ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
«ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ»
Коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Ескендірқызы А.
Алматы облысы ЖШС «Байсерке-Агро» ауылшаруашылық кешендеріндегі ауаның санитариялық – бактериологиялық жағдайын зерттеу
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В120200 –«Вeтepинapиялық caнитapия»
Aлмaты 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
«ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ»
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ
«Ветеринария» факультеті
«Ветеринариялық-санитариялық сараптау және гигиена» кафедрасы
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
Тaқыpыбы: Алматы облысы ЖШС «Байсерке-Агро» ауылшаруашылық кешендеріндегі ауаның санитариялық – бактериологиялық жағдайын зерттеу
Бeттep caны — 42
Cызбaлap мeн көpнeкті
мaтepиaлдap caны — 19
Қосымшалар — 1
Opындaғaн: 5В120200-«Вeтepинapлық caнитapия» мaмaндығының
күндізгі oқу бөлімі 514-тoп cтудeнті Ескендірқызы Альфия
2018 ж. «05» шілдеде қopғaуғa жібepілді
|
Кaфeдpa мeңгepyшіcі, PhD
|
______________ |
Қ.Д.Aлихaнoв |
|
Жeтeкшіcі, в.ғ.к., доцент |
______________ |
А.А.Алимов |
|
Нopмa бaқылay, қауымдастық профессор
|
______________ |
А.С.Ибажанова
|
|
Capaпшы, Алматы облысы, Іле ауданы бойынша ветеринария бөлімінің жетекшісі |
______________ |
Е.К.Манкеев |
Aлмaты 2018 ж
«ҚAЗAҚ ҰЛТТЫҚ AГPAPЛЫҚ УНИВEPCИТEТІ»
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ
«Вeтepинapия» фaкультeті
5В120200- «Вeтepинapиялық caнитapия» мaмaндығы
«Вeтepинapиялық caнитapиялық capaптaу жәнe гигиeнa» кaфeдpacы
Диплoмдық жұмыc
ТAПCЫPМACЫ
Cтудeнт Ескендірқызы А.
Жұмыcтың тaқыpыбы: Алматы облысы ЖШС «Байсерке-Агро» ауылшаруашылық кешендеріндегі ауаның санитариялық – бактериологиялық жағдайын зерттеу
Унивepcитeт бoйыншa 2017 ж. «14» 11. № 550-К бұйрығымен бекітілген
Дaйын жұмыcты тaпcыpу мepзімі 2018 ж. «20» мaусым.
Жұмыcтың бacтaпқы дepeктepі
ЖШС «Байсерке-Агро» оқу ғылыми өндірістік кешенінде орналасқан сүтті бағыттағы ірі қараны ұстау, күтіп бағу ережелерімен танысу, кешеннің аумағы, ауа гигиенасы, ірі-қараға арналған қора-жайдың микроклиматын толық зерттеу, желдету жүйесі, қи шығару жүйесі, мезгілге байланысты микроклимат ерекшеліктері, ауаны санитариялық-бактериологиялық бағалау, дезинфекция жұмыстары, заманауи қондығы арқылы алынған көрсеткіштер бойынша кестелер мен сызбылар, түсірілген фотосуреттер.
Дипломдық жұмыста қарастырылатын тараулар мен сұрақтардың тізімі (көкейкестілігі, мақсат мазмұндамасы, қойылған міндеттер, графикалық материалдар): Кіріспе, әдебиетке шолу, өзіндік зерттеулер, зерттеу материалдары мен тәсілдері, зерттеулердің нәтижелері, тұжырамдама, қорытынды, ұсыныстар, пайдаланған әдебиеттер тізімі және қосымшалар. Көрсетілген тарауларда сүтті бағыттағы ірі қараны қора-жайда күтіп-бағудағы негізгі міндеттер мен оның ерекшеліктері және жақсарту жолдары жұмыстарына сипаттама берілген.
Гpaфикaлық мaтepиaлдapдың тізімі
Диплoмдық жұмыcтa 9 -кecтe, 10-cуpeттep бepілгeн, coндaй-aқ жұмыcтa 26 әдeбиeт көзі пaйдaлaнылды.
Ұcынылaтын нeгізгі әдeбиeттep:
- 1. Мырзабеков Ж.Б., Ибрагимов П.Ш «Ветеринариялық гигиена». Алматы, Агроунверситет, 2011 ж. – 36-85 б.
2.Кузнецов А.Ф «Гигиена животных» Санк-Петербург, Квадро, 2015 г. – 23-67 с.
- Гершун В.И., Туякова Р.К «Ветеринарная гигиена». Қостанай, ЖШС «Костанайский печатный двор», 2005 г.- 35-82 с.
4.Макаров В.А., Боровков М.Ф., Ермолаев А.П., Кособрюхов А.Н., Рудь И.А «Практикум по ветеринарно-санитарной экспертизе» Москва, Агропромиздат 1987 г.-255-257 с.
Жұмыcтың (жoбaның) apнaйы тapaулapы бoйыншa кeңecшілepі
|
Тapaу |
Кeңecші |
Мepзімі |
Қoлы |
|
Кіpіcпe |
Алимов А.А. |
15.02.2018 жыл |
|
|
Ғылыми әдeбиeттepгe шoлу |
Сағындықов К.А |
18.02.2018 жыл |
|
|
Өзіндік зерттеулер |
Алимов А.А. |
29.03.2018 жыл |
|
|
Экономиклық тиімділікті есептеу |
Абдильдин С.А. |
06.06.2018 жыл |
|
|
Еңбекті қорғау, экология негіздері |
Смагулова Н.К. |
06.06.2018 жыл |
|
Кaфeдpa мeңгepушіcі, PhD ______________ Қ.Д. Aлихaнoв
Жұмыc жeтeкшіcі, доцент ______________ А.А.Алимов
Тaпcыpмaны opындaуғa
қaбылдaдым, cтудeнт _____________ А .Ескендірқызы
Дипломдық жұмысты орындау
КЕСТЕСІ
|
Рет саны |
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі |
Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі |
Ескертулер |
|
1 |
Ғылыми әдебиеттерге шолу
|
Наурыз 2018 ж. |
Орындалды |
|
2 |
Зерттеу әдістемелерін игеру
|
Наурыз 2018 ж. |
Орындалды |
|
3 |
Өзіндік зерттеулер жүргізу
|
Сәуір 2018 ж. |
Орындалды |
|
4 |
Өзіндік зеттеулерді талдау және қорытындылау
|
Мамыр 2018 ж. |
Орындалды |
|
5 |
Дипломдық жұмыстың қолжазбасын жетекшіге ұсыну
|
Мамыр 2018 ж. |
Орындалды |
|
6 |
Дипломдық жұмысты алдын ала қорғау
|
Мамыр 2018 ж. |
Орындалды |
|
7 |
Экономикалық тиімділік, еңбек қорғау және экология мәселелері
|
Мамыр 2018 ж. |
Орындалды |
|
8 |
Дипломдық жұмысты алдын ала қорғау |
Шілде 2018 ж. |
Орындалды |
|
9 |
Дипломдық жұмысты қорғау |
Шілде 2018 ж. |
|
Кaфeдpa мeңгepушіcі, PhD ______________ Қ.Д. Aлихaнoв
Жeтeкшіcі, в.ғ.к., доцент ______________ А.А.Алимов
Тaпcыpмaны opындaуғa
қaбылдaдым, cтудeнт ______________ А. Ескендірқызы
МАЗМҰНЫ
|
|
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР |
7 |
|
|
АНЫҚТАМАЛАР |
8 |
|
|
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР |
9 |
|
1 |
КІРІСПЕ |
10 |
|
1.1 |
Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығы |
10 |
|
1.2 |
Жұмыстың негізгі нәтижелеріне сипаттама |
11 |
|
1.2 |
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері |
11 |
|
2 |
ҒЫЛЫМИ ӘДЕБЕИТТЕРГЕ ШОЛУ |
12 |
|
2.1 |
«Байсерке-Агро» шаруа қожалығындағы сауын сиырларын ұстау жағдайлары мен олардың тиімділіктері |
12 |
|
2.2 |
Сауын сиырларына, жас төлдерге температураның және ылғалдылықтың әсері |
15 |
|
2.3 |
Шаруашылық кешендеріндегі шаң мен қатты дыбыстарды сауын сиырларына және жас төлдерге әсері |
18 |
|
2.4 |
Әр түрлі зиянды газдардың қора-жайда шоғырлануs, олардың сауын сиырларына, жас төлдерге зияны |
19 |
|
2.5 |
Кешендердегі желтеду құрылғылары және канализация жүйесінің жұмыс барысы |
20 |
|
3 |
НЕГІЗГІ БӨЛІМ |
21 |
|
3.1 |
Зерттеудің материалдары мен әдістері |
21 |
|
3.2 |
ЖШС Байсерке-Агро кешеніне сипаттама |
23 |
|
4 |
Зерттеулердің нәтижелері |
25 |
|
4.1 |
Кешендердегі температураны және ылғалдылықты психрометмен анықтау |
25 |
|
4.2. |
Әмбебап газанализатор құрылғысы арқылы кешендердегі аммиак, көміртек тотығы мөлшерін анықтау |
27 |
|
4.3 |
Кешендердегі микроорганизмдер санын және түрлерін тұндыру әдісімен анықтау |
29 |
|
4.4 |
Каустикалық сода және ГАН препараттары арқылы дезинфекциядан кейін «Люминометр» құрылғысы арқылы кешендердегі микроорганизмдер санын анықтау |
32 |
|
5 |
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ |
34 |
|
5.1 |
Еңбек қорғау мен еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету |
35 |
|
5.2 |
Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң құқығы |
36 |
|
5.3 |
Өрт қауіпсіздігі негіздері |
37 |
|
5.4 |
Электр қауіпсіздігі |
39 |
|
6 |
Экономика |
|
|
7 |
ҚОРЫТЫНДЫЛАР |
40 |
|
8 |
ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР |
40 |
|
9 |
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ |
41 |
|
10 |
ҚОСЫМШАЛАР |
43 |
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы дипломдық жұмыста келесі стандарттық сілтемелер көрсетілген:
ГОСТ Р 57256-2016 Воздух замкнутых помещений. Отбор проб при определении аммиака
ГОСТ Р 56990-2016 Химические дезинфицирующие средства и антисептики. Дезинфицирующие средства. Критерии и показатели эффективности
ГОСТ 32548-2013 Вентиляция зданий. Воздухораспределительные устройства. Общие технические условия
ГОСТ Р 54392-2011 Электроустановки для животноводческих помещений. Способы выравнивания потенциалов
ГОСТ Р ИСО 7218-2008 Микробиология пищевых продуктов и кормов для животных. Общие требования и рекомендации по микробиологическим исследованиям
ГОСТ Р 51301-99 Продукты пищевые и продовольственное сырье. Инверсионно-вольтамперометрические методы определения содержания токсичных элементов (кадмия, свинца, меди и цинка)
ГОСТ Р 51448-99 (ИСО 3100-2-88) Мясо и мясные продукты. Методы подготовки проб для микробиологических исследований
ГОСТ Р 52427-2005 Промышленность мясная. Продукты пищевые. Термины и определения
ГОСТ Р 52814-2007 Продукты пищевые. Метод выделения бактерий рода Salmonella
ГОСТ Р 52816-2007 Продукты пищевые. Методы выявления и определения количества бактерий группы кишечных палочек (колиформных бактерий)
ГОСТ Р 52830-2007 Микробиология пищевых продуктов и кормов. Метод обнаружения и определения количества презумптивных бактерий Escherichia coli. Метод наиболее вероятного числа
ГОСТ 16020-70 Скот для убоя. Термины и определения
АНЫҚТАМАЛАР
Осы дипломдық жұмыста келесі терминдер мен анықтамалар қолданылды:
Температура — кеңістіктегі жылудың мөлшерің сипаттайтын шама.
Ылғалдылық — қатты денедегі, ұнтақ заттағы, газдағы ылғал мөлшері.
Аммиа́к — NH3, сутегі нитриді, қалыпты жағдайда — өткір, мүсәтір спирті иісті, түсті газ.
Психрометр — екі термометрдің (құрғақ және шыланған) көрсетуі бойынша ауа температурасы мен ылғалдығын өлшеуге арналған аспап.
Петри табақшасы — аласа әрі жалпақ келген цилиндрлі, қақпағы бар микробиология саласында жиі қолданылатын ыдыс.
Канализация – лас немесе ағынды суларды ғимарат аумағынан әкететін құбырлар жүйесі.
Каустикалық сода – ақ түсті, ылғалданған, дезинфекциялық мақсатта жиі қолданылатын күшті сілті.
Дезинфекция – адам мен жануарларда, өсімдіктерде ауру қоздыратын микроорганизмдерді жоюға бағытталған шаралар жүйесі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР
Ғылыми зерттеу жұмыстар есебінде келесі белгілер және қысқартулар қолданылды:
л – литр
мл – миллилитр
мг — миллиграмм
кг – килограмм
гр – грам
˚С – температура
% — процент
> — одан көп
* — көбейту
ЕПА — ет-пептон агары
КТБ – колония түзуші бірлік
1 КІРІСПЕ
1.1 Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығы.
Мал шаруашылығы — халықтың азық-түлік өнімдеріне деген сұранысын қанағаттандыратын, сондай-ақ түрлі салаларға шикізатпен қамтамасыз ететін ауыл шаруашылығының маңызды салаларының бірі.
Қазақстан Республикасының барлық ауыл шаруашылық жерлерінің төрттен бірі мал жайылымдарын алады. Бұдан басқа, Қазақстанның орталық және оңтүстік-батыс бөліктеріндегі шөл және шөлейтті аумақтар малға арналған маусымдық жайылым ретінде кеңінен қолданылады. Мемлекетімізде ірі қара малдың саны артып келеді. Жануарларды жаппай санау жүргізу кезінде, нақтырақ айтсақ 2017 жылдың қаңтар айынан 2018 жылдың қаңтар айлары аралығында жалпы саны өскені анықталды. Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері бойынша 2018 жылы ірі қара саны 6487,3 мың басқа жеткен, ал 1 жыл бұрынғы саны 6253,8 мың бас. Яғни 233,5 мыңға дейін саны артқанын көреміз. 3 облысымыздағы бас саны 1 млн-нан асып тұр. Олар: Алматы облысы – 1170,3 мың, Шығыс Қазақстан облысы – 1124,2 мың және Оңтүстік Қазақстан облысы 1087,8 мың.
Мал шаруашылығы өнімдерін өндірудің өсуі негізінен мал мен құстың өнімділігін арттыру, малдың санын көбейту, жемдерді тиімді пайдалану, жануарларды ұстау және оларды азықтандыру үшін жағдайларды айтарлықтай жақсарту, асыл тұқымды жұмыстарын жетілдіру, негізгі өндірістік процестерді автоматтандыру және автоматтандыру есебінен қамтамасыз етіледі.
Қазіргі заманғы ауыл шаруашылығы өндірісінің мал санын арттыру, және өндірістік процестерді механикаландыру және автоматтандыру дәрежесі мал ағзасына биологиялық және техникалық ауыртпалықтың өсуіне әкеледі. Өнеркәсіптік мал шаруашылығының осы ерекшеліктері мал шаруашылығы ғимараттарында микроклиматты құруға ерекше талаптар қояды. Мал шаруашылығында оңтайлы микроклиматты құру проблемасын шешуге тек бірқатар шараларды іске асыру арқылы ғана қол жеткізуге болады: ғимараттардың көлемді жоспарлау шешімдерін оңтайландыру, гидротехникалық қондырғылардың жылу қорғау қасиеттерін жақсарту, желдету мен жылыту жүйелерін тиімді пайдалану, жарықтандыру жүйелерін, ауаны тазарту және ауа тазарту, аэронизациялау.
1.2 Жұмыстың негізгі нәтижелеріне сипаттама.
Жұмыстың негізгі нәтижелері « Байсерке – Агро» ЖШС ірі-қараға арналған қора-жайдың микроклимат жағдайы зерттелінді. Зерттеу жұмыстары үшін ірі-қараның 2, жас төлдердің 1, сауу объектісінің 1 қора-жайларында жүргізілді. Ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында кешендердегі микроклимат ерекшеліктері толығымен бақылауды болды. Сонымен қатар қора – жайлардың микробпен ластану дәрежелерін анықтау мақсатында заманауи құрылғы Люминиметр «Hygiene» қолданылды. Алынған ғылыми-зерттеу жұмыстары нәтижелері негізінде Қазақ ұлттық аграрлық университетінің студенттік конференциясында баяндама жасалды, ғылыми мақала жазылды.
1.3 Зерттеудің мақсаты мен міндеттері.
Зерттеудің мақсаты: « Байсерке – Агро» ЖШС сауын сиырларына арналған кешендердің микроклимат жағдайын толығымен зерттеу және жақсарту жолдарын қарастыру.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- Ірі-қараға арналған қора-жайдың микроклимат жағдайын зерттеу;
- Кешендегі ауаның микробтармен ластану дәрежесінің динамикасын жыл мезгіліне қарай анықтау;
- Кешенде каустикалық сода және ГАН препараттарымен салыстырмалы түрде профилактикалық дезинфекция жүргізу;
- Шаруашылықта жиі кездесетін ауруларға статистика жүргізу.
- ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1. «Байсерке-Агро» шаруа қожалығындағы сауын сиырларын ұстау жағдайлары мен олардың тиімділіктері
Ірі қара малдарын тұрғызып байлап ұстауға арналған қоралар жылу өткізгіштігі төмен құрылыс материалдарынан жасалып, ауа райы суық жақтарда қабырғаларының қалыңдығы 50 см, төбесі 0,24 метрден жұқа болмауы қажет. Малдардың ауа алмасуын қамтамасыз ету үшін қораның биіктігі еден үстінен төбенің ең төменгі жеріне дейін 2,4-2,7 м кем болмауын қадағалау қажет. Әрбір 100 басқа арналған қораға 2-ден, ал 150-200 басқа арналған қораларға 4-тен кем емес екі жаппалы қақпалар қаралады. Малдарды байлап тұрғызып ұстауға арналған қоралардың жалпы ішкі өлшем ауданы әр басқа шаққанда, малдардың ірілігіне, өнімділігіне (салмағы) қарап 5-7 м2 аралығында болғаны дұрыс. [1]Мұндай малдарды тұрғызып байлап ұстау тәсілінің өзіне тән артықшылығы болады:
1)Малдардың физиологиялық ерекшеліктеріне (жасы, өнімі, денсаулығы т.б. ) байланысты, жекелеме күтім, азықтандыру жасауға мүмкіншілік тудырады;
2)Малдардың денесі таза, яғни әсіресе сауын сиырлардың өнімі жоғарғы сапалы блолуына жағдай жасалады;
3)Малдардың бірін бірі сүзіп, жарақаттанудан, кейде буаз малдардың іш тастауынан сақтандырады;
4)Қора ішінің микроклиматын бақылап, қалыпқа келтіріп тұруға мүмкіншілік туғызады.
Малды тұрғызып байлап ұстаудың мұнымен қоса кемшіліктері де болады:
1)Малдарды бос еркін ұстаумен салыстырғанда тұрғызып байлап ұстау тәсілінде әр малға шаққандағы қора сиымдылығы төмендейді.
2)Малдарды тұрғызып байлап ұстау кезінде олардың қозғалуы шектеліп, малдардың төзімділігі азайып, денсаулығы нашарлайды.
3)Әр малға шаққандағы еңбек шығыны көбейіп, қол жұмысының бөлігі артады. Мұндай тәсілмен ұстау кезінде, әсіресе сүт өндіретін шаруашылықтарды ең жоғары сүт алу көрсеткіштеріне (15-16 мың кг) сол сияқты басқа малдардан орта есеппен 5-6 мың кг жылдық сүт өнімін өндіруге ие болатындығы дәлелденген. Сондықтан ірі қара малдарын тұрғызып байлап ұстау тәсілі сүт өндіру және жас тұқымдық малдарды өсіп-өндіру шаруашылықтарында кең қолданылады. Малдарды бұл тәсілмен ұстау кезінде мал мамандарының, күтіп-бағатын қызметкерлердің әрбір малдарға жекелеме күтім көрсетіп, емдеу, егу жұмыстарын жүргізуге қолайлы жағдайлар туып малдардың ауруға шалдығуы төмендеп, әр малға ветеринариялық бақылау жасап, тиісті шараларды дер кезінде көрсете алады.
Ірі қара малдарын тұрғызып ұстауға арналған қоралардың микроклиматы тұрақты және қалыпты, яғни малдардың физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес ауа температурасы +8 градустан төмендемей, салыстырмалы ылғалдылығы 85 пайыздан жоғары емес, ауа қозғалысының жылдамдығы қыс айларында 0,3 м/сек артпай, көмірқышқыл газының концентрациясы 0,25 пайыздан жоғарыламай, әр куб.м ауада аммияктың мөлшері 20 мг-нан, күкіртті сутегі газы – 10 мг-нан аспауы керек.[2] Қораның табиғи жарықтану коэффициенті 1:15 қатынасынын төмен болмауға тиіс. Бос еркін байлаусыз ұстау – бұл тәсілді қазіргі кезде екі түрде қолданады: қалың төсенішті едендерде бос байлаусыз және арнайы бокстарда ұстау. Ірі қара малдарын қалың жиналмайтын төсеніштерде ұстау үшін қораның табиғи еденінің өсімдік қабатын (10 см) қырып үстіне, дезинфекциялық және ылғалдықты төмендету мақсатында, әр шаршы метр ауданға 0,5 кг есеппен қортылған хлорлы әкі (известь) салады да, оның үстіне 10-15 см қалыңдықта төсеніш (солома, торф салып, оны жинап шығармай мезгіл-мезгіл жаңартып үстіне төсеніш қосып, малды қолда ұстау мерзімінің аяғында төсенішті қыйымен қоса механикалық тәсілмен (бульдезер, қырғыш, транспортер т.б. пайдалы көрсеткіштерімен қатар айтарлықтай жиі шектеу келтіретін кемшіліктері де байқалады. Олар:
1.Малды жыл бойына қорада ұстайтын болса өте көп төсеніш қажет болады да, шаруашылықтын мүмкіншілігі болмай малдардың астынан сыз-суық өтіп, арытып күйінің төмендеуіне апарып соғады.
2.Қора ауасының ылғалдылығы жоғарлап, зиянды газдардың мөлшерінің көбеюі, мал денесінің ластанып, өнімінің сапасын төмендеуіне әсерін тигізеді.
3.Малдардың арасында, әсіресе әртүрлі жастағы, жынысты малдардың бір-бірін сүзіп жарақаттауы жиі байқалады. [3] Сондықтан мұндай ұстау тәсілі сүт өнімін алуға бағытталған шаруашылықтарда қолдану шектеліп, еттік бағыттылығы өндірістерде кең таралған. Сиырларды бос қалың төсеніште ұстаған кезде малдарды жігіне, жасына, физиологиялық ерекшеліктеріне байланыстырып шағын (25-30 бас) топтарға бөлу қаралады және қораның ық жағынан азық науалары қойылып, су құбырлары тартылған суруен алаңдары жасалып, ауа райының қолайлы кездерінде малдар өз еркімен кіріп-шығып азықтануына мүмкіншілік жасалады. Малдарды бос еркін байлаусыз ұстаудың екінші түрі арнайы жасалған бокстарда бос немесе байлауда ұстау қаралады. Ол үшін қораның ұзын бойынан арнайы тұрақ орын-бокстар жасалады, яғни ұзындығы мал тұрқына сай, ені 1-1,2 метрден артпайтындай етіп, әртүрлі материалдармен ағаш, немесе металды екі жаны шектеліп бөлінген орын. Ондай орынның алдыңғы жағына азық науасы орнатылып, ал арт жағында арық жасалып, беті тор көзді еденмен жабылған көң жолы қаралады да, малдар боксқа еркімен кіріп, азықтанып, жатып дем алып, бірақ бұрылып (айналып) шыға алмай, тек шегініп қана бокс орнынан шығады да, мал нәжісі бокс еденін ластамай, көң жолына түсуі қаралған. Мұндай бокстардың санитарлық тазалығы сақталып, мал организміне жайлы болу үшін бокс орнының құрылымына мынандай негізгі гигиеналық талаптар қойылады:
1.Бокстің едені тегіс, суі өткізбейтін, жылу сақтайтын, көң жолынан
15-20 см биіктікте орналасуы керек.
2.Бокстің жанындағы бөлгіш сырықтардың төменгі шегі 45 см биікте (төмен болса мал жатқан жерде ұршығын соғып жарақаттаса, жоғары болса ұсақ мал астынан өтіп кетуі мүмкін), ал жоғары екінші шектеу бөлігі 55 см биіктікте орналастырылады.
3.Көң жолының ені 2,7 метрден кем 3 метрден артық болмауы қадағаланады. Себебі 2,7 метрден тар болса малдардың (ірі) бокстан шығуы қыйындайды, ал 3 метрден артық болса малдар көң жолының үстінде жатып дем алуына жағдай туады.
Ірі қара малдарын бокста ұстауға жабдықталған қоралардың микроклиматы сиырларды байлап ұстауға арналған қоралардағыдай болуға тиіс. Бокстардың арт жақ араларынан беті торкөзден өтіп арық түбіне түседі де, одан өздігінен немесе арнайы сырғыш транспортерлердің көмегімен тазалап отырады.[4]
Арық бетіндегі торкөзді еден дұрыс жасалып, оған түскен мал қыйы бөгетсіз болуын қадағалау керек және мал тұяғына жайлы, қыстырылып қалмайтын болып жасалады. Бокстар қатары бірнеше бөліктерге (секцияға) бөлінеді. Ондай бөліктер малдардың жасына, сүтіне, бұзаулау мерзіміне қарап жасалады да, оларды азықтандыру, сауу және күту процестеріне негізделеді. Ондай топтағы сиырлардың саны көп болмауы қажет. Егер әр бөлікте 30-40 бастан артық болса, оларға бақылау жасау қиынға түсіп, олардың туу мерзімін, өнім мөлшерін, азық түрлерін қалыптау, соған байланысты топтау жүргізу ауырлайды. Әрбір секцияның сауу орнына және серуен алаңына шығатын есігі болуға тиіс.
Гипотермия малдардың, әсіресе жас төлдердің төзімділігін (резистенттілігі) төмендетеді. Ол кезде организм де қарсыдене (антител) түзілуі төмендеп, лейкоциттер мөлшері азайып және олардың фагоцитарлық қарқыны (активность) кеміп, жұқпалы және жұқпайтын әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады. Ортаның жоғары температурасы да организмнің резистенттілігін төмендетіп, әлсіретіп, өнімі азайып гипертермия ауруының (дене температурасының жоғарлауы) тууына әсер етеді. Мысалы, ауа температурасы 27-32 градусқа котерілсе, сиырдың сүті 10-30%, ал 38 градуста – 50-60 % төмендеген. Бұл кезде малдың тәбеті төмендеп, су ішуі артып, дем алуы мен қан тамырының соғуы жиілейді. Қора ауасының жоғары ылғалдылығы да, температураның көрсету шамасына байланысты организмдегі жылу алмасу прцсстеріне айтарлықтай әсерін тигізеді, яғни орта температурасы төмен болса, жоғары ылғалдық денеден жылудың тарауын арттырып, организмдегі суыққа ұрындырса, ауа температурасы жоғары болғанда, денедегі жылудың тарауын тежеп, ыстық соғу ауруына ұшырайды. Сиыр қораның ауасының ылғалдылығы жоғары болғанда (салыстырмалы ылғалдық 85% тен 95 %-ға жоғарлағанда) мал сүтін 9-12% төмендетеді.[5] Ірі қара малдарын бордақылау органдарының ауасының ылғалдылығы жоғары болғанда азықтың шығыны 20-35% артып, тәуліктік салмағының өсуі 12-28% төмендеп және жас төлдердің өлім-жітімге шалдығуы 2-3 есе артатындығы анықталған. Қораның ылғалды ауасында зиянды газдардың (аммияк, күкіртті, сутегі т.б.) мөлшері көбейеді. Ондай жағдайда малдардың өкпе ауруына (туберкулез) шалдығуы жиілейді. Бордақыда тұрған малдардың қора ауасындағы аммияк газының қалыптан жоғары болуы салмағының 25-28% төмндеуіне апарып соғады. Бордақылау мен жайып семіртудің негізгі мақсаты-малға барынша салмақ қосқызу. Бордақыланатын малдың жинақталу кезеңінде қарамастан сиыр етін өндіретін шаруашылықта негізгі гигиеналық және малдәрігерлік- санитарлық талаптар сақталуға тиіс. Шаруашылыққа әкелінген мал бір қора – жайға кіргізіліп, онда бір ай бойы сақтық карантинде тұрады. Сонымен бірге шаруашылықтың малшылары, әсіресе алғашқы 57 күнде малды, оларды күтіп –бағудың жаңа жағдайына бейімделуін, азықтандыру типін және азық құрамын қатаң бақылауға алуға тиіс. Өйткені кейде малды күрт сулы азыққа /жом, барда т.б./ көшірсе, олар жаппай асқазан-ішек жолдары ауруларына және т.б. ауруларға шалдығады. Ірі қара бордақылауға арналған шаруашылықтарын ауыл шаруашылығы өнімдерінің қалдықтарын /жом, барда,сірне/ тиімді пайдалану үшін, қант немесе спирт зауыттарына жақын орналастыру керек. Мал қора-жайда /байлап немесе байламай-ақ/ жіне бордақылау алаңдарында бордақыланады. Ірі қара бордақылайтын шағын фермалар да бүкіл малдәрігерлік жұмыстары мал ауруларынан сақтауға және фермада қажетті санитариялық тәртіп сақтауға бағытталған жабық типті шаруашылық болып табылады. Қалыпты және ыстық климатты жағдайда мал серуендету ауласын еркін кіріп-шығатындай жеңіл, ашық немесе жартылай ашық бастырмалы және ықтырмалы қора-жай салынады. Республикамызда мал ашық алаңдарда негізінен қалыпты климатты аудандарда бордақыланады. Ашық алаңдарда мал негізінен көктем мен жазда ауырады. Сол аурулардың 80 пайыз тұяқ аурулары, 20 пайыз ас қорыту, тыныс алу аурулары мен жарақат алу жағдайлары. Тұяқ ауруларының алдын алудың және оны болдырмаудың басты шаралары – азықтандыру мен күтіп-бағудың қолайлы жағдайларын жасау, сондай-ақ дер кезінде және тиімді емдеу.[6]
2.2. Сауын сиырларына, жас төлдерге температураның және ылғалдылықтың әсері
Дененің қатты қызып кетуі (гипертермия) қоршаған ортаның жоғары температурасында, ылғалдылығында пайда болып, терінің бетіндегі ылғалдың булануына жол бермейді. Жануарлардың дене температурасының қызып кетуі көбінесе ауыр жұмыс, жылдам қозғалыстар, жабық вагондарда тасымалдау, топтап ұстау, сондай-ақ майбасу және дененің толықтай шынықпағандығында болады. Жануарлардың жылулық кернеу жағдайында жылу тепе-теңдігін сақтауға арналған жануарлардың негізгі механизмдері — жылдам тыныс алу болып табылады, соның арқасында тыныс алу жолынан түзілген ылғалдың мөлшерін, транссудатты (тері арқылы ылғалдың ағуын) және азықтан ерікті түрде бас тарту арқылы жылу өндіруді азайту есебінен жылудың алмасуы жоғарылайды. Жылуды реттеу үшін ішілетін су көлемін арттыру, ал бұлшық ет белсенділігін төмендету және басқада әдістер қолданылады.
Дене температурасының жоғарылауы кезінде жиілеген және беткейлік тыныс байқалады, бұл өкпеге тоқырау құбылыстарына, тамақтанудың және өкпе тіндерінің нашарлауына әкеліп өкпенің қабынуын тудырады. Сондықтан да жазғы кезеңде өкпе аурулары кеңінен таралған. Ағзаның қатты қызған кезде асқазан-ішек жолдарының кедергісі бұзылып, ішек микрофлорасы қанға түсе алады, қанның бактерицидтік белсенділігі күрт төмендейді.
Жануарлар ағзасының қызып кетуінің екі түрі бар: созылмалы жылу жинау және жылу соққысы.
Жаз мезгілінде жылудың созылмалы тоқырауы бордақыланған жануарлардың жабық, жеткіліксіз желдетілетін бөлмелері, мол азықтануы, сондай-ақ жас малдың шамадан тыс жылы және дымқыл жерлерде ұсталуы кезінде болуы мүмкін.
Жылу соққысы — ауыр ауру. Көп жағдайларда жылқылар, шошқалар, қояндар мен қойларда көптеп (оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарда желсіз жайылымдарында) кездеседі.[7]
Дене температурасының ызып кетудің алдын алу — бұл жылуды жоғарылататын және жылуды азайтатын жағдайларды жасау:
— ыстық ауа райында ашық жерлерде, көлеңкелі төсеніштерді ұйымдастырады;
— қора-жай ішіндегі ылғалдылықты азайтады, желдетеді, ашық есіктер мен терезелерді пайдаланып, жануарлардың көп топталуына жол бермейді;
— ыстық ауа райында жайлымға жайып, жыл мезгілін ескере отырып жануарларға салқын су шашады;
— жануарлардың көптеп топталуына және ауыр жұмысқа жібермейді.
Төменгі температураның әсері азықты көп қабылдау негізінен жылу өндірісінің артуымен байланысты. Демек, азық көбінесе, өнімді өндіру үшін ғана емес, сонымен қатар жануарлардағы гомеостаздың температурасын ұстап тұру үшін қолданылады. Төменгі экологиялық температураның айтарлықтай және ұзаққа созылатын әсері жануарлардың ауруына немесе өліміне әкелуі мүмкін. Дегенмен, жануарлардың төмен температурадағы ең айқын бейімделуін атап өту керек. Әдетте қоршаған ортаның жоғары температурасы төмен жануарларға қарағанда ауыр болып келеді.
Шамадан тыс жылу терапиясының нәтижесінде, яғни денені суықтау кезінде көптеген аурулардың бастамасын көруге болады.. Бір мезгілде жоғары ылғалдылық пен ауа қозғалысының жоғары жылдамдығы төмен ауа температурасы жылуды жоғарылатуға ықпал етеді; әсіресе жаңа туған төлдер төмен температура үшін өте сезімтал.[8]
Төмен температура жағдайында жануар жылуды ұстап тұруы керек, ал жоғары температура жағдайында — оны тарату керек. Мәселен, бірінші жағдайда, жылу өнімдері үлкен мөлшерде тағамның тамақтануы және дененің шайқалуына байланысты бұлшықеттің белсенділігі болып табылады. Егер азық-түліктің көлемі жеткіліксіз болса, дененің резервуарларын пайдалану арқылы қосымша қажетті жылу мөлшері жасалады. Дегенмен, жануардың жылу өндірісін өзгерте алатын физиология мен этиологияның мүмкіндіктері оның жылуын сақтау немесе жою үшін өз иелігіндегі ерекшеліктермен салыстырғанда өте органикалық болып табылады. Жануарлардың, әсіресе жас жануарлардың денсаулығына зиянды әсері жоғары температурадан төмен температураға дейін ауысудың өткір температуралық ауытқуынан туындаған.Төмен температурада қарсы күрес әдістері, ең алдымен, жалпы (су мен бу жылу, каловерлер, жылу, ауа перделерді); жергілікті жылу (IR шамдары, панельдер, электр жылыту едендері және т.б.), сондай-ақ жануарлар мен жануарды ұстаудың ұтымды технологиясы. Шыныққан жануарлар, әсіресе, катаральды ауруларға төзімді.[9]
Атмосферадағы су буы ылғалдың булануынан, судың, топырақтың және өсімдіктердің бетінде пайда болады. Ылғалдылық абсолютті және салыстырмалы ылғалдылықпен, қанықтыру жетіспеушілігімен және шық нүктесімен сипатталады.
Абсолютті ылғалдылық — бұл 1 м3 ауадағы су буының мөлшері.
Салыстырмалы ылғалдылық — абсолютті ылғалдылықтың максимумға қатынасы, судың буымен ауаның қанықтылығының дәрежесі мен пайызын сипаттайды. Ірі қара мал баспаналарында 50-85%, кейде жоғары. Жануарлар организміне ауа ылғалдылығының әсері. Күніне 200 сиырдың бөлмесінде жануарларды 2 тонна су беруге, сондай-ақ 600 жануарға жөндеу шошқаларын орналастыруға болады. Ылғалдылық климатқа және қоршаған орта микроклиматына әсер етеді. Жоғары ылғалдылық ағзаға теріс әсер етеді, жоғары және төмен ауа температураларында оның жылуын береді. тер ретінде және тыныс алу жолдарының (су буы) арқылы — терлеу терінің ылғал арқылы жануарлар организмінің транспирация нәтижесінде жойылады. Дегенмен, ауаның су буымен қаныққан жағдайда, организмдердің жылуы булану арқылы босатылмайды. [10]
Ылғалды ауаның жылу сыйымдылығы құрғақ ауаның жылу сыйымдылығынан әлдеқайда көп. Сондықтан ауа ылғалды ауамен төмен температурада және оны жоғарылату кезінде ағза тез сіңіп кетеді. Нәзік, суық бөлмелерде жиі суықтың, тері мен аяқтың аурулары бар. Жануарлардың ағзасындағы жемшөптің сіңімділігін төмендетуіне байланысты тотықсыздандырылған алмасу өнімдері жинақталады. Жоғары төбеге су буының мал ғимараттары proisodit конденсат ылғалдылығы, қабырғалар, металл құрылымдар, дем және су буларының өткізгіштігінің және жылу өткізгіштігінің uvelichiaetsya төмендегенде кезде. Осындай жағдайларда түрлі микроорганизмдер қарқынды дамып келеді, соның ішінде үй-жайларды, жем-шөпті және жануарларды құруға әсер ететін саңырауқұлақтар.
Жануарлар үшін ауадағы жоғары ылғалдылықты болдырмау үшін қажет: конструкция мен құрылыста құрылыс материалдарын ұтымды таңдау; сақтау жинақталған жануарлар санитария және желдету жүйелерін сенімді жұмысын ұйымдастыру болдырмай, т.б., сиыр udders жуу, түрлі операциялық жүйелер vodopoeniya; сабан кесуден немесе сығылған шымтезектен және вермикулитпен құрғақ гигроскопиялық қоқысты пайдаланыңыз; кәдімгі (3 кг әктің ауадан 1 литр суға сіңіп кетуі мүмкін) және т.б. пайдалануға болады.
ғана емес, зиянды тым ылғалды, бірақ тым құрғақ (40% төмен) ауа (құрғақ тері, тыныс алу жолдарының және ауыз қуысының шырышты қабығының, өсіп тершеңдік, инфекциялық агенттер дейін төмендейді кедергісі) жануарларға арналған. Құрғақ ауадағы ұзақ мерзімді іс-әрекеттердің нәтижесінде тұқыр мүйізі мен терісі құрғап кетеді, қой мен жүн үзілісте жарықшақтар пайда болады. Ауаты кептіретін болса, ғимаратта қанша авль бар. Сондықтан, жануарлар бөлмесінде, әсіресе құстарда, ауа ылғалдығының оңтайлы деңгейін (50-70%) сақтау қажет.[11]
2.3. Шаруашылық кешендеріндегі шаң мен қатты дыбыстарды сауын сиырларына және жас төлдерге әсері
Жануарлардың денесіне шаңның тікелей және жанама әсері. Тікелей әсерімен жануарлардың терісіне шаң, тітіркену, қышу және қабыну тудырады. Оның терморегулярлық және экстракторлық функциялары бұзылып, сезімталдық және рефлексиялық реакция әлсіреді. Шаң шырышты және май бездерінің босаңсыту түтіктерін жабады. Нәтижесінде тері құрғақ болады, механикалық бүлінуіне, жарыққа ұшырайды. Мүмкін, дерматит, эпидерма, папулы бөртпелер, жұқпалы аурулардың пайда болуы (қойлардағы жүннің тауар сапасының төмендігі). Көз шырышты қабығына шаң жиналған кезде конъюнктивит дамиды. Шаң тыныс алу жүйесі мен бүкіл денеге зиянды әсер етеді. жануарлардың шаң арқылы кезде ауаның ластануы тыныс алу органдары әр түрлі ауруларға әкелуі мүмкін жеңіл жеткіліксіз желдетілетін, онда ұсақ тыныс рефлекс, туындайды. Уытты шаң тек органдардың ғана емес, бүкіл ағзаның да әсерін тигізеді. Өнеркәсіп, электр станциялары, автомобильдер күл, күкірт, көмір шайыр, канцерогенді және жануарлардың улану және басқа да патологиясын тудыруы басқа заттардың үлкен мөлшерін шығады. [12] Ауадағы шаңның жанама әсерімен су буы конденсацияланып, тұман пайда болады. Шаң мен түтін болған кезде жарықтандыру азаяды және УК сәулесінің қарқындылығы төмендейді. Ластанған терезелермен мал шаруашылығының жайларының табиғи жарықтандыруы азаяды.
Қоршаған ортадағы шаң концентрациясы 0,15-0,25 мг / м3 құрайды. Егер ол 0,05-0,2 мг / м3 болса, онда ауа тазалық деп саналады (ауылдық жерлерде, шағын өнеркәсіптік емес қалалардың маңайында, мал шаруашылығының шағын өндірісі); 0,2-0,5 мг / м 3 — сәл ластанған (ірі өнеркәсіптік емес қалаларда, өнеркәсіптік типтегі ірі мал шаруашылығы фермаларында); 0,5-1 мг / м3 — қатты ластанған (өнеркәсіптік қалалардың маңы және т.б.).
Айта кету керек, органикалық шаң бөлшектер 0,5 мм дейін бензин буларына қарағанда жарылыс емес. Жарылғыш аэромобильді бөлшектер ұн, ұнтақ қант, крахмал, бейнелеу үгінділер (Мельница кездейсоқ электр тогының әсерінен жарылуы, сақтау сүрлем жемшөп істерді қараңыз) ұшатын саналады.[13]
Ауа ластануын сипаттау үшін онда қамтылған аурудың мөлшері және оның дисперсиясы есепке алынады. Шаңды анықтаудың екі әдісі бар: салмағы мен шөгуі. Атмосфералық ауада патогендік емес микроорганизмдердің 100-ге жуық түрі бар, бірақ кептіруге, УК сәулесіне төзімді. 1 м3 ауада түрлі микроорганизмдер саны бар — бірнеше жүзден он мыңға дейін. Ауаның құрамының микрофлорасы топырақтың, жемнің және судың микрофлорасынан айырмашылығы жоқ. Ауа-райында саңырауқұлақ пен пигментті түрлер, сондай-ақ құйма және ашытқылар споралары басым.
ауада микроорганизмдер жинақтау көзі әуе шаң (а 1 млн микроорганизмдер 1 г қамтылған микроорганизмдер adsorbs) болып табылады, сондықтан ауа мен шаң микробиологиялық ластану арасында тікелей байланыс бар. Жануарлардың физиологиялық әрекеттері — жөтелу, ұсақ-түйек, сорғыш — микробтардың бар 40 000-ға дейін тамшысын анықтауға болады. Микроорганизмдердің басым көпшілігі дем алу жолымен шығарылады.
Көптеген респираторлы аурулардың қоздырғыштары ауада, конвекция арқылы тез таралады, бұл бөлмедегі жануарлар үшін өте қауіпті. Мысалы, құс үйінде, мысалы, құс етін ауруға шалдығып, құстардың барлық санына тез таралуы үшін жеткілікті. [14]
2.4. Әр түрлі зиянды газдардың қора-жайда шоғырлануы, олардың сауын сиырларына, жас төлдерге зияны
Аммиак – түссіз, көздің кілегейлі қабығын тітіркендіретін өткір иісті газ. Ауадан жеңіл және суда жақсы ериді. Мал қораларында аммиак негізінен зәрден ыдырап, көп мөлшерді түзіледі. Ал, ол топырақта және көң қоймаларында құрамында азоты бар өнімдердің шіруінен пайда боламын. Сызды, суық қора-жайларда жақсы ыдырайтындықтан амиак құрал-жабдықтардың үстіне, ылғалды төсенішке көп жиналады. Температура көтеріліп, атмосфералық қысым төмендегенде аммиак қора-жай ауасына қайта кері бөлінеді.
Аммиак организмге тигізетін әсерінің табиғаиы бойынша тұншықтырғыш газдар тобына ұқсас. Олардан айырмашылғы – күрделі қабыну – некротикалық патология тудырады. Суға қосылған аммиак химиялық күйдіргіш сілті болып табылады. Ауада аммиак өте көп жиналғанымен үздіксіз және ұзақ тұрғандықтан организмнің жалпы жағдайы нашарлайды. Демалатын ауадағы аммиактың біраз мөлшері малдың дыбыс саңылауын, кеңірдек және өңеш бұлшық еттерін қабындырады. Ақырында мал өкпе ісігінен немесе тыныс жолдарының сіреспесінен өледі. Мал ағзасында аммиак бүйрек арқылы шығып кететін мочевинаға айналады.
Аммиакның уыттылығы мен агрессивтілігі жоғары ылғалдылықпен айтарлықтай артады. Мұндай жағдайда аммиак тотығады және азот қышқылы қалыптасады, ол қабырғалардың штукатурканың кальцийімен және басқа қоршау конструкцияларымен (кальций нитратының құрылуы), олардың бұзылуына әкеледі. [15]
Көмірқышқыл газы тыныс алу орталығына химиялық тітіркендіргіш болып табылады. Оның қажетті мөлшері зат алмасу, тотығу процестерінің барысында қанға жинақталады. Егер мал қора-жайының ауа құрамында бұл газ көбейсе онда ол ацидозға, ұлпа асфиксиясына әкеліп соғады. Сонымен қатар зат алмасу және тотығу процестерін әлсіретеді, шеткі қан тамырларын кеңейтіп, тыныс алу мен жүрек соғысын жиілетеді. Көмірқышқыл газы көп мөлшерде наркотикалық әсер етеді, тері мен кілегей қабықтарын тітіркендіреді. Жұтатын ауа құрамындағы мөлшеріне құстар, жас төлдер және жоғаоы өнімді малдар өте сезімтал келеді. Қанға сіңген күкіртті сутегі ұлпаның тыныс алуына қажетті активті ферменттерді тежейді. Соның салдарынан малдың тыныс алу жолдары салданады. Қан гемоглобин құрамындағы темір күкіртті сутегімен байланысып, темір сульфидіне айналады да, соның салдарынан немоглобин оттегін байланыстыруға және алмастыруға қатыса алмайды да қанның қалыпты қызметі бұзылады. Спиртпен қосылған күкіртті сутегі кілегейлі қабықта натрий сульфидін құрайды да, ол кілегейлі қабықты қабындырады. Егер натрий сульфиді қанға сіңсе ол гидроксиль тобына қосылады. Осы реакцияның нәтижесінде жүйке жүйесін тітіркендіріп, әлсіретіп, организмді улататын күкіртті сутегі бөлінеді. Улану ұзаққа созылған кезде, тіпті күкіртті сутегі аз шоғырланғанның өзінде малдың жүрек соғысы әлсіреп, гипотонияға ұшырайды немесе жүрек жиі соғады, көздің шырышты қабаты қабынады, мал арып, салмағы кемиді. [16]
2.5. Кешендердегі желтеду құрылғылары және канализация жүйесінің жұмыс барысы
Желдету құрылғылары ластанған ауаны бөлмеден алып тастауды және атмосфералық ауамен ауыстыруды қамтамасыз етуі керек.
Ауа алмасудың жеткіліксіздігі микроклиматтың нашарлауына әкеліп соғады және шамадан тыс — қысқы кезеңде үй-жайдың ауа температурасының айтарлықтай төмендеуіне және пайдалану шығындарының артуына әкеледі. Осыған байланысты түрлерге, жануарлардың көбеюіне, олардың өнімділігіне және жылдың маусымына байланысты ауа алмасудың оңтайлы деңгейі белгіленді. Ауа айырбастау деңгейі желдеткіштің сағаттық көлемі, нормасы мен ауа алмасу жылдамдығымен сипатталады. Желдетудің сағаттық көлемі — бөлмеде сағатына, м3 / сағға жеткізілуі тиіс ауа көлемі. Ауаның айырбас бағамы — бұл бөлмеде жануардың салмағының 1 центіне немесе бір жануарға сағатына м3 / сағ сағатқа жеткізілуі тиіс ауа көлемі. Ауа алмасудың көптігі — бұл желдетудің сағаттық көлемін үй-жайдың ішкі көлеміне қатынасы. Қыста желдету судың буын, көміртегі диоксиді мен минималды жылу шығыны бар зиянды газдарды шығаруды қамтамасыз етуі керек. Суық ауада ауадағы судың төмен мөлшері бар, қыста бөлмеден артық ылғалды алып тастау қажет. Қыста ауа алмасу өте аз болуы керек.
Ыстық ауа-райында ғимараттардың зиянды газдарынан және жануарлардан және күн сәулесінен артық ыстықтан тазарту қажет. Бұл желдетуді ұлғайту арқылы қол жеткізіледі. Ауа алмасуы осы деңгейде болуы керек, ол бөлмедегі температура сыртқы температурадан 50 ° C-тан аспайтын деңгейде болуы керек.[17]
3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
3.1 Зepттeулepдің мaтepиaлдapы мeн әдіcтepі
Микроклимат параметрлерінің Алматы облысы Талғар ауданы Байсерке-Агро оқу-ғылыми өндірістік орталығының ауадағы зиянды газдар (СО2, NH3, H2S), әмбебап газоанализатор «УГ-2» құралдарының көмегімен, ауадағы микроорганизмдердің шоғырлану тұндыру әдісімен анықталды.
Зерттеу әдістер: Зерттеу объектісі «Байсерке-Агро» ЖШС шаруашылық кешені болып табылады. Шарауашылықта сауын сиырлар кешені, жас төлдер кешенінің микроклиматы зерттелді.
|
• ауаның ауа температурасы 100 С-тан 300 С-ге дейін; · ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 90% аспайды; • атмосфералық қысым 740-дан 780 мм-ге дейін Hg. с. • шаңның болуы 40 мг / м3 артық емес.
|
|
|
Сурет -1. Әмбебап газанализатор
|
|
|
Габариттік өлшемдері : 72 мм * 191 мм * 32 мм Салмағы (батареямен): 260 г Температураның диапазоны: 5-тен 400 C Салыстырмалы ылғалдылық диапазоны: 20-дан 95% Өлшеу диапазоны: 0-9999 RLU (салыстырмалы жарық бірліктері) Өлшеу жылдамдығы: 15 секунд
|
|
|
Сурет – 2. Люминометр құрылғысы
|
|
|
|
Құрылғы 220 В айнымалы токпен жұмыс істейді. Құрылғыдағы өлшемдер -229X200X280 мм. Салмағы — 8 кг.
|
|
Сурет -3. Кротов құрылғысы
|
|
|
Каустикалық сода — жарқыраған сынықтары бар ақ, қатты, мөлдір масса. Каустикалық сода химиялық, мұнай-химиялық, целлюлоза-қағаз өнеркәсібіне, түсті металлургияға және басқа да өнеркәсіп салаларына арналған.
|
|
|
Сурет — 4. Каустикалық сода
|
|
|
Резервуардағы және қазандықтағы максималды қысым — 0,25 МПа Компрессор блогының қабылдағыштарындағы ең жоғарғы қысым 0,8 МПа құрайды Қазандықтағы сұйық қыздыру температурасы — 375 К (80 ° C) жоғары емес, Қазандықтағы сұйықтықты 353 К — 4 … 6 мин. Дизель отынын пайдалану 6 … 6,5 кг / сағ |
|
|
Сурет – 5. ДУК-1-01.
|
|
3.2. ЖШС «Байсерке-Агро» кешеніне сипаттама
«Байсерке-Агро» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Алматы облысы, Талғар ауданы, Панфилов ауылы, Арқабай ауылдық округында 2002 жылы қазан айының 28 жұлдызында өз бетінше жеке шаруашылық болып құрылған (тіркелу нөмірі 9558-1907-ТОО). Өзінің жеке есеп шоты бар, өнімдерін толық есеп айырысу арқылы, тек келісім шарт бойынша ғана сатып таратып отырады. Қазіргі таңда серіктестіктің төрағасы Досмұхамбетов Темірхан Мыңайдарұлы, директоры Кенжебаев Алтай Абдрахманұлы, оқу ғылыми-өндірістік орталағының директоры Алиев Мұрат болып табылады.
Шаруашылық Алматы-Нарынқол трассасының бойында, аудан орталығы Талғар қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 20, Алматы қаласынан шығысқа қарай 15, облыс орталығы Талдықорған қаласынан оңтүстікке қарай 230 шақырымдай жерде орналасқан.
Орталықта 2 ветеринарлық паталого-анатомиялық зертханалар, мал азығын зоотехникалық талдау зертханасы, сонымен қатар агрохимия зертханасы орналасқан. Ветеринарлық дәріхана да бар.
Шаруашылық 2013жылы асыл тұқымды шаруашылық статусына ие болды. Шаруашылық үш сала – мал шаруашылығы, ветеринария және егіншілікпен айналысатын бұл ұжымда 300-ден аса адам еңбек етеді. Шаруашылықтың барлық жер көлемі 43332,3 гектар, мұның ішінде негізгі жері табиғи жайылымдылық жерлер – 39822,1 гектар (мал шаруашылығының барлық түрлерін өсіріп-өндіріп дамытуға, өркендетуге өте қолайлы), өндірістік активінде 3600 гектар егістік алқабы бар, табыладысоның ішінде 500 гектары тамшылатып суарылады, 114,5 гектар көп жылдық отырғызылатын жерлер, 29,9 гектар шабындық жерлер.[18]
Сурет-6. «Байсерке-Агро» оқу-ғылыми өндірістің орталығының кешендері
Шаруашылықтың негізгі бағыты – астық шаруашылығы, етті, сүтті бағыттағы мал шаруашылығы және солардың өнімдерін өсіп-өндіру болып табылады. Атап айтқанда, шаруашылық етті бағыттағы Қазақтың ақбас тұқымын, Әулиекөл тұқымын, Абердин ангус тұқымын, Герефорд тұқымын және сүтті бағыттағы Голштино-фриз тұқымды ірі қара малдарының асыл тұқымдарын, Еділбай, Сарыарқа және Қазақтың биязы жүнді асыл тұқымды қой шаруашылығын, Қазақ түйлерін, Қазақы жылқылар мен спорттық жылқыларды өсіріп-өндірумен айналысады. Дамытудың негізгі бағыттары: асыл тұқымды мал шаруашылығы ірі қара мал етті және сүтті бағыттағы асыл тұқымды жылқы шаруашылығы, қой шаруашылығы мыналар болып табылады.; асыл тұқымды ірі қара мал Қазақтың ақбас, Голштиндық қара ала , Қара-ала тұқымдары, Ангус және Герефорд өсірумен айналысады Сондай-ақ жылқы зауыты таза қанды мініс жылқысы Ағылшын, Араб, Қостанай, Орлов, Ахалтеке асыл тұқымы Жалпы ат зауыт аумағы 53га. Ғимаратта 6-ат қора,2-манеж,17-левад және 2-шатырлы қора, шөп және астық сақтау қоймасы, трибунасы бар ипподром бар.
ЖШС Байсерке-Агро базасында Оқу ғылыми-өндірістік орталығы жұмыс жасайды. Сүт зауыты сүт өнімдерін өндіру бойынша қуаты жылына 1 800 тоннаға,ет өңдеу зауыты қуаттылығы жылына 1 250 тонна.
01.06.2016 жылғы есеп бойынша жалпы саны ауыл шаруашылығы жануарларынан: ірі қара мал –2970 бас, жылқы – 577 бас, оның ішінде таза қанды жылқы – 200 бас, қой мен ешкі – 6651 бас, түйе – 144 бас.
Барлығы – 43774,5 га жерді, соның ішінде ауыл шаруашылық алқаптары – 43332,3 га, оның ішінде егістік – 3365,8 га, көпжылдық екпелер — 114,5 га, шабындық – 29,9 га, жайылым – 39822,1 га, басқа да жерлер – 442,2 га құрайды.
Асыл тұқымды сүтті бағыттағы ірі қара мал саны: — Голштиндық қара-ала тұқымды 850 бас, оның ішінде сиыр 309 бас 2014-2013 жж. Канададан әкелінген. 2004 жылы Ақмола облысы; Күйгенжар; АҚ Қара-ала тұқымды 416 бас ірі қара әкелінді оның ішінде табынды құру үшін 110 басы қашарлар. Сүт фермасы Панфилов ауылынан үш шақырым Аркабай ауылында. Сүт кешені жаңа швед Делаваль технологиясымен жабдықталған. Табын бойынша орташа сауым 2014 жылға 7408 кг, жалпы сауылған сүт 33634 ц.Асыл тұқымды ІҚМ ет бағыты бойынша мынадай тұқымдар өсіріледі Қазақтың ақбас сиыры 788 бас, оның ішінде аналық мал басы 411 бас Кербұлақ жайылым учаскесінде ұсталады.Ангус 676 бас және Герефорд 200 бас 2014 жылы Канададан әкелінген.Сондай-ақ, "Байсерке-Агро" ЖШС-ында Еділбай, Гиссар және Қазақтың биязы жүнді қойы өсіріледі. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайларының сипаттамасы
Шаруашылық климаты күрт континентальды болып табылады.Орташа жылдық ауа температурасы 7,2-8,2 %. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 503-525 мм. Максималды жауын-шашынның үлесі көктемге, ең аз қыс және жаз мезгілдеріне тиесілі. Жалпы алғанда климат барлық ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруге қолайлы. Бұл жерлер далалы, ойлы-қырлы, қыратты болып келеді де, мал өсіруге өте қолайлы. [19]
- Зерттеулердің нәтижелері
4.1.Кешендердегі температураны және ылғалдылықты психрометмен анықтау
Қора-жай микроклиматының ең бастапқы да маңызды бөліктерінің бірі қора-жай температурасы және ылғалдылығы болып табылады. Бұл екі көрсеткіш бір-бірімен өте тығыз байланыста болып келеді. Шаруашылық кешенінде температураны және ылғалдылықты есептеу күнде жүргізіліп отырылды. Психрометр құралы арқылы негізгі зерттеу объектісі болып тандалынған №1, №2 сауын сиырлар қора-жайы, сауын сиырларын саууға арналған қорай-жай және 20 күнге дейінгі бұзаулар қора-жайларынан ауа микроклимат көрсеткіштерін арнайы кесте арқылы толтырылды. Психрометрмен температураны және ылғалдылықты анықтау жұмысы өте ыңғайлы және басқа әдістермен салыстырғанда қиыншылығы жоқ. Психрометрде дымқыл және құрғақ 2 гигрометр орналасқан. Дымқыл гигрометрдің төменгі жағында міндетті түрде кішкентай сумен толтырылған ыдысша болады. Дымқыл гигрометрдің көрсеткішінен құрғақ гигрометрдің көрсеткішін алып, шыққан сан арқылы арнайы дәл осы психрометрді көрсетілген психрометрлік кестеден ылғалдылық көрсеткішін көреміз. Алынған нәтижелер кестее толтырылады. 1-кестеде №1 сауын сиырлар қора-жайының 1 айдағы температура және ылғалдылық көрсеткіштері берілген. Әр күндегі көрсеткіштер қалыпты нормаға сай.[20]
1-кесте. №1 сауын сиырлар кешеніндегі температураның және ылғалдылықтың күнделікті көрсеткіштері
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
26.02 |
27.02 |
28.02 |
01.03 |
02.03 |
03.03 |
04.03 |
05.03 |
06.03 |
07.03 |
08.03 |
09.03 |
|
Температура, С0 |
6 (5-8) |
7 |
7 |
8 |
8 |
7 |
7 |
7 |
8 |
6 |
6 |
6 |
6 |
|
Ылғалдылық, % |
70 |
68 |
66 |
65 |
65 |
65 |
65 |
66 |
65 |
66 |
66 |
66 |
66 |
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
10.03 |
11.03 |
12.03 |
13.03 |
14.03 |
15.03 |
16.03 |
17.03 |
18.03 |
19.03 |
20.03 |
21.03 |
|
Температура, С0 |
6 (5-8) |
7 |
7 |
8 |
8 |
7 |
7 |
7 |
8 |
6 |
6 |
6 |
6 |
|
Ылғалдылық, % |
70 |
68 |
66 |
65 |
65 |
65 |
65 |
66 |
65 |
66 |
66 |
66 |
66 |
2-кестеде №2 сауын сиырлар қора-жайының ауа температурасы және ылғалдылығының көрсеткіштері берілген. №1 сауын сиырлар қора-жайы сияқты бұл жерде де барлығы қалыпты нормаға сай.
2-кесте. №2 сауын сиырлар кешеніндегі температураның және ылғалдылықтың күнделікті көрсеткіштері
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
26.02 |
27.02 |
28.02 |
01.03 |
02.03 |
03.03 |
04.03 |
05.03 |
06.03 |
07.03 |
08.03 |
09.03 |
|
Температура, С0 |
6 (5-8) |
7 |
7 |
8 |
8 |
7 |
7 |
7 |
8 |
6 |
6 |
6 |
6 |
|
Ылғалдылық, % |
70 |
68 |
66 |
65 |
65 |
65 |
65 |
66 |
65 |
66 |
66 |
66 |
66 |
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
10.03 |
11.03 |
12.03 |
13.03 |
14.03 |
15.03 |
16.03 |
17.03 |
18.03 |
19.03 |
20.03 |
21.03 |
|
Температура, С0 |
70 |
7 |
7 |
8 |
8 |
7 |
7 |
7 |
8 |
6 |
6 |
6 |
6 |
|
Ылғалдылық, % |
35 |
68 |
66 |
65 |
65 |
65 |
65 |
66 |
65 |
66 |
66 |
66 |
66 |
3-кестеде сауын сырларына арналған қора-жайдың температурасы және ылғалдық көрсеткіштері берілген. Бұл жерде барлығы қалыпты нормаға сай екендігін көреміз.
3-кесте. Сауын сиырларын саууға арналған кешендегі температураның және ылғалдылықтың күнделікті көрсеткіштері
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
26.02 |
27.02 |
28.02 |
01.03 |
02.03 |
03.03 |
04.03 |
05.03 |
06.03 |
07.03 |
08.03 |
09.03 |
|
Температура, С0 |
6 (5-8) |
7 |
7 |
8 |
8 |
7 |
7 |
7 |
8 |
6 |
6 |
6 |
6 |
|
Ылғалдылық, % |
70 |
68 |
66 |
65 |
65 |
65 |
65 |
66 |
65 |
66 |
66 |
66 |
66 |
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
10.03 |
11.03 |
12.03 |
13.03 |
14.03 |
15.03 |
16.03 |
17.03 |
18.03 |
19.03 |
20.03 |
21.03 |
|
Температура, С0 |
6 (5-8) |
7 |
7 |
8 |
8 |
7 |
7 |
7 |
8 |
6 |
6 |
6 |
6 |
|
Ылғалдылық, % |
70 |
68 |
66 |
65 |
65 |
65 |
65 |
66 |
65 |
66 |
66 |
66 |
66 |
4-кестеде 20 күнге дейінгі бұзаулар қора-жайының температурасы және ылғалдылығы берілген. Алынған көрсеткіштерден біз 12.03., 13.03. және 14.03.2018 кундегі ауа температурсы және ылғалдылығының нормаға сай емес екндігін көреміз.[21]
4-кесте. 20 кунге дейінгі жас төлдерге арналған кешендегі температураның және ылғалдылықтың күнделікті көрсеткіштері
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
26.02 |
27.02 |
28.02 |
01.03 |
02.03 |
03.03 |
04.03 |
05.03 |
06.03 |
07.03 |
08.03 |
09.03 |
|
Температура, С0 |
18 (16-20) |
19 |
19 |
20 |
20 |
20 |
20 |
18 |
18 |
18 |
19 |
20 |
18 |
|
Ылғалдылық, % |
70 |
65 |
64 |
64 |
64 |
64 |
64 |
68 |
68 |
68 |
69 |
70 |
70 |
|
Көрсеткіштер |
Қалыпты норма |
10.03 |
11.03 |
12.03 |
13.03 |
14.03 |
15.03 |
16.03 |
17.03 |
18.03 |
19.03 |
20.03 |
21.03 |
|
Температура, С0 |
18 (16-20) |
19 |
19 |
20 |
20 |
20 |
20 |
18 |
18 |
18 |
19 |
20 |
18 |
|
Ылғалдылық, % |
70 |
65 |
64 |
64 |
64 |
64 |
64 |
68 |
68 |
68 |
69 |
70 |
70 |
4.2. Әмбебап газанализатор құрылғысы арқылы кешендердегі аммиак, көміртек тотығы мөлшерін анықтау
Жалпы ауылшаруашылық жануарларының қора-жайларында баплығында кездесетін ең жиі тараған аммиак болып табылады. Аммиакты анықтау әмбебап газанализатор арқылы жүргізіледі. Жұмысымызды бастамас бұрын ең алдымен құрылғының жұмысқа жарамды жағдайда екендігі тесеріледі. Біз қора-жайдағы аммиак мөлшерін анықтауды наурыз айының 12 күні жүргіздік. Жұмыс барысы мына кезекте өтті:
1.Құрылғының дұрыс қалыпта тұрғанына көз жеткізген сон, әмбебап газанализаторын зерттеу орнына апарамыз да ауа сорғыш қақпақты ашып, стопорды алып тастаймыз. стопордың ұшы штанганың ойықтары бойымен сырғып, одан жоғары ауа соратын көлемді көрсетеді. Аммиакты анықтау кезінде 250 мл сутегі сульфидін көрсетеді.
2.Штокты қолмен басып тұрып, сифонды таяқшаның шеті таяқтың ойығындағы жоғарғы шұңқырға сәйкес келгенше қысылады.
- Индикатор түтігін тығыздағыш балауыздан және екі ұшындағы фольгадан басатып, құрылғының резеңке түтігіне бекітіледі. Мөрленетін балауызды босатқанда, тығыздағыш балауызбен бітеліп қалмас үшін, түтікше төмен қарай ұсталынады.
4.Штокты бір қолымызбен басып тұрып, екіншісімен бүріккішты тартып алады. Шток қозғала бастаған соң, бекіткішті жібереді. Бұл уақытта зерттеуге қажетті ауа индикатор түтігі арқылы сорылады. Ауаны сорудың соңы кезінде ол ауаны іріктеу деңгейінде болу керек. Бекіткіш таяқтың астыңғы ойығына кірген кезле, шертім дауысы естіледі. Дауыстан кейін қозғалыс тоқтайдығ алайда ауаны сору жалғаса береді. 250 мл көлемге аспирацяның жалпы уақыты 4 минут.
5.Құрамында аммиак мөлшері бар ауа сорған кезде ауаның сорылу кезіндегі кіріс жағынан индикатордың түсі өзгереді. Газдардың концентрациясын өлшеу шкаласынан индикатор түтігінің түстік ұнтағының төменгі ұшын нөлге бөлу арқылы қолданады. Ұнтақтың түстің өзгеру шегіне сәйкес келетін сурет мг/м3 түрінде көрсетілген сыналатын газ концентрациясын көрсетеді. [22]
Барлық жағдайларда зерттеу жұмыстарын таңдалынған нүктедегі концентрция өзгерісін байқау үшін қайталап жасау қажет. Егер де өзгерістер шамалы болса, мысалы 2-3, біз бірнеше анықтамамен тоқтала аламыз. олай болмаған жағдайда, концентрацияның өзгеру динамикасын ұзақ уақыт кезеңі ішінде анықтау үшін өлшеуді жалғастырылады.
5-кесте. Әмбебап газанализатор құрылғысы арқылы анықталған кешендердегі аммиак мөлшері
|
Кешендер |
Қалыпты норма |
Көрсеткіш |
|
Мг/м3 |
||
|
№1 сауын сиырлар кешені |
20,0 |
21,3 |
|
№2 сауын сиырлар кешені |
20,0 |
20,9 |
|
Сауын сиырларын саууға арналған кешен |
10,0 |
10,2 |
|
20 кунге дейінгі жас төлдерге арналған |
10,0 |
9,8 |
Көміртек тотығының мөлшерін анықтау ауыл шаруашылық жануарларыа арналған қора-жай ауасының тазалығын және желдетуді есептеу кезіндегі критерий ретінде кеңінен қолданылады. Ауадағы бұл зиянды газды анықтаудың бірнеше әдістері бар: көлемді әдістерге Холден, кудряцев, Калмыков газанализаторларының қатысуымен болса, титрометриялық әдістерге Субботина-Нагарский, Гесс, Прохоровтың салыстырмады-экпресс әдістері жатады. Шаруащылықта қолданған әдісіміз прхоровтың салыстырмалы-экспересс әдісі.[23] Бұл әдістің жұмыс істеу принципі көмірқышқыл газының сода күліне реакциясына негізделген. Жұмыс барысы мынандай кезекпен орындалады:
1.100 мл шприцке 20 мл 0,005% сода күлінен фенолфталеинмен құйып алынады.
- Қалған 80мл-ге толығымен ауа сорып алынады да оны 1 минут бойы шайқайды.
3.Егерде ерітіндінің түсі өзгермесе, шприцтен ауаны аздап шығарып ерітіндіні төкпен қайтадан ауа сорып алады да, қайтадан 1 минут шайқалынады.
4.Бұл жұмысты 3-4 рет қайталып, 10-20 мл-ден ауа қосылып отырады. Әр шайқаған сайын ерітінді түссі болуы қажет.
- Шприц арқылы енген ауаның жалпы көлемін қосып есептеп, ауадағы газдың концентрациясын төменде көрсетілген 7-кестеге қарап анықталынды.[24]
6-кесте. Көміртек тотығының мөлшерін ауа көлемінің қатынасына қарай анықтауға арналған кесте
|
Ауа көлемі, мл |
СО2 концентрациясы,% |
Ауа көлемі, мл |
СО2 концентрациясы,% |
|
80 |
0,32 |
370 |
0,100 |
|
160 |
0,208 |
380 |
0,096 |
|
200 |
0,182 |
390 |
0,092 |
|
240 |
0,156 |
400 |
0,088 |
|
260 |
0,144 |
410 |
0,084 |
|
280 |
0,136 |
420 |
0,080 |
|
300 |
0,128 |
430 |
0,076 |
|
320 |
0,120 |
440 |
0,070 |
|
330 |
0,116 |
450 |
0,066 |
|
340 |
0,112 |
460 |
0,060 |
|
350 |
0,108 |
470 |
0,056 |
|
360 |
0,104 |
480 |
0,052 |
7-кесте. Әмбебап газанализатор құрылғысы арқылы анықталған кешендердегі көміртек тотығының мөлшері
|
Кешендер |
Қалыпты норма |
Көрсеткіш |
|
Мг/м3 |
||
|
№1 сауын сиырлар кешені |
0,25 |
0,25 |
|
№2 сауын сиырлар кешені |
0,25 |
0,27 |
|
Сауын сиырларын саууға арналған кешен |
0,15 |
0,14 |
|
20 кунге дейінгі жас төлдерге арналған |
0,15
|
0,14 |
4.3. Кешендердегі микроорганизмдер санын және түрлерін тұндыру әдісімен анықтау
Қорай-жайдағы микроорганизмдерді анықтау үшін тұндыру әдісін қолданылды. Ол үшін бізге қажетті ең жиі кездесетін микроорганизмдер, яғни стрептококктер, стафилококтер, саңырауқұлақтар және ішек микрофлорасы қажетті дайын қоректік ортаны алып Петри табақшасына құйылады. [25] Стрептококтер үшін Гарро ортасы, стафилококктер үшін сүтті-тұзды агар, ішек микрофлорасына Эндо ортасы, саңырауқұлақтарға Чапек ортасы қолданылады. Жұмысты атқару барысы:
1.4 таза Петри табақшасын алып оған жоғарыда атылған арнайы 4 қоректік ортаны енгіземіз. Қора-жайға апарып 5-10 минут аралығында ашық түрде ұстаймыз.
2.Қора-жайдын алып келіп, Гарро, Эндо орталарын және сүтті-тұзды агарды Петри табақшаларын термостатка 370С-та 2 кунге, ал Чапек ортасын 220С-та 10 кунге қойылады.
3.Термостаттан алынған Петри табақшаларының ішінде өскен микроорганизмдер колонияларын және саңырауқұлақтарының санын есептейміз.
Сурет-7. Микроорганизмдерді зерттеу мақсатында мақсатында сауын сиырлар кешеніне орналастыру
8-кесте. Тұндыру әдісі арқылы анықталған кешендердегі микроорганизмдер саны және түрлері
|
Кешендер |
Қалыпты норма, мың/1м2 |
Стафилакокктер, мың/1м2 |
Стрептококктер, мың/1м2 |
Ішек микрофлорасы, мың/1м2 |
Саңырауқұлақтар, мың/1м2 |
|
№1 сауын сиырлар кешені |
70 |
45 |
33 |
4 |
1 |
|
81 |
|||||
|
№2 сауын сиырлар кешені |
70 |
43 |
32 |
4 |
— |
|
79 |
|||||
|
Сауын сиырларын саууға арналған кешен |
50 |
25 |
27 |
1 |
1 |
|
54 |
|||||
|
20 кунге дейінгі жас төлдерге арналған кешен |
50 |
24 |
26 |
— |
— |
|
52 |
|||||
Сурет-8. Өскен микроорганизмдер шоғырын белгілеу
4.4. Каустикалық сода және ГАН препараттары арқылы дезинфекциядан кейін «Люминометр» құрылғысы арқылы кешендердегі микроорганизмдер санын анықтау
Сурет-9. 20 кунге дейінгі төлдердің бокстарын жуу
ДУК машинасы арқылы каустикалық содамен дезинфекция жүргізу кешендерде жиі қолданылып келеді. Бұл машинаның көлемі 997 л. Дезинфекциялық ерітінді дайындау үшін біз 100 таза каустикалық сода, 40 формалин және су қолданамыз. Ерітіндіні дайындағаннан соң дезинфекциялық жұмыстарды 30 минут ішінде бастау қажет. Сонымен қатар, бұл күйдіргіш ерітінді болғандықтан қауіпсіздік мақсатында арнайы киімдерді міндетті түрді киу керек.[26]
Сурет-10. Люминометр құрылғысы арқылы микроорганизмдердің санын анықтау
9-кесте. Каустикалық сода және ГАН препараттары арқылы дезинфекциядан кейін «Люминометр» құрылғысымен анықталған кешендердегі микроорганизмдер саны
|
№ |
Сынама алынған беткейлер атауы |
Санитариялық өңдеу нәтижелері |
Дезинфекция тиімділігі, % |
|
|
Дезинфекцияға дейін, КТБ/мың |
Дезинфекциядан кейін, КТБ/мың |
|||
|
№1 сауын сиырлар кешені — каустикалық сода |
||||
|
1 |
Қабырға |
81,4 |
35,7 |
61,2 |
|
2 |
Еден |
97,4 |
41,2 |
57,7 |
|
3 |
Жемге арналған астау |
76,2 |
10,4 |
86,3 |
|
20 күнге дейінгі жас төлдер — «ГАН» препараты |
||||
|
1 |
Қабырға |
81,4 |
40,6 |
50,1 |
|
2 |
Еден |
104,0 |
52,3 |
49,7 |
|
3 |
Арнайы бокс |
81,2 |
24,1 |
70,2 |
- 5. ЕҢБEКТІ ҚOPҒAУ ЖӘНE ЭКOЛOГИЯ МӘCEЛEЛEPІ
5.1.Еңбек қорғау мен еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Бұл қызмeт Қaзaқcтaн Pecпубликacындa қoлдaнылaтын зaңды жәнe бacқa дa нopмaтивтiк aктiлepгe cүйeнe oтыpып жұмыc icтeу жaғдaйындa, жұмыcшылapдың жұмыc icтeу қaбiлeтiн, дeнcaулығын жәнe қaуiпciздiгiн қaмтaмacыз eту мaқcaтындa жacaлынaтын әлeумeттiк-экoнoмикaлық, ұйымдacтыpушылық, гигиeнaлық жәнe дәpiгepлiк-пpoфилaктикaлық жүйe қызмeттepiнiң жиынтығы.
Қaзaқcтaн Pecпубликacының Eңбeктi қopғaу туpaлы Зaңы мeншiк түpiнe қapaмaй бapлық cубъeктiлepгe тapaтылaды жәнe жұмыcшылapдың құқығын бeлгiлeп coнымeн қaтap, өндipicтepдe бoлaтын әp түpлi төтeншe жәнe қaуiптi жaғдaйлapды бoлдыpмaуғa бaғыттaлғaн.
Қopшaғaн opтaғa зиянды әp түpлi зaттapды шығapу бұл мeкeмeдe ГOCТ 12.1.005 жәнe CaнEжН 4946 бoйыншa бaқылaнып oтыpaды. Aл тoпыpaқтың өндipicтiк қaлдықтapмeн лacтaнуын CaнEжН 42-128-4690 бoйыншa жүpгiзiлeдi.
Eңбeктi қopғaу жөнiндeгi epeжeci жeкe мeншiк түpiнe қapaмacтaн eңбeктi қopғaу жөнiндeгi қызмeт өзiншe тәуeлciз қызмeт бoлуы кepeк.
Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң құқықтық нeгiзi Қaзaқcтaн Pecпубликacының Eңбeктi қopғaу туpaлы Зaңындa, ҚP пpeзидeнтiнiң жapлығы, Жoғapғы Кeңec бeкiткeн бacқapушылық, әдicтмeлiк жәнe бacқa дa нopмaтивтi-тeхникaлық құжaттapдa бeлгiлeнгeн.
Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң тәжipибeci бap жәнe eңбeктi қopғaу дeпapтaмeнтiмeн бeкiтiлгeн мaмaндық дeңгeйiн көтepeтiн бaғдapлaмaдaн өткeн бiлiктi aдaм тaғaйындaлaды. Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң бacшылapы бeкiтiлгeн тәpтiптe aймaқтық eңбeктi қopғaу жөнiндeгi бacқapмacындa aттecтaциялaн өтiп тұpaды.
Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң жұмыcы тeк coл өндipicтiң жұмыcы тoқтaтылғaн кeздe ғaнa жoйылaды.
Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң мaқcaттapы. Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң мaқcaттapы кeлeciлep:
- өндipicтe жұмыc жaғдaйын жaқcapтaтын жәнe coны қaмтaмacыз eтeтiн әлeумeттiк-экoнoмикaлық, тeхникaлық, ұйымдacтыpушылық, caнитapлы-гигиeнaлық жәнe дәpiгepлiк-пpoфилaктикaлық кeшeндep мeн жүйeлepдi жoбaлaп жacaу;
- ҚP Eңбeктi қopғaу туpaлы Зaңындa бeлгiлeнгeн eңбeктi қopғaу туpaлы epeжeлepдi жәнe тeхникaлық қaуiпciздiк epeжeлepiн caқтaу мaқcaтындa жұмыcшылapғa бaқылaу жүpгiзу.
Ocы қызмeттepгe cүйeнe oтыpып өнepкәcіптepдe кeлeci қызмeттep icкe acыpылaды:
- өндipicтe eңбeктi қopғaу жөнiндeгi қызмeттi бacқapу жүйeлepiн өндipicкe eнгiзу жәнe oны жoбaлaу;
- eңбeк қaуiпciздiгi жөнiндeгi өндipicтiң кoмиccияcының жұмыcын әpқaшaн бaқылaп жұмыc icтeу қaбiлeтiн қaмтaмacыздaндыpып oтыpaды;
- eңбeктi қopғaу жөнiндeгi жұмыcшылapды aттecтaтaуды жүpгiзeдi;
- eңбeктi қopғaу жөнiндeгi нopмaтвтi тeхникaлық құжaттapды дұpыc жүpгiзiлуiн қaмтaмacыз eтeдi;
- қoлдaнылып жүpгeн жәнe жaңa epeжeлepдi жoбaлaу жөнiндeгi жұмыcтapды қaдaғaлaп бaқылaу қызмeтiн бacқapaды;
- өндipicтiң бapлық бөлiмшeлepiн eңбeктi қopғaумeн бaйлaныcты құжaттapмeн қaмтaмacыздaндыpылуын қaдaғaлaуды жүpгiзeдi;
- өндipicтe бoлғaн бapлық төтeншe жaғдaйлapды зepттeп қapaуды жүpгiзeдi;
- өндipic бөлiмшeлepiндe eңбeк жaғдaйын жaлпы тaлдaуды жүpгiзeдi;
- жoбaлық-тeхникaлық құжaттapды қapaу жұмыcтapынa қaтыcaды;
5.2.Eңбeктi қopғaу қызмeтiнiң құқығы.
Өндipic бөлiмшeлepiнeн coл бөлiмшeдeгi eңбeк жaғдaйлapы жөнiндeгi мaтepиaлдapды жәнe төтeншe жaғдaйлapдың ceбeпшici бoлғaн жұмыcшылapдaн түciнiктeмe aлуғa құқылы;
Aдaм өмipi, дeнcaулығы мeн қopшaғaн opтaғa әcepi тиeтiн мaшинaлapдың жұмыcын тoқтaтуғa құқығы бap. Бipaқ oл жөнiндe oл өндipic бacшылығынa хaбapлaйды.
Өндipicтeгi бapлық бөлмeлepдi, цeхтepды кeдepгiciз көpугe жәнe өндipic бөлiмшeciндe тaбылғaн әpтүpлi бұзушылықтapды жoюғa бaғыттaлғaн бacқa дa ұйғapымдapды бepугe құқылы.
Тaлдaуды жүpгiзeтiн зepтхaнaлapғa инcтpуктaждaн өткeн aдaмдapды жiбepу кepeк. Жөндi жұмыc icтeмeйтiн құpaлдapмeн жұмыc icтeугe тиым caлуғa құқығы бap.
Зepтхaнaлapдa тeмeкi шeгу, тaмaқтaну жәнe жылытқыштapдың қacындa өpткe қaуiптi зaттapмeн жұмыc icтeугe pұқcaт eтiлмeйдi. Зepтхaнaлapдa жұмыc icтeйтiн бapлық жұмыcшылap хaлaттa, қoлдapындa peзeңкe қoлғaп жәнe фapтуктap бoлуы кepeк. Зepтхaнaлapдa өpт өшipeтiн өpт cөндipгiштep, құмы бap жәшiктep нeмec acтбecттaн жacaлғaн кapтoндap бoлуы кepeк.
Жaпa шeккeндepгe aлғaшқы көмeк көpceту.
Кeciлгeн жepдeн шыны қaлдықтapды cтepильдi пинцeтпeн aлып, кeciлгeн жepдiң aйнaлacын йoдпeн жaғып, бaйлaп тacтaйды. Тepмиялық күйгeн жaғдaйдa күйгeн жepдi 96 пaйызды этил cпиpтiмeн нeмece тaнин epiтiндiciмeн жaғып, бeтiнe cтepильдi пoвязкa caлaды. Aл химиялық зaттapмeн күйгeн бoлca, oл жepдi дepeу үлкeн көлeмдi cумeн жуып-шaю кepeк. Eгep қышқылмeн күйce, бeтiнe 2 пaйызды coдa epiтiндiciн жaғaды, aл ciлтiмeн күйдipce cipкe қышқылының epiтiндiciн жaғaды. Eгep aдaм тoкпeн жapaлaнca, oндa тoкты дepeу cөндipiп, жeдeл жәpдeм кeлгeнгe дeйiн aлғaшқы көмeк peтiндe жacaнды дeмaлу пpoцeдуpacын жacaйды.
Тeхникa қaуіпcіздігі мeн өндіpіcтік caнитapия бaзapдa өтe жoғapы дeңгeйдe жүpгізілeді. Бaзapдa қызмeткepлep үшін apнaйы киімдep мeн aяқ киімдep бacқa дa қopғaныc құpaлдapы жeткілікті.Coл cияқты aлғaшқы мeдицинaлық көмeк үшін aптeчкa бaзapдың әp бөлмeлepіндe бapшылық [26].
5.3. Өрт қауіпсіздігі негіздері
Дүние жүзінде 1 жылдың ішінде 5 миллионнан көп өрт болады. Он мың адам оттың салдарынан қаза болады. Өрт үлкен материалды шығындарды қажет етеді. Өрттің себептерін социалдық жағы нақты қадағалайды. Өндірістердің өрт қауіпсісзідігі өрт болдырмау системасымен қаматамасыз етілуі керрек. Өртті болдырмау системасы мен өрт қауіпсісіздігі өрттің қауіпті факторлары адамдарға әсерін тигізбейтіндігін қамтамасыз ету қажет. Адамдарға әсер ететін өрттің қауіпті факторлары мыналар, ашық от және от ұшқын, ауа температурасының көбеюі, газ қышқылының концентрациясының төмендеуі, қондырғылардың, ғимараттардың зақымдануы және қирауы, түтін.
Әр нақты объектілерде өртті болдырмау системасы жасалу керек (ғимарат және қондырғыларда, транспорттарда, материалдарды сақтайтын ашық жерлерде). Өндірістерде өрт және жарылыстар технологиялық режимдердің бұзылуынан, электр қондырғылардың дұрыс қолданбаудан, найзағай разрядтарынан т.б. жағдайларға байланысты зерттеулер көрсетті.
Өрт – бұл арнайы жасалмаған, материалдық шығындарымен қатарласып жүретін, кейде адам өлімі болуы мүмкін, бақылана алмайтын ошақ көзі.
Жану бұл – жанғыш заттпен тотықтандырғыш арасындағы тотығу және қалпына келетін реакциялар барысында болатын процесс. Газдар, металлдар және әр түрлі көміртекті заттар жанғыш зат бола алады. Хлор, йод, фтор, бром,және ауадағы өттегі әдетте тотықтандырғыш болып табылыды.
Жанғыш зат және тотықтандырғыш қосылып жанғыш қоспа – біртекті (газ+ газ) немесе біртекті емес үстіндегі қабаты ( сұйықтық + газ, қатты зат+газ) болатын заттарды құрайды. Жанудың екі түрі бар: дифуздық – тотықтандырғыштың жанатын затпен дифузиялық уақыт жылдамдығы; кинетикалық – тотықтандырғышпен жанғыш зат арасындағы жану жылдамдығы.
Жарылыс бұл тұйық кеңістікте болатын кинетикалық жану. Жану механизмі жылулық (жанғыш заттың қызуына байланысты) және тізбектік
(жанған заттың нәтижесінде жанғыш заттың пайда болуы) боады. Өрттің жану жылдамдығына байланысты: дефлаграциондық жану — өрттің таратылу жылдамдығы 1м/с; детонациялық – 1-10 м/с-тан астам; жарылып жанатын – 10 м/с. Өздігінен жану — жану көзі болмаған жағдайда, жанғыш заттпен тотықтандырғыш арасындағы шек концентрациясы
Техникалық шаралар. Барлық ғимараттар, егер ірі кешендер болса, жел туруына байланысты салынады. Өрт қауіпсіздігі бойынша барлық кәсіпорындарының орналасу арақашықтығы өндіріс категориясына байланысты есептелінеді. Өндіріс категориясы: А – жарылу қауіпі бар; Б,В — өрт және жарылу қауіпі бар; Г,Д- өрт қауіпі бар. Барлық ғимараттар екіге бөлінеді: 1) өрт қауіпі бар, егер ғимарат ішінде біртексіз жанғыш қоспа болса; 2) жарылу кауіпі бар, егер біртекті жанғыш заттар болса.
Сонымен, өрт қауіпіне қарсы ара қашықтықтар (минималды ара қашықтық – 9 метр, егер А және Б өндіріс дәрежесі болса 60 м астам) таңдап алынады.
Өрт болғанда құрылыс материалдар мен конструкциялардың өз қалпында сақталу қасиеті — өртке төзімділік дәрежесі деп аталады. Ол өртке төзімділік шегімен және құрылыс материалдың жану тобы бойынша анықталады.
Өртке төзімділік шегі дегеніміз өрт болған жағдайда құрылыс материалдардың конструкциялардың еш өзгеріссіз тұру уақыты.
Максималды – 4 сағат, өртке қарсы қоршаулар, 2-сағат – жай қоршаулар өртке қарсы тура алады. Жану тобы: а) жанбайтын құрылыс материалдар ( өрт болған кезде жанбай түтіндейді, егер өрт көзін сөндірген жағдайда түтіндеу процессі аяқталады); б) қиын жанатын – жануы мүмкін бірақ өрт көзін тоқтатқан жағдайда түтіндену процессі жалғаса береді; в)жанатын ( егер өрт көзін сөндірсе де жана беретін құрылыс материалдар).
Өрт төзімділігінің 5 дәрежесі бар: 1 — ең қымбат құрылыс материалдар, бұл құрылыс материалдар өрт болған кезде 2,5 сағат өртке төзе алады ( А өндіріс дәрежесі); Өндірістік кәсіпорындарда 3-4 дәрежелі өртке төзімділігі 1,5 сағат құрайды ( қиын жанатын және мүлдем жанбайтын құрылыс материалдар). Өрттің алдын-алу бойынша жасалатын шаралар: а) жұмысшыларға нұсқау беру; б) өрт сөндіру әдістері мен заттары.
5.4.Электр қауіпсіздігі
Электр қауіпсіздігі — адамдарды электр тогының, электр доғасының, электрлі магнит өрісінің және статикалық электрдің зиянды және қауіпті әсерінен қорғанысын қамтамасыз ететін ұйымдастыру-техникалық шаралардың және құралдардың жүйесі. Жергілікті электр жарақаттары электр тогының дене ұлпалары мен мүшелерін зақымауы: күюлер, электр таңбалары, терінің электр металдануы және электроофтальмия (көздің қарығуы) болып табылады. Токтың келесі шектік мәндерін бөліп атауға болады: токты сезу шегі –ең аз сезілетін ток (0,5 -1,5мА); босатпайтын ток шегі –адам өз бетімен бұлшық еттері электродтармен қамтылған әрекеттен босана алмайтын ең аз ток мөлшері (6-10мА). Бұдан аз токтар босататын болып есептеледі; қаза ететін (100 мА және одан астам) ток. Адам денесінің кедергісі. Адам денесі ток өткізгіш болып табылды. Tipi aғзаның әдеттегі өткізгіштерден өткізгіштік озгешелігі тек физикалық қасиеттерінде ғана емес, аса күрделі биохимиялық қасиеттерінде болады. Адам денесі кедергісінің нәтижесінде көптеген факторларға, соның ішінде тepiciнің жағдайына, электр тізбегенін параметрлеріне және коршаған орта жағдайына сызықтық емес тәуелділігі бар ауыспалы шама болып табыладыДененің әр түрлі ұлпаларының кедергісі біркелкі емес: терінің, сүйектердін, май ұлпасының, сіңірлердің салыстырмалы үлкен кедерісі бар, ал бұлшық ет ұлпасы, қан, лимфа және әcipece омыртқа жұлыны мен бас мыйының — кедергісі аз. Тұтастай адамның кедергісін анықтайтын басты фактор меншікті үлкен кедергісі бар тepi болып табылады.Адам денесі арқылы ток тізбегіндегі негізгі кедергі қалыңдығы 0.005-0,2 мм құрайтын тepiнің мүйізді сыртқы қабаты болып табылады. Tepi қабаты алынған ішкі ұлпаньң кедергісі 800-1000 Ом-нан аспайды . Құрғақ зақымдалмаған терінің кедергісі 10000 және тіптi 100000 Ом-ға дейін жетеді. Адам денесінің кедергісі кең ауқымда терінің жағдайына (кұрғақ, ылғалды, таза, зақымдалған және т.б.), жанасу тығыздығына, жанасу ауданына, кернеу мен токтың, көлеміне, сондай-ақ токтың адамға әсер ету уақытына байланысты болады. 4.1-кестеде ток пен берілген кернеуге адам денесінің кедергі келтірілген. Әдетте адам денесі кедергісінің зандастырылған шамасы 1000 Ом деп қабылданған. Ұсынылған 4.1-кестеде берілгендер 1000 Ом-ға жуық адам денесін, кедергісі босатпайтын токтарда кездесетінін көрсетеді, өлтіретін токта дене кедергісі 700 Ом-ға дейін төмендейді. Ал босататын токта адам денесінің кедергісі әдетте 2000-2500 Ом-нан төмен болмайды.Қорғаныс кұрылғыларының қажетті параметрлерін және үнемді қорғаныс шараларын белгілеу үшін (жерлендіру кедергісі, қорғаныс ажыратқышын орнату және т.б.) қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ток пен кернеудің адам денесінен өткендегі шектік мәндерін анықтау қажет. Адам денесінен өтетін токты арттыру терінің жергілікті қызуын күшейтеді және ұлпаны тітіркендіреді. Бұл өз кезегінде орталық жүйке жүйесі арқылы ағзаның жауап реакциясын тудырады: тамырлар кенейеді, қан айналымы артады және адам қатты терлейді, ал ылғалданған тері токты жақсы өткізеді, бұл терінің осы жердегі кедергісін төмендетеді. Адам денесіне берілген кернеу Uh артуы адам денесінің, кедергісін Zв, ондаған есе төмендетеді, сөйтіп адамның ұлпаларының, кедергі ең төмен шекке (жобамен 300 Ом) жетеді. Көптеген тәжірибелер осы тәуелділіктің сипатын анықтайды, 6ipaқ әр зерттеушінің, өлшемдері әр түрлі болып келеді. Бұл жүргізілген тәжірибенің түрліше жағдайларына байланысты болады.Берілген кернеуге байланысты адам денесінің кедергісінің томендеуі тepi кедергісінің азаюымен және ток өсумімен түсіндіріледі.Адам тepici арқылы өтетін токтың өcyi ен алдымен адам, денесіне берілген кернеудің артуына байланысты.Егер теріде пайда болған электр өpiciнің кернеуінің тесу қабілеттілігі Епр тәжірибелер керсеткендей 500-2000 В/мм тең болса, онда тері қабаты тесіледі.Байланыс кәсіпорындарында өндіріс процестердің жүзеге асыру үшін электрлік энергия кең қолданылады. Сондықтан электроэнергияны қолданғанда электротравматизмнен сақталу үшін келесі шарттар орындалу керек:
— электрқондырғының токөткізгіш бөліктеріне жақындау немесе жанасу мүмкіндігін шектеу(жоғарыкернеулі қондырғыларда);
— әр түрлі себептермен кернеу астында болуы мүмкін электр кұрылғының токөтізбейтін бөліктерінің қорғанысын жүзеге асыру.
Адамды электртоғына зақымдануынан сақтау үшін негізгі 3 түрі бар:
— қорғаныс жерлендіру;
— қорғаныс нөлдеу;
— қорғаныс ажырау .
Изоляцияның бүлінуінің әсерінен кернеу астында қалған металды құрылымдарды немесе электр құрылғылардың корпусын ұстау нәтижесінде алынатын электрлік жарақаттарды болдырмау және аппаратураларды қорғау үшін қорғанысты жерлендіру орналастырылады. Ол электр қондырғылардың метал бөліктерін жермен әдейі жалғау арқылы жасалынады. Жерлендіру құрылғыларын (ЖҚ) жобалау кезінде адамның электр тоғымен жарақат алу ықтималдылығы ескеріледі. Алайда, бірде-бір салада және жалпы өмірде адамдардың толық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүмкін еместігі белгілі. Сондықтан, ЖҚ-ның аймағында қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесін адам электр тоғымен жарақат алу қаупі жағдайының болу ықтималдылығын азайту деп түсіну керек.Тиімді жерлендірген желілерде электр қауіпсіздігі қамтамасыз етілген деп жерлендіргіштегі φж потенциалы 10 кВ-тан аспайтын, ал жерлендіргіштің нәтижелі кедергісі жылдың кез-келген мерзімінде 0,5 Ом-нан аспайтын болып саналады.
6.ЭКОНОМИКА
Кәcіпоpын көpcеткіштеpіне cипaттaмa беpетін болcaқ, 2014-15 жылдapғa қapaғaндa өнімді өткізyден түcкен тaбыc 157625,6 тенгеге өcіп отыp. Бұғaн өнімді caтyдың көлемінің ұлғaюы cебеп болып отыp. Жaлпы тaбыcты еcептейтін болcaқ 2016 жылы 67151,4 теңгені құpaп, ayытқyы 21089,1 теңгеге өcіп отыp. Негізгі қызметтен түcкен тaбыc 2014 жылы 18195,3 теңге болca, 2017 жылы 32821,5 теңгені құpaп отыp.
Aл өcy қapқыны 180%- ғa көтеpілді.Кәcіпоpындa оcы жылдapы коpпоpaтивтік caлық бойыншa шығын болмaғaндықтaн, caлық caлғaнғa дейінгі тaбыc пен caлық caлғaннaн кейінгі тaбыc біp- біpімен тең болып отыp. Жұмыcкеpлеpдің оpтaшa aйлық жaлaқыcы 6,276 мың теңгеге көтеpілді. Кәcіпоpынның бaлaнcтық пaйдacы 2017 жылы 2016 жылмен caлыcтыpғaндa 146627,2 теңгеге өcіп отыp.
«Бaйcеpке-Aгpо» ЖШC cүт зayытынaн cүт күнделікті, бaлayca күйінде шығapылып отыpaды және cayдa оpтaлықтapынa жеткізіледі. Cayдa оpтaлықтapындa тұтынyшылapдың cұpaныcы жоғapы болғaндықтaн, тез caтылып кетеді. Cондықтaн экaномикaлық шығын жоқ деп aйтyғa болaды.
«Бaйcеpке-Aгpо» ЖШC cүт зayытының экономикaлық көpcеткіштеpін тaлдaй келе, кәcіпоpынның жыл caйын жaн-жaқты дaмып, өндіpіcін ұлғaйтып, көптеген пaйдaңa кенеліп отыpғaнынa көзіміз жетіп отыp.
7.ҚОРЫТЫНДЫ
- Сауын сиырларына арналған кешендерде дезинфекцияға дейін микроорганизмдермен ластануы қалыпты нормадан жоғары болды. Дезинфекциядан кейін осы кешендерді зерттегенде микроорганизмдермен ластануы азайды.
- Каустикалық содамен ылғалды дезинфекцияны жүргізу кезіндегі 2 сағаттық экспозицияның нәтижесінде барлық зерттелген беткейлердің микроорганизмдермен ластану деңгейі айтарлықтай төмендеп, бактерицидтік қасиеті жағынан «ГАН» препаратымен салыстырғанда, жақсы нәтиже көрсетіндігі анықталды.
- ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР
«Байсерке – Агро» ЖШС-де асыл тұқымды ірі қара мал саны айтарлықтай көп, ал оларды орналастырған кешендерде микробиологиялық зерттеулер жргізетін заманауи қондырғылар зертханада жоқ. Осы себептен зертхананың құрылғыларын одан әрі толықтырса деген ұсыныс беремін.
- ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- 1. Мырзабеков Ж.Б., Ибрагимов П.Ш «Ветеринариялық гигиена». Алматы, Агроунверситет, 2011 ж. – 36-85 б.
2.Кузнецов А.Ф «Гигиена животных» Санк-Петербург, Квадро, 2015 г. – 23-67 с.
3.Гершун В.И., Туякова Р.К «Ветеринарная гигиена». Қостанай, ЖШС «Костанайский печатный двор», 2005 г.- 35-82 с.
4.Макаров В.А., Боровков М.Ф., Ермолаев А.П., Кособрюхов А.Н., Рудь И.А «Практикум по ветеринарно-санитарной экспертизе» Москва, Агропромиздат 1987 г.-255-257 с.
5.Бакулов И. А., ТаршисМ. Г. Словарь ветеринарных терминов. М.: АОЗТ Эделвейс, 1995. 240 с.
6.Основы ветеринарии: Г. П. Дюльгер, Г. П. Табаков — Москва, Лань, 2013 г.- 480 с.
7.Антонов П.П. Микроклимат на фермах и комплексах, Москва, 1975.-36 с.
8.Баланин В.И. Зоогигинический контроль микроклимата в животноводческих и птицеводческих помещениях, Лениград, 1988.-17 с.
9.Волков Г.К. Ветеринарно-санитарные и зоогигинические проблемы промышленного животноводства, Москва.1979. -47-56 с.
10.Волков Г.К. Гигиено крупного рогатого скота на промышленных комплексах, Москва.1978 -23-28 с.
11.Волков Г.К., Репин В.М. Зоогигинические нормативы для животноводческих объектов, Москва. 1986.-86-88 с.
12.Испенков А.Е., Сапего И.П. Зоогигинический и санитарный режим на фермах и комплексах. Минск. 1984.-49-86 с
13.Карелин А.И. Маравин Б.А. Зоогигинические основы проектирование, строительства и эксплуатации животноводческих объектов. Москва. 1987- 18-36 с.
14.Марусидзе Д.И. Установки для создания микроклимата на животводческих фермах. Москва. 1979.- 6-14 с.
15.Кузнецов А.Ф., Баланин В.И. справочник по ветеринарной гигиена. Москва. 1982.-87-89 с.
16.Мотес Э. Микроклимат животноводческих помещений. Москва. 1975.-3-15 с
17.Юрков В.М. Влияние света на резистентность и продуктивность животных. Москва. 1981-17 с.
18.Рощин П.М. Механизация ветеринарно-санитарных работ. Москва. 1984.-69-75 с.
19.Плященко С.И., Сидоров В.Т. Стрессы у сельскохозяйственных животных, Москва. 1987.-6-25 с.
20.Плященко С.И., Хохлова И.И., Микроклимат и продуктивность животных. Ленинград. 1976.- 12-29 с.
21.Плященко С.И., Сидиров В.Т., Трофимов А.Ф. Получение и вырашивание здоровых телят. Минск. 1990.- 56-69 с.
22.Онегов А.П. Справочник по гигиена сельскохозяйственных животных. Москва. 1975.-12-62 с.
23.Костомахин Н. М. Породы крупного рогатого Москва. 2011. — 110 с.
Красота В.Ф. Разведение сельскохозяйственных животных. Москв. 2005.- 412-430 с.
24.Болгов А.Е., Карманов Е.П., Повышение воспроизводительной способности молочных коров. Петрозоводск. 2003-198-216 с.
25.Александров С.Н Секреты высокой молочной продуктивности коров, 2005. – 215-223 с.
26.Кабардиев С.Ш. Бактерицидные и дезинфекционные свойства новых экологически безопасных препаратов. Москва. 1999. – 51-52 с.
