Ба?а?а ??ры? ?ойылар к?н ?ашан? Б?л?ын?ан ба?а?а базына айтатын б??араны? м??ын кім ты?дайды?Жар ??ла?ы жасты??а тимей тіршілік ?арбаласында ж?рген ж?ртшылы?ты? б?гінгі уайымы да – ба?а! Соны? бір мысалы б?гінде ?о?амды? к?лікті? жола?ысы жылдан жыл?а артып, ?арапайым халы?ты? ?алтасын ?а?уда. Б?л орайда алыстан ора?ытып, ?о?амды? к?ліктердегі ба?аны? нар?ы пен пар?ына к?з ж?гіртіп ?ттік. ?леуметтік-экономикалы? даму к?рсеткіші бойынша республикамызды? ?р айма?тарында жол ж?ру а?ысыны? айырмашылы?ы айтарлы?тай екен.
«Рейтинг.kz» зерттеу агенттігіні? «?аза?станны? ірі ?алаларында?ы ?о?амды? к?лікте жол ж?ру а?ысыны? ?олжетімділік рейтингі» атты зерттеу ж?мысыны? н?тижесі бойынша со??ы бір жарым жыл аралы?ында елімізді? 16 ірі ?алаларыны? 12-cінде ?о?амды? к?лікте ж?ру а?ысы к?терілген. Б?л осы ?о?амды? к?лікті пайдаланатын орта тап пен ?леуметтік аз ?амсыздандырыл?ан топ ?кілдеріні?: ?арапайым ж?мыскер, зейнеткерлер, студент, о?ушыларды?, жалпы барлы? отбасыны? бюджетіне ?сер етіп, ?алтасын ?а?уда.
А?ымда?ы жылды? ?ырк?йек айына дейінгі еліміздегі ?о?амды? к?лікті? жола?ысыны? орташа ба?асы 51,25 тг ??ра?ан (2011 жылды? маусым айында 41,56 тг. ??ра?ан еді). Бай?ап отырса?, неб?рі бір жарым жылда к?лікпен ж?ру тарифі 23,3 %-?а ?скен. ?Р Статистика агенттігіні? деректеріне с?йенсек, халы?ты? негізгі т?тынатын тауарлар мен ?ызметтерді? ба?асыны? ?суі 2011 жылды? шілдесінен 2012 жылды? шілдесі аралы?ында 4,7% ??райды. Я?ни, ?аза?станны? ірі ?алаларында?ы ?о?амды? к?лік жола?ысыны? ?су динамикасы халы? т?тынатын негізгі тауарлар мен ?ызметтер ба?асыны? орта ?су ?ар?ынынан 5 есеге к?бейіп отыр. Сонда ?алай бол?аны? ?о?амды? к?лікті? ба?асы азы?-т?лікті? ба?асынан да артып ?ымбаттауы ?ажет пе? ?алай бол?анда да, ?о?амды? к?лікті? жола?ысыны? ?сіру негізсіз деп санаймыз.
Зерттеу агенттігіні? ?олданыл?ан кестеге назар аударалы?.
| Орындары | ?ала | 2012 жылды? 1 ?ырк?йегіндегі жол ж?ру ??ны | 2011 жылды? 1 маусымында?ы жол ж?ру ??ны | 2011 жылы бір т?р?ынны? т?тыну?а ?олданыл?ан халы?ты? кірісі | М?мкіндікті жол ж?ру саны | ?аланы? халы? саны |
| Талды?ор?ан | 50 | 40 | 37 272 | 745,44 | 130 300 | |
| ?ара?анды | 50 | 50 | 35 234 | 704,69 | 266 430 | |
| А?тау | 35 | 25 | 24 651 | 704,33 | 178 187 | |
| А?т?бе | 45 | 35 | 31 216 | 693,69 | 317 700 | |
| К?кшетау | 45 | 35 | 30 544 | 678,76 | 136 922 | |
| Астана | 60 | 60 | 40 308 | 671,80 | 743 000 | |
| Павлодар | 45 | 40 | 28 907 | 642,38 | 331 000 | |
| Алматы | 80 | 50 | 46 338 | 579,22 | 1 434 755 | |
| ?ызылорда | 50 | 40 | 28 526 | 570,51 | 200 900 | |
| ?останай | 50 | 50 | 28 477 | 569,54 | 212 779 | |
| Петропавловск | 50 | 35 | 28 305 | 566,11 | 203 803 | |
| Орал | 50 | 50 | 26 264 | 525,28 | 231 800 | |
| Тараз | 45 | 30 | 23 434 | 520,76 | 326 888 | |
| Атырау | 60 | 45 | 30 393 | 506,55 | 201 150 | |
| ?скемен | 60 | 50 | 29 696 | 494,93 | 321 000 | |
| Шымкент | 45 | 30 | 19 855 | 441,22 | 642 858 |
Зерттеу н?тижесі бойынша е? арзан ?о?амды? к?лік жола?ысы А?тау ?аласында екен. А?тауда жола?ы — 35 те?ге. Б?л к?рсеткіш республиканы? орташа к?рсеткішінен 31% т?мен. Ал е? жо?ар?ы к?рсеткіш ірі мегаполисіміз — Алматы ?аласында (80 тг, орташа к?рсеткіштен 56% жо?ары). Б?л жеке ж?не муниципалды автопарк ?ызметіні? ж?мысына ерік берген Алматы ?аласы ?кімдігіні? шешіміне де байланысты. Жеке автопарк ?кілдері осыны? ар?асында табыс?а кенеліп, «?азаншыны? ?з еркін» келдіріп отыр. Сондай-а?, муниципалды парктегі газбен ж?ретін ?о?амды? к?ліктер ?ала т?тынушыларына ?ызмет к?рсететін 119 маршрутты? 9-ы ?ана солар?а тиесілі болса, ал ?ал?андары жеке серіктестіктерді? ?олында. Осы салада мемлекеттік меншік ?рдісін ?ол?а алатын болса ?ана ?о?амды? к?ліктегі жол ж?ру а?ысы т?мендер еді. Дегенмен, Алматы ?аласы т?р?ындары ?шін ?олданыста?ы ба?аны? ?олжетімділігі де?гейі халы?ты? табысыны? жо?ары болуы есебінен сегізінші орын?а т?ра?тады.
Жо?арыда?ы кестеден елімізді? т?рт ?аласында — Астана, ?ара?анды, ?останай, Оралда жол ж?ру ба?асы к?терілмегенін бай?ау?а болады. Дегенменде о?ан то?мейілсеуге болмас. Себебі ?о?амды? к?лікте жол ж?ру тарифін ?ш жылда бір рет ?арау к?зделген. Сонды?тан да, осы ?алаларда ?о?амды? к?лікте жол ж?ру ба?асыны? к?терілуі де ?бден м?мкін.
Жол ж?ру тарифін кім бекітеді?
?о?амды? к?лікте жол ж?ру а?ысыны? тарифін ?кімет емес, Парламент те емес, жергілікті М?слихат пен оны? депутаттары бекітеді. Та? ?аларлы? ж?йт, ?о?амды? к?лікте жол ж?ру ба?асын кезекті к?теру барысында айма?та?ы бірде-бір М?слихат депутаттары халы?ты? жа?ына шы?ып, наразылы? к?рсетпеді. Сонда ?алай бол?аны? Халы? ?алаулылары ?з сайлаушыларыны? м?ддесіне, халы?ты? жанай?айына бей-ж?й ?ара?аны ма?…
?з арбам к?шке ілессе болды…
Ата За?ымызда ай?ындал?ан «?леуметтік мемлекет» пен Елбасымызды? «?аза?станны? ?леуметтік жа??ыруы: Жалпы?а Орта? Е?бек ?о?амына 20 ?адам» атты стратегиялы? ма?аласында халы?ты? аз ?амсыздандырыл?ан топты ?леуметтік ?ор?ау басты ма?ыз?а ие екенін к?рсеткен.
Халы?ты? табыс де?гейіні? ?суіне ?арамастан, ?аза?станды?тарды? к?пшілігі ?шін ?о?амды? к?лік негізгі ?оз?алу субъектісі болып ?ала бермек. Ал ?азіргі ?алалы? ?о?амды? к?лікті? ?ызмет к?рсету сапасы жолаушыларды? денсаулы?ы мен ?мірі ?шін ?ауіп-?атер келтіріп-а? т?р. Автобустар маршруттар бойынша т?ра?ты ж?рмейді, жолаушыларды арты?ымен отыр?ызып, жолаушылар?а еш?андай ?олайлы жа?дай жасамай келеді.
Б?лкім, осындай жа?дайлардан кейін жеке к?лік алу басымды?ы артып, ?о?амды? к?лікті пайдалану экономикалы? тиімділігінен айырылуы м?мкін. Мысалы, Алматыда АИ-92 жанар майыны? шы?ыны 5 км ?ашы?ты??а 53 те?гені ??райды, я?ни ?о?амды? к?лікте бір жол?ы ж?ру ??ныны? ?штен бірінен т?мен. Демек, алматылы?тар ?шін ?о?амды? к?лікте ж?ргеннен г?рі ?зіні? жеке к?лігімен ж?рге ?лде?айда тиімді бол?аны.
?рине, айтпа? ойымыз – ?о?амды? к?лікті ?ойып, б?рі? жеке к?лік алы?дар деп ?ран тастау емес!
Еліміздегі ?о?амды? к?лікті? жола?ысын бір ?алыпта ?стап, ?рі ?ызмет к?рсету сапасы жа?сарту ?ажет-а?. Б?л ?алталыларды? ?ара уайымы бола ?оймас, біра? ?арапайым халы?ты? ?алтасын ?а?ып, ?леуметтік жа?дайымыз?а елеулі ?лсірін тигізуде. ?ымбатта?ан сайын, ?ызмет сапасыны? артуын к?теріміз аны?. Сол себепті, со??ы кездегі ?алаларда?ы ?о?амды? к?лік апаттарыны? жиілеуін ескере отырып б?л саланы ж?мысын та?ы бір саралап алу арты?ты? етпес еді…
