Жас ?рпа?ты? танымы мен т?рбиесін ?алыптастыруда ?аза? мультфильміні? ат?арар ?ызметі зор. Осы т?р?ыда біз ?аза? анимациясыны? атасы ?мен Хайдаровты? ш?кірті, аниматор ?айыр?али ?асымовты ??гімеге тарт?ан едік.— Б?гінгі ?аза? мультфильміне к?рермен тарапынан с?раныс бар ма? Маман ретінде ?андай болжам жасайсыз?
— ?лтты? анимация?а к?рермендер тарапынан с?раныс болуы — за?ды ??былыс. Б?л жерде м?селе «б?гінгі ?аза? мультфильмдері к?рермендерді? рухани с?ранысын ?теуде ?ау?ары ?андай?» деген сауал?а келіп тіреледі.
Ертегі таби?атыны? ?зі сананы ?иял-?ажайып ке?істікке шы?арып, арман?а ?анат бітіруде ат?аратын ?ызметіні? орны ерекше. Егер оны? мазм?нын ?лтты? м?дде ?станымдарына негіздей отырып мультфильмдер шы?арса? ?тарымыз к?п. Себе-
бі барлы?ымыз?а м?лім жайт, ?лт келе-
шегі баланы? т?рбиелік болмысы мен рухын ?алыптастыруда жатыр. Ертегілерді экрандауда анимация саласында мынандай ?а?идаларды ескеру ма?ызды: жас м?лшері т?р?ысынан 5-7 аралы?ында?ы балалар?а жа?ылтпаш пен тілашар ерекшелігі бар ж?не хайуанаттар туралы ертегілер; 7-9 жас?а дейінгі балалар?а арнал?ан мультфильмдерді? негізі, салт-д?ст?рге ??рылуы керек; 9-13 жас м?лшеріндегі жас?спірімдерге сюжеттік желі ?лтты? салт-д?ст?р ерекшеліктерін сана?а сі?іретін к?ркемдік ?станымдар?а ??рылып, оны? мазм?ны ?иял-?ажайып ж?не д?ниетанымды? болмысты? аясын ке?ітетін ма?сат?а негізделгені орынды; 13-16 жас аралы?ында?ы к?рермендерге лиро-эпосты? жырларды? негізін ?сын?ан ма?ызды. Б?л кезе?де жастарды? махаббат сезімі мен отанс?йгіштік рухын оятуда лиро-эпосты? жырларда т?нып т?р?ан ??ндылы?тарымыз бар. Ертегіні? к?ркемдік ма?сатыны? ?зі осы ж?йеге негізделген. Осы ж?йені? ?станымдарымен т?рбиеленген ?рпа?ты? рухани ба?ыты д?рыс ?алыптасады. Ертегіні? т?рбиелік м?ні мен ?ызметіні? ы?палы ы?ылым заманнан осы ма?сатты к?здеген. Б?л ба?ытта т?рбиеленген ?рпа?ты? келешегінен салт-д?ст?рін ?стан?ан аналарды?, Отанын сатпайтын жауж?рек азаматтарды? шы?атынына к?м?німіз болмайды.
?кінішке ?арай, ?аза? анимациясы б?л ж?йемен ж?мыс жасап жат?ан жо?. Халы?ты? игілігіне ?ызмет ету ?лтты? ??ндылы?ы?ды насихаттаудан басталады. Фольклорымызды д?ріптеу, ?лтты? м?ддені алды??ы ?атар?а шы?ару — басты ма?сатымыз. Жа?са? к?шірме жасаудан ешн?рсе ?тпаймыз. Алайда б?л ?рдіс ?азіргі ?нер саласында ке?інен етек алып кетті. «?аза?фильм» ж?не жекеленген студияларды? ?німдері орта? ма?сат?а бір-біріне демеу к?рсете отырып халы? игілігіне ?ызмет жаса?анын ?алар едім.
К?рермендер м?селесіне келсек, к?рермен бар, болады да. Біз к?рермендер жо? деп зар ?а?амыз, алайда оларды? назарын аудара алмай отыр?ан ?зімізді? туындыларымыз.
Б?гінгі анимация ?ндірісі к?рерменні? с?ранысын ?теу м?селелерін шешуде мынандай жоспармен ж?мыс жаса?анымыз тиімді. ?ндірісті? 1 жылды? жоспарында 2-3 авторлы? ба?ытта?ы мультфильмдер т?сірілсе ж?не олар халы?аралы? фестивальдерге ?атысу м?мкіндігіне ие болып, ?аза? анимациясыны? де?гейін танытар еді. Ертегі жанры бойынша 10 минуттан 6-уы игерілсе, 1 жылда біз 1 са?атты? ертегілер жиынты?ын болаша??а ?сынамыз. Сондай-а? 13-16 жас?а дейінгі к?рермендерімізге толы?метражды фильмдер ?ндіріске жіберілсе, біз балалар аудиториясыны? с?ранысын ?теуге ?абілетті боламыз. Онда да ?р автор ?з туындысыны? к?ркемдік де?гейі мен сапасын, мазм?ны мен к?рермендер ?ызы?ушылы?ыны? кілтін табуды басты назарда ?стаса, ?з т?л туындыларымыз?а деген с?раныс артар еді. ?кінішке ?арай, біз б?л жоспармен ж?мыс жасап отыр?ан жо?пыз. Ертегіні? негізін ?ала?андарды? болаша? ?рпа? т?рбиесі мен оны? танымды? д?ниесіні? ?алыптасуына ба?ытта?ан жоспары бол?анды?ы с?зсіз. Алайда біз осы жоспарды ?з де?гейінде к?рсете алмай отырмыз. Б?л мамандарды? ?абілетсіздігінен емес, ?ндірістік м?селелерді? к?п жа?дайда ?олбайлау болып отыр?анды?ынан туындайды.
— Дамы?ан шет мемлекеттермен ?аза? анимациясы б?секелестік де?гейіне к?терілу ?шін арнайы мамандар ?андай ба?дарламалармен ж?мыс істеуде?
— «?аза?фильмге» Е.Аманшаев басшылы??а келгеннен бері ?рлеу ?дерісі бар. Мамандар?а техникалы? ж?не ?аржылы? жа?ынан да барлы? ?олдауды жасалуда. Б?л к?рсеткіш ?лтты? туындыларымызды? ?лемдік ?нер ке?істігіне шы?уына жасалып жат?ан игі м?мкіндіктер.Киностудияда анимация саласы бойынша да Ж.Д?неновты? жетекшілігімен к?ркемдік бірлестік ж?мыс жасайды. «?аза?фильм» б?кіл ?аза? аниматорларыны? шы?армашылы? м?мкіндіктерін бір киелі ша?ыра?ты? астына біріктіріп, ?лтты? м?дде ма?сатына ?олдан?анын, тіпті жеке студияларды? ?сыныстарын ?олда?анын ?алар едік. Бізде талантты жас мамандар жеткілікті. Жастар?а жол ашу керек. Оларды? ?тымды идеяларын ж?зеге асыру?а, к?сіби шеберліктерін басты ма?сат?а ба?ыттау?а ?олдану ?ажет деп ойлаймын.
— ?лемдік анимацияда жа?сылы? пен жаманды? за?дылы?тарыны? ?лшемі ?андай мінездемеде к?рініс табуда? Маман ретінде оны? психологиялы? ы?палы т?р?ысынан ?андай т?жырымдар ?сынасыз?
— Жа?сылы? пен жаманды?ты айыруды ?йрететін е? ?лкен мектеп — ?мір. Жалпы, ?нерде е? бірінші кезекте жа?сылы?ты? адамгершілік ?станымдарында?ы басты ерекшеліктерін насихаттау ?те ?ажет. Жа?сылы? пен жаманды? за?дылы?-
тарын балалар таным-т?сінігіне анимация м?мкіндіктері ар?ылы ?олдану, ы?пал жасау т?сілдері ?рт?рлі ?олданылады. ?азіргі ?лемдік де?гейдегі анимацияда, оны? ішінде, мысал?а, Уолт Диснейді? мультфильмдері коммерциялы? м?ддені к?здегеннен кейін баланы? психологиясын жаулап алуды? т?сілдерін ?станады. «Том и Джерриді» ?ызы?ты дейміз, алайда ол баланы? санасына ?алай ?сер етеді? Драматургия жо?, т?тас іс-?рекетке ??рыл?ан б?л мультфильмде жа?ымды ж?не жа?ымсыз кейіпкер арасында?ы тартыс бір-біріне т?за? ??ру, зорлы? к?рсету ар?ылы шешімін тауып отырады. Жаманды? жасауды баланы? санасына насихаттау ?ажет емес. Мысал?а, ?мен а?аны? мультфильмдерін балалар тып-тыныш отырып ?арайды, ал «Том и Джерриді» к?ргенде к?ліп шы?ады. Б?л баланы? бойында «?оздыру ?серін» ту?ызады. Жаманды??а к?ліп ?арауды ?азірден ?йретпеуіміз ?ажет, керісінше, жа?сылы? нышандарын д?ріптеу орынды. Диснейді? «Красавица — чудовище» мультфильміне ?арап отырса?, т?нып т?р?ан шаблон. Алайда ішіндегі ?рекеттеріне, оны? к?сіби де?гейіне ?араса?, ?те шебер жасал?ан. Ал бізде Алдар к?седен бас?а кейіпкер жо?. Мені?ше, Алдар к?се д?рыс кейіпкер емес. Оны? болмысты? ерекшелігі жастарды? психологиясына кері ?серін тигізеді. ?азіргі уа?ытта жастарды? б?рі Алдар к?сеге айналып кетті. Балаларды соны? іс-?рекеттеріне к?лу ?шін та?да?анымен, ондай кейіпкерді экран?а ?келуге болмайды. Балаларды? барлы?ы біз ?сын?ан кейіпкерлерге ??са?ысы келеді. Неге экран?а ?обыландыны? ерліктерін д?ріптемеске?! Жиренше мен ?арашаш с?лу сия?ты кейіпкерлерден неге айырылып жатырмыз? ?мірге Алдар к?се шы??аннан не ?тты??!Барлы?ымыз ?азір ?тірікпен, алдап ?мір с?ріп ж?рген сия?тымыз. Сонда ?зімізден бас?а кімді алдаймыз?
М?лдір ?ОЖАХМЕТОВА,
Т.Ж?ргенов атында?ы ?аза? ?лтты?
?нер академиясыны?
«Кинотану» б?ліміні? студенті
«aikyn.kz»
