МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ

 

1. Бөлім. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру түрлері.
   • Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы.

1.2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бизнес жұмыстарын ұйымдастыру қағидалары.

1.3. Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін салыстыру.

1.4 Салық төлемдерін талдау.

 

ІІ-бөлім. ²Шардара жолдары ² жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің шаруашылық және қаржылық жағдайын талдау.

2.1. ЖШС-нің басқару құрылымы және жұмыс қызмет атқару технологиясы.

• Жауапкершілік шектеулі серіктестігінің негізгі және айналым қорлары және оларды басқару есебі.
• Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайын талдау.

2.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің негізгі және айналым қорларының аудиті.

 

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

 

Кіріспе

 

 Нарықтық қатынастар әлемнің көптеген мемлекеттерінің, әсіресе дамушы елдерде экономикасына тән. Олардың нарықтық экономикаға өту жолдары және олардың қалыптасуының негізгі жағдайлары барлық жерде бірдей болған емес. Қазіргі заманғы жағдайда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты Қазақстанда да мезгілде екі күрделі міндетті экономикалық дағдарысты жеңу және нарықтық қатынастарға өту жөніндегі шараларды жүзеге асыруды шешу ситуациясы қалыптасты.

Экономикалық даму жағдайында жаңа қоғамға мақсаткерлікпен өту түпкілікті әлеуметтік-экономикалық жаңғыруды стратегиясы мен тактикасын жасау және жүзеге асыруға негізделуі тиіс. Ол төмендегі бағыттардан тұрады.

-экономиканы мемлекет меншігінен алу, меншік қатынастарын трансформациялау, жекешелендіру,

-өндірушілердің шаруашылық жүргізу қызметіндегі бостандығын, тәуелсіздігін және экономикалық жауапкершілігіне қамтамасыз ету;

-іскерлік құрылымдар, нарықтық қатынастардың басқа да белгілерін, нарықтық инфрақұрлымның қалыптасуына жағдай жасау;

-шаруашылықтың және меншіктің әр түрлі әлеуметтік түрлерін тең жағдайда дамытуды, шаруашылықтың әлеуметтік әдістерінің құрылымын әкімшілік жолмен емес, олардың бәсекелестігі мен тиімділігі негізінде қалыптасуына жағдай жасауды қамтамасыз ету;

-экономикалық және әлеуметтік тиімділікке қол жеткізетін шаруашылық салаларының артықшылықтарын айқындау, оларға барынша қолайлы жағдай туғызу;

-өндіріс құрылымын сұраным құрылымына, экономикалық демониполизациясына сәйкес келтіру мақсатымен белсенді құрылымдық және қаржыландыру саясатын жүзеге асыру;

-нарықтық негізде сыртқы экономикалық байланыстарды демократияландыру және экономиканың ашықтығын қамтамасыз ету;

-тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың қазіргі заманғы жүйесін құру, азаматтарға қажетті деңгейде әлеуметтік қорғануды қамтамасыз ету, табысты индексациялау, еңбекке орналастыруды және кадрларды қайта дайындауды жаңаша ұйымдастыру, жұмыссыздық жөнінде жәрдемақы төлеу;

-көрсетілген жағдайлардың барлық жиынтығының негізінде экономиканың құрылымында ұлан-ғайыр өзгерістерге және оның жоғарғы тиімділігіне жету;

Қазақстанда экономикалық жағынан күшті және дамыған мемлекет құру және оны жаңғырту үшін іс-жүзінде барлық жағдай бар. Республиканың экономикалық потенциалы төмендегідей: Қазақстан 2 миллион 717,3 мың шаршы километір жер аумағын алып жатыр. Бұл дүние жүзіндегі Англия, Франция,Германия, Италия, Испания, Бельгия, Жапония, Финляндия және Люксембург сияқты ірі мемлекеттердің барлығын қосқандағы көлемінің жиынтығына тең келеді. өзінің жер аумағы жағынан Қазақстан дүние жүзінде тоғызыншы орын алады.       Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев жарық көрген “Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы” атты еңбегінде Республиканың материалдық өндірісін жаңғыртудың артықшылығы бар және оның төмендегідей бағыттары белгіленген:

-рынокты азық түлікпен және халық тұтынатын тауарлармен толтыру;

-құрылыс және құрылыс индустриясының базасын нығайту;

-қара және түсті металлургияның соңғы жетістіктерін құру, экономиканың шикізаттың бағытын өзгерту;

-ғылымға негізделген өндіріс пен машина жасауды дамыту, қорғаныс кәсіпорындарын деверсификациялау және конверсиялары;

-экологиялық таза технологияларды енгізу;

-транспорттың ,  байланыстың, энергетиканың, туризмнің, мейрамхана жүйелерінің және басқаларының қазіргі заманғы инфрақұрлымдарын қалыптастыру.

Н.Ә.Назарбаев – біз тек осындай ғана міндетті алға қойып отырмыз және оны Қазақстанда шешуге тиіспіз. Міне, осы жерде қоғам алдында көкейтесті мәселе-іскерлікті дамыту мен  бизнесмендерді тәрбиелеу мәселесі тұр. Ол өзінің ауқымы жағынан болсын, күрделілігі жағынан болсын, өз уақытысында шешілген ұлттық шығармашылық интелегенцияны қалыптастыру проблемасымен бірде-бір кем түспейді. Бұл үшін нарықтық экономикасы мен бизнесі дамыған, оны дамытудың көне дәстүрлерін сақтаған және тұрғындарының көптеген бөлігі іскер бизнесмен әлеуметтік тобына жататын елдердегі іскерліктің тәжірибесін, практикасын, теориясы мен әдістемесін оқып үйреніп негізінде бизнес бойынша теориялық және практикалық білім керек. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Бөлім. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру түрлері.

 

1.1 Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы.

 

Осы жарғы “Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің заңды тұлға ретіндегі құқықтың мәртебесін анықтайды.

“Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 26.08.1999 жылы тіркелген (куәлігінің 1958-ТОО) және бұдан әрі серіктестік деп аталады. Мемлекеттік тіркеудің негізі құрылтайшылар құрамының өзгеруінде. Серіктестіктің фирмалық атауы қазақ тілінде “Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Серіктестіктің тұрған орны: Қазақстан Республикасы, Оңтүстік Қазақстан облысы, Шардара ауданы , Шардара қаласы, С. Мұқанов көшесі,9 үй. Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген.

Серіктестіктің заңды мәртебесі.

Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға құқықтарын иеленеді.

Серіктестіктің мөрі, дербес балансы, банктерде шоттары, өз фирмалық атауы жазылған бланкілері болады. Серіктестік өз қызметінің мақсатына жету үшін өз атынан мәселелер жасасуға, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иеленуге, міндеттер көрсетуге, сотта талапкер және жауапкер болуға құқылы.

Серіктестік Қазақстан Республикасының  аумағында және шетелде филиалдар мен өкілдіктер құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге кіруге, сондай – ақ өзгеде заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы. Серіктестік өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкіне жауап береді. Мемлекет серіктестіктің борыштары бойынша жауап бермейді. Серіктестік мемлекеттің борыштары бойынша жауап бермейді.

Серіктестік қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Серіктестіктердің қызметіне баланысты шығындар бойынша енгізілген салымдар құнының шегінде тәуекелге барады.

Серіктестіктің қызметінің мақсаттары және мәні.

Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен таза табыс алуға болады.

Серіктестіктің қызметінің мәні болып табылатындар:

• Жолдарды , жөндеу жұмыстары және күрделі құрылыстар жүргізу.
• Жол құрылыс материалдарын өндіру және сату;
• Коммуналдық және жүк тасымалдау жұмыстарына қызмет көрсету;
• Халық тұтынатын тауарларды өндіру және сату;
• Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру және қайта өңдеу;
• Ішкі экономикалық сату және сатып алу қызметтері, коммерциялық қызмет;
• Жанар-жағар майларды сатып алу және сату;
• Жанар –жағар май бекетін және авто көлік айалдамасын ашу;
• Туристік және қонақ үйлік бизнестер жасау;
• Формацептикалық қызмет;
• Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған өзгеде қызмет түрлері;

Серіктестіктің лицензияланатын қызмет базасындағы құқықтық қабілеті тиісті лицензия алған сәттен бастап пайда болады және заң актілерімен белгіленген тәртіпте оның алып                                       қолданылу мерзімі  біткен немесе жарамсыз деп танылған кезінен бастап таратылады.

Серіктестік қатысушыларының құқықтары мен міндеттері.

Серіктестіктің қатысушылары құқықты; осы жарғыда көзделген тәртіппен серіктестік істерін  басқаруға  қатысуға;

• жарғысында көзделген тәртіппен серіктестіктің қызметі туралы ақпарат алуға оның бухгалтерлік және өзгеде құжаттамасымен танысуға;
• серіктестік қызметінен, серіктестіктің құрылтай құжаттарына және оның жалпы жиналысының шешімдеріне сәйкес табыс алуға;
• серіктестік таратылған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін қалған мүліктің бір бөлігінің құнын немесе серіктестіктің барлық қатысушыларының шешімі бойынша осы мүліктің бір бөлігін заттай алуға;
• өз үлесін бөліп алу арқылы серіктестікке қатысуын тоқтатуға құқылы;

Серіктестіктің қатысушыларының міндеттері:

• құрылтай құжаттарынаң талаптарын орындауға;
• құрылтай құжаттарында көзделген тәртіпте, мөлшерге және мерзімді серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар салуға;
• серіктестік коммерциялық құпия деп жариялаған мәліметтерді жария етпеуге міндетті.

Серіктестіктің қатысушылары серіктестіктің құрылтай құжаттарымен және Қазақстан Республикасының заңмен көзделген  басқа да міндеттерді мойнына алуы тиіс.

Серіктестіктің  мүлкі.

Серіктестіктің жарғылық капиталы 80000 теңгені құрап, қатысушылардың салымдарын көтеру жолымен құрылады. Серіктестіктің мүлкі оның балансында көрсетілген.

Қатысушылардың шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері ұлғаюы мүмкін.

Серіктестіктің таза табысын бөлу.

Серіктестіктің оның жыл ішіндегі қызметінің нәтижелері бойынша алған таза пайдасы серіктестікке қатысушылардың серіктестіктің тиісті жылдағы қызметінің нәтижелеріне арналған кезекті жалпы жиналысының шешіміне  сәйкес бөлінеді.

Жалпы жиналыс таза табысты немесе оның бір бөлігін серіктестіктің қатысушылар арасында бөлуден алып шығарып тастау туралы шешім қабылдауға құқылы.

 Серіктестіктің ықтимал шығындары резервтік капитал есебінен жабылады. Резервтік капитал қаражаты жеткіліксіз болғанда шығындарды жабу көздерін анықтау туралы шешім жалпы жиналыспен қабылданады. Серіктестік қатысушыларының қай – қайсысын болмасын таза табысты бөлуге қатысудан шеттеткен келісімдер жарамсыз болып табылады.

 Серіктестіктің еңбек коллективі.

Директор жолдау туралы келісім шарттардың сондай – ақ еңбек қатынастарын реттейтін басқада нысандардың негізінде қызметкерлерді жалдауға құқылы.

Серіктестік қызметкерлерге Қазақстан Республикасы заңдарында белгіленген барлық әлеуметтік – экономикалық құқықтарының берілуін кепілдендіреді.

Әрбір қызметкерлердің еңбек табысының ең жоғарғы мөлшеріне шек қойылмайды және белгіленген ережелерге сәйкес салықтар салынады.

 

1.2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бизнес жұмыстарын ұйымдастыру қағидалары.

 

         Бизнес адамзаттың кез – келген ойластырған қызметі ретінде сендіру негізінде  болсын, тиісті мағынасында және заңдық негіздегі жасалуы жағдайында болсын, мемлекетпен арадағы іскерлікке қатысушылардың экономикалық қарым-қатынастары нақты ұйымдастыруды қажет етеді.  Бизнесті ұйымдастырудың ең қарапайым формасы – бұл жеке іскерлік. Бұл жағдайда бизнесмен жеке тұлға ретінде кәсіпорынның фирманың мәртебесін иеленбей-ақ , өздігінен , жалғыз басты болып іс-қимыл танытады. Алайда , егер бұл қызмет бір рет қана емес кездей-соқ жүргізілмей, жүйелі түрде жүргізілетін болса, онда міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтеді. Әрбір азаматтың, мысалы: өзінің үй іргесіндегі учаскесінде көкөніс пен гүл өсіріп, оны сатуға құқы бар. Бұндай жағдайда егер осындай жеке іскерлік белгіленген минимумнан асатын пайда әкелсе , іскер осы пайдадан салық төлеуі тиіс.

         Бірқатар жағдайларда белгілі бір жеке тұлға бизнеспен айналуы үшін іскерліктің бірнеше түрі мен айналысуға құқық беретін ақылы лицензия алу қажеттілігі қарастырылған. Мысалы: дәрігерлік қызмет, білім беру қызметін көрсету, ал кейде тіпті құстың белгілі бір мөлшерін атып алатын аңшыларға немесе ау салатын балықшыларға да әлгіндей лицензия алу қажет.

         Егер жеке іскерлік қызмет белгілі бір салада жүйелі жүргізілетін болса, онда белгілі бір мерзім мен қызмет көлеміне берілетін ақылы патент алу қажеттілігі туады.

         Жеке басты іскер өз шығынын өзі толық көтереді және өз қызметінің нәтижелері үшін өзі жауап беріп, бастаған ісін кез-келген уақытта тоқтата алады. Жеке іскерлік қызметтің тағы бір түрі жеке кәсіпорын , фирма , шаруа (фермерлік) қожалығы болып табылады. Бизнестің мұндай формасындағы мекеме құру құқы кез-келген азаматта бар. Бұл үшін ол өзінің жеке кәсіпорын тіркеуден өткізіп , заңды тұлға мәртебесін алуы шарт. Мұндай жағдайда аталмыш кәсіпорын тек жалғыз адамнан ғана турмауы мүмкін. Бұл кәсіпорының меншік иесі іскерлік қызметтің субьектісі ретінде танылады, ол кез-келген мөлшерде қызметкерлер қатарында саналады.

         Жеке іскерлік кейде отбасылы кәсіпорын түрінде көрінеді. Мұндай жағдайда жеке іскерліктен топтық , яғни ұжымдық іскерлікке өту әдісі байқалады. Жеке бизнес жаппай көрінгенімен тар ауқымдағы қызмет болып саналады. Бизнестің аламат әлемінде жалғыз басты іскер өте нәзік тұлға болып көрінеді. Оның пайдасы мардымсыз және ол нарықтың аласапыранынан жеткілікті дәрежеде қорғалмайды. Сондықтан да бизнесмендер өздерінің күштері мен қаржыларын біріктіріп жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке өтуге бейімділіктерін жасырмайды. Бұл жағдайда ортақ фирма немесе басқа да біртұтас кәсіпорын құру кезінде жекелеген бизнесменнің мүлікке жекеменшігі сақталады, тек бизнесмендер біртұтас  команда құруға өздерінің күштерін біріктіреді. Дей тұрған мен серіктестіктерді, кооперативтерде оның құрылтайшылары мен қатысушылары өндіріс құрал-жабдықтарын толық немесе ішінара біріктіреді. Жеке іскерліктің бұл мүмкіндігі , оның ұжымдық әдісімен іс жүзінде қабысуы бизнесті дамытудың барынша маңызды фактор болып табылады.

         Сонымен қатар, ұжымдық бизнестің көптеген формалары капиталдың қосылуымен, ортақ меншіктің құрылуы мен , аталмыш бірігудің барлық мүлкіне міндеттеме бойынша жауап беретін заңды тұлға жасаумен байланысты. Мұндай кәсіпорындарда өндіріс құрал жабдықтарына меншік топтық немесе ұжымдық мәнге ие болады. Бұл жағдайда, ұжымдық меншік шеңберінде басқалармен бірге ортақ кәсіпорынға біріккен әрбір іскердің меншігіндігі негізгі құрал жабдықтар ақшалай меншік бөлігін белгілеу түрінде мүлікті үлесіне қарай бөлу жолыменен жеке меншік құқын сақтауына болады. Жеке меншікті осылай сақтаудың түпкілікті нұсқасы кәсіпорын құру болып табылады. (16)

         Құрал-жабдықтарды, капиталды, басқаруды одан әрі біріктіру корпорациялар, біріккен кәсіпорындар , және тағы басқа түрдегі ұжымдық іскерліктің интеграциялық формаларына әкеледі.

         Аталмыш жағдайда кәсіпорынның аясында іс жүзіндегі заңдық тәртіппен құрылған, адамдармен қоғамның әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында атқарлатын өнім өндіру, тауар сату, қызмет көрсету, жұмыс орындау жөніндегі белгілі бір қызметті жүзеге асыратын шаруашылық субъектісі танылады.

         Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық құрылысы, масштабы, қызмет ауқымы тұрғысынан әр түрл іболып келеді. Құқықтық және өндірістік тұрғыдан алғанда олар жекелеген топтармен түрлерге бөлінеді. Ол үшін нарықтық экономика олардың қызметін айқындайтын шаруашылық жүргізу заңдылығының белгілі бір формаларын жасаған. Олар шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар, өндірістік кооперативтер, сондай-ақ бизнестің мемлекеттік секторында мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар. Алайда, бұл формадағы кәсіпорындар өсіп жетіліп, концерн, консорциум, трест, синдикат, картель сияқты ассоциацияларға, тіпті халықаралық және ел аралық корпорацияларға айналу мүмкін. Бизнестің осы формаларының әрқайсысының мәнімен маңызы қарастырайық.  Жеке іскерлік қызмет ұсақ бизнестің түрі ретінде өзінің кең тарағанына шектеулі мүмкіндіктерге ие болғандықтар әдетте, болмашы ғана пайда әкеледі. Барынша ірі бизнесті ұйымдастыру үшін іскер адамдарға ірі фирмаларға бірігіп, топтық және ұжымдық іскерлікке көшуге тура келеді. Оған қатысушылардың жазбаша келісімге немесе келісім-шартқа отыруына негізделген мұндай бірлестіктерді әдетте кәсіпорын ретінде құрылғандықтан серіктестік деп атау ұйғарылған. Мұндай жағдайда тек қана күш жігер емес, сонымен бірге оған қатысушылардың өндіріс құрал жабдықтары мен капиталы да біріктіріледі.

         Шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың кәсіпорын басқару ісіне, табысты бөлуге араласуына және оны жойған жағдайда алашақтары бар тұлғалар мен есеп айырысып болғаннан кейін қалған мүлікті заттай немесе ақшалай түрінде қайтарып алуына құқылары бар. Сонымен бірге серіктестікке қатысушылар өздерінің біріккен кәсіпорын алдында құрылтайлық құжаттардың талаптарын, жарналарды салымдарды дер кезінде және толық беруге коммерциялық құпияны сақтауға және тағы басқа талаптарды булжытпай орындау жөнінен белгілі бір міндеттемелер алады. Серіктестікке қатысушылар мүліктік жауапкершілігінің дәрежесіне қарай толық және командиттік болып келеді. (16,4)

         Толық серіктестік-келісімдік негізде жалпы бизнеске қатысушылардың ерікті бірлестігі. Іскерлік қызметті жүргізу үшін олар жалпы үлестік меншікті құратын өздерінің мүліктерін біріктіреді, яғни серіктестіктің әрбір мүшесінің аталмыш кәсіпорынға мүліктік немесе ақшалай түрде еңгізген салымына сәйкес өзінің үлесі (пай) болады. Алайда, қаржылық қиындық туған жағдайда, басқаша айтқанда, серіктестіктің біріккен мүлкінің  жалпы құнына қарыз асып кеткенде олардың мүшелері өздерінің немесе заңдық қатынас арқылы бөлінбеген болса өздерінің отбасы мүшелерінің мүлкімен жауап береді. Толық серіктестіктің заңды тұлға мәртебесі бар және шаруашылық қызметі субъектісінің барлық құқығына ие. Басқаша айтқанда , олар келісімдік қатынасқа барады, өзіне міндеттеме алып оны орындауға және мемлекеттік билік ұйымдарымен өзара бірлесіп , іс-қимыл танытады.

         Толық серіктестіктің барлық мүшелерінің шектеусіз ынтымақтастығы жауапкершілігі оған қатысушылардың кәсіпорынды басқару ісінде ерекше құқыққа ие болуына мүмкіндік береді. Олардың әрқайсысы серіктестіктің барлық істерін жеке басқаруына жеке өз шешімдері мен іс-қимылдарын ешкіммен де ақылдаспай жасауына болады. Іс жүргізудегі дәл осындай ерекшелік толық серіктестікке бір-біріне шексіз сенетін, әріптестердің ешқайсысы да серіктестікке және олардың әрбір мүшесіне зиян келмейтіндей шешім қабылдап , іс-қимыл танытатынына толық сенетін адамдардың басын құруына жағдай жасайды. Әріптестердің қызметінде кемшіліктерге жол бермеудің алдын алу мақсатымен толық серіктестік мүшелерінің өзара қарым-қатынасын қарастыратын құрылтайшылық келісім-шарт електен өткізіп отырып жасалады.

         Командиттік серіктестік немесе сенімге негізделген серіктестік дегеніміз біріккен шаруашылық қызметі жөніндегі келісім-шарт негізінде жасалатын бірнеше іскердің бірлестігі.

 Бірақ, толық серіктестікке қарағанда мұнда мүшелердің бір бөлігі ғана толық серіктестік болып табылады. Олар өздерінің барлық мүлкімен аталмыш кәсіпорынның міндеттемелері бойынша толық ынтымақтастық жаупкершілікті мойнына алады. Олардан басқа салым салушы мүшелер аталмыш серіктестікке тек өздерінің салымдары(пайлық жарна) көлемінде ғана шектелген мүліктік жауапкершілікке ие болады. Сондықтан да мұндай серіктестік мүшелерінің, құқықтары да бірдей емес, комплементария басқарудағы билікке толығынан ие  ал коммандиттер өздеріне кіріс кіретін салым енгізу түрінде ғана көріне  алады. Коммандитті серіктестің мүлкі жалпы үлес меншігі құқығы ретінде оның барлық мүшелеріне ортақ.

         Шектеулі жауапкершіліктегі серіктесік толық және коммандиттік серіктестіктегі кәсіпорын тектес. Онда оның мүшелері серіктестіктің міндеттемелері бойынша тек жалпы капиталға салым көлемінде жауапты. Шектеулі жауапкершіліктегі серіктестік ең кіші мөлшері заңды тәртіппен белгіленетін құрылтайшылардың жарғылық қорына салым салу есебінен құрылатын жолмен шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін жасалатын іскерлердің ерікті бірлестігі болып табылады. Басқа серіктестіктер сияқты шектеулі жауапкершіліктегі серіктестік те заңды тұлға мәртебесіне ие. Әрбір мүліктей және пай көлемінде салым салушының қатысуы арнаулы куәлік-сертификатпен куәландырылады. (4,16)      

 

     1.3. Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін салыстыру.

 

     Бухгалтерлік баланс – қаржылық есептік негізгі түрі бола отырып, ол есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтердің  айналымдылығы мен өтімділігін, меншікті капитал мен міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның  несиеқабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.

      Баланс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз көздерінің көлемімен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша бухгалтерлік балансты талдау үшін және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті түрі болып табылады. .

Жалпы баланс талдауында қолданылатын көлденеңінен тігінен талдау әдістері пайдаланамыз. Баланс активтерінің орналасуына оның құрылымына және болған өзгерістерге көңіл аудару қажет. 

 

“Шардара жолдары ”жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2004-2005 жылғы баланс көрсеткіштерінің  ауытқу кестесін түзейік.

 

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Өткен жыл 2004 жыл	Ағымдағы жыл 2005 жыл	Ауытқу (+,-)	%
	Актив
1	Жер	мың т
2	Ғимараттар мен құрылымдар	—
3	Машина мен құралдар	—	769	769	—	—
4	Көлік құралдары	—	1078	1078	—	—
5	Тозу құны	—	371	634	+263	70,8
6	Қалдық құны	—	1476	1213	-263	-70,8
	Жиынтығы	—	1476	1213	-263	-70,8
	Қысқа мерзімді активтер
7	Материалдар	—	1293	1712	+419	32,4
8	Дебиторлық қарыздар	—	768	1279	+511	66,5
9	Ақша құралдары	—	—	228
10	Жиынтығы	—	2061	3219	+1158	56,2
11	Активтің барлық жиынтығы	—	3537	4432	+895	25,3
	Пассив
	Меншік капиталы және міндеттемелер
12	Жарғылық капитал	—
	Бөлінбеген табыс	—	576	581	+5	0,8
	Жиынтығы	—	576	581	+5	0,8
14	Кредиторлық қарыздар	—	2235	3077	+842	37,7
15	Басқада кредиторлық қарызджар	—	521	545	+24	4,6
16	Төлеу үшін есептелінген шығындар	—	206	238	+32	15,5
	Жиынтығы	—	2961	3851	+890	30,0
	Барлығы	—	3537	4432	+895	25,3

 

Жоғарыдағы кестеде ұзақ мерзімді активтерді өткен жылмен салыстырғанымызда 263 мың теңгеге кемейіп немесе 70,8 пайызға төмендеген. Оған негізгі әсер еткен фактор негізгі қорлардың тозу сомасының есебінен болған. Ал енді қысқа мерзімді активтер бөлімі 1158 мың тг немесе 58,2 пайызға өскен , оның негізгі себептері сатып алынған тауарлы материалдық құндылықтардың қалдығы , сондай-ақ дебиторлық борыштардың ұлғаюымен байланысты болған.  (16)

  Енді баланстың пассив бөліміндегі жарғылық капиталымен резервтік капитал бөліміндегі  бөлінбеген табыс 5 мың тг ұлғайған. Ал қысқа мерзімді міндеттемелер өткен жылмен салыстырғанда  890 мың тг ұлғайған . Мұның негізгі себептері кердиторлық қарыздарының көбеюіне байланысты болған.

 

                    1.4 Салық төлемдерін талдау.

 

Салықтардың түрлері.

Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 631 «Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы» деген пассивтік шотында жүреді.

 

Корпоративтік табыс салығын төлеушілер	Салық салынатын обьектілері	Салық мөлшерлемесі	Салықтық кезең
Заңды тұлға, ҚР резиденттері (бұларға Ұлттық банкі мен мемлекеттік ұйымдар кірмейді)	Салық салынатын табыс	30%	Кален-дарлық жыл
	Төлем кезінде алфынатын табысқа салынатын салық	15%
Заңды тұлға, ҚР резиденттері, олар үшін жер өндірушінің негізгі құралы б.т.	Салық салынатын табыс	10%	Кален-дарлық жыл
ҚР тұрақты ұйымдар арқылы, қызметін жүзеге асыратын резиденттер емес заңды тұлғалар	Салық салынатын табыс	30%	Кален-дарлық жыл
	Таза табыс	15%
ҚР-да төлем кезінде табылатын резидент-тер емес заңды тұлғалар	Төлем кезінде алынатын табысқа салықатын салық	15% марапаттау мен қатысу үлесінен алынған табыстар, дивиденттер; 10% тәуекелділіктен сақтан-дыру келісім шарты бойынша төленетін, сақтандыру пайдасы; 5% тәуекелділіктен қайта сақтандыру келісім шарты бойынша төленетін, сақтандыру пайдасы; 5% Халықаралық тасымал-дауда транспорттық қызмет көрсетуден түскен табыс; 20% басқа да табыстар.

 

Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды:

 

Салық салынатын табыс

=

Жылдық табыс жиынтығы

—

Шегерімдер

 

Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейдек жасалынады: Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен депозиттер жатады.

— несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша да, депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен қайта қаржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша шығарылған сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында берілген (немесе орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық рыногының 2-ге еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған соманың шегінде шегерілуге тиіс. (3)

Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау сомасы да шегерімге жатады:

 

Заңды тұлға – резиденттеріне төлейтін, марапаттау және шегерімге жатқызуға болатын сомасы

=

Төлеу көзінен ұсталынған марапаттау сомасы

х

Төлем көзінен ұсталатын табыс салығының мөлшерлемесі (15%) Корпоративтік салығының мөлшерлемесі (30%)

 

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы қағаз қарыздары, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу кезіндегі мөлшерлемесі пайдаланады.

Келісім-шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын есептеу кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің (операцияның) нақты жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.

Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе, онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.

Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және ол бухгалтерлің есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы – негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері көрсеткен қызметінің, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде шығатын талап: сондай-вақ Қазақстан Республикасында тұрықта ұйымдар арқфылы қызметін жүзеге асырып жүрген заңды тұлға-резидент еместердің де және үш жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды банкрот деп таныған жағдайда шығады.

Резервтік (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз қызметін заңдарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты кен орнын игеру зардаптарын жою қорына (резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар сомасын шегеріп тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де, ұйымдарға да берілуі мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері (қаржылық лизингіні қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы мүмкін. Бұл операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және жағдайын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі бар мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.

 

Ғылыми-зерттеу, жобалық және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарына жасалған шығындар бойынша шегерім жасау. Негізгі құрал-жабдықтарды алу, оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибеде-конструкторлық жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады. Аталған шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық құжаттама, орындалған жұмыстардың актісі және басқа да құжаттар бойынша негізделуі керек.(3)

Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарға шегеріс жасау. Жинақтау және қайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің қадағалауында болады. Банкі жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан, оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына құқысы бар.

Әлеуметтік төлемдерге арналған шығыстар бойынша шегерімдер. Салық төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала тууына байланысты демалысқа ақы төлеу жөніндегі шығыстарын есепті кезеңде шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдауына байланысты (мертігу т.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ асыраушысынан айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.

 

Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге салық төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер жатады Негізгі құрал-жабдықтардың мынадай түрлеріне амортизациялық аударылымдар есептелінбейді: жер, өнім беретін ересек малдар, мұражай құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын автомобиль жолдары, тротуарлар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толығымен шегеріске жатқызылған негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың шеңберінде пайдалануға берілген негізгі құралдар.

Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген мөлшерлемесі «Негізгі құралдардың есебі» тарауында келтірілді. (3)

Салық төлеуші өз еркі бойынша басқа да мөлшерлемесін қолдануына құқылы, бірақ ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы керек. Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық құрал-жабдықтардың құны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау мерзімінің кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай алады.

Ғимараттар, қондырғылар, құрылыстар объектілері бойынша амортизациялық аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнің соңына топ ішіндегілері бойынша баланстың құны анықталады:

 

Салықтық кезеңнің басына топ ішінде-гілердің баланстық құын (өткен салық кезеңінің соңында-ғы топ ішіндегілер-інің баланстық құны, амортизация-лық аударым сомасының азай-ғаны, жөндеу жұ-мыстары жүргізіл-гендері және есептен шыққан-дары ескеріліп жасалған түзетулер)

+

Салықтық кезеңде келіп түскен тіркелген активтер мынадай құны бойынша: алынған құны – бастапқы құнынан алуға байланысты шығыстар, өндіру, салу, монтаждау және орнату шығындары кіреді; Жарлық капиталына салым ретінде алынған – құны бойынша, азамат-тық заңға сәйкес анықталады; Тегін алынған – бастапқы құны бойынша, алыс-беріс актісі бойынша анықталады, бірақ нарықтық құнынан жоғары болмауы тиіс

—

Салықтық кезеңде есептен шыққан тіркелген активтер мынадай құны бойынша: сату және қаржылық лизингіге берген кезінде – сату құны бойынша; жарлық капиталына салым ретінде берген кезінде – бастапқы құны бойынша, азаматтық заңға сәйкес анықталады; есептен шығарған, жоғалтқан, бүлінген кезінде (егерде сақтандыру қоры бар болса) – құны төленген сақтандыру сомасынан алынады, яғни сақтандыру келісім-шартына, сақтандыру ұйымдарының төлеген сомасы бойынша анықталады; есептен шығарылған, жоғалтқан, бүлінген кезінде (егерде сақтандыру қоры жоқ болса) – баланстық құны бойынша; тегін берген кезде – баланстың құны бойынша

Жарлық капиталға салым ретінде алынған, тегін алынған, сатып алынған кезде, олар келіп түскен негізгі құралдардың баланстық құнын өсіреді. Ал есептен шыққан кезде, олар сол баланстық құнын төмендетеді.

Қаржылық лизингіге берілген (қаржылық лизингі бойынша) тіркелген активтердің лизингі алушының ішкі тобы бойынша баланстық құны есептелінеді.

Қаржылық лизингіге берместен бұрын тіркелген актив баланстық құнында көрсетілген болса, онда оны берген кезде лизингі беруші өз балансынан азайта алады.

Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде 851 шоты дебеттеліп, 631 шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет есептелінеді.

Корпоративтік табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде аванстық төлемін қоса алғанда 631 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.

851 шотының дебеті бойынша және 632 шотының кредиті бойынша кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге жататындағын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған шығыс сомасына 571 шоты дебеттеліп, және 851 шоты кредиттеледі. (3)

Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық эффектісі 632 «Кейінге қалдырылған табыс салығы» шотында көрініс табады.

Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында, өзіне мынаны енгізеді:

— салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:

 

Бухгалтерлік табыс

+ —

Тұрақты айырмасы

+ —

Уақытша айырмасы

— уақытша айырманың салықтық эффектісі сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырмнфың сомасынан анықтайды. Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.

 

Мысалы, “Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2004 жылғы нәтижесі бойынша келесі нәтижені алды делік:

 

Бухгалтерлік есеп мәліметі		Жылдық жиынтық табыс туралы декларациясының мәліметі және жасалған шегерімдер
Көрсеткіштер атауы	Сомасы, мың теңге	Көрсеткіштер атауы	Сомасы, мың теңге
1	2	3	4
1. Өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан түскен табыс	10200	1. Жылдық жиынтық табыс, оның ішінде: — өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан түскен табыс	10400   10200 200
2. Сатылған өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны, оның ішінде: — негізгі құралдың амортиза-сы — жөндеуге кеткен шығыстар	7015   217 94	2. Тауарды (қызметті, жұмысты) сатумен байланысты шығыстары 7620 теңге (7015-217-94+916)	7620
3. Кезең шығыстары 3.1. Жалпы және әкімшілік шығыстары, оған кіретіндер: — басқару және шаруашылық шығыстары; — бюджетке төленетін айыппұл санкциялары; — нормадан жоғары жасалған іс-сапарының шығыстары; — кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес шығыстары (мүшелді тойларына сыйлық тарту, бассейн абономенттерін өтеу т.б.); — салықты есептеу	1915,54   1780   916   68   44       52   700	3. Марапаттау (Лондон банкаралық мөлшерлемесі бойынша, несиені алған күні оның деңгейі 2,455 құраған). — бірінші шектеу кезіндегі марапаттау сомасы (Лондон банкаралық нарығының 2 еселенген мөлшерлемесі пайдаланған: 73945 теңге (150600х(2,455х2)%). — қосымша шектеуді ескеріп, есептелген марапаттау сомасы: 0+135540х15/30=67770 теңге	67,77
3.2. Пайызды төлеуге байланысты шығыстар (шетел валютасында резидент еместерден 03.01.02 ж. 10000 доллар немесе 1506000 теңге екі жылға несие алған, 9% жылдық пайызда үстеме төлейтін болып, яғни 135540 теңге (1506000х9%)	135,54	4. Бағамның теріс айырмасы (200-бағамның оң айырмасы; 900,23 салық салынатын табыс, оң да, теріс те бағамы ескерілмей есептелген; енді осы соңғының 50% аламыз: (200+50%х900,23)>400 т бұл толық көлемде шегерімге жатады, өйткені ол бағамның теріс айырмасына қойылған шектеуден аспаған)	400
		5. Салықтар (оның 500 мың теңгесі — осы кезеңде, 50 мың теңгесі — өткен кезеңде төленген)	550
4. Негзгі қызметі болып саналмайтын сферадан түскен табыс, оның ішінде: — бағам айырмасынан түскен табыс  — бағам айырмасынан алынған шығыс	(200)	6. Тіркелген активтер бойынша жасалған шегерімдер және жөндеу шығыстары, амортизациялық аударымдар: — негізгі құралдардың амортизациясы — жөндеуге кеткен шығыстар	1062 981 81
Табыс жиыны (с.ж.1 — с.ж.2 -с.ж.3 + с.ж.4)	1069,46	Салық салынатын табыстың жиыны (с.ж.1 — с.ж.2 -с.ж.3 + с.ж.4 — с.ж.5 — с.ж.6)	700,23

 

2004 жылы корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 30% құраған, ал оның деңгейі 2004 жылы 30% деңгейінде белгіленеді делік, онда олардың уақытша салықтық эффектісі 45 мың теңге құрайды. Енді осы шартты мысалдың негізінде 2002 ж. салықтық төлемнің қанша құрайтындығын анықтаймыз:

— төлеуге жататын табыс салығы (700,23х30%)=     210,07 мың теңге

бухгалтерлік табыс                                                     1069,46 мың теңге

уақытша айырасы                                                       -601 мың теңге

(-981- (-217) – 81 – (-94) -550 – (-700)

тұрақты айырасы                                                        +231,77 мың теңге

(68+44+52-67,77-(-135,54))

______________________________________________________________

Салық салынатын табыс                                            700,23 мың теңге

(1069,46-601+231,77)

 

— ағымдағы жылдағы уақытша айырмасының салықтық эффектісі: (192,32) мың теңге ((601)х32%);

— кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге
(-45/30%х32%-(-45)).

Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын құрастырамыз. (3)

 

№	Шаруашылық Операцияларының мазмұны	Сомасы, мың теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1	Есептелген корпоративтік табыс салығы	210,07	851	631
2	Кейінге қалдырылған табыс салығы	192,32	851	632
3	Кейінге қалдырылған табыс салығын кезеңнің басына түзету	3	851	632

 

Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу (есепке алу) үшін әрбір уақытша айырма бойынша жеке аналитикалық (талдамалы) негіздеме жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі жоғарыда келтірілген мысалдың негізінде келесі нысанда жасалады.

Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15% мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15% мөлшерлемесі бойынша төлем көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:

— дивиденттер;

• депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін төленетін депозиттері кірмейді).

Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 634 пассивтік шотында жүреді.

 

Жеке табыс салықты төлеуші	Салық салынатын объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
Салық салынатын объектісі бар, ҚР резиденттік жеке тұлғасы	Төлем көзінен алатын табысына салынатын салық (салық Кодексімен сәйкес салық салуға жатпайтын, табыстарынан қоспағанда   Төлем көзінен алатын табысына салынбайтын салықтар	1. Ұтыс, марапаттау, дивидент түріндегі табысы (сақтандыру бойынша марапаттауды қоспағанда) – 15% 2. Адвокаттар және жеке нотариустар – 10% 3. Басқа да табыстар: — 15 есе еселенген жылдық есептік көрсеткішке дейінгі-салық салынатын табыстың сомасынан 5%; 15 еседен 40 есе еселенген жылдық есептік көрсеткішке дейін – 15 еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық сомасы + 10% одан артық сомадан; 40 еседен 600 есе еселенген жылдық есептік көрсеткішке дейін – 40 еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық сомасы +20% одан артық сомадан; 600 есе еселенген жылдық есептік көрсеткіштен джәне одан әрі қарай – 600 еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық салу + 30% одан артық сомадан	Күнтізбелік жылы
Салық салынатын объектісі бар, ҚР резиденттік жеке тұлғасы	Төлем көзінен алатын табысына салынатын және салынбайтын салықтар (салық Кодексі-мен сәйкес салық салуға жатпайтын, табыстары-нан, қоспағанда)	Резиденттік емес жеке тұлғалардың табысына салық салудың ерекшелік-тері төменде текс бойынша келтірілген

 

Төлем көзінен алатын табысына салынатын салықтар. Төлем көзінде салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:

— еңбеккерлердің табысы. Төлем көзінде салық салынатын, еңбеккерлердің табысына жұмыс берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген жалақысы жатады, оған әрекет етіп тұрған салық заңында қарастырылған, салық шегерімін азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материалдық игілік т.б. табыстары кіреді. (3)

Еңбеккерлердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.

Табыс салығын ұстаған кезде 681, 682 шоттары дебеттеліп, 634 шоты кредиттеледі;

— бір жолғы төлемдерден түскен табыс. Бұндай төлем түрлері алдын-ала жасалған келісім-шарт бойынша анықталады.

Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың, қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналасына салынатын құн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылатын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тиісті) қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.

Қосылған құнға салынатын салық объектілері болып, салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады.

Сондай-ақ еңбек ақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін тауарлардың құнына қосылған құнға салынатын салық енгізіледі.

Салықтан босатылған тауарлардан басқа, сырттан әкелінетін тауарларға салық салынады. (3)

Қазақстан Республикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда түсті және қара металлдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.

Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 16 пайызын құрайды (ҚҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).

Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен, алынған тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.

 

 

Қосылған құн салығын төлеуші	Салық салынатын объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
ҚҚС бойынша есепте тұрған тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші болып табылады1	Салық салынатын айналым	ҚР аймағында сатқан кезде, 16% мөлшерінде салық салынады. Экспортқа сатқан кезде, оның нольдік пайызы алынады	Календарлық ай. Егер де ай сайын төленетін ҚҚС сомасы 1000 МЕК аспаса, онда төлеу кезеңі тоқсан сайын төленетін болып шешіледі. Ал ауыл шаруашылығының өнімін өндіретіндер үшін, төлеу кезеңі салықтық жыл болып танылады.
ҚР кедендік заңына сәйкес ҚР аймағына тауар әкелуші (импорттаушы) тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші б.т.	Салық салынатын импорт	16%

10000 МЕК құрайтын тауар айналымы бар кез келген тұлға 15 календарлық күннен кешіктірілмей салық органына есепке тұру үшін өтініш беруі керек. Оның сату бойынша айналымын анықтаған кезде, қосылған құн салығынан босатылған тауардың айналымы, сондай-ақ жеке тұлғаның өз мүлкін сатқандағы айналымын да, егер ол кәсіпкерлік қызметпен байланысты болмаса есепке алынбайды. Есепке тұрғаннан кейін, оған қосылған құн салығын төлеуші ретінде куәлік беріледі.

Қосылған құн салығын төлеушінің тауарды (жұмысты, қызметті) сатуы бойынша жасаған айналымына салық салынады және ол салық салынатын айналым болып табылады; Салық кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынша белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, қызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.

Егер де ҚҚС сомасы шот-фактурасында көрсетілсе, онда оған 331 шоты дебеттеліп, 333, 671, 687 шоттары кредиттеледі.

ҚҚС есептеу кезінде 301 «Алынуға тиісті қарыздар» шоты дебеттеледі де, 633 «Қосылған құн салығы» шоты кредиттеледі.

Содан соң 301 шотының кредитінен 633 шотының дебетіне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке айдарылады: 633 шотының дебетінде, 441 «Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша» шотының кредитінде көрініс табады.

Сатып алушылар бұрындары ҚҚС-ның сомасы төленген тауарларды қайтарған кезде, ол 633 шотының дебеті мен 687 шотының кредиті бойынша көрініс табады. ҚҚС-ның төленген бұл сомасы, 687 шотының дебеті мен 687 шотының кредиті бойынша көрініс табады.

 

Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол ақшалай да, заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметтік салықтың есебі, 634 шоттың «Әлеуметтік салық» деп аталатын субшотында жүреді.

 

 

Әлеуметтік салықты төлеушілер	Салық салынатын объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
ҚР заңды тұлға резиденттері, ҚР тұрақты мекемелер арқылы өз қызметтерін жүзеге асырушы, резидент еместер	Еңбеккерлердің кез келген табысы, ақшалай да, заттай да нысанындағы	Шетел маман-дарының табысы-нан — 11%, қалған басқа барлық еңбеккерлерден — 21%	Календарлық ай, әр тоқсан сайын есеп берумен бірге
Жеке нотариустар, адвокаттар	Еңбеккерлердің саны, салық төлеушінің өзін қоса есептегенде	Өзі үшін 3 айлық есептік көрсеткіші; Әрбір жұмыскер үшін екі айлық есептік көрсеткіші
Жеке кәсіпкерлер
Салықтың арнайы тәртібін қолдаушы (шаруа қожа-лықтары, фермерлік шаруашылықтары) жеке кәсіпкерлер
		Айлық есептік көрсеткіштен-20%

 

Әлеуметтік салық ай сайын есептелінеді, ол үшін еңбеккерлердің жалпы табысынан әлеуметтік салық ұсталмайтын сомасы шегеріліп, қалған сомадан әлеуметтік салық ұсталынады. (3)

Мысал. Ағымдағы ай үшін еңбеккерлерге 100 мың теңге жалақы, сондай-ақ 20 мың теңге мейрам күндеріне, 15 мың теңге пайдаланбаған еңбек демалыстары үшін компенсация, 50 мың теңге қызмет бабйы бойынша іс-сапарға барғаны үшін компенсация есептелінді делік. Енді біз ағымдағы ай үшін әлеуметтік салықтың сомасын есептеп шығарып көрейік. Жұмыс берушінің еңбеккерлерге төлейтін жалпы сомасы 185 мың теңге құраған, жинақ зейнеткерлік қорға төлейтін міндетті зейнеткерлік жарнасы 12 мың теңге құраған (120х10%), әлеуметтік салық салынбайтын еңбеккерлердің табысы 77 мың теңге құраған (12+50+15), ал әлеуметтік салықтың сомасы 22,7 мың теңге құраған (185-77)х21%).

Есептелген әлеуметтік салық мына шоттардың дебетінде: 903, 923, 933, 943, 811, 821 және 634 шоттың кредитінде көрініс табады.

Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығының есебі 634 шотта көрініс табады. Салық салу мақсатында барлық жер Қазақстан республикасының заң актілеріне сәйкес арналым мақсатына және білгілі бір категорияға жататындығына қарап қарастырылады.

 

Салық салуға жататын жердің категориясы	Салық салуға жатпайтын жердің категориясы
Ауыл шаруашылығына арналған жерлер	Айрықша қорғалатаны табиғи аймақтар, мауықтыру, дем алатын, тарихи-мәдениетті мақсатқа арналған жерлер
Елді мекеннің жерлері	Орман қорлары
Өндіріс, транспорт, байланыс, қорғаныс және басқа да ауыл шаруашылығына арналмаған жерлер	Су қорлары
	Жер қорлары

 

Жер салығы олардың меншік құқын, тұрақты пайдалану құқын, уақытша тегін пайдалану құқын растайтын құжаттардың негізінде есептелінеді және әр жылдың 1 қаңтарына жердің сапасы бойынша есебі мен мемлекеттің үлесі бойынша мәліметін жер ресурстарын басқаратын өкілетті органдарға ұсынады.

 

Жер салығын төлеушілер	Салық салынатын объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
Салық салынатын жер объектілері бар заңды тұлға (заңмен қарастырылған, кейбір жеке категорияларын қоспағанда): — меншік құқына; — жерді тұрақты пайдалану құқына; — жерді уақытша пайдалану құқына.	Жер телімдері және олардың көлемі, салық салуды анықтау-дың базасы болып табылады	Салық мөлшерле-месінің базасы жердің сапасына, бонитетіне, жер телімдерінің арна-лымына тәуелді болып келеді	Календарлық жыл
Салық салынатын жер объектілері бар жеке тұлға (заңмен қарастырылған, кейбір жеке категорияларын қоспағанда): — меншік құқына; — жерді тұрақты пайдалану құқына; — жерді уақытша пайдалану құқына.

 

Темір жол транспортын ұйымдастыру үшін: заңмен белгіленген тәртіпте темір жол транспортын ұйымдастыру объектілеріне берілген жер телімдері, темір жол қарауына алынған жерлері, станциясы, вокзалы, жолдары салық салынатын объекті болып табылады.

Жер салығын есептегенде 821 шоты дебеттеліп, 634 шоты кредиттеледі. Салықты төлеу салықтық кезеңнің 1-ші шілдесінен кешіктірмей тіркелген объектілер бойынша жергілікті бюджетке төленеді. Ол кезде 634 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі. (3,16)

Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған меншік және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар және жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленеді және Қазақстан Республикасы заңдарымен белгіленген кезінде төлем жасалады және олар көлік құралдары қуатының әр киловатынан алынатын айлық есептеу көрсеткіші бойынша алынады.

Көлік құралдарына салынатын салықты есептеген кезде 821 «Жалпы және әкімшілік шығыстарының шоты дебеттеледі де және 634 «Бюджетпен басқа да есеп айырысулар» шотының «Көлік құралдарына салынатын салықтар» деп аталатын субшоты кредиттеледі.

Салықтардың барлық түрлері бюджетке аударылады, ол кезде 634 «Бюджетпен есеп айырысулар» шотының тиісті субшоттары дебеттеліп, және 441 «Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша» шоты кредиттеледі.

Мүлікке салынатын салық. Бюджетке төленетін мүлік бойынша салынатын салықтың есебі 634 шотында көрініс табады.

Әрбір салық төлеуші салықты өздігінше есептейді, бірақ ол кезде салық бвазасына тиесілі салық мөлшерлемесін пайдаланады. Есептелген салыққа 821 шоты дебеттеледі де, 634 шоты кредиттеледі. Салықты бюджетке төлеу сол объектілердің тұрған жерлері бойынша жасалынады. (3,11)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ-бөлім. ²Шардара жолдары ² жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің шаруашылық және қаржылық  жағдайын талдау.

 

2.1. ЖШС-нің басқару құрылымы және жұмыс қызмет атқару технологиясы.

Серіктестіктердің басқару органдары болып табылатындар:

• Жоғарғы орган-қатысушылардың жалпы жиналысы.
• Атқару органы-Директор.
• Бақылаушы орган-Тексеру комиссия.

   Серіктестіктердің жоғарғы органы оның қатысушыларының жалпы жиналысы болып табылады.

   Серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының айырықша құзыретіне мыналар жатады:

   Серіктестіктің жарғылық капиталы мөлшеріне,орналасқан жері мен фирмалық атауын өзгертуді қоса алғанда, оның жарғысын өзгерту немесе серіктестіктің жаңа редакциядағы жарғысын бекіту.

   Серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттіктерін құру және мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ серіктестікті немесе оның мүлкін сенімгерлік басқаруға беру туралы шешім қабылдау және осылай берудің шарттарын айқындау

   Серіктестіктің  тексеру комиссиясын сайлау және олардың өкілеттіктерін мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ серіктестіктің тексеру комиссиясының есептерімен қорытындыларын бекіту

  Серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін бекіту және оның таза табысын бөлу.

  Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін ішкі ережелерді,оларды қабылдау рәсімін және басқа да құжаттарды бекіту;

  Серіктестіктердің өзге шаруашылық серіктестіктерге, сондай–ақ коммерциялық емес ұйымдарға қатысуы туралы шешм:

  Серіктестікті қайта ұйымдастыру немесе тарату туралы шешім. Тарату комиссиясын дайындау және тарату баланстарын бекіту. Серіктестікке қатысушысынан үлесті  мәжүбірлеп сатып алу туралы шешім.

Серіктестіктің бүкіл мүлкін кепілге беру туралы бір ауыздан қабылданатын шешім.

  Серіктестік мүлкіне қосымша жарналарын енгізу туралы шешім. Серіктестік әрбір қатысушысы жалпы жиналыста дауыс беру кезінде серіктестіктердің жарғылық капиталындағы өз үлесіне сай келетін дауыс санына ие болады.

Жалпы жиналыс серіктестік қызметіне байланысты кез – келген мәселені қарауға құқылы. (16,19)

  Серіктестіктердің қызметіне ағымдағы басшылықты және оның ісін жүргізуді жеке – дара атқарушы орган директор жүзеге асырады. Директор қатысушылардың  жалпы жиналысымен 5 жылға тағайындалады.

Атқару органы қатысушылардың жалпы есепті болады және оның шешімдерін орындау ұйымдастырады. Директор жалпы жиналысының айырықша құзыретіне жатпайтын барлық мәселелер бойынша құзыретті, оның ішінде:

• ағымдағы және болашақтағы жұмыс бағдарламаларының орындалуын қамтамассыз ету
• қатысушылардың шешімдерін дайындаумен орындауын ұйымдастыру
• серіктестіктің ақшасын қоса алғанда, қатысушылар берген шекте оның мүлкіне билік жүргізеді
• қатысушылар ұсынған және осы жарғымен берілген өкілеттіктер шегінде серіктестік қызметінің мәселелері бойынша мемлекеттік органдары, соттарды қоса алғанда, ұйымдармен қарым- қатынастарда серіктестікті білдіреді
• өз құзыреті шегінде басқа да функцияларды орындайды

Серіктестік директорының құзыреті:

• серіктестіктің атынан сенім хатсыз әрекет етеді
• серіктестіктің өкілі болу құқына сенім хаттар соның ішінде қайта сенім арту құқығымен секнімхаттар береді.
• серіктестік қызметкерлеріне қатысты оларды қызметке тағайындау туралы, оларды басқа жұмысқа орналастыру және жұмыстан шығару туралы бұйрықтар шығарады, еңбекке ақы төлеу жүйелерін белгілейді, лауазымдық жалақы мен дербес үстемақылардың мөлшерін белгілейді, сыйақы беру мәселелерін шешеді, көтермелеу шараларын қолданады және тәртіптік жазалар қолданады.
• қатысушылардың жалпы жиналысының құзыретіне жатқызылған өзге де өкілеттіктерді, сондай- ақ оған серіктестікке қатысушылардың  жалпы жиналысы берген өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Серіктестіктің директорына тыйым салынады: жалпы жиналыстың келісімінсіз серіктестікпен одан мүліктік пайда табуға бағытталған мәселелер (сыйға тарту, заем, тегін пайдалану, сатып алу, сату шарттарын және тағы басқаларын қоса) жасауға;

• серіктестіктің үшінші жақпен жасасқан мәмілелері үшін серіктестіктің өзінен де үшінші жақтан да комиссиялық сыйақы алуға;
• үшінші жақтың серіктестікпен арадағы қатынастарда олардың атынан немесе мүдделері үшін әрекет жасауға;
• серіктестіктің қызметімен бәсекелесетін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға;

Серіктестік өз қызметінің нәтижелеріне бухгалтер есеп жүргізеді. Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген сәйкес статистикалық және қаржылық есепті  жүргізеді.

Серіктестік есеп пен  есеп  берудің  сенімділігі  және  жүргізу тәртібінің  сақталғаны  үшін  заңдарға сай жауап береді.Серіктестіктің атқарушы органның  қаржы–шаруашылық қызметін бақылауды жүзеге асыру үшін  серіктестікке қатысушылар немесе  олардың өкілдері арасынан тексеру  комиссиясы 5 жыл мерзімге сайланады.

 Тексеру комиссиясы кез-келген уақытта серіктестіктің  атқарушы органының қаржы–шаруашылық қызметіне тексеру жүргізуге құқылы.Тексеру комиссиясы осы мақсатта скріктестіктің барлық құжаттамасын  ешқандай кедергісіз көру  құқығына ие болады. Тексеру комиссиясының талап етуі бойынша атқарушы  органы ауызша немесе жазбаша түрде  қажетті түсіндірмелер  беруге міндетті.                 Тексеру комиссиясы қатысушылардың жалпы жиналысы бекіткенге дейін серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесіне міндетті түрде тексеру  жүргізеді. Тексеру комиссиясының қорытындысы бойынша жылдық қаржылық есептемені бекітуге құқығы жоқ.

Атқару органдарының мүшелері комиссияның жұмыс тәртібі ішкі қызметін реттейтін ережелерімен  және өзге де құжаттармен белгіленеді.

Тексеру жүргізу үшін шеттен аудитор тартылуы мүмкін. (16,19)

 

• Жауапкершілік шектеулі серіктестігінің негізгі және айналым қорлары және оларды басқару есебі.

 

Кез-келген өндіріс өз қызметіне құрал – жабдықтарын және тартса ғана жүреді; ал ол еңбек заттары және еңбек құралдары болып бөлінеді.

Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да ұзақ уақыт бойы қызмет етеді.

Кәсіпорында негізгі құралдар есебі № 6  бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі құралдардың есебін жүргізудің, субьектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды. Негізгі құралдың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.

Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.

Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын обьектілер жатады. Негізгі өндірістік қралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын обьектілер жатады. Негізгі өндірістік құралдардың пайдалануын  сипаттайтын шолумен экономикалық көрсеткіш –қор қайтарымен болып табылады, ол негізгі құралдардың бір өлшеміне шаққандағы өндірілетін заттай немесе ақшалай түріндегі өнімді көрсетеді.

Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар – тұтынуға арналған құрал-жабдықтар. Олар ұжымның мәдени – тұрмыстық қажеттіліктерін ұзақ мерзім бойы өтеуге арналған.

Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып бөлінеді.

Меншікті дегеніміз – субьектіге тиесілі және оның балансында көрініс табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа субьектіден алынған негізгі құралдар, жалға алынған құралдар болып саналады.

Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді.

“Шардара жолдары”жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі құралдары атқаратын қызметіне қарай мынандай түрлерге бөлінеді. 

1. Жер жыл бойы – 290 теңге болды.
2. Ғимараттар мен құрылғылар жыл басында 939 тг, ал жыл соңында 1001 тг.
3. машина мен құралдар жыл басында 707 тг, жыл соңында 728 тенге ге артқан.
4. Басқадай негізгі құралдар жыл басы 1044 тг. болған.

Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын қызметіне қарай мынандай түрлерге бөлінеді; жер ,үйлер, ғимараттар, өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал-жабдықтар, өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар, есептеу техникасы көлік құралдары, құрал – сайман, өндірістік мүлік және жабдықтар, шаруашылық мүлкі, жұмысшы және өнім беретін мал, көп жылдық екпе  ағаштар, жерді жақсартуға шыққан күрделі шығын, басқа да негізгі құралдар. (16,19,13)

Негізгі құрал жабдықтардың бастапқы, ағымды, баланстың, сату, жою, тозу және қалдық құндары болады.

Бастапқы құны – негізгі құралды сатып алуға немесе салуға кеткен нақты өндіріс шығындарынан тұрады.

Ағымды құн – бұл негізгі құралдарының белгілі бір мерзімдегі нарықтық бағасы бойынша бағаланған құны.

Баланстық құн – бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп беруде көрсетілетін жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы негізгі құралдардың бастапқы немесе ағымдық құны.

Сату (өткізу) құны – бірін — бірі  жақсы білетін және мәмілеге келуге дайын тәуелсіз жақтардың негізгі құралдарды өзара айырбастауына мүмкіндік беретін құн.

Жою құны – тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою кезінде пайдалану мүмкіндігі бар бағасы бойынша бағаланған бөлшектердің , металл сынықтарының және басқа да материалдық құндылықтардың құны.

Амортизацияланған құн – негізгі құралдардың бастапқы және болжанған жою құндарының арасындағы айырмашылығы, ал ол жүйелі түрде  амортизациялық жолмен нормативтік қызметіне немесе барлық пайдалы кезеңіне субьектінің шығысы ретінде таратылады.

Негізгі “құралдардың есебі 12-ші” Негізгі құралдар” бөлімшесінің мынадай мүліктік активтік шоттарында жүргізіледі: 12-ші “Жер, 122-ші “ғимараттар мен құрылғылар” 123-ші “Машиналар мен жабдықтар, өткізгіштетіктер” 124-ші “Көлік құралдары” 125-ші “Басқа да негізгі құралдар”

Негізгі қралдар негізінен өндірістік ғимараттарда және тұрғын үйлерді; құрылғыларды сатудан; машиналар, жабдықтар, көліе құралдарын сатып алудан; өз күшімен құрал-саймандар дайындаудан; обьектілерді ұзақ мерзімге жалға алудан; жарғылық қорға қосқан үлес нәтижесінде келіп түскендерден қалыптасады. Негізгі құралдардың түсуі мынадай құжаттар мен рәсімделеді.

Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі негізгі құралдар құрамына жекелеген объектілерді еңгізу үшін; қолданылып жүрген заңға сәйкес олардың еңгізілуі рекше тәртіппен рәсімделуге тиіс жағдайлардан басқасы, оларды пайдалануға берілуін рәсімдеу үшін; негізгі құрал жабдықтардың бір цехтан екіншісіне орын ауыстыруын рәсімдеу үшін, негізгі қорларды қоймадан райдалануға берілуін рәсімдеу үшін, сондай – ақ басқа да субьектілерге берілген кезінде оларды негізгі құралдарының құрамынан шығару үшін қолданылады. (16,19,13)

Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субьект жетекшісінің өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген обьектіге бір данадан акт жасайды.

Рәсімделгеннен кейін осы объектіге қатысты техникалық құжаттама қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі; бас бухгалтер қол қойып субьект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар бекітеді.

Негізгі құралдар бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы және құны бірдей шаруашылық мүліктің бір типті заттарымен , құрал – сайманнан тұрса, олар бухгалтерияда бір мүліктік карточкада жүргізіледі.

Бухгалтерияға келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдер нөмерін беріп мүлікті тізімге алады, Бұл мүліктерді бір ғана карточкада есепке алуға рұқсат етіледі.

Негізгі құралдар пайдалану процесінде табиғи және моральдық жағынан тозады. Негізгі құрал – жабдықтар уақытынан бұрын тозып кетпеуі үшін, оларды мезгіл сайын жөндеп тұру керек. Ұйымдастыру техникалық белгілеріне қарап, жөндеуді күрделі және жай (ағымды) етіп бөлінеді.

Күрделі жөндеу деп негізгі құралдардың обьектісін тұтастай алғандағымен салыстырғанда тозу мерзімі азырақ жекелеген бөліктерін қалпына келтіруді айтады.

Ағымды жөндеу дегеніміз негізгі құралдарды жұмыс жағдайында ұстап тұру үшін оның тозған детальдарын ауыстыру немесе жөндеу болып табылады.

Материалдар – жөндеуге жұмсалған материалдардың қосалқы бөлшектердің және басқалардың құны. Материалдар өндірістік шығындарға нақты өзіндік құны бойынша қосылады.

Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу-жөндеу жұмысы үшін есептелген еңбекақы сомасы.

Еңбекақыдан есептелінген аударымдар – жұмысшылырдың еңбек – ақысынан белгіленген процентпен мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыруға, зейнетақы мен қамтамасыз етуге арналған және басқа да қорларға аударылады.

Электр энергиясы, жылу, газ, бу-жөндеу цехтарының технологиялық және басқа қажеттіліктеріне электр энергиясының, жылудың, газдың, будың шығыны.

Қосымша шығындар – жөндеу цехтарының жалпы өндірістік мақсаттағы шығындары.

Егер кәсіпорын жөндеу қорын құратын болса, онда ол ай сайын жөндеудің барлық түрі үшін осы қорға жылдық қаржылық 1/12 мөлшерінде аударымдар жасалады.

Жөндеу қорына аударымдар жасалса, онда 126,811,821,934,945 – шоттары дебеттеледі де, 686 –шы “Басқадай есептелген шығыстар” шотының “Жөндеу қоры” деп аталатын аралық (субшот) шоты кредиттеледі.

Жалгер – кәсіпорын негізгі құралдарға кеткен шығындарын келісілген шарт жағдайына сай етіп көрсетеді, жөндеу жұмысының аяқталуына қарай мына шоттарға есептен шығарылады.

• Егер де келісім-шарт жағдай бойынша жалға алушы кәсіпорын өз қаражатын есебінен өтсе, онда 821 шоты дебеттеліп , 671 920 шоттары кредиттеледі.
• Егер де келісім-шарт жағдайы бойынша бұл шығынды жалға беруші кәсіпорын отесе,онда ол кезде 334 “Басқа да” шоты дебетеліп, 671, 920 шоттары кредиттеледі.
• Егер де жалға алушы кәсіпорын , жалға беруші кәсіпорынға алдағы кезіңдегі берешегінің есебіне өтесе, ол кезде 687 “Басқа да “шоты дебеттеліп 671,920 шоттары кредиттелді.

Шаруашылық жасаушы субъект үшін өзінің қаржылық жағдайын және төлем қабілеттігін бағалай келіп, өз меншігіне сатып алғанша, басқа субьектілерден негізгі құрал обьектілерін уақытша пайдалануға, яғни жалға алған тиімді болуы мүмкін.

Жалгерлік несие № 7 “Жалгерлік есеп” деп аталатын бухгалтерлік есептің стандартымен ұйымдастырылып реттеледі және соған сәйкес жал мерзіміне байланысты қаржылық және ағымдағы болып бөлінеді.

Ағымдағы жалгерлік деп қаржылындырылатын жалгерліктен басқа кез-келген жалгерлік түрін айтады. (16,19,13)

Қаржыландырылатын жал өз мәні бойынша жалға алушының несиенің ұзақ мерзімге алынатын несиелердің нысаны болып табылады.

Шартты жүргізуші субъект қолданылып жүрген заңдарға сай, өзіне тиісті үйлерді, ғимараттарды, құрал-жабдықтарды, көлік құралымен, құрал-саймандарын басқа субьектілерге беруге, айырбастауға, жалға беруге, уақытша , тегін пайдалануға беруге, сондай-ақ баланстан шығарып тастауға болады.

Есептен шығаруға жұмсалған, сондай-ақ жоюдан және үйлерді, ғимараттарды бұзғанда, құрал-жабдықтарды бөлшектенгеннен түскен материалдардың құндылықтардың бағасы актінің “Объектіні есептен шығару нәтижелерінің есебі” деген бөлімінде қарастырылады.

Баланстан автокөлік құралдарының барлық түрін есептен шығару “Автокөлік құралдарын есептен шығару актісінде” көрсетіледі.

Актіні комиссия екі дана етіп дайындап, субектінің басшысы немесе өкілетті уәкілі бекітеді.

Өндіріс процесіне еңбек құралдарына қатар өндірістік босалқы қорларын еңбек заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары өндіріс процесіне бірақ рет қатысады және олардың құны өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өндірістік құның құрайды.

Тауарлы  материалдық босалқылар келесідей активтер түрінде болады:

  өндірісте пайдалануға немесе жұмыстармен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар қосалқы бөлшектер және басқа материалдар, аяқталмаған өндіріс субьект қызметі барысында сатуға шығарылған дайын өнім тауарлар.

Материалдаық босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 20 “материалдар” бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары пайдаланылады. Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетиккалық шотар кіреді:

201 “шикізат және материалдар”, 202 “сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялармен бөлшектер, детпльдар”, 203 “отын” , 204 “ыдыс және ыдыстық материалдар”, 205 “қосалқы бөлшектер”, 206 “басқа материалдар” , 207 “қайта өндеуге берілген материалдар”, 208 “құрылыс материалдары”

Материалдардың дұрыс есебін ұйымдастырудың басты алғы шартты: оларды дұрыс бағалау болып табылады.

Өндіріс запастарын шығысымен түсімі бойынша жасалатын алғашқы құжаттар материалдардың есептік ұйымдастырудың негізі болып табылады. (16,19,13)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріс ордері төменде келтірілген.

 

 

Тауарлы материалдық қорды босатқанда рәсімделетін құжаттар.

Кәсіпорынның қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқада шаруашылық қажеттілігі үшін цехтарға, сондай-ақ сыртқа өңдеуге немесе артығын сатуға босатқан кезде пайдаланады.

Материалдың шығысы мынадай құжаттар бойыынша рәсімделеді:

Лимиттік – жинақтама картасы; материалды айырбастауға арналған талап актісі; материалды босатуға арналған талап накладнойы.

Лимиттік – жинақтама картасы — өнімді дайындауда өздіксіз пайдаланылатын құндылықтарды босату, сондай-ақ өндіріс қажеттілігіне керек құндылықтарды босатудың белгіленген лимиттерін сақтауға, ағымдағы және қоймадағы материладық қорларды бақылауға және оларды есептен шығаруға негіз бола алатын құжат.

Материалды айырбастауға арналған талап – актісі. Бұл құжат қорлардың белгленген лимитен артық босатылуын немесе олардың ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай-ақ қоймадан қорларды шығаруға негіз болып табылады.

Материлады босатуға арналған талап накладнойы. Босалқыларды   субьектінің өз ішіндегі қозғалысына олардың кәсіпорынның аумағына тыс жердегі шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа меекмелерге босатуды есепке алғанда пайдаланады. (16,19,13)

Қоймадағы материалдың босалқыларды есепке алуды материалдың жауапты адамдар немесе олардың келісімімен жұмысын атқаратын есепшілер материалдарды есепке алу үшін арналған карточкаларында жүргізеді.

Босалқылардың әрбір номенклатуралық номеріне жекелеген карточкалар ашады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.

Алған карточкаларда қойма материалдың сақталатын орнын (стелаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттер толтырады. Карточкаларға жазбалар құжаттардың  негізінде жазылады.

Қоймадан түскен құжаттар жік – жігімен жинақталып, жөнелту қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы мәліметтерімен  салыстырады.

Салыстырудан кейін құжаттардың деректер ікәсіпорындар белгіленген есеп топтары бойынша (материалдар, ағаш материладары) материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде топтастырылады, ол тауарлы-материалдық құндылықтар кірісімен шығысы бойынша 20 “материладар”бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материладар топтары бойынша жүргізіледі. Бұл тізімдеме материалдардың әрбір тобы бойынша өткен айдағы тізімдемеден келесі айдың басындағы қалдығы ағымдағы құжатарындағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша материалдардың кірісімен шығысы сомалық сипаттамасы көрсетіледі және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шотьмен материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады. (16,19,13)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жинақтаушы ведомысы қойма мен бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру үшін пайдаланылады, ол материалдар есебінің карточкасы мен материалдардың қалдық кітабы бойынша жүргізіледі.

Материалдардың қадық кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін пайдаланылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі; қойма менгерушісі есепті  жылдың аяғындағы материалдың құндылықтардың қалдықтарын оған түсіріп, өз қолын қойып оны растайды.

Тікелей алғашқы құжаттардың көмегімен тауарлы материалдық запастардың тиімді пайдалануын және сақталуын, қозғалысын алдын ала ағымдағы және келешектегі бақылау жүзеге асырады.

Тауарлы материалды запастарын түсімін құжатпен рәсімдеу. Тауарлы материалды қорларды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін; жабдықтаушының қоймасынан , материалды жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан тауарлы материалдық қорларды кірістеуге мына құжаттар негіз болып саналады:

• Шот фактура, онда ; қатар нөмері мен күні , атауы және жабдықтаушымен тауарлы материалдық қорларды сатып алушының салық төлеушінің, қосылған құн салығын есепке қою туралы куәлік нөмері, әкелінген тауарлы материалдық қорлардың атауларымен саны, құны, акцизделетін тауарлы материалдық қорлардың сомасы;
• Тауарлы транспорттық наклодной;
• Тауарды дайындап алған материалды жауапты тұлғаның жазған наклоднойымен құжаттары, атап айтқанда кіріс ордері, жабдықтаушылардан немесе өндеуден түскен запастарды есепке алу үшіни пайдаланылады. Ол бір ғана данадан жазылады және ол жауапты тұдғадан материалдар қоймаға келіп түскен кезде толтырылады. (16,19,13)

 

• Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайын талдау.

 

Нарықтық  қатынастар жағдайында  кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдауын маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың   тәуелсіздікке  ие болуы мен, сондай –ақ   олардың меншік иелері,  жұмысшылар, серіктестер және басқа да  контр агенттер  алдында өзінің  өндірістік кәсіпкерлік  қызметінің нәтижелері  үшін  толық жауапкершілікте болуы мен байланысты.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау  жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын , “ қаржылық жағдай ’’ дегеніміз   немесе , қаржылық жай-күйі  дегеніміз не , соны анықтап алғанымыз жөн . Соңғы жылдары шығарылған  арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндірілед.

     Профессор А. Д .  Шеремет  кәсіпорынның қаржы жағдайы  қаржыны тарату пайдалану  және оны қалыптастыру  көздері мен сипатталады деп жазған.

   Профессор  К. А. Русак  бұл ұғымды былайша анықтайды:  “Кәсіпорынның қаржылық жағдайы  қаржы ресурстарын жасау, тарату, пайдаланумен  сипатталады.’’ Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы  кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық  және басқа да  қызмет түрлері үшін  қажетті қаржы  ресурстармен  қамтамасыз етілуі және оларды мақсатқа сай , тиімді тарату  және  пайдалану мен , сондай-ақ  басқа шаруашылық   субьектілер мен  қаржылық қарым –қатынаста болу, төлемқабілеттілігі  және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі  оның қаржылық жағдайының  жақсылығын көрсетеді.

     Профессор  К. И.  Балабанов “ Кәсіпорынның қаржылық жағдайы – бұл оның  қаржы бәсекелестік   қабілеттілігінің сипаттамасын , қаржы ресурстары мен  капиталды пайдалану , мемлекет алдында және  басқа шаруашылық  субьектілерінің алдында  өз міндеттемелерін орындау.  Кәсіпорынның қаржылық  жағдайын талдаудың  келесі түрлерін жүргізеді :  табыс пен рентабельділік , қаржылық тұрақтылық , несие қабілеттілігі , капиталды пайдалану , валюталық өзін-өзі  өтеу’’ деп жазды.

 Сондай-ақ кәсіпорынның  қаржылық жағдайы бұл  бірқатар көрсеткіштермен  сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін  кешенді түрде бағалау.

Сонымен кәсіпорынның  қаржылық жағдайы  осы кәсіпорынның  белгілі бір кезеңдегі  қаржылық тұрақтылығын және оның шаруашылық қызметін үздіксіз  жүргізуі мен  өзінің қарыз міндеттемелерін   уақытылы өтеу үшін  қаржы ресурстарымен  қамтамасыз етілуін көрсетеді. Осылайша қаржылық жағдай,  кәсіпорынның бәсекелестік  қабілетін және оның   іскерлік қарым- қатынастағы  потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және оның  серіктестерінің қаржылық  және басқа да қатынастар  тұрғысындағы экономикалық  қызығушылықтар қаншалықты дәрежеде  кепілдендірілгенін бағалайды. (16,19)

     Кәсіпорынның қаржылық  жағдайының обьективті  дұрыс бағасын алудың  ең жақсы тәсілі , бұл талдау, ол  кәсіпорынның даму бағытын  бақылауға, оның шаруашылық   қызметіне кешенді түрде баға  беруге мүмкіндік береді  және осындай жолмен басқарушылық  шешімдерді өңдеу мен  кәсіпорынның өзінің өндірістік  қызметін атқарады.

Кәсіпорынның қаржылық  жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарады.

      Баланс  дегеніміз субьектінің қаржылық жағдайына баға беру үшін және оның қаржы ресутарының құрамымен құралу көздері жөнінде жинақталған мәліметтерді айтамыз.  [16]

      Баланс көптеген маңызды қызметтерді атқарады.

. Баланс меншік иелерін шаруашылық субьектінің мүліктік жағдайымен таныстырады және сол  арқылы олар бұл субьекті нені иеленеді, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсіпорын жақын арада үшінші жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақтай ала ма,соны білдіреді .

. Басшылар кәсіпорынның басқа ұқсас кәсіпорын жүйесіндегі өз орны, таңдап алынған стратегиялық бағытының  дұрыстығы туралы, ресустарды пайдалану тиімділігінің салыстырмалы сипаты және кәсіпорынды басқару бойынша әртүрлі сұрақтарға шешімдер қабылдау туралы түсінік алады .

. Баланстың  мазмұны, оның ішкі қолданушылары сияқты сыртқы қолданушыларға да пайдалануға мүмкіндік береді. Мысалы аудиторлар [9]

 жұмыс процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін өз  тексеру жұмысын жоспарлауда, сондай-ақ тұтынушының  сыртқы есеп берудегі есеп жүйесінде мұмкін болатын, әдейі жасалынған және әдейі жасалынбаған қателіктер аумағындағы әлсіз жақтарын  шығару  үшін көмек алады, ал талдаушылар қаржылық талдаудың бағытын анықтайды.

      Баланс ақпараттары негізінде сыртқы қолданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктесі ретінде жұмыс жүргізудің мақсатқа сәйкестігі және оның шарттары туралы шешімдер қабылдай алады, өз салымдарының мүмкін болатын тәуекелдіктерін және басқа шешімдерді бағалайды.

 

Көрсеткіштердің аты.	Код.	Табыстар.	Шығындар.
1.	2	3	4
1.Негізгі қызметтен алынатын табыс.	010	9430
2.Сатылған өнімнің (жұмыс,қызмет)өзіндік құны.	015		9425
3.Жалпы табыс.	020	5
4.Кезең шығындары. ·        Жалпы  және әкімшілік шығындар. ·        Пайыздарды төлеу шығындары. ·        Сату бойынша шығындар.	025 030 035
5.Негізгі қызмет бойынша шығын.(табыс)	040
6.Негізгі емес қызмет бойынша табыс(шығын)	045
7.Салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметтен алынған табыс.(шығын)	050
8.Табыс салығы.	055		1,5
9.Салықсалынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен алынған табыс(шығын)	060
10.Төтенше жағдайдан болатын табыс(шығын)	065
11.Таза табыс.(шығын)	070	3,5

 

“Шардара жолдары “ЖШС-нің қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есебі.                                  

                                                                                                               2004ж (мың,тг.)

“Шардара жолдары” ЖШС-нің қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесін талдайтын болсақ жыл соңында негізгі қызметтен алынатын табыс 9430 мың тг болған.Ал сатылған өнімнің өзіндік құны 9425мың тенгені құраған.Жалпы табыс 5 мың тенге .Шаруашылықтың кезең шығындары 0 мың тг болған. Жалпы және әкімшілік шығындар 0 мың тг, пайыздарды төлеу шығындары 0 тг болып отыр.Сату бойынша шығындар 0,негізгі қызмет бойынша шығын 0 мың тг, негізгі емес қызмет бойынша шығын 0 мың тг, салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметтен алынған шығын 0, салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен алынған  шығын 0 мың, таза табыс 3,5 тг-ні құрап отыр. (16,19)

 

2.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің негізгі және айналым қорларының аудиті.

 

Аудиттің түрлерін зерттеудің методикалық жағынан өте зор маңызы бар. ¤йткені аудитті қандай түрлермен жүргізу және олардың әр-бір жағдайларда тигізетін әсерлерін анықтау қажет. Осыған орай аудит төмендегідей түрлерге жіктеледі:

         1 Кәсіпорындар бойынша-ішкі және сыртқы

         2 Заңдылығы бойынша-міндетті және бастамашылық

         3 Объектіні аудиторлық жұмыспен қамту бойынша-толық және ішінара.

         Бастамашылық аудит соған қажетті тапсырысшылардың тапсыруы бойынша жүргізіледі, егер бұл тексеру заң жүзінде көрсетілмесе. Мұндай тексерудің көлемі клиенттердің талабына байланысты.

         Міндетті аудит заңда көрсетілген және кәсіпорынның өздерінің қаржы-шаруашылық жұмыстарын тексеру үшін аудиторлардың немесе аудиторлық фирмаларды шақыруға міндетті.

         Сыртқы аудит аудиторлық фирмалармен немесе жеке аудиторлармен шарт бойынша кәсіпорындардың қаржы отчетының дұрыстығын және қаржы мүмкіншіліктерін тәуелсіз түрде бағалау үшін жүргізіледі.

         Жалпы алғанда ішкі аудиттің орындалатын жұмыстарының саны өте көп. Бухгалтерлік құжаттардың дұрыс орындалуымен барын тексерумен қатар, ішкі аудит әкімшілік тәртіптің сақталуын, бұйрықтар мен үкімнің орындалуын тексереді және тауарлыф материалды құндылықтарды, негізгі құралдарды түгендеу жұмысын ұйымдастырады т.с.с. Ішкі аудиттің міндеті мен мақсаты және орындалатын жұмысы кәсіпорын бастығының талабына сай жүргізіледі. Сонымен қатар кәсіпорын бастығының ұсынысы бойынша ішкі аудиттің жұмысы ұйымдастырылады. Осы жоғарыда айтылғандарға қарай сыртқы және ішкі аудиттің жұмыстарының бір-бірімен айырмашылығы олардың объектілері, бағыты, міндеті, мақсаты және жауаптылығы бойынша.

         Аудиторлық жұмысты аудиторлар немесе аудиторлық фирмалар тапсырыс берушілермен (клиенттер) шарт бойынша жүргізеді.

         Кіммен шарт жасалынды («Орындаушы», «Тапсырыс берууші»).

1. Шарттың мақсаты және төлеу тәртібі.
2. Жұмыстың құны және төлеу тәртібі.
3. Екі жақтың жауапкершілігі.
4. Құпиялығы.
5. Таласты шешу жолдары.
6. Белгіленген мезгілден бұрын шартты тоқтату.

Шарттың орындалатын уақты және жұмысы   аудиттің  орындалуынан едәуір бұрын басталады. Егер аудиторлық қызметке келісім есеп беру кезеңінің (жылының) басында жасалса, онда аудит кезеңі сол жылдың соңына және келесі жылдың басына өткізіледі. Бұл кезеңге қатысты уақыт ішінде аудитор өзіерінде аударым алушының атын, оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа

болса, онда ол орналасқан банктың атымен нөмірін

тапсырмаға қаражат алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім,

  кәсіпорындарға жолданған әр-бір аударым алушы бойынша барлық аударымдарды жалпы сомасына төрт дана етіп жазылатын төлем құжаттары келіп түскеннен кейін төлейді. (9,18)

 тұтынушыға қызмет көрсету іс жүзінде қалай жүзеге асатындығы туралы).

Алдын ала танысу. Бұл жұмыс басталғанға дейін өз талаптарымен бірге фирманың қатысуын шамалайды. Аудитор өндірістің жүргізілуі мен, қызметкерлермен, тауарлы – материалды құндылықтардың сақталу орнымен, құрал – жабдықтар және оларды қорғаумен қамсыздандырумен, ұйымның жалпы құрылысы мен (кәсіпорын, бөлімше, цех бөлімдерімен), өндірістің деңгей жағдайымен танысады. Аудиттың бұл фазасында көзбен шолып байқаудан басқа аудит әртүрлі сұрақтар (анкета, интервью) қоя алады.

Кәсіпорындармен ұйымдардың ұлғайюымен байланысты олар аудиторлық қортындыларды акционерлермен салық инспекцияларымен жалпы жиналысында талқылауға міндетті, аудиторлық фирмалардың клиенттер саны бір қалыпты өсіп келеді, сондай – ақ ең көп тараған  қызмет түрлерін жүзеге асырады.

Аудиторлық тексеруді өткізу тәртібі тексеруден өткен кәсіпорын қызметі және ұйым деңгейінен кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті жүргізу туралы аудитордың хабардар болуы дәрежесіне қатысты болып келеді. Кәсіпорынмен танысу кезінде шаруашылық жұмыстардың көлемін және алғашқы құжаттардан жазылып алынған белгілі санын, ең алдымен тәртіп бойынша түгелдей тексеруден өткізілуі үшін соңғы құжаттарды анықтау қажет.

Кәсіпорынды, материалды құндылықтардың сақталу орнын қарап, өндіріс цехтарының орналасуымен танысуы қажет. Өндірістік кооперациялар бойынша кәсіпорындардың байланыстарды үйренуі, сатып алушылармен жеткізіп берушілердің қайда тұрғанын білу, олармен шаруашылық келісімдерді бақылау мен олардың арасындағы және тексерілген кәсіпорындардың есептерінің ұқыпты жүргізілуінің өте маңызды мағынасы бар. Кәсіпорын қызметі мен үйренуі туралы ақпараттарды жинақтаған соң аудитор жұмыс жоспарын құрады және онымен кәсіпорын басшылығын таныстырады.

Аудит жұмысын жоспарлау. Кезкелген тиімді жұмыс алдын ала нақты жоспар немесе бағдарлама құруды талап етеді. Қазақстандық стандартты 7 аудиті бойынша аудитор жұмысын тексеру кезінде тиімді сапалы және белгіленген уақытта орындалу қажеттілігін жоспарлау белгіленеді. Аудит бойынша жоспардың түрімен мазмұны беделді аудитор арқылы жұмыс көлеміне, аудиттің күрделілігіне, техникалық және арнайы әдістемелік қабылдауға тәуелді болып өзгеру мүмкін.

Тексерудің жалпы жоспары аудитормен оның клиент қызметі туралы білімінің болуының олардың тіркелу саясатына және ішкі бақылау жүйесіне қабылдануы туралы, күтілген сенімнің ішкі аудитке (қабылдануы туралы) құрылып, бекітілуін, орындалуға тиісті мазмұнының бағдарламалануы мен оның анықталуын, аудиторлық процедуралар көлемі мен жүргізілу уақытын; орындаушы жұмыс координациясын алдын ала қарастыру үшін құрылу керек.

Аудит бағдарламасының мазмұнына көбірек тоқталып өтейік. Егер тексеруді бірнеше мамандар өткізетін болса, кәсіпорын спецификациясы, тексерудегі жұмыстың көлемі мен күрделілігі әр кезеңде аудитті жүргізу барысындағы нақты қадамдар мен аудиторлар арасындағы міндеттерді дұрыс бөлуді талап етеді. (9,18)

Осы мақсатпен бригада басшыларымен мынадай көрсеткішті білдіретін тексеру бағдарламасы құрылады:

Аудит мақсаты. Бұл өте маңызды мағына, өйткені ол аудитор кәсіпорынға келісімен клиентімен таныстырады және өткізілетін тексерудің қандай пайда әкелетінін түсіндіреді.

Аудит мақсаты мыналар болуы мүмкін:

тіркеу жағдайындағы тәжірибе нәтижесі; жылдық қаржы есебінің көрсеткіштерін дәлелдейтін тексерулер; акция және құнды қағаздардың эмиссиялық мәліметтерін дәлелдеу; кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының нығаюы жөніндегі өңдеу ұсыныстары; экономика және қаржы құқы салаларындағы жаңа заң шығару актілері бойынша кеңестер беру және т. б.

Аудиторлық тәуекел – бұл аудитор өзіне алуға әзір кәсіпорынды құрылған тәуекел деңгейі, және аудитор тұжырымының жағымды ұсыныстарымен аудит аяқталғаннан кейін соңғы қаржылық есептерде болатын кемшіліктерді табуға бел буушы. Ол өзіне үш құрамдас бөлікті қосады: ажырамайтын тәуекел, ішкі бақылау тәуекелі және бөлінбейтін тәуекел.

Ажырамас тәуекел – бұл ішкі бақылаулардың қатысуынсыз кеткен қателіктердің қаржы есебін дәлелдеу.

ішкі бақылау тәуекелі – бұл жұмыс түрлері немесе қалған есептердегі қателіктерге қатысты, олар тіркеу жұмысының және ішкі бақылаудың көмегімен жеке немесе жинақтық қателердің айқындалуы мен түзетуін реттеу мүмкін. Бөлінбейтін тәуекел – бұл тексеру процедуралары қалған есептер немесе егер кейбір қателіктері болса реттейтін жұмыс түрлеріндегі бұрмалаушылықтарға жол бермейтін тәуекел.

тексеруге қатысты кәсіпорынның негізгі жұмыс 

 

  Аудитор мен клиент өздерінің атқаратын қызметі (міндеті) жөніндегі жүмыстарды бекітілген шарт бойынша жасайды. Оған жататындар:

1.Кіммен шарт жасалынды (“Орындаушы”, “Тапсырыс беруші”).

Шарттың мақсаты және төлеу тәртібі.

Жұмыстың құны және төлеу тәртібі.

Екі жақтың жауапкершілігі.

Құпиялығы.

Таласты шешу жолдары.

Белгіленген мезгілден бұрын шартты тоқтату.

Шарттың орындалатын уақыты және істері.

Аудитордың жұмысы ол ұйымдастырылған процесс. Жұмысыты ұйымдастыру үшін оған белгілі кезеңдер қажет және де құжаттарды тәртіпке келтіру мен оларды өңдеу т.б. жұмыстар. Міне, осы айтылған жұмыстарды іске асыру үшін аудиторлар тәжірибе жүзінде төмендегідей кезеңдерде пайдаланылады:

Жалпы зерттеу.

Алдын ала танысу.

Аудит жұмысын жоспарлау.

Жүйелі түрде зерттеу.

Аудит жұмысын орындау.

Аудиттің нәтижесі бойынша отчет немесе қорытынды жасау.

Жалпы зерттеу. Аудитордың клиенттермен жұмысы аудиттің орындалуынан едәуір бұрын басталады. Егер аудиторлық қызметке келісім есеп беру кезеңінің (жылының) басында жасалса, онда аудит кезеңі сол жылдың соңына және келесі жылдың басына өткізіледі. Бұл кезеңге қатысты уақыт ішінде аудитор өзінің кәсіпорын туралы пікірін жинақтайды, мынадай іс белсенділігінің салалары оқытады:

• маркетинг (фирманың клиентуралық базасының қандай екендігі).
• материалды техникалық қамтамасыз ету (қажетті өндірістік ресурстарды сатып алудағы жағдайлардың қалай жасалатындығы туралы).
• зерттеу қызметі ( жобалы – конструкторлы және көлемдеу – жоспарлау шешімдеріндегі, құрылыс несие өнеркәсіп өндірісі ұйымдарындағы технология және техниканы жасауды жетілдіру қалай жүргізілетіндігі).
• өндіріс (өндіріс процесіндегі ұйымдық – техникалық сипаттамалар туралы).
• өнімдерді өткізу (өнімдерді тиеу дайын құрылыс объектілерін эксплутацияға беру және тұтынушыға қызмет көрсету іс жүзінде қалай жүзеге асатындығы туралы).

Кәсіпорындармен ұйымдардың ұлғаюымен байланысты олар аудиторлық қорытындыларды акционерлермен салық инспекцияларының жалпы жиналысында талқылауға міндетті, аудиторлық формалардың клиентер саны бір қалыпты өсіп келеді, сондай – ақ ең көп тараған қызмет түрлерін жүзеге асырады.  (9,18)

Аудиторлық тексеруді өткізу тәртібі тексеруден өткен кәсіпорын қызметі және ұйым деңгейімен кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті жүргізу туралы аудитордың хабардар болуы дәрежесіне қатысты болып келеді. Кәсіпорынмен танысу кезінде шаруашылық жұмыстардың көлемін және алғашқы құжаттардан жазылып алынған белгілі санын, ең алдымен тәртіп бойынша түгелдей тексеруден өткізілуі үшін соңғы құжаттарды анықтау қажет.

Кәсіпорынды, материалды құндылықтардың сақталу орнын қарап, өндіріс цехтарының орналасуымен танысуға қажет. ¤ндірістік коорпорациялар бойынша кәсіпорындардың байланыстарды үйренуі, сатып алушылармен жеткізіп берушілердің қайда тұрғанын білу, олармен шаруашылық келісімдерді бақылаумен олардың арасындағы және тексерілген кәсіпорындардың есептерінің уқыпты жүргізілуінің өте маңызды мағынасы бар. Кәсіпорын қызметі мен үйрену туралы ақпараттарды жинақтаған соң аудитор жұмыс жоспарын құрады және онымен кәсіпорын басшылығын таныстырады.

Аудит жұмысын жоспарлау. Кезкелген тиімді жұмыс алдын ала нақты жоспар немесе бағдарлама құруды талап етеді. Қазақстандық стандартта 7 аудиті бойынша аудитор жұмысының тексеру кезінде тиімді сапалы және белгіленген уақытта орындалу қажеттілігін жоспарлау белгіленеді. Аудит бойынша жоспардың түрімен мазмұны беделді аудитор арқылы жұмыс көлеміне, аудиттің күрделілігіне, техникалық және арнайы әдістемелік қабылдауларға тәуелді болып өзгеруі мүмкін.

Тексерудің жалпы жоспары аудитормен оның клиент қызметі туралы білімінің болуының олардың тіркелу саясатына және ішкі бақылау жүйесіне қабылдануы туралы, күтілген сенімнің ішкі аудитке (қабылдануы туралы) құрылып, бекітілуін, орындауға тиісті мазмұнының бағдарламалануы мен оның анықталуын, аудиторлық процидуралар көлемі мен жүргізілу уақытын; орындалушы жұмыс координациясын алдын ала қарастыру үшін құрылу керек.

Аудит бағдарламасының мазмұна көбірек тоқталып өтейік. Егер тексеруді бірнеше мамандар өткізетін болса, кәсіпорын спецификасы, тексерудегі жұмыстың көлемі мен күрделілігі әр кезеңде аудитті жүргізу барысында нақты қадамдар мен аудиторлар арасындағы міндеттерді дұрыс бөлуді талап етеді.

Осы мақсатпен бригада басшыларымен мынадай көрсеткішті білдіретін тексеру бағдарламасы құрылады.

Аудит мақсаты. Бұл өте маңызды мағына, өйткені ол аудитор кәсіпорынға келісімен клиентімен таныстырады және өткізілетін тексерудің қандай пайда әкелетінін түсіндіреді.

Аудит мақсаты мыналар болуы мүмкін:

♦ тіркеу жағдайындағы тәжірибе нәтижесі; жылдық қаржы есебінің көрсеткіштерін дәлелдейтін тексерулер; акция және құнды қағаздардың эмиссиялық мәліметтерін дәлелдеу; кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының нығаюы жөніндегі өңдеу ұсыныстары; экономика тжәне қаржы құқық салаларындағы жаңа заң шығару актілері бойынша кеңестер беру және т.б.  (9,18)

Аудиторлық тәуекел – бұл аудитор өзіне алуға әзір кәсіпорын құрылған тәуекел деңгейі, және аудитор тұжырымының жағымды ұсыгныстары мен аудит аяқталғаннан кейін соңғы қаржылық есептерде болатын кемшіліктерді табьуға бел буушы. Ол өзіне үш құрамдас бөлікті қосады: ажырамайтын тәуекел, ішкі бақылау тәуекелі және бөлінбейтін тәуекел.

Ажырамас тәуекел – бұл ішкі бақылаулардың қатысуынсыз кеткен қателіктерді қаржы есебін дәлелдеу.

♦ ішкі бақылау тәуекелі – бұл жұмыс түрлері немесе қалған есептердегі қателіктерге қатысты, олар тіркеу жұмысының және ішкі бақылаудың көмегімен жеке немесе жинақтық қателіктердің айқындалуы мен түзетілуін реттеу мүмкін. Бөлінбейтін тәуекел – бұл тексеру процедуралары қалған есептер немесе егер кейбір қателіктер болса реттейтін жұмыс түрлеріндегі бұрмалаушылықтарға жол бермейтін тәуекел.

♦ тексеруге қатысты кәсіпорынның негізгі жұмыс бөлімшелері мен тіркеу объектілері. Тексеру бағдарламасында аудитті жүргізуде зерттелетін жұмыс бөлімшелері көрсетіледі.

♦ тексеру сипаттамасы (түгелдеу, сұрыптау және көзбен шолып тексеру), әрбір тексерілген бөлімшедегі тексерудің түгелдеу не сұрыптау түрі екекндігін анықтау қажет. Түгелдей (дерлік) тексеру касса байланыстарында банк құжаттарында (алдын ала ақы) аванс есептерінде жүргізіледі. Ал еңбек ақы не материалды жәрдем жөніндегі алғашқы құжаттарға қатыстыларға бір қалыпты сұрыптап тексеруді жүргізуге болады.

 ♦ бригада мүшелерінің міндеттерін нығайту. Егер тексеруді аудитор бригадалары жүргізетін болса, онда осы не басқа аудитор оны анықтау қажет. Бұл жерде алдынғы тексерулердегі шеберлікпен ептілікті ескере кету қажет.

♦ тексерудің ұзақтылығын болжау. Аудиторлық тексерудің ұзақтылығы түрліше болуы мүмкін, алайда, тәжірибе көрсеткендей, екі апталық интенсивті жұмыс ұзаққа созылған апта ішінде едәуір аз дәлдігі бар және пайдасы аз нәтижелер әкеледі.

Жүйелі оқу. Бұл ақпараттың тобы мен көлемін анықтауға және оларды қайта өңдеуге мүмкіндік береді және осы негізде: шешім қабылдау құқы және аудиторды қызықтырушы кәсіпорын қызметі аспектісіндегі бұл шешімдердің жауапкершілігі кімге жүктелгенні туралы тұжырым дасайды. Аудитор мен қарастырылған мәселелердің мұндай орталықтары: тәуелді кәсіпорын басшылары, оның орынбасарлары, бас бухгалтерлер, бөлім бастықтары және т. б. болуы мүмкін; жауапкершілік орталығынан топтың қай бағытқа бағытталғанын, олардың жарым жолда бұрмаланбауын; жауапкершілік орталығынан шыққан бұйрықтар мен шешімдердің орындаушылар арасындағы негізгі қызметі қалай бөлінетіндігі.

Келтірілген ережелерді біздің көзқарасымызда, ақпарат тобының (жоғарыдан төменге) төмендегіш оқу жүйсіне енгізуге болады. Келесі ақпарат тобы төмен жоғарыға көтеріледі және өз жолында нысан өзгеруімен, содай-ақ қайта өңдеумен өайта жасау дәрежесінде дәлелденеді. Әсіресе бұл кәсіпорының жалпы ақпарат жүйесінде таралатын барлық ақпараттың 60 % — тен аса бөлігін қайта өңдейтін жүйе ретінде бухгалтерлік тіркеу жүйсіне түскен ақпаратқа қарсы. Бухгалтерлік тіркеумен қатар аудитор үшін құнды ақпарат көзі, тұмыс және материалды техникалық қамтамасыз ету және т. б. табылады.

Аудиттің орындалуы. Бұл аудитор процидураларының орындалу кезеңдері. Қаржы есебіндегі аудитті жүргізудің едәуір тиімді тәсілінің мақсатында мынадай аудит техникасын құру қажет:

♦ негізгі қорлардың материалды емес активтердің және күрделі қаржының аудиті;

♦ материалды құндылықтар аудиті;

♦ өндіріс шығының аудиті;

♦ дайын өнім және оның сату аудиті;

♦ ақша қоры, қаржы инвестициясы және есеп аудиті;

♦ қор айналым және қаржы нәтижелерінің аудиті.

Аудит нәтижесі жөнінде есеп құру. Аудитір аудит нәтижесінде есеп құрып, оны келісім бойынша тапсырыс берушіге белгілі бір мерзімге дейін береді. Аудитормен келісімнің орындалуы Қазақстандық № 5-і стандарты бойынша “Қаржы есебіндегі тексеру жөніндегі аудиторлық бітім” және сәйкес беру – қабылдау актісінің аудиторлық тұжырымымен анықталады. Есептің формасы мен мазмұны мынадай принципке негізделеді. (9,18)

◊ есептің басқалардан ерекшеленетін атауы болуы керек, -есепте сәйкес жазба мен күні көрсетіледі;

◊ есепте аудит мақсатымен масштабы көрсетіліп, аудитор процидураларының шекарасы мен мәселесі жөнінде қабарлау қажет;

◊ егер аудитор есебі жариялануға ұсынылса, онда ол өзі негізделген қаржы құжаттарымен бірге жармялануы керек;

◊ есеп беруде қаржы құжаттары көрсетілуі керек (өзіне қатысты қызмет саласы яғни, күні, нормасы);

◊ аудитор есебінде аудит үшін заң шығарушы акт немесе басқа негіздемелер көрсетілуі тиіс;

◊ есептің және аудиттің стандарты жалпыға бірдей жұмыс әдістерімен сәйкес өткізілуі пайдаланушы түсінетіндей мәліметтер болуы керек;

◊ есеп беру пайдаланушыға қолдануына максималды тиімділік беру үшін белгілі тығыз уақытта ұсынылуы қажет;

◊ есептерде пайдаланылған қалыптасулар заңды негізде болып, түйіндер шектеулі немесе шектеусіз бола ма және соңғы жағдайларда, ол белгілі бір бағыттарда ғана шектеулі болып табылады ма, әлде “сәтсіз бе” дегендерге толық түсінік керек. Осы принціптермен қатар Қазақстандық 5 стандартта аудиторлық тұжырымның негізгі элементтері көсетіледі:

алғы сөз, басқа мүделермен жіберілген септерінен аудитор есебінің ерекшеленуі үшін “тәуелсіз аудитор” деп те аталады.

Тексеру жүргізу шарттарымен қарастырылған адресат:

Тұжырым әдетте не акционерге, не аудиторлық тексеруден өтетін есептің шарушылық кәсіпорынның бағытына арналады. Бастапқы немесе кіріспе бөлімде қаржы есебінің құрылған күнімен тексеру кезеңі көрсетілген аудитке итермелеген шаруашылық кәсіпорынның қаржы есебінің көрсетулері бар. Аудит бойынша ұлттық стандартта қабылдау  нәтижесінде аудиторлық бітімнің формасымен мазмұны ғана емес, оның варианттары да ерекше көрініс тапты. Бұрынғы екі вариантқа енді халықаралық әдіспен қатар оның 4 варианты қосылады:

шартсыз (үкімсіз)

шартты (үкімді)

бас тарту

теріс.

Аудит жүргізу үшін шаруашылық кәсіпорындары (тапсырушылар) аудит фирмаларымен немесе жеке аудиторлармен аудит шартын жасау қажет. Қалыптасқан тәртіп бойынша шарт жасаудан бұрын аудит фирмасы немесе жеке аудитор өз тарапынан міндеттеме – хат жазуға тиісті.

Аудитордың міндеттеме хаты өзінің тапсырушы атындағы жазбаша түріндегі беретін өз жауапкершілігін, алдына қойылған міндет – мақсаттарды орындау үшін көрсететін қызметіне анықтама беру. Аудит шартын жасаудан бұрын міндеттеме хатты тапсырушы өз тарапынан зерттеп, жан – жақты талқылап содан кейін ғана міндеттеме хаттың мазмұны ойынан шыққан жағдайда ғана аудит шартын жасауға келіседі.

Міндеттеме хаттың түрі және мазмұны тапсырушы талабына сәйкес әр түрлі болуы мүмкін, онда негізінде төмендегідей талаптар қойылады:

қаржы есебін тексерудің мақсаты:

тапсырушылардың тексеруге мәліметтердің дұрыстығына жауапкершілігі:

аудит жұмысының көлемі, ондағы аудитордың жұмыс бабындағы қолданатын заң құжаттары және ереже нұсқаулар, нормативтік құжаттар;

тапсырылатын аудит есебінің, аудит қорытындысының үлгісі;

жүргізілетін аудит жұмысының бағдарламасы;

аудит жұмысының төлем ақысы.

Аудит келісім – шартын мазмұны бірнеше бөлімнен тұрады:

Бірінші бөлімде екі жақтың реквизиті толық көрсетіліп, жауапкершіліктеріне анықтама беріледі. Мысалы, аудитор фирмасының аты, оның жауапты директоры, тапсырушы жағынан шаруашылық субъектісінің аты, оның жауапты қызметкерлері. (8,18)

Екінші бөлімде аудитор жауапкершілігі анықталады. Мысалы, аудит жұмысын орындау мерзімі, құжаттарға жауапкершілігі, коммерциялық құпиялықты сақтау тәртібі тағы сол сияқты аудитор міндеттері аталып көрсетіледі.

‡шінші бөлімде тапсырушының міндеттері анықталады. Мысалы, аудит жұмысын ұйымдастыру, қажет құжаттарды, есептерді уақтылы беру. Қажет болған жағдайда әртүрлі анықтамалар беру, қызметкерлерден түсініктемелер алып беру тағы сол сияқты көптеген міндеттерді орындау қажет.

Осы шартта, аудит жұмысының қорытындысын тапсырушыға өткізу тәртібі де қарастырылады. Міндетті түрде аудит шартына бірінші хаттама тіркеледі. Онда аудит жұмысына төлем нақты көрсетіліп екі жақ алдын – ала шартқа тіркеу құжатын анықтайды.

Шартта қажет болған жағдайда қосымша төлем жасау мүмкіндіктері келісу қажет. Оған бірден – бір себеп, аудит барысында шартта қаралған жұмыс кездесуіне немесе екі жақтың келісуі бойынша қосымша қызмет жасау анықталған жағдайда болады. Осындай себептермен бірінші жасалынған шарт қайта жасалуы мүмкін.

Аудит барысында шарттың орындалуын тоқтау, жою жағдайы кездеседі. Ол біріншіден тапсырушы жағынан аудит шартын тоқтау немесе жою талабы қойылуы мүмкін оған уақтылы төлем жасаудан бас тарту, өз ара акционерлер арасындағы келіспеушіліктер себеп болуы мүмкін.

Сол сияқты аудитор фирмасы жағынанда әртүрлі себептермен аудит шартын тоқтату немесе жою талабы қойылуы мүмкін. Оған себеп тапсырушы шарт талаптарын орындамаудан болады.

Аудит ұйымдарымен тапсырушылардың құқысы, мүндеті, жауапкершілігі Қазақстан Республикасының “Аудит қызметі туралы” заңда анық көрсетілген. Осы заңның 4 – бабында көзделген міндетті аудитті жүргізу шарты Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мезгілдерден кешіктірмей жасалады, бұл туралы кәсіпорын аумақтық салық ұйымын хабардар етеді.

Заңның  бесінші тарауында аудиторлар мен аудиторларлық ұйымдардың құқықтары, міндеттері мен жаупакершілігі аталынған, оның 17 – бабында аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың құқықтары жан – жақты қарастырылады, 18 – бабында олардың міндеттері анықталған.

Заңның алтыншы тарауында “аудиттелетін кәсіпорын құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, 21 – бабында олардың құқықтары, 22 – бабында міндеттері, 23 – бабында жауапкершілігі жан – жақты қарастырылған”.

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында шет ел аумағындағы фирмалардың бөлімдері – филиалдары жұмыс істейді. Олардың ішінде “Артур Андерсант”, “Эрнет энд Янг”, “Прайс Уотееран” тағы басқалары. Қазақстан Республикасында акционерлер бірлестігі “Казакстанаудит”, дербес аудит бірлестегі “Центраудит” тағы басқа көптеген аудит фирмалары және аудиторлар бар. (8,18)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытындылар

 

Қарастырылған тақырыпқа байланысты әдебиеттерге                                                                                                                                 

шолу және шаруашылық қызметін талдау нәтижелерінде келесі қорытындылар жасалды:

1. Серіктестік дамуының кепілі нарықтың қатынаста шаруашылық жүргізу механизмін игеру екенін дәлелдеді: Нарықтың бәсекелестіктің қалыптасуы манаполиялардың іс-қимылының мемлекет тарапынан тежеп реттеу: Баға бостандығы халық шаруашылығының басты саласы құрылыс сектордың дамуының бірден-бір жолы.
2. Әрбір серіктестіктің орының тиімді жұмыс істеуіне көптеген ішкі және сыртқы факторлар әсер етеді: Ішкі факторларды соның ішінде қызметкерлердің білімділік деңгейін, жұмыс сапасын ұжымның құрылымын серіктестік басшылары қадағалап реттей алатын болса сыртқы факторларының коньюктурасына бәсекелестердің экономиканың жалпы жағдайына серіктестік  басшылары тікелей әсер ете алады.
3. Серіктестіктің құқықтық-ұымдастыру формасын  таңдау кәсіп орын үшін маңызды мәселе болып табылады және кәсіп орының нарықты жағдада тімді жұмыс істеу оған тікеле баланысты.
4.       Серіктестіктің дамуы күнделікті өзгеріп жатқан нарыққа икемділігі жоғары болатын маркетингтік жоспарға негізделіп құрылған стратегиялық жоспарлар арқылы жетілдіруге болады.
5. Серіктестіктің маркетингтік істің жоғары дәрежеде  ұымдастырылуы оның нарыққа бейімделуі өндіріс тиімділігін артырудың алғы шарты.

          Жүргізілген зеттеулер боынша “Шардара Жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құрылыс жұмыстарын орындау саласы мен  халық шаруашылығымен тығыз байланысын ескере отырып мына ұсыныстарды айтуға болады:

• Серіктестікте қол жеткізуіне болатын мүмкүншіліктерін көрсетіп жіберген қателіктерді сипаттайтын маркетингтік жоспарды дайындау және құру;
• Контракт арқылы қаржыландырудың несиелік түрін ұсыну;
• Жұмысшыларды ынталандыру арқылы өндірістің тиімділік деңгейін көтеру өндірістік қуаттылығын пайдалану деңгейін 90 пайызға дейін жеткізу.
• Шетел серіктестіктерінің тәжірибелерін ескеріп жұмыстың қызметтің өзіндік құнындағы  шығындар үлесін  азайту арқылы  табысты  көбейту;
• Серіктестік клиенттерінің наразылық білдірген мәселелер бойынша шешім қабылдау;
• Материалдарды өндірушілер мен жасалатын келісім шартты жетілдіру;

 

                            Пайдаланылған әдебиеттер

 

1.Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы , Заң күші бар

“Бухгалтерлік есепке алу” туралы,1995,26.12 №1737

3.”Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”

Қазақстан Республикасының Салық Кодексі 2001 жыл 12 маусым №209-11

4.Қазақсатн Республиксының Азаматтық Кодексі(Жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы: Юрист , 2001. — 3096

5.Субьектілердің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары,1996

6.Бухгалтерлк есеп стандарты . Алматы ,1999

7.Әбдіманапов Ә.Ә  Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері . – Алматы : АЙАН,2001

8.Байдаулетов А.А  Аудит . – Алматы,2004

9.Дюсембаев К.Ж.,Егембердиева С.К.,Дюсембаев З.К.  Аудит и анализ финансовой отчетности . Алматы : Қаржы- қаражат , 1998

10.Ержанов М.С.,Ержанова А.М.  Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция сцетов . – Алматы: Ержанов и К,2003

11.Кеулімжаев Қ.К.. Корреспонденция счетов . – Алматы: БИКО,2000

12.КеулімжаевҚ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А.,Жантаева А.А. Қаржылық есеп – Алматы :Экономика,2001

13.Кеулімжаев Қ.К.,Тулегенов Э.Т.,Байдаулетов М.Б.,Құдайбергенов Н.А. Субьектінің қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы.Алматы: — Экономика, 1998

14.Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А.  Бухгалтерлік есеп принциптері .Алматы: -Экономикс,2003

15.Назарова В.А. Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп:Алматы,Экономика,2005

16.Радостовец В.К.,Ғабдуллин Т.Ғ.,Радостовец В.В.,Шмидт О.Н. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы,2002

17.Укашев Б.Е.,Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы . Алматы : — Ұлағат,1999

18.Укашев Б.Е.,Сәтмырзаев А.А. Аудит теориясы. Алматы ,2000

19.ТасмағамбетовТ.А.,Омаров А.Ш.,Әлібекова Б.А.,Рабатов А.Қ.,Байболтаева Н.Ә.,Радостовец В.К. Қаржы есебі. Алматы : — Дәуір,1998

20.Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік.Алматы: — Сөздік Словать,1999