Кеше 21 ?а?тарда А?Ш Президентіні? инаугурациясы ?ткізілді. Екінші мерзімге сайлан?ан Барак Обама А?Ш тарихында 1789 жылдан бері 57-ші рет ант берген президент болып отыр. С?йтіп, Американы? 44-ші президенті ?айтадан іске кірісті. Осы?ан орай біз т?менде Барак Обаманы? ?мір жолы туралы баяндайтын ма?ала жариялап отырмыз.
?ара баланы? ?арапайым баспалда?тары
Барак Хусеин Обама – адамзат тарихында ата?ы алыс?а кететін т?л?аларды? бірі. Е? алдымен, ол ?зіні? ?арапайым ортадан шы??ан, бір кезде ?о?амда?ы т?менгі саты санал?ан топты? ?кілі бола т?ра д?ние ж?зіндегі адамны? басы айналардай е? биік мансап?а ?ол жеткізе алуымен, сонымен бірге, ?лемдік н?сілшілдік теориясыны? д?рменсіздігін кезекті рет ?шкерелеп, оны к?л-тал?ан еткен ?ара н?сілді азамат ретінде тарихта ?алары с?зсіз.
Расизм теориясы адамзат н?сілдеріні? бірдей еместігін, оларды? дене м?шелері мен а?ыл-ойында айырмашылы?тар болатынын ж?не олар т?рлі н?сілдерді? тарихы мен м?дениетіне тікелей ы?пал ететінін д?лелдеп ба?ты. Соны ?стан?ан ?алымсыма?тар а? н?сілділерді? а?ыл-ойы, интеллекті, мінез-??л?ы бас?алардан арты? болатынын ?ылыми-теориялы? т?р?ыдан негіздеуге тырысты. Адамзат ?ркениетін а? н?сілділер ?ала?ан, сонды?тан оларды? арты?шылы?ы к?п деген идеяларды осы ?алымсыма?тар тарат?ан. Н?сілдік кемсітушіліктерді? де негізі осы арадан туындады. Еуропада ХVІ-ХVІІ ?асырлардан бастал?ан ?ара ??ділерді толы? ???ылы адам ?атарына санамай, тек ??лды??а жегуді? идеологиялы? негізі де осы теория болды. Ал?аш?ы африкалы? Америка ??рлы?ына 1619 жылы ?келінген болса, содан бергі 250 жылда оларды? адами ???ы ?бден тапталып, адам ретінде те?герілмей келді. ??л иеленушілік тек 1863 жылы Авраам Линкольн президент бол?ан кезде ?ана жойылды. Біра? африкалы?тарды? адами ???ы бірден те?герілген жо?, оларды а? н?сілділерден б?лек о?ытты, а?тарды? д?мхана, мейрамханаларына кіргізбеді, ?о?амды? к?ліктер мен орындарда да олар?а к?ппен бірдей орын берілмеді. Сайлау?а т?су т?гілі дауыс беру ???ы?тарын да т?рлі сылтаулармен шектеп келді. ?ара н?сілді адамдарды ?удалауды ма?сат етіп, ХІХ ?асырды? ортасында шы??ан Ку-Клукс-Клан секілді ультра-о?шыл, фашистік ?йымдарды? да зардабы аз бол?ан жо?. Біресе к?бейіп, біресе ??лдырап, ?ш кезе?мен ?рекет еткен б?л ?оз?алыс тек ХХ ?асырды? со?ында ?ана жойылды. ?ара н?сілді азаматтарды? ?з ???ы?тарын ?ор?ау туралы талаптарына, ?здеріне те?дік с?рау туралы ?тініштеріне ?арсы жаса?ан оларды? ж?здеген террорлы? акциялары мы?да?ан адамдарды? ?мірін ?иды. ?сіресе, елді? о?т?стік штаттарында олар толы? иелік еткен. Полиция олар?а ?арсы т?к те істей алма?ан. Тек 1960 жылдан бері ?ана, А?Ш-та?ы н?сілдік кемсіту за?мен ?удаланатын бол?ан кезден бастап оларды? ?рекеттері біршама тыйылды. Соны? ?зінде 70-ші жылдарды? басынан ?айтадан бас к?теріп, 90-шы жылдарды? басына дейін ?рекет етті. Б?л жылдары ?йым ?ара н?сілділерді ?ана емес, сарылар?а (?сіресе, ?ытайлы?тар?а), еврейлерге, коммунистерге де ?арсы террорлы? актілер жаса?ан.
Ал енді к?ні кеше ?ана к?зі жойыл?ан осындай ?йым ?айта бас к?теруі м?мкін бе? ?рине, м?мкін. Біра? Барак Обаманы? президент болып екі рет сайлануы осындай ?оз?алыстарды? идеологиясына енді ?айтып о?алмастай, ойсырата со??ы бергені с?зсіз.
Жо?арыда Барак Обаманы? ?мірі ?атарда?ы ?арапайым тірліктен бастал?анын айтты?. ?зіне дейінгі Америка президенттері мейлінше ба?уатты отбасыларында ?мірге келіп, елдегі е? ?здік мектептерде білім алып, е? жо?ары интеллектуалды? ортада т?рбиеленгендер болса, Барак 10 жас?а дейін Индонезияда?ы ?гей ?кесіні? т?рбиесінде ?скен, ?арапайым ?ана мемлекеттік мектепте о?ы?ан. ?зіні? ту?ан ?кесі кениялы? Хусеин Обама А?Ш-ты? Гавай университетіні? эконометрика курсында о?ы?ан. Ол да ?з ортасыны? алды, белсенді студент болып, шетелдік студенттер ассоциациясын да ??р?ан екен. Есімінен к?рініп т?р?андай, діні м?сылман. Осында о?ып ж?ргенде ол болаша? президентті? анасы, 18 жасар Стэнли Энн Данхэммен к??іл ?осып, 1961 жыл?ы 4 тамызда Барак д?ниеге келеді. Оны? есіміні? т?ркінін еврейлерден шы?арушылар к?п. Б?л с?зді? ивритше ма?ынасы «жасын» деген с?з екені де рас. Еврейлерде м?ндай есімдерді? біршама кездесіп т?ратыны да теріс емес. Біра? біреулер оны? негізгі т?ркіні арабты? М?б?рак («?адірлі») деген с?зінен алын?ан деседі. Осы с?зді? жаны бар. ?йткені, м?сылман дінді ?кесі Хусеин баласына еврейді? атын ?оймас еді ?ой. Ал М?б?рак, одан шы??ан Барак есімі жалпы м?сылман ?лемінде ?те к?п тара?ан. Бізді? Бара? с?лтанымызды? есімі де осы ретпен ?ойыл?ан сия?ты. ХV ?асырды? басында Алтын Ордада да Бара? есімді хан бол?ан.
Стэнли Энн Данхэмді де еврей ж?ртыны? ?кілі деушілер к?п, біра? ол Канзаста?ы (А?Ш штаты) ?скери базада иуда емес, христиан дінін ?станушы отбасында ?мірге келген. Зерттеушілерді? м?ліметтеріне ?ара?анда, оны? отбасы негізінен а?ылшын, шотланд, ирланд ж?не неміс ?андарыны? араласуынан ??ралса керек.
Хусеин мен Стэнли екі жа?ты? да ата-аналарыны? ?арсылы?ына ?арамай, 1961 жылды? басында некеге т?рады. Біра? б?л неке ?за??а бармай, 1964 жылы жас ж?байлар ажырасып кетеді. Кішкентай Барак біршама уа?ыт на?ашы ?жесі Мадлен Ли Пэйнні? т?рбиесінде болады. ?ай халы?та да ?жені? бауырында ?скен бала бауырмал, туысшыл келеді. Барак Обама да ?зіні? осындай ?асиетін к?рсетті. 2008 жыл?ы ал?аш?ы сайлауда ол шараны? барынша ма?ыздылы?ына ?арамай президенттік кампаниясын ?зіп тастап, нашар жат?ан ?жесіні? к??ілін с?рау?а бар?ан. С?йтіп, сол жыл?ы 2 ?арашада д?ниеден ?ткен ?жесімен, ?аза?ша айт?анда, ба??лдасып ?ал?ан.
Барак Обаманы? ?кесі мен шешесіне ?за? ?мір с?руді та?дыр жазбапты. ?кесі Хусеин 46 жасында 1982 жылы жол апатынан, анасы Стэнли 1995 жылы 53 жасында жазылмас дерттен ?аза бол?ан. Айта кетерлігі, екеуі де ажырас?ан со? жа?а отбасын ??рып, одан с?билер к?рген.
Стэнли Америкада о?итын та?ы бір м?сылман жігіт, индонезиялы? Лоло Суторомен к??іл ?осып, 1967 жылы 6 жасар Баракты алып жа?а к?йеуімен бірге Джакарта?а (Индонезияны? астанасы) ?оныс аударады. Барак м?нда 10 жасына дейін білім алады ж?не сонда ?атар ??рбыларымен бірге мешітке де барып ж?ргенін к?рген адамдар бар. Бір ?ызы?ы, к?птеген деректер осы 10 жасында ол ?зіні? ту?ан ?кесі Хусеинмен де т???ыш ж?не со??ы рет кездесті деп жазады. Біра? Баракты? кейін бестселлер бол?ан «?кемнен ж???ан армандар» деген кітабы бар. Б?л – Баракты? ?кесін жа?сы біліп, онымен ты?ыз болмаса да жиі к?рісіп т?р?анын к?рсететін жайт. ?йтпесе, ?кесіні? армандарын бір кеште ?ана «ж??тыруы» м?мкін емес ?ой. Демек, Баракты? рухани ?леміні? ?алыптасуына м?сылман дінді ?кені? ?сері аз болма?ан.
?гей ?кені? бауыры ?аншалы?ты жылы бол?анын кім білсін, біра?, ?йтеуір Барак 10 жасында ?айтадан Америка?а оралып, ?жесіні? ?олына келеді. Осында ол ?алада?ы жеке меншік жа?сы мектептерді? бірін ?здік бітірген 1979 жыл?а дейін о?иды. Бірге о?ы?ан кейбір жолдастары мектепте Баракты? т?сі ?ара екендігіні? кесірінен кей-кейде к?пе-к?рнеу кемсітушілікке ?шыра?анын к?ріп ?алатындарын айтады, біра? «асылды со?а берсе? жетіледі, жасы?ты со?а берсе? кетіледі» дегендей, одан жалынды жас жасыма?ан.
Кесек пішілген саяси т?л?а
Мектептен кейін Барак Лос-Анджелестегі Батыс колледжіне т?седі. ?здік о?ы?анды?ыны? ар?асында б?л жерден Колумбия университетіне ауысып, халы?аралы? ?атынастар к?сібіне маманданады. 1983 жылы бакалавр д?режесін алып, Нью-Йоркті? ?ылыми-зерттеу орталы?ына ж?мыс?а т?рады. Осында ж?ргенде ол п?кстанды? студент Сохал Сиддикимен достасады. Осы кісіні? айтуына ?ара?анда, Барак жылы ж?ректі, ?айырымды азамат бол?ан. Ол ?айтсе де біреуге ?ол?шын беруге дайын т?рады екен. ?зі бес долларлы? арзан?ол шалбар киіп ж?ріп, ж?рт?а к?мек ?олын соз?ысы келіп т?ратын оны? мейірбан мінезін кейбір достары маза? ?ылып, к?лкіге де айналдыр?ан кездері болыпты.
Осында ж?ргенде ол ?зіні? кісіге жа?ынды?ыны? ар?асында жа?сы ?сер ететін игі достар тауып, жа?сы ортамен ?ауышады. Сонымен бірге, к?п о?ып ж?не о?ы?андарын достарына айтып беріп, тілін, ойын жа?сы дамытып отыр?ан. Кейіннен ол достарыны? к?мегімен Халы?аралы? Бизнес корпорациясыны? ?аржылы? а?парат б?ліміне редактор болып ауысады. М?нда да бір жылдай ?ызмет істеп, халы?пен ж?мыс істеуге ысыла т?седі.
1985 жылы Барак Обама ?зіні? екінші отаны атал?ан Чикаго?а ауысып, ?о?амды? ?ызметке т?рады. М?нда?ы міндеті – шіркеуді? ?айырымдылы? ж?мыстарын ?йымдастыру болады. Т?рмысы кемшін аудандарда?ы халы??а ?айырымдылы? акцияларын ?йымдастыруда ол «?здік ?леуметтік ?йымдастырушы» ретінде к?зге т?седі. Айта кетерлігі, Барак ?зін анасыны? протестантизм дінін ?станатынды?ын ?немі жариялап ж?реді.
1988 жылы Барак ата?ты Гарвард университетіне т?сіп, оны 1991 жылы магистр д?режесімен ая?тайды. Оны? ал?ырлы?ы, алымдылы?ы м?нда ке?інен ашылып, университетті? газетіне афро-америкалы?тарды? арасынан шы??ан бірінші редактор да болады. Баракты? уытты ?зілдері, ашы?-жар?ын мінезі м?нда аралас?ан жандарды? б?ріне де жа?сы ?сер еткен.
1991 жылы Чикаго?а орал?ан Барак м?нда за?герлік ж?мыстармен айналысады. Соны? ішінде, т?рлі кемсітушіліктерге ?шыра?ан адамдарды? ???ын сотта ?ор?ауда оны? танымал ?ор?аушы ретінде ата?ы шы?ады. Осы ?ызметтері ар?ылы к?зге т?сіп, к?пке таныл?ан оны 1993 жылы Чикаго университеті ?ызметке ша?ырып, конституциялы? ???ы? п?нінен лекция о?ытады. Осында ж?ргенде ол ?зіні? болаша? жары Мишельмен танысып, 1992 жылы о?ан ?йленеді.
Мишель 1964 жылы Чикагода ау?атты отбасында ту?ан жас еді. Жа?сы мектепте о?ып, артынан Принстон университетін ?здік бітірген ол жасынан ?ара н?сілді азаматтарды? ?леуметтік ???ын ?ор?аумен айналысады. «?зі бол?ан ?ыз т?ркінін танымас» деген а?ыма? ?ыздар?а айтылатын ма?алды Мишельге айта алмайсы?, ?йткені, ол саналы жас ретінде ?мір жолын ? дегеннен-а? ?зі секілді жандарды? ???ын ?ор?ау?а арна?ан. «Принстонда білім ал?ан ?ара н?сілділер ж?не оларды? ?о?амы» деген та?ырыпта диссертация да ?ор?а?ан. Б?л да Гарвардты? за?герлік мектебін 1988 жылы ?здік бітіріп, докторлы? ата? алып шы??ан. Барак екеуіні? кіндігінен Малиа ж?не Саша деген ?ыздар ?сіп келеді. Білетіндер президент Барак Обаманы? е? ?тімді ке?есшісі Мишель екенін айтады.
Барак Обама Чикаго университетінде белсенді ?о?амды? ?ызмет ат?ара ж?ріп, 1996 жылы Иллинойс штатыны? сенатына демократиялы? партияны? атынан депутатты??а сайланады. Б?л біздегі облысты? м?слихатты? депутатты?ына сайлан?ан есепті. Иллинойс – хал?ыны? саны бойынша Америкада бесінші орын алатын штат. Оны? орталы?ы Спрингфилд ша?ары бол?анымен, Чикаго оны? е? ?лкен ?аласы. Осы штатты? сенатында?ы айтыс-тартыстар?а, ?ткір пікірсайыстар?а белсене ?атыса ж?ріп Барак 1997-2004 жылдарда ?атарынан ?ш рет сайланып, сегіз жыл бойы ?зіні? саяси іске ж?йріктігін, білігі мен шешендігін шы?дайды. Сонымен бірге, айт?ан с?здерімен де, жаз?ан ма?алаларымен де к?зге т?сіп, халы??а жа?ындылы?ымен таныла берген.
2000 жылы ол А?Ш Конгресіні? т?менгі палатасына депутатты??а т?спек болады. Біра? сайлауалды к?рес кезінде сол кездегі ?ара н?сілді конгресмен Бобби Раштен праймеризде же?іліп ?алады.
А?Ш Конгресіні? т?менгі палатасы немесе ?кілдер палатасы бізді? Парламентті? М?жілісі секілді мемлекетті? е? жо?ары за? шы?арушы органы. Ал Конгресті? ?зі де бізді? Парламент секілді екі палатадан т?рады. Соны? ішінде ?кілдер палатасы 435 депутатты? орыннан, ал Сенат 100 орыннан т?рады. Сенат?а ?рбір штат ?шін екі орыннан квота беріледі.
Зерттеушілер Б.Обаманы? Иллинойс штаты сенатында?ы белсенді ?рекеттеріні? бірі ретінде оны? Дж.Буш ?кімшілігіні? Ирак?а басып кіру туралы шешіміне белсенді т?рде ?арсылы? білдіріп, ?атты сына?анын ауыз?а алады. Таби?атынан бейбітшілік??мар Барак?а Дж.Бушты? б?л ?рекеті ?ділетсіз бас?ыншылы? болып к?рінген екен.
2004 жылы Б.Обама Иллинойс штатынан екі сенаторды? бірі болып ?арсыласын ай?ын басымды?пен (сайлаушыларды? 70 % дауысы ) же?іп, сайланады. Б?л уа?ытта ол демократиялы? партияны? б?кіл А?Ш-та?ы танымал лидерлеріні? біріне айнал?ан еді. ?сіресе, партияны? жалпы?лтты? съезінде «А?Ш-та барынша ашы? ?о?ам орнатамыз» деген ежелгі ?ранды еске салып ж?не оны ?з ?міріні? мысалымен ?штастыра отырып айт?ан оны? ?ткір с?здері елді? ??ла?ын еле? еткізген. ТВ ар?ылы б?кіл елге естілген осы с?здер барынша ?тымды ?рі шынайы шы?ып, талай ж?ртты? есінде ?алады.
Конгреске ?ара н?сілділер арасынан сайлан?ан бесінші сенатор бол?ан Барак Обама ?зіні? ашы?ты?ымен, демократияшылды?ымен ж?не ?ш?ыр ойымен халы? пен БА?-ты? ??рметіне тез-а? б?ленеді. Сонымен бірге, ол ?з ?мір жолыны? ешбір деталін де жасырмай, ашы? айтып отыр?ан. Тіпті, балалы? ша?ында марихуана тартып, есірткіге теріс ?арама?анын да жасырма?ан. Шынды?ты ба?алайтын Америка ?ауымы б??ан да т?сіністікпен ?арап, 2006 жылы-а? А?Ш-ты? келесі президенті болуы м?мкін деген болжамдар естіле баста?ан. Осы, 2006 жылы ол отбасын алып Кенияда?ы ?ке ?абіріні? басына да барып, зиярат еткен. «?лі разы болмай, тірі байымас» дейтін ?аза?, «?ліні? ?абірін біл, тіріні? ?адірін біл» дейтін татар, т.с.с. барлы? м?сылман халы?тары жа?ын жанны? ?абіріні? басына барып, зиярат етуді ?лкен міндет деп есептейді ?ой. Сонды?тан да батысты? басылымдар б??ан б?лендей м?н бермесе де Баракты танитын шы?ыс ?леміні? іші жылып ?ал?ан-тын. Осы ?адамдарды? б?рі оны? ешкімні? ?ас-?аба?ына ?арамай, дербес іс жасап, еркін ойлай білетін кесек пішілген саяси т?л?асын ай?ындай т?скен ?ырларыны? бірі еді.
Олимпті? орны бір бас?а
Кіші Дж.Бушты? президенттік уа?ыты ая?талу?а жа?ында?ан сайын демократиялы? партиядан ?міткер ретінде Баракты? ?тетіні де ай?ындала т?сті. Алайда, 2007 жылды? басында екі ?міткерді? бірі болу?а тиісті о?ан партияластарды? 15 пайызы ?ана ?олдау білдіретінін айт?ан, ал оны? ?арсыласы Хиллари Клинтонды ?олдаушылар 43 пайыз, бол?ан. Біра? сол жылды? маусымында?ы сауалдамада айырмашылы? ?ш-а? пайыз?а т?скен.
2008 жылды? 10 а?панында Иллинойс штатыны? орталы?ы Спрингфилд ?аласында ?ткен митингте Барак Обама ?зіні? президент болу?а ?мітті екенін ал?аш рет жариялап, сайлау алды к?реске т?сетінін м?лімдейді. ?ркениетті? ?ріне шы?ты? деп отырса да жалпы ?лем ?ауымдасты?ы б??ан та?даныс білдірмей ?ал?ан жо?. Кеше ?ана орыны есікті? боса?асында бол?ан н?сілді? ?кілі енді т?рді? т?бесін к?здеп отырса, та?данбай к?р. ?анша толерантты, демократияшыл болса да А?Ш ?о?амыны? ?лкен б?лігі де б??ан ?рке ?арады. Тіпті, ?ара н?сілділерді? ?зі «б?л а?тарды? кезекті ?ит?р?ысы (жобасы)» деп ал?аш?ыда елп ете ?ой?ан жо?. Біра? Барак Обаманы к?збен к?ріп, ??ла?пен естіп, тере?ірек таны?ан сайын А?Ш хал?ыны? к?з?арасы ?згере берді. На?ыз ?лы елді? ?лы мінезін к?рсеткен Америка ?о?амына осындайда ырза боласы?.
Президент бол?анда?ы басты міндеті ретінде Б.Обама Америка ?скерлерін Ирактан шы?аратынын да жариялады. Осы кезден бастап Обаманы? кандидатурасын Америка миллиардері, белгілі меценат ?рі продюсер Дэвид Геффен ?олдады. Ол б?рын Билл Клинтонны? да жа?тасы бол?ан еді, біра? осы жолы оны? ?йелі Хиллариді емес, Баракты ?олдап шы?ты. ?зіні? голливудты? ата?ты достарымен бірге ол Б.Обаманы ?олдау ?орына ?лкен ?аражат жиып берген. Б?дан бас?а 200 доллар ж?не одан кіші соманы ?осушылардан т?скен ?аражатты? ?зі 2007 жылы 16,4 млн. болса, 2008 жылды? басында 36,8 млн. доллар?а жетіп, рекорд жасапты. Б?л ?те ма?ызды, ?йткені, ша?ын ?аражат салып жат?анны? б?рі сайлаушылар ?ой. А?ыры, Б.Обама ?зіні? президенттік кампаниясыны? шы?ынына бюджеттен ?аражат алудан бас тарт?ан жал?ыз кандидат ретінде тіркелді.
Барак Обаманы ресейлік к?птеген саясаткерлер, сарапшылар А?Ш-КСРО заманынан бері жал?асып келе жат?ан д?ст?рлі б?секелестік, ба?асты? салдарымен жа?тырмайды. Олар?а жалпы америкалы? д?ниені? б?рі т?рпідей тиюімен ?атар, шовинистік, турасын айт?анда, н?сілшілдік пи?ылмен Барак Обама т?сіні? ?ара бол?аны да к?зге шы??ан с?йелдей тиіп отыр (?здерінде м?ндайды ?лсе де жібермес еді). Сонды?тан да осы пи?ылда?ы Ресей саясатшылары жаз?ан сараптамаларында Баракты ?олда?ан Дэвид Геффенні? басына нешет?рлі жаманды?тарды аямай ?йген. Б??ан дейін Билл Клинтонды ?олда?ан осы миллиардерді ешкім ауыз?а да алма?ан болса, енді оны? «жаман ата?ын» аспан?а шы?арыпты.
С?з жо?, Америкада (тіпті, барлы? бас?а елдерде де солай ?ой) бай магнаттарды? ?аржылы? ?олдауынсыз ешкім де президент бола алмайды. Ол б?лжымайтын аксиома екені де шынды?.
?алай десек те, 2008 жылы Барак Обама А?Ш тарихында т???ыш афроамерикалы? болып президенттік мансап?а ?ол жеткізді. Осы жетістігін ол с???ыла саясаткер ретінде Американы? демократия жолында?ы ?лы жетістігі деп айтудан да жа?ы тал?ан емес. Ж?не б?л пікірді? еш?андай арты?ты?ы да жо?. ?йткені, Барак Обаманы? т?рмысты? е? т?менгі сатысынан ?скен саясаткер екендігін к?рсеттік. Б?рі де ?алыптасып, б?ріні? де сыба?асы б?лініп, б?лжымастай етіліп орын-орындарына ?ойыл?ан, ешн?рсе ?згертуге болмайды деген Америкада осындай адамны? президент болуы – демократияны? жемісі екені с?зсіз. Сонымен бірге, ол Барак Обама феноменіні? к?рделілігін де ай?ындай т?седі.
?рине, Барак Обама ал?аш?ы сайлауда аттай шауып ?ткен жо?. 538 та?даушыны? 338-і Баракты ?олдаса да А?Ш-ты? негізінен а? н?сілділер т?ратын Алабама, Луизиана, Оклахома ж?не Техас штаттарында ол ?те т?мен дауыс алды. Экзит-пулды? аны?тауына ?ара?анда, ?рбір оныншы а? н?сілді ?ана о?ан дауысын берді. Б?лар А?Ш-ты? ??л иеленушіліктен к?п уа?ыт бойы ажыра?ысы келмеген о?т?стік штаттары еді. ?алай десек те, м?нда?ы к?п т?р?ындарды? санасында ?здерін ?зі арты? санаушылы?ты? ?лі де ?алып ?ой?аны бай?алып т?рды.
Обаманы? же?ісі А?Ш хал?ыны? ?лкен б?лігін ?ана емес, ?лемні? к?птеген елдерін же?істі? эйфориясына б?леді. ?сіресе, ?з сыба?асына ?з ?олдары бірде жетіп, бірде жетпей ж?рген елдерді? ?уанышы шексіз еді. Халы? арасында?ы «обамамания» деген б?л ??былысты? шарпуы кеше ?ана біреуді? ?ас-?аба?ына ?арап ?мір с?ріп келген ?аза? еліне де тигені даусыз. Ал Африка, Таяу Шы?ыс елдеріндегі ?уанышты? орны тіпті б?лек еді. Соны? ішінде ?з ?рпа?ы ?лемдегі е? ?лкен мансапты? басына шы??ан Кенияны? ?уанышы тіпті шексіз болды.
Халы?ты? ?уанышы да тегін кетпеді, Барак Обама президент бол?ан жылдарда орынсыз ?ант?гіс орын ал?ан жо?. А?Ш-ты? Куба?а ?атысты санкциясы біршама ж?мсарды. Израиль ?кіметі ?аншалы?ты ша?ыстырып ба?са да Обама: «Мен сырттан со??ан шулы кедергілерді («шумовые помехи») т?ншы?тырып, тек Американы? м?ддесі т?р?ысынан ?ана ?рекет етемін» деп, еш?ашан Иранды бомбаламайтынын ашы? айтты. Егер ?келі-балалы Буштар сия?ты біреу болса Израильді? ?ысымына шыдай алмай, ендігі Ислам м?дениетіні? та?ы бір орталы?ы – ежелгі парсы ?алалары да тас-тал?ан болар еді. Сонымен бірге, Б.Обама ?зіні? Ирак ж?ніндегі у?десін ?мытпай, ол елден А?Ш-ты? ?скерін т?гел шы?арды. 2010 жылы Ресей Федерациясымен стратегиялы? ?ару-жара?ты ?ыс?арту ж?нінде келісімге ?ол ?ойды.
Барак Обама президенттік ?ызметті ат?ару барысында ?зін кездейсо? келе ?ал?ан адам емес, барлы? жа?ынан дайынды?ы мы?ты саясаткер ретінде де к?рсете білді. ?рине, оны? ?ызметін тегіс сараптап шы?у?а бір ма?аланы? к?лемі жетпейді. Жал?ыз-а? ел экономикасын ты?ыры??а тіреген ?аржылы? да?дарыс, таби?и апаттарды? ?зін де ол рейтингін к?тере т?суге ептілікпен пайдалана білгенін ешкім жо??а шы?ара алмайды. Сонды?тан да ол екінші мерзімге аттай шауып ?тті. Барлы?ы 538 та?даушыны? 332-сі Обаманы жа?тап дауыс берді. Я?ни, та?даушыларды? 62 пайыз?а жуы?ы оны? жа?ында болды. Б?л – А?Ш сайлауында сирек кездесетін ??былыс. Онда ?арсыластарды? айырмашылы?ы 2-3 пайыздан асуы сирек о?и?а.
?рине, Барак Обама президенттікке сайлан?ан кезден кейін ?арапайым адамдар т?сіне бермейтін жетістіктер де болды. М?селен, 2009 жылды? ая?ында-а? о?ан Бейбітшілік ?шін берілетін Нобель сыйлы?ы тапсырылды. Б?л сыйлы? о?ан «халы?аралы? дипломатияны ж?не адамдар арасында?ы ынтыма?тасты?ты ны?айтуда?ы т?тенше к?ш-жігері ?шін» деген т?жырыммен берілді.
?за? жылдар бойы бейбітшілік жолында тер т?гіп ж?рген ?айраткер ж?не осы істе таныл?ан т?л?а да емес, ?алай алды деп та??ал?андар к?п болды. Біреулер б?л Б.Обаманы халы??а таныту ?шін жасал?ан акция деген ойлар да айтты. Дегенмен, б?л іс Б.Обаманы бейбітшілікс?йгіш істер жасау?а ынталандырды. Соны? ішінде 2010 жылды? с?уір айында Ядролы? ?ауіпсіздік бойынша жа?анды? саммит ?йымдастыр?аны ?тымды шы?ты.
«Жа?сыдан – шарапат» демекші, 47 мемлекетті? басшылары ?атыс?ан сол саммитте ?аза?стан Президенті Н?рс?лтан Назарбаевты? ядролы? ?аруды таратпау ж?не жою туралы бастамасы ?ызу ?олданып, б?кіл ?лемні? ??ла?ына жетті. Барак Обама Елбасы Н?рс?лтан Назарбаевты жа?анды? ма?ызы бар т?л?а ретінде танып, о?ан айры?ша ??рмет к?рсетіп отырды. Соны? ар?асында баяндама жасау?а ?ол жеткізген 5-6 адамны? бірі болып ?аза?стан к?шбасшысына да с?з берілді. Президент Н.Назарбаевты? сол саммитте айт?ан с?здері ?лемні? к?птеген беделді басылымдарыны? беттерінде жарияланды. Екіжа?ты кездесуде де Барак Обама ?аза?станны? б?кіл ?лемдегі ж?не айма?та?ы ?ауіпсіздікті са?тау туралы ?сыныстарына ?лкен ба?а берді. Ал ?аза?станны? сол жыл?ы Е?Ы?-?а т?ра?алы? етуін «тарихи о?и?а» деп ба?алайтынын ашы? айтты.
Барак Обаманы? бастамасымен ша?ырыл?ан жа?анды? саммит екі жыл сайын т?ра?ты т?рде ?тіп т?ратын болды. 2012 жыл?ы наурызда ол Сеул ?аласында ?тті. Ал 2014 жыл?ы саммит Нидерландыда ?тетін болып белгіленді.
Сеулдегі саммитте ?аза?стан, А?Ш ж?не Ресей Федерациясыны? президенттері б?рын?ы Семей сына? полигонында?ы ынтыма?тасты? туралы м?лімдеме жасады. 40 мы? шаршы ша?ырым аума?ты алып келген ажда?аны? азабынан б?л жерді? 2004 жылдан бері ?ш мы? шаршы ша?ырымдайы ?ана ?алпына келтірілген. М?лімдемеде ?ш мемлекетті? осы аума?ты толы? ?алпына келтіргенше б?дан ?рі де ынтыма?тасып ж?мыс істейтіндігі айтылды. Б.Обама м?лімдемеге ?атысты ?зіні? с?зінде ?ш мемлекетті? ядролы? ?аруды? зардабын жою жолында?ы ынтыма?тасты?ы ?лемге «игілікті ?лгі» болатынды?ын айтты. М?лімдеме жасау барысында екі алып мемлекет лидерлеріні? ортасында т?р?ан ?аза?стан Президентіні? суреті д?ние ж?зін аралап кетті. ?аза?станды онша танымайтын бітеу кеуде жан болса да екі алыпты бас ш?л?ытып, ортасында т?р?ан мемлекет басшысына ??рметпен ?ара?аны даусыз. Сеулде ?аза?стан ядролы? ?аруды таратпау ж?ніндегі жа?анды? ?оз?алысты? к?шбасшысы болып танылды. Осыны? б?рі ?аза?станны? ?лемге жа?сы ?ырынан таныла т?суіне ?лшеусіз ы?пал етуде. Елімізді? Еуропаны? ?а? ортасында, осы ??рлы?та?ы беделді мемлекеттерді? бірі Бельгиямен талас?а т?сіп, ЕХРО-2017 к?рмесін ?ткізу ???ын 70 пайыз?а жуы? дауыспен же?іп алуы да кездейсо?ты? емес. Оны? осы Барак Обама сия?ты ?лемдік т?л?аларды мойындата алуды? ар?асында ?ол жеткен табыс екені с?зсіз.
Міне, ?ыс?аша айт?анда, Барак Обаманы? ?азірге дейінгі ?адамдары осындай. Президенттігіні? екінші мерзімінде оны? саяси таланты ?штала т?сетіндігі та?ы талассыз. Обама феноменіні? ?алай жал?асатынын уа?ыт к?рсетеді.
Жа?сыбай САМРАТ,
«Егемен ?аза?стан».
