?аза??а ?уезовтер ?улетіні? бергені к?п. ?лы М?хтар ?уезовтен бастал?ан б?л сара жолды ?рпа?тары абыроймен жал?астырып келеді.
— Мені? ту?ан жерім — Жамбыл облысыны? Меркі ауданы. Б?л — ?асиетті мекен, — деп бастады ??гімесін М?рат М?хтар?лы. — Есейген кезде ?з ту?ан жерімні? ?аза? елі, Орта Азияны? тарихында орны ерекше екендігіне к?зім жетті. Меркі деген с?зді? ?зі марказий, я?ни орталы? деген ма?ынаны береді. Кезінде ол ?лы Жібек жолыны? бойында?ы к?дімгідей беделді ?ала бол?ан. Б?л жайлы орта ?асырда?ы к?птеген араб саяхатшыларыны? карталарында к?рсетілген. Орта ?асыр, к?не т?рік заманы не болмаса са? д?уірі кезіндегі небір ?ажаптар осы ??ірді? ?ойнауында ?з сырын ішіне б?гіп жат?анына к?м?нім жо?.
М?рат а?а 1942 жылы желто?санны? 31-інде т?нгі 11-де д?ниеге келіпті. Дегенмен ??жат бойынша 1943 жылы ?а?тарды? 1-і деп жазыл?ан. Ол ?лы Отан со?ысы ж?ріп жат?ан кез. ?сілі, осылай жазса?, ?скерге кешірек алады деген болуы керек.
А?ылына к?ркі сай
М?рат ?уезовті? анасы Фатима ?абитова с?лу ?рі ?те білімді кісі бол?ан. Ол ХХ ?асырды? басында, 1903 жылы д?ниеге келген. Оны? туып-?скен жері — ?апал. Бірінші д?ниеж?зілік со?ыста ?ол?а т?с-кен неміс т?т?ындарын сол жерге айдап алып барады. Соны? бірі Ида Карловна Кайзер жергілікті балаларды о?ытады. Кішкентай Фатима да сол кісіден немісше жа?сы ?йреніп шы?ады. «Мен ?зім де мектепте неміс тілін о?ыдым. Сол кездері анамны? неміс тілін менен ?лде?айда арты?тау білетініне ?айран ?алатынмын. М?сылманша ?те жа?сы білім ал?ан. Анам ?мір жолында к?п айдау?а ?шыра?ан, біра? ешкімге намысын таптатпа?ан, ірі азаматты? д?ниетанымы бол?ан жан. Ахмет Байт?рсыновты? арна?ан ?ле?і анамызды? ?з кітабына енгізілген. ?аза? хал?ыны? асыл буыны — Алаш азаматтарыны? бел ортасында ж?ріп, солар?а сай бола білген ж?не тар жол, тай?а? кешу заманда оларды рухтандырып отыр?ан. Ол хал?ымызды? мемлекет ж?не ?о?ам ?айраткері, публицист-жазушы Біл?л С?леевке т?рмыс?а шы?ады, біра? ол репрессия?а ?шырады. Сосын хал?ымызды? ??лагер а?ыны атан?ан Ілияс Жанс?гіровпен отау ??рды. К?п ?замай, Ілияс а?а да т?т?ындалып, атылады. Олардан балалар ?алды. ?кем М?хтар сол балалар?а ?ам?орлы? танытты. ?ке орнына ?ке болды. Б?л сыйласты?ты? со?ы оларды? к??ілі жарасып, н?тижесінде мен д?ниеге келіппін. Мен Ілияс Жанс?гіровті? отбасында туып-?стім. ?келеріміз б?лек болса да бізді? арамызда еш?ашан т?сініспеушілік бол?ан емес. Ата-анамыз б?рімізді б?ле-жармай, жа?сы к?рді, туыс ретінде ?мірлік к?з?арасымызды? д?рыс ?алыптасып, білім алуымыз?а ба?ыт-ба?дар берді. Ол «халы? жауы» деп жал?ан айып та?ыл?андар?а ?ол ?шын созба? т?гілі, олармен жа?ын араласуды? ?зі ?иын заман еді. Біра? мені? ?кем Біл?л а?а мен Ілияс а?аны? артында ?ал?ан балалар?а ?з ?келеріндей ?ам?ор болып, ?анатыны? астына ала білді. «Халы? жауыны?» ?йелі ретінде айдау?а да т?скен анама ?лкен ?алаларда т?ру?а р??сат етпеді. Сол бір жылдары ол ?зіні? ?айраттылы?ын к?рсетті. Меркіде жетіжылды? мектепте о?у ісіні? ме?герушісі болып, мектепті 10 жылды??а айналдыру?а атсалыс?ан. Меркідегі ш?кірттері осы к?нге дейін ас?ан ілтипатпен ?стаздарын еске алады. Оларды? анамызды ?те ??рмет т?татынын к?ріп ?уанамын.
Анамыз жайлы айтар естелік к?п. Біл?л С?леевтен ту?ан Азат а?амыз К?л?ш Байсейітованы? ?ызы ??ралай?а ?йленді. Сол кезде біз ?кеміз арнайы сатып ал?ан ша?ын ?йде т?ратынбыз. К?л?ш апа ?ызы мен к?йеу баласына ?з ?йінде т?ра беруіне р??сат береді. Б?л ?сыныс?а анамыз ?атты ?арсы болып, Азат а?ама «Сен к?шік к?йеу болма?сы? ба? Намысы? ?айда? ?з отбасы?ны? м?селесін ?зі? шеш» деп талап ?ойды.
Мен М?скеуде достарыммен «Жас т?лпар» ?йымын ?йымдастыр?ан кезімде бізді? негізгі ба?ытымызды, ??пия сырымызды анам бірден т?сініп, жанк?йер болып, бізді ?олдады. Бізді? ?йымымыз ?у?ын?а ?шыра?анда «??лады жардан «Жас т?лпар» деген ?ле? жаз?ан. Шешем ?аза?ты? бай фольклорынан 100 ма?ал-м?тел та?дап алып, бастырып, ма?ан М?скеуге жіберген. Ол ма?ан ?лкен рухани азы? болды. Б?л ма?ал-м?телдерде азаматты? сезім де, отанс?йгіштік ?асиет те, адам?а ?лкен демеу болатындай ??дірет те бар. Шешемізді? ?лты — татар. Жазушы Герольд Бельгерді? «?аза?ты? ХХ ?асырда?ы барлы? трагедиялы? та?дыры
сол кісіні? ?міріне сый?ан» деуі тегін емес. Оны? ?лкен арманы ?азан ?аласына бару болатын. Тіпті мені? д?ст?рі, тарихы бай ?азан университетінен білім алуымды ?алады. Біра? мен М?скеу мемлекеттік университетінде білім алдым. ?азіргі мендегі е? ?лкен ?кініш «??дай-ау, сол кездері анамды ?азан ?аласына апарып келетіндей м?мкіндік болды ?ой. Неге анамны? арманыны? орындалуына м?рынды? болмадым екен?» деген ой. Ол 1968 жылы ?айтыс болды. Мен ол кезде 25 жас шамасында болатынмын… Біра? бір міндетімді орындадым. ?айтыс боларыны? алдында «?апалымды бір к?ріп ?айтсам» деген ?тінішін орындадым. Талды?ор?ан, ?апал, ар жа?ында?ы А?су?а барып, Ілияс Жанс?гіровті? ту?ан жерін аралап ?айтты?. Сол кезде «М?рат баламны? ая?ын А?су жа??а байлап кеткелі келіп отырмын» деген с?зі жадымда м??гі са?талып ?алды. Сол да болса к??ілге демеу…» деп ?орытты анасы жайлы естелігін М?рат а?а.
?лкен ?уезов ?лемі
— ?кем М?хтар ?уезовті? орны мен ?шін ?рине, б?лек. Ілияс Жанс?гіровті де ?атты сыйлаймын. Суреткер а?ын ретінде ?те жо?ары ба?алаймын. Ол екеуі — ?аза? хал?ыны? алдында ?з азаматты? борышын абыроймен ат?ара білген азаматтар. М?хтар ?уезовті? «Абай жолы», Ілияс Жанс?гіровті? «??лагері» небір з?лмат жылдарды басынан ?ткізген к?шпенді ?аза? хал?ыны? рухын к?теру ?шін бірі проза, екіншісі поэзия тілінде жазыл?ан м??гілік ??нды д?ниелер, — дейді кіші ?уезов.
Уа?ыт ал?а жылжы?ан сайын адам ?ткеніне к?з ж?гіртіп, ?орытынды жаса?андай болады. «Мен кім болдым? Не бітірдім?» деген сия?ты. М?рат М?хтар?лы ?зіні? ма?тан ететін сапалы? ?асиеттерін ?кесіні? тікелей ?серімен байланыстырады. Ол жаратылысынан жолаушы, жол ж?ргенді жа?сы к?реді. ?аза?станда ол барма?ан жер аз. Т?рлі экспедициялар?а шы?ты. Мо??олияда?ы Баян-?лгей айма?ында?ы ?аза?тарды? ?мірімен танысты. Оны жол, ке?істік ?зіне тартып т?рады, ол жол ж?ргенді а?сайды. О?ан бала кезінен ?кесімен Алматыны? т??ірегінде, одан ?ордай асып Ысты?к?лге жиі баратыныны? да ы?палы бол?ан шы?ар. ?кесіні? жел туралы тол?анып с?йлегені есінде. «Ма?жан Ж?мабаев ?з ?ле?дерінде желді ?демі суреттейді. Б?л ?згерісті а?са?ан жанны? бейнесі. Оларды? армандары — самал жел емес, ?алыптас?ан жа?дайды м?лдем ?згертетін дауыл. ?кеміз ?лкен т?рбиеші бола білді. Балаларына ерекше к??іл б?лді. ?андай киім киеміз, ?ай мектепке барамыз, б?рін ба?ылап отыратын. Шешеме жаз?ан хаттарынан да осыны а??ару?а болады. 1949 жылы ?кем бізді Алматы?а к?шіріп алды ж?не ?з достары мен ортасына мені? ?зіні? баласы екендігімді ал?аш рет айтып, таныстырды. Ол кездері астанамызда екі-а? ?аза? мектебі бол?ан. Бірінде ?лдар, екіншісінде ?ыздар о?итын. ?кем ?олымнан жетектеп №18 мектепке апарып, директорына тапсырып, мені? ана тілімде білім алуыма м?н берген. Мен ?ш жыл сол мектепте о?ыдым» дейді М?рат а?а.
Бозбала М?рат орта мектепті бітіріп, «Кім боламын?» деген м?селе туында?анда, ?кесі о?ан к??іл б?ліп, ба?ыт-ба?дар берді. Арманшыл жеткіншек алдымен химик, сосын астрофизик болсам деді. Дегенмен ішкі т?йсігі ар?ылы м?н беріп ?арап, ?зіне гуманитарлы? білім жа?ын екенін т?сінді. Сонда ?кей о?ан жымиып ?арап отырды да: «Гуманитарлы? білімні? ?зі екі т?рі болады. Бірі — суды? жа?асында сая жерде ж?ріп, ?зін гуманитармын дейді, ал на?ыз гуманитарлар те?ізді? т???иы? тере?іне, дауылына т?теп беретіндей болады. Же?іл-желпі ал?ан білімі?мен ?з-?зі?ді алдап алыс?а бара алмайсы?» деп ке?ес берді. Б?л арманшыл жас?а ?лкен саба? болды. Тарихты, ?дебиетті, философияны на?ыз ірі ?алымдардан ?йрену керектігін т?сінді.
— ?кемні? 50 томды? шы?армалар жина?ын ?зірлеу барысында б?рын еш жерде жары? к?рмеген к?птеген жа?а д?ниелер тауып алды?, — дейді М?рат М?хтар?лы. — Ол — м?хиттай шексіз, барлы? уа?ытын, ?мірін ?аза?ты? рухани ?мірін к?теруге арна?ан жан.
«Банды» бол?ан жылдар-ай…
— Меркіде т?р?анда есімде ?ал?аны — бір сиырымыз бар болатын. Тауы?, бас?а да ??стар ?стады?. А?а-апаларымыз не істесе мен де солармен бірдей олар?а болысып, ?й шаруасына к?мектесіп ?стік. ?абыр?ада шыра? ілулі т?ратын. Соны? жары?ымен ?олдарымызды неше т?рлі ?имылдатып ?оян, т?лкі, ?ас?ырды? бейнесіне ??сатып ?зімізше м?з болып жататынбыз. ??дай?а ш?кір, Біл?л а?аны? баласы Азат та, Ілияс а?аны? балалары да ?те дарынды болды. ?мірді? ?зі оларды? шы??ан тегіні? тегін еместігін д?лелдеген. ?сіресе, Азат а?амыз к?п о?итын, біз ?шін оны? білмейтіні жо? сия?ты к?рінетін. Б?рін содан с?райтынбыз. Бізді? к?зімізді ашып, санамызды оят?ан — Азат а?ам. Меркіде жер айдалып келген к?птеген ?лттар болды. Солармен танысып, достасып, кітаптар тауып алып, оны ?йге алып келетін. Сол кітапты дауыстап о?иды немесе мазм?нын айтып береді. Меркіде ?леуметтік ахуалымыз ?анша ?иын болса да рухымыз мы?ты болды. О?ан шешеміз де ?зіні? ?серін тигізді.
Біз Алматы?а келгенде анамыз Фатима Ілияс Жанс?гіровті? за?ды ?йелі ретінде орта?а таныс, ал Ілияс а?амыз а?талма?ан. ?азір ?арап отырсам, ?кем М?хтар отпен ойна?андай к?й кешкен екен ?ой. Б?л ?з алдына ?лкен романны? та?ырыбы деп ойлаймын. Ол Біл?лді? Азаты, Ілиясты? ?міт, Ильфа, Болаты, менімен бес бала?а бірдей ?келік мейірімін т?ге білді. ?кем Алматыда ша?ын ?й сатып алып, б?ріміз оны? астын ?азып, екі ?абатты ?й жасады?. Анамыз бізді е?бекке ерте араластырды. Сонды?тан ерке бала болып шолжа?дау?а м?мкіндік бол?ан жо?. ?йткені заманны? ?зі сондай еді. Анам мені? 8-9-сыныпта о?ып ж?рген кезімде жаз?ан к?нделігінде «М?рат ма?та?анды жа?сы к?реді» деп жазыпты. Ма?тан?анды? емес, мен ?ай жерде ж?рсем де к?шбасшылы??а жа?ын болдым. Пионер болды?, отряд т?ра?асы, староста болып, балаларды ?йымдастырып ж?ретінмін. 8-9 сыныптарда к?шеде жиналып, ?зімізше «банды» болатынбыз. Бас?а мектепті?, ауданны? балаларымен т?белесіп, ?алада ?айсымыз к?шті екенін д?лелдемек болып шекісіп жататын кездер де болды. Нева да??ылыны? ?з атамандары бар болатын. Біра? біз келгенде олар ы?ысып, тай?ып кететін. Б?л жас?спірім ша?ты? ??былып т?ратын бір к?ріністері ?ой…
Мені? о?уым жа?сы болды. Мектептегі к?шбасшылы? ?асиетім институтта да жал?асын тапты. Б?л б?ріне м?лім «Жас т?лпар» ?йымын ??руымыз?а дейін алып келді. М?скеуге бар?анда алдымен вьетнам, корей тілін ?йренуді баста?анмын. Сосын ?кем «араб тілін о?уы? керек» деді. Араб тілін о?у ?шін мектепте а?ылшын тілінен саба? алу керек екен, ал мен неміс тілін о?ы?анмын. Осылайша ?ытай тілін ме?геруіме тура келді. ?кем тіпті осылай бол?аныны? ?зіне ?уанды. «?ытайда ?аза?ты? тарихына байланысты к?птеген ?олжазба бар, сонды?тан сені? б?л тілді ме?гергені? хал?ы? ?шін пайдалы» деп о? к?з?арасын, ?олдайтынын білдірді, — дейді ол ?ткенге шолу жасап.
«Жас т?лпар?а» демеу бол?ан Димеке?
М?скеуде о?ып ж?ргенде М?рат ?уезовті? «Жас т?лпар» ?йымын ??р?аны к?пке м?лім. Ол Дінм?хамед ?онаевты? ?кіметті бас?арып т?р?ан кезі болатын. Б?л ?сыныс жасап, М?скеуде о?ып ж?рген 6 студент кездесуге с?ранды. «?айда?ы студенттер екен ?ой» деген жо?, ол кісі б?ларды? к??ілін жы?пай ?абылдады ж?не жастарды? ма?сатын т?сініп, сезді.
— Димаш Ахмет?лы Ма?жан Ж?мабаевты? ?ле?дерін жат?а білген кісі екенін сосын білдім. Бізді? жа?дайымызды жа?сы т?сініп, «Жас т?лпарды?» ая?ынан т?руына демеу к?рсетті. Михайл Иванович Есен?лиев аты-ж?ні орысша бол?анмен, на?ыз ?аза? болатын. Ол — ?те ірі т?л?а. Михайл а?амыз М?скеуде ?о?амды? ?ылым академиясында о?ып ж?ргенде біз кездесіп, т?ні бойы ??гімелескенбіз. Ол кезде мен жаспын. Соны? ?зінде мені? ой-пікірлерімді м??ият ты?дап, азаматты? пайымдарымыз?а к??іл б?ліп, ?зіні? бізбен ниеттес екенін білдірді. К?п жа?дайларда бізді са?тап, ?ам?орлы? танытып ж?рді. Димеке? одан «?ам?орлы?ы?да?ыларды? ?алі ?алай?» деп бізді с?рап т?рады екен. Ж?мыссыз ж?рген кездеріміз болды. Мен ту?ан апайым Л?йл??а ерекше ал?ысымды білдіремін. Бізді? шешеміз б?лек, ?кеміз бір. Мен Фатимадан, ол кісі Валентина Николаевнадан ту?ан. М?хтар ?уезов м?ражайын ?йымдастыр?ан сол кісі. Ол — ?ажап жан. Сын с?ттерде ара т?сіп, мені ?иынды?тан алып шы?ты, — дейді ол. — Жасыратыны жо?, бізді? о?ып, білім ал?ан ортамыз ?те мы?ты болды. М?скеу мемлекеттік университетінде филосо-фия, тарих, экономика саласында ?те ірі мамандар ж?мыс жасады. Сол жылдары Лев Николаевич Гумилевті? е?бектері шы?а бастады. Ол — к?п жылдар бойы айдауда бол?ан ?те дарынды ?алым. Оны? к?не т?рікті? тарихы туралы шы?армалары бізді? орта?а ?лкен ?серін тигізді.
Аспирантурада о?ып ж?ргенде семинарды? жетекшісі Георгий Гачев деген кісі болды. Орысты? мы?ты философтарыны? бірі. Досым Болатхан Тайжан екеуімізге оны? е?бектеріні? ?лкен ы?палы бол?анын айт?ым келеді. Жалпы, бізді? ?стаздарымыз мы?ты болды деп айта аламын.
??мыры ?ыс?а кітап
?кінішке ?арай, ?мір бол?ан со? ?иынды?ы болмай т?рмайды. 1965 жылы «Жас т?лпар» ?йымы ?анатын ке?ге жайып ?лгерді. ?йымны? атауын к?пшілік білгенмен, оны? ма?ынасына шындап м?н беретіндер аз. Б?л т?уелсіздікке ашы? ?мтыл?ан жастарды? жал?ыз ?йымы болды. Олар ?те ?ауіпті ж?не ??пия жа?дайда ж?мыс жасады. М?скеу, Ленинград, Киев, К?кшетау, бас?а да жерлерде оларды ?олдаушылар табылды. 1965 жылы соларды? б?ріні? басын ?осып, Алматыда ?лкен жиын жасалды. ?нуар ?лімжанов, С?кен Ж?нісовтер оларды ашы? ?олдады. Н?р?иса Тілендиев ?йымны? ?н?ранын жазып берді. Ш?мші ?алдая?ов та ?астарынан табылды. Жазушылар ода?ында ?ткен жиында ?дебиет а?са?алыны? бірі д?л сол жолы «жаст?лпарлы?тар?а» ашы? ?арсылы? к?рсетті. М?рат М?хтар?лы ол кісіні? атын ата?ысы келмеді, ?йткені ?деби орта?а б?л ??гіме м?лім. Ашы? ?арсылы?ты? сал?ыны «Жас т?лпар?а» тимей ?ал?ан жо?. Жер-жердегі оны? б?лімшелерін жаба бастады, ?ысым жасалды. 1970 жылы М?скеуден келгенде ол пікірлес ?ріптестерімен бірге к?шпенділерді? м?дениеті туралы зерттеу е?бек жазды, оны? 3000 данасы басылды. Ол е?бекті М?скеу Философия институтыны? ?алымдары жо?ары ба?ала?ан. Біра? оны о?у?а ?ата? тыйым салынды, а?ыры ?ртеп тынды. Б?л жа?дай оны? жанына ?атты батты. ?у?ын сол кезден басталды. Кітап ?р?айсысыны? ?олында бір-бір данадан ?ана ?алды. 10 жыл ?ткен со? ?ылым академиясыны? Философия институты кешірім с?ра?андай болып, кітапты ?айтадан шы?арды. Біра? «Заман ?згерді, кітап?а да ?згерістер енгізу керек» деген талап ?ойды. М?рат а?а «Кітапты басып шы?аратын болса?ыздар бір с?зін де ?згертпеймін» деп ?зілді-кесілді бас тартты. Кітапты? екінші басылымында оны? ма?аласы ?згеріссіз шы?ты.
?аза? ?лтжанды болуы керек
— ?лтжандылы? бізді? ?р?айсымызды? ж?регімізден орын алу?а тиіс, — дейді ?о?ам ?айраткері ??гімесін одан ?рі саба?тап. — Та?ы «жаст?лпарлы?тарды» еске ал?ым келіп отыр. Мен олар?а сондай с?йсініп ?айран ?алатынмын. К?бі ауылдан келген балалар. М?скеуде жо?ары о?у орындарында о?ып ж?р. Кейбіреуі ?аза?ша т?сінбейтін. Біра? ж?регіміз ?аза? деп со?ып т?ратын. Орман?а барып, а?с?йек ойнаймыз. ?аза?ты? ма?ал-м?телдерін айтып жарысамыз. Кім орысша с?йлесе, со?ан 5 тиын айып салынатын. ?ажап бір кез болатын. ?ыздар ?андай ?демі, жігіттерді? б?рі дерлік спортпен айналысады. ?лтжандылы? деген б?л — ?лы сезім. Адамды ажарландырып, н?рландырып, жігерлендіріп жібереді. ?аза? хал?ыны? саны тым аз. Сонды?тан біз ?лтты? сапалы болуын ойлауымыз керек. Ол ?шін на?ыз білім болуы керек. Тек диплом алу ?шін білім ?ууды? ?ажеті жо?, білімні? ?шан-те?із тере?іне бойлай білуіміз керек. Алашты? азаматтары «Сегіз ?ырлы, бір сырлы» бол?ан. Сыры — осы ?лтжандылы?. Олар на?ыз ?аза? бола білді. Біз ?аза?ты?ымызды ж?регімізбен сезінуге тиіспіз. ?йткені заман — ?атал. Мен геосаяси жа?дайдан хабарым бар адаммын. ?ытайды?, Ресейді? ?аупі бар. Жа?анданудан ?ор?уды? ?ажеті жо?. Жа?андануды баста?ан к?шпенділер. ?зіміз мы?ты болып, ?зімізді? барымыз?а ие бола білсек, жа?андануды ?айта о? жа?ынан пайдалануымыз керек. «Жібек жолында?ы с?хбаттар» деген семинар ?йымдастырып, ?аза?-?ыр?ыз болып кездестік. Биыл ?збек, т?жік, т?рікмендер келіп, келелі ??гіме ж?ргіздік. М?ндай бас?осулар арамызды жа?ындастырып, аразды?ты болдырмайды. Сырт?ы істер министрлігі, ?кіметтегілер б??ан онша м?н бермейді. ?йтпесе ?ауіпті? ?лкені — сол. ?аза?ты? ?лкен ке?істікті билейтін сапасы болуы керек. Ол тек ?ана білекті? к?ші мен найзаны? ?шымен бітетін н?рсе емес, о?ан а?ыл, білім, саясат, дипломатия керек. Біріншіден, бізді? зор м?мкіндіктеріміз бар екенін естен шы?армау?а тиіспіз. О?ан еш?андай к?м?н келтіруге болмайды. Тарихымыз тере?, жеріміз бай, ке?. Геосаяси жа?дайымыз ?те жа?сы. М?ны? ?р?айсысыны? ?арама-?арсы жа?ы да бар. Мысалы, геосаяси жа?дайымызды? екінші ?ырын алып ?араса?, хал?ымыз аз, жеріміз ке?, соны ?стап т?руды? ?зі о?ай емес. Іргеміздегі Ресей осы к?нге дейін империя бол?ысы келеді. Ішкі жа?дайда ?аза?ты? бір-біріне ?ам?орлы?ы керек. Балаларын тастап кету, туыстарды? бірін-бірі мойындамауы к?бейіп келеді. ?аза?тар ашаршылы? жылдары ?инал?ан жан?а ?олында?ысын б?ліп беріп, оны ?атар?а ?осып ал?ан. Б?л — даланы? ?лы за?ы. Біз бір-бірімізді са?тап ?алуымыз керек.
М?рат а?аны? т???ышы — Алуа-Зифа. Ол — ?азір ?зін мойындат?ан халы?аралы? де?гейдегі шы?ыстанушы. Голландияда т?рады. Голланд жігіті Робертке т?рмыс?а шы??ан. Бір ?уанарлы?ы — шетелдік к?йеу бала да, 3 немересі де ?аза?ша?а судай. Елге келген сайын Семейге, ата-бабаларыны? мекені Шы??ыстау?а алып барады. Алуа-Зифаны? ?ш баласыны? Абай, Ш?к?рімні? ?ле?дерін жат?а о?ып бергеніне ауыл а?са?алдары с?йсініп, баталарын беріп жатады.
?лы Ма?жан — банкир. ?з саласыны? ірі маманы. «?азкомда» ?ызмет жасайды. Америкада екі университет бітірген. Одан да З?уре атты немере с?йіп отыр. Ма?жан маманды?ы бас?а сала болса да, ?аза? м?дениетіне, атасыны? м?расына ерекше м?н береді. ?лы ?уезовті? «Абай жолы» роман-эпопеясы жа?адан орыс тіліне аударылып шы?у ?шін ?аншама ?аражат ?ажет болды. ?уезов ?оры ж?мыс істеп т?р. Кейінгі жылдары «Жібек жолында?ы с?хбаттар» семинар-ке?есі т?ра?ты ?йымдастырылып келеді. М?ндай ж?мыстарды ж?йелі ж?ргізу ?шін, ?рине, демеуші керек. Ма?жан б?л жа?ынан ?немі ?олдау білдіріп келеді. Ол гуманитарлы? жа?ынан да ??рала?ан емес. Ата-бабаларымыз, шы??ан тегіміз жайлы зерттеу кітапты? шы?уына да атсалысты. Таяу к?ндері 70 жас?а толатын М?рат а?а ?з с?зінде «Мен балаларыма ризамын, олармен ма?танамын» деп ?алды. ?мірді? м?нісіні? ?зі сол емес пе?!
Ойтамызы?
— Мен жастар?а к?п м?н беріп ?араймын. ?немі оларды? іс-?рекеттерін ба?ылап отырамын. «Н?р Отанны?» «Жас Отан» жастар ?анаты бар, та?ы бас?а да ?йымдар «Жас т?лпарды?» т?жірибесін пайдаланса, арты? болмас еді. «Асыл — тастан, а?ыл — жастан». Жастар?а сырттан, билік, н?с?ау болмауы керек. Олар еркін болу?а тиіс. ?ателессе де, сол ты?ыры?тан ?здері жол тауып шы?уы керек. Олар шынды?ты таба біледі. Ал біреуді? н?с?ауымен ж?рсе, онда олар жасты? деген атын жояды, тек орындаушы болып ?алады. Олар?а б?гет жасамай, ?олын ?а?пау?а тиіспіз. Тек а?ыл-ке?ес беріп отыру керек. ?з ?міріммен салыстырып ?ара?анда 70-тегі М?рат пен 20-да?ы М?ратты? еш?андай айырмашылы?ы жо?, ?айта 70-тегі М?рат шарша??ыра?ан, жалпы ой сапасы жа?ынан 20-да?ы М?ратты? еш?андай кемістігі жо?. Сонды?тан біз жастарды? ж?мыс жасауына еркіндік беруге
тиіспіз.
Ойтамызы?
— Мен биыл Швейцарияда ж?регіме к?рделі ота жасаттым. Ота 8 са?ат?а созылды ж?не ?те ?ауіпті еді. ?за? уа?ыт наркоздан айы?а алмай жаттым. Сол кезде мені? к?з алдымда бір к?ріністер пайда болды. Жан-жа?ымда жануар деуге де келмейтін Алыптар пайда болды. Ма?ан ?арап ?ояды. Мен оларды? ?асында ?те кішкентаймын ж?не олардан ?ауіп жо? екенін сезініп жатырмын. Олар сондай мейірімді. ??ла?ыма жа?ымды саз ?уені естіліп т?р. Демек, ?мірді? ?зі мейірімнен т?рады. Ол жа?сы к?ру ?шін жарал?ан. Со?ан к?зім жетті. Адамдарды? бір-біріне жа?сылы? жасауы — ?мірді? негізгі за?дарыны? бірі.
Осындай к?рініс мені? к?з алдымда екі рет пайда болды. Бірінші рет Мекке-Мединеге бар?анда Пай?амбарымызды? жат?ан жерінде осындай к?ріністер пайда бол?ан…
Адамды ?олдайтын к?штер толып жатыр. Сонды?тан сенімсіздік болмасын. «?мітсіз — сайтан» деп аталарымыз текке айтпаса керек. ?аза? еш уа?ытта ?тылмайтын халы?. Мені? кейбір достарым «Алдымен ж?зге б?лінейік, сосын ?айта ?осылайы?» деген жа?а теориямен шы?ып жатыр. Мен о?ан бірден ?арсы болдым. ?йткені біз енді ?лт бола білейік. ?лт болып ?йысуымыз, бірігуіміз керек. ?лт — ол жа?а сапа. Біз ?азір б?лінсек, алда?ы уа?ытта тас-тал?ан болып
кетуіміз м?мкін.
Дайында?ан
Г?лнар ЖУМАБАЙКЫЗЫ http://www.aikyn.kz/
