Қолөнер шебері Меруерт Торыбаева Оңтүстік Қазақстан өлкесінде туып-өскен. Кішкентайынан әжесінің тұрмыстағы тіршілігіне болысып, ұлттық өнердің мәйегін бойына сіңірген бойжеткеннің таланты ерекше. Қылқалам шеберлері ішкі жан дүниесінің көрінісін бояудың көмегімен бейнелесе, жас суретші өзінің өрнекті ойын түрлі-түсті жіппен кестелейді.
Жүйрікті шабысынан танысақ, шын шеберді жасаған жұмысынан байқауға болады. Өзінің тың туындыларымен танылған ұлттық дәстүрдің парқын білетін қолөнерші қыз аз уақыттың ішінде өнерімен талайларды таңғалдырып үлгеріпті. Жіптен өрнек өрген өнер иесінің түскиіздері көрме аяқталмастан өтіп кететін болса, ұлттық нақышта тігілген киімдерін шетелдіктер арнайы сұраныспен сатып алатын көрінеді. Жас шебердің бұл белестерді қалай бағындырғанын өз аузынан естісек…
«Анаға қарап, қыз өсер…»
– Туған жерім өнердің отаны, ұлттық салт-дәстүрдің мәйегі бұзылмаған – Оңтүстік Қазақстан өңірі. Менің қолөнерші болып қалыптасуыма осы өлке себеп болды.
Біздің ауылдың әжелері ешқашан бос отырмайтын. Бірде ши тоқып жатса, енді бірде сол шимен киіз басып жүреді. Әсіресе жаз айларында бұл тірлік қыза түседі. Әр үйде жүн жуылып, маусымдық жұмыс науқанына дайындық басталады. Содан асарлатып киіз басады, түскиіз бен ши тоқу жұмыстары жалғасын табады. Бүкіл ауылға жан бітіретін бұл тірліктен балалар да шет қалмайтын. Шама-шарқымыз келгенше көмектесіп, әжелердің жұмсауында жүреміз. Меніңше, мұндайды көре тұра үйренбеу, үлкендердің жасап жатқандарына қызықпау мүмкін емес. Міне, менің бойыма бұл өнерді дарытқан туған өлкем деуімнің себебі осында жатыр. Ал ұлттың өнерін миыма құйып, санама сіңірген әрі оны талмай үйреткен өзімнің әз анам, үлкен әжем болатын. Ол кісі келін боп түскен кезінен бастап, ауылға шеберлігімен танылған деседі. 96 жыл өмір сүрген әжеміз ғұмырының соңына дейін қолөнерден қол үзген жоқ. Сол жасқа келгенше киімін өзі тігіп, игілігіне жаратар тұрмысқа қажетті дүниелерді өзі жасап отыратын.
Сол әжем көзі тірісінде көрмеме қатысып, ақ батасын берді. Туындыларыма көңілі толып, жақсы бағалады. Мен үшін шын шебер – әжем. Сол кісінің ақ батасымен қазіргі таңда біраз жетістіктерге жеттім. Маған бұл қасиетті өнер әулетіміздің ақ жаулықты анасынан дарыған деп білемін.
Өмір мектебі
– Ес біліп, бой жеткен соң, арман қуып, Алматыға келдім. Ондағы мақсатым – сән дизайнері болу. Содан Т.Жүргенов атындағы Ұлттық өнер академиясына түстім. Бірақ сән дизайнері мамандығына орын болмай, тоқыма саласын таңдауыма тура келді. 1-курстан соң өзім армандаған салаға ауысуға мүмкіндік туды, бірақ тоқымамен айналысу өзіме қатты ұнап, сонда қалып қойдым. Оның үстіне сол кездегі шешімім теріс болды деп айта алмаймын, керісінше бұл таңдау мен үшін ұтымды болды. Өйткені бізге тоқымамен қатар, сән үлгісін де оқытты. Солайша екі саланы да меңгеріп алдым. Қазіргі таңда түскиіздер тоқумен қатар, заманауи ұлттық нақыштағы сырт киімдер тігемін.
Мен академия қабырғасында жүріп-ақ жұмыс жасай бастадым. Белгілі суретші Ләйлә Ахмет Османның қолында біраз жыл істеп, мол тәжірибе жинадым. Ал 2006 жылдан бастап жеке шығармашылығыммен шұғылданып келемін.
2010 жылы төрт жылғы еңбегімнің жемісі ретінде қалалық Орталық мұражайда «Қайта құс боп жараламыз» деген атпен көрме өткіздік. Көрмеге жас қолөнерші Диана Реваева екеуіміздің 40 шақты жұмысымыз қойылды. 2011 жылы дәл осы көрмемен Астанаға барудың сәті түсіп, Заманауи өнер мұражайында өткен көрмеге бояуы қанық түскиіздерімізді қоса алып бардық. Сол жолы сапарымыз сәтті болып, жұмысымыз көпшіліктің көңілінен шықты. Туындаларымыздың көбісі сатылып кетті. Дайын түскиізге қол жеткізе алмағандары арнайы тапсырыс беріп жатты. Сонымен қатар танымал сән үйлерінен де ұсыныс түсіп, олармен де бірге жұмыс істеп көрдік. Жалпы, Диана екеуіміздің бұл бастамамыз жаман болмады. Осылайша өнерге басқан алғашқы қадамымыз сәтті шықты. Ал 2011 жылдың ортасында Испанияға жолымыз түсіп, ол жерде де көрмеге келушілер жұмысымызды жоғары бағалап, бір марқайып қайттық.
Дәл сол жылдың аяғына қарай өз жұмыстарыммен Лондонда өткен көрмеге қатыстым. Ол жерде қазақ елінің атынан шықтым. Шетелдіктер ұлттық бояуы қанық туындыларыма қатты қызықты. Сол кездесуде ұйымдастырушылар тарапынан ұсыныс түсіп, 2012 жылға жоспарланған Ш.Айтматов академиясының ұйымдастыруымен жылда өткізілетін жазушы атындағы сыйлықтың салтанатты марапаттау рәсіміне шақырту алдым. Ол жерге ұлттық үлгідегі киімдерімді апардым. Түркия, Ресей, Қырғызстан елшілері де қатысқан шараға киімдерімді сатамын деп бармаған едім. Бірақ сол күні-ақ әр елден келген қонақтардан сұраныс түсіп, сатылып кетті. Одан қалғанын бір фирма тегіс сатып алды.
Шара барысында біраз шетелдіктерден ұсыныс түсті. Ресейліктер болса, жылда өтетін «Золотая нить адмирала» байқауына шақырту берді. Қазіргі күні Ұлыбританиямен келісімшарт жүргізіп жатырмыз. Алдағы уақытта сол елде тағы бір көрмемді өткізсем деп отырмын. Сол жолы мәдени байланысымызды нығайта түсу үшін өзара келісімшартқа отырмақпыз. Келісімге сәйкес, мен онда жылына екі рет көрме өткізіп тұрмақпын.
Рухани демеушілер
– Жақында сәті түсіп белгілі қаламгер Дулат Исабеков ағамызбен таныстым. Ол кісі ұлттық үлгідегі туындыларымды ұнатып, өзінің жақсы бағасын берді. Жазушының жақсы лебізі мені қанаттандырды. Ол кісінің әңгімелерінің өзі қандай терең! Шығармашылық адамын осындай тағылымды әңгімелер шабыттандырады емес пе?! Сондай-ақ шеберге ел тарихын білу – парыз. Сонда ғана оның туындыларынан бояуы қанық ұлттық рухты көре аласың. Сонымен қатар менің өнерімнің өркендеуіне ұлттық өнерге жаны ашитын азаматтар да қолынан келгенше демеушілік танытып жатыр. Сол үшін ұлтын сүйген ағаларыма алғысым шексіз!
Көпшілікке менің заманауи үлгіде тігілген ұлттық нақыштағы киімдерім ұнайды. Шыны керек, біздің бұрыннан келе жатқан ұлттық киімдерімізді күнделікті тұрмысқа немесе жұмысқа кие алмаймыз. Ал әдемі қазақ көйлектерді белгілі бір мерекеде ғана киеміз. Осының бәрін ес-кере келе, заман үрдісінен қалмайтын ұлттық реңкі басым қазақша киімдерге ден қоюды жөн санадым. Енді әрбір қазақ үлкен мақтанышпен киетін киім үлгілерін тігуге бел шеше кіріспекпін.
Қазақ халқын ерекшелеп тұратын – өнері, мәдениеті. Яғни ұлттық өнімдеріміз еуропалық стандартқа сай бола тұра, ұлттық сипаттан ауып кетпеуі тиіс. Сонда ғана біз өркениетті елдер арасында ұлт ретінде ерекшелене аламыз.
Жас дизайнер қазіргі таңда Шымкент қаласында өтетін көрмеге қызу дайындық үстінде. Оны аман-есен өткерсе, қолөнер иесін Астана мен Лондон көрмесі күтіп тұр. Осындай қауырт шаруалардың арасында жүрген Меруерт екі ұлының тәрбиесіне де көңіл бөлуді ұмытпайды. Жас шеберден тоқудың қыр-сырын үйреніп жүрген шәкірттері тағы бар. Иә, «талап тас жарады» деген осы емес пе?!
Сабина Зәкіржанқызы
