Алматы секілді алып мегаполис жұмыс іздеушілерді өзіне магнитше тартады. Қазіргі таңда қаланың тіркелген тұрғындары 1,5 миллион болса, тіркелмей жүрген халықтың санын ешкім дөп басып айта алмайды.
Кейбір деректер қала аумағында 500 мыңға жуық тіркелмеген азаматтар бар дегенге саяды. Сондықтан миграция мәселесі, көші қон салдарынан туындайтын әлеуметтік, қоғамдық саяси мәселелер бүгінде өткір тұр.
Осы мәселелер Алматы қалалық ішкі саясат басқармасының ұйытқы болуымен өткен дөңгелек үстелде талқыланды. Алып шаһардың ішкі және сыртқы көші-қонында түйіні тарқамаған түйткілдер өте көп. Тоқырау жылдары ауылдан қалаға ағылған қазақтың «көші» әлі күнге жалғасып келеді. Сол кезде бақылаусыз кеткен көші-қон қайғылы жағдайға да әкеп соғып, салдары бүгіндері ғана жойылып жатыр. Қаланың айналасындағы жерлерді басып алып, ауыл болған жұрттың жер дауы Алатау ауданы құрылғалы ғана шешіле бастады. Сондықтан ішкі саясат басқармасы басшысының қызметін атқарушы Айдар Есенбек өткеннен сабақ алып, алдын алу шараларын қолға алу қажеттігін тілге тиек етті.
– Заңсыз миграция жұмыс нарығындағы жағдайды шиеленістіріп қана қоймай, қылмыстың өршуіне себепкер болып тұр. Қаладағы қылмыстың жартысына жуығын жақын шетелдерден келген азаматтар жасайды. Одан бөлек, діни экстремизмнің де қанатын кеңге жаюына заңсыз жүрген азаматтар ықпал етеді. Мұның барлығы айналып келіп қаладағы қоғамдық-саяси жағдайдың шиеленісуіне әкеп соғады, – дейді Айдар Рахымжанұлы.
Расында, қаланың қара базарында қытай мен қырғыз, құрылысында өзбек толып жүр. ІІД көші-қош полициясы бастығының орынбасары Ержан Алтаев қолданыстағы заңды қатайтып, ресми тіркеусіз жүру мерзімін қысқарту қажеттігін айтады. Кедендік одақ құрамындағы ел азаматтарын бір жылда – 80 күн, ал ТМД құрамындағы басқа мемлекет азаматтары – 60 күн ғана жүре алатындай шектеу керек. Бұл шетелдіктердің Қазақстанда ұзақ жүруінің алдын алады.
–Бір жылда қанша уақыт жүре алатыны жайлы заңда көрсетілмеуінің кесірі шетелдіктердің ресми тіркеусіз жүру уақыты біткен күні елден шығып, ертесі күні қайта оралуына әкеп соғуда. Нәтижесінде Алматыда заңның шеңберінен шықпай жыл бойы жұмыс істеу үшін Ресей мен Беларусь азаматтарына жылына 2 рет, ал басқа ТМД елдерінің азаматтарына 6 рет жақын арадағы кеден пунктіне жетсе, жеткілікті болып тұр. Мәселен, қолданыстағы заң бойынша, қырғыздарға ел ішінде 90 күн тіркеусіз жүруге рұқсат етілген. Ал олар 90 күн біткен соң, Қордайдан өтіп Қырғызстанға барады да, 1 сағат өтер-өтпестен қайтып келеді. Яғни олар заңдық негізде, шексіз келіп-кетіп жүре береді, – дейді полиция подполковнигі.
Екінші мәселе, Қазақстанда тұрақты тұрғысы келетін азаматтардан талап етілетін есепшоттағы ақша көлемін көбейту. Бүгінде ол 2 284 920 теңгені құрайды. Ал көші-қон полициясы бұл соманы 9,8 миллионға дейін көтеру керек деп отыр. Өйткені өте пысық шетелдіктердің 4-5-і бас қосып, осы ақшаны жинайды да, біреуі тұрғылықты тұруға рұқсат алғаннан кейін, екіншісінің атынан ашылған есепшотқа салады екен. Осылайша түріктің азаматтары ақшаларын айналдыра береді.
Ал «Алматы мегаполисінің миграциялық ахуалын шешудің баламалы жолдарын» ұсынған журналист Құбаш Меңдіғалиевтің пікірінше, көші-қон мәселесі тек миграциялық полицияның шеңберінде ғана шешілмейді.
– Ол саяси-әлеуметтік, экономикалық, мәдени саясатпен тікелей байланысты. Алматы қаласындағы миграциялық мәселелерді шешу үшін, серіктес қалаларды салуды жеделдету керек. Қала маңынан 4 қалашық саламыз дегенімен, әлі күнге дейін іске асқан жоқ. Миграциялық процесс «қашан қала салып боласыңдар» деп күтпейді. Одан бөлек, жұмыс берушілерге шетелдік қара жұмысшыны жұмысқа алғаны үшін белгілі мөлшерде салықты көбейту керек. Ал отандық жұмысшыны алса, жеңілдік берілуі қажет. «Барахолкадағы» контейнер қожайындары Қырғызстаннан, басқа елдерден сатушы алып отырады. Егер салықты көбейтетін болсақ, олардың саны азаяр еді. Содан кейін, мемлекеттік және жекеменшік жұмыс орындарындағы азаматтарды тіркеуге алудың әмбебап жүйесін жасау қажет. Бүгінде мигранттар туралы нақты дерек, жинақталған қор жоқ. Тұрақты тіркеуде тұрмаған азаматтардың жағдайы не болып жатыр, немен айналысып жүр – оны ешкім білмейді, ешкім жауап бермейді. Ал тұрғылықты жер бойынша тіркеуден бөлек бір жүйе жасалса, құзырлы орындар жағдайды бақылай алар еді, – деп тұжырымдайды журналист.
Одан бөлек, ірі кәсіпорындардың кеңселерін өнеркәсіптік аймақтарға көшіру, қала аймағындағы жер телімдерін тиімді пайдалану секілді ұсыныстарды білдірді. Бұл мәселемен бүгін айналыспаса, ертең кеш болуы мүмкін екендігін естен шығармаған жөн.
Үмітжан Жапар
Айкын
