Думан РАМАЗАН, «?лем ?дебиеті» журналыны? бас редакторы
?лы Абай, дана Ш?к?рім, кеме?гер ?уезовтер іргетасын ?алап, боса?асын бекітіп берген ?аза? аударма ?неріні? ?анатын ке?ге жайып, кемелдене т?суіне айтулы ?аза? а?ын-жазушылары мен к?сіп?ой аудармашыларды? ?лшеусіз ?лес ?ос?аны ?мбеге аян. Шынын айту керек, ?аза? топыра?ында ?з кезегінде ?лкен аударма мектебі ?алыптасты. Т?ржіме ?неріне саналы ??мырларын арнап, есімдері елге м?ш??р бол?ан аудармашыларды? бол?анын ешкім жо??а шы?ара алмас.
Оларды? атын атап, т?сін т?стемей-а? ?ояйы?, к?зі?ара?ты о?ырман онсыз да біледі ?ой деп ойлаймыз. Соны? ар?асында ?лемге ?йгілі к?птеген шетел а?ын-жазушыларыны? шы?армалары ?аза? тіліне аударылып, о?ырмандар?а жол тартты. Б?л игілікті іс к?ні б?гінге дейін ?з жал?асын тауып келеді. Б?л орайда Астанада?ы «Аударма» баспасыны? ат?арып жат?ан еселі де жемісті е?бегін атап айт?анымыз ж?н. Аталмыш баспадан жыл сайын к?птеген шетел ?аламгерлеріні? аударма кітаптары шы?ып келеді. Я?ни, аузымызды ?у ш?ппен с?рте беруге болмас. Біра?, бір ?кініштісі, сол к?ркем шы?армаларды біреу білсе, ?шеу білмейді, шыны керек ?алы? о?ырман?а жете бермейді.
Себебі, олар ?рі кетсе екі мы? данамен жары? к?реді. Ал, ол не болады?!Басым к?пшілігі республикалы? кітапханалардан аспайды. Сатылым?а шы?арылмайды, кітап д?кендеріне т?спейді. Ауылды айтпай-а? ?ояйын, ?алада?ы зиялы ?ауымны? ?зі ?андай кітаптарды? шы?арылып жат?анын білмей-сезбей ?алады. Я?ни, ?андай ??нды кітап болса да таралмайды, о?ырманны? с?ранысын ?ана?аттандыра алмайды. Насихат атымен жо?. Б?рын?ыдай тарату механизмдеріні? б?рі істен шы??ан, жойыл?ан. ?олда бар н?рсені? ?зін к?рсете алмай жатамыз. Шетел а?ын-жазушыларыны? к?ркем шы?армаларын кем дегенде он мы? данамен шы?арып, сатылым?а шы?ару механизмдерін ойластыру керек ?ой. Сол себепті де б?гінгі к?ні аударма ?неріні? б?кіл м?селесі шешілген, еш?андай проблема жо? деп кесіп айта алмаймыз. Проблемалар бар, кем-кетіктеріміз де жетерлік. Ойласатын, орта?а салатын м?селелер де жо? емес. Соларды? бірлі-жарымын ?зімізше термелеп к?рейік.
Міне, аттай алты жыл болды, шетел а?ын-жазушыларыны? шы?армаларын аударып жариялайтын «?лем ?дебиеті» атты ?деби-к?ркем ж?не публистикалы? журнал шы?арып келеміз. Сонда?ы бір бай?а?анымыз, б?гінгі та?да аударма ?неріні? тынысы біртіндеп тарылып бара жат?андай ?сер ?алдырады. Жастар аударма ?нерімен айналысу?а аса ??лы?ты емес. Оны? да ?зіндік себеп-сардарлары бар. ?йткені жас мамандарды аударма ?неріне тарту, ?ызы?тыру, ынталандыру атымен жо?, мемлекеттік т?р?ыдан ж?йелі т?рде ?олдау-к?мектер к?рсетілмейді. Я?ни, аудармамен айналыс?ан адамны? ?шпа??а шы?а ?оюы ?иын. Е?бегіні? ?теуі болмаса, кім ы?ылас білдіре ?ояр дерсіз б?л маманды??а. Сонды?тан да ?лі к?нге дейін б?рын?ы а?а буын аудармашыларды? к?мегіне ж?гінуге м?жб?рміз. ?рине, ол кісілерді шектейік, шеттетейік деп отыр?ан жо?пыз, тек аударма ?неріні? болаша?ы ?алай болар екен деген ой-жосы? ?ой.
Б?л шын м?нінде ойланатын, ойласатын м?селе. А?а буын аудармашылар?а ?кпеміз жо?, жауапкершілікті айт?ызбай т?сінеді, аударма?а ?нер ретінде ?арайды. ?йткені к?ркем аударма – ?зінше ?нер, шы?армашылы?. Ал, жастар жа?ы б??ан ат?сті, а?ша табуды? жолы ретінде ?арайтын сы?айлы. ?рине, шеберлікті? т?жірибемен келетінін білеміз, десе де ынта мен ы?ыласты? азды?ы к?зге ?рып т?рады. Б?ріне орта? бір кемшілік, тілді білмейді, тілмен ж?мыс істей алмайды. Тіпті, с?йлемні? ?зін д?рыс ??рай алмайды. К?біне-к?п ?деби аударма?а ?ш ?айнаса сорпасы ?осылмайтын жолма-жол аударма жасап ?келеді. Мен жастарды сынап-мінейін деп отыр?аным жо?, тек егер осылай кете берсе болаша?та аударма ?неріні? шат?ая?тап, су ая?ы ??рдым?а кететінін ескерту ?ана.
Біздегі та?ы бір кемшілік, ?лі к?нге дейін шетел а?ын-жазушыларыны? шы?армаларын тікелей сол тілден емес, орыс тілі ар?ылы т?ржімелеп келеміз. Аралы? тіл бол?аннан кейін аударып отыр?ан шы?арманы? бояуын толы? жеткізу ?иын, сонды?тан т?пн?с?адан тікелей аударылса, н?р ?стіне н?р болар еді. ?рине, кейбір шет тілдерінен тікелей аударатын т?п-т?уір аудармашылар да бар. ?кінішке ?арай, олар сауса?пен санарлы?тай ?ана ж?не аттарыны? басын аударма?а ?те сирек б?рады. Оны? себеп-салдарын жо?арыда шет-жа?алап айтып ?ттік ?ой.
Біз осындай ол?ылы?тарды? орнын толтыру ма?сатында ?ал-?адірімізше ж?мыстар ж?ргізіп жатырмыз. М?селен, былтыр ?ытай ж?не мо??ол ?дебиеттеріне арнал?ан арнаулы н?мірлер дайындады?. Сонда?ы басты талабымыз сол тілдерден тікелей аударма жасату болды. Ол ойымыз толы?тай ж?зеге асты. М?селен, ?ытай ?дебиетіне арнал?ан арнаулы н?мірдегі к?ркем шы?армаларды белгілі шы?ыстанушы Д?кен М?сімхан, Имам?азы Н?рахмет баста?ан ?ытай ?дебиеті мен тіліне жетік аудармашылар жасап берсе, мо??ол ?дебиетіне арнал?ан н?мірді ?уанды? Шама?ай, С?ра?ан Рахмет, Д?улеткерей К?п?лы сия?ты мо??ол ?дебиеті мен тіліні? білгірлері аударды. Б?л игі д?ст?рді болаша?та да жал?астырма? ойымыз бар. М?селен, биыл ?аза?станда?ы Юнус Эмре ?орымен бірлесіп туыс?ан т?рік ?дебиетіне арнал?ан арнаулы н?мір дайындау ?стіндеміз. Б?нда да к?ркем шы?армалар негізінен т?рік тілінен тікелей аударылып жатыр. Б?л басты талап.
?рине, б?л ?азіргі аударма ?неріне ?атысты т?йткілді м?селелерді толы? шешіп тастамасы аны?. Біздікі тек те?ізге ?осыл?ан тамшыдай ?ана н?рсе. Егер аударма ?нерін дамытамыз десек, мемлекеттік т?р?ыдан ж?йелі ж?мыстарды ?ол?а алу ?ажет-а?.
Ал, ?аза? ?дебиетіні? шетел тілдеріне аударылуы туралы жарытып еште?е айта алмаймын. ?йткені к?п еште?е білмеймін. Мені? білетінім, мемлекет тарапынан б?л ба?ытта ж?йелі еште?е жасалып жат?ан жо?. ?рине ?зіп-ж?лып ?ркім ?зіні? шы?армасын кейбір шетел тілдеріне аудартып бастырып ж?р. Оны? ?зінде істі? к?зін тап?ан а?ын-жазушылар ?ана. Біра?, бір ?кініштісі, ол шы?армалар ?аза? ?дебиетіні? б?гінгі жеткен биігін толы? к?рсете ала ма, жо? па?! Міне, м?селе осында. ?айта олар ?аза? ?дебиетіні? абырой-беделіне н??сан келтіруі м?мкін. Кейбір ортан?ол а?ын-жазушыларды? шы?армаларын о?ы?ан шетел о?ырмандары ?аза? ?дебиетіні? жеткен биігі, д?реже-де?гейі осындай шы?ар деген к?з?арас-пікірде ?алулары м?мкін.
Егер ?аза? елін ?лемге таныт?ымыз келсе, е? алдымен ?аза? ?дебиетіні? жау?арларын шетел тілдеріне мейлінше толы? аудартып, бастыртуымыз керек. ??дай?а ш?кір, бізде ?лем о?ырмандарына ?ялмай ?сына алатын к?ркем шы?армалар баршылы?. Біз бас?а емес, Абай мен ?уезовті? шы?армаларыны? ?зін толы? аудартып, ?з де?гейінде танытып, насихаттай алмай келеміз. Ендеше, б?л туралы не айту?а болады?! ?рине, еште?е айта алмаймын.
http://ulttimes.kz
