Мақтарал ауданының қаржылық жағдайын жоспарлау және ұйымдастыру жолдары

 

ЖОСПАРЫ

 

КІРІСПЕ

 

I.БӨЛІМ.ҚАРЖЫНЫ ЖОСПАРЛАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ

1.1.Қаржының негізгі қағидалары мен элементтері.

1.2.Әлеуметтік экономикалық дамудағы жергілікті қаржыны тиімді пайдаланудың маңыздылығы.

1.3.Қаржылық жоспарлаудың міндеттері.

 

II.БӨЛІМ.МАҚТАРАЛ АУДАНЫНДА ЖЕРГІЛІКТІ ҚАРЖЫНЫ ПАЙДАЛАНУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

2.1.Ауданның жергілікті бюджетінің түсімдерін талдау.

2.2.Ауданда бағдарламаға сәйкес қаржыландыру көздері.

2.3. Ауданда қаржы шығындарының тиімділігін талдау.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

Кіріспе.

 

Жергілікті қаржы – ақша нысанындағы қоғамдық өнімнің бір бөлігін жергілікті басқару органдары өздеріне артылған функцияларға сәйкес жасау,бөлу, пайдалану процесіндегі қаржы қатынастарының жүйесі. Жергілікті қаржы мемлекеттің қаржы жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.Ол жергілікті бюджеттерді,арнаулы бюджеттен тыс қорларды және басқарудың жергілікті органдарының қарамағындағы шаруашылық жүргізуші  субьектілердің кірістіреді.

Жергілікті қаржы отандық экономика үшін біршама жаңа ұғым. Бүкіл жергілікті бюджеттер елдің мемлекеттік бюджетінің бірінғай жүйесіне енгізілген 1938 жылдан бастап, жергілікті қаржы дербес катигория ретінде  өзінің өмір сүруін тоқтатқан болатын.   

Бүгінде, жұртқа мәлім,қоғамда экономикалық қатынастарды орталықсыздандыру  мемлекеттің жалпы экономикалық саясатын жүзеге асыруда аймақтардың дербестігі мен ролін арттырып отыр.

Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында жергілікті органдар қызметінің аясы кеңейе түсуде,олар әлеуметтік,экономикалық,экологиялық,демографиялық сипаттағы проблемаларды шешуде едәуін дербестікке ие бола бастады.

Жергілікті қаржының басты буындарының бірі- жергілікті бюджеттер егжей-тегжейлі қаралады,ал басқа буындарды- жергілікті шаруашылық жүргізуші субьектілердің  қаржылары (корпоративтік қаржылар),сондай-ақ бюджеттен тыс қорлар жалпы ұлттық шаруашылықтың шаруашылық жүргізуші субьектілері мен мемлекеттік бюджеттен тыс қорларына тән біркелкі белгілері мен қасиеттері бар функциялық жағынан бір тектес ұғымдар ретінде оқулықтың тиісті тарауларында қаралған.

Жергілікті қаржының ролі,оның құрылымы  мен бағыты бүтіндей билік пен басқарудың жергілікті органдарына  жүктелінген функциялардың сипатымен, сондай-ақ мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысымен және оның саяси экономикалық бағыттылығымен анықталады.

                  Жергілікті бюджет- бұл ұлттық табысты аумақтық тұрғыда қайта бөлуге мүмкіндік жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы базасын жасауды қамтамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы.

         Өркениетті батыс елдерінде жергілікті қаржы мемлекеттің қаржы ресурстарын қалыптастыру мен пайдалану процесінде едәуір рөл атқарады.Оның үстіне жергілікті бюджеттердің айтарлықтай дербестігі болады және батыс елдерінде олар мемлекеттік бюджеттің жалпы жүйесіне кірмейді.

         Нарықтық экономикаға өту және тиісті экономикалық реформаларды жүргізу кезінде жергілікті әкімшілік органдары өздерінің құзыры мен дербестігін арттыруға обьективті түрде ұмтылады. Аймақтар Қазақстан Республикасының аумақтық субьектілері болып табылатындықтан биліктің жергілікті органдарыөз аймағының халқының толып жатқан экономикалық,әлеуметтік және мәдени мұқтаждары мен тілектеріне жауапты өздерінше іздестіруі тиіс.

  Экономиканың дамуы көбінесе мемлекеттің қаржы жүйесінің жағдайына байланысты . Мемлекеттің дамуындағы қаржылық, несиелік , бюджеттік қарым- қатынастың ролі , орны мен мәні өте маңызды екені белгілі .       Қазақстан Респуликасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру үшін қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика аумағындағы жинақталған жалпы қаржы қарым- қатынасының , оның ішінде бюджеттік қарым қатынастың даму тәжірибелерін білу және дұрыс пайдалану қажет.

Қаржы  қатынастарының теориясын зерделейтін қаржының мақсаты қаржы категорияларын, ұғымдарын, терминдерін ұғып алуда олардың сыныптамасын әлеуметтік экономикалық процестердегі маңызы мен формасын, орнын біліп алу теориялық және практикалық жағынан қамтамасыз ету; сонымен бірге қаржыны ұйымдастыру нысандарының өзара байланысы мен өзара іс әрекетін және оның қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуының нақтылы жағдайларындағы қолданудың әдістерін түсінуге қол жеткізу  міндеті болып табылады.

        С.Құлпыбаев, Қ. Iлиясовтың “Қаржы” әдебиетiнде “Жергілікті ќаржылыќ билік пен басќарудыњ жергілікті органдарыныњ сан ќырлы ќызметініњ ќаржы базасы болып табылатын жергілікті бюджеттерге мањызды рол беріледі.” деп жазған.  Сондықтан жергiлiктi бюджет каржы саласының басты базасы болып табылады.

Б. С. Өтебевтың “Мемлекеттік бюджет” әдебиетінде бюджеттік іс- әрекет жүргізу мемлекеттің орталықтандырылған  ақша қаражаттары қорын қалыптастыру мен пайдалануына байланысты және ерекше экономикалық, ұйымдастырушылық формаларды қолдану негізінде жүргізіледі деп жазған.

         Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: Мақтарал ауданының қаржылық жағдайын жоспарлау және болжау проблемалары.

         Дипломдық жұмыс тақырыбының мақсаты — жергілікті қаржы бағдарламалардың тиімділігін бағалауды және жергiлiктi бюджеттерiнiң кiрiс- шығыстарына талдау жасау және нақты  дұрыс жүргізілу бағыттарын анықтау болып табылады.

Бірінші бөлімде  Қаржының негізгі қағидалары мен элементтері,әлеуметтік экономикалық дамудағы жергілікті қаржыны тиімді пайдаланудың маңыздылығы, қаржылық жоспарлаудың міндеттері мен мақсаттары,бюджетті жоспарлау мен болжаудың ролі және мақсаттары , алымдар мен төлемдерді жоспарлау бойынша алымдар мен төлемдерді жоспарлауда салық кодексі бойынша жергілікті бюджетке түсетін алымдар мен төлемдерді белгілеген.

Екінші бөлімде ауданның жергілікті бюджетінің түсімдерін талдау,ауданда бағдарламаға сәйкес қаржыландыру көздері жоспарлау,ауданда қаржы шығындарының тиімділігін талдау, бюджет кірісінің және шығысының жіктемесі, әлеуметтік салаларға төленетін бюджеттік қаржыларды жоспарлау жан- жақты талданды және мақтаарал ауданының 2006 жылға арналған аудандық бюджет түсімдері мен шығыстарының талдауы орындалған.

Әлеуметтік салаға бөлінетін бюджеттік қаржыларды жоспарлау бойынша 2005 жылы әлеуметтік қамтамасыз ету бағдарламаларды қаржыландыру,халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі жәрдемақылар маңызы сипатталған.

         Соңында қорытынды мен әдебиеттер тізімі көрсетілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I-Бөлім. Қаржыны жоспарлау мен болжау.

 

• Қаржының негізгі қағидалары мен элементтері.

 

        Басқару адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі нәтижеге жету үшін субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.

   Адамдардың сапалы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық заңдардың объективті заңдылықтары мен талаптарына негізделген. Осы заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды  пайдаланудың нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса, өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.

   Қаржыны басқару- бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау процесі және қаржы қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және мұның негізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет (қаржы органдары арқылы) шараларының жиынтығы. Сөйтіп, қаржыны басқару –бұл тиісті қаржы саясатына жетудің мақсаты; қаржы механизмі-бұл мақсатқа жетудің құралы; қаржы саясаты-қаржыны басқарудың тиісті процесінің түпкілікті қортынды нәтижесі. Бұл орайда қажетті нәтижеге жету үшін объектіге мақсатты ықпал жасаудың әдістері мен тәсілдері пайдаланылады. Қаржы жүйесінде оны басқару арнаулы аппарат ерекше тәсілдер мен әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және санкциялардың көмегімен жүзеге асырады.

       Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық теңгерілімдікте, бюджет профицитінде, мемлекеттік борыштың азаюында, ұлттық валютаның беріктігінде, ақырында, мемлекет пен қоғамның барлық мүшелерінің экономикалық мүдделерінің үйлесуінде (ұштасуында) көрінетін қаржының тұрақтылығы мен қаржының тәуелсіздігі болып табылады.

   Қаржыны басқарудың негізіне мына қағидаттар қойылған:      

   басқарудағы демократизм;

   қаржы мәселелеріне саяси тәсілдеме (көзқарас);

   басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы үйлесуі (ұштасуы);

   басқарудың ғылымилығы;

орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудағы келісушілік;

басқарудағы жауапкершілік;

шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы. [1,10-бет] 

Қаржыны басқарудың екі аспектісін ажырата білген жөн: біріншіден, мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік сфераны басқарудың тетігі, тұтқасы ретінде пайдаланады және сөйтіп, қоғамдық өндірістің бүкіл процесіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі басқарудың объектісі болып табылады: қаржы қатынастарының нысандары, ақша қорлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады.

 Қаржыны басқаруға ғылыми көзқарас қаржы қатынастарының әрбір сферасында, олардың әрбір буынында оны басқаруға көп жоспарлы сипат пен жүйелі көзқарасты айқындайды. Заңи заңдарда, қаржылық болжамдар мен жоспарларда, қаулыларда және басқаларда ресімделетін қаржылық сипаттағы басқару шешімдерін әзірлеген кезде экономикалық және заңи заңдардың талаптарын, өткен шаруашылық кезеңнің қортындыларының ғана емес, сонымен  бірге  келешекті экономикалық талдаудың нәтижелерін, экономикалық-математикалық  әдістер мен қаржыны басқарудың автоматтандырылған жүйесін, басқарудың экономикалық және әкімшілік әдістерінің ұтымды үйлесуін ескерген жөн. Қаржыны ғылыми басқару іс-қимылға жаңа қаржы әдістері мен тұтқаларын енгізу немесе ескілерінің күшін жою жолымен келеңсіз құбылыстарды уақтылы жеңіп отыруды қажет етеді. Сонымен бірге айқын және уақтылы экономикалық ақпарат, ғылыми негізделген көрсеткіштер, жоғары сапалы перспективалық және ағымдағы қаржылық жоспарлау талап етіледі.

   Қаржы  қатынастырының әрбір сферасы мен әрбір буынында басқару субъектілері қаржыға мақсатты ықпал етудің өзіндік әдістері мен нысандарын пайдаланады. Мәселен, қаржыны басқаруда мынадай бірнеше өзара байланысты нақтылы функциялық элементтерді бөледі: ақпарат, жоспарлау (болжау), ұйымдастыру, реттеу, бақылау. [1,12-бет] 

  Қаржылық ақпараттың ғылыми негізделген жоспарлау мақсаты үшін де, сондай-ақ бүкіл қаржы процесін оперативті басқару үшін де маңызы  бар. Жоспарлау процесіндегі басқару шешімдері қаржы ақпаратына талдау жасау негізінде қабылданады, ол осыған  байланыста жеткілікті толық әрі ақиқат болуы тиіс. Ақпаратты алудың ақиқаттығы мен уақыттылығы негізделген шешімдер қабылдауды қамтамасыз етеді. Қаржылық ақпарат бухгалтерлік, статистикалық және оперативтік есеп беруге негізделеді.

  Жоспарлау (болжау) қаржыны басқарудың жүйесінде маңызды орын алады. Бұл-жоспарлы тапсырмаларды орындауға қажетті ақша қаражаттарының мөлшерін және оның көздерін анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорлары арасында, ұлттық шаруашылықтың салалары мен әкімшілік –аумақтық бірліктері арасында қаражаттарды бөлудің оңтайлы үйлесімін (пропорциясын) белгілеу; ресурстарды пайдаланудың нақты бағыттарын анықтау және т.б.

  Ұйымдастыру – басқарудың барлық буындарының жөнге салынғандығын, айқындығын, қаржы ақпаратының жоғары нәтижелігін, басқару қызметкерлерінің жауапкершілігі мен тәртіптілігін білдіреді.

  Қаржыны басқаруды дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Көбінесе қаржыны оперативті басарудың нәтижнсі қаржы субъектілерінің –қаржы органдарының, салық комитеттері мен қаржы полициясының және ұлттық шаруашылық салаларындағы қаржы бөлімдерінің толып жатқан аппаратының жұмысының қалай ұйымдастырылып отырғанына байланысты болады. Қаржы аппаратының ұйымдастырылуы дәрежесі жоғары болуы тиіс.

  Бұл қаржы құрылымдарының барлық қызметкерлерінің біліктілігі мен жеке бірлігіне жоғары талаптар қояды.

          Қаржылық реттеу – бұл жоспарлы тапсырмаларының орындалуы үшін қаржы ресурстарын икемді, шебер жұмасу, белгіленген нәтижеден теріс ауытқулардың барлық түрін алдын алуға және жоюға бағытталған; мұның өзі резервтік (сақтық) қорлары, жоспардан тыс қаржы ресурстары, пайдаланылмаған қаржылар есебінен қызметтердің барлық түрлеріне арақатынас пен ұйлесімділікті қамтамасыз етуді білдреді.

  Бақылау басқарудың элементі ретінде жоспарлау процесінде де, сонымен бірге оперативтік басқару стадиясында да жүзеге асырылады. Ол қоғамда барлық қаржы процестерін (операцияларын) жүргізудің дұрыстығы мен заңдылығын тексеру және қамтамасыз ету жөніндегі қаржы құқығының нормаларын басшылыққа алып отыратын қаржы аппаратының қызметін қамтиды. Бақылау қаржы ресурстарын пайдаланудың нақты нәтижелерін жоспарлы көрсеткіштермен салыстыруға, қаржы ресурстарын өсірудің резервтерін айқындауға, шаруашылықты неғұрлым тиімді жүргізудің жолдарын белгілеуге мүмкіндік береді.

   Қаржыны басқаруда басқа кез келген басқарылу жүйесіндегідей басқарудың объектілері мен субъектілері бөлінеді. Объектілер ретінде қаржы қатынастарының сан алуан түрлері бола алады, басқаруды жүзеге асыратын ұйымдық құрылымдар субъектілер болып табылады. Қаржы қатынастарын олардың сфераларына сәйкес объектілердің екі тобын бөледі: шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, мемлекеттің қаржысы. Оларға басқарудың мына субъектілері сәйкес келеді: қаржы службалары (шаруашылық жүргізуші субъектілердің бөлімдері), қаржы және салық органдары. Қаржыны басқаруды жүзеге асыратын барлық ұйымдық құрылымдардың жиынтығы қаржы аппараты деп аталады.

    Кәсіпорындарда және ұлттық шаруашылық саласында қаржыны басқаруды кәсіпорындардың, ұйымдардың және мекемелердің қаржы бөлімдері мен службалары, сондай-ақ сақталып отырған министрліктер мен ведомствалардың қаржы бөлімдері мен басқармалары жүзеге асырып отырады.[1,27бет] 

  Нарықтық экономиканың қалыптасып, дамуы жағдайындпағы қаржыны басқару қаржы бойынша басқару шешімдерін негіздеуді, бүгінде нашар пайдаланып жүрген әдістері іске асыруды, басқару функцияларының –реттеудің, қаржы рыногын қалыптастыру әдістерінің бір элементі ретіндегі қаржы ресурстарын есебін тауып пайдалануды күшейтуді талап етеді. Бұл жағдайда нарықтық экономикаға көшкен Шығыс Европа елдерінің де, сонымен бірге әлеуметтік жағынан бағдарланған нарықтық экономика жағдайында көп жылдар бойы өмір сүріп отырған капиталистік елдердің де тәжірибесін ескерген жөн.

   Өткен кездің оңтайлы тәжірибесінде келеңсіз қарау қаржының дамуына, оны басқаруға қайшы келді: бюджетке төленетін төлемдердің салық нысандары жеткіліксіз пайдаланылады; бюджеткен төленетін субвенциялардан (мақсатты жәрдем қаржындан) бас тарту болды және т.б. Осы  және басқа себептерге байланысты қаржының рөлі төмендеді.   

   Экономиканы  басқарудың қағидалы жаңа әдістеріне көшуді талап етті. Бұл әдістер экономикаға қаржының реттеуші ықпалын күшейтуді қамтамасыз етуі, қоғамдық өндірістің тиімділігін өсіруге, әлеуметтік саланы дамуға мүмкіндік туғызуы тиіс.

   Тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекеттің қаржысын басқарудың қолданылып жүрген жүйесінің айтарлықтай кемшіліктері бар. Олардың бастыларына мыналарды жатқызуға болады.

  Біріншіден, өкіметтік операцияларды  қамтудың толық еместігі. Қазіргі кезде өкіметтік операциялардың едәуір бөлігі, биліктің аймақтық және жергілікті органдарының барлық операциялары  Қаржы министрлігі атарпынан болатын тиімді бақылаудан тыс қалып қояды. Ең алдымен бұл толып жатқан бюджеттен тыс қорлардың қаражаттарын, шетелдік субсидиялар мен нәтижелерді пайдалану жөніндегі операцияларға, шетел валютасындағы бюджет операцияларына, сондай-ақ мезгілі өткен сыртқы берешекке қызмет ету жөніндегі операцияларға, қатысты.

  Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі бұл проблемаларды ойдағыдай шеше алатыны, мемлекеттік басқарудың деңгейлері арасында салықтық түсімдерді, шығыстарды түзету жүйесіндегі икемділікті бөлуге бақылау  жолға қояры сөзсіз.

  Үшіншіден, мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландыру жүйесінің кемшіліктері.

   Бұрынғы КСРО-да мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қаржыландырудың дәстүрлері көзі ұзақ жылдар бойы Мемлекеттік банктің пайызсыз кредиттері, сондай-ақ Жинақ банктеріндегі халықтың салымдары болып келді. Қазіргі кезде бұл көздерді пайдалану қиын мәселе болып қалды.

   Мемлекеттік бюджет тапшылығын жабудың баламалы қаржы көзі ретінде пайдалануға болатын мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару бүгінге дейін кеңінен таралмай отыр.

   Мұның экономикалық дағдарыстар мен инфляция жағдайында заңды екенін мойындауға тура келеді.

 

Шаруашылық жүргізуші субъектісінің

қаржысын басқару.

Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы бөлімі.
Жоспарлау-экономикалық бюросы		Банк және кассалық операциялар бюросы		Есеп айырысу бюросы
ТОПТАР
Қаржылық-кредиттік жоспарлау	Оперативтік-жоспарлау және бақылау	Экономика- лық талдау	Сатып алушылар мен есеп айырсу бюросы.	Жеткізуші лермен есеп айырысу	Кінәрат-талап тобы.

 

Мемлекеттік бюджет, банктер, жеткізушілер, жоғарғы ұйымдар алдындағы қаржылық міндеттемелерді орындау;

  Есеп айырысуларды ұйымдастыру; өндірістік капитал мен күрделі жұмсалымды тиімді пайдалануға жәрдемдесу;   қаржы ресурстарын дұрыс пайдалануды бақылау, айналым қаражаттарының сақталымдылығы мен тездетілген айналымдылығын қамтамасыз ету және басқалары.

          Қаржыны оперативті басқаруға банк мекемелері қатысады.

Екіншіден деңгей банктері кәсіпорындар мен ұйымдарға есеп айырысу-кассалық қызмет көрсетуді жүзеге асырады, ақшаға деген уақытша қажеттіліктерді несиелендіреді.[1,27бет]

           Шаруашылықты жүргізудің нарықтық негізіне көшкеннен кейін кәсіпорын басшыларының, акционерлік компаниялар мүшелерінің ғана емес, сонадй-ақ басқарудың әкімшіл-әміршіл әдістері жағдайында болмашы рөл атқарған қаржы службаларының да рөлі ерекше арта түсті. Кәсіпорындарды дамытудың қаржы көздерін, қаржы ресурстарын неғұрлым тиімді инвестициялар жасау және қаржы менеджментінің басқа мәселелрі нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорындардың қаржы службаларының негізгі мәселелері болып отыр.

   Мемлекеттің қаржысын басқару.

  Қаржыны басқару стратегиялық, яғни қаржыны жалпы басқару және оперативтік басқару болып ажыратылады. Стратегиялық басқару қаржы ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды және басқаны іске асыруға арналған қаржы ресурстарының ауқымын белгілеуде көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекеттік биліктің және басқарудың жоғарғы органдары –Президент аппараты, Парламент, Үкімет, Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі жүзеге асырады.

  Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Президент аппараты арқылы қаржыны басқаруға үлкен өкілеттік берілген:

• Республикалық бюджетті әзірлеу және оның атқарылуы туралы есеп беру тәртібін айқындайды;
• Республикалық бюджет комиссиясын құрады, ол туралы қағиданы бекітеді, оның құрамын айқындайды;
• Қазақстан Республикасының аумағында төтенше мемлекеттік бюджет енгізу туралы шешім қабылдайды және оны әзірлеу тәртібін айқындайды;
• Мемлекеттегі жағдай мен республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары туралы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауда алдағы жылға арналған Қазақстан Республикасының қаржы-кредит және бюджет саясатының негізгі бағыттарын айқындайды;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңес құрады және ол туралы қағиданы бекітеді; Ұлттық қорды қалыптастыру және пайдалану тиімділігін арттыру жөнінде, сондай-ақ оны пайдаланудың көлемі мен бағыттары жөнінде шешімдер қабылдайды. Ұлттық қорды қалыптастыру және пайдалану туралы есептерді бекітеді;
• Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында тиісті қаржы жылының бірінші тоқсанына арналған республикалық қаржы жоспарын бекітеді және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкілеттіктеріді жүзеге асырады.

        Қаржыны жалпы басқару Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын елдің ең жоғарғы өкілді органы – Парламентке жүктелген. Палаталардың бірлескен отырысында Парламент Үкімет пен Рспубликалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді, республикалық бюджетті, сонадй-ақ республикалық бюджетке өзгерістер мен толықтырулар енгізеді, бекітеді, салықтар мен алымдарды белгілейді және оларды алып тастайды, мемлекеттік қарыздар мен республиканың экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді.

          Парламенттің құзырында қаржы проблемаларын шешу заңнамалық актілерді-Қазақстан Республикасының заңдары мен Парламент қаулыларын талқылауға және кейін дауыс беруге енгізу жөніндегі заңнамалық бастама құқында жүзеге асырылады. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін заңдар шығарады, негізгі қағидаттар мен нормаларды белгілейді, олар; салық салуға, алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге, республикалық бюджтке, білім беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтік қамсыздандыруға, елдің қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, мемлекеттік органдар мен жергілікті басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызметіне, айналадағы ортаны қорғауға, меншік режіміне және өзге де мүліктік құқықтарға қатысты.

 

 

• Әлеуметтік-экономикалық дамуындағы жергілікті қаржыны тиімді пайдаланудың маңыздылығы.

 

  Экономика мен әлеуметтік саланы басқару жүйесін түбірлі қайта құрудан туындап отырған жаңа мәселелерді шешуге байланысты және Қазақстан экономикасының дамудың нарықтық жолына өтуіне орай қаржыны басқару саласында “Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру шаралары туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес қайта құрылған Қаржы министрлігі және оның жер-жерлердегі органдарының рөлі шұғыл артып отыр. Қаржы министрлігімен оған қосылған Мемлекеттік кіріс министрлігінің бюджетті жоспарлау және мемлекеттің кірісін жоспарлау саласындағы функциялары мен өкілеттіктері Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігіне берілді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылға                 3 қырқүйектегі № 962 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының қаржы министрлігі туралы қағидаға сәйкес Министрлік басшылықты, сондай-ақ заңнамада көзделген шекте мемлекеттік бюджеттің атқарылуы және атқарылуын бақылау, мемлекеттік меншікті басқару, есепке алу және пайдалануын бақылау, банкроттық рәсімдерінің және дәрменсіз борышкерді таратудың соттан тыс рәсімінің жүргізілуін бақылау, бухгалтерлік есеп жүйесін және қаржылық есептеме аудитін реттеу саласындағы салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы болып табылады. [2,30-бет] 

  Министрліктің негізгі міндеттері мыналар болып табылады:республикалық бюджеттің атқарылуын және жергілікті бюджеттердің атқарылуына кассалық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету;  салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін және бюджке түсетін өзге де түсімдерді, міндетті зейнетақы жарналарының толық және уақтылы аударуларын, шикізат секторы ұйымдарынан бюджтке түсетін түсімдер бөлігінің Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына аударылуын қамтамасыз ету;  республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы, бухгалтерлік есеп, есептеме және аудит жөнінде әдіснамалық басшылық жасау;  өз құзыры шегінде республикалық және жергілікті бюджеттер қаражатының тиімді және мақсатты пайдалануын бақылау;   мемлекеттік меншікті басқарудың тиімділігін арттыру;  мемлекеттік салық саясатын әзірлеуге және іске асыруға қатысу;  банкроттық рәсмін жүргізуге (банктерді және сақтандыру) (қайта сақтандыру ұйымдарын қоспағанда), сондай-ақ соттан тыс рәсімде дәрменсіз борышкерді таратуға мемлекеттік бақылау және оған заңнамамен жүктелген өзге де міндеттер.

   Министрлік заңнамада белгіленген тәртіппен мынадай негізгі функцияларды жүзеге асырады:

  Министрлік заңнамада арналған республикалық бюджеттің жобасын, мемлекеттік және өзге де бағдарламаларды, Қазақстан Республикасының стратегиялық жоспарларын және Қазақстан республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының индиактивтік жоспарлрын, негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді әзірлеуге қатысу;

  Бюдетке түсетін түсімдерді болжауға және мемлекеттік бюджетке кірістердің түсуі саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен басымдықтарын нақтылауға қатысу;   өз құзыры  шегінде мемлекеттің қаржысын және мемлекеттік басқару саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен басымдықтарын анықтауға қатысу;   мемлекет қаржысы, фискалдық саясат және мемлекеттік меншік саласындағы заңнаманы қолдану тәжірибесін талдау және қортындылау, оны жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу;   ұтымды үкіметтік және мемлекет кепілділігімен қарыз алуды, сонай-ақ мемлекеттік борышты басқаруды  қамтамасыз ету;   мемлекеттік меншікті пайдалану мониторинг жүйесін жетілдіру;  заңнамада белгіленген тәртіппен шикізат секторы ұйымдарынан бюджетке түсетін түсімдердің бөлігін Қазақстан Республикасы Ұлттық қорына аудару;  өз құзыры шегінде бюджттің атқарылуы жөніндегі нормативтік құқықтық актілердің, бухгалтерлік есеп пен аудиттің, қаржылық бақылаудың және мемлекеттік меншікті басқарудың жобаларын әзірлеу және дайындау (немесе қабылдау);  өз құзыры шегінде қосарланған салық салуды болдырмау туралы халықаралық салық келісімдері мәселелерінде уәкілетті органның функциялары;    жер қойнауын пайлалануға арналған келісім шарттардың салық сараптамасы, сондай-ақ  келісім шарттық талаптардың орындалу барысында жүргізу;   мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебін, сондай-ақ өз құзыры шегінде республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы туралы есептемені жүргізу және іске асыру тәртібін әзірлеу; жергілікті бюджеттердің шоттарын, мемлекеттік мекемелердің шоттарын жүргізу және шоттар бойынша аударымдық операцияларды жүзеге асыру;

  республикалық бюджетті қаржыландырудың жиынтық жоспарын бекіту  және оларға өзгерістер енгізу;  республикалық бюджеттен шығыстарды қаржыландыру және республикалық бюджетте көзделген соманың шегінде кредит беру;

      Ұлттық қордың қалыптасуы және атқарылуы  жөніндегі қызмет туралы ақпаратты қамти отырып, республикалық бюджеттің атқарлуы туралы жылдық есептерді, мемлекеттік бюджеттің атқарылуы барысты туралы айлық, тоқсандық және жылдық ақпаратты жасау, срндай-ақ мемлекет бойынша статистикалық есептерді жасау; республикалық бюджеттен қаржыландыратын мемлекеттік мекемелердің шығыстар сметасының дұроыс жасалуын және бекітілуін, сондай-ақ республикалық бюджет қаражатының, үкімет қарыздар, мемлекеттік кепілдігі бар мемлекеттік емес қарыздар қаражатының және кейіннен үкімет қарыз алуға байланысты гранттардың және мемлекеттік меншіктегі өзге де мүліктердің мақсатты пайдалануын бақылау;

       Республикалық бюджеттің атқарылуын, сондай-ақ жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау және талдау;

   Бухгалтерлік есеп пен аудит саласында, оның ішінде өз құзыры шегінде аудиторлық қызметті лицензиялау саласында уәкілетті органның функцияларын анықтау;

  Қазақстан Республикасының Ұлттық банкідегі қазынашылық комитетінің  тиісті шоттары арқылы мемлекеттік мекемелердің валюталық опреацияларын жүргізу және есепке алу, заңнаманы сақтау жөніндегі тексерістерді ұйымдастыру;

      Министрліктің негізгі міндеттерін іске асыру және функцияларын жүзеге асыру үшін заңдарда белгіленген тәртіппен:

   Мемлекеттік органдардан, өзге де ұйымдардан және жеке тұлғалардан Министрлікке жүктелген функцияларды жүзеге асыру үшін қажетті ақпараттарды сұратуға және алуға;  өз құзырының шегінде барлық комитеттер мен мемлекеттік ұйымдардың бұйрықтарын, өзге де ұйымдардың және тұлғалардың орындауы үшін міндетті нормативтік-құқықтық актілерді шығаруға;

  Министрліктің  қарауындағы комитеттер мен мемлекеттік ұйымдардың бұйрықтарын, өзге де кесімдерін тоқтатуға немесе тоқтата тұруға;

  Акционерлік қоғамдардағы мемлекеттік үлеске және республикалық басқа да мүлікке иелік етуге, пайдалануға, сондай-ақ заңнамалық актілермен және Үкімет белгіленген жағдайларда билік етуге;   өз құзырындағы мәселелер бойынша халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты жүзеге асыруға;    бірыңғай қазынашылық шоттағы және  Министрліктің мынадай ведомствалары бар: Қазынашылық комитеті, Кедендік бақылау комитеті, Қаржылық  бақылау және мемлекеттік сатып алу комитеті, Салық комитеті, Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті, Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс жөніндегі комитет .

   Қазынашылық комитетінің ұйымдық құрылымы Қаржы министрлігі құрамындағы  Қазынашылықтың орталық аппаратынан және оған бағыныштағы аймақтық бөлімшелерден тұрады.[2,55 бет]

  Қазынашылық органдары  мынадай міндеттер мен функцияларын орындайды:

  Республикалық бюджетті ұйымдастыру, оның кассалық атқарылуын жүзеге асыру, жергілікті бюджеттерге есеп-қисаптық-кассалық қызмет көрсету және мемлекеттік бюджеттің орындалуын бақылау;

    касса бірлігі қағидатын негіздей отырып, қазынашылықтың шоттарындағы ақша қаражаттарын басқару;

     республикалық және жергілікті бюджеттер арасында өзара есеп айырысуды енгізу;

    республикалық және жергілікті бюджеттер арасында салықтарды және басқа міндетті төлемдерді бөлуді қамтамасыз ету және оларды түрлі деңгейлердің бюджеттеріне есептеу;

   мемлекеттік  мекемелердің валюталық операцияларын басқару және есепке алу, оларды жүргізген кезде заңнамалықтың сақталуы жөнінде тексерулер ұйымдастыру;

    мемлекет қаржысының мән-жайы туралы ақпаратты жинау, өңдеу және талдау;

   республикалық бюджеттің қолма-қол ақшасының ағынын болжау;

     мемлекеттік сыртқы қарыздарды және мемлекеттің кепілділігі бар мемлекеттік емес ішкі қарыздарды өтеу және қызмет көрсету кезінде ақша аударуды жүзеге асыру;

    бухгалтерлік есеп пен бюджет жүйесіндегі есептемені және қазынашылық органдары жүйесіндегі ішкі аудитті дамыту және жетілдіру;

     қазынашылықтың құзырына жататын мәселелер бойынша есептік операцияларды жүргізудің тәртібі туралы әдістемелік және нұсқаулық құжаттарды әзірлеу.

     Қазынашылық қызметкерлерінің мемлекеттің қаражаттарын пайдаланатын  мемелкеттік кәсіпорындардың, мемлекеттік билік пен басқару органдарының, мемлекеттік банктердің  қаржы-бухгалтерлік службаларын тексеруге құқы бар. Олардың лауазымды адамдардан қаржы заңнамасын бұзуды жоюды талап етуге құқы бар. Қазынашылық службаларына қазынашылық төлем операцияларының орныдалуын тоқтата тұруға, бюджет ақшасын мақсатсыз пайдалану фактілері анықталған жағдайда оны қайтарып алуға және жұмсауға тиым салуға, ақшаны бюджетке өндіріп алуға (қайтарып алуға) құқық берілген, сонымен бірге қазынашылық бюджет қаражаттарын үнемді жұмсауға мүмкіндік туғызуы тиіс.

  Қаржылық бақылау комитеті  бақылау саласындағы ұйымдық-әдіснамалық және талдамалық жұмыстарды жүзеге асырады. Оның органдары мемлекеттік кәсіпорындарға ұлттық шаруашылықтың барлық салаларының және көрсетілетін қызметтер сферасының ұйымдарына, әлеуметтік сфера мен халықты қорғаудың мемлекеттік ұйымдары мен мекемелеріне, басқару органдарына, қорғаныс кәсіпорындары мен ұйымдарына және құқық тәртібін қорғауға тексеріс жүргізеді. Олар сонымен қатар кредит  және валюта ресурстарын пайдалануды, бағалы  қағаздар бойынша заңнамалардың орындалуын бақылайды.

  Мемлекеттің кірістерін жұмылдыру жөніндегі аса маңызды  функцияларды Салық комитеті орындайды.

  Салық комитеті органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асыру жөніндегі негізгі міндеттер жүктеледі.[2,54-бет]

  Қаржы министрлігі жүйесінде ең көбі жергілікті қаржы органдарының аппараты, ол облыстық, қалалық, аудандық қаржы басқармалары мен бөлімдерін, салық комитеттерін қамтиды. Олар басқару жөніндегі жұмыстарды жүргізеді, яғни жергілікті бюджеттердің атқарылуымен, ішкі шаруашылық резервтерді анықтаумен және шаруашылық кешенінің және әлеуметтік-мәдени сфераның барлық буындарында ресурстарды үнемдеуді іздестірумен айналысады, шаруашылық органдарды  қаржыландыру жүзеге асырады және олардың қаржы қызметін бақылап отырады. Қаржы және салық органдары жергілікті әкімшіліктің бағынышында болады.

  Жергілікті қаржы органдарының міндеттеріне мемлекеттік қаржы тәртібін сақтауды бақылау кіреді. Осы мақсатпен олар шаруашылық органдары мен мекемелері жасаған жоспарлар мен сметалардың дұрыстығы мен объективтігін тексереді, жергілікті әкімшіліктер бөлімшелерінің бухгалтерлік есептері мен баланстарын қарайды.

    Салық заңнамасына сәйкес салық органдарына облыстарына облыстар, республикалық маңызы бар қалалар бойынша салық комитеттері, аудан аралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері жатады.

  Салық органдары тиісті жоғарғы салық службасы органына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.

   Мемлекеттің қаржысын басқаруға өзінің  функцияларының өзгешілігіне сәйкес Қазақстан  Республикасының Ұлттық банкі белгілі бір түрде қатысады. Ұлттық банк ақша-кредит саясатын жүргізгенде, ақша айналысын реттегенде, қаржы ресурстарын басқарғанда қаржы қатынастарына тікелей де, сонымен бірге жанама түрде де ықпал жасайды; ол Қаржы министрлігімен бірлесіп мемлекеттік валюта-қаржы қатынастарына, экономиканың қажеттіліктерін қаржыландыруға арналған сырттан қарыз алуға қатысады. Сондықтан Ұлттық банктің басқарушылық ықпалының тиімділігі мемлекеттің бірыңғай қаржы-кредит саясатын жүргізген субъектілер қаржысының жай-күйінде көрініп, білінеді.[5.27-бет]

   Қаржыны  басқаруға Экономика және бюджеттік  жоспарлау министрлігі мен Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігі де қатысады. Олар стратегиялық жоспарлау, бюджеттік жоспарлау, мемлекеттің кірістерін жоспарлау мен бақылау, әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүзеге асырумен және үйлестірумен бірге бұл органдар республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын талдайды; Қаржы министрлігімен бірлесе отырып, республикалық және жергілікті бюджеттердің өзара іс-әрекеттерінің механизмдерін әзірлейді және реттеуге қатысады; Қаржы министрлігімен және Ұлттық бакпен бірлесе отырып мемлекеттің сыртқы берешегін талдап, оның лимитін белгілейді және т.б.

    Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінде мына департаменттерді бөліп көрсетуге болады: Салық саясаты және болжамдар департаменті;   

 

 

• Қаржылық жоспарлаудың мінедеттері.

 

      Қаржылық жоспарлау мен болжау – бұл қаржы механизмінің қосалқы жүйесі, саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі.[1,22-бет]

 Олар экономиканың үйлесімді және тепе-теңдік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы  қарқынын қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің материалдық-заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады.

   Қаржының табысты іс-әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді ықпал етуі көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты жүргізудің барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлуді алдын ала үлгілеуге байланысты болады. Мұндай процесс тәртіпті (реттілікті) анықтайтын өзара үйлесілген тапсырмалардың, көрсеткіштердің кешенді жүйесін жасауды, ақша түсімдерін жұмылдырудың  прогрессивті нысандарын қолдануды қажет етеді.

   Қаржылық көрсеткіштерді, белгіленетін қаржы операцияларын негіздеп дәлелдеуге, көптеген шаруашылық шешімдердің нәтижелілігі сияқты, қаржылық жоспарлау мен болжау процесінде қол жетеді. Бұл өте ұқсас ұғымдар экономикалық әдебиет пен практикада жиі теңестіріледі. Іс жүзінде қаржылық болжау жоспарлаудың алдында болуы және көптеген нұсқауларды бағалауды жүзеге асыруы тиіс (төтенше макро-және микродеңгейлерде қаржы ресурстарының басқарудың қозғалысын басарудың мүмкіндіктерін анықтауы тиіс) қаржылық жоспарлаудың көмегімен белгіленетін болжамдар нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткіштер, өзара үйлесілген міндеттер, оларды іске асырудың дәйектілігі, сондай-ақ таңдалынған мақсатқа жетуге көмектесетін әдістер анықталады[5,27бет]

   Қаржылық жоспарлау –бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу, қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге бағытталған процесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты құралдарының бірі болып табылады. Ол ірі шаруашылық өзгерістерді байсалды және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады.

  Қаржылық жоспарлаудың объектісі  шаруашылық жүргізуші  субъектілері мен мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қортынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады. әрбір жоспарда белгілі бір мерзімге белгіленген кірістер мен шығыстар, қаржы және кредит жүйелерінің буындары мен байланыстары анықталады. Қаржылық жоспарлаудың нақтылы міндеттері  қаржы саясатымен айқындалады. Бұл: жоспарлы тапсырмаларды орындауға қажетті ақшаның көлемі мен олардың көздерін анықтау; кірістерді өсірудің, шығыстарды үнемдеудің резервтерін анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында қаражаттарды бөлуде оңтайлы үйлесімдерді белгілеу және басқалары.

    Қаржылық жоспарлаудың әдістемелігі аса маңызды мына қағидаттарға негізделеді:

  Орталықтандырылған және орталықтандырылмаған тәсілдемелердің үйлесуі. Бұл қаржы жоспарларын жасағанда екі негіздің (бастаудың)-орталықтандырылған қаржылық жоспарлаудың жергілікті (төменгі) бастаманы барынша дамытумен етене ұштасуын білдіреді. Орталықтандырылған қаржылық жоспарлау мемлекетке бірыңғай қаржы ресурстарын бөлуді және насаналы басқаруға мүмкіндік береді.

  Қаржылық жоспарлаудағы децентрализм өндірістік бөліністер мен биліктің жергілікті органдарының нақтылы жоспарлар жасап, оларды орындаудағы, өндірісті өркендеудің және оның нәтижелілігін арттырудың резервтерін іздестірудегі шығармашылық белсенділігін дамытуға жәрдемдеседі.

  Биліктің жергілікті органдары бюджеттерінің олардың аумағында орналасқан шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің нәтижесінде тәуелділігін белгілейтін ұзақ мерзімді нормативтердің негізінде аймақтардың қаржыларын басқарудың экономикалық әдістеріне көшу үлкен маңызға ие болып келеді. Сонымен бір мезгілде жалпы мемлекеттік қаржыларды жүйелі түрде нығайту, мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігінің тұрақтылығын, қоғамдық өндіріс дамуының әлеуметтік бағдарлануын күшейтуде, тиімділікті арттыруға оның рөлін арттыруға қажет;

   бірлік   қағидаты қаржылық жоспарлаудың экономикалық және әлеуметтік жоспарлаумен тығыз өзара байланысы мен өзара тәуелділігінде көрініп білінеді. Қаржы жоспарларының негізінде экономикалық және әлеуметтік даму жоспарлары мен болжамдарының көрсеткіштері жатыр.

   Бұл жоспарлаудың жүйелік-түрлендірме әдісі –жоспарлау, бағдарламалау және бюджет жасау:

    жоспарлау өзіне мақсаттар мен міндеттерді қалыптастыруды және баяндауды кіріктіреді;

  бағдарламалау деп мақсаттарға жету үшін пайдаланатын құралдардың қолда барын іріктеуді және жаңаларын табуды түсінеді;

   бюджет жасау –жалпы көп жылдық бағдарламаларды қаржы жылдары бойынша жылдық бюджеттік цифрлар тіліне аудару процесі. Бұл дәстүрлі топтастыру бойынша сан жағынан тұлғаланған операциялардың бүкіл жиынтығын бөлу процесі.

    Қаржыны жоспарлау (болжау) белгілі әдістердің көмегімен жүзеге асырылады, олардың қатарына жататын ең маңыздылары мыналар:

1. Экстраполяция (немесе коэффициент) әдісі. Оның мағынасы қаржылық көрсеткіштерді олардың динамикасын белгілеу негізінде анықтауда болады. Есеп –қисаптар есепті кезеңнің жетістіктері және оларды өсудің немесе төмендетудің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізіледі. Мұндай тәртіптің айтарлықтай кемшіліктері бар:

    мүмкін болатын ішкі шаруашылық резервтерді анықтауды есепке алмайды;

   материалдық және ақша ресурстарын пайдалануға теріс әсер етеді, өйткені жоспарланатын кезеңде олардың көлемі қол жеткен деңгейге қарай анықталады.

2. Нормативтік әдіске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткіштер белгіленген нормалар мен нормативтердің негізінде есептеп шығарылады.
3. Математикалық үлгілеу әдісі: процестің үлгісін құру және оны қаржы саласына көшіру
4. Баланстық әдіс шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесушілігін, қаржы жоспарларының барлық бөлімдерінің, сонымен бірге өндірістік және қаржылық көрсеткіштердің және қаржылық көрсеткіштердің өзара үйлесуін қарастырады. Қаржы балансының талаптарын сақтау кәсіпорынның, саланың, бюджеттердің, бүкіл ұлттық шаруашылықтың шығындары мен табыстарының арасында үйлесімсіздіктің пайда болуынан сақтандыруға; ұлттық шаруашылықты дамытудың қажетті қарқындары мен үйлесімдерін анықтауға; ішкі резервтерді жұмылдыруды ескере оларды жан-жақты негіздеуге мүмкіндік береді.
5. сараптық бағалаулар әдісі жоспарлау объектісінің жай-күйінің параметрлерін анықтау үшін аса білікті мамандардың тәжірибесін пайдалануды қажет етеді.

       Нарықтық қатынастар жағдайында аумақтық және предметтік-мақсатты қағидаттар кеңінен қолданылатын болады. Аумақтық қаржылық жоспарлау әкімшілік*аумақтық бөліністердің қаржы ресурстарын анықтауға мүмкіндік береді; ресурстар ауқымын шаруашылық қызметтің нәтижелеріне тәуелді ғып қоюға көмектеседі; объективті себептер бойынша ресурстардың тапшылығы жағдайында аймақтық қолайлы әлеуметтік дамуын қамтамасыз ету үшін оларды орталықтандырылған қорлар арқылы дамуын  қамтамасыз ету үшін оларды орталықтандырылған қорлар арқылы қайта бөлу мүмкін.

   Қазіргі кезде жиынтық қаржы жоспарлары жалпы мемлекеттік, салалық, аумақтық жоспарларды кіріктіреді. Мыналар жалпы мемлекеттік болып табылады: мемлекеттің жиынтық қаржы балансы, мемлекеттік бюджет, республикалық бюджет, бюджеттен тыс қорлар.

   Жиынтық қаржы балансы деп орта мерзімді (бесжылдық) кезеңге арналған дамудың жалпы мемлекеттік болжамының қаржылық бағдарламасын айтады. Оны жасаумен Қаржы министрлігінің, Ұлттық бактің белсенді қатысумен  экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі айналысады. Аймақтарда баланстың есеп-қисаптарын аймақтық органдар жүргізуі тиіс. Жиынтық қаржы балансында мемлекеттің, меншіктің барлық нысанының шаруашылық жүргізуші субъектілерінің ақша қорларын қалыптастырудың құрамы мен көздері және ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажеттерге (әлеуметтік-мәдени шараларға, қорғанысқа, басқаруға) оларды пайдалану қамтып көрсетіледі.

  Баланстың кіріс бөлігі мыналарды кіріктіреді: таза табыс, тұтынуға салынатын салықтар (қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кеден баждары), амортизациялық аударымдар, сыртқы сауда операцияларынан түсетін түсімдер, салықтар мен алымдар, қысқа мерзімді несиелендірудің ресурстары, ұзақ мерзімді несиелендірудің көздері.

   Шығыстар бөлігінің аса маңызды көрсеткіштері: экономиканы дамытуға жұмсалатын шығыстар (күрделі жұмсалымдарды қаржыландыру, айналым қаражаттарының өсіміне жұмсалатын шығындар, мемлекеттік субвенциялар); сыртқы экономикалық операциялар жөніндегі шығыстар; әлеуметтік-мәдени шараларға жұмсалатын шығыстар; басқару мен қорғаныс шығыстары; қысқа мерзімді кредит салымдарының және ұзақ мерзімді кредит беруге арналған қаражаттардың өсімі.

     Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде бюджеттен басқа жалпы мемлекеттік бағдарламаларды қаржымен қамтамасыз ету, сондай-ақ барлық бюджеттен тыс қорлардың бюджеттері түрінде басқа да орталықтандырылған қаржы жоспарлары жасалады. Жұртқа мәлім, көптеген елдерде әлеуметтік, табиғатты қорғау сипатындағы немесе басқа арналымдардың маңызды шараларын қаржыландырудың арнаулы көздері ретінде қалыптастырылады. Бюджеттен тыс қорлар, әдеттегідей, жалпы мемлекеттік қаржы жүйесінің дербес буыны болып табылады, айрықша көздер есебінен  құрылады және өзінің ресурстарын функциялық міндеттерді орындауға жұмсайды. Сондықтан олардың қаржы жоспарлары ағымдағы жылға түсетін барлық түсімдер мен шығындарды анықтайтын құндық баланстар болып келеді.

          Бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің қаржы жоспарлары смета деп аталады және негізінен олардың шығындарды анықталады, ал кірістердің қосымша көздері болған жағдайда шаруашылық қызмет бойынша барлық түсімдер мен шығындарды негіздейтін кіріс-шығыс сметалары жасалынады. Ұжымшарлар, кооперативтік ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер және сақтық компаниялары қаржы жоспарларын, мемлекеттің биліктің органдары түрлі деңгейлердегі бюджеттерді жасайды. Коммерциялық (шаруашылық) есепте жұмыс істейтін кәсіпорындар мен ұйымдар қаржы жоспарларын бұрын кірістер мен шығыстардың балансы түрінде жасайтын. Бұл жоспарлардың құрылымы негізінен кәсіпорындар үшін де, сондай-ақ бірлестіктер үшін де бірдей болады. Олардың кіріс бөлігінде табыстар мен қаражаттардың түсімі, гығыс бөлігінде осы түсімдер есебінен жасалатын шығындар анықталатын. Баланстың “Кәспорындардың бюджпен өзара қарым-қатынастары” бөлігі (алғашқы екі бөлімді  “кірістерді” және “шығыстарды” теңестіруші) бюджетке түсетін түсімдердің және бюджеттен қаржыландыруды көрсететін.

   Қаражаттарының айналымы үлкен емес шаруашылық жүргізуші субъектілер екі бөлімнен: кірістер мен шығыстардан тұратын қаржы кірістердің құрамына, ал бюджетке төленетін төлемдер шығыстардың құрамына кіріктіріледі.

   Кәсіпорынның кірістері мен шығыстары балансының ерекшелігі сол, онда шаруашылық –қаржы  қызметінің түпкілікті нәтижелері қамтып көрсетіледі, ал аралық нәтижелер-ақша қаражаттарының айналымдары болмайды.

  Есептеулер мен ақша қаражаттарының айналымдарын тіркеу (бекіту) арнаулы қаржы жоспарында –төлем күнтізбесінде жүзеге асырылады. “Түсімдер” бөлімінде өнімді (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізуден түскен табыс, банктердің қысқа мерзімді кредиттерінің, мерзімі өткен дебиторлық берешектің түсімдері, ақша қаражаттарының басқадй түсімдері, кассадағы және есеп айырысу шотындағы қалдық қамтып көрсетіледі. “Шығыстар” бөлімінде тауар-материалдық құндылықтарды сатып алуға, еңбек ақыға, салықтарды төлеуге, банк несиелер өтеуге, кредит үшін пайыздарды  төлеуге жұмысалатын шығындар, басқадай шығыстар қамтып көрсетіледі. Сөйтіп, төлем күнтізбесінің көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілерде айналымдардың көлеміне қарай қысқа уақыт ішінде (бір айдан бес күнге дейін) оперативтік қаржылық жоспарлау жүзеге асырылады. Төлем күнтізбелігі есеп айырысулар мезгілдерін нақтылау мен олардың дәйектілігі жайында кірістер мен шығыстар балансын толықтырады, бұл олардың уақыттылығын қамтамасыз етеді.

    Нарыққа өту кезінде кәсіпорын қызметін тиімді басқарудың шешуші шарты ретінде фирманың ішкі қаржы жоспарларының да мәні арта түсті. Қазіргі кезде көптеген фирмалар, акционерлік қоғамдар және басқа кәсіпорындар қаржылық жоспарлауда да жалпы дүние жүзілік стандарттарға көше бастады. Әңгіме барлық белгіленетін  шараларды қаржымен қамтамасыз етуде маңызды орын алатын бизнес-жоспар жасау туралы болып отыр. Осы мақсат пен жоспары және қаржыландырудың стратегиясы жасалынады.

  Бизнес –жоспар- бұл кәсіпкерлік қызметтің техникалық-экономикалық негізіне сайма-сай болатын құжат. Ол мемлекеттік кәсіпорындардың экономикалық және әлеуметтік дамуының жоспарларын қарағанда жекеше кәсіпорындар қатынастарының барлық жақтарын анағұрылм қамтиды. Бизнес-жоспар өнімнің немесе қызметтер көрсетудің ерекшеліктерін, олардың бәсекелестік қабілетін, өтім рыногын бағалауды (рынок болжамы), маркетинг стратегиясын, өндірістік, ұйымдық және заңдық жоспарларды, тәуекелдікті бағалауды және сақтандыруды сипаттайтын бөлімдеоді қамтиды.

  Қаржы бизнес-жоспары бірқатар кестелер мен баланстарды өнім өткізудің болжамын, табыстар мен шығыстардың кестесін, ақшалай шығыстар мен кірістердің балансын кіріктерід. Кейбір кәсіпорындар активтер пен пассивтердің балансын және графигін (залалсыздыққа жетудің есеп-қисабын) қосымша жасайды.

   Сөйтіп, нарықтық ортада қаржылық жоспарлау анағұрлым жоғары сапалық деңгейде асырылады және ғылыми әдістерді, қазіргі заманғы техникалық құралдарды және берік ақпараттық базаны пайдалана отырып бұл процесті жүргізуге мүмкіндік беретін жаңа нысандармен және әдістермен молаяды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2- Бөлім. Мақтаарал ауданында жергілікті қаржыны

 пайдалануды ұйымдастыру.

 

2.1. Ауданның жергілікті бюджетінің түсімдерін талдау.

 

2006 жылға арналған аудандық бюджеттің кірісі бойынша жоспар 4111867,0 мың теңге болса, нақты орындалғаны 4075091,0 мың теңге, яғни 36776,0 мың теңгеге кем орындалып 99,1 пайызды құраған. Ал  нақтыланған бюджеттің кіріс көздері жергілікті алымдар мен салықтар бойынша 753 млн. 810 мың теңге жоспардың орнына нақты орындалғаны 761 млн. 176 мың теңгені құрап, 101 пайызға, немесе 7 млн. 366 мың теңгеге артығымен орындалды. Республикалық және облыстық бюджет есебінен қаржыландырылатын ресми трансферттерден түсетін түсімдер бойынша жоспарланған 3 млрд. 340 млн. 783 мың теңгенің орнына, нақты түскені 3 млрд. 308 млн. 238 мың теңгені құрап, облыста өткізілген тендрлік комиссияның қортындысы бойынша үнемделген 32 млн 545 мың теңгеге кем қаржыландырылып 99,0 пайызға орындалды. Сонымен қатар аудандық бюджеттен 1998-2003 жылдар аралығындағы кіші және орта бизнесті қолдауға берілген несиелердің қайтарылымы есебінен жоспарланған 11 млн. 617 мың теңгенің небәрі 325 мың теңгесі қайтарылып, қалған 11 млн. 597 мың теңгесі бюджетке түспеген. 2006 жылға арналған аудандық бюджетте жергілікті алымдар мен салықтар бойынша кіріс көздерінің әлеуметтік салықтың межелеген жоспары орындалмады. Әлеуметтік салық бойынша жоспарланған 350 млн. 251 мың теңгенің орнына 294 млн. 603 мың теңге түсіп 55 млн. 648 мың теңгеге кем орындалған. Бұл салық түрінің орындалмау себебі 2006 жылы жұмысқа жарамсыздық парақтары мен жүктілігі мен босануы бойынша есептелінген әлеуметтік жәрдемақылардың (120,5 млн теңге) төленуіне байланысты болып отыр.

 «Мақтарал ауданының қаржы бөлімі» мемлекеттік мекемесіне 13 мемлекеттік мемлекетті қосылу жолмен қайта ұйымдастыру мақсатында аудан әкімінің 4.01.2007 жылғы «Мемлекеттік мекемлерді қосу туралы» №3 қаулысы және «А. Байтұрысынов» атындағы орта мектебі» мемлекеттік мекемесіне 24 мекемелерді қослу жолымен қайта ұйымдастыру үшін аудан әкімінің 15.01.2007 жылғы «Мемлекеттік мекемелерді қосу туралы» №54 қаулысымен бекітілді. ОҚО әділет басқармасына жұмыс істемейтін 37 мекеменің куәліктерінің серия номірлерін алу үшін 16.01.2007 жылы №21 сұраныс хатын жолдады. Осы мекемелердің құжаттарының (куәліктері, ережелері, статистикалық карталары, СТН-дері, мөрлері мен бұрыштама штамптары) жоғалуына байланысты жарамсыз деп тану үшінжергілікті газетке хабарланыру берілді. Хабарланыру жарияланып, ОҚО әділет басқармасынан жауап хат алған соң «Мақтарал ауданның қаржы бөлімі» мен «Байтұрсынов» атындағы орта мектебі» мемлекеттік мекемелерінің Ережелеріне өзгерістер енгізу үшін аудандық әділет басқармасына өтініш беріліп қажетті құжаттар тапсырылды.

Мақтарал ауданының қаржы бөілімі Экономика жєне бюджетті жоспарлау бµлімімен бірлесе отырып  облыс єкімініњ жергілікті бюджеттіњ кіріс кµздерін ±лѓайтып ќазан-ќараша айларыныњ айлыќ жалаќысын µтеу маќсатында 2006 жылѓы наќтыланѓан бюджет жоспарыныњ коды 303101 «Жер участкелерін сатудан т‰сетін т‰сімдердіњ» резервтерді іздестіріп, аталѓан салыќ т‰рін 18,0 млн тењгеге ұлғайтып. [2,57 бет]

     Одан бµлек аудандыќ бюджеттіњ шыѓыс кµздеріндегі ‰немделген шыѓыстардыњ 16318,0 мыњ тењгесін оњтайландыра отырып, яѓни жалпы сомасы 34318,0 мыњ тењге ќаржыны бірінші кезекте 2006 жылѓы ќазан -ќараша айларындаѓы айлыќ жалаќы ќарыздарын µтеуге 31318,0 мыњ тењге, жєне 3000,0 мыњ тењге 18 жасќа дейінгі балаларѓа берілетін мемлекеттік  жєрдемаќыларѓа  баѓытталѓандыѓын хабардар етеміз.

2006 жылға арналаған аудандық бюджеттің атқарылу барысында 178-ші бухгалтерлік шот бойынша мекемелер арасында 2007 жылдың 1-қаңтарына аудандық бюджет есебінен қаржыландырылатын бюджеттік мекемелер мен мелекеттік кәсіпорындардың қордаланған дебиторлық қарызы 5616,0 мың теңгені құрады. Атап айтқанда дебиторлық қарыздардың 464-003-105 бюджеттік бағдарламасы бойынша яғни мектептерге 3021,0 мың теңгенің ЖШС, Шымкент құрылыс  мекемесінің 2004 жылдың қараша айынан бері 145-ерекшілігі бойынша қатты отындырды яғни көмірді осы уақытқа дейін жеткізіп бере алмай отыр. Осы аталған ЖШС-ке өткізілген тендердің талаптарына сай уақтылы көмірді жеткізіп бере алмағандығыны байланысты барлық мектептер тарапынан және аудандық білім беру мекемесінен тиісті шаралар көрінуде. Сонымен қатар 983,0 мың теңгесі АҚ «Қазақтелеком» арқылы мектептердің интернет желісіне шықпағандықтан болса, ал 144-ерекшілігі бойынша «Оңтүстік Жарық» ААҚ-на 687,0 мың теңге алдын ала төлемдерін  аударып бергендіктен болып отыр.  [2,59 бет]

2006 жылға арналаған аудандық бюджеттің атқарылу барысында 178-ші бухгалтерлік шот бойынша мекемелер арасында 2007 жылдың 1-қаңтарына  кредиторлық қарыздар 6319,0 мың теңгені құрап отыр. Атап айтқанда 464-003-105 бюджеттік бағдарлама бойынша 141-ерекшелікте аудандық ауыз су жүйесіне мектептер суға ақы төлеу үшін 1996,0 мың теңге қазан, қараша, желтоқсан айларында қаралған қаржының міндеттемесін толық алып үлгере алмағандықтан мектептер ГКП МААСЖ-509,2 мың теңге, Ауыз-су-44,6 мың теңге, Жылы су-8,1, Ел-су-400,7 мың теңге, Бейбарыс ЖШС-11,0 мың теңге, Мақтаарал Комхоз-211,0 мың теңге және СПК-Мақтарал 811,3 мың теңге қарыз болып отыр. Ал 142 ерекшелік бойынша Қазтелекомға-166,0 мың теңге, 144-ерекшелікте-328,1 мың теңге, 145 ерекшелікте ЮКУГХ-803,2 мың теңге, Ел-су мекемесіне 454,9 мың теңге және «Лидер-НК» ЖШС-2378,0 мың теңге қарыз болған, бұл қарыздар мектептердің желтоқсан айына қаралған қаржы  жетіспегендігінен қордаланған қарыздар.  

2007 жылдың 1 қаңтарына 2006 жылдың желтоқсан айының жалақысы мен әлеуметтік төлемдергеге кредиторлық қарыз 313873,0 мың теңгені құраған. Атап айтқанда айлық жалақыға 222117,0 мың теңге болса, әлеуметтік төлемдерге 91756,0 мың теңгені құрайды. Бюджеттің тапшылығына байланысты 2006 жылға арналған аудандық бюджеттің  айлық жалақылар мен әлеуметтік төлемдеріне кредиторлық қарыз қордаланған.[2,61 бет]

 

 

 

2006 жылға арналған аудандық бюджеттің  кірісінің орындалу

туралы мәлімет

 

                                                                                                      тенге

	Мазмұны	2006ж жоспар бойынша	2006ж накты орындалғаны	Процент орындал- ғаны	Ауытқуы
	2006 жылға арналған аудандық бюджеттің кірісі	4111867,0	4075091,0	99,1	36776,0
	жергілікті алымдар мен салықтар	753 млн. 810 мың	761 млн. 176 мың	101	7 млн. 366 мың
	Республикалық және облыстық бюджет есебінен қаржыландырылатын ресми трансферттерден түсетін түсімдер	3 млрд. 340 млн. 783 мың	3 млрд. 308 млн. 238 мың	99,0	32 млн 545 мың
	1998-2003 жылдар аралығындағы кіші және орта бизнесті қолдауға берілген несиелердің қайтарылымы	11 млн. 617 мың	325 мың	2,8	11 млн. 597 мың
	Әлеуметтік салық	350 млн. 251 мың	294 млн. 603 мың	84,1	55 млн. 648 мың

 

 

 

 

 

 

         Мақтарал ауданының әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері 2006 жылдың қаңтар-қараша айлары

Бюджет                                                                                                                         мың.теңге

№		2005 жылдың 11-айы			2006 жылды 11-айы			+,- ауытқуы
		жоспар	нақты	%	жоспар	нақты	%
1.	Бюджеттің контингенті	1042109	953154	91,5	1138463	1052999	92,5	+99845
2.	Жергілікті бюджет	632695	600508	94,9	694282	661008	95,2	+60500
3.	Субвенция	1643300	1643300	100,0	1951980	1951980	100,0	+308680

2. Өнеркәсіп                                                         млн.теңге

№		2005 жылдың 11-айы			2006 жылдың 11-айы			+,- ауытқуы	Индекс физ. обьема в % 2005/2006ж.
		жоспар	нақты	%	жоспар	нақты	%
1.	Өнеркәсіп өнімінің көлемі	16277,0	13683,364	84,1	13530,0	10318,020	76,3	-3365,344	96,8 / прош. год 108,7

1. Ауыл шаруашылығы

		Егілген жер, га			Өнімділік, ц/га			Алынған өнім, тонна
		2005 ж. 11-айы	2006 ж. 11-айы	+,-	2005 ж. 11-айы	2006 ж. 11-айы	+,-	2005 ж. 11-айы	2006 ж. 11-айы	+,-
1.	Мақта	117808	116566	-1242	20,8	21,1	+0,3	245012	246010	+998

Мал шаруашылығы бойынша

№	Малдың түрлері	өлшем бірлігі	2005-жылдың 11-айы	2006-жылдың 11-айы	+,- ауытқуы
1.	Ауыл.шару.бойын.жалпы өнім (дейст.ценах)	млн.теңге	16781,9 / 104,0 в жив.3383,7	18937,7 106,4в жив.3916,0	+2155,8 / в жив. +532,3
1.	Ірі қара мал Оның ішінде: сиыр	Бас	71005 31602	74979 32170	+3974 +568
2.	Қой мен ешкі	-*-	136499	152977	+16478
3.	Жылқы	-*-	7653	8256	+603
4.	Түйе	-*-	1320	1341	+21
5.	Шошқа	-*-	2043	2101	+58
6.	Құс	-*-	94438	100239	+5801
	Өндірілген мал өнімдерінің түрлері
1.	Ет	тонна	10659,7	11229,0	+569,3
2.	Сүт	-*-	63762,7	68774,8	+5012,1
3.	Жұмыртқа	мың.дана	9717,0	10026,0	+309,0
4.	Жүн	тонна	232,4	290,2	+57,8
1.	Бұзау	бас	29411	31758	+2347
2.	Қозы мен лақ	-*-	57769	60114	+2345
3.	Құлын	-*-	2545	2583	+38
4.	Бота	-*-	226	223	-3
5.	Торай	-*-	3000	3000	—

IУ. Құрылыс, көлік және байланыс

		өлшем бірлігі	2005 жылдың 11- айы	2006 жылдың  11- айы	+,-
1.	Негізгі капиталға бағытталған инвестиция –барлығы	млн.теңге	1 618,545	3 884,509	+2 265,964
2.	Оның ішінде: жасырылған және формалды емес қыз-ді есеп.	мың.теңге	1 319 245	3 166 189	+1 846 944
	Оның ішінде : республикалық бюджеттен	-*-	530 513 / 530 513	2 122 055 /  2 122 055	+1 591 542 / +1 591 542
	жергілікті бюд жеттен	-*-	100 598 / 100 598	106 031 / 106 031	+5 433 / +5 433
	Кәсіпорындар мен ұйымдардың  өз қаржысы есебінен	-*-	650 620 / 348 177	1 484 311 / 765 991	+833 691 / +417 814
	Шетел инвестициясы	-*-	336 814 / 336 814	172 112 / 172 112	-164 702 / -164 702
3.	Тұрғын үй құрылысы	м2	32390	52392	+20002
	Оның ішінде: берілген учаске	саны	192	333	+141
	Пайдалануға берілген үй	-*-	277	448	+171
4.	Жолаушылар айналымы (пассажирооборот)	мың.ж.км	11631,2	9526	-2105,2
5.	Жолаушылар тасымалы (перевезено пассажиров)	мың.адам	511,8	538	+26,2
6.	Тасымалдау табысы, жолаушы (доход пассажиров)	мың.теңге	11320,5	10313	-1007,5
7.	Тасымалдау шығыны жолаушы (расходы пассажиров)	мың.теңге	11212,7	8645	-2567,7
8.	Жүк айналымы (грузооборот)	мың.тн.км	2694,6	1350	-1344,6
9.	Тасылған жүк (перевезено грузов)	мың.тона.	33,7	8,3	-25,4
10.	Тасымалдау табысы, жүк (доходы грузов)	мың.теңге	22507,2	12424	-10083,2
11.	Тасымалдау шығыны жүк (расходы грузов)	мың.теңге	22667,2	12875	-9792,2
12.	Байланыс қызметі	мың.теңге	239,895	257,243	+17,348
13.	Негізгі телефон нүктелері	саны	12835	13588	+753
14.	АТС саны	саны	49	49	—
15.	Почта қызметі	млн.тенге	42,667	93,465	+50,798
16.	Бөлшек сауда тауар айн.көлемі (обьем роз. товарооборота)	мың. тенге	916557	951387	+34830
17.	Көтерме тауар айн. көлемі (обьем оптового товароборота)	мың тенге	1072346	1261079	+188733
18.	Қоғамдық тамақтандыру қыз.көлемі(обьем ус. Общ. Пит-е)	мың тенге	65239	109342	+44103
19.	Мақта талшығы (волокно)	тонна	72463	63192	-9271
20.	Мақта майы	тонна	220819 / 1414	123696 / 917	-97123 / -497
21.	Дебиторлық қарыз	мың тенге	18 / 4 054 214
	Оның ішінде: мерзімі өткен	-*-	— / —
22.	Кредиторлық қарыз	мың.теңге	19 / 10 449 724
	Оның ішінде: мерзімі өткен	-*-	2 / 31 004
23.	Орташа жалақы	теңге	16306	20016	+3710
24.	Минералды су	мың.литр	1457	1546	+89
1У. Әлеуметтік сала 11-айы
1.	Аудан халқының жалпы саны	мың.адам	263,5	268,3	+4,8
2.	Атаулы әлеуметтік көмек	мың.теңге	64,5	40,34	-24,16
3.	Есепте тұрған жұмыссыздар	саны	1348	1323	-25
4.	Есепте тұрған жұмыс іздеушілер	-*-	1273	1717	+444
5.	Жұмысқа орналасқаны	-*-	916	1527	+611
6.	Ақылы қоғамдық жұмысқа орналасқаны	-*-	694	580	-114
7.	Кәсіби білімдерін көтеру бойынша	-*-	60	65	+5
8.	Жаңадан ашылған жұмыс орындары-барлығы:	-*-	68 / 1027	272 / 1518	+204 / +491
9.	Базардан түскен алымдар-барлығы:	мың.теңге	32266,0	38506,0	+6240,0
	Оның ішінде: базарлар	-*-	25876,0	31247,6	+5371,6
			01.12.2005ж.	01.12.2006ж.
10.	Өтелмеген берешек (Недоймка)	млн.теңге	173,048	127,826	-45,222
У. Шағын кәсіпкерлік
1.	Тұлғалар саны – барлығы:	бірлік	18964	19235	+271
	Оның ішінде: заңды тұлғалар	-*-	692	716	+24
	жеке тұлғалар	-*-	18272	18519	+247
2.	Жұмысшылар саны – барлығы:	адам	75416	76104	+688
	Оның ішінде: заңды тұлғалар	-*-	2668	2803	+135
	жеке тұлғалар	-*-	72748	73301	+553
3.	Өндірілген өнім көлемі – барлығы:	мың.теңге	16 951 168	17 301 853	+350 685
	Оның ішінде: заңды тұлғалар	-*-	2 093 172	2 107 626	+14 454
	жеке тұлғалар	-*-	14 857 996	15 194 227	+336 231
4.	Бюджеттік төлемдердің – барлығы:	мың.теңге	298 968	320 177	+21 209
	Оның ішінде: заңды тұлғалар	-*-	171 466	183 415	+11 949
	жеке тұлғалар	-*-	127 502	136 762	+9 260

 

2.2.Ауданда бағдарламаға сәйкес қаржыландырудың көздері.

 

         Осы Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылу ережесі (бұдан әрі — Ереже) республикалық және жергілікті бюджеттердің аткарылу тәртібін анықтайды.

            Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылу тәртібі — олардың құзыретінде олар жүзеге асыратын
және қолданыстағы заңнама актілеріне сәйкес бекітілген Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуына
бағытталған мемлекеттік мекемелердің іс-әрекеті.

         Жылдық қаржыландыру жоспары тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңға және
жергілікті бюджеттер туралы мәслихаттардың шешімдеріне, тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы
заңды немесе тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихат шешімін іске асыру туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органның қаулысына сәйкес әзірленеді және тиісті қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы занды немесе тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихат
шешімін  іске асыру туралы Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің және  жергілікті  атқарушы  органның қаулысы
қабылданғаннан кейін бес күнтізбелік күн ішінде бекітіледі.[2, 5 бет]

             Жылдық қаржыландыру жоспары бюджет комиссиясы макүлдаған және бюджетті бекіту (нақтылау, түзету)
кезінде қабылданған шешімдерді ескере отырып, жетілдірілген бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің бюджеттік
өтінімдері қүрамында үсынылатын бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша шығыстардын есебі негізінде
жасалады.

             Тиісті қаржы жылына арналған бюджеттік бағдарламаларды жылдық қаржыландыру жоспарын бюджеттік
жоспарлау жөніндегі уәкілетті органдар бекітеді және оны бюджетті атқару жөніндегі орталык уәкілетті органға береді,
сондай-ақ оны бюджеттік бағдарламалардың әкімшісіне алдағы жоспарланған жылдың жиырма бесінші желтоксанынан
кешіктірмей жібереді.

    Бюджетті атқару процесінде бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган бюджеттік бағдарламалардың
паспорттары тиісінше өзгерген, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен немесе жергілікті атқарушы органның
шешімімен бөлінетін бюджеттік бағдарламалар бөлінген кезінде, сондай-ақ экономикалық сипаттамасы бойынша бюджеттін
шығыстарын түзетуді талап ететін басқа да құқыққа сәйкес факторлар пайда болған кезде осы Ережемен белгіленген
тәртіппен тиісті өзгерістер енгізу аркылы бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасы бойынша бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) қаржыландырудьщ жылдық көлеміне, түсімдер мен кыржыландырудың жиынтық
жоспарына, міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламалардың (кіші бағдарламалардың) қаржыландыру
жоспарына өзгерістер енгізе алады. [2, 6 бет]

   Бюджетті нақтылаған, түзеткен жағдайда, жылдық қаржыландыру жоспарына өзгерістерді бюджетті жоспарлау
жөніндегі уәкілетті орган бекітеді және оны бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға береді, сондай-ак бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілеріне паспортгардың тиісті өзгерістерін Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе жергілікті
атқарушы орган бекіткеннен кейін бес жұмыс күні ішінде жібереді.

Бюджеттік бағдарламалардын әкімшілері жылдық қаржыландыру жоспарлары ерекшеліктерінің мемлекеттік мекемелер өткізетін бюджеттік бағдарламалардың паспорттарындағы іс-шараларда көрсетілген операциялардың түрлеріне сәйкес келуін қамтамасыз етеді.

 Міндеттемелер бойынша дербес жоспардың жылдық сомасын ай бойынша бөлу паспортта көзделген әрбір бюджеттік бағдарлама және кіші бағдарлама бойынша тиісті қаржы жылы ішінде іс-шараларды іске асыру мерзіміне сәйкес міндеттемелерді қабылдау мерзіміне сәйкес келуі қажет.

           Төлемдер бойынша дербес қаржыландыру жоспары қаражаттардың көлемін аныктайды, оньщ шегінде
мемлекеттік мекеме қабылданған міндеттемелер бойынша төлемдер жүргізуге кұкылы.

Төлемдер бойынша дербес жоспардың жылдық сомасын ай бойынша бөлу паспортта көзделген әрбір бюджеттік бағдарлама және кіші бағдарлама бойынша тиісті қаржы жылы ішінде іс-шараларды іске асыру мерзіміне сәйкес алынатын тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша төлемдерді жүзеге асыру мерзіміне сәйкес келуі кажет.

Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек функционалдық тобі бойынша  анықталған жоспар 144140,0 мың теңге болса, орындалғаны 143807,0 мың теңге, яғни 99,8 пайыз  мөлшерінде  орындалып немесе 333 мың теңгеге игерілмеген.

Осы функционалдық тобындағы қоғамдық  жұмыстар бағдарламасында  6300,0 мың теңге қарастырылып оған 694 адам ақылы  қоғамдық  жұмысқа  жіберіліп толығымен игерілген. Жұмыссыздарды  кәсіптік  даярлау  және қайта даярлау  бағдарламасына 1699,0 мың теңге қаржы  қарастырып оған 60 адам кәсібей  білімін  көтеруге жіберіліп бұл  қаржы да  толығымен  игерілген. Ауылдық жерлерде тұратын денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамтамасыз ету,  мәдениет мамандарына  отын сатып алу бойынша   әлеуметтік  көмек көрсету бағдарламасына 8000,0 мың теңге жоспарланып оған 8179 қызметкерге 978 теңгеден юберіліп толығымен игерілді.

Аудан бойынша ай сайын орта есеппен 1594 отбасына 3634,0 мың теңге көлемінде мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек  есептеліп беріліп отырады. Мемлекеттік атаулы  әлеуметтік  көмекке 69500,0 мың теңге қаржы  қарастырылып оған 1594 отбасы 8690 адамға атаулы әлеуметтік көмек тағайындап толығымен  жұмсалды. Әлеуметтік қамсыздандыру саласы бойынша жергілікті өкілетті  органдардың шешімі бойынша  азаматтардың жекелеген  топтарына  әлеуметтік көмек бағдарламасына  қаралған   қаржы 12019,0 мың теңгенің  есебінен 82 Ұлы Отан Соғысынаң ардагерлерінің үйлерін ағысдағы жөндеуден өткеруге материалдық көмек ретінде 2613 мың теңге, 746 Ұлы Отан соғысы ардагерлерімен  оған  теңестірілгендерге  аудандық  газет журналдарға те гін жазылуға 934,0 мың теңге, мемлекеттік атаулы әлеуметтік  а көмек  алушы аз қамтамасыз етілген  отбсыларына  жеке қосалқы шаруашылығымен  жүргізуге  12 отбасына 500 мың теңгег  материалдық  көмек берілді. 50 Ұлы Отан соғысы  ардагерлері мен  оған теңестілігендерге санаториялық-курорттық  емделуге 400 мың теңге, 17 мүгедекке  425 мың теңгег те гін қол арба, Ұлы жеңістің 60 жылдық мерей тойона байланысты Ұлы Отан соғысы  ардагерлеріне   салатанатты  шеруге 244 ардагерге  1300,0  теңгеге  костюм  және 5,0  мың теңгеден тылда  еңбек еткендерге 1961 адамға  2,0 мың теңгеден  3922,0 мың теңге бір жолғы   таериалдық көмек  берілген. Ұлы Отан соғысының  мүгедектері мен  қатысушыларына  бір жолғы  көмек  төлеу  бағдарламасы  бойынша  аудандық мәслихаттың 2005 жылғы 15 ақпандағы №15-88-ІІІ санды   шешімімен  республиклық  бюджет есеібінен   Ұлы жеңістің  60 жылдық мерей тойона  байланысты 7658,0 мың теңге  қаржы  қарастырылп 244 Ұлы Отан соғысының  ардагерлеріне  30,0 мың  теңгеден  бір жолғы материалдық көмек беріліп оның 7654,0 мың теңгесі  игеріліп 4,0 мың тегеге  кем игерілген. [3, 3 бет]

     Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы функционалдық  тобы бойынша  анықталған  жоспар 176005 мың теңге болса, орындалғаны 174886 мың теңге, яғни 99,4 пайыз  мөлшерінде орындалған. Бұл функционалдық  топтағы  тұрғын  үймен  қамтамасыз  ету бағдарламасына  республика және  облыстық  бюджет есебінен  коммуналдық  үйлер салуға 40575,0 мың теңге қаржы  қарасытырылып оған 3354 мың теңгеден 12 коммуналдық  үй салынып толығымен  игерілген. Ал кредит  есебінен  берілетін  ипотекалық   тұрғын үйлер салуға 88463,0 мың теңге   қаржы жоспарланып оған 30 үй салынып  толығымен  игерілді. Сумен жабдықтау  жүйесін  дамытуға  1900,0 мың теңге  қаржы  қарасытырылып  ол қаржыға  әр түрлі  маркалы 11 дана  су насостры  сатып аланып аул  округтеріне татарылып  беріліп  толығымен игерілген. Коммуналдық  шаруашылық  объектілерін  дамыту  бағдарламасына ресми трансферттер  есебінен  берілген  15700,0 мың теңгенің, 15215,0 мың теңгесі игеріліп,  96,9 пайызға орындалып 485,0 мың теңгесі облыстық  бюджеттен  кем қаржыландырылған. Бұл қаржыны Атакент қалашығына 900,0 мың теңге, Ш.Ділдабеков селолық округіне 1830,0 мың теңге, Ынтымақ селолық  округіне 1550,0 мың туге, Қазыбек би  селолық округіне 1740,0  мың теңге, Еңбекші селолық округіне 1550,0 мың теңге, Қарақай селолық округіне  1830,0 мың теңге, Үлгілі селолық округіне 2425,0 мың теңге  қаржы су жүйесінің  дамыту үшін  жобалау  сметалық  құжаттарын  дайындауға берілді. Сумен  жабдықтау жүйесін және  су  бөлу жүйесінің қызмет туү  бағдарламасы бойынша 10000,0 мың туге қаржы қарасытырып бұл қаржы  толығымен игерілді. Елді мекендерде көшелерді жарықтандыруға 6250,0 мың теңге қаржы қарасытрылып, 5957,0 мың теңгеге нақты  орындалып, 293,0 мың теңгесі кем  игерілген. Бұл қаржы  Жетісай  қаласына  4900,0 мың туге  Асық ата  поселкесіне 600,0  мың теңге, Мырзакент  поселкасына 250,0 мың теңге, Атакент поселкасына 500,0 мың қаржы көшелерді жарықтандыруға  қаржы  қарастырылған. Елді мекендердің  санитариясын қамтамасыз ету бағдарламасына Жетісай  қаласына 1150,0 мың теңге, 3 поселкаға  150,0 мың теңгеден, селолық  округтерге 70,0 мың теңгеден жалпы сомасы  3000,0 мың теңге қаржы  қарастырылып,  оның  2844,0 мың теңгесі жұмсалып, 156,0 мың теңгесі кем  игерілген. Жерлеу орындарын  күтіп ұстау  және  туысы  жоқ  адамдарды  жерлеу  бағдарламасына  Жетісай  қаласына 420,0 мың теңге, 3 поселкаға   40,0 мың теңгеден,  селолық округтерге 20,0 мың теңгеден  жалпы  сомасы 672,0 мың теңге қаржы  қарастырылып, оның  591,0 мың теңгесі жұмсалып, 81,0 мың теңгесі кем  игерілген. Елді мекендер абаттандыру  мен көгалдандыру бағдарламасына   Жетісай  қаласына  1250,0 мың теңге, 3 поселкаға  200,0 мың теңгеден, селолық  округтерге  100,0 мың теңгеден  жалпы сомасы 3695,0 мың теңге  қаржы  қарастырылып, оның  3593,0 мың теңгесі  жұмсалып, 102,0 мың теңгесі кем игерілген. Сонымен қатар  Елді мекендерді абаттандыру және көгалдандыру  бағдарламасына  5750,0 мың теңге  жаоспарланған қаржы толығымен игерілген.

Дербес қаржыландыру жоспарларының жобаларына, оларға есептерге және жоспарларды айға бөлу
негіздемесіне бірінші басшысы немесе уәкілеттік берілген тұлға және олардын жасалуына жауапты мемлекеттік мекеменін
құрылымдық бөлімшесінің басшысы қол кояды, ал тиісті бүйрыктармен олардын міндеттері жүктелген соңғы тұлға болмаған кезде  онын  мөртабанымен   расталады   және   оны   мемлекеттік   мекеме   оларға   белгіленген   мерзімде   бюджеттік
бағдарламалардың әкімшісіне береді. [3, 4 бет]

             Дербес қаржыландыру жоспарларының жобаларын мемлекеттік мекемелер оларға белгіленген мерзімде
бюджеттік бағдарламалардың әкімшісіне ұсынады.

Мемлекеттік мекеме дербес қаржыландыру жоспарлары жобаларынын жасалу дүрыстығы мен олардың тиісті бюджеттік бағдарламалардьщ әкімшісіне уактылы берілуін қамтамасыз етеді.

Бюджеттік бағдарламалардын әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары дербес қаржыландыру жоспарларын
жинактау арқылы калыптастырылады.

Бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша бюджеттік бағдарламалардың әкімшісін қаржыландыру жоспарларының жылдық сомасы тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңды іске асыру туралы бюджет шығыстарынын экономикалық сыныптамасының ерекшеліктері-жылдық қаржыландыру жоспары және бюджеттік өтінім бөлінісінде, Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органның қаулысымен немесе тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешімімен (бұдан әрі — Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органның қаулысы) бекітілген сомаға сәйкес келуі тиіс.

Бюджеттік бағдарламаларды әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары мынадай талаптарды ескере отырып жасалады:

• бекітілген паспорттың бюджеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес келу;
• міндеттемелердің уакытылы кабылдануы мен орындалуын қамтамасыз ету;
• кредиторлық және дебиторлык берешектердің пайда болуына жол бермеу;
• бюджетке түсетін түсімдердін күтілген көлемін ескере отырып, ай бойынша бюджеттің теңгерімділігін сактау.
  Экономикалық сыныптамасынын ерекшеліктері бөлінісінде бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар)

бойынша жылдық соманы ай бойынша бөлу кезінде мемлекеттік сатып алу туралы заннамамен белгіленген конкурстык рәсімдерді өткізудін мерзімі, бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) іске асыруда жұмыстар жүргізудің маусымдылығы, сондай-ак міндеттемелер кабылдаған мемлекеттік мекемелердін болжамдалған акы төлеу мерзімі ескеріледі.

             Төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландыру жоспарларының жобалары
түсімдер мен қаржыландырудьщ жиынтық жоспарын калыптастыру үшін пайдаланылады, міндеттемелер бойынша
бюджеттік   бағдарламалардың   әкімшілерін   қаржыландыру   жоспарларының   жобалары   міндеттемелер   бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын калыптастыру үшін пайдаланылады.

             Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі жылдық қаржыландыру жоспарын бекіткеннен кейін бюджетті атқару
жөніндегі уәкілетті органға жылдық қаржыландыру жоспарына сәйкес келетін тиісті қаржы жылына арналған міндеттемелер
мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) қаржыландыру жоспарларының жобаларын,
оларға есептерді және жоспарларды айға бөлу негіздемесін, сондай-ак дербес қаржыландыру жоспарларының жобаларын
береді. [3, 5 бет]

Дамуға максатты ағымдағы трансферттер және максатты трансферттер бойынша, сондай-ак бюджеттік кредиттер бойынша бюджеттік бағдарламалардын әкімшілерін қаржыландыру жоспарларының жобаларын бюджеттік бағдарлама бойынша түтастай болатындай төмен тұрған бюджеттер бөлінісінде бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға береді.

Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландыру жоспарларынын жобалары бюджеттік бағдарламалардың әкімшісіне бюджетті атқару жөніндегі орталык уәкілетті орган белгілеген форматта кағаз түрінде және магниттік тасығыштармен, дербес қаржыландыру жоспарларынын жобалары — тек магниттік тасығыштармен беріледі.

             Бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган түсімдер жоспарларынын жобаларын Қазақстан Республикасының
Үкіметі және жергілікті атқарушы орган қаулы кабылдағаннан кейін сегіз жұмыс күні ішінде жасайды.

             Облыстар, Республикалық манызы бар калалар, астана бюджеттерін атқару жөніндегі уәкілетті органдар 25
желтоқсаннан кешіктірмейтін мерзімде бюджетті атқару жөніндегі орталык уәкілетті органға алдын ала айға бөлінген
(ерекшеліктер деңгейіне дейін) түсімдердін жиынтық жоспарынын жобасын ұсынады.

             Бюджетке түсетін түсімдер жоспарлары Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы
органның қаулысымен бекітілген түсімдердін санаттары, сыныптары, ішкі сыныптары және ерекшеліктері бойынша
түсімдердің сомасына сәйкес келуі кажет және кірістердін түсімі, бюджеттік кредиттерді өтеу, мемлекеттің қаржылык
активтерін сатудан және карыздар жоспарларынан түрады.

             Республикалық бюджеттің кірістері түсімдерінін жоспарлары тиісті қаржы жылына арналған Республикалық
бюджет туралы заңды және оларға есептерді    іске асыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы
қабылданғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде 9-11 -қосымшаларға сәйкес нысандар бойынша салык және бюджетке төленетін
баска да міндетті төлемдердің атқарылуын бакылауды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдар беретін кірістердің түсімдері
жоспарларынын жобаларын ескере отырып, Республикалық бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган калыптастырады.

             Кірістердін түсімдерін, бюджеттік кредиттерді өтеуді, қаржылык активтерді сатудан түскен түсімдерді және
карыздарды айға бөлуді Қазақстан Республикасының заңнама актілеріне сәйкес бюджетке төленетін төлемдерді төлеудін
белгіленген мерзімдерін, өткен жылдарға бюджетке түсетін түсімдердің серпінін, мемлекеттік бағалы кағаздардың кірістілік
серпінін және бағалы кағаздар рыногіндегі сүраныстар мен үсыныстар денгейін талдауды, жасалған кредиттік шарттар,
карыз шарттары, гранттар туралы келісімдер талаптарын ескере отырып, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетгі орган
жүргізеді.

Жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілген бюджеттік кредиттер бойынша, жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілген бюджеттік кредиттерді өтеу бойынша сыйакылар (мүдделер) жөніндегі жоспарлардың жобаларын бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган жасайды және аталған түсімдердің коды бойынша түтастай және де төмен тұрған бюджеттер бөлінісінде үсынылады.

            Қаржыландырудың жиынтық жоспарлары мынадай шарттарды ескере отырып калыптасады:
қаржыландырудың жиынтық жоспарлары түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер

бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына енгізу үшін бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган кабылдаған бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары жобаларын жиынтықтау арқылы калыптастырылады;

қаржыландырудың жиынтық жоспарларының бюджеттік бағдарламаларынын жөне кіші бағдарламаларының жылдық сомасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органның кабылдаған қаулысына, ал экономикалық сипаты бойынша — жылдық қаржыландыру жоспарына сәйкес келуі тиіс;

жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілетін ресми трансферттер мен кредиттердің сомасы төмен тұрған бюджеттің түсімдер мен міндеттемелердің жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша жиынтық жоспары ретінде сондай көлемде және сол айларда жоғары тұрған бюджеттін қаржыландыру жиынтық жоспарында ескеріледі;

ресми трансферттер, төмен тұрған бюджеттен жоғары тұрған бюджетке берілетін кредиттерді кайтару сомасы және жоғары тұрған бюджеттен алынған кредиттер бойынша төмен тұрған бюджетке сыйакылар (мүдделер) төлеу сомасы жоғары тұрған бюджеттін түсімдер бойынша жиынтық жоспарындағыдай сол көлемде және сол айларда төмен тұрған бюджетгің қаржыландыру жиынтық жоспарларында ескеріледі;

қаржы жылынын басынан басталған кезенге есу корытындысымен бюджетке түсетін түсімдердін және қаржы жылынын басынан басталған кезеңге өсу корытындысымен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) қаржыландырудың жылдық және айлык жоспарлары бюджетке түсетін түсімдердің жиынтық жоспары мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарында теңгерімделуі кажет.

             Облыстар, Республикалық маңызы бар калалар, астана бюджеттерін атқару жөніндегі уәкілетті органдар тиісті
қаржы жылына арналған Республикалық бюджетті бекіткеннен кейін бес жұмыс күні ішінде төмен тұрған бюджеттерге
ресми трансферттер мен бюджеттік кредиттерді бөлуге байланысты бюджеттік бағдарламаларға әкімшілік ететін орталық
атқарушы органға ресми трансферттер сомасы мен бюджеттік кредиттер сомасын оған тиісті қаржы жылына арналған
Республикалық бюджет туралы занмен көзделген ай бойынша бөлуді береді.

             Аудандардың (облыстык мәні бар қалалардың) бюджеттерін атқару жөніндегі уәкілетті органдар облыстык
бюджеттерді бекіткеннен кейін бес жұмыс күні ішінде төмен тұрған бюджеттерге ресми трансферттер мен бюджеттік
кредиттерді бөлуге байланысты бюджеттік бағдарламаларға әкімшілік ететін жергілікті атқарушы органға облыстык
бюджеттен аудандардың бюджеттеріне (облыстык мәні бар калалар) берілетін ресми трансферттер мен бюджеттік кредиттер
сомасын ай бойынша бөлуді береді.

             Түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық
жоспарын бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органның басшысы бекітеді, оның әзірленуіне жауапты бөлімшенің басшысы
қол кояды және бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органньщ мөртабанымен расталады.

Бюджетгі атқару жөніндегі уәкілетті органның басшысы немесе уәкілеттік берілген тұлға болмаған жағдайда, түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша қаржыландырудьвд жиынтық жоспарын бүйрыкка сәйкес олардын міндеттерщ орындаушы тұлғалар бекітеді. [3, 7 бет]

             Жоғары тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бекітілгеннен кейін үш жұмыс күні ішінде бюджеттік алулар,
жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілген кредиттер мен кредиттерді кайтару бойынша сыйакылар
(мүдделер) сомасын ай бойынша бөлуді төмен тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға, қаржыландырудың
жиынтық жоспарларымен бекітілген міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды қаржыландырудың
жылдық сомасын ай бойынша бөлуді — бюджеттік бағдарламалардын әкімшілеріне жеткізеді.

             Бюджетгік бағдарламалардын әкімшілері қаржыландырудың жиынтық жоспарларымен бекітілген міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды қаржыландырудың жылдық сомасын ай бойынша бөлуді алғаннан кейін
үш жұмыс күні ішінде бюджеттік бағдарламалардын әкімшілерін қаржыландырудың жоспарлары мен дербес қаржыландыру
жоспарларын бекітеді.

Бюджетгік бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары мен дербес қаржыландыру жоспарларын бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің басшылары бекітеді.

Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінін басшысы немесе уәкілеттік берілген тұлға болмаған жағдайда, бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландырудың жоспарлары мен дербес қаржыландыру жоспарларын бүйрыкка сәйкес олардын міндеттерін орындаушы тұлғалар бекітеді.

Бекітілген дербес қаржыландыру жоспарларын бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі үш жұмыс күні ішінде мемлекетгік мекемелерге жеткізеді.

             Бюджеттік бағдарламаның әкімшісі аумактык казынашылык органына (бюджеттік бағдарлама әкімшісінің орналасқан орны бойынша) оған  ведомстволык бағыныстағы мемлекеттік мекемелер бойынша бекітілген дербес
қаржыландыру   жоспарларын   түсімдер   мен   қаржыландырудың   жиынтық   жоспарлары,   міндеттемелер   бойынша

қаржыландыру жоспары бекітілгеннен кейін үш жұмыс күні ішінде қағаз түрінде және электрондык тасыгаштармен тапсырады.

Бюджеттік бағдарламаның әкімшісі бекітілген дербес қаржыландыру жоспарларының аумактык қазынашылык органына уактылы берілуін қамтамасыз етеді.

Аумактык казынашылык органы бюджеттік бағдарламанын әкімшісіне бекітілген дербес қаржыландыру жоспарлары берілгеннен кейін сегіз жұмыс күні ішінде осы әкімшіге барлык ведомстволык бағыныстағы мемлекеттік мекемелер бойынша мынадай:

ҚР ББС-ның міндеттемелері бойынша дербес қаржыландыру жоспарларының сәйкес келуі;

ҚР ББС-нын әрбір бағдарламасы, кіші бағдарламасы және ерекшелігі бойынша міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына міндетгемелер бойынша қаржыландырудың барлык дербес жоспарларынын жоспарлы максаттары сомасының сәйкес келуі талаптарынын орындалуына тексеру жүргізеді.

Белгіленген талаптар орындалмаған кезде дербес қаржыландыру жоспарлары түзету үшін бюджеттік бағдарламаның әкімшісіне қайтарылады.

Мемлекеттік мекеме қаржыландырудың жиынтық жоспарлары бекітілгеннен кейін он бір жұмыс күні ішінде аумактық казьшашылык органына бекітілген дербес қаржыландыру жоспарларын кағаз тасығыштармен береді.

Тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңға немесе тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешіміне өзгерістер мен толыктырулар енгізу аркылы бюджеттерді нактылау кезінде мемлекеттік мекемелер дербес қаржыландыру жоспарларын, бюджеттік бағдарламалардын әкімшілері – бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларын, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган — қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын осы Ереженін 3-тарауында белгіленген тәртіппен  оларға өзгерістер енгізу аркылы нактылайды. [27, 133 бет]

Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері жылдық қаржыландыру жоспарын бекіткеннен кейін бес жұмыс күні ішінде қосымша және өзгертілген бюджеттік бағдарламалар бойынша бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға жылдық жоспарлы сома өзгертілген бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша қаржыландыру жоспарларын өзгертуге өтінім үсьгаады.

Бюджеттік бағдарламалардын әкімшілері косымша бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға осы Ереженін 8-20-тармактарына сәйкес міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджетгік бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларынын жобаларын тапсырады.

Қазақстан Республикасының Парламентінде немесе мәслихатта нактыланбаған тиісті қаржы жылына арналған
Республикалық бюджет туралы занды іске асыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органньш қаулысына немесе тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджетгі іске асыру туралы мәслихаттың шешіміне өзгерістер мен толыктырулар енгізу аркылы бюджеттерді түзету кезінде түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгеріс пен толыктыру осы Ереженін 3-тарауында  белгіленген  тәртіппен   бюджетті   атқару  жөніндегі  уәкілетті   орган   калыптастыратын  түсімдер   менқаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтама аркылы жүзеге асырылады.

Бюджет каражаттарынын еркін калдыктарын ағымдағы қаржы жылында өткен жылғы бюджетте онын бекітілген жылдық көлемінен он пайыздан аспайтын сомаға бекітілген бюджеттік инвестициялык жобаны қаржыландыруды аяктауға және алынған карыздар бойынша негізгі борышты өтеуге жіберу кезінде түсімдердін жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарларына өзгерістер енгізу осы Ереженін 3-тарауында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның тиісті қаулысынын негізінде қалыптастырылған  

Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның қаулысымен жоғары тұрған бюджеттін резервінен қаражат бөлу кезінде төмен тұрған бюджетті түзету осы Ереженің 3-тарауында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның тиісті қаулысының негізінде қалыптастырылған анықтамалармен түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу аркылы мәслихатта бюджетті нактыламастан жергілікті атқарушы орган жүзеге асырады.

Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттерді атқару жөніндегі уәкілетті органдарға міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) қаржыландыру жоспарларын өзгертуге өтінім беруі тиісті қаржы жылына арналған Республикалық немесе жергілікті бюджетті іске асыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның қаулысы қабылданғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде жүргізіледі.

Түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер мен толыктырулар енгізуді бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органның қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның қаулысын қабылдағаннан кейін екі апта ішінде жүзеге асырады.

    Бюджет кодексінін 79 және 80-баптарынын 3-тармақтарына сәйкес Қазақстан Республикасынын Президенті немесе жергілікті атқарушы орган алдағы қаржы жылынын бірінші тоқсанына арналған Республикалық немесе жергілікті қаржы жоспары туралы жарлық немесе шешім шығарған кезде бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган осы Ереженің 9-39-тармактарында белгіленген тәртіппен және мерзімде алдағы қаржы жылына арналған бюджеттің жобасыньш төрттен бір бөлігі көлемінде тиісті қаржы жылынын бірінші тоқсанына түсімдер мен қаржыландырудьщ жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын жасайды.  

 

2.3. Ауданда қаржы шығындарының тиімділігін талдау.

 

Нарықтық  қатынастар жағдайында  жергілікті органдардың   қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор.  Жергілікті қаржы билік пен басқарудың жергілікті органдарының сан қырлы қызметінің негізгі қаржы базасы бола отырып,олардың экономикалық дербестігін нығайтады,шаруашылыққызметін жандандырады, ведомстваға қарасты аумақтарда  оларға инфрақұрылымды дамытуға ,аумақтың экономикалық әлеуетін кеңейтуге,қаржы ресурстарының резерфтерін ашып пайдалануға мүмкіндік жасайды.  [2 ]

 Қаржылық жағдайын талдау  жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын , “ қаржылық жағдай ’’ дегеніміз   немесе , қаржылық жай-күйі  дегеніміз не , соны анықтап алғанымыз жөн . Соңғы жылдары шығарылған  арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндірілед.

Профессор А. Д .  Шеремет  кәсіпорынның қаржы жағдайы  қаржыны тарату пайдалану  және оны қалыптастыру  көздері мен сипатталады деп жазған.

Профессор  К. А. Русак  бұл ұғымды былайша анықтайды:  “Кәсіпорынның қаржылық жағдайы  қаржы ресурстарын жасау, тарату, пайдаланумен  сипатталады.’’ Кәсіпрынның  қаржылық жағдайы  кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық  және басқа да  қызмет түрлері үшін  қажетті қаржы  ресурстармен  қамтамасыз етілуі және оларды мақсатқа сай , тиімді тарату  және  пайдалану мен , сондай-ақ  басқа шаруашылық   субьектілер мен  қаржылық қарым –қатынаста болу, төлемқабілеттілігі  және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі  оның қаржылық жағдайының  жақсылығын көрсетеді.

Профессор  К. И.  Балабанов “ Кәсіпорынның қаржылық жағдайы – бұл оның  қаржы бәсекелестік   қабілеттілігінің сипаттамасын , қаржы ресурстары мен  капиталды пайдалану , мемлекет алдында және  басқа шаруашылық  субьектілерінің алдында  өз міндеттемелерін орындау.  Кәсіпорынның қаржылық  жағдайын талдаудың  келесі түрлерін жүргізеді :  табыс пен рентабельділік , қаржылық тұрақтылық , несие қабілеттілігі , капиталды пайдалану , валюталық өзін-өзі  өтеу’’ деп жазды.

Сондай-ақ кәсіпорынның  қаржылық жағдайы бұл  бірқатар көрсеткіштермен  сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін  кешенді түрде бағалау. [2,9 бет]

Сонымен кәсіпорынның  қаржылық жағдайы  осы кәсіпорынның  белгілі бір кезеңдегі  қаржылық тұрақтылығын және оның шаруашылық қызметін үздіксіз  жүргізуі мен  өзінің қарыз міндеттемелерін   уақытылы өтеу үшін  қаржы ресурстарымен  қамтамасыз етілуін көрсетеді. Осылайша қаржылық жағдай,  кәсіпорынның бәсекелестік  қабілетін және оның   іскерлік қарым- қатынастағы  потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және оның  серіктестерінің қаржылық  және басқа да қатынастар  тұрғысындағы экономикалық  қызығушылықтар қаншалықты дәрежеде  кепілдендірілгенін бағалайды.

Жергілікті қаржы органдарының  қаржылық  жағдайының обьективті  дұрыс бағасын алудың  ең жақсы тәсілі , бұл талдау, ол   органдардың даму бағытын  бақылауға, оның шаруашылық   қызметіне кешенді түрде баға  беруге мүмкіндік береді  және осындай жолмен басқарушылық  шешімдерді өңдеу мен  кәсіпорынның өзінің өндірістік  қызметін атқарады.

         Дүние жүзілік және отандық тарих жергілікті шаруашылықты дамытудағы,әкімшілік-аумақтық бөліністерді абаттандыру мен олардың санитарлық жағдайын жақсартудағы ,сондай-ақ әлеуметтік сфера мекемелерін ұстаудағы жергілікті қаржының маңызын дәлелдеп отыр.

2006 жылға арналған аудандық бюджеттің шығысы 4111876,0 мың теңге болса, нақты 4065263,0 мың теңгеге орындалып, 46604,0 мың теңгеге кем игерілген. Республикалық және облыстық бюджет есебінен қаржыландырылатын ресми трансферттерден түсетін түсімдер бойынша жоспарланған 3 млрд. 340 млн. 783 мың теңгенің орнына, нақты түскені 3 млрд. 308 млн. 238 мың теңгені құрап, облыста өткізілген тендрлік комиссияның қортындысы бойынша үнемделген 32 млн 545 мың теңгеге кем қаржыландырылып 99,0 пайызға орындалды. Атап айтқанда ағымдағы нысаналы трансферттердің жоспары 902827,0 мың теңге болса, нақты игерілгені 891919,0 мың теңгеге қаржыландырылып 98,8 пайызды құрап, білім саласына лингавондық және мультимендиялық кабинеттерге берілген 10907,0 мың теңгесі тендір өтпеуіне байланысты игерілмеген. Сонымен қатар нысаналы даму трансферттерінің жоспары 325618,0 мың теңге болса, 303981,0 мың теңгеге игеріліп, 21637,0 мың теңгеге кем игерілген. Атап айтқанда Мырзакент поселкесінің су жүйесінің құрлысына берілген 20000,0 мың теңгеге тендр өтпесе, Жылысу ауылындағы 350 орын  мектебінің жобалық жұмыстарға сараптау жұмыстарына қаралған қаржыдан 1637,0 мың теңге тендрлік комиссияның қортындысы бойынша үнемделген қаржы кем қаржыландырылған. 2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудандық қазынашылық бөлімінің кассалық бақылау шотыда 9828,0 мың теңге қалдық қалған. Бұл қаржының игерілмеу себебі операциялар 29-шы желтоқсан күні тоқтатылып, жергілікті алымдар мен салықтардан түсетін түсімдер желтоқсан айының 28-і күні 13533,0 мың теңге, ал 29-ы күні 12910,0 мың теңге қаржы түскендіктен болып отыр.  [2, 10 бет]

 2006 жылға арналған аудандық бюджеттің  шығысының орындалу туралы мәлімет

 

                                                                                                      тенге

	Мазмұны	2006ж жоспар бойынша	2006ж накты орындалғаны	Процент орындал- ғаны	Ауытқуы
	2006 жылға арналған аудандық бюджеттің шығысы	4111876,0 мың	4065263,0 мың	98,8	46604,0 мың
	Республикалық және облыстық бюджет есебінен қаржыландырылатын ресми трансферттерден түсетін түсімдер	3 млрд. 340 млн. 783 мың	3 млрд. 308 млн. 238 мың	99,0	32 млн 545 мың
	ағымдағы нысаналы трансферттер	902827,0 мың	891919,0 мың	98,8	10907,0 мың
	нысаналы даму трансферттері	325618,0 мың	303981,0 мың	93,3	21637,0 мың

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

 

Қорыта айтатын болсақ басқарудың жергілікті органдарына мемлекеттің әлеуметтік бағдарламаларын жүзеге асыру жөнінде маңызды міндеттер жүктелінген. Халыққа қызмет көрсету жөніндегі шараларды қаржыландыру негізінен жергілікті қаржы ресурстары есебінен жүзеге асырылады. Әлеуметтік-тұрмыстық ирфрақұрылымның салалары халыққа қызмет көрсетуді бюджет қаражаттарынан қалыптасатын қорлар есебінен көрсетеді.Бұл,тиісінше жергілікті қаржының рөлі мен маңызын арттырып отыр.Оның қызметінің тиімділігі бір қатар жағдайларға- жергілікті қаржының бүкіл теориялық аспектілерін анық етіп шешіп алуға, елдің бюджет құрылысының жалпы мемлекеттік құрылысқа нақты сәйкестігіне байланысты болып келеді.

Жергілікті қаржының әлеуметтік-экономикалық мәні жалпы мемлекеттік қаржыға ұқсас.

Жалпы жергілікті қаржының жай-күйі әрқашанда,

біріншіден, елдің жалпы экономикалық жағдайына,

екіншіден,тиісті аумақтардың экономикалық әлеуетіне,

үшіншіден,билік пен басқарудың жергілікті органдарының құқығы мен міндеттерін белгілі бір дәрежеде реттеп отыратын мемлекеттік заңдардың денгейіне,

төртіншіден, биліктің жергілікті органдары құзырының дәрежесіне байланысты болады.

Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының экономикасының дамуының қазіргі кезеңінде реформа ауырпалығының салмағы шаруашылық жүргізудің аймақтық денгейіне ауысып отыр,осыған орай басқарудың жергілікті органдарына үлкен өкілеттік беріліп,олардың жауапкершілігі арта түсуде.

Білім беру мен денсаулық сақтау саласындағы бағдарламаларға, қамсыздандыру жөніндегі іс шараларды және атаулы әлеуметтік көмекке жұмсалатын шығындардың ең көбі оларды қаржыландырудың  жаңа тәртібіне сәйкес жергілікті бюджеттерге жүктеліп отыр. Сонымен бірге бюджеттерде соңғы кездері бюджеттік бөлініс және әлеуметтік жеңілдіктердің орнына қаржылай жәрдем ақы сияқты жаңа ұғымдар өзінің көрнісін тапқан.

Жергілікті қаржыда билік пен басқарудың жергілікті органдарының сан қырлы қызметінің қаржы базасы болып табылатын жергілікті бюджеттерге маңызды рөл беріледі.

        Жергiлiктi бюджеттiң және қаржының негізгі мақсаттары — Республикалық бюджетті есеп айырысу- кассалық күтуін өрістету, және бақылау, мемлекеттік бюджетті есеп айырысу-кассалық күтуін өрістету оның ішінде ақылы қызмет көрсетуден депозиттік сомалардан және демеушілiк пен қайырымдылық жәрдемнен түскен құралдар бойынша шоттарды, бюджет жүйесіндегі  бухгалтерлік пен есеп беруді және қаржылық органдар жүйесіндегі ішкі аудитті дамыту мен жетілдіруге қатынасу, қаржыны дұыс басқару, аумақтық жерлердегi бюджет саласын тиiмдi жүргiзу, республикалық және өз құзіреті шегінде жергілікті бюджеттердің құралдарын тиімді  және мақсатты пайдалануды бақылауын қамтамасыз ету, мемлекеттік ақпараттық жүйесінің іс-әрекетін қамтамасыз ету.

Жергілікті ќаржыныњ рµлі, оныњ ќ±рылымы мен баѓыты б‰тіндей билік пен басќарудыњ жергілікті органдарына ж‰ктелінген функциялардыњ сипатымен, сондай-аќ мемлекеттіњ єкімшілік аумаќтыќ ќ±рылысымен жєне оныњ саяси –экономикалыќ баѓыттылыѓымен аныќталады. Жалпы жергілікті ќаржыныњ жай-к‰йі єрќашанда,  біріншіден,  елдіњ жалпы экономикалыќ жаѓдайына, екіншіден, тиісті аумаќтардыњ экономикалыќ єлуетіне, ‰шіншіден, билік пен басќарудыњ жергілікті органдарыныњ ќ±ќыѓы мен міндеттерін белгілі бір дєрежеде реттеп отыратын мемлекеттік зањдардыњ дењгейіне, төртіншіден, биліктіњ жергілікті органдары ќ±зырыныњ дєрежесіне байланысты болады.

Жергілікті қаржы органдарының  қаржылық  жағдайының обьективті  дұрыс бағасын алудың  ең жақсы тәсілі , бұл талдау, ол   органдардың даму бағытын  бақылауға, оның шаруашылық   қызметіне кешенді түрде баға  беруге мүмкіндік береді  және осындай жолмен басқарушылық  шешімдерді өңдеу мен  кәсіпорынның өзінің өндірістік  қызметін атқарады.

         Дүние жүзілік және отандық тарих жергілікті шаруашылықты дамытудағы,әкімшілік-аумақтық бөліністерді абаттандыру мен олардың санитарлық жағдайын жақсартудағы ,сондай-ақ әлеуметтік сфера мекемелерін ұстаудағы жергілікті қаржының маңызын дәлелдеп отыр.

Қаржыландырудың жиынтық жоспарлары мынадай шарттарды ескере отырып калыптасады:
    қаржыландырудың жиынтық жоспарлары түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына енгізу үшін бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган кабылдаған бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары жобаларын жиынтықтау арқылы калыптастырылады;

қаржыландырудың жиынтық жоспарларының бюджеттік бағдарламаларынын жөне кіші бағдарламаларының жылдық сомасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органның кабылдаған қаулысына, ал экономикалық сипаты бойынша — жылдық қаржыландыру жоспарына сәйкес келуі тиіс;

жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілетін ресми трансферттер мен кредиттердің сомасы төмен тұрған бюджеттің түсімдер мен міндеттемелердің жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша жиынтық жоспары ретінде сондай көлемде және сол айларда жоғары тұрған бюджеттін қаржыландыру жиынтық жоспарында ескеріледі.

 

 

 

 

 

 

 

                        Пайдаланылған әдебиеттер.

 

1. Азаматтық кодексі ҚР А 2003 ж.

2.Мақтаарал ауданының қаржы  бөлімінің  2006 жылғы  бюджет есебінің орындалуы.

3.Мақтаарал ауданың  экономика және бюджетті жоспарлау бөлімінің 2007 жылға арналған   бюджетінің жобасы.

4. Салық кодексі ҚР А 2002 ж.
5. Қазақстан Республиканың бюджет Кодексі 2005ж.

С.Т МыржақыповаБанктегі бухгалтер лік есеп

6. В.Д. Мельников, В.Д. Ли Қаржының жалпы курсы
7. В.Б. Ивашкевич.Бухгалтерський управленческий учет

8.Бухгалтерський учт в государственных учреждениях А. 2003.

9. В.Э. Каримов.Бухалтерских учет на проззвадктвенных предприятиях.
10. Энтони А. А Аткенсон Управленческсий учет.. М 2005 г.

12.Инструкция по учету операций  Н.Б РК с ценным бумагами (ностовление сонета директаров от 12.06.97 №209;

13.Инструкция по учету доходов и расходов и их отражению по кодам 15.Бюджетной  классификаций Н.Б. РК (П.С.Д. от 14.05.97 г №170)

16.Инструкция по учету операцій с таварно – мареиальными запасами, в том чесле молоценными и быстро – изномивающми педметами в подазденениях  НБ РК (П.С.Д. от 12.06.97 г №201)

17.Собраник задоч по финонсвому аналіз 1997 г.

18.Ковалев В.В “Финонсоввый анализ” М 1998 г.

19.Абрюкина М.С., Грачев А.В.                   Аналіз финонсова – экономической деятельности предприятия учебно – пракческое пособие – М; изд. “Дело и сервиз”, 1998 г.

20.Назарбағв Н.А.  Казахстан – 2030 Процветание, безопапсность и улчшение блогосостояние в сех казахстанцов Послание Президента страны народу Казахстана.

21.Ф.Б. Диполь, “Финансвый и управленческий аналіз” Масков 1998 г.

22.Қаржы қаражат. “Заңды тұлғалардың табыс салығының ерекшеліктері” 1996 жыл. №6 ;

23.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар жарлығы.

24. Чериника;Налог – учебник под редакцией.
25. А.Б. Ермекбаев “Салықтар” – оқулық., Алмати 1995ж.

26.²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» ¸ëåóìåòòiê ýêîíîìèêàëûº äàìóû/ ²Ð-» ñòàòèñòèêà æ¼íiíäåãi Àãåíòòiãi 2003.

27. Қ.Қ. Iлиясов , С. Құлпыбаев “Қаржы” Алматы 2005ж
28. Өтебаев  Н “Мемлекеттiк бюджет” Алматы 2005 

 

 

 

 

Мазмұны.

 

Кіріспе…………………………………………………………………………………………………..2

 

1.Бөлім.Қаржыны басқаруды ұйымдастыру,жоспарлау және болжау………6

 

1.1.Қаржыны басқару ұғымы және негізгі қағидалары мен элементтері….6

 

1.2.Әлеуметтік экономикалық дамудағы жергілікті қаржы органының

 ролі………………………………………………………………………………………………………15

 

1.3.Қаржылық жоспарлаудың міндеттері,қағидалары мен әдістері…………23

 

2.Бөлім.Мақтарал ауданында жергілікті қаржыны басқару…………………….31

 

2.1.Мақтарал ауданының қаржы бөлімінде жергілікті бюджеттің түсімдері

мен шығыстары…………………………………………………………………………………….31

 

2.2.Мақтарал ауданында бағдарламаға сәйкес қаржыландыру көздері…….38

 

 

2.3. Мақтарал ауданында қаржының қалыптасу жағдайын талдау………….54

 

Қорытынды…………………………………………………………………………………………..58

 

Пайдаланылған әдебиеттер……………………………………………………………………61

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 «Қаржы» мамандығының 4 – курс студенті  “Мақтарал ауданының қаржылық жағдайын жоспарлау және болжау проблемалары. ” тақырыбына арналған бітіру жұмысына сын пікір.

 

 

 

Рецензия

Студент Акимова Эльмира диплом жұмысын жазудан алдын Мақтарал аудандық қаржы бөлімінде өндірістік іс-тәжірибеден өтіп,өзіне қажетті материалдармен қамтамасыз етілді.

Диплом жұмысының барысында жергілікті қаржының басты буындарының бірі- жергілікті бюджеттер егжей-тегжейлі қаралып,ал басқа буындарды- жергілікті шаруашылық жүргізуші субьектілердің  қаржылары (корпоративтік қаржылар),сондай-ақ бюджеттен тыс қорлар жалпы ұлттық шаруашылықтың шаруашылық жүргізуші субьектілері мен мемлекеттік бюджеттен тыс қорларына тән біркелкі белгілері мен қасиеттері бар функциялық жағынан бір тектес ұғымдар, жергілікті қаржының ролі,оның құрылымы  мен бағыты бүтіндей билік пен басқарудың жергілікті органдарына  жүктелінген функциялардың сипатымен, сондай-ақ мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысымен және оның саяси экономикалық бағыттылығы қаралған.

Мемлекеттің дамуындағы қаржылық, несиелік , бюджеттік қарым- қатынастың ролі , орны мен мәні өте маңызды екендігі, Қазақстан Респуликасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру үшін қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика аумағындағы жинақталған жалпы қаржы қарым- қатынасының , оның ішінде бюджеттік қарым қатынастың даму тәжірибелерін білу және дұрыс пайдалану  жолдары көрсетілген.

Дайындалған диплом жұмысы жақсы деген бағаға лайықты деп есептейміз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 «Қаржы» мамандығының 4 – курс студенті  “Мақтарал ауданының қаржылық жағдайын жоспарлау және болжау проблемалары. ” тақырыбына арналған бітіру жұмысына сын пікір.

 

 

 

Сын пікір

 Диплом жұмысында зерттелген тақырып “Мақтарал ауданының қаржылық жағдайын жоспарлау және болжау проблемалары”.

Диплом жұмысының мақсаты — бюдетке түсетін түсімдерді болжауға және мемлекеттік бюджетке кірістердің түсуі саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен басымдықтарын нақтылауға қатысу;   өз құзыры  шегінде мемлекеттің қаржысын және мемлекеттік басқару саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен басымдықтарын анықтауға қатысу;   мемлекет қаржысы, фискалдық саясат және мемлекеттік меншік саласындағы заңнаманы қолдану тәжірибесін талдау және қортындылау, оны жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу және т.б.

Орындалған диплом жұмысының құрылымы кіріспеден,екі тараудан,қорытынды жіне пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

Бірінші бөлімде қарастырылған мәселелер  қаржының негізгі қағидалары мен элементтері,әлеуметтік экономикалық дамудағы жергілікті қаржыны тиімді пайдаланудың маңыздылығы, қаржылық жоспарлаудың міндеттері мен мақсаттары,бюджетті жоспарлау мен болжаудың ролі және мақсаттары , алымдар мен төлемдерді жоспарлау бойынша алымдар мен төлемдерді жоспарлауда салық кодексі бойынша жергілікті бюджетке түсетін алымдар мен төлемдерді белгілеген.

Екінші бөлімде қарастырылған негізгі мәселелер ауданның жергілікті бюджетінің түсімдерін талдау,ауданда бағдарламаға сәйкес қаржыландыру көздерін жоспарлау,ауданда қаржы шығындарының тиімділігін талдау, бюджет кірісінің және шығысының жіктемесі, әлеуметтік салаларға төленетін бюджеттік қаржыларды жоспарлау жан- жақты талданды және мақтаарал ауданының 2006 жылға арналған аудандық бюджет түсімдері мен шығыстарының талдауы орындалған.

Әлеуметтік салаға бөлінетін бюджеттік қаржыларды жоспарлау бойынша 2005 жылы әлеуметтік қамтамасыз ету бағдарламаларды қаржыландыру,халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі жәрдемақылар маңызы  және т.б. сипатталған.

Диплом жұмысы мамандығына сәйкес   жазылған және оны қорғауға жіберуге ұсынамын.

Орындалған диплом жұмысы жақсы деген бағаға лайықты деп есептеймін.