Бір а?и?атты? беті ашы?, Елбасымызды? ?мірше? ба?дарламаларында ауылды д?рыстау негізгі м?раттарды? бірі ретінде ?арастырыл?ан. Б?л ?шін мемлекет тарапынан жыл сайын бірнеше ж?здеген миллиард те?гелер б?лініп жатыр. Алайда ауылдарымыз ?лі де о?алмай т?р. Неліктен?
1. Бір жарым миллиард доллар жат?ан жер
Егер Ауыл шаруашылы?ы министрлігіндегі, «?азагрохолдинг», «?азагро?аржы» ??рылымдарында?ы мырзалар бар бол?аны жан-жа?ына «к?зді ашып ?араса» бас-ая?ы 100 миллион доллар?а жетпейтін ?аржы ж?мсап, жылына бір жарым миллиард доллар пайда келтіретін т?сты аны? к?рер еді. Айталы?, ?аза?станда жылына е? кемі 3 миллион ?ой сойылады. Алты ?ой терісінен бір тон шы?ады деп есептегенні? ?зінде елімізде 500 мы? тон тігетін ?олда бар шикізат пайдаланылмай, ?ытайды? тиын-тебеніне кетіп жатыр екен. Б?гінгі базарда?ы ба?аны естен шы?арып, сол тондарымызды 300 доллардан сат?ан к?нні? ?зінде жалпы сомасы бір жарым миллиард долларлы? жа?а ж?не с?раныс?а ие, б?секеге ?абілетті тауар шы?арады екенбіз. Б?секеге ?абілеттілігі сол — ?аза?станды есептемесек те жылы тондар ?ыс?ы аязы 40 градустан асатын Ресейде е? ?тімді тауарды? ?зі. Ал б?л к?рші елде шамамен тон киетін ересек 100 миллион т?р?ын бар. Міне, Елбасы тапсырмасын орындау?а с?белі ?лес ?осатын осы т?с назардан м?лде тыс ?ал?ан.
А?и?ат?а тура ?арай алса?, ?аза?станда?ы мал терілері 1,5 миллиард доллар емес, 10 миллиард доллар кіргізетін аса ба?алы шикізат. Айталы?, елімізде жыл сайын шамамен 600-700 мы? бас ірі мал сойылады. Бір ірі малды? терісінен ?аншама ерлер ая?киімін тігетін таза был?ары, ??рым алу?а болатынын есептеп жатуды? ?ажеті жо?. К?збен елестетіп бай?аса? да бір тайды? немесе тайыншаны? терісі оларды? еттерінен де ?ымбат екенін шамалау?а болады. Ал біз орта ?асырларда?ы ата-бабамыздан да мына ХХІ ?асырда ?мір с?ріп, Тойото, Мерседес мініп шал?ып ж?рсек те надан болып ж?ргенімізді мойындау?а тиіспіз. Олар кебіс-м?сіні ?ытайдан немесе Италиядан алдырмай-а?, мал терілерін ?здері илеп, ?здері солардан кебіс-м?сіні де, тыма?ты да, тон мен ішікті де тігіп киген ?ой. ал саба мен мес ірі мал терісінен тігілетінін министрлер білмейтін шы?ар. ?ыс?асы, Ауыл шаруашылы?ы министрлігіндегі мырзалар ба?ытты бас?а жа?тан іздегенінше ?олда бар?а к??іл б?лгені ?лде?айда тиімді ж?не д?рыс болар еді.
2. Ша?ын цехтар ?ажет
?азір кейбіреулер Семейдегі алып тері-ж?н зауытын ?айта жа??ыртайы? дегенді айтуда. И?, б?л кешен ж?мыс істей баста?ан да секілді. Біра? оны? бая?ы ?уатында ж?мыс істеуі арман бол?андай. Армандаушылар Ке?естер ода?ы кезіндегі секілді ?аза?станны? б?кіл ауылдарында?ы ж?н мен теріні осында жинап, сонан со? ??деп, н?тижесінде алын?ан жа?а шикізаттан жа?а тауар шы?аруды ?сынады. Былай ?араса?, ?демі ?сыныс секілді. Ал тере?ірек ??ілсе?, б?л кірісінен шы?ысы к?п тиімсіз шаруа. ?йткені тасымалы ?ымбат. Ж?н мен тері же?іл тауар. Ал тасымал кезінде оларды? алатын орны м?лде ау?ымды. Ке?ес ода?ы кезінде жоспарлау комитеті м?ндай шы?ыны к?п, пайдасы шамалы іске амалсыздан барды. Семей ?аласыны? т?р?ындарын ж?мыспен ?амтамасыз ету керек болды. Нары??а к?шкен ?азіргі ша?та ондай шы?ынды мемлекет те, жеке к?сіпкер де ?з мойнына ала алмайды. Сонды?тан «гигантомания дертінен» арылып, заман ?алауымен ж?рген д?рыс. Егер шетелдерді? т?жірибесіне ??ілсек, ол жа?тарда м?ндай алыптар жо?. оны? есесіне к?птеген ша?ын цехтар жемісті ж?мыс істеп жатыр. Демек, бізге де ?р аудан?а немесе ?атар жат?ан екі аудан?а бір тері-ж?н ??деу цехтарын салып берген ж?н. Б?л сол аудандарда?ы малды? санына с?йкестендіріліп шешілетін о?ай есеп. Сонан со? сол аудандарда ж?н иіретін ж?не иірілген ж?ннен то?ыма б?йымдарын жасап шы?аратын келесі цехты ашамыз ба, ?лде б?кіл облысты? ж?нін, терісін, жа?а ?німдерге айналдыратын келесі бір зауытты облыс орталы?ында ?ана ашамыз ба, б?л да осы айма?та?ы шикізат к?леміне лайы?талып шешілетін о?ай есеп. Олай болса, біз ?айткен к?нде де тері илеп, ж?н иіретін ша?ын цехтарды ?мірге ?келуге тиіспіз. Ал б?лардан со? же?іл?нерк?сіпті? со??ы буыны тон, был?ары киімдер тігетін келесі цех немесе зауыт, сондай-а? ж?н иіріп, то?ыма б?йымдарын шы?аратын к?сіпорын ?мірге келеді. Б?лкім, таза таби?и шикізаттан кілем де то?ырмыз.
Ол енді келешектегі ойы ж?йрік к?сіпкерлерді? ісі. Осыны? б?ріне онша к?п а?ша ж?мсалмайды. Бар бол?аны 100 миллион доллар?а жетпейтін ?аражатпен н?тижесінде е? кемі жылына 10 миллиард долларды? ?німін беретін саланы ??рап шы?амыз. Б??ан ?оса айтарымыз егер біз айт?ан жа?а цехтар ж?мыс істей бастаса, айма?тардан Алматы мен Астана?а ж?мыс іздеген сенделіс то?талады.
3. Жа?а к?сіпорындар кооперативтік ?лгіде болуы ?ажет
?алай десек те аграрлы? сала социалистік жолмен ?ана тиімді бола алады. М?ны на?ыз капиталистік ел Израильді? т?жірибесінен аны? бай?аймыз. Неліктен олай? Е? алдымен тері ??деп, ж?н иіретін ж?не олардан жа?а тауар шы?аратын цехтар бастап?ы шикізатты беруші ауылда?ы а?айынны? м?ше болып бірігуімен ??рыл?ан кооператив т?рінде болмаса, та?ы да б??ан дейінгідей ауылдан тері мен ж?нді арзан?а сатып алып, олардан шы?атын со??ы тауардан т?сетін кірісті ?з ?алтасына салушылар байиды да, ауылды?тар бая?ы ж?деу ?алпынан о?ала ?оймайды. Б?л со??ы а?и?ат. Ал о?ан дейін де талай ?иыншылы?тар?а кездеспес ?шін ??деуші цехтарды ?айтсек те кооператив жасау?а тиіспіз. Е? алдымен ??деуші кооперативтер ??ру ?шін ?ажетті ??рал-жабды?тарды сатып алу?а кететін ?аржыны ?айтару сенімдірек болады. ?йткені кооперативті бір емес, бірнеше ауылда?ы, тіпті ауданда?ы шаруа ?ожалы?тары ??рады ?ой. Екіншіден, ауылдарда?ы бастап?ы шикізат ж?н мен теріні? сапасына жауапкершілік сол шы??ан жерден басталады.Теріні кесіп алмау, ж?нді ?ыс?а ?ыры?пау секілді б?л салада?ы басты талаптар осы жерде орындалуы керек ?ой. Олай болса е? ?уелі аудандар мен облыс басшылы?ы ауылдарда?ы а?айынды бая?ы «мойын серік» немесе «колхоз» ?лгісімен жауапкершілігі шектеулі серіктестікке біріктіруі басты шарт. Б?л тіпті ?иын шаруа емес. Сонан со? ?р ауылда?ы жа?а ЖШС басшыларын жинап, оларды? жа?а ?ндіруші-??сатушы к?сіпорын ??ратын шешімін шы?арса бол?аны.
4. Брэндпен бірлесу болса, тіпті жа?сы
Біз ата?ан шикізаттардан со??ы дайын тауар жасап шы?аруда Италия, Т?ркия секілді мемлекеттерді? брэндке айналып кеткен к?сіпорындары баршылы?. Д?л ?азіргі та?да Италияны? ая?- киім тігетін к?сіпкерін бізді? елімізде ?з филиалын ашу?а ша?ырса?, келе ?оймайды. Себебі бізде дайын ??рым мен был?ары жо?. ал егер сол б?йымдарды ?зімізде алда?ы жылы жасап алып, жыл со?ына ?арай ?лгілерді Италияда?ы да??ты к?сіпкерге к?рсетсек, сонда ол ?аза?станда ?лестік негізде ?з филиалын ашу?а келісері с?зсіз. Себебі шикізаты жеткілікті ?аза?станда одан бас?а ?ш арты?шылы? бар. Оларды? бірі — арзан ж?мысшы к?ші болса, екіншісі сар?ылмас шикізат к?зі, ал ?шіншісі ?зіндік ??нда мол ?лес алатын энергия ба?асыны? арзанды?ы. Сондай-а? 200 миллион т?тынушысы бар рынокта ж?мыс істейтінін білген итальян бізді? елге ?зінен-?зі ?уана-?уана келеді. ?зімізді д?л ?азір тонмен, ??рым шекпенмен, сондай-а? ая?- киімдерді? т?р-т?рімен, то?ыма к?ртешелермен ?амтамасыз етіп ж?рген т?рік а?айындарды? келетіндігі туралы айтып жатуды? ?зі арты?. ?ыс?асы, ?зінен-?зі шешіліп т?р?ан м?селеге ?олында ?аржысы барлар ж?не ауыл шаруашылы?ында?ы е?бек ?німділігін таяу жылдарда екі есе арттыру?а міндетті шенеуніктер назар аудармай келеді. Депутаттарымыз оларды? ?ылмыскер екендіктерін ?айта-?айта к?зге ш??и бергенше осындай айсыз тас ?ара??ы т?нде де аны? к?рінетін тиімділікті? т?те жолын н?с?ап жіберсе, б?рінен сол д?рыс болар еді.
5. Естен шы?армайтын ерекше талап
Жо?арыда айт?ан игілікке ?ол жеткізу ?шін естен шы?армайтын екі талап барлы? ісімізді? ?зегінде жатуы керек. Олар мыналар:
1) Ауылда?ы а?айындар?а жауапкершілігі шектеулі серіктестікке (ЖШС) бірігуді міндеттейтін за? керек. Албарында?ы малыны? к?леміне орай ?ркім бес, он немесе 20 ?ойын, бір, екі, немесе ?ашарын ЖШС меншігіне ?ткізіп, ?ткізген малыны? санына с?йкес пайын, акциясын алуы тиіс. Б?л табыс б?лісі кезінде ескерілетін басты ??жат болады.
2) Ауылдарда?ы осындай ЖШС-лер бірігіп тері-ж?н ??дейтін ж?не олардан дайын б?йым шы?аратын акционерлік ?о?ам к?сіпорнын ??руы ?ажет. Б?л к?сіпорынны? табысы да ЖШС-лер ?лесіне с?йкес б?лінуі тиіс. Міне, осы екі талапты берік са?тай отырып ж?мыс істей алса?, ауыл ешкімні? к?мегінсіз-а?, ?рі кеткенде 4-5 жылда ая?ынан т?рып кетеді. Б?лай істемесек ауылда?ыларды? бар байлы?ы ?ста?анны? ?олында, тістегенні? аузында кетіп ж?рген б?гінгі к?ннен арыла алмаймыз. А?и?ат?а тура ?арайы?.
Та?шолпан БЕКБОЛАТ
«www.aikyn.kz»
