Қазақстандықтар неге көп ажырасады?

Қазақстан Үкіметі «Жылан жылының» алғашқы екі айының еліміздегі әлеуметтік-экономикалық қорытындыларын шығарды. Нәтижеміз – тәп-тәуір әрі «тәубе!» дегізерлік. Ең алдымен, халқымыздың санының 17 миллионға жетуіне қол созым жер қалған көрінеді: 2013 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша, еліміздегі халық саны 16 миллион 934,1 мың адамға жеткен. Бір айта кетер жайт, қалалықтар қатары енді 9 миллион 278,7 мың адамды құрап отыр, сөйтіп, қала тұрғындарының үлесі 54,8%-дан асып түсті. 

Бірінші кезекте, Қазақстандағы демо­графиялық ахуалға тоқтала кетсек. Биыл­ғы қаңтарда елімізде халық саны 22,2 мың адамға өсті, яғни өсім 0,13% болды. Оның ішінде табиғи өсім 22,1 мың адамды құ­рады (2012 жылғы қаңтарға 21,6 мың адам болған). Жалпы алғанда, АХАТ ор­гандарының дерегінше, қаңтарда 1000 адам­ға шаққанда жаңа туылған 25 пер­зенттен келген. Енді салыстырыңыз, ал­пауыт көршіміз Ресейде бұл көрсеткіш 1000 адамға шаққанда 2012 жылы 13,3-ті, Украинада 11,4-ті құрапты. Осылайша 1000 адамға шаққандағы туудың жалпы коэффициенті бойынша Қазақстан тіпті әлемдегі озық елдердің басым көпшілігін артқа тастап отыр!

Өзіңіз қараңыз: 1 мың адамға шақ­қан­дағы туудың жалпы коэффициенті Жа­понияда – 8, Германияда – 8,1, Венгрияда – 8,8, Корея мен Сербияда – 9, Италияда – 9,1, Латвия, Румыния және Португалия­да – 9,2. Канада мен Эстонияда бұл көр­сет­кіш 11-ге, Швецияда – 11,8-ге, Бель­гияда – 11,9-ға, Норвегияда – 12,2-ге, Фран­­­­­цияда – 12,7, Ұлыбританияда – 12,9-ге, ал Атлант мұхитының ар жағын­дағы жаһандық алпауыт АҚШ-та 13-ке тең.

Әрине, санға қарағанда, сапа маңызды екендігі де даусыз. Өкінішке қарай, Қазақ­станда дүние есігін ашып жатқан нәрестелердің денсаулығы сонша мықты болмай тұр. Статистика агенттігінің дерегінше, ағымдағы жылдың алғашқы айында республикада 1 жасқа дейінгі 481 нәресте өлімі тіркелген. Ал 2012 жылғы қаңтарда 504 қана болыпты. Былтырғы қаңтармен салыстырғанда, бұ дүниеде жыл өмір сүрмей, шетінеген нәрестелер саны 4,6%-ға кеміген көрінеді.

Денсаулық сақтау министрлігінің тү­сін­діруінше, нәресте өлімінің негізгі себебі перинаталдық кезеңде пайда бо­ла­тын жағдайлар болып табылады, одан қаң­тарда 246 нәресте өлген. Бұл – өте алаңдатарлық жағдай! Ал туа біткен ауытқулардан өлген перзенттер саны 90-ды немесе 18,7%-ды, тыныс органдары ауруларынан – 43 немесе 8,9%-ды құраған. Ең сорақысы сол, 30 бөбек жазатайым жағдайдан, уланудан және жарақаттан өлген! Олардың саны көбейіп отыр (2012 жылдың басында мұндай оқиға тек 18 рет болған).
Өткенде, Әйелдердің халықаралық күніне орай кездесу өткізген Елбасы өзін ажырасу санының өскендігі алаң­дататын­дығын айтқаны бар. АХАТ ор­ган­дарының мәліметінше, 2013 жылғы қаңтарда 10,9 мың неке тіркеліпті. Олар­дың саны 2012 жылдың сәйкес ке­зеңі­мен салыстырғанда, 0,4%-ға азайған. Ал ажырасулар, кері­сін­ше, көбейіпті: жыл­дың басқы айында 4,2 мың «шаңырақ» күйреген. Нәтижесінде, отау құрып, артынан оларын ойран­да­ғандар қатары 8,6%-ға ұлғайған екен.

Отбасылардың «өмір сүруін» тоқ­татуына тұрмыстық мәселелер, соның ішінде қаржылық-экономикалық жағ­дайлар қуатты ықпал етеді. Кейбір әйелдер ішкілікке салынып, жанұяға табыс әкелмейтін отағасынан кетіп жа­тады. Әйткенмен, «мемлекеттегі эко­номикалық жағдай көтерілген сайын халық арасындағы неке бұзы­луының да артатындығы» жөнінде қызықты тұжы­рым бар. Оған сәйкес, табысы молайған көптеген отағасы­лар өзге нәзік болмыс иелері арасынан бір, тіпті бірнеше нақ­сүйер «ұстай» бас­тайды екен. Бұл әрине, кей жағдайда ажырасуларға әкеледі. Сондай-ақ ері қатарлы не одан да көп табыс таба бастаған әйелдер тәуелсіздікке ұмтылып, некеден бас тартады деседі.
Бұл теорияның Қазақстан жағда­йын­да қаншалықты өміршең екендігі зерттелмеген. Бірақ ел Үкіметі де, эко­номистер де елдегі экономикалық жағ­дайдың жыл санап жақсарып келе жат­қандығын айтады. Ресми статис­тикаға жүгінсек, «2013 жылғы қаңтарда халық­тың орташа жан басына шақ­қандағы атаулы ақшалай табыс­тары, бағалау бойынша, 51 365 теңгені құрады, бұл 2012 жылғы қаңтарға қарағанда 7,9%-ға жо­ғары, ал нақты ақшалай табыс көрсе­тілген кезеңде 1,2%-ға жоғарылады. 2013 жылғы ақпанда қызметкерлерге есеп­тел­ген орташа айлық атаулы жалақы 98735 теңгені құрады. 2012 жылғы ақпанға қарағанда 6,9% өсті». Рас, биылғы жылы экономикалық өсім біраз баяу­лаған.

– Алдын ала деректер бойынша, 2013 жылғы қаңтардағы Қазақстан­ның жал­­пы ішкі өнімінің өсу қарқыны 4%-ды құрады, ол жоспарланған жыл­дық дең­гейден 2 пайыздық тармаққа тө­мен, – дейді Экономика және бюджет­тік жоспарлау министрі. – Өсудің төмен қар­қынының негізгі себебі өңдеу өнер­кәсібіндегі өндірістің 0,8%-ға төмен­деуі болып отыр. Қара металлургия өніміне әлемдік сұраныстың азаюы ағымдағы жылғы қаңтарда сала инди­каторының 30,3%-ға қысқаруына алып келді. Тиі­сінше, темір рудасының өн­дірісі 13%-ға құлдырады.

Еліміздің өзге де жетекші салалары жыл басында жоспардан қалып қойған: құрылыс саласының нақты көлем индек­сі небәрi 93,1%, ауыл
шаруашы­лығы са­ласының индексі 98,6%, яғни нысана­лы деңгейден әлдеқайда төмен болып қа­лыптасты. Дегенмен аталған са­ла­ларды басқаратын органдар бұл қыс­қаруды «маусымдық фактормен» түсін­діреді. Олардың айтуынша, мә­селен, құрылыс алаңдарындағы жұ­мыс жыл ортасына қарай қызады, ал егер биыл егін мол шықса, ол ауыл шаруа­шы­лы­ғының жалпы көрсеткішіне қуатты өсім қоспақ.
2013 жылғы қаңтар-ақпанда негізгі капиталға Қазақстанда 503,7 млрд теңге инвестициялар салынған, бұл өткен жылғы сәйкес кезеңге қарағанда 5,2% артық.

Жылдың басқы екі айында отандық өнеркәсіп қолданыстағы бағаларда ендігі 2 триллион 950,3 млрд теңгенің өнімін шығарып үлгерген. Бұл былтырғы қаң­­тар-ақпанға қарағанда 0,9% көп. Кен өндіру өнеркәсібінде және карьерлер­­ді қазуда өндіріс көле­мі 1,5%-ға артыпты. АШМ дерегінше, 2013 жылғы қаңтар-ақпанда ауыл ша­руашылығы саласы 127,2 млрд теңгенің өнімін шығарған, бұл 2012 жылғы қаң­тар-ақпанмен са­лыстырғанда 0,5% кем.

Алғашқы екі айда жүк айналымының көлемі де кеміп отыр: ауқымы өткен жылғы сәйкес мерзім көрсеткішіне тіпті 2,9% жетпей қалған.
Халықтың әл-ауқатының өскенді­гін байқататын бір көрсеткіш: Қа­зақстан­да қаңтар-ақпанда бөлшек сауда көлемі бірден 12,5% өскен! Сөй­тіп, қазақстан­дықтар биылғы тек екі айда ғана 702,6 миллиард теңге жұм­сапты. Халқымыз тамақты да көбірек іше бастағанға ұқ­сайды: ағымдағы жылғы қаңтар-ақ­пан­да тамақ өнімдері мен сусындарды ұсыну бойынша қыз­меттер көлемі 5,3%-ға артып отыр. Бұл мақсатта отандастары­мыз 30,1 мил­лиард теңге шығындапты.

Күні кеше ел Үкіметі мен Ұлттық банк­тің «экономикалық саясаттың 2013 жылға арналған негізі бағыттары тура­лы мәлім­демесі» жарияланған бола­тын. Онда ор­талық билік халыққа биыл эко­номи­ка­лық өсімді 6% кө­лемінде қамта­масыз етуге, ал ин­фляцияны 6-8% дең­гейінде сақ­тауға уәде береді. Әрине, ІЖӨ бойын­ша жоспар орындалмай тұр, бі­рақ Үкімет пен ҰБ екінші міндеттің үдесі­нен шығуда: тұтыну бағаларының индексі 2013 жылғы ақпанда 101,7% құраған. Азық-түлік тауарларына бағалар өткен айда 0,9%-ға, азық-түлік емес тауарлар 0,4%-ға, ақылы қызметтер көрсету құны 4%-ға қымбаттапты.

Айхан ШӘРІП

http://www.aikyn.kz/