Талай мұрамыз тәжіктен табылды

Тәжік тіліндегі нұсқасын енді қазақ ті­ліндегі нұсқасымен салыстырып кө­ре­міз. Жалпы, тәжік елінде біздің әде­биетімізге қатысты көп дүниелер бар. Өкі­нішке қарай, шығыстану институты мен ұлттық кітапхана бұл дүниелердің көшірмелерін беруге онша қызығушылық танытпады. Басында уәде бергенімен аяғында құр алақан қалдырды. Қа­зақстанның тәжік еліндегі елшілік қыз­меткері Айтжан Алдашов жанашырлық танытып, аталған мекемелерге қанша күш салса да, ештеңе шығара алмады. Айтжан ағамыз бұрын біздің институтта жұмыс істеген адам. Ол кісіге алғысымыз шексіз.

Қолжазбалардың көшірмесін беруде жал­ғыз тәжік емес, өзбек, түрікмен бауыр­­ларымыз да аса бір құлшыныс бай­қатпайды. Бұл жағдай Қазақстан мен Ре­сейдің арасында жақсы жолға қойыл­ған. Санкт-Петербор, Қазан, Мәскеудің қолжазба қорынан қазақ тарихына қа­тысты көшірме алу пәлендей қиындық ту­дырмайды.

Тәжік ғалымдары М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты 90 томдық қол­жазба мұраларын шығарды деген ха­барымызды естіп қайран қалды. Осы жағдай әсер етті ме, қайдам, бастапқы уә­делерінен тайқып, әйтеуір, ақырында бізге қолжазба көшірмесін беруден бас тартты. Сондықтан көптеген құнды мұраларды қарапайым халықтан жинап, өзіміз қолдан сатып алуға тура келді.

Бір қызығатын нәрсе, Тәжікстанда кө­не қолжазбаларды реттеу, жөндеу про­цесі кең көлемде қолға алынған. Жома-Алмажид деген арабтардың мекемесі тәжік қолжазбаларын көшірмеден өткі-зіп, он бес мыңға жуық қолжазбаны су­ретке түсірген. Ондан басқа қолжаз­ба­лар­ды жөндеу, тазалау, микробтарын жою се­кілді бірнеше аппарат сыйға тартқан. Дәл осындай аппараттар көне қолжаз­баларды сақтап қалу үшін бізге де ауадай қажет. Тәжікстанның шығыстану фа­культетінде көне қолжазбаларды өңдеуге қатысты арнайы бөлім бар екен. Өкінішке қарай біздегі оқу орындарының бірінде де ондай бөлім жоқ. Қазақстандық маман оны үйрену үшін Мәскеуге немесе Өз­бекстанға, Тәжікстанға барып оқып келу керек. Бізде де осындай бөлім ашылса жақсы болар еді.

Тәжікстандағы шығыстану институты аптасына екі күн ғана жұмыс істейді екен. Қалған күндерде үйде жұмыс істеулеріне тура келеді. Тоғыз жылдан бері өзбектер газ беруді тоқтатыпты. Барлық мекемелер электр күшімен күн көреді. Халықтың жа­лақысы өте төмен. Ондағы әріптес­теріміз айына шамамен отыз мың теңге алады. Ғылым докторының орташа ай­лық жалақысы 150 доллар. Душанбе қа­ла­сы бойынша түгел жылу жоқ. Кез кел­ген тәжікке іштерінде болған азамат со­ғысының зардабы жандарына бататын сияқ­ты. Көшеде қара киінген адам көп, көбісі ішкі соғыста отбасы мүшелерінен айырылғандар сияқты. Бірақ аш халықты көрмедік. Қыс болса да көшелері жап-жасыл. Тәжік базарларындағы ұн, сүт, ет өнім­дерінің 65 пайызы, мұнай өнімдерінің 100 пайызы қазақ елінен импортталады екен.

Бір айта кетер нәрсе, тәжік пен пар­сыны жұрт бір халық  деп біледі. Бір ха­лық екені рас, бірақ тілдерінде біршама айыр­машылық бар. Тәжіктер көне дари ті­лінде қалған да, ирандықтар класси­калық парсы тіліне көшіп кеткен. Тәжік тілінде араб тілінің ықпалы аз, парсы тілінде басым. Сондықтан парсының ежелгі таза тілі тәжікте деуге болады.

Діні, тарихы, салты, мәдениеті ұқсас ха­лықтар бір аймақта тұрып, ғылыми, мәдени, әдеби алмасуларға қол жеткізе алмай отырғаны қандай өкінішті. Бұрын өзбек пен түрікмен қазаққа қолжазба көшірмесін беруден бас тартса, енді оған тәжік ағайын қосылған. Өзін ғана ой­лайтын салқын саясаттың кесірі осы­лайша ғылыми жобаларға да кесірін ти­гі­зіп отыр. Осы орайда көршілерімен қоян-қолтық өмір сүруді басшылыққа ал­ған тек қазақ елі сияқты сезіледі.

Орталық Азиядағы бауырлас елдер өздерінің түбі мен тілегінің, тілі мен біле­гінің, жүзі мен жүрегінің ғана емес, бол­мысының да, болашағының да бір екенін ұғынатын кездері жетті ғой деп ойлаймын. Ендеше, біздің бәріміздің өткеніміз бен кеткеніміз ғана емес, алашағымыз бен болашағымыз да ортақ! «Түркі бірлігін» біз алыстан емес, әуелі айналамыздан із­деуге тиіспіз. Сонда ғана тарихымыз тү­гелденіп, ата-салтымыз, діліміз бен ді­німіз гүлденетін болады.