Қойшықара ОСПАН,
Қостанай облыстық мәдениет басқармасы
бастығының орынбасары
Елімізде ?абылдан?ан «Тілдерді ?олдану мен дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасын» іске асыру – барша ?аза?станды?тарды? міндеті. Осы т?ста ?аза? тіліні? мемлекеттік м?ртебесін толы? к?теруге ?аза? азаматтарыны? да белсенділігі т?мен болып отыр?анды?ы жасырын емес.
Елбасы Н.?.Назарбаев ?зіні? «?аза?стан – 2050» Стратегиясы – ?алыптас?ан мемлекетті? жа?а саяси ба?ыты» атты халы??а арна?ан Жолдауында: «Біз алда?ы уа?ытта да мемлекеттік тілді дамыту ж?ніндегі кешенді шараларды ж?зеге асыруды табандылы?пен жал?астыра береміз. Кез келген тіл ?зге тілмен ?арым-?атынас?а т?скенде ?ана ?сіп, ?ркен жаятынын ?рдайым есте са?та?ан ж?н. ?аза? тілі – бізді? рухани негізіміз. Бізді? міндетіміз – оны барлы? салада белсенді пайдалана отырып дамыту. Біз ?рпа?тарымыз?а бабаларымызды? санда?ан буыныны? т?жірибесінен ?тіп, бізді? де ?йлесімді ?лесімізбен толы?а т?сетін ?азіргі тілді м?ра?а ?алдыру?а тиіспіз. Б?л – ?зін ?адірлейтін ?рбір адам дербес шешуге тиіс міндет. Мемлекет ?з тарапынан мемлекеттік тілді? позициясын ны?айту ?шін к?п ж?мыс ат?арып келеді. ?аза? тілін ке?інен ?олдану ж?ніндегі кешенді шараларды ж?зеге асыруды жал?астыру керек» деп атап ?ткен болатын.
Осы?ан байланысты білім мен ?ылымны?, экономиканы?, жалпы б?секелестікті? дамып отыр?ан б?гінгідей жа?андану кезе?інде ?зекті м?селе болып отыр?ан «?ш тілді? бірлігі» м?дени жобасы – ?ш тілді, я?ни ?аза?, орыс ж?не а?ылшын тілдерін ?рбір ?аза?стан азаматыны? ме?геруін ме?зесе де, м?ны? т?пкі негізі – ?аза? тіліні? халы?аралы? ?олданыста?ы орыс, а?ылшын тілдерімен терезесін те?естіріп, ?лемдік де?гейге к?теріп, жа?ан тілдерімен те? ?олданылатын биікке жеткізу болып табылады. Елбасымыз айт?андай, «?аза? тілі ?ш тілді? біреуі болып ?алмай, ?ш тілді? біріншісі, негізгісі, бастысы, ма?ыздысы» болуы керек.
?лтымызды? ар-намысына айнал?ан батыр атамыз Бауыржан Момыш?лы «Тіл – ?лт ?асиетін ай?ындайтын белгі, ?лтты? салт-сана ?зегі» деген еді. Осы ?анатты с?зді? тере? м?ніне ??ілсек, б?кіл ?лтты? ?адір-?асиетімізді? тілде т?р?анына к?зіміз жетеді. Ал осындай асыл ?азынамыз?а нем??райды ?арауымыз?а бола ма?
Балаларымыз?а, немерелерімізге ата-бабаларымызды? салт-д?ст?рін, елімізді? тарихын, м?дениетін, ?дебиетін, тілін ?алдыру т?уелсіз мемлекетімізді? іргетасыны? берік ?алануыны? белгісі болма?. ?аза? азаматтарыны? к?пшілігі осы ма?ызды м?селені к?нделікті к?йбе? тіршілікті? к?ле?кесінде ескерусіз ?алдыр?ан сия?ты. ?рине, кез келген тілді ?йрену, оны біреуге ?йрету о?айлы?пен ж?зеге асырылатын шаруа емес. Біра? тілді ?з беті?ше ?йренуге де, оны о?ытып ?йретуге де барлы? жа?дай жасалып отыр. Облыс к?лемінде тілдерді о?ыту орталы?тары, ?аза? тілі кабинеттері барлы? аудан, ?алаларда бар.
Бір уа?ыттарда КСРО мен Францияны? ода?тасуы туралы ??гіме бастал?анда, сол елді? ?скери генералы Шарль де Голль «Біз сендермен ода?тасамыз, орта? мемлекеттік саясатты ?станамыз, біра? бір шарт – Ке?естер ода?ында француз тілі ж?ретін болсын» деп талап ?ой?ан екен. Сол сия?ты б?тен елге бізді? тілімізді о?ытсын деп талап ?оймай-а?, ?з елімізде ана тілімізді о?ыту, ?зге ?лт ?кілдері ?ана емес ?зімізді? ?арак?здерімізді? мемлекет тілін ?з тіліне айналдыра алмай келе жат?андары ?ынжылтады. Облыс, ?ала т??ірегіндегі кез келген МАИ ?ызметкері, жалпы ???ы? ?ор?ау органдарыны? ?кілдері, медицина ?ызметкерлері ?аза? тілін біле т?ра, байыр?ы ?детпен орыс тілінде с?йлейді. Бір беделді ?ызметтегі азаматты? «мен ?з тілімді білмеймін, біра? намысым бар ?аза?пын» деген с?зін естігенде не дерімді білмей ?ал?ан едім. Халы? жазушысы ?абиден М?стафин бір с?зінде бір татар а?ыныны? «Т?с» деген ?ле?ін мысал?а келтіреді. Мазм?ны:
«Бір татар досына: – Т?с к?рдім, т?сімде ж?ма?та ж?р екенмін, – дейді.
– Онда не к?рді?, – деп с?райды досы.
– Ойбай, сылдырап а?ып жат?ан б?ла?, пісіп т?р?ан миуа жеміс, сайра?ан б?лб?лдар…
Сонда досы т?рып:
– Жарайды, оны ?оя т?ршы, ж?ма?та ?ай тілде с?йлейді екен? Татарша с?йлей ме екен? – деп с?райды.
– Жо?, татарша с?йлемейді екен.
– Ей, онда ондай ж?ма?ы?ны? ??ны бір тиын, – деген екен досы».
Шынды?ында «мы? к?н ж?ма?тан бір к?н тірлік арты?» дейтін ?аза?ты? намысын оятатын, ой?а жетектейтін ??гіме осы емес пе? 2011 жылы ?азан айыны? 6-7 к?ндері ?аламызда ?аза? тілін ?те жа?сы білетін ?зге ?лт ?кілдері жастарыны? республикалы? форумы болып ?ткен еді. Сол алды??ы ?атарлы жастарды? айт?ан ??гімелері мен тілектеріне ??ла? т?рсе?із, к?зі ашы?, к?кірегі ояу азаматтар мен азаматшаларды? намыстарын оятатындай болды. «?ызылорда ?о?амды? телерадио-корпорациясыны?» дикторы Елена Рыбина «Мені? ?лтым – орыс. Дегенмен, ?аза? тілінде бала кезімнен с?йлеймін. Мені? пікірімше, кез келген ?аза?стан Республикасыны? азаматы бірінші кезекте мемлекеттік тілді – ?аза? тілін ??рметтеу, оны т?рмыс-тіршілігінде еркін ?олдану?а ?мтылу, барлы? жерде немесе ортада оны? м?ртебесін к?теретін на?ты іс жасау – басты міндеті екендігін жете т?сінуі ?ажет» десе, Батыс ?аза?стан облысыны? ?кілі Ольга Рапацкая «С?з с?зден туады. Егер ??нарлы тілді? ??нын т?сіріп, к?нделікті ?олданыс аясын ке?ейтуге ?зіміз ?лес ?оспаса?, ?згелерден ?алай талап етеміз? «??ла?ына ма?та ты??андар?а» б?л аз айтылып ж?рмегені аян. Жа?а ?асыр жа?ашылды?ымызды таразы басына салатынын ?мытпайы?, а?айын» деп турасын айт?ан еді.
Елордамыз Астана ?аласыны? тумасы Ольга Григорьева «Мемлекеттік тілді? м?ртебесін биіктетіп, ке?істігін ке?ейту – сіз бен бізді? ?лесімізде екенін ?мытпайы?, жас достар! Ол ?шін ?аза?ша с?йлеуді «с?нге» айналдыру керек. Д?кенде, банкте, вокзалда, ?уежайда, базарда ж?не бас?а да ?ызмет к?рсету орындарында ?аза? тілінде с?йлеп, оны талап ету керек. Елімізді? патриоты екенімізді с?збен емес, ісімізбен д?лелдейік!
Кімсі?, мені дейсі? бе?
Мен – орыспын.
?стім ?аза? жайлауында,
?ымыз ішіп, жедім ?азы,
?айма?ын да.
Мен ?шін ?аза? елі Атамекен,
?йрені?дер ?аза? тілін
барша?ызда» , –
деп барлы? ?аза?стан хал?ына ?здерін ?йгілі еткен ?зге ?лт жастары сіздерді? ерте?гі болаша?ы?ыз, ізбасарлары?ыз біз боламыз деп т?р?ан жо? па? Олар: ?аза?ша с?йле, мемлекеттік тілде с?йлеуді «Б?гіннен баста», «?зі?нен баста» деп елімізді? барлы? жастарына ?ндеу жариялады. Бізді? облысымызда да мемлекеттік тілді игеріп ал?ан ?зге ?лт ?кілдері бар. Олар: Рудный ?аласыны? индустриалды колледжіні? м??алімі Евгений Дадаров, студенттер Ольга Шпагина, Алла Платонова, Алла Гаврина – республика к?леміндегі тілге байланысты ?ткізіліп жат?ан конкурстарды? же?імпаздары.
Ал б?гінде бірі ата, бірі ?же атан?ан а?алар мен же?гелерімізді? бір-бірімен ?ана емес, немерелерімен де к?шеде орыс тілінде с?йлесіп бара жат?анын к?ріп ?алай ?ынжылмассы?. «Сондай ата мен ?желерден ?лгі ал?ан жас буын ерте?гі к?ні ?з тіліне деген ??рметін жо?алтып алмай ма» деп ?ауіптенесі?. Б?л орайда ?ткен заманымызды кін?лауды? ?ажеті жо?. Т?уелсіздік ал?анымыз?а жиырма екінші жыл?а ая? басты. А?а буынны? ес жима? т?гіл, еліні?, ?рпа?ыны? болаша?ы ?шін ана тілін арда?тар кезі бая?ыда болып еді ?ой! ?лі к?нге немересімен орысша с?йлесетін атадан не ?айран?! ?аза? тілін білмейтін ?жеден не ?айыр?! Демек, ана тілі?ді білмеу ?аза?станны?, елімізді? болаша?ына сенімсіздікпен ?арау сия?ты. «Билік айту – о?ай, біліп айту – ?иын» дейді дана хал?ымыз. ?аза? тілінде шешен с?йлемесе де ?з пікірлерін ??ыны?ты жеткізе білетін азаматтар арамызда бар.
Осы?ан орай мемлекеттік тілді ту етіп ?стаушыларды? ішінде тіл саясаты туралы, тілді? пайдалану аясын ке?ейту ж?нінде ?здері сол тілді білмей т?рып а?ыл айтушылар бар екені жасырын емес. Тілді білмей т?рып, елімізді? жастарын патриотизмге т?рбиелеуді? ауылы алыс екені белгілі. М?хтар ?уезовті? «Абай жолы» эпопеясын о?ыма?андар ?аза? ?лтыны? кім екенін, Оноре де Бальзак, Александр Дюманы? е?бектерін о?ыма?андар француздарды? кім екенін, Лев Толстойды? «Со?ыс ж?не бейбітшілік», т.б. шы?армаларын о?ымаса, орыстарды? кім екенін ?айдан білер еді? Ана тілімен бірге ?зге тілде о?и, с?йлей білу сол елді? м?дениетін, салт-д?ст?рін ??ыну, адамны? жан д?ниесіні? бай, ?з еліні? патриоты, жанашыры болуына, жа?сы т?рбие алуына ?сер етеді.
Ендеше іргелі мемлекетке айналамыз десек, тілімізді? ?олданылу аясын ке?ейтуге б?ріміз атсалысайы? дегім келеді.
http://anatili.kz/?p=11732
