Ғабит Мүсірепов атындағы қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрында белгілі ақын, драматург Иран Ғайыптың «Фатима» атты қасіретнамасының тұсаукесері болды. Туындының режиссері еліміздің еңбек сіңірген артисі, «Құрмет» орденінің иегері Мұрат Ахманов.
Біләл Сүлеев, Ілияс Жансүгіров, Мұхтар Әуезов сынды арыстарымыздың жүрегінің төрінен орын алған Фатима анамыздың тағдыр жолы тайғақ тым. Қазан төңкерісі, нәубетті ұжымдастыру, зұлматты ашаршы-лық, репрессия зобалаңы, сұрапыл соғыс. Қазақ халқы тарихының ең ауыр парақтары, тар жол, тайғақ кешу кезеңдері – осы. Әр жылдың осындай қасіреті бірінің соңынан бірі ілесіп келіп отырды. Кезегімен келген әр нәубет өзінің құрбандығын алып кетті. Фатима да бұл жылдары талай жақындарынан, қызы Фаридадан айырылады. Күн құрғатпай, қуғындаудың ызғары білініп, шолақбелсенділер сүйген жары Біләл Сүлеевтің мойнына құрық салды. Жарынан ойда жоқта қол үзіп қалған Фатима 1932 жылы ақын Ілияс Жансүгіровпен отасады. Көп ұзамай КГБ-ның қылбұрауы оның да мойнына оралады. Сойқанды 1937-де Ілиястан айырылған Фатима «Халық жауының әйелі» ретінде Семейге жер аударылып кете барады. Ауыр да қиын жылдарды еңсеріп, бес баласымен Алматыға әрең жетіп, Мұхтар Әуезовпен кездеседі. Екеуі отау құрып, енді тыныш өмірді бастаймыз дегенде соғыстың суық хабары жетеді. Көп кешікпей, тұңғыш перзенті Жәнібектен қара қағаз келіп, ана жүрегіне тағдыр тағы да тырнағын батырады. Ал қиын кезде демеу болған жары Мұхтар да бейбіт өмірдің бақытты шақтарын ұзақ сезіне алмайды. Соғыстан кейін де талай қудалауды көрген жазушы 1961 жылы мезгілсіз қайтыс болады. Қойылымда бүкіл қазақ халқының қабырғасын қайыстырған осындай қиын кезеңдер көрініс тапқан.
Өткел бермес тереңнен, асу бермес асқардан тауы шағылмай өткен асыл ананың тағдырына осылайша бүкіл қазақ халқының тарихы сыйғызған спектакльдің жұрт көңілінен шығары сөзсіз. Ақ өлеңмен өрілген қойылымның суреті, әуені биік талғаммен таңдалғаны көрініп тұр. Жанды суреті мен әр көрініске сай таңдалған музыкасы көрерменді Мұхтар мен Ілиястардың заманына тасымалдап ала жөнеледі. Бір сөзбен айтқанда, көрермен спектакльге толығымен еніп, бір уақыт театрда отырғанын ұмытып кетеді. Арыстарымыз басынан өткерген сойқанды заманның ауыртпалығын көтере алмаған көрерменнің көзіне еріксіз жас келеді.
Қойылымды сахнаға шығармас бұрын режиссер біраз дайындалған екен. «Спектакльді сахналауға шамамен бір жылдай уақыт кетті. Тарихи тұлғалардың образын ашу үшін олардың өмірін толық зерттеу керек болды. Содан үш арысымыздың өмірбаянына үңіліп, Фатима Ғабитова-ның күнделіктерімен таныстық. Бұл орайда Мұрат Әуезовтің жазбалары көп көмектесті. Осындай ізденіс жұмыстарынан кейін ғана спектакльге кірістік. Фатима апамыздың тағдыры өз алдына бір бөлек. Ал сол кезде ол секілді қаншама аналарымыз болды. Олар да сүйген жарынан, перзенті-нен айырылды. Бұл қасіретнамада сол кездегі қоғам құбылыстары көрініс табады. Жалпы, Фатима анамыздың тағдыры жастарымызға үлгі болады дегенге сенемін. Бұл спектакль жастарды отбасын қадірлеуге, қиындыққа мойымауға жетелейді» дейді Мұрат Ахманов.
Ал анасы жайлы қойылымның көңілінен шыққанын айтқан Мұрат Әуезов: «Фатима анамыздың тағдыры аса ауыр. Ол таза, нәзік, махаббат үшін жаралған адам еді. Бірақ ХХ ғасыр оны еркелетпеді. Шындығын-да, бұл ғасыр осында отырған барлығының аталары мен ақ жаулықты аналарына қаталдық танытты. Осындай қиын кезеңдерді басынан өткерген адамдар үшін бұл қойылым рухани демеу болары сөзсіз. Бұл бір Фатима шешейдің тағдыры емес, бүкіл қазақ халқының тағдыры. Қойылым менің көңілімнен шықты. Сахнадан Жәнібек, Азат, Үміт, Ильфа, Болат сынды аға-әпкелерімді көріп қуанып қалдым. Авторға да, режиссерге де айтар алғысым шексіз. Суретші қызымыз бен театр ұжымына мың да бір рақмет!» деп, алғысын білдірді.
Өмір шындығынан еш алыстай қоймаған спектакльдің соңы Фатима анамыздың:
…Ғасырмен тең қасіретті бір күнім,
Сұрапылды қара қошқыл көк тайғақ,
Тағдырымның мұзы үстімен сырғыдым.
Кейде күліп, кейде жылап, егіліп,
Тоқтамастан, әлі сырғып келемін.
Қара көзден ыстық жасым төгіліп,
Тағдыр мұзым еріген сәт – өлемін»
деген өлеңімен аяқталады. Иә, бұл туындыны әрбір күнінің ауырлығы бүтін бір ғасырмен теңескен аналарымызға соғылған ескерткіш деуге болады.
Сабина ЗӘКІРЖАНҚЫЗЫ
http://www.aikyn.kz
