[:kz]
1960 жылдары Албанияның Кеңес Одағынан төрт сүңгуір қайықты «ұрлап алғанын» бүгінде аз адам есіне алады. Бұл әзіл сияқты естіледі. Қалай болғанда да, сүңгуір қайықтарды «экспроприациялаумен» бірге болған оқиғалар туралы айтатын болсақ. Алайда албандардың бұл мәселеге өзіндік көзқарасы бар. Никита Хрущевтің тұсында бұл оқиға болды деп жазады altyn-orda.kz
Хрущевтің КСРО-дағы антисталинизация бағыты социалистік лагерьдегі дау-дамайға айналды. ХХ съезд және Хрущевтің антисталиндік сөзі оған және бүкіл КСРО-ға коммунистік лагерьдегі көптеген елдер қарсы шықты. Мысалы, хрущевтік саяси акцияны Қытай мақұлдамаған. Ал Албания басшылығына «халықтар көсемінің» жеке басына табынушылықты жоққа шығару ұнамады. Бұл шын мәнінде Сталиннің жеке басына қатысты ма, әлде олар Хрущевпен кейбір маңызды өзекті мәселелер бойынша келісе алмады – қазір ешкім нақты айтылмайды.
Қалай болғанда да, бұл КСРО-дағы антисталинизацияның прецеденті болды, оны Албания Ион және Адриатика теңіздерінде бақылауды қамтамасыз ететін Влердағы кеңестік әскери-теңіз базасына өз талаптарын жариялау үшін сылтау ретінде пайдаланды. Кеңестік әскери-теңіз базаны 1950 жылдардың аяғында Кеңес Одағы салған еді. Бұл нысанда кеңестік Қара әскери-теңіз флотының кемелері қызмет етті. 1961 жылға қарай базада 12 әскери сүңгуір қайық жұмыс істеді, олардың кейбіреулері Балтика жағалауынан жіберілді.
Саяси қақтығыс туындаған кезде КСРО да, Албания да Влердағы кеңестік әскери-теңіз базасының позициясы туралы Сталин қол қойған келісімді өзінше түсіндіре бастады. Балқан елі бұл әскери-теңіз базаның шын мәнінде өзіне тиесілі екенін және бұл мәселе бойынша жасалған келісімде екіұштылық жоқ екенін алға тартты. Албандар ішінара дұрыс айтты, өйткені келісім бойынша КСРО 4 суасты қайықтарын өз флотының бөліміне берді.
Негізінде, ол кезде Кеңес Одақтан жеткізілген әскери кемелері бүкіл Албания әскери-теңіз флотын құрайтын еді. КСРО мен Албания арасындағы дау 1961 жылға дейін жалғасты. Осы жанжал абсурдқа немесе анекдотқа дейін жетті. Екі жақ та бір-бірін әртүрлі мәдениетсіз қылықтарды айыптап отырды.
Мәселен, Влердағы кеңес әскери басшылығы албан балаларын комендатураның қасында мұқтаждықсыз кетті деп айыптады. Албандықтар өз кезегінде кеңес әскерін сол мәдениетсіз мінез-құлық үшін үнемі айыптап отырды. Екі жақ та 12 сүңгуір қайықтарға қатысты дауды жан-жақты асыра сілтеп, кейбір жекелеген оқиғаларды тығырыққа тап болғанын анық.
Толығымен жанжалдасып, екі ел мәмілеге келді. КСРО тек кеңес экипаждары қызмет еткен кемелерді – 8 әскери сүңгуір қайықты алып кетті. Албания албан экипаждары бар кемелерді — 4 сүңгуір қайықтарды және бірнеше буксирлерді өзіне қалдырды.
Асқар Жұмабаев
[:]
