïiíäåãi øëàììåòàëëàóëàóøûëàðû ½»¹ûìàäà á½çûëàòûí ìåòàëë îáúåêòiëåðií æ¸íå á½çûëóøû àñïàïòàðäû» æåêå ºàðóëàíó ôðàãìåíòòåðií àóëàó¹à àðíàë¹àí (ºàøàó, ôðåçåð æ¸íå ò.á.). Øëàììåòàëëàóëàóøûëàð î» íåìåñå ñîë ºèûñòûðó á½ðàíäàñûìåí øû¹àðûëàäû.

Øëàììåòàëëàóëàóøûëàð êåëåñi ò¾ðëåðäå øû¹àðûëàäû:

µçûíäû¹û áîéûíøà:

ºûñºà (Қ) – ºàøàóìåí áiðãå æèíàºòàóäà ºîëäàíó ¾øií;
îðòà (О);
½çûí (Ұ)- ôðåçåðìåí æèíàºòàóäà ºîëäàíó ¾øií.

²èûñòûðó ýëåìåíòòåðiíi» ò¾ði áîéûíøà:

æî¹àðûäàí – íèïïåëü, ò¼ìåííåí – ìóôòà (ÍÌ);
æî¹àðûäàí æ¸íå ò¼ìåííåí – ìóôòà (ÌÌ);
æî¹àðûäàí – ìóôòà, ò¼ìåííåí – íèïïåëü (ÌÍ);
æî¹àðûäàí æ¸íå ò¼ìåííåí – íèïïåëü (ÍÍ).

Сурет 10.3. ҰТҚ типiндегi ұңғымаларды тазалау кешенi

ҰТҚ-01 òèïiíäåãi êåøåíäåð (10.3 ñóð.) ½»¹ûìàëàðäû ñóñûìàëû ìàòåðèàëäàðäàí òàçàðòóäû æ¾ðãiçóãå àðíàë¹àí (îòºàáûðøàºòàí, º½ìíàí, øëàìíàí, ìåòàëë êåñåêòåðiíåí æ¸íå ò.á.). Êåøåí æ½ìûñû ½»¹ûìà ìåí êåøåí ½»¹ûìàà¹à ò¾ñiðiëåòií СКҚ º½áûðëàðû àðàñûíäà¹û ñ½éûºòûº ºûñûìûíû» ò¾ñóií ïàéäàëàíó åñåáiíåí iñêå àñûðûëàäû. Àéíàëìàëû øàþñûç ½»¹ûìà¹à áið ò¾ñó êåçiíäå êåøåí º½ììåí òîëòûðûë¹àí 89 ìì äèàìåòðëi ñîðапты-êîìïðåññîðëû º½áûðäû» 30 àñòàìûí ê¼òåðå àëàäû. ÊÎÒ òèïiíäåãi êåði êëàïàíäàð îðíûíà, íàºòû áið æà¹äàéëàð¹à áàéëàíûñòû, ÊÎØ òèïiíäåãi êåði êëàïàíäàð íåìåñå ÓÇ òèïiíäåãi êåøiêòiðóøi º½ðûë¹ûëàð îðíàòûëóû ì¾ìêií.

ÆÎÐ òèïiíäåãi æåëîíêàëàð (қауға) ÊÎÑ òèïiíäåãi ұңғымаларды òàçàëàó êåøåíäåðiíäåãi º½ìäû, øëàìäû, îòºàáûðøàºòàðäû, æûíûñ, ìåòàëë æ¸íå êàáåëü êåñåêòåðií æîþ ¾øií æ½ìûñºà àðíàë¹àí æ¸íå ½»¹ûìàíû îíäà àéíàëìàëû øàþäû ½éûìäàñòûðóñûç òàçàëàóäû ºàìòàìàñûç åòåäi. Íàóàøûºòàð ò¾ðëi àñïàïòàðìåí ¼ç áåòiíøå æ½ìûñ iñòåé àëàäû (ºàøàóëàðìåí, ôðåçåðëåðìåí, ËÒÍ òèïiíäåãi ñûðòºû òàðòó ½ñòàóøûëàðûìåí, ïàêåðëåðìåí æ¸íå ò.á.), òàëàï åòiëåòií íàºòû îïåðàöèÿëàð¹à ò¸óåëäi.

ÓÇ òèïiíäåãi êåøiêòiðóøi º½ðûë¹ûëàð ½»¹ûìàëàðäû æûíûñ êåñåêòåðiíåí, êàáåëü ¾çiêòåðiíåí æ¸íå ò.á. òàçàëàó¹à àðíàë¹àí.

Ï òèïiíäåãi ºàóûðñûíäàð ÊÎÑ òèïiíäåãi êåøåíäåðäå ұңғымаларды æîñïàðëû æ¸íå íåãiçãi æ¼íäåóäå ½»¹ûìàқабат түптерiнен ìåõàíèêàëûº ºîñïàëàðäû àëóäû ½éûìäàñòûðу ìàºñàòûíäà ½»¹ûìàëàðäû òàçàðòó¹à àðíàë¹àí. Ëåãèðëåíãåí òåðìî¼»äåëãåí áîëàòòàí æàñàëàäû.

ÃÌ òèïiíäåãi ãèäðîìåõàíèêàëûº ÿññûëàð

ÃÌ òèïiíäåãi ãèäðîìåõàíèêàëûº ÿññûëàð ұңғымалардағы àïàòòû æîþ êåçiíäå ñîººû æ¾êòåìåñií º½ðó¹à àðíàë¹àí.

ßññû º½ðûëûìäàðû ñîººûëàðäû æî¹àðû, ò¼ìåí, ò¼ìåí íåìåñå æî¹àðû æ¸íå ò¼ìåí æ¾ðãiçóãå ì¾ìêiíäiê áåðåäi.

ßññû åêi æ½ìûñ ðåæèìiíå èå: ìåõàíèêàëûº æ¸íå ãèäðîìåõàíèêàëûº, ñî»¹û ðåæèìäå æ½ìûñ ðåòiíäå øàþ ñ½éûºòû¹ûíû» ºûñûìû àëûíàäû.

Àóûòºóøû – òåãiñ íåìåñå íàóàøàò¾ðäåãi ñûíà ò¾ðiíäåãi àñïàï, ұңғыма¹à á½ð¹ûëàó º½áûðëàðûìåí íåìåñå êàáåëüìåí ò¾ñiðiëåäi. Åêiíøi ½»¹ûíû á½ð¹ûëàóäà àøóäà, тiзбектiгi æ¸íå á½ð¹ûëàó àñïàáûíäà¹û òåðåçåäå ºàæåòòi ðàéáåð àóûòºóëàðûí ºàìòàìàñûç åòóãå àðíàë¹àí.

Àóûòºóëàð, ñîíûìåí ºàòàð, ïàéäàëàíó тiзбегiндегi òåðåçåíi òåñóäå ½»¹ûìàëàðäû» íåãiçãi ½»¹ûñûíû» îñiíåí ºàæåòòi àóûòºóäû ºàìòàìàñûç åòóãå àðíàë¹àí, ñîíûìåí áiðãå, åêiíøi ½»¹ûíû á½ð¹ûëàóäà àñïàïòû» àóûòºóûíäà. Àóûòºóëàð қабат түбiне îòûð¹ûçóäà æ½ìûñ iñòåéäi (òàáè¹è íåìåñå ºîëäàí æàñàëûí¹àí).

Ó01-168, ÓÊ1-168, ÓÎÎÏ1-168 æ¸íå ÓÎÏ1-168 òèïiíäåãi øàðíèðëi åìåñ ºàðìàºòàð. Ұңғымадан 19 ìì äèàìåòðëi òàðòàëüäû àðºàíäû æ¸íå 22 ìì äèàìåòðëi êàðîòàæäû (ұңғымалардың қабырғасында жүргiзiлген физикалық сынаулар) êàáåëüäi, àë ïàéäàëàíó тiзбегiнде 168 ìì äåéií, àëó¹à àðíàë¹àí.

Áàñûëûñòàð, ½»¹ûìàäà àïàòòàí êåéií ºàë¹àí îáúåêòiëåðäi» æî¹àð¹û ½øûíû» ºàëïûíäà¹û áàñûëûñòû» àëþìèíèé ºàáû¹ûíäà àëûí¹àí áàñïà-òà»áà áîéûíøà àíûºòàó¹à àðíàë¹àí. Áàñûëûñòû» íåãiçãi ò¾éiíäåði çàòòàðäû» áàñïà-òà»áàñûí àëó¹à àðíàë¹àí á¼ëøåêòеðìåí êîðïóñ æ¸íå ºûñó º½ðûë¹ûñû áîëûï òàáûëàäû.

Негiзгi әдебиет 1 [§1, §2, бет. 254-278], 2 [§1-4, бет. 282-405], 4 [§10.1-10.8, бет. 547-773]

Қосымша әдебиет 10 [бет. 178-257]

Бақылау сұрақтары:

Ұңғымадағы ағымды жөндеу деп ненi айтамыз?
Ұңғымадағы ағымды жөндеудегi агрегаттар?
Ұңғымадағы ағымды жөндеу жұмыстары?
Жөндеу жұмыстары алдында қандай дайындық жұмыстары жүредi?
Салмақты көтеру жабдықтарына қандай жабдықтар кiредi?
ТКЖ қандай құралдар қолданады?
Арнайы жабдықтарға қандай жабдықтар жатады?
Ағымды жұмыстағы ауыспалы жұмыстар?
Құбыр ұстағыштардың атқаратын жұмыстары?
Фðåçåðìåí яññûның ауытқуымен тағайындалуы ?

Дәріс 11. Ұңғыларды іргелі жөндеу.

Ұңғылардың жер астындағы жөндеудің мақсаттары:

-ұңғының және ішкі ұңғылық жабдықтардың жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру;

-ұңғының және жабдықтардың сынуларын алдын алу және ұзақ уақыттықты көбейту;

-ұңғы дебитінің деңгейін бірінші уақыттағы деңгейге жеткізу немесе бірінші уақыттағы деңгейден асыту;

Сонымен бірге ұңғы деген ұғымның ішіне тек шегендеу құбырлары және ұңғы ғана емес, сонымен басқа қабаттың жақын аумағы және перфорация аумағында жатқызуға болады.

Мұнай өндіруші кәсіпорынның жұмыс істеу қабілеттілігін ұңғының жөндеуаралық жұмыс периоды арқылы аңықталады.

Ұңғының жөндеуаралық жұмыс периоды дегеніміз – бұл ұңғының бірінші жөндеуден екінші жөндеуге дейінгі нақтылы жұмыс істеген уақыты. Бұл ұзақтық бір уақыт периоды кезіндегі (квартал, жарты жылдық) ұңғы-күндерді осы уақыт периодында жүргізілген жер асты жұмыстарына бөлгенге тең. Жөндеуаралық период ұңғының қолдану уақыты, бұзылудың анықталу уақыты, жөндеуді күту уақыты және жер асты жөндеуге кететін уақыт бойынша анықталады. Сонымен бірге бұзылу ретінде жабдықтардың бұзылуы ғана емес, тиісті регламентте немесе техникалық құжаттарда көрсетілген мұнай өндіру мөлшерінен төмен мұнайдың өндірілуі де бұзылу ретінде қарастырылады. Бұл бұзулулар параметрлік деп аталады, олар тек қана тозған жабыдққа байланысты емес, сонымен бірге ұңғы жұмысының көрсеткіштерінің өзгеруімен де байланысты.

Ұңғыларды іргелі жөндеуі (ҰІЖ) деп — шегендеуші тізбектердің, цементті сақиналардың, түп алдындағы аумақтың жұмыс қабілеттілігін қалпына келтіруін, қауіпті жағдайларды жоюын, бөлек қолдану және айдау кезіндегі жабдықтардың көтерілуін және түсірілуін деп атайды.

Айтылған бағыттардың (жөндеу, ұңғы-операция) жөндеу жұмыстарының бірліктері бұл — жүріп жатқан ұңғының іргелі жөндеудің бригадасымен жүргізілген дайындау, негізгі және қорытынды жұмыстар немесе планмен қарастырылған және акт бойынша қабылданатын бригадаға тапсырушылармен ұңғыны берген уақыттан жұмыс бітірілгенге дейінгі интенсификация бөлімі (звено по интентенфикации).

Кесте 11.1

Шифр

ҰІЖ бойынша жұмыс түрлері.

ІЖ1

ІЖ1-1

ІЖ1-2

ІЖ1-3

ІЖ1-4

ІЖ2

ІЖ2-1

ІЖ2-2

ІЖ2-3

ІЖ3

ІЖ3-1

ІЖ3-2

ІЖ3-3

ІЖ3-4

ІЖ3-5

ІЖ4

ІЖ4-1

ІЖ4-2

ІЖ5

ІЖ6

ІЖ6-1

ІЖ6-2

ІЖ6-3

ІЖ6-4

ІЖ7

ІЖ7-1

ІЖ7-2

ІЖ7-3

ІЖ7-4

ІЖ7-5

ІЖ7-6

ІЖ7-7

ІЖ7-8

ІЖ7-9

ІЖ7-10

ІЖ7-11

ІЖ8

ІЖ8-1

ІЖ8-2

ІЖ9

ІЖ9-1

ІЖ9-2

ІЖ9-3

ІЖ9-4

ІЖ10

ІЖ10-1

ІЖ10-2

ІЖ11

ІЖ12

Тұйықталу-жөндеу жұмыстары

Қабаттың бөлек суланған интервалдарын сөндіру

Бөлек қабаттарды сөндіру

Цемент қабаттың герметикалықсыздығын жөндеу

Қолдану, аралық тізбектерінің артында кондуктор арқылы цемент сақинасын үлкейту

Қолдану тізбегінің герметикалықсыздығын жөндеу

Герметикалықсыздықты тампон арқылы жөндеу

Герметикалықсыздықты пластырь қондыру арқылы жөндеу

Герметикалықсыздықты азырақ диаметрлі шегендеуші тізбекті түсіру арқылы жөндеу

Қолдану немесе жөндеу кезінде жіберілген апаттарды жою

Қолдану процессі кезінде пайда болған апаттан кейін ұңғыдан жабдықтарды шығару

Шегендеуші тізбекпен апаттарды жою

Түпті және ұңғы оқпаның метал заттар тазалау

Ұңғыны қолдану кезіндегі жіберілген басқа да апаттарды жою жұмыстары

Ұңғыны жөндеу кезіндегі жіберілген аппаттарды жою

Басқа жер асты қабаттарына көшу және қабаттарды бөлшектеу

Басқа жер асты қабаттарына көшу

Қабаттарды бөлшектеу

ОРЭ, ОАЭ қондырғыларын, пакер-кесушілерді енгізу және жөндеу

Бұрғылаумен байланысты жер асты жұмыстардың комплексі.

Ұңғылардың жаңа оқпандарын зәру (кесу (зарезка) )

Цемент стакандарды бұрғылау

Тау жынысында оқпанның тереңдеуімен тізбектің башмақын фрезерлеу

Артезиан ұңғылары және шурфтарды жабдықтау және бұрғылау

Түп алдындағы аумақты өңдеу

Қышқылды өңдеуді өткізу

ГРП-ны өткізу

ГПП-ны өткізу

Түп алдындағы аумақты виброөңдеу

Түп алдындағы аумақты термоөңдеу

Түп алдындағы аумақты еріткіштермен жуу

Түп алдындағы аумақты ПАВ еріткіштермен жуу

Термогазхимиялық әдістермен өңдеу (ТГХВ; ПГД және т.б.)

Түп алдындағы аумақты өндеудің басқа түрлері

Айдаушы ұңғылардың өнімділік профилін теңестіру

Атылып қойған ұңғыларды қосымша торпедамен тесу және перфорация

Ұңғыларды зерттеу

Қоюлық түрін және өнімдік қабаттардың қазбаларын зерттеу, ұңғылардағы геологиялық тіліктерді дәлдеу

Ұңғының техникалық жағдайын бағалау

Басқа қызметке қолдануға ауыстыру

Ұңғыларды айдаушыларға аудару

Ұңғыларды техникалық аумақты алуға аудару

Ұңғыларды бақылауға, пьезомерияға аудару

Ұңғыларды жылу тасығыш және ауа қолдануға аудару

Айдаушы ұңғыларды жөндеу және қолдануға кіргізу

Бу- және ауа-айдағыш ұңғыларды құмға қарсы жабдықтармен жабдықтау

Бу- және ауа-айдағыш ұңғыларда құм тығындарын жуу

Ұңғыларды консервациялау және реконсервациялау

Жұмыстың басқа түрлері

Белгіленген жұмыстардан басқа тізбектің перфорациясымен байланысты жұмыстарды атап кету керек. Олар іргелі жөндеу бригадасымен екі жағдайда жасалады. Егер жаңа ұңғыларда бұрғылау бригадасымен ұңғыны беру уақытынан және қолдануға қайта қосу арасындаға уақыт бір ай болса. Бұл жағдайда мұнайға толық ұңғының тұрып қалуы кезінде, әдетте түп алдындағы аумақтың сапасын төмендетеді де іргелі жөндеу бригадасының керекті жұмыстарын өткізуінде қажеттілік туады. Сондықтан перфорация және мұнай ағының шақыру жұмыстарын ҰІЖ бригадасы орындайды. Екінші жағдайда перфорация перфорация аумағының изоляциясы және оның сіңімділігінің төмендеуі кезінде өткізіледі.

Ұңғының жер асты жөндеу жұмыстары үшін көп жағдайда оймалы (резьбовыми) құбырлары бар агрегаттар қолданады.

Қазіргі кезде агрегаттың екі түрі қолданады:

-құбырларды және штангаларды салуға арналған стационарлы көпіршіктермен (мостками) жабдықталған стационарлы мұнара және өзі жүретін базада құрастырылған қозғалмалы лебедка;

-дөңгелекті немесе табан шынжырлы базада қондырылған өзінің үстінде мұнара мен лебедканы алып жүретін қозғалмалы агрегат.

Біріншілер көтергіштер, ал екіншілер жер асты жөндеу агрегаттары немесе жай агрегат деп аталады.

Іргелі жөндеу агрегатының құрылыстық сүлбесі келесі құрылымдардан тұрады – арнайы күштік агрегат немесе қозғалғыш (ходовой) қозғалтқышының жабдық жетектеушісі бар өзі жүретін база агрегаты, іс атқарушы механизмдарға трансмиссия, көтергіш лебедка, тәл жүйесі және ілмекпен (крюк) жабдықталған діңгек (мачта), ротор, компрессор, сорап, свабирациялау үшін лебедка (лебедка для свабирования), қондырғыны жұмысшы және тасымалдау күйіне қондыру үшін арналған жүйе, басқару және бақылау пульті, көтері-түсіру жұмыстары үшін аспаптар мен механизмдер. Іргелі жөндеу үшін арналған аспаптар түрі мен өлшемдері бойынша әр түрлі болады және іргелі жөндеу базаларында сақталады. Ұңыға тек осы ұңғыдаға жеке жұмыстарға керек аспаптар ғана тасымалданады (фрездер, бұрғылау аспабы, ұстаушы аспап, мөрлер).

Дайындау жұмыстарының комплексі

Сағалық жабдықтардың техникалық жағдайы

Ұңғы сағасының техникалық жағдайын тексеру

ИӘ ЖОҚ

Сағалық жабдықтарды жөндеу

Ұңғының оқпаның жөндеуге дайындау

ЖОҚ ИӘ

Шаблон-мөрдің түсірілуі (диаемтр 6-12 мм кішірек

Ұңғы беттерінде парафиннің қатты бөлшектерінің шөгінділері бар

ЖОҚ

ИӘ

Шаблон-мөр түпке жетті

Ұңғы беттерін парафиннің қатты бөлшектерінен тазарту

ИӘ

ЖОҚ

ЖОҚ ИӘ

Кәсіпшілік-геофизикалық және гидродинамикалық

зерттеулер қажетті

Қолдану тізбегі герметизацияланған

ИӘ

ЖОҚ

ИӘ

ЖОҚ

Қолдану тізбегі герметикалы

ИӘ

Бөлгіш көпірдің бұрғылау

Басқа түрлі жөндеу жұмыстарын жүргізу

Типтік жобада ұңғыны жуу белгіленген

ИӘ ЖОҚ

Ұңғыны жуу

Жүргізілген жөндеу жұмыстарыныың сапасын аңықтау бойынша зерттеу керек

ЖОҚ

ИӘ

Негізгі әдебеит 1 [1,2, 254-278 бет], 2 [1-4, 282-405бет], 3 [10.1-10.8, 547-773бет].

Қосымша әдебиет 12 [178-257 бет].

Бақылау сұрақтары:

1.Жер асты жөндеудің мақсаты?

2.Жөндеуаралық период анықтамасы?

3.Іргелі жөндеу деп не аталады?

4.Тізбектің перфорациясы қай кезде істеледі?

5.Іргелі жөндеу агрегатының құрылыс сүлбесі?

Іргелі жұмыс жүргізу кезіндегі жұмыстардың істелу кезектігі?

7.Апаттарды жою кезінде ұңғыларда қаңдай жұмыстар жүргізіледі?

8.Іргелі жөндеу кезіндегі ротор және вертлюгтың міндеті?

9.Іргелі жөндеу кезіндегі сораптар және компрессорлардың міндеттері?

10.Іргелі жөндеу кезінде майысуға икемді жалпақ муфтасыз құбырларды қолдану?

Дәріс 12. Қабат қысымын ұстап тұру үшін арналған жабыдқтар.

ҚАБАТҚА ӘСЕР ЕТУ ҮШІН АРНАЛҒАН ЖАБДЫҚТАР:

Мұнайдың кеннен айналыс темпін және мұнай және газдың қайтарып беруін үлкейті үшін өнімділік қабаттар әр түрлі әсерлерге тап болады: қабат қысымын су және газ айдау арқылы ұстап тұру, ішкі қабат жану, термохимиялық және химиялық әсерлер, толқындық, гидроакустикалық әсерлер, қабаттың гидравликалық айрылуы және т.б. Жоғарыда айтылған әсерлерді орындау үшін көптеген әр түрлі жабдықтар керек. Айта кететін жәйт, жұмыстардың бір бөлігі жер асты жөндеу жұмыстары кезінде орындалады.

ҚАБАТ ҚЫСЫМЫН ҰСТАП ТҰРУ ЖӘНЕ МҰНАЙДЫ СУ ЖӘНЕ ГАЗБЕН СЫҒЫП ШЫҒАРУ ҮШІН АРНАЛҒАН ЖАБДЫҚТАР.

Мұнай кен орның колданған кезде мұнай бергіштігін арттырудың ең тиімді жолы бұл – қабат қысымын қабатқа су және газды айдау арқылы ұстап тұру. Осы кезде қабаттың қолданудың арындық режимі болады, ол әлсіреген режиммен салыстырғанда үлкен мұнай беріліске ие болады.

Айдаушы ұңғыларға суды айдау үшін өзендердің, теңіздердің, көлдердің, су горизонттардың табиғи сулары және мұнай дайындау технологиялық обьектілердің ағынды сулары қолданылады.

Мұнайды сумен ығыстыру жабдықтарының комплексі келесі құраушылардың тұрады: су алғыш бөлім, су әкелгіш магистралі, мұнай қабатына айдауға суды дайындау тазартқыш ғимараттар, кәсіп аумағында жоғарғы қысымды шоғырлама сорапт станциялары, суреттегіш гребеноктары бар ажыратып-таратушы құбырлар, бұл құбырлардан су айдаушы ұңғыларға барады. Ұңғылар фонтандық типті сағалық арматурамен, СКҚ тізбегімен және көп жағдайларда шегендеуші тізбектің негізгі бөлігін айдалатын судың үлкен қысымынан қорғайтын пакермен жабдықталады.

СУ ДАЙЫНДАЙТЫН СУ АЛҒЫШТЫҢ ЖАБДЫҚТАРЫ.

Қабат қысымын су айдау арқылы ұстап тұруы үшін қолданылатын су, әдетте су қоймаларынан (өзен, көл, теңіз) немесе сулы қабаттан алынады. Кен орынды қолдану кезінде өндірілген мұнаймен бірге шығатын қабат, яғни техникалық су қабат қысымын ұстап тұруы үшін де қолданылады.

Су су қоймаларынан арнайы дайындалған учаскелерден беттік ортадан тепкіш сораптармен алынады, бұл сумен бірге құм және тағы да басқа механикалық қоспалар өтпеуі үшін жасалады. Сорапты станция су қоймасының жағлауында немесе қалқып жүрген станцияда орналасу мүмкін. Қалқып жүретін сорапты станцияларда беттік қуаты жоғары сорапты агрегаттар қондырылады. Әдетте бұл электрожетектеушісі бар ортадан тепкіш сораптар. Қалқып жүретін сорапты станция суды бетке қарағанда тұрғылықты бір тереңдікте алады, бұл су қоймасындағы су деңгейінің тербелуіне байланысты емес.

Көп жағдайда арна астындағы сулар алынады, олар біршама тазалау болып келеді. Бұл жағдайларда су қоймасына немесе өзенге жақын жерде ұңғы бұрғыланады немесе құдық қазылады, ал су сифонды жүйемен немесе беттік сораптармен (егер су деңгейі жоғары болса), немесе әр түрлі типті ұңғылық сораптармен алынады.

Сифонды алу кезінде арна астындағы ұңғылар вакуум-қазандармен қосылады, бұл қазандарда 0,04-0,047 МПа разрядтау пайда болады.

Вакуум 0,03 м3/м берлісті вакуум-сораптармен және үлкен 0,086 МПа разрядтаумен ұсталынады. Ұңғыдағы су вакуум-қазандарға өзі жетіп, одан кейін беттік сораптармен сорылады.

Сифон арқылы су алу өзінің іргелі шығындары жағынан ұңғылық сораптармен су алуға қарағанда 20-30% аз болады. Су аз деңгейлі болған кезде АҚС және ЭОТС типті батпалы сораптар қолданады.

Сораптың шифрында келесі белгілеулер қабылданған: АҚС – артезианды құбырды сорап, бірінші сан – 25-ке бөлінген, ұңғының миллиметрдегі диаметрі, келесісі – метрмен алынған динамикалық деңгей астындағы сораптың минимальды батуы, ал соңғысы – сорап сатыларының саны.

ЭОТС сорабының шифрында келесі белгілеулер қабылданған: Э- электрожетектеушісі бар сорап, ОТ – ортадан тепкіш, С- су алу үшін, бірінші сан – 25-ке бөлінген, миллиметрмен берілген шегендеуші құбырдың ішкі диаметрі, екіншісі -куб метр сағатында берліген беріліс, үшіншісі – метрмен берілген сорап арыны.

Ішке айдау үшін беттік сулардан басқа қабат сулары да қолданылады. Көп жағдайларда апты (аптского), альбты (альбского) және сеномандық (сеноманский) ярустардың сулары алынады. Бұл судың температурасы шамамен 40°С болады. Судың химиялық құрамы мұнай кен орнының суларының құрамына ұқсас. Олардың араласуы кезінде мұнай коллекторын қоқыстайтын тұнба түспейді. Бұл ярустардың қабат суларында оттегімен күкіртті сутек табылмаған. Бұл сулар беттік суларға қарағанда жақсы ығыстырушы және жуушы қасиеттерге ие болады. Су бергіш қабаттар 700-1500 м тереңдікте орналасқан. Жақсы сіңімді қабаттар 300-500 м қалыңдықты болады. Ұңғылардың бір бөлігі фонтандайды, бір бөлігінде су алу үшін ЭОТС сораптары қолданады.

Қабат суларының қолдануы судың қабатқа айдауын оңайлатады, ал кей кезде бұл операцияны мүлдем қажетсіз етеді.

Қабатқа айдалатын суға келесі талаптар қойылады:

-Ол мүмкіндік бойынша таза болу керек және де үлкен мөлшердегі механикалық қоспалары, мұнай және темір қосылыстары, болмауы керек. Мысалыға ақаулы құмдақтың механикалық қоспаларының шеткі құрамы 20-30 мг/л, тотыққан темір құрамы – 1мг/л, мұнай – 50 мг/л дейін;

-жабдықтардың тотықпауы үшін құрамында күкіртті сутек және көмірсутегі болмауы керек;

-Құрамында өзінің өмір сүруі кезінде күкіртті сутекті бөле алатын органикалық қоспалар болмауы керек (балдырлар және бактериялар).

-Қабат суығына қатынасты химиялы инертті болу керек.

Сурет 12.1-де су тазартқыш станциясының типтік схемасы көрсетілген. Су көтергіш сораптардан (1) су аралыстырғышқа (3) жіберіледі. Ол жерге су ағынымен бірге дозалаушы аспаптан (2) коагулянттар және реагенттер түседі, олар судағы асылған бөлшектерді бекітеді, судың жұмсаруына және оның темір тұздарынан босатылуын қамтамасыз етеді. Суспензиялы жарықтандырушыда (4) коагулянт сумен интенсивті түрде араласады, осының нәтижесінде жарықтандырушы шахтада үлпектер тұнады. Су құм (немесе көмір) фильтрі (5) арқылы өтеді. Тазартылған су резервуарға (6) жиналады, ол жерден ол сораппен (7) кәсіпке жіберіледі.

Сурет 12.1. Беттік суларды тазарту станциялардың принципиальды сүлбесі:

1-су жүргізгіш; 2-дозатор; 3-араластырғыш; 4-жарықтандырғыш; 5-фильтр; 6-таза судың резервуары; 7-екінші су көтергіштің сорапты станциясы; 8- фильтрды жуу үшін арналған сорап; 9- кір суды жинау үшін арналған стояк; 10 – науа (лоток).

Ең күрделі жарықтандырғыш-ғимараттар (сурет 12.2.), үлпектерді жасап оларды жою және механикалық қоспаларды судан айыру үшін арналған. Аралыстығышты өткен реагентпен өңделген су, орталық стоякпен (1) тесіктері бар құбырлар (9) арқылы үлпек пайда болу камерасына (5) түседі. Үлпек пайда болу камерасынан су тесігі бар түп (10) арқылы жарықтандырғыштың асылған тұнба аумағына шығады. Үлпектерді асылған жағдайда ұстап тұру үшін тесікті түптің әрбір тесігінің үстінде судың айырылған ағыны жасалады. Үлпекті су осыған дейін қалыптасқан асылған тұнбадан өткенде фильтрленіп біртіндеп жарықтандырады (тазаланады). Жарықтандырылған (тазартылған) су перифириялы науаларға (3) жиналып, судың тазартылуы аяқталатын фильтрге бағытталады. Жарықтандырғыштағы артық тұнба орталық шахта (2) арқылы аумаққа (7) жүреді. Бұл жерде су түтікшілер арқылы (4) науаларға сорылады, ал тұнба түтікше (8) арқылы суағышқа немесе лайды алаңға жіберіледі. Жарықтандырғышты босату үшін клапан (6) қарастырылған.

Аумақтағы (7) тұнбаның биіктігі 2-2,5 м , ал жарықтандырғыштың аумағының биіктігі 1,5-2,5 м болады, осы параметрлерге қарап жарықтандырғыштың габариттерін көзге елестетуге болады.

Сурет 12.2. Су жарықтандырғыштың құрылысының сүлбесі.

ҚАБАТҚА СУДЫ АЙДАУ ҮШІН АРНАЛҒАН ЖАБДЫҚТАР

1.Шоғырлама сорапты станциялары.

Тазартушы ғимараттардан су кәсіпшілік аумақтағы шоғырлама сорапты станцияларына жіберіледі. Шоғырлама сорапты станциялары судың қысымын айдау қысымына дейін көтеріп, оны суайырғыш гребеноктарға және ары қарай айдаушы ұңғыларға жібереді.

Мұнайлы қабаттарда қабат қысымын ұстап тұру үшін суды айдау үшін сорапты станциялар ретінде ОТСС (ОТСС-30, ОТСС-60, ОТСС-120, ОТСС-180, ОТСС-500) ортадан тепкіш сорапты агрегаттардың негізіндегі блокты шоғырлама сорапты станциялар (БШСС) қолданады.

2.ППД жүйесінің сағалық және ұңғылық жабдықтар.

Арматура ұңғыға суды айдау процесі кезінде айдаушы ұңғылардың сағасын герметизациялау үшін олданады, одан басқа жөндеу жұмыстарын, айдауды тоқтатпай зерттеу жұмыстарын және қабаттың өнімділігін жақсарту жұмыстарын жүргізу үшін қолданылады.

Арматураның негізгі бөліктері – құбыр басы және елка.

Елка сорапты-компрессорлы құбырлар тізбегі арқылы суды айдау үшін арналған және де оқпан ысырмаларынан, тройниктен, бүйір ысырмалардан және кері клапаннан тұрады.

Тізбек басы құбыраралық кеңістікті, сорапты-компрессорлы құбырлар тізбегінің алқаларын герметизациялау үшін және кейбір технологиялық операцияларды, зерттеулік және жөндеу жұмыстарды өтізу үшін арналған. Ол ысырмалардан, тез жинағыш қосылғыштан және крестовинадан тұрады.

Айдаушы ұңғылардың сағасын жабдықтау үшін АНК-65х210 және АКН1-65-350 типті арматура қолданылады.

Арматурадағы тиекті құрылғы ретінде тік ағушы (прямоточная) ЗМС1 типті тиек қолданады. Затвордың (қақпаның) бөлшектері, яғни шпиндель және фланецті қосылыстардың тығыздаушы төсемі (прокладка) тотығуға төзімді болаттан жасалады. Қалған жағдайларда ысырма және арматура бөлшектері ысырманың және фонтанды арматураның сәйкес бөлшектерімен унифициалдаған.

Елканың бүйір бағыттаушысында қондырылған кері клапан су бағыттаушының зақымдалуы немесе айдаудың уақытша тоқтатылуы кезінде, ұңғыдан сұйықтың кері ағу мүмкіндігін жою үшін керек. Кері клапан тұрқы, ершік (седло), хлопушкадан, екі қайтқыш серіппеден және елканың бүйір бағыттаушысына клапанда қосу үшін арналған аудармашы фланецтен тұрады. Ұңғыға айадлатын сұйық ағынының әсерінен кері клапан хлопушкасы өсте айналып серіппені орайды. Айдаудың тоқтатылуы кезінде немесе су бағыттаушысының зақымдалуы кезінде ұңғыдан шыққан су ағыны және қайтқыш серіппеллер хлопушканы бастапқы жағдайға әкеледі, және ол тығыздаушы бетпен клапан ершігіне (седло) қысылып су ағының тоқтатады.

Сурет 12.3 Айдаушы ұңғыларға арналған АНК1 типті сағалық арматура:

1-тізбек басы; 2-тез жинағыш қосылыс; 3-манометрге арналған бөлгіш; 4- ЗМС1 ысырмасы; 5- кері клапан.

Негізі әдебиет 1 [1-3, 200-213 бет], 2 [1-2, 406-414 бет], 4[9.1-9.2, 467-506 бет].

Қосыша әдебиетте 10 [380-402 бет].

Бақылау сұрақтары:

Мұнайды сумен ығыстыру үшін арналған жабдықтар комплексі қандай аумақтардан тұрады?
Қабатқа айдалатын суға қандай талаптар қойылады?
Қабат суларын қолданудың қандай артықшылақтары бар?
Коагулянттардың міндеті?
Арында гребенка блогының міндеті?
Дренажды сораптар блогының міндеті?
УЭЦН-нің УЭЦП-дан қандай айырмашылығы бар?
УЭЦПК 16-2000-1400ХЛ5 шифрын талдап беріндер?
ППД-ға арналған өнімділік қабатқа суды неге айдауға болмайды?
ППД-ға арналған өнімділік қабатқа қандай газды айдауды ұсынылады?

Дәріс 13. Термиялық әсер үшін жабдықтар.

Мұнай өндіру кезінде қабатқа жылулық әсер дүние жүзінде көп таралды. Жылулық әсер әдістерінің және жылулық әсерді жасау үшін жабдықтардың көптеген түрі бар.

Қабаттың түп алдындағы аймаққа жылулық әсері, мұнайды жылулық агрегат арқылы ығыстыру және қабат қысымды ұстап тұру кезіндегі температура ұстап тұру қолданылады.

Түп алдындағы аймаққа жылулық әсер үшін бу, ыстық су және қыздырғыштар қолданылады (негінен электрлі). Қазіргі кезде күшті бугенераторлар, су қыздырғыш қондырғылар және қабаттың түп алдындағы аймақты электрожылутышы қондырғылар бар.

Мұнайды жылулық агрегат арқылы ығыстыру үшін күшті стационарлы су қыздырғыш қондырғылар шығарылған, суық сумен ығыстырылатын жоғары температуралы күшті жиектеулер (оторочка) қолданылады, қабат қысымын ұстап тұруының қарапайым жүйесіндегідей ішкіқабаттық жану қолданады. Жылулық әсерлердің әр түрлі әдістердің кей жағдайларында ұқсас жабдықтар қолданылады.

Сурет 13.1-те қабатқа жылулық әсер үшін жабдықтардың классификациясы.

ҚАБАТҚА ЫСТЫҚ СУДЫҢ ЖӘНЕ БУДЫҢ АЙДАУЫ ЖӘНЕ ДАЙЫНДАУЫ ҮШІН ЖАБДЫҚТАР.

Қабатқа ыстық судың және будың айдауы және дайындауы үшін ең көп қолданатын жабдықтар суды дайындаушы, суды жоғары температураға дейін немесе бу жағдайына дейін қыздыратын қондырғыдан, ұңғыға жылу тасығышты айдаушы жабдықтардан, СКҚ тізбегінің ұңғы оқпанының жабдықтарынан және кей кезде пакерден тұрады. Кей жағдайларда ұңғының жылу тасығыш қабатына беріліс кезінде герметикалығын сақтау үшін ұңғы оқпанының арнайы дайындығы керек.

Су деңгейіне батырылған суды жалынмен қызыдыратын жабдықтар шығарылған, беттік, сағалық және ішкіұңғылық бугенераторлар шығарылған және қолданылады.

ҰҢҒЫНЫҢ ТҮП АЛДЫНДАҒЫ АЙМАҚТЫ ҚЫЗДЫРУ ҮШІН ЭЛЕКТРИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТТЫҚ ЖАБДЫҚТАР.

Қабаттың түп алдындағы аймақтың электроқыздырғыштар және от қыздырғыштармен жылытуы (қызытылуы) ұңғыларда периодты негізінен парафинді-шайырлы қоспаны еріту үшін және түп алдындағы аймақтың өткізгіштігін арттыру үшін жүргізіледі. Түптегі максималды температура 82-180°С-та қызытудың ұзақтығы 5-7 тәулік бойы болса, онда 0,8-1,35 м радиустағы түп алдынағы аймақ қыздырылады.

Негізінен электроқызыдырғыштар және кей кезде от қыздырғыштар қолданылады.

Электроқыздыру көп жағдайда қабаттың түп алдындағы аймағын парафин және шәйірдан (смола) тазалау үшін қолданылады. Электроқыздыруды ұңғылық сораптың қабылдауында шығарып алынатын сұйықтың тұтқырлығын азайту үшін де қолдану мүмкін. Бірінші жағдайда түп алдындағы аймақтың периодты қыздыруын, қабаттан сұйықты алуыменен алмастырылады. Қыздыру кезінде ерітілген парафино-шәйірлі заттар сұйық алынуы кезінде шығарылады. Бұл түп алдындағы аймақтың өтімділігін жақсартады. Екінші жағдайда электроқыздырушы сорап жұмысы кезінде әрдайым жұмыс істейді.

Түп алдындағы аймақты қыздыру үшін арналған қондырғы ұңғылық қыздырғыштан, қыздырғыш ұңғыда ілінетін және қыздырғышқа энергияны әкелетін кабель-тростан және беттік жабдықтардан тұрады.

Ұңғылық үшфазалы қызыдырғыш (сурет 13.2.) U-формалы үш құбырлы электроқыздырғыштардан (ҚЭҚ) құралған. ҚЭҚ-тар перфорацияланған тұрқыға енгізілген. Олардың жоғарғы бөлігі изоляцияланған герметикалы баста орналасқан. Бұл бөлікте қыздырғыштарға кабель қосылады. ҚЭҚ-тардың өздерінде, диаметрі 17 мм болат түтікшеге кіргізілген және одан пресстелген магний тотығымен изоляцияланған, жоғары кедергілі сым болады. Магний тотығы тек қана жақсы изолятор болып келмей, сонымен бірге жақсы жылу бұрушы материал болып табылады. Қуаттары 3,5-тен 8,33 кВт-қа дейінгі ҚЭҚ-тар қолданылады. Қыздырғыштар қуаты 10-на 25 кВт-қа дейін болады. Қыздырғыштардың сыртқы диаметрі 112 және 75 мм. 112 мм диаметрлі қыздырғыштың массасы 60 кг, ал ұзындығы 3700 мм. Қыздырғыш сұйығының температурасы 100-200°С-қа дейін жетеді. Қыздырғыштың төменгі жағында аспаптарды қосу үшін резьба болады. Мысалыға термометрге арналған қалтаны ілуге болады.

Сурет 13.2 Ұңғылық электроқыздырғыштың сүлбесі:

1-кабель-трос; 2-ұстаушы бас (ловильная головка); 3-сальникті фланей; 4- клеммді бас (клеммная головка); 5- құбырлы электроқыздырғыштар (ҚЭҚ); 6- қабы (кожух); 7- аспаптарды қондыру үшін арналған муфта.

Кабель тростың токты әкелу үшін үш желісі және аспаптарды қосу үшін үш сигналды желісі болады. Кабель изоляциясы жылуға төзімді фторпласттан жасалған. Кабель-тростың сыртына жүккөтергіш сымның қабаттары өрілген (навиты). Сымның әрбір қабатының өруі (навивка) әр түрлі бағытта күш салу (нагрузка) кезінде кабель оның өруіне (оплетка) оралмасын деп оралған ((навивка) вить — өру, (оплетка) плести -өру). Беттік жабдықтар автомашинада және прицепте орналасқан.

Электроқыздырушы қондырғылардың шифрында келесі белгілеулер қабылданған, мысалыға ҰЭҚ-1500-25А: ҰЭҚ – қыздырғыштарды түіру үшін арналған ұңғыларды электроқыздырушы қондырғы; 1500- түсіру тереңдігі, м; 25- қыздырғыштың максиамл қуаты, кВт; А-конструктивті орындалуы.

Отты қыздыру тотықтырушы ауаның беріліс кезінде ұңғы оқпанында отын жағу арқылы жүреді.

Отты қыздыру үшін арналған қондырғы ауа беруші компрессор К-5, отынды (мысалыға дизель) беруші мөлшергіш (дозировычный) сораптан, жану камерадан және форкамерадан және тұтандырғыш құрылғыдан тұратын түптік қыздырғыштан құралған.

Түптік қыздырғышты ұңғыға СКҚ-ға сұйық деңгейінің астына сорап алқасының тереңдігіне дейін түсіріледі. Бірақ оны түсіргенде оның үстіндегі қысым компрессормен берілетін жұмысшы қысымнан артпауы керек. Сағадағы құбыр қуысына арынды құбырларды және отынды сорапты қосады.

Отынды-ауалы қоспа СКҚ-мен жану камерасына түседі. Құбырдағы жану қоспасын тұтындыру үшін, сыммен зарядталған ракетті патрон бар тұтындыру құрылғысын және бензинді түсіреді. Қыздырғыштың қасында қыздырғыш бөлшектеріне немесе қайсыбір кедергіге зональды құрылғының ұруынан ұрушы найза (копье-ударник) біруақытта ракетті патронның капсюлін және бензобактың диафрагмасын ұрады. Бензин айдалатын ауамен араласып, ракета заряды тұтандырылып бензин-ауалы қоспаны жағады.

Зональды құрылғының оты қыздырғыштың себуші-форсункысына кіріп айдалатын отынды-ауалы қоспаны жандырады. Отты қыздырғыш жұмысын бастайды.

1 кг отынға 17-20 м³ ауа беріледі. Жану процесінің бақылауы құбыраралық кеңістіктегі түтін газдарында СО₂ және О₂ құрамына қарай жүргізіледі. Отты өндеу әдетте 15-30 сағат жүреді.

Тұтандырғыш электрошырақтары (свечасы) бар отты қыздырғыштар болады. Бұл қыздырғышта да отын-ауа қоспасы құбырлармен беріледі, бірақ отын тұтандырғыш электросвечамен жағылады. Энергия шыраққа беттен кабель арқылы беріледі.

Отты қыздырғыштардың қуаты 5,8-23 кВт болады.

Негізгі әдебиеттер 1 [1-4, 213-241 бет], 2 [1-5, 424-433 бет], 4[9.3-9.3.1.4., 506-527 бет]

Бақылау сұрақтары:

Қабатқа жылулық әсер не арқылы жасалады?
Қабатқа жылулық әсер үшін арналған жабдықтардың классификациясы?
Ұңғылардың қай түрлерінде жылулық әдістер қолдануға ұсынылады?
ҚБГҚ қолданудың кемшіліктері неде?
Электроқыздыру қалай жүреді?
Ішкіқабат жану қалай жүреді?
Электроқыздырғыш қандай бөліктерден тұрады?
Ұңғыға жылу тасығышты айдағанда жылулық шығындарды қалай кішірейтуге болады?
Құбырлардың термиялық желілі ұзындауын қалай компенсациялауға болады?
Электроқыздыру және мұнай өндіруді біруақытта өткізуге бола ма?

Дәріс 14. Пласта коллекторына әсер етуші қондырғылар.

Қабатты қышқылмен өңдеу және қабаттың қандықты болу аймағы.

Мұнай залеж дерінің құрлысы және құрымзы, техниканың откізу едекигеліктері, ұқғыманың эксплуатациялы және қатырудың эртүрлі талаптары қышқыл негізіндегі түриі композыциялы қоспа, технологиялық сызба кусқал және регламент откізудің осы неүрдегі әсер енгуіи қалдануды талаптандырады.

Қышқынды әсер етушілерді қолдану:

Мұнай шығарушы және судан-айыру уңғымаларын эксплуатацияға енгізу немесе меңгеру кезіндегі қандықты болу аймағын өңдеу;
Осы ұқғымалардың өндірудіи жоғарылады кезінде қалдықты болу аймағын оңдеу;
Ұңгыманың су айдау және мұнай шығару процесстарышен талаптандырудан фільтрді тазалау және қалдықты болу аймағын, қорғау.
Ұнғымалық қалдықты бону аймағындағы фильтрді тозалауды, уңғыша жойдеу процесстерінің талаптандарудан қорғау;
Ұңғыма эксплуатация процеммтерінің талаптарынан, жерасты қондырғылыры және колланаларда түзілуін жою;
Кондықты болу аймағына басқа да иниңирпенген әдістердің әсер етуі.

Қышқылды әсер енеу кезіндегі базалы реагент терге тұзды (хлорсутек HCl) және балқышаныплавиковая (фторсысутек HF) қышқылдар жатады. Ұңғыманы меңгеруде және интенсификация ағыны мен айдануда басқада орг-қ жәненеоргантк-қ ңыш-р, мыс-сірке ңыш-ы қолданылады.

Қышкылдың қурашының рецептурасын бірден-бір негізгі анықтаушыға корректордың технологиялы текні қурамы жатади. Қурашында тунба тұзуші қоспасы (сульфаттар, талір қосылистары ж/е т. б.) жөк карбонаты коллекторларды тұз қышқынымен сайлаған жоқ, тұз қышқылының құрамындағы жұмыс концепциясын мыналарды ескере отырып анықтайды)

Құрамындағы ерігіштік қаслежі мен тектің ерігішелік жылдашдығы және қышқылдың нейтралданды;
Коррозиялы активтігі;
Эмульгирлеуші қасиеті;
Пласталы сумен араласқан кезде тунба тұзуші қаслеті;
Пласталы қысым коленімен.

Колррозиялы ингибитор нежінде қолданылатын реагенттерге келесі талаптар қолдылады ;

Ингибитор эффективтілігі металдың коррозиялық жылдашдығын 25 см азайтыпан және аз концентрациялы арзан қулдылықты қаштамасіз етуі кік;
Қолданылған қышқылда ерігіштілігі жақсы бояуы кік; тек аз ғана ерігіштілігі тұрыңсыздиғы руқсат етіледі, ол фильтрация кезінде бақалмауы қажет; қышкылды карбонаттармен нейтралдаған кезде ингибитор тунбаға түспеді кенес (тузданды); -урамына кіруші ингибитор же композициялы қоспалар реакция өнімдерімен тұнба түзбеуі кік.

Қабатты қышқылды өндеу қондырғылады.

Қабатты өңдеу қышқылды қондырғылары –жалпы жағдай да қышқып сақтау базасы, олардың ерітін-дісін дайыкдау, қышқынды ұңғынаға айдау және тасымандауға арнөн агрегаттар ж/е ұңғыма қондырғыларынан (ушғыма ішіндегі ж/е устьевого) қуралады.

Қышқылдар мен оның одіжінділерін тасымалдау үшін арнайы агрегаттар ж/е кисловоздар қолданылады. Кислонеовоз КП-6,5-те цистерна, орталықты сорғеш, және арматуралы бөгененгі қубирлары бар цистерна гуммирован ішілде. Оның сылымдылағы 6м3. Сорғыш қышкылға төзімді 3Х-9В-3-51 3526 м напорда 29-60м3/сағатына бере алады. Сорғыш дигательотан луымен жумыс істеіді. Кислотовоз КП-6,5 КрА3-255В автомашинасына қондарылван.

Уңғымаға қышқынды айдау және тасымардау үшін «Азинмаш-30А» ж/е АКПП-500 агрегатықолданылада агрегат «Азинмаш-30А» (13,3 суретте) КрА3-257догелекті прицепі бар автомашинасына қондорылған. Автоколікте екі отсекті (күрделендірілген агрегата біреді 2,7 м3колемді, а екіншісі 8м3) цистерна қолдырырған цистерна гуммиров ішінде. Әрбір отсек арналды қақпақты. Агрегаттағы қуборларде гуммировирленген. Автомашинадехимреагентер үшін арналы болек1 баллоны бар.Баллан сыйымдылығы 0,2м3.

Соргғыш 2 агрегатты 5 НК-300 үш горизонтальді, бірбағыпіпі цызменніпеі. Редуктор ж/е кордан, коробкалар күшін ж/е двигательден әкеледі. Сорғыш 100-1200 мм ауыпоты ллужерден турады. «Азинмаш-30А» агрегаты 6м3сыйатын 4 цистерналы әоңгели тиегіші бар. Цистерна екіге өпінген. Метопл. Цистерналар ішінен резинамен қапталған.

Қайтып оралтын сорғыштар мен басқа барлық сорғыш қондырғылары автоколікті, тракторлар, қуртты тасымалдағине ж/е де арнайы рашалар даңгылында жондеу, цементеу кезінде түрлі сүйың ортадан айыред үшінарналған, пластардын гидроликалық айырымы ж/е перфорациялық құмдысу сорғасы, пластың кандықты болінген аймағын қышкылмен өңдеу, қумтасты тығын жуу ж/е мунай, газ ж/е басқа де ұңғымалардың жуу жумыстарын. Мемлекеттік стандартқа еәікес «Мунайолдіғісіндегі жылжыманы сорғыш қондырғапары. Парашепер түрлері ж/е пегізгілері» МЕСТ 28922-91.

Стандарт үш түрлі сорғыш қондирғыжадын орнатады.

УН-қосымша технологиялық ыды (өмегегіш бак, цистерналар) қажет етпейтіи сорғыш қондырғысы.

УНБ-олшегіш бакты сорғыш қондырғысы.

УНЦ-сүлтық ортана тасымалдауга арнғ. Цистерналы сорғыш қондырғысы.

Сурет 14.1 Цементеуге арналған агрегат ЗЦА-400:

1-автомобильді база; 2-күшттік қондырғы; 3-арынды көмекші құбыр өткізгіш; 4-корбка берілісі; 5-басқару пункті (пост); 6-сорап; 7-өлшеу багы; 8-қабылдау құбыр жүиесі; 9-арындыы құбыр жүиесі; 10-аккумулятор.

Дәріс 15. Жинау және транспорттау жүиесі. Жинау және транспорттау жүиесінің элементтері.

Ұңғыманы өндірудегі өнімді дайындалу ж/е жинауғы арналған жабдықтар.

Мұнай ж/е газды тасымалдауға ж/е дайындаудағы арналған жабдықтар, ал қабатты суды пайдалану немесе сақтау мұнай мен газдың шығымын азайтуды үлкен роль атқороды. Мұнайды жинау мен дайындауда ұзак шығын кәсіптік құрылымдық.

Ұңғыма өнімін жикаудың жоллы жүйелік схемасы.

Ұңғыма өнілік жикаудын жоллы жүйелік схемасы 15.1 суретте карсеттіген. Мұнай газ, қабатты суды жинау мен дайындау схемасы келтірілген. Жүйе проц. Қатарын біріктіпу мен операция принципі ж/е келесі тұмыстарды орындайды.

Эмульсияны бұзу, оны құбырмен тасымалдау мен газды сепарациядан откізу; бұл процестер – тасымолдаушы жүйенің тутқырлығын томендему, парафин. Судан Мұнай ды болу, өлшеу-беру операциясы өнімді топтыру шикізатты резервуалдау.

Біріншілікж/е мұнай қубырларын де эмульсиялау, оны технологиялық мұнай ды, дайындау цикл қаймару.

Мұнай мен сү сапосын ж/е опердың біріккен тазолоуынбасқару.

Өнім орындарына қозмет көрсету ж/е мұнай сапосын жоқсарту(15л) схемада ұңғыма онімің қондарғы («Спутник»)түседі. Одан мыққан газдолған мұнайлы су эмульсия де эмульгаторды оңделеді. Ол эмульсия қабыршағы турбиналық режимде (Re=2000-25000) косілтін қубырды жолжол диағонды био ыдыратыді олдын опа ыдыратылған эмульсияны ыстық ластырып оны тамшы түзетін секция (болімге) жібереді. Эмульсия ағымына суды қосу ол тамши тузуін жақсаркады ж/е болгім (сепараторді) фазаны жырдам боліп алуға мүнкімдік береді.

Сепаратордан шыққа дегаздалған қурамында су томшылары бармұнай 400С ысытыпыды да, тамшы түзуші секциядан толықзаламысдану үшін тундырғышқа келіп түседі. Болінген газкомпрессор арқ. Газ жинағышқа келіп түседі, ал судан болікган залапсызданған мұнай толины түзушіден тузсыздану үшін туиндырғышқа келеді. Одон әрі ол буферлі емкость келеді, сосын сорғышлен сорылып олып, ж/е одын әрімұнай сорғыш стокциясында сорғыш орқылы берілгеню

Ұңғыма өнішін жинау мен дайындаудағы қондырғынаң кегізгі тобтарынкарсетудегі техн. схема.

Сурет 15.1. мұнайды жинау мен дайындау, пласты су мен газ схемасы.

Біріктірілген операциялардын тормақтаулуы: А-суйықты тасымалдау, тутқырлақтытөмендету, парафин жиналымын болдырмау, эмульсияны бүзу, біртіндеп ағымбору (қабаттыу); Б- орта молшердегі тамшыларды ірілендіру, турбулентті режимде мұнай ортасындағы оленажді су тамшысын тазылау, алдын опа газды сепарациядан откізу, газ коаллесценциялы қосылуы; В- газ копіршіктерін бүзу, газды іпіктеу, дренажды су қурамындағы су глобул қысу, гидрофильді суйықты фильтрдей газ кеқен энергиясының глобулын бүзу, суйақ флотация, суды тастау; Г-ыстық сепарация мен деэмульдеу, жылту, жұқа дисперсті эмульсия болігіндегі болектенген қабықшаны бұзу, турбулентті режимдегі коалесценция, мұнай ж/е су ағымындағы боліну; Д-жеңіл фракцияларды іріктеу, конденсатты мұнайға кайтару, тұзды жуу, ағымды болу, суды алу, мұнайды іріктеу; Е- гидродинамикалық эффектерден арзылы мунай ды тосымалдау мен сапасын жақ сарту,мұнайдың резервуарға шаққан сумен өтіндегі ортақ операция; З-турбуленттік режимде лас суды ірілету мен тасымолдау; И- сулы гидрофабті сүзгіште суды тазалау; 1-ұқғыма; 2-орнатылған; 3-деэмульгаторды беру; 4-қубыр; 5-I, 5-II, 5- III тамшы тузуші; 6-үшфазолы сепараторлар; 7- жолдағы жылытқыш; залалсыздандыру матосындағы тұнытқыштыр; 9-компрессор; 10- нағыздолған суды беру; 11- тузсыздану сатылындағы тұныткыш; 12- мұнайғы буффеліқұрылыш; 13,16 — мұнай сорғыштар; 14- мұнай сапосына анализ, 15 — өнім резервуары; 17 – су сорғыш; 18- суғы керек буфери сыйымдылық; 19- тотығу ингибиторын беру; 20 – гидрофобты фильтрмен тұнытқыш; 21 – суды гидродинамикалық тазалауға арколған қубыр; 22- мунайды жинағыш; 23 – мығык өпшегіш.

Жинағыш құрал – бул өпшеуіш; кұрыл, біріншілік газ сепараторы, реагент беретін құрылғы, (басты) сорғыш станциялар мен уборлар.

Ұқғыма өнімік дайдандау, құралы – бул сепораторлар, тунытбастапқы өнімдері тасымалдауға орнолған құралдар мен сорғымтыр.

Ұқғыманның дебитін өмнеуге арнолған қондырғы.

Әр ұқғыманы өңдеуден кейін бакылау ушін мұнай дын дебитторын газ ж/е суды өпшеу к/к. Ұқғымо өніміндегі механикалық қосполар санын білу к/к. Мәәліметтер ұқғыманың эксплуатация режімі мен шыққан жерін толық бақылар отыруға, оқаулар кезінде керекті шаролар қолдануға мүмкіндек береді.

Олшиқторған аймақтын бұзылуына байганысты ұқғыма өнімінің құрамындағы механикалық қоспалар көбейеді – осыған орай, жумысрежимін өзирту, ерде алшақтолған аймакты бекіту керек.

Дебит ті оп шеу үшін көбінде сепорациялық — өлшегіш қондырғы пойды өлшеу үшік олдымен ұқғыма өнімініз құрамын бір біріпен боліполамыз, еғни, сепарация процесі керек. Практика жүзінде жекеж/е топтық сепарациялық — өлшеғім қолдырғы пайдаланды.

Жеке сепарациялық — өлшегіш құрылғынв тек бір ұқғымады ғана қолдакады. Ол тек бір газ сепараторы, өлшегіш ж/е қурылғы.

Топтық сепарациялық – өлшегі құрылғы өзағынды система бірпешеұқғымады лайд. Ол газ сепаратор, олшегіш бөлгіш (торатушы) бакареялар ж/е қубырлардан түрады.

Ұқғымадан шыққан өнім (фонтанды, газлифтті, сорғыш) бөлгішбатареяға әкелікеді. Бір ұқғыманы өлшегішке қосқанды, қолғап ұқғымалардын өнімдері оропосты оршеусіз коллектогрға түседі.

Шағым ұқғыманың кіші линиялық қысым системасындағы өнім жинағым болады. Ол апшегіш шынылар мен рейколордан түрады. Шыны трубкадағы мұнайдың дейгейіне қарал ұқғымалардың дебітін онықтый ды. Қазғыма жүйеде автоматта сапорациялық — өлшегім құрылғы қолд.

Мұнай өндіретін ұқғымалыр өнімік өпшегім қурал, мысорры «Спутник» жіберді, онда ұңғышағы берілетің көпелік периодты олшейді, суйықтығы судың ж/е бос газдардың пойыздық құрамын онықтайды. «Спутник-А», «Спутник-В», «Спутник 540» ж/е «Спутник –Б40-24» қолд. «Спутник Б40 (15.2 сур.) к қондырғы қарастырамыз.

Ол берілген программа бойынша ұқғыманы өпшеуге автоматты түрде қосылады ұқғыма дебитін автоматты өпшейді. «Спутник-Б40» қондырғысында мұнайдыс автоматты олған өлшегіш орнатыған, ол, мұнай, анықтайды, турбиналақ, судық пайыздық қаамын, уздікеі, анықтайды турбиналақ шығын өлшегіште 15 мүнай гидроциклоннан шыққан газдардың санын автоматты түрде өпшейді. Суйықтың турбинолық шығын өпшеғіш СТШ 1-50 в «Спутник –Б40» гидроциклон сепараторыныңсұйықтың жағында технологиялық сыйымдылық орналаеқан.

«Спутник-Б-40» сонымен қатар «Спутник-Б» ж/е «Спутник- А», аркылы ұкғыманың суланғаң ж/е суланбаған дебитін бөлек өлшеуге б/б. 2 ұқзыма супонған, ал қолдан 12 ұзғыма «Спутник-Б» қосыпдан таза мұнай береді, 1 қайта клопон қопмен жабылады ж/е сулы үқғымадығы өкімсулы ликтемен 12 задвижка (субулия) ОРҚ 3 жикағыш коллекторғы жіберіледі. Ұңғы өнімі таза мұнай ға берілген, оны көп жолды ПСМ ұқтыма бүдысына жібереді, одан оп 6 жинығыш коллекторгы түседі, 23 сусоң мұнай коллекторға келеді.

Сурет 15.2 «Спутник-Б40» схема.

1-қайты клапандар; 2-суырма; 3-ПСМ көл жолды ұқғымағы ауыстыру; 4-ұзгыманы роторпы қосулғыш; 5-өышегіш; 6-ортақ, сызык; 7- 8 — сулы мұнай коллекторы; 9- ж/е 12 -Ұжабаң) суарма; 10 ж/е 11- (ошық) суорма; «і – гидроциклонат сепаратор; 14 – қосым төменде реттегіш; 15- шығынопиягіш газ; 16- золотниктер; 17-қалқағым; 18- суйыкмығын есептеу; 19-поршененді қақпа; 20- ылгал өлмегіш; 21 –сулы; 22-электргі двигатель; 23- сусыз мұнай коллекторы; м- ұқғымадин сызығытор.

Өлшегішке қойылған кез келген ұқғымоның сұіықтығын ротор 4 ұқғым қосқыштан13 сепаратор 13 жібереді. Сепаратордан газ жығатын жерде қосым томендеусы 14 реттегіне орнатылған, сепаратор мен 15 соз мығышын орасындағы тұрақты төмендеуін қолдойды. 16 ж/е 16 а золотникті механизм тұрақты қысым томендеуін береді, 19 поршенді қақлақты тұрақты томендеу беріледі.ұқғымалардығы суйықтықтықты келесі түрде олшейді. 17 –қолқығым шеткі томен жағында орколосқонда қалқығым механизмі жоғарғы вилка жоғары золотниктің басады, соңында 14 реттегіштегі жоғары қысым 19 поршенді қақпақтың оқ жоқ бөлігіне беріледі ж/е. Қысым 19 поршенді қақпоқтың оқ жоқ болігіне біріледі ж/е суйык түсүін тоқтатады ж/е 18 турбиналық шыгым өлшегім жумыстын тоқтатады суйық кезден бостап сепаратордағы суйыктык деңгейі өседі. Суйықтыө деңгейі меткі жоғары жағына жеткенде копқығыштың төменін вилка механизімі 16а золотник басылады, 14 реттегіштегі доғарғы қысым 19 поршена қақпақтыз сол жөқ болігіне әсер етеді ж/е оны ашады; суйыктыктың жуйесі басталады ж/е турбиналық шығымолшегіш өзінен өткен субықтықты есептіп алады.

«Спутник» мұнайдың сусыздануын райызың 20 ылғанөпшегіш орнитыпған, ұқғымадан мыққан борлық өнім садан отеді. Сонымен қатар «Спутник-Б40-24» бар, ол «Спутник Б-40» тек қосылатын ұқғыма санышен ғаже ерекшелінеді, яғни, «ң ұқғыманың орнына 24 ұқғыманы іске қосуға болады. Ал қолған мәліметтер тура «Спутник — Б40» смеқты.

«Спутник –А» ж/е «Спутник В» қондырғылары. «Біроқ «Спутник В» ұзғымаға берілген суйлықтығының көлемдін олшегіші қолданады. Ол турбиналың шығын өлшегішке қорағанда мұнай дың қүрамында парафин коп болмося дәр қорытынды береді. Егер парафин көп болса ол опшегіш қондыргынық ыдына қарай ауыткиды ж/е дәл қпмем бермей. Соңғы жылдары коптеген фирмалар, соның ішінде ө конверсиялы, ұзғымы өнімдерініздебитін өпшейтін қондырғы құру мен шығару төқрегінде көптеген жумыстар жургізіп жатыр мосалы ұялы олшейтін қондырғы ҰӨҚ, ол мұнай ұқғымаларында онділіпген мұнай ж/е газ суйықтықты автоматты ж/е қол режиміндк өпшеуге арналған.

Ұсепы коңдыргыдан басқа стационарлы қондырғы шығарылып жатыр онде оналогиялы техникалық түсіпіктеме бар, бірақ ұқғыма бутағында жумыс істеді, мұнай шакифольдеріне ауыстырылатын қосымша қондырғымен жабдықтолған.

Мұнай өндірісінде ұқғыма дебітін өптеуіш СКЖ көп қолданады, Татарстанды «ИТЭС» ИПО мығарған.

Казіргі кезде мұнай газ ондіретін аймақтарды қозғарлары. ПСМП-ТП қондырғысы мұнай ұқғымаларыныз өнідірілуін метрологиялық бакылау үшін ж/е суйықтықты тәуліктікі дебитін жоғары дәрежені өндірісін опшеуде, мұнай ж/е суды сұйықтық пен мұнайдаң іпеспелі газын тура массалық өпшеуде қолданады. Қондырғы технологиялық блок пен аппараттық бөлімдер, автокөліл тиегішінде екі турады.

Жоғары газ фактор ұқғыма дебитін опшеу үшін, қозғыпмалі апаратор қопданышуы онди апдын она бөлімге мен газ опшемінен турады. Қалған газды суйықтық ЗУ АСМА-ТЛ (Т) қалыпты ошиегіні жуйесіне келеді.

АСМА қондыргысы ұқғыма суйықтығын оталмыс масса бірлігі мұнай ж/е су, суйықтықтың тәуліктік бақыпау.

Негізгі әдебиеттер 1 [1-2, 280-295 бет], 2 [1-5, 436-459 бет], 4[8.1-8.5, 401-467 бет]

Қосымша әдебиеттер 10 [ 402-451 бет].

Бақылау сұрақтары:

Жинау жабдықтары қандай негізгі элементтерден тұрады?
Ұңғыманы дайындауға арналған негізгі қандай элементтерден тұрады?
Ұңғыма дебитін өлшеуге арналған жабдықтар?
Жинау жүиесіндегі таңдау тәсілі қандай факторларды анықтайды?
Өзіндік ағымды жинау жүиесі?
Жоғары арымды жинау жүиесі?
Сұйықты газдан бөлу жабдықтары?
Ұңғыма өнімінің көлемін өлшеу әдісі?
Мұнайды тұзсыздандыру жабдықтары?
Құбыр жүиесінің классификациясы?

2.3 Практикалық сабақтың жоспары

Практикалық сабақ 1 «Фонтанды және компрессорлы ұңғыманы пайдаланудағы СКҚ-дың есебі».

Тапсырма:

Бұрандамалы қосыныстағы қозғаушы жүктешені анықтау.
Трубоның негізгі денесіңдегі шекті нүктемені анықтау
Есептік нүктемені анықтау
Белгіленген төмендіктің тереңдігін анықтау
Сорапты копрессорлы құбырдағы ішкі қысымның жіберілуін есептеу
СКҚ-дағы нақты қысымда есептеу
Есептелген мәндерді қорытындылау

Методикалық нұсқаулар

СКҚ-ның түрлерімен танысу
СКҚ-ның жұмыс істегіндегі жүктемесін анықтау
Есептеудің мәндерін дәлелдеу

Негізгі әдебиет: 1 [§2, бет. 7-17], 2[§2, бет. 66-75], 6 [§1,2 бет. 9-18]

Бақылау сұрақтары:

Қозғаушы жүктемені анықтау
Яковлев формуласы Яковлев-Шумилов формуласыныан айырмашылығы қандай?
Жүктеменің қайысы есептеуіш болып табылады және неге?
Шумилов Коэффициенті нені ескереді?
СКҚ-ның қысымның жіберілуін қалай есптейді?
Көтергіштің ұзындығын қалай анықталады?
СКҚ техникалық құрылымдардың табуымен қалай есептелінеді?
СКҚ-ның квалификациясы қандай?

2 Практикалық сабақ 2 «Флонецті қосылыстағы фонтанды арматураға әсер ететін күшті есептеу»

Тапсырма:

Флонецқа түсетін қысым күшін есептеу
Флонецқа түсетін экчплуатациялық күшті анықтац
Жүктеменің қайсысы есептеуіш болып табылады және неге?
Эксплуатациялық күш қандай күштерден тұрады?
Неліктен Монифольд салмағының күші коэффициент 3-пен қолданылады
Қандай жағдайда күштің температураға қатысты өзгеруілі ескеріледі?
Жүктелген шпилькадаға күшті қалай анықтауға болады?
Шпилканың кілтпен жіберілген тартылу қалай анықтайды?
Шпильканың есептелген тарту моментін қалай анықтауға болады?
Төсемнің жасалу материалдары қандай?

Методикалық нұсқаулар.

Фланецті қосылыстардың түрлерімен танысу
Фланецқа қосылғышқа әсер ететін жүктеуді табу
Есептелген мәндерді дәлелдеу

Негізгі әдебиет: 1[§1-5, бет. 27-49], 2[§3-4, бет. 76-100], 6[§1.1, бет. 3-9]

Қосымша әдебиет: 4 [бет.7-20]

Бақылау сұрақтары:

Фонтанды скважиналардың негізгі шарттары
Фонтанды арматура қандай элементтерден тұрады?
Құбыр басын тағайындау
Фонтанды арматураны қалай топтастырады
Фонтанды елкаға қандай параметрлер негізгі болып саналады?
Ілмектің құрылғыларын тағайындау
Ілмектің топтасыруы және реттеу құрылғысы?
Ысырманың жетіспеуі?
Флонецті қысылыстың топтасуы?
Флонецті қосалыстарды есептегенде қолдану күші қандай күштерден тұрады?
Манифольды тағайындау
Үштік фонтанды шыршаның артықшылығының түрлері?
кресті фонтанды шырманың кемшіліктері

Практикалық сабақ 3 «Ілмекті есептеу және фонтанды арматуралардың дроссельдеу құрылғысы»

Тапсырма:

Шпинделді сыналы ысырмадағы осьтік күшті анықтау
Шпиндельді сыналы ысырмадағы айналу моментін анықтау
Маховиктегі моментті анықтау
Тығыздалған сақинадағы қысымды анықтау
Штуцердің диаметрін анықтау
Штуцердің жоғалту сғынын анықтау
Есептеулердің қортындысы бойынша есептеулер

Методикалық нұсқайлар

Дросселді және тиекті құрылғының конструкциясын үйрену
Құрылғыға әсеретуші, күшті анықтау
Есептеулер бойынша құрылғыны таңдау

Бақылау сұрақтары:

Шпиндельдегі өстік күштің пайда болуы қалай болады?
Сынаға кірер жерде қандай күштер әсер етеді?
Тік ысырманы жабуда қандай күштер әсер етеді?
Реттеу құрылғысы қалай классификацияланады?
Реттеу құрылғыны жасау материалы?
Тиекті құрылғы қалай классификацияланады?

Негізгі әдебиет: 1[§1-5, бет. 27-49], 2[§3-4, бет. 76-100]

Қосымша әдебиет: 8[§4, бет. 114-118]

Практикалық сабақ 4 «Жіберу клапанның орналасу құрылғысын есептеу және компрессорлы көтерудегі жіберу қысымын есептеу»

Тапсырма:

Бір жақты көтергіштің дөңгелекті жүйесіндегі, жіберу қысымның көлемін анықтау?
Екі жақты көтергіштің дөңгелекті жүйесіндегі, жіберу қысымның көлемін анықтау?
Қабаттың сұйықты соруының жоқ кезнде, жіберу қысымның орталық жүйесіндегі көлемін анықтау?
Қабаттың сұйықты соруының бар кезнде, жіберу қысымның орталық жүйесіндегі көлемін анықтау?
Компрессорлы көтергіштің жіберу клапанның құрылғысындағы тереңдігің анықтау?

Методикалық сілтеулер:

Клапан конструкциясын үйрену және қарастыру
Жіберу қысымнын анықтау
Есептеу нәтижелерін тексеру

Негізгі әдебиет: [§5-9, бет.44-58], 2[§5, бет.100-109] 7 бет. 237-242]

Қосымша әдебиет: 12[ бет. 237-242]

Бақылау сұрақтары:

Жартылай жүйелі көтергіштің артықшылығы?
Екі жақты көтергіштің кемшілігі?
Жіберу қысымын қалай төмендетуге болады?
Максималды арналған тесік санын және номограмма бойынша аймақты қалай анықтаймыз?

Практикалық сабақ 5 «Электрлі ортадан тепкіш сорап қондырғы жабдықтарын таңдау және есептеу»

Тапсырма:

Сорапты құбырдың диаметрін таңдау
Батпалы сораптың керекті орынын анықтау және сорапты таңдау
Кабельдағы электроэнергияның жоғалуын анықтау және сорапты таңдау
Қозғалтқыштың қуатын анықтау және қозғалтқышты таңдау
Агрегаттың габаритті диаметрін анықтау
1т. Мұнайға кететің элетроэнергияның меншікті шығынын анықтау

Методикалық нұсқаулар:

Жабдықтарды қарастыру және үйрену
Жабдықтарды таңдағанда жалпы үлгісі қарастыру
Жабдықтардың негізгі көрсеткіштерін анықтау

Бақылау сұрақтары.

СКҚ диаметрін қалай анықтаймыз?
Сораптың керекті қалай анықтаймыз?
ЭОТСҚ-сындағы сорапта қандай жоғалтулар орын алады?
Керекті арынды алу үшін, сатының санын қалай анықтаймыз?
Қозғалтқыштың пайдалы қуатын қалай анықтаймыз?
Қозғалтқыштың керекті қуатын қалай анықтаймыз?
Агрегаттың габаритті диаметрін қалай анықтаймыз?
Динамикалық деңгей бойынша сораптың тереңдікке батуын қалай анықтаймыз?
Электроэнергияның меншікті шығынын қалай анықтаймыз?

Практикалық сабақ 6 «Штангалы сорап қоңдырғысының жабдықтарын таңдау және есептеу»

Тапсырма:

Тербелмелі-станокты таңдау
Штанга мен СКҚ, сорап түрін және диаметрін анықтау
Сораптың жұмысының көрсеткіш режимін құру

4.Штанганың іліну нүктесіндегі минималды және максималды салмағын анықтау

Тізбекті сорапты штанганы таңдау және есептеу
Тербелмелі-станоктың теңестіруін есептеу
Сораптың плунжер және цилиндр арасындағы соңылаудан сұйықтың ағуын анықтау

Методикалық нұсқаулар:

Жабдықтарды тексеру және үйрену
Жабдықты таңдағандағы жалпы үлгісін тексеру
Жабдықтардың негізгі көрсеткіштерін анықтау

Негізгі әдебиет: [§1-12, бет.115-195], 2[§1-6, бет.103-227]

6[§2.1-2.5, бет.19-62] 7[ бет.250-317]

Қосымша әдебиет: 12[ бет.53-91]

Бақылау сұрақтары:

Штанганы ілудегі нүктесіне түсетін максималды және минималды салмақты қалай анықтайды?
Динамикалық деңгейдегі, тереңдікке салмақ әсер етеді?
ТС жұмысы кезінде штангаға салмақ әсер етеді?
статикалықи және динамикалық күшті есепте отырып плунжердің ұзындыққа жүрісін қалай анықтаймыз?
Тізбек штангасының төзімділігін қалай есептеледі?
Цилиндр айнасы және плунжер арасындағы соңылаудың көлемін қалай анықтаймыз?
СКҚ қандай салмақтардан саналады?
ТС-ты теңестіру не үшін қажет?
ТС-тың кинематикалық есебі не береді?
Теңестірудің дұрыстығын қалай анықтаймыз?

Практикалық сабақ 7 «Капиталды және ағымды жөндеудегі агрегат элементтеріне әсер етуші салмақты есептеу»

Тапсырма:

Ілмекке түсетін ең үлкен салмақты анықтау
Лебедка қозғалтқышындағы қуатын анықтау
Ротор қозғалтқышындағы қаутын анықтау
Агрегаттың кинематикалық жүргізілуін есептеу
Кронблокты есептеу
Тәл болатын есептеу
Мачталы агрегатты есепту

Методикалық нұсқаулар:

Агрегаттың жөндеуін қарастыру
Негізгі көрсеткіштерін есептеу
Кинематикалық есептеулер жүргізу

Негізгі әдебиет: [§1,2, бет.254-272], 2[§1-4, бет.282-405]

3[§10.1-10.8, бет.547-773]

Қосымша әдебиет: 8[§1,2 бет.254-274]

Бақылау сұрақтары:

Лебедканың қандай үлгілерін білесіз?
барабан бочкасын және борттың биіктігінің өлшемін қалай есептеледі?
Барабан бочкасының тығыздығы неге байланысты екенін есептеу және жолын көрсетіңіз?
Тәл жүйесінің агрегатын есептеу және көрсеткіштерін қалай таңдаймыз?
Мачталы агрегаттың негізгі көрсеткіштерін қалай анықтаймыз?
Мачтаның мықтылығын, қандай шарттар бойынша тексеріледі?
Мачтан желдік күшке есептеу қалай жүргізіледі?
Тәл жүйесінің салмақ көтергіштігін қалай көтереміз?
Кремони және Риттер тәсілі бойынша диаграмма көмегімен мачта стерженінің күшін септеудегі нұсқаулар?

Практикалық сабақ 8 «Қабаттағы гидрожорылысқа арналған агрегаттарды таңдау және есептеу»

Тапсырма:

Шиекті құмығыстырғыш агрегаттың берілісін анықтау
Шиекті құмығыстырғыш агрегаттың қозғалтқыш қуатын анықтау
Қалақшылы арластырғыш қозғалтқыштың жібергіш қуатын анықтау
Қалақшылы арластырғыш қозғалтқышының жұмысшы қуатын анықтау
Жылжымалы автомашинаның қондырғысының өсіне түсетін салмақтың есептелуі
Сораптың поршенінің диаметрін анықтау
Сораптың штокты аймағын анықтау

Методикалық еұсқаулар:

Гидрожарылысқа арналған жабдықтарды тексеру және үйрену
Жабдықтарды таңдаудағы жалпы үлгісін тексеру
Жабдықтардың негізгі көрсеткіштерін анықтау

Негізгі әдебиет: 1 [§1-2, бет.241-253], 2[§1-2, бет.414-424]

3[§9.4-9.4.2,бет.527-546]

Қосымша әдебиет: 8[§1, §3 бет.87-103], [§1, §3 бет.245-254].

Бақылау сұрақтары.

Поршен диаметрін есептегнеде, берілген есеп қандай болады?
Поршен жүрісінің саны неге байланысты анықталады?
Поршен штогының төзімділігін және беріктігін қалай есептеледі?
Шиекті құрылғының құмдыығысиырғыш құрылғысына кететін қуатты қалай анықтаймыз және берілісті қалай есептейміз?
Калақшалы арластырғыштың қозғалтқышындағы пайдалану қалай есептейміз?
(ППУ) автомобиль қоңдырғысындағы өске түсетін салмақты қалай есептейміз?

2.4 Студенттердің оқутышымен өзіндік жұмысының (СОӨЖ) шеңберіндегі сабақ жобалары.

2.4.1 Аудиториядағы студенттерді оқутышымен өзіндік жұмысының (СОӨЖ) шеңберіндегі сабақ жобалары.

Тапсырма: СОӨЖ-ның мазмұныны мен тапсырмасы бұл тақырыптар және бақылау сұрақтары бойынша тесттік және экспресс-сұраулар, және де тақырыптармен модульдар бойынша есептерді шығару. Дәріс және тәжірибе сабақтарында алған білімдерді бекіту үшін, СОӨЖ-мен (ауд) тақырыптар бойынша тесттік және экспресс-сұраулар және тәжірибе есептерді шығарулар көзделген. Есептерді тек қана курстың сәйкес тақырыбын өткеннен кейін шығару керек. Тапсырманы орындау алдында ұсынылған әдебиет бойынша есептердің шығарылу жолымен танысу керек.

СОӨЖ (ауд)-ға қойылатын талаптар.

теорияны білу және қарастырылатын пән сұрақтарының физикалық мәнін түсіну;
тәжірибелік есептерді шығарғанда курстың негізгі теориялық тезистерін қолдану білу;

2.4.1 Тапсырма: СОӨЖ-ның (офис) мазмұныны және тапсырмасы бұл тақырып, семестрлік тапсырма бойынша консультациялар және семестрлік жұмыстарды қабылдау. СОӨЖ (офис) консультативтік және бақылаушылық кызметтерді атақарды.

СОӨЖ (офис) бақылау тақырып бойынша консультация, семестрлік тақырыптар қорғау, әңгімелесу, және пәнмен байланысты сұрақтарды талқылау түрінде өтеді. Семестрлік жұмыстардың саны – 1.

“Кәспішілік жабдықтар” курсындағы қарастырылатын сұрақтардың саны ұдайы өседі, сондықтан СОӨЖ-ға (офис) жаңа технологиялардың қажеттіліктерін көрсететін жаңа сұрақтар кіргізілген.

Осыған қатысты СОӨЖ-ның (офис) басты мақсаты – консультация, алған білімді бекіту және “Кәсіпшілік жабдықтар” курсы бойынша кейбір сұрақтары бойынша студенттердің білімін қосымша кеңейту. Тапсырмаларды орындаған алдында ұсынылған әдебиет және лекция конспектілері бойынша курстың сәйкес тақырыбын қарастырған жөн.

№ п/п	Тапсырмалар	Жүргізу түрі	Әдістемелік ұсыныс	Әдебиет
1	2	3	4	5
1	Мұнай және газды өндіру үшін арналған жабдықтарды, машиналардың, аспаптардың құрамы мен классификациясы. Тізбек басының тұрқысына әсер ететін қысымдардың таралуын есептеу. Екінші сүлбе бойынша фланецті қосылуды есептеу. Фланецті қосылудың бөлшектерін беріктікке есептеу. Жабынуы бар сорапт-компрессорлы құбырларды есептеу. Сорапты-компрессорлы құбырларды көлденең майысуға есептеу. Жалпақ майысқақ муфтасыз СКҚ-ды қолдану және жабдықтың ерекшеліктері	Тренинг, сөз сөйлеу	1. Мұнай және газды өндіру үшін арналған жабдықтарды қарастыр. 2.Сорапты-компрессорлы төзімдікке есептеу мен қолдану	1[](5-43 бет) 2[](9-75бет)
2	Ұңғыда газлифтті қолдану кезіндегі жүйелер және жабдықтар. Газлифтті қондырғылардың түлері.Газлифтті көтергішті есептеу. Газлифтті ұңғыны іске қосу және қолдану. Газлифтті клапандардың конструкциялардың түрлері және оны икемдеу.Компрессорлар, газдың тазарту және салқындату жүйесі.	Талқылау,консультация	Газлифтті жабдықтарды қарастыру.	1[43-57бет] 3[88-108бет]
3	ЭОТС-ты беріктікке есептеу. ЭОТС тұрқысын беріктікке есептеу. ЭОТС білігін беріктікке есептеу.Радиальды-тіреуішті подипниктері бар ЭОТС білігін беріктікке және тозуға есептеу. ЭОТС білігінің шлицтерінің майысыуна есептеу. Білікті іске қосу кезінде максимальды күш салуға есептеу. Біліктің шарикоподшипникті тіреуішін есептеу. СКҚ беріктігін анықтау	Консультация, үлгілі есептерді шығару.	ЭОТС-ты беріктікке және тозуға есептеу мен беріктігін анықтау.	1[58-103бет] 2[244-263бет] 6[87-116 бет]
4	Ұңғыларды гидропоршеньді сорапты қондырығыларды қолдану үшін арналған қондырғалар (ГПСУ). Агрегаттарды ұңғыға түсіру жүйесі. Батпалы гидропоршеньді сорапты есептеу. Жұмысшы сұйықтың шығының аңықтау. Жұмысшы сұйықтың қысымын анықтау. Батпалы агрегаттың берілісін анықтау. ГПСҚ түсіру кезіндегі СКҚ тізбегін беріктікке есептеу.	Үлгілі есептерді шығару, дискуссия	Ұңғыларды гидропоршенді сорапты қолдану үшін және агрегаттарды ұңғығы түсіру жүйесін қарастыру.	1[103-115бет] 2[226-244бет] 7[341-348бет]
5	Штангалы ұңғылық қондырғы. Штангалы ұңғылық сораптардың классификациясы. Сорапты штангалар. Реалды жағдайға жақындатылған қондырғылардың жұмыс істеу теориясы. Дәлдік теориясымен еске алынбаған сұрақтар және қондырғыларды жетілдіру сұрақтары. Ұңғылық штангалы сораптың есептелу және жұмыс істеу жағдайларының қауіпсіздігінің ерекшеліктері.Сорап жұмысының ақауларын табу ретіндегі динамометрлеу. Динамограммалардың әр түрлері және оларды тұрғызу, оқу.	Консультация, үлгілі есептерді шығару.	Штангалы ұңғылық сораптардың классификацияларын қарастыру.	1[115-165 бет] 2[136-187 бет] 3[53-88 бет]
6	Штангалардың есептелу және жұмыс істеу жағдайларының ерекшеліктері. ШСН түйіндерін есептеудің жалпы реті. Теңгергіш тербелу станоктардың есептелу және жұмыс істеу жағдайларының ерекшеліктері. ШГНУ-ды қолдану кезіндегі СКҚ-ны авариялы жүктеме бойынша есептеу. СКҚ-ны цикликалық жүктемеге есептеу	Консультация, есептерді шығару	ШСН және ШГНУ жабдықтарының жұмыс істеу жағдайларын қарастыру.	1[105-193 бет] 6[53-58 бет]
7	Теңселу тербелу станогының кинематикасы. Тербелу станогының штангаларының іліну нүктесіндегі әсер етуші күштерді есептеу. Тербелу станогының элементтеріне әсер ететін күштер. Теңселу тербелу станогының жетекшеушісінің қуаты. Теңселу тербелу саногын жобалау	Консультация, дискуссия, есептерді шығару	Тенселмелі станокты жобалау және жетектеушінің қуатын анықтау.	2[136-184 бет] 6[58-62 бет] 8[185-229 бет]
8	Гидрожетектеулі штангалы сорапты қондырғылар. Гидрожетектеулі қондырғылардың негізгі сүлбелері. Штанга алқасының нүктесінің қозғалу кинематикасы. Гидрожетектеулі қондырғыларды теңгеру. Қондырғылардың жетектеулі қозғалтқыштың қуаты. Гидрожетектеулі қондырғыларды жобалау және есептеу.	Лекция, сөз сөйлеу, консультация.	Гидрожетектеулі қондырғылардың негізгі сүлбелері, қозғалтқыш қуаты және қондырғыларды жобалау мен қарастыру.	2[187-225 бет] 8[334-374 бет]
9	Теңселу тербелу станоктарды теңгеру. Әр түрлі теңгеру кезіндегі шатундағы күш салуларды анықтау. Кривошипті ң саусағында тангенциальды күш салуларды анықтау	Сөз сөйлеу, талқылау, үлгілі есептер.	Тенселмелі станоктың теңгеру кезіндегі шатунға түсетін күшті анықтау.	1[173-186 бет] 2[170-175 бет] 4[194-203 бет]
10	Мұнай өндіру үшін штангалы бұрандалы сораптар қондырғылары. Қондыру құрамы және оның ерекшеліктері. Классификация. Ұңғылық штангалы бұрандалы сорап. Ұңғылық штангалы бұрандалы сораптардың жетектеушісі. Бұрандалы сораптары бар штангалардың есептелу және жұмыс істеу ерекшеліктері. Ұңғылық штангалы бұрандалы сорап қондырғылардың жабдықтарын таңдау.	Сөз сөйлеу, талқылау, консультация	Бұрандылы сораптарды мұнайды өндіруде қолдану және қондырғылардың жабдықтарын таңдау.	4[380-400 бет]
11	Бір ұңғының бірнеше горизонтын қолдану үшін қондырғылар. Біруақыттағы бөлек қолдану әдістерінің классификациясы. Суды біруақтытта бөлек айдау үшін арналған жабдықтардың сүлбелері. Ұңғыларды бөлек қолдану үшін қондырғылар және оны есептеу.	Сөз сөйлеу, консультация, талқылау.	Бірнеше горизонтты қолданудағы бір ұңғыны қолдану.	4[263-282 бет]
12	Өндіруші ұңғылардың өнімдерін жинау және дайындау үшін жабдықтар. Конденсат және газды жинау және дайындау жүйесі. Мұнай және газды дайындау үшін жабдықтар. Өндіруші ұңғылардың өнімдерін жинау және дайындау үшін сорапты және компрессорлы станциялар.	Сөз сөйлеу, талқылау, консультация	Өндірілген өнімдерді жинауға және дайындауға арналған жабдықтарды қарастыру.	4[401-453 бет]
13	Қабатқа суда айдау үшін арналған жабдықтар. Шоғырлама сорапты станция. Қабат қысымды сүйемелдеу үшін арналған батпалы ортадан тепкіш сорап қондырғылары. Қабат қысымды сүйемелдеу жүйесінің сағалық және ұңғылық жабдықтары.	Сөз сөйлеу, талқылау, консультация	Суды қабатқа айдауға арналған жабдықтарды қарастыру.	1[200-205 бет] 2[407-414 бет] 4[477-504 бет]
14	Ұңғыларда жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін жабдықтар. ҰЖА (ПРС) жабдығының ерекшеліктері және оның жетілдірудің негізгі бағыттары. СПО-ны орындау үшін аспаптар. СПО механизациялау амалдары. Жүк көтергіш жабдық. Жер бетіндегі технологиялық жабдық.	Сөз сөйлеу, талқылау, консультация	Ұңғыларда жөндеу жұмыстарына арналған жабдықтарды қарастыру.	1[256-282 бет] 2[282-406 бет] 4[547-773 бет]
15	Ұңғылардың іргелі жөндеуі. Іргелі жөндеудің жүргізу технологиясы. Қабаттың меңгерілуі, гидроүзілуі, бітелуі.	“Ұңғыларды іргелі жөндеу” стендында жұмыс істеу.	Ұңғыларды іргелі жөндеуге арналған жабдықтарды қарастыру.	1[256-282 бет] 2[282-406 бет] 4[547-773 бет]

Студенттердің өздік жұмысының (СӨЖ) оқу жоспары.

СӨЖ-дың мақсаты мен міндеті студенттердің лекция курсы және өздік дайындық кезінде алған теориялық білімдерді баянды етіп алу және меңгеру болып табылады: Мұнай және газды дайындап жинауға, жөндеуге, өндіруге арналған жабдықтарды таңдау және есептеу өздік практикалық әдеттерін меңгеріп алу.

Семестрлік жұмысқа тапсырма.

№ п/п	СӨЖ тақырыптарының мазмұны мен атаулары (семестрлік жұмыстардың)	Әдістемелік ұсыныс	Әдебиет
1	Мұнай және газды өндіру үшін арналған жабдықтар және технологиялардың өзара байланысы, қазіргі жағдайы және дамуы. Мұнай және газды өндіру үшін арналған жабдықтармен машиналар комплексінің функциональды сүлбесі. Мұнай және газды өндіру үшін арналған аспаптар, ғимараттар, жабдықтар және машиналар құрамы және классификациясы. Ұңғының түп алдындағы аумақтың конструкциясы. Шегендеуші құбырлардың түрлері. Шегендеуші құбырлармен тізбектерді есептеу. Көп қатарлы ұңғылар. Ұңғы түбінің жабдықтары.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша сұрақтарды қарастыру. 2.Шегендеуші құбырларды таңдау және есептеу.	1[5-25 бет] 2[3-24 бет]
2	Ұңғылық сағалық аумағының жабдықтары. Қолданатын ұңғы. Тізбек басы. Ашық фонтандық шығудан сақтану үшін арналған жабдықтар. Кесуші клапан, циркуляциялық клапан. Теңгеруші клапан. Қабылдаушы клапан. Кері клапан. Берік тығындар. Отырғызғыш ниппель. КО кесушінің комплексі. КУСА ұңғылық кесушілерімен басқаратын комплекс.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша сұрақтарды қарастыру. 2.Жабдықтардың конструктивті ерекшеліктерін қарастыру.	1[43-47 бет] 2[24-53 бет] 4[209-253 бет]
2	Фонтандық және газлифтті көтергіштерге арнлаған сорапты-компрессорлы құбырлар. Бірқатарлы, екіқатарлы және бір жарым қатарлы көтергіш. Мұнай кәсіпшілік коммуникациялары үшін құбырлар. Майысуға икемді жалпақ муфтасыз СКҚ. Пластикті сорапты-компрессорлы құбырлар.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша сұрақтарды қарастыру. 2.Майысуға икемді құбырлардың ерекшеліктері. 3.Көтергіштерді таңдаудың ерекшеліктері.	1[7-17 бет] 2[66-75 бет] 4[14-49 бет]
4	Ұңғылық нығыздаушы-пакерлер. Шығарылмайтын және демонтаждалатын пакерлер. Пакерлердің нығыздаушы элементтері. Пакердің міндеті. Пакердің нығыздаушы элементі және оны қатайту әдістері. Пакерлердің нығыздаушы элементтерінің сүлбелері. Пакердің нығыздаушы элементін есептеу.	1.Пакер құрылысын зерттеу. 2.Пакерлерді есептеу. 3.Пакерді таңдау.	1[21-25 бет] 2[36-43 бет] 4[49-71 бет]
5	Ұңғыларды фонтандық әдіспен қолдану үшін жабдықтар. Ұңғыларды фонтандық әдіспен қолдану үшін арналған жабдықтардың сүлбесі. Фонтандық арматура. Тізбек басы. Сатылы көтергішті есептеу. Көтергіштегі ПӘК-тің, түптегі қысымның және көтергіш құбырлардағы арынның шығының анықтау.	1.Фонтандық ұңғының жабдықтарын қарастыру. 2.Сатылы көтергішті есептеу. 3.Есептеу бойынша нәтижелер.	1[27-57 бет] 2[62-100 бет] 3[3-53 бет]
6	Ұңғыны газлифтті әдіспен қолдану үшін арнлаған жабдықтар. Газлифтті көтергіштің жұмыс істеу принципі. Үзіліссіз және периодты газлифттің приципиальды сүлбелері. Газлифтті клапандар. Газлифтті ұңғыларды сағалық жабдықтары. Ұңғыларды газлифтті әдіспен қолдану үшін арналған компрессорлар.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша жабыдқтарды қарастыру. 2.Сүлбелерді қарастыру және оны таңдау. 3.Қондырғыны таңдауды дәлелдеу.	1[27-57 бет] 4[173-308 бет] 3[88-113 бет]
7	Ұңғыларды штангасыз сораптармен қолдануға арналған жабдықтар. ЭОТС қондырғысына ток өткізу жүйесі. Кабельді желілерді қолдану үшін арналған технологиялық және көмекші жабдықтар. Батпалы ортадан тепкіш сораптарды жетілдірудің негізгі бағыттары.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша жабдықарды қарастыру. 2.Жабдықтарды жетілдіру жолдары.	2[244-263 бет] 3[113-178 бет]
8	Гидропоршенді сорапты қондырғылар. Батпалы гидропоршенді сорапты агрегат. Сораптар. Олардың түрлері. Батпалы электроқозғалтқыш. Сорап және қозғалтқыштың сипаттамалары. Гидропоршенді сорапты қондырғыны таңдау және есептеу сүлбесі.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша жабықтарды қарастыру. 2.Жабдықтарды таңдау сүлбесін қарастыру.	2[226-244 бет] 4[3-35 бет]
9	Ұңғыларды штангалы сораптармен қолдану үшін арналған жабдықтар. Ұңғылық штангалы сорапт қондырғылардың механикалық жетектеушісі. Механикалық жетектеушілердің түрлері. Тербелу станоктарды теңгері. Теңгеруіш тербелі станоктардың кинематикасы. Жақындатылған және элементар методика. Дәл методика. Тербелу станогының штангасының іліну нүктесіне әсер ететін күштер.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша жабықтарды қарастыру. 2.ТС-дың әр түрлі кинематикалық сүлбелерін қарастыру.	1[115-195 бет] 2[103-187 бет]
10	Ұңғының ағымдағы жөндеуі. Ұңғының ағымдағы жөндеудің технологиясы. Ағымдағы жөндеудің түрлері. Түпті құмды тығындардан босатумен байланысты ұңғыны жөндеу жұмыстары. Ұңғыдағы құмы тығындарын алып тастау тәсілдері және бұл кезде қолданылатын жабдықтар. Ұңғыларды құмды тығындардан жуу кезінде қиыншылықтардан сақтану жолдары. Ұңғылық штангалы сораптармен және батпалы ортадан тепкіш электросораптармен жабыдқталған ұңғыларды жөндеу. Фонтанды және газлифтті ұңғыларды жөндеу.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша ағымдағы жөндеуге арналған жабықтарды қарастыру. 2.Ағымдағы жөндеуді жүргізудің технологиясын қарастыру.	2[363-391 бет] 3[178-257 бет]
11	Ұңғыларды іргелі жөндеу. Ұңғыларды іргелі жөндеудің технологиясы. Ұңғыларды жөндеуге дайындау. Ұстау жұмыстары және ұстау үшін арналған аспаптар. Ұңғы ішіндегі жөндеу жұмыстарына арналған аспаптар. Екінші оқпаны кесу және бұрғылау. Тізбекте терезені ашу. Ұңғыларды бұзу.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша іргелі жөндеу жайындағы сұрақтарды қарастыру. 2.Іргелі жөндеуді өткізудің технологиясы.	2[391-406 бет] 3[178-257 бет]
12	Қабат қысымда тұрақтырушы жабдық. Суды алу үшін және дайындау үшін арналған ғимараттар және жабыдқтар. Қабатқа суды айдау жабыдқтары. Су алушылардың сүлбелері. Ағынды суларды тазарту сүлбесі. Қабат қысымды тұрқататуышы жүйені сумен қамтамасыз ету сүлбесі. Блокты шоғырлама сорапт станцияның сүлбесі.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша жабыдықтарды қарастыру. 2.Қабат қысымды тұрақтауға арналған жабдықтың міндеті.	1[200-213 бет] 2[407-424 бет] 3[380-402 бет]
13	Қабатқа термохимиялық және термиялық әсер етуге үшін арналған жабдықтар. Термиялық әсер етудің классификациясы. Мұнайлы қабаттарға буды айдауға арнаоған сағалық және ішкі ұңғылық жабдықтар. Суды дайындау және қыздыру үшін арнлаған жабдықтар.	1.Әдебиет бойынша жылулық әдістерді қарастыру. 2.Жылулық әсердің таңдау себебін түсіндіру.	1[213-251 бет] 2[424-433 бет]
14	Қабат коллекторы әсер етуге арналған жабдықтар. Ұңғылардың қышқыл-тұзды өңдеу. Қабаттың гидравликалық айырылуы. Қабаттың көп мәрте гидравликалық айырылуы. Қабаттың гидро айырылуы кезіндегі жабдықтардың орналасу сүлбесі. Ұңғының түп алдындағы аумақтың гидроөңдеу.	1.Ұсынылған әдебиет бойынша әсер етуді зерттеу. 2.Қолданылатын жабдықтарды зерттеу.	1[241-251 бет] 2[414-424 бет]
15	Трансорт және жинау жүйесі. Мұнай және газды дайындау және жинау жүйесі. Жинау жүйесінің түрін таңдауға әсер ететін факторлар. Ұңғының өнімін жинаудың негізгі жүйелері.	1.Ұсынылған әдебиеттер бойынша сұрақтарды қарастыру.	1[282-296 бет] 3[402-451 бет]

2.6 Өзіндік жұмыстардың тестілік сұрақтары

Өзіндік жұмыстардың тестілік сұрақтарда, оралық тексеріс және пайдалану сұрақтары.

Модуль 1 «Мұнай газ ұңғымаларындағы жабдықтар»

1.Мұнай газды өндірудегі жабдықтар және машиналар классификациясы келесі түрде жүзеге асады:

а) конструктивті дайындалуы бойынша;

b) негізгі көрсетулері бойынша;
c) технологиялық принципі бойынша;
d) қозғалтқыш түрі бойынша;
e) негізгі көрсеткіштері бойынша;
Ұңғыма жансандағы құру және пайдалану ұңғымаларын пайдаланғандағы топқа жататындар:

а) тиекті құрылғы;

b) реттеу құрылғы;
c) покер;
d) ТКО (түсіріп көтеру операциясы) агрегаты;
e) элеваторлар;
Пайдалану ұңғымаларының топтарына жататындар:

а) сорапты компрессорлы құбыр;

b) тізбек басы;
c) мачталар;
d) штроптар (құрал-жобдық);
e) элеваторлар;
Пайдалану ұңғымалары кені қамтамасыздандырады:

а) өнім қабатындағы мұнай және газ өндіру;

b) қабатқа буды, газды, суды айдау;
c) қабатқа буды, газды, суды айдау, мұнай және газды өндіру;
d) технологиялық операциялар жүргізу;
e) барлық жауап дұрыс емес;
Ұңғыма элементі болып не есептеледі:

а) қабат;

b) дөңгелек (кольцо);
c) саға;
d) кесінді;
e) жоғарғы бет;
Ұңғыма өсі бойынша сағадан түпке дейінгі ара қашақтық болып не есептеледі:

а) ұңғыма тереңдігі;

b) ұңғыма ұзындығы;
c) ұңғыма биіктігі;
d) ұңғыма кеңдігі;
e) ұңғыманың технологиялық ұзындығы;
Қабатқа буды, газды және суды айдауға арналған ұңғыманы қалай атаймыз:

а) пайдалану;

b) арнайы;
c) газды;
d) айдау;
e) шартты;
Кішкене зенитті бұрышы бар ұңғыманы қалай аталады:

а) тік (вертикальной);

b) көптүпті;
c) көлденең;
d) көлденең-барлаулы;
e) иілу (наклонной);
Ұңғыманы түпті аймақ қалай аталады:

а) өнімді;

b) оқпанды;
c) филтрлі;
d) сағалы;
e) арнайы;
Пайдалану тізбегімен және кондуктырмен жабдықталған ұңғыма аймағына не жатады:

а) оқпанды аймақ;

b) сағалы аймақ;
c) тік аймақ ;
d) филтрлі аймақ;
e) арнайы аймақ;
Бағыттаушы және тізбек басымен жабдықталған ұңғыма аймағына не жатады:

а) сағалы аймақ;

b) оқпанды аймақ;
c) өндіру аймақ ;
d) филтрлі аймақ;
e) техникалық аймақ;
Ұңғыманы бұрғылағандағы соңғы интервалдағы аварияны және ауырматылған болдыртпау үшін не қажет:

а) бағыттаушы;

b) тізбектік аралық;
c) кондуктор ;
d) пайдалану тізбегі;
e) кез-келген тізбек;
Тізбек басын қайда орнатады:

а) аралық тізбекте;

b) бағыттаушыда;
c) кондуктарда ;
d) арнайы тізбекте;
e) пайдалану тізбегінде;
Ұңғыманың сағалық аймақтағы жабдықтары нені қосады?

а) тізбек басының;

b) тізбек басын;
c) тізбек басы және бағыттаушы ;
d) тізбек басы және аралық тізбекті;
e) бағыттаушы және элементі болып не есептеледі;
Покердің негізгі элементі болып не есептеледі?

а) шток;

b) тығыздау элементі;
c) корпус;
d) шлимстер;
e) оқпан;
Шегендеу құбырлар тізбегінің ішіндегі жабдықтардың сырғанауық болдырмау үшін нені қолданамыз:

а) покер;

b) оқпан;
c) ауырлық штангасы;
d) якорь;
e) яссы;

Модуль 2 «Ұңғыманы пайдаланудағы жабдықтар және машиналар»

Айыратын клапан (клапан-отсекатель) неге арналған:

а)түпті жуған кездегі құбыр аралық кеңістіктегі аймақтың орталық тізбектен өтуін уақытша қию;

b)ұңғыманы аппараттың тиекіті (запорного) құрылғыларынашу бойынша қысымды реттеу;

c) фонтанды мұнай газ ұңғымаларындағы, көтеру құбырларын жабу;
d) пакерді отырғызу;
e) тізбек құбырларында қысыды жасау үшін өту бөлімін жабу;
Шарлы тиекті айыру-клапанындағы құрылғының негізгі элементі болып не есептеледі?

а) штив;

b) пружина;
c) тарелкалы клапан;
d) шарикті клапан;
e) покер;
Күндізгі уақыт кезіндегі ұңғымағак жіберілетін энергиясыз ұңғыларды пайдалану әдісі:

а) компрессорсыз газлифт;

b) сорапты;
c) гидростатикалық;
d) компрессорлы газлифт;
e) фонтанды;
Фонтанды өндіру тәсілі кезіндегі мұнайды сұйықты көтеру қалай жүзеге асырылады?

а) гидростатикалық энергия арыны;

b) газды кеңейту арыны;
c) механикалық энергия;
d) a және b жауаптары дұрыс;
e) барлық жауап дұрыс емес;
Фонтанды тәсілде соғалы арматура нені қосады?

а) СКҚ, құбыр басы, фонтанды шырша,, тиекті және реттеу құрылғысы;

b) фонтанды шырша және СКҚ;
c) құбыр басы, фонтанды шырша, тиекті жеке реттеу құрылғысы, өлшеу құрылғысы;
d) құбыр басы;
e) құбыр басы және өлшеу құрылғысы;
Фонтанды арматура дросселін ауыстырғанда не қажет?

а) ағымды әкету қорға ауыстыру;

b) әкетудегі қысымды атмосфералыққа дейін төмендету;

c)әкетудегі қысымды атмосфералыққа дейін төмендету және ағымды әкету қорына ауыстыру;

d) тиекті құрылғылардың барлығын жабу;
e) дросселдін төмен тиекті құрылғылардың барлығын жабу;

24.Сағалық құбыраралық кеңістікті герметизациялау және бір немесе бірнеше СКҚ-ды ілеуге не қызмет жасайды?

а) арматура сағасы;

b) құбыр басы;
c) фонтанды шырша;
d) трап;
e) құбыр;
Ұңғымадағы құбырды көтеріп түсіру операцияларындағы өлшеу аспаптарын депоррфиндеуге қызмет көрсету жабдығы:

а) лубринатор;

b) дроссель;
c) бұранда (вентиль);
d) штуцер;
e) трап;
Фонтанды арматураның негізгі көрсеткіштеріне не жатады?

а) тарту күші;

b) дөңгелек төсегішінің (кольцевой прокладки) диаметрі;
c) төсегіш кеңдігі;
d) арматураның оқпанды бөлімінің сыртқы диаметрі;
e) ортаның жұмыс қысымы;
Қандай тиекті құрылғы құбырдың тез ашылып жабылуын қамтамасыз етеді?

а) сыналы ысырма;

b) тығынды кран;
c) жалпақ шиберлі ысырма;
d) жалпақ шиберлі және сыналы емес;
e) көрсетілген құрылғылардың біреуде емес;
Қандай құрылғы сатылы жұмыс қысымының төмессыз жүйесін реттелді?

а) инелі (игольчатые) дроссель;

b) тарелкалы дроссель;
c) штуцерелер;
d) тарелкалы және инелі дроссель;
e) көрсетілген құрылғылардың біреуде емес;
Фонтанды арматураның жұмыс қысымы Р 7 ден 35 МПа дейінгі қысымды сынау:

а) 1,5Р;

b) 1,15Р;
c) 2Р;
d) 1,25Р;
e) 1,75Р;
Фонтанды ұңғыманың шығар жеріндегі қысымды сатылы реттеу нені қамтамасыз етеді?

а) дросселмен;

b) штуцермен;
c) кранмен;
d) клапамен;
e) ысырмамен;

Сұрақ нөмері

Дұрыс жауабы

Сұрақ нөмері

Дұрыс жауабы

Модуль 1 «Мұнай газ ұңғымаларындағы жабдықтар»

Модуль 2 «Ұңғыманы пайдаланудағы жабдықтар және машиналар»

2.7. Қурс бойынша экзамен сұрақтарының тізімі. Берілген сұрақтар 050724 мамандығына арналған сәйкес типтік және жұмысшы программа пән бойынша экзаменге дайындалу үшін арнлаған. Тесттік экзамен сұрақтарына енгізілетін сұрақтардың формулировакасы өзгеше болады.

Кәсіпшілік жабдықтар пәні және оның негізгі міндеттері.
Мұнай және газды өндіру үшін арналған аспаптардың, жабдықтардың және машиналардың құрамы және классификациясы.
Қолданатын ұңғы. Ұңғының сағалық, оқпандың және фильтрлік бөліктерінің жабдықтары.
Ашық фильтрациядан алдын ала сақтану үшін арналған жабдықтар.
Ұңғыларды фонтанды әдіспен қолдану үшін арналған жабдықтар.
Фонтанды арматура және манифольд.
Фонтанды және газлифтті көтергіш үшін СКҚ және оларды есептеу.
Фонтанды көтергішке СКҚ-ны есептеу.
Фонтанды арматураның фланецті қосылыстарын есептеу.
Фонтанды арматура және манифольдтың тиекті және реттеуші құрылғылары.
Ұңғыны газлифтті әдіспен қолдану үшін арналған жабдықтар.
Ұңғылық кесушілер комплексін басқарушысы бар газлифтті қондырғы.
Газлифтті әдіспен өндіру үшін ұңғылық жабдықтар. Газлифтті клапандар. Ұңғылық камера.
Циркуляциялық және ингибиторлы клапандар.
Кесуші клапандар және құлттар.
Телескопиялық қосылыстар, қабылдаушы клапан және саңылаусыз тығын.
Газлифтті ұңғылардағы арқан жұмыстарының техника және технологиясы.
Мұнай өндіру үшін компрессорлар. Газмоторлы компрессорлар.
Мұнайды газлифтті әдіспен өндіру үшін арналған ортадан тепкіш сораптар.
Электрлі ортадан тепкіш сорапты қондырғысы.
Батпалы электрлі ортадан тепкіш сораптың бөлшектері және негізгі түйіндерін есептеу.
Сорапты қондырғыны таңдау әдісі (ЭОТСҚ).
ЭОТС білігінің өстік тіреуіштері және радиальды подшипниктері.
Ортадан тепкіш сораптың техникалық сипаттамалары.
Мұнай өндіру үшін арналған ортадан тепкіш сораптардың газосепараторлары.
Батпалы электроқозғалтқыштар және олардың гидроқорғауы.
Батпалы қозғалтқыштардың айналу жиілігін реттеу үшін арналған жабдықтар.
ЭОТСҚ-ын диагностика жабдықтары.
ЭОТСҚ-а арналған трансформаторлар.
ЭОТС қондырғыларының кабельді желілері.
Кабельді бекіту және қорғау үшін аспаптар.
ЭОТСҚ-ны қолдану үшін ұңғының сағалық жабыдқтары.
Батпалы ортадан тепкіш сораптар қондырғылар дамуының негізгі бағыттары.
Ортадан тепкіш сорап қондырғыларының бөлшектерінің конструктивті ерекшеліктері және оларды шығару үшін арналған материалдар.
Ұңғыдағы ЭОТСҚ-ның “қолдан” таңдау алгоритмі.
Ұңғыдағы ЭОТСҚ-ның “машинамен” таңдау алгоритмі.
ЭОТСҚ-ның бөлшектері және негізгі түйіндерінің беріктікке есептеу.
Бұрандалы сорап қондырғысы.
Бұрандалы сораптардың жұмыс істеу принципі.
Бұрандалы сораптардың жұмысшы мүшелері және конструкциялары.
Бұрандалы сораптардың жұмысшы мүшелеріне созылудың және саңылаудың әсері және оның сипаттамалары.
Бұрандалы сораптардың жұмысшы сипаттамалары.
Бұрандалы сораптарға арналған батпалы электроқозғалтқыш.
Гидроқорғаудың түрлері және міндеттері.
Диафрагмалы электросораптар үшін қондырғы.
Батпалы диафрагмалы электросораптарды қорғау және басқару үшін арналған жабдықтар.
Гидропоршенді сорапты қондырғылар.
Гидропоршенді сорапты агрегаттар.
Ұңғылық гидропоршенді қозғалтқыштар, сораптар, золотниктер.
Гидропоршенді сорапты қондырғылардың беттік жабдықтары.
Гидропоршенді сораптар таңдаудың есептеу құрылысы.
Ұңғылық ағыстық сорапты қондырғылар.
Ұңғылық ағыстық сорапты қондырғылардың конструкциялары.
Ұңғылық ағыстық сорапты қондырғылардың беттік жабдықтары.
Ұңғылық гидроштангалы сорапты қондырғылар.
Ұңғылық гидроштангалы сорапты қондырғылардың сүлбесі.
Ұңғылық гидроштангалы сорапты қондырғылардың беттік жабдықтарының сүлбесі.
Гидроимпульсті сорапты қондырғылар.
Турбосорапты қондырғылар.
Вибрациялы сорапты қондырғылар.
Штангалы тереңдегі сорап қондырғылары (ТС).
Теңгергіш ТС-тың кинематикасы.
ТС-ты теңгеру.
Теңгергіш ТС-ты жобалау.
ТС-тың элементтеріндегі әсер етуші күш салулар.
Ұңғылық штангалы сорап қондырғыларының классификациясы.
Ұңғылық штангалы сорап қондырғыларының жабыдқтары.
Ұңғылық штангалы сораптың жетектеушісінің классификациясы.
Штангалы сораптардың индивидуалды жетектеушілерінің ортақ классификациясы.
Жәй жүруші (тихоходный) тербелу-станогі.
Ұңғылық штангалы сорап қондырғыларының механикалық жетектушілерінің редукторлары.
Ұзын жүруші (длинноходовой) ұңғылық сорап қондырғыларының конструктивті ерекшеліктері.
ҰШСҚ-ды қолданғандағы ұңғы сағасының жабдықтары.
ҰШСҚ-ны диагностика әдістерінің классификациясы.
Ұңғылық штангалы сораптар.
Ұңғылық штанагалы сораптардың плунжері.
Сорапты штангалар.
ҰШСҚ-ны басқару станциясы.
Бұрандалы штангалы сораптар қондырғылары.
Гидрожетектеуші қондырғылардың негізгі сүлбелері.
Гидрожетектеулі қондырғыларды теңгеру.
Ұңғының жүріп жатқан жөндеудің құрылыстың сүлбесі.
Ұңғының іргелі жөндеудің құрылыстың сүлбесі.
Ұңғының жүріп жатқан жөндеуі үшін арналған жабдықтардың классификациясы.
Ұңғының іргелі жөндеуі үшін арналған жабдықтардың классификациясы.
КТО-ды жүргізу үшін аспатар.
Көтеріп түсіру операцияларды механизаиялау амалдары.
Ұңғының жүріп жатқан жөндеуі үшін арналған агрегаттар.
Жүріп жатқан жөндеу кезіндегі КТО үшін көтергіштер.
Ұңғының іргелі жөндеуі үшін арналған агрегаттар.
Ұңғыны жөндеу кезінде ішкі ұңғылық жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін арналған аспаптар.
Ұңғының өздігінен жинау және дайындау жүйесі.
Ұңғының жоғары арынды жинау және дайындау жүйесі.
Ұңғының өнімін жинау және дайындау жүйесінің негізгі элементтері.
Қабатқа су және газды айдау үшін арналған жабдықтар.
Қабатты гидроайыру үшін арналған жабдықтар.
Қышқылды өңдеу үшін арналған жабдықтар.
Мұнай қабаттарына бу айдау үшін арналған сағалық және ішкі ұңғылық жабдықтар.
Суды дайындау және қыздыру үшін арналған жабдықтар.
Қабатты электроқыздыру үшін арналған жабдықтар.
Қабатты жандыру үшін арналған жабдықтар.
Жылутрасса, ұңғы сағасының жабдықтары және ішкіұңғылық жабдықтар.
Ішкіқабат жануды қоздыру және ұстап тұру үшін арналған жабдықтар.
Қабаттың және қабаттың түп алдындағы аймақтың қышқылдық өңдеуі.

Глоссарий

Ұңғы – тереңдігі 100-950-ден 5000-6000 м-ға дейін және одан да көп болатын, көлденең немесе көлбеген-көлденең дөңгелек қималы аз диаметрлі тау қазбасы. Ұңғыла көденең немесе көлбеген-көлденең болады.

Өндіруші (қолданылатын) ұңғы – мұнайды, газды немесе конденсатты өндіру үшін арналған ұңғы.

Айдаушы ұңғы – қабатқа суды (сығылған газды, ауаны) немесе басқа сұйықтарды айдау үшін арналған ұңғы, және де көтергіш құбырларда газды сақтау үшін арналған.

Барлаушы ұңғы – мұнайгаз беруші немесе басқа кен орынды (қабат, горизонт) аңықтау үшін арналған ұңғы.

Бақылау ұңғысы – бақылау жүргізу үшін және қабат және қабат сұйықтарын зерттеу үшін арналған ұңғы.

Пьезометриялық ұңғы – қабат қысымын ұстап тұру процесін және әсерлердің басқа әдістерінің жүргізілуін бақылау үшін арналған ұңғы.

Бағалау ұңғы – мұнай-қандырғыш қабаттарды бағалау үшін және мұнайлылық контурларының орналасуын дәлдеу үшін арналған ұңғы.

Су алғыш ұңғы – бұрғылау қондырғыларды және суды өнімділік қабаттарға айдау жүйесін сумен қамтамасыз ету үшін арналған ұңғы.

Жұтушы ұңғы – терең жатқан қабаттарға ағын суларды түсіру ұңғысы.

Тұтандыру (жандандырушы) ұңғы – игерудің жылулық әдістерін қолданғанда мұнайдың жер асты жану ошақтарының пайда болу ұңғылары.

Атылып шыққан тау жыныстары – жер қабатында магманың және вулкан лаваларының жер бетінде ұйып қалуынан пайда болған жыныстар.

Тұндырма жыныстар – минералды және органикалық заттардың тұндырылуы және келешекте тығыздалуы нәтижесіде пайда болған жыныстар.

Кен – бір немесе бірнеше гидродинамикалық байланысқан қабаттардың (коллекторлардың) ловушкасында (мұнайдың бір жерінде жиналуы) мұнай мен газдың жиналуы.

Кен орны – бір территорияда орналасқан бір кен немесе кендер тобы.

Қабат қысымы – қабаттағы сұйық және газға әсер ететін қысым.

Кендерді игеру жүйесі – кендердің игеру процесіне әсер етуге болатын және онымен басқаруға болатын шаралар жиынтығы.

Игеру жүйесін реттеу – бұл жүйені жақсартатын оперативті шаралардың комплексі.

Торпедттеу — пробойлы соннаны (пробойная сонна) бөтен заттардан босату және ұңғы түбінде мұнай мен газдың ағындарын көбейту үшін жарылу заттардың зарядын жару.

Дросселдеу – ағындағы қысымды төмендету процесі кезінде жергілікті гидравликалық кедергіні өткен кездегі сыртқы жұмыстың жасалуынсыз және жылуды жеткізіп алу және бұрып жіберу.

Абсолютті ылғалдылық – қалыпты жағдайдағы газдың м³-дағы су булардың құрамы.

Абсорбация – газдың сұйық жұтушының массасы (абсорбент) арқылы өткенде

Адгезия – жабысу, беттік созылудың күштерін пайдалану және оларды газдан тамшылы сұйықты және механикалық бөлшектерді шығарып жіберуге қолдану.

Шлам – кішкентай қатты бөлшектер түріндегі тұнба, ол сұйықтың фильтрациясы немесе тұрып қалу кезінде бөлінеді.

Сепарация – фазалардың бөлінуі, мұнайлы ұңғылардың өнімінің газдық және сұйық фазаларына бөліну процессі.

Ұңғылық өнім – ұңғыдан шығатын көпқұрамды зат, ол мұнайдан, қабат судан, әр түрлі қоспалардан және ерітілген газдан тұрады.

Тұрақтану (стабилизация) – тұрақты мұнайды алу процессі, олар атмосфераға буланбайды.

Шикі мұнай – ұңғыдан дайындау қондырғысына түсетін мұнай.

Тауарлы мұнай – нормаларға сәйкес сапасына дейін жеткізілген, дайындалған мұнай.

Окклюдталған газ – мұнайда бөлек көпіршек түрінде шашылған газ.

Мұнайлы эмульсия – бір-бірінде ерімейтін және кішкентай дисперлі жағдайда болатын мұнай және қабат судың механикалық қоспасы.

Ньютондық емес сұйықтар – тұтқырлығы жылдамдық градиентіне және қозғаудың кедергісіне байланысты өзгеретін сұйық. Оларға парафинді мұнай және эмульсиялар жатады.

Кондиция – тауар сәйкес келетін норма, стандарт, сапа (мұнай, газ).

Коррозия – сыртқы және ішкі ортамен әсерлескенінен жабдықтар және құбырлар металдарының бірте-бірте өздігінен бұзылуы.

Конденсат – будың сұйыққа айналуы кезінде пайда болатын өнім.

Конденсация – заттың газ күйінен сұйыққа айналуы.

Конвекция – жылудың сұйық немесе газ күйіндегі бөлшектерімен кеңістіктің бір нүктесінен екінші нүктесіне тасымалдануы.

Коагуляция – дисперстелген бөлшектердің үлкеюі, бұл молекулярлы жабысу күштер әсерінен болатын жабысуымен қамтамасыз етіледі.

Коагулянттар – бұл дисперсты жүйелерге қосылғанда дисперсты фазаның диффузиялы қабатын разрядтайтын, және олардың қақтығысуы кезінде бөлшектердің жабысуын қамтамасыз ететін заттар.

Инверсия – фазалардың айналуы (эмульсияның бір түрінің екінші түрге айналуы).

Дроссель – тарылғыш құрылғы.

Диффузор – құбырдың кеңейткіш бөлігі, бұл жерде сұйық ағынының немесе газдың жылдамдығы азаяды және кинетикалық энергия потенциалдық энергияға айналады, және бұл кезде қысым артуы болады.

Дисперсті орта – құрамында сұйықтың кішкентай тамшылары орналасатын сұйық.

Дисперсті фаза – дисперсті ортада кішкентай тамшылар түрінде болатын сұйық.

Шығарушы мәліметер

ОӘҚ “Мұнай және газ кәсіпшілігінің

машиналары және жабдықтары”

кафедрасының отырысында талқыланған

Хаттама №_____ «_____»_____2008ж

ОӘҚ мұнай және газ институтының

оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында

бекітілген

“Мұнай кәсіпшілік жабдықтары” пәні бойынша

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

050708 –Мұнай — газ ісі мамандығына арналған

Джексенбаев Е.К.

Басуға ______________ 2008ж. қол қойылды. Пішімі 60х84 1/16. Кітапты-журнал қағазы. Көлемі ______________ес.-б.т. Таралымы __________ дана. Тапсырыс №________

Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ баспаханасында шығарылды.

Алматы қаласы, Ладыгин көшесі, 32.

В Сети распространилось видео, на котором директор…

Спортсменка из Казахстана завоевала золотую медаль на…

Больше 13 тысяч иностранцев работают в Казахстане

В Афганистане женщинам запрещено разговаривать друг с…

Беспилотники обстреляли Тамбовскую область

Эрдоган вынужден прервать БРИКС. Число жертв теракта…

В Америке Трампа сравнили с фашистом

Америка грозит уничтожением военным из КНДР, которые…

Первый шаг к завершению военного конфликта предложил…

Израиль сообщил о ликвидации важного финансиста «Хезболлы»

Отчет по практике: Налоговом комитете Бостандыкского района

ІЖ1

ІЖ4

ІЖ5

ІЖ6

ІЖ7

ІЖ8

ІЖ9

ІЖ10

ІЖ11

ІЖ12

Тұйықталу-жөндеу жұмыстары

Қолдану тізбегінің герметикалықсыздығын жөндеу

Қолдану немесе жөндеу кезінде жіберілген апаттарды жою

Басқа жер асты қабаттарына көшу және қабаттарды бөлшектеу

ОРЭ, ОАЭ қондырғыларын, пакер-кесушілерді енгізу және жөндеу

Түп алдындағы аумақты өңдеу

Ұңғыларды зерттеу

Ұңғыларды консервациялау және реконсервациялау

Жұмыстың басқа түрлері

В Алматы в поддержку лиц с инвалидностью началась «Неделя Добра»

В Алматы произошло землетрясение

Куда после Парижа направится Токаев?

В Усть-Каменогорске покончила с собой девушка-подросток

8 лет заключения получил казахстанец из-за 5 тысяч тенге

О НАС

Мобильное приложение

Наши контакты