Важные новости

В России наблюдается спрос на преподавателей казахского…

К годовщине войны в Украине ЕС готов…

Пятнадцатилетняя девочка открыла стрельбу в христианской школе

В Секторе Газа погибло больше 45 тысяч…

Евросоюз ввел новые санкции против Беларуси

США предоставят Украине военную помощь на 500…

Дональд Трамп признан человеком года по версии…

Башар Асад получил убежище в Москве

США готовы направить Украине $50 миллиардов из…

Украине нужно $126 млрд на войну в…

АЛТЫНОРДА
Новости Казахстана

Дипломдық жұмыс: Атеросклероз кезіндегі оксидативті стрестің көрсеткіштері

   Әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

 

Биология факультеті

Биотехналогия,биохимия және өсімдіктер физиология кафедрасы

 

 

 

 

 

 

БІТІРУ  ЖҰМЫСЫ

Атеросклероз кезіндегі оксидативті стрестің көрсеткіштері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

Кіріспе­­­­­­­­­­­­­­………………………………………………………………………………4

1.Әдебиеттерге шолу…………………………………………………………………………………..5

1.1 Атеросклероз…………………………………………………………………………………………5

1.2. Бос радикалдарға жалпы сипаттама………………………………………………………7

1.2.1. Бос радикалдардың классификациясы………………………………………………..8

1.2.2. Оттегінің белсенді түрлері. ………………………………………………………………..9

1.2.3. Азот тотығы…………………………………………………………………………………….11

1.3. Липидтердің бос радикалды (асқын тотықты) тотығуы…………………………………………………………………………………………………….12

1.3.1. Липидтердің асқын тотығуының биологиялық әсері………………………….13

1.3.2. Атеросклероз  кезінде  бос  радикалды   реакциялар………………………….14

1.4. Бос радикалдарды және олар қатынасатын реакцияларды анықтау әдітемелері……………………………………………………………………………………………….16  1.4.1Электронды парамагниттік резонансты әдіс……………………………………….16

  1. Зерттеу объектілері мен  әдістері………………………………………………………….17

2.1. Зерттеу  объектілері…………………………………………………………………………….17

2.2. Зерттеу  әдістері………………………………………………………………………………….17

2.2.1. Қан тамырларының жетіспеушілігінің жасанды моделін құрастыру…………………………………………………………………………………………………17

2.2.2. Биологиялық материалдан гидроксил радикалының мөлшерін ЭПР әдісімен анықтау……………………………………………………………………………………….18

2.2.3. Биологиялық материалдан cупероксид-анион радикалының мөлшерін ЭПР әдісімен анықтау……………………………………………………………………………….19

  1. Зерттеу нәтижелері мен  оларды  талқылау…………………………………………..20

3.1. Жануарлардың қан тамыларының жетіспеушілігімен ауыратынын анықтау ……………………………………………………………………………………………………20

3.2. Қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың қанында және ұлпаларында бос радикалды реакциялардың көрсеткіштерін анықтау………..20

Қорытынды………………………………………………………………………………………………26

Пайдаланылған  әдебиеттер  тізімі…………………………………………………………….28

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Реферат

 

          Бітіру  жұмысы 30 беттен, 48 әдебиеттер тізімінен ,  2 кестеден, 8суреттен тұрады.

          Кілттік  сөздер:қан тамырларының жетіспеушілігі, оксидативті стресс, липидтердің асқын тотығуы, бос  радиалдар, гидроксил радикал, супероксид анион, электропарамагниттік резонанс.

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазіргі уақытта атеросклероз және қан тамырларымен байланысты аурулардың көбеюіне байланысты  бұл аурулардың этиологиясын жан жақты зерттеу медицинаның басты проблемаларына айналған. Атеросклероздың дамуына септігін тигізетін көптеген факторлар бар. Олар: темекі тарту, семіздік, аз қозғалудан, тамақта шектен тыс холестириннің болуынан , липидтің алмасуының бұзылуы. Соңғы жылдарда атеросклероздың этиологиясы мен патогенезінде липидтердің асқын тотығу жүйесінің маңызды роль атқаратынын дәлелдеу жолында көптеген зерттеу жұмыстар жасалынды. Липидтердің алмасуының бұзылуын пайда болатын стресті оксидативті стресс деп те атайды. Оксидативті стресс организмде липидтердің асқын тотығының активтілігінен пайда болады. Бұл процесс нәтижесінде  организмде бос радикалдар шектен тыс түзіледі де, олар  белок пен нуклеин қышқылдарын синтезін тежейді, гликолиз бен фосфорлы тотығуды және кейбір активті ферменттерді тежеп тастайды. Липидтердің асқын тотығының жылдамдығының жоғары болуы антиоксидантты қорғаныс жүйесін тежейді. Өз кезегінде антиоксиданттар  бос радикалдардың артық мөлшерін жояды. Осы мәліметтерді пайдаланып атеросклероздың комплексті терапиясында антиоксиданттарды қолдануымызға болады. Антиоксиданттарды қолдану арқылы біз липидтердің асқын тотығының өнімдерінің мөлшерін азайтуға болатындығын және антиоксидантты қорғаныс ферменттерінің белсенділігін жоғарлатуға болатындығын көптеген зерттеулер көрсетті.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Әдебиеттерге шолу

 

1.1 Атеросклероз

 

Атеросклероз – эластикалық және эластикалық-бұлшықеттік типті артериялар интимасында липидтердің , мукополдисахаридтердің т.б. заттардың ошақты жиналуымен сипатталатын және сол ошақтарда пролиферациялық , фиброздық процестердің дамуымен жүретін тамырлардың кең тараған аурулардың бірі[1].

Атеросклероздың морфологиялық негізі – тамыр қабырғасында түзіліп, өзегін тарылтатын атеросклероз түймедағы. Түймедақтың ортасында липидтерді ішіне толтыра  жинаған макрофагтардан және бос жатқан холистериннен тұратын ядросы болады. Ядроның сырты тегіс  салалы бұлшықет жасушаларынан және фиброздық тіннен құралған қабықпен қоршалған. Түймедақтың тамыріші беті эндотелиймен жабылған[1,2].

Жүре бара түймедақта мынадай өзгерістер жүруі мүмкін:

  • Арасына қан құйылуы;
  • Тесіліп, жараға айналуы;
  • Фиброздалуы және кальцийленуі;
  • Үзіліп , тромбоэмболиялықасқынуларға әкелуі;
  • Арасына инфекцияның ұялауы.

Атеросклероз  — жер бетінде кең тараған аурулардың бірі. ДДҰ мәліметтері бойынша, дамыған елдерде жасы 35-тен  асқан ер кісілердің барлығының тамыр қабырғаларында липидтік дақтар табылған. Бұл ауру ең жиі Финляндия мен Шотландияда, ең сирек Жапонияда кездеседі. Финлядия мен Шотландияға қарағанда Жапонияда ЖИА дан өлім саны7 есе төмен[4].

Этиологиясы мен патогензі. Атеросклероз полифакторлық ауру болғанымен оның дамуына әкелетін екі басты мәселеге көп мән берілуде. Біріншіден атеросклероз дамуынан бұрын тамыр қабырғасының түрлі себептерден біріншілік зақымдануы; екіншіден  — липидтердің алмасуының бұзылысы.

Атеросклероз  дамуының екінші факторына – липидтер алмасуының бұзылысына тоқталамыз. Бұл салада гиперхолестеринемияның маңызды роль атқаратындығына ешбір күмән жоқ, мәселен АҚШ-та бірнеше ондаған мың адамдарға жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде қан құрамында жалпы холетериннің  көбеюі  коронарлық атеросклероздың даму санын екі есе арттыратындығы дәлелденген[5].

Холестериннің молекуласы өте мықты , ажыратуға келмейтін циклопентанпергидрофенантрен сақинасынан тұрады. Холестерин молекуласынының мықтылығын кейбір ғалымдар оны гауһар тасымен салыстырады. Оның синтезі бауырда жүреді және синтезінің түнгі мезгілде басым жүретіндігі анықталған. Холестериннің синтезіне 30-ға жуық ферменттер қатысады[5,6]. Холестерин жасушалық мембраналарды құрастыруға қажетті құрылыс  материалы болып табылады. Сонымен бірге холестерин стероидтық және жыныс гормондарының, Д витаминнің , өт  қышқылдарының синтезіне шикізат ретінде жұмсалады.

Бауырда синтезделген холестерин мен липидтер , липопротеиндердің   құрамындағы белоктардың көмегімен  жасушаларға  тасымалданады. Бұл  процесті 1929 жылы  франсуз  ғалымы  Машбеф ашқан. Липопротеидтердің құрамы холестериннен , фосфолипидтерден , холестерин эфирлерінен және үшглицеридтер мен апобелоктан   тұрады[5].

Электрофорез және ультрацентрифугада айналдыру тәсілімен , физикалық  тығыздығына  қарай  липопротеидтердің (ЛП)  келесі  фракцияларын  айырған:

  1. аса төмен тығыздықты липопротеидтер (АТТЛП);
  2. төмен тығыздықты  липопротеидтер (ТТЛП);
  3. аралық тығыздықты  липопротеидтер (АТЛП);
  4. жоғары тығыздықты  липопротеидтер (ЖТЛП);
  5. хиломикрондар.

Липопротеидтердің липидтік бөліктері бірдей  болғанымен , белоктық  бөлігі  әртүрлі. ЛП-дің белоктық  бөлігін  апопротеиндер  аталады. Апопротеиндердің  9 түрін  айырған: апо-А, апо-В, апо-С т.б. және  осы  белоктардың  синтезіне  жауапты   1, 2, 11, 19  хромосомаларда  орналасқан  гендері  табылған.

Аса  төмен  тығыздықты  липопротеидтер (АТТЛП). Бұлар бауырда  түзіледі , үшглециридтердің  негізгі  тасымалдаушысы   болып  табылады. Осы  қызмет  С  мен  Е  апобелоктар  көмегімен  атқарылады. Электрофорез  жасағанда, бұл  фракцияның  b-глобулиндердің  алдына  түсіп  жүруінен , пре-b-липопротеидтер  аталған. Липопротеидлипазаның  әсерінен  АТТЛП  ұсақталады. Ұсақтарының  біразы  бауырда  жойылады , ал  қалғаны  ТТЛПге  айналады.

Төмен  тығыздықты  липопротеидтер (ТТЛП). Оның  белогы — апопротеин  В. Электрофарезде  бұлар b-глобулиндермен  бірге  жылжиды , сондықтан  b-липопротеидтер  аталған. Соңғы жылдарда атеросклероздың этиологиясы мен патогенезінде липидтердің асқын тотығу жүйесінің маңызды роль атқаратынын дәлелдеу жолында көптеген зерттеу жұмыстар жасалынды . Бұл  фракцияның  құрамына   холестерин  бауырдан  шеттік  ұлпаларға  тасымалданады,  тек  ТТЛП  холестеринді   шетке  тасымалдайтын  көлік  болып  табылады,  өйткені  жасушаларда  өзге  липопротеидтерді  қабылдайтын  рецепторлар  болмайды,  ал  ТТЛП  жасушалардың   рецепторларымен  әрекеттесіп ,  оның  ішіне  ене алады.

Жоғары  тығыздықты  липопротеидтер (ЖТЛП). Бұлар   керісінше  , холестеринді  ұлпалардың  бетінен  алып ,  жою  үшін  бауырға  алып барады. Оның  құрамына  кіретін  апобелок  А. Электрофорезде  ЖТЛП  а глобулиндермен  бірге  жүреді , сондықтан  а липопротеидтер  аталады. Бұлардың  құрамына  көбіне  лецитин  мен  холестерин  эфирінен  тұрады. ЖТЛП  азаюы  атеросклероздың  дамуына  әкеледі. Оның  азаюына  темекі  тарту , гипокинезия , семіздік  және  b- блокаторларды , тиазидтік  диуретиктерді , анаболиктерді , андрогендерді  ұзақ  қолдануы  септігін  тигізеді.

Аралық  тығыздықты  липопротеидтер  (АТЛП). Бұлар   1992 жылы  ашылған , функциясы  әзірше  белгісіз.

ТТЛП  және  АТТЛП  атерогенді , ал  ЖТЛП  антиатерогенді  фракция  болып  табылады[7,8].

Атеросклероздың дамуына септігін тигізетін көптеген факторлар бар. Олар: темекі тарту, семіздік, аз қозғалудан, тамақта шектен тыс холестириннің болуынан , липидтің алмасуының бұзылуы. Липидтердің алмасуының бұзылуын пайда  оксидативті стресс деп те атайды. Оксидативті стресс организмде липидтердің асқын тотығының активтілігінен пайда болады. Бұл процесс нәтижесінде  организмде бос радикалдар шектен тыс түзіледі де, олар  белок пен нуклеин қышқылдарын синтезін тежейді, гликолиз бен фосфорлы тотығуды және кейбір активті ферменттерді тежеп тастайды[10,11].

 

 

1.2. Бос радикалдарға жалпы сипаттама.

 

Бәрімізге белгілі болғандай, органикалық молекулалардың электронды қабығында электрондар жұп болып орналасады: әр орбитада бір жұптан[13]. Бос радикалдардың  жай молекулалардан  айырмашылығы олардың  электрондық қабығында жұпсыз (бір ғана жұп) электрон болады. Жұпсыз электронды радикалдарды нүкте ретінде белгілейді[12]. Мысалы, гидроксил радикалды HO·,  судың асқын тотығын HOO· ,супероксид радикалды ·OO-  немесе  O2·-. деп белгілейді.

Сонымен бос радикалдар дегеніміз  сыртқы қабықшасында бір немесе бірнеше жұпсыз электрондары бар атом немесе молекуланы айтады. Электрондардың жұпсыз болуы радикалдарды химиялық активтендіреді, себебі радикал өзіне жетіспей тұрған электронды тартып алуға немесе керісінше басқа молекулаға беріп жіберуге тырысады. Оттегі (диоксиген) молекуласы басқа молекулаларға қарағанда сыртқы қабығында екі жұпсыз электроны болғандықтан ерекше болып келеді, яғни диоесиген бирадикал, басқа радикалдарға қарағанда реактивтілігі жоғары болады. Жұпсыз электрондар атомның немесе молекуланың  сыртқы қабықшасында орналасу керектігін айта кету керек. Бос радикалдарға электрондары сыртқы қабықшада орналасқан    валенттілігі ауыспалы металл иондарын жатқызуға болмайды. Тұрақты молекулалардан бос радикалдардың пайда болуы  бос, валентті орбитальда  жаңа электронның пайда болуымен  немесе керісінше жұп электроннан  бір электронның жоюлуымен түсіндіріледі[16,17]. Бұл процесстер негізінен бір электронның тотығуы немесе тотықсыздану реакциясы нәтижесінде  болады. Бұл реакцияларға әдетте радикал пайда болатын молекулалардан  басқа валенттілігі ауыспалы металл иондары қатысады. Металл иондары бір электронның доноры немесе акцепторы ретінде қызмет атқарады. Мысалы Фентон реакциясы[18,16]. Бұл жерде сутектің асқын тотығы мен екі валентті темір ионының арасындағы реакция нәтижесінде гидроксил радикал түзіледі.

Fe2+ + H2O2 => Fe3+ + OH- + ·OH ( гидроксил радикал)

Радикалдар жоғары температурада және ультракүлгін сәуле әсерінен химиялық байланыстың үзілуінен пайда болуы мүмкін (гомалитикалық ыдырау). Қалыпты жағдайда бұндай реакциялар қалыпты клеткаларда орын алмайды[19].

 

1.2.1. Бос радикалдардың классификациясы.

 

Біздің организмде түзілетін барлық радикалдарды екі топқа бөлуімізге болады: табиғи және бөтен (чужеродные) радикалдар. Өз кезегінде табиғи радикалдарды біріншілік (пайдалы), екіншілік (зақымдағыш), үшіншілік (антиоксиданттық радикалдар) деп бөлуге болады[21,22]. Біріншілік радикалдар белгілі бір ферменттік жүйенің қатысуымен жүреді, бұл радикалдар организм үшін пайдалы функцияны атқарады. Біріншілік радикалдарға супероксид радикалы және де организмде басқа да реакцияның нәтижесінде пайда болатын молекуланың активті қосылыстары яғни сутектің асқын тотығы, гипохлорит және липидтің асқын тотығы жатады. Валенттілігі ауыспалы металл иондарының, оның ішінде   ионы әсерінен екіншілік радикалдар түзіледі[22]. Екіншілік радикалдарға клетканың құрылымын зақымдайтын гидроксил радикал мен липидтердің радикалы жатады.

 

№1кесте.Біздің организмде түзілетін біріншілік радикалдар.

 

Радикалдардың аты

Радикалдардың құрылымы

Радикалдардың түзілуіне жауапты ферменттік жүйе

Радикалдардың биолгиялық маңызы

Супероксид

·OO—

НАДФН-оксидаза

Антимикробтық қорғаныс

Нитроксид

·NO

NO-синтаза

Қан тамырларының блсаңсу- факторы

Убихинол

·Q

 Митохондрияның тыныс алу тізбегі

Электрон тасымадағыштар

 

 

 

 

 

 

 

№2кесте.Біздің организмде түзілетін екіншілік радикалдар.

 

Радикалдардың аты

Радикалдардың құрылымы

Мына реакциялар нәтижесінде

түзіледі

Гидроксил радикал

·OH

Fe2+ + HOOH -> Fe3+ + HO— + ·OH
Fe2+ + ClO— + H+ -> Fe3+ +Cl — + ·OH

Липидті радикалдар

LO·
L·
LOO·

Fe2+ + LOOH -> Fe3+ + HO— + LO·
LO· + LH -> LOH + L·
L· + O2 -> LOO·

 

 

Кестеде көрсетілген радикалдарды табиғи деп санауға болады, себебі олар біздің клеткаларымызда    белгілі мөлшерде түзіледі. Бұл радикалдардан басқа ион және ультракүлгін сәулемен немесе интенсивті сәулелерімен әсер еткенде пайда болатын радикалдар да бар, олардың зақымдайтын әсері болады. Мұндай радикалдарды бөтен (чужеродные) радикалдар деп атайды. Бұндай радикалдарға организмге сырттан келген бөтен қосылыстан пайда болатын радикалдарды да жатқызуға болады. Мысалы ксенобиотиктер өзінің токсикалық әсерін бос радикалдар көмегімен көрсетеді, олар осы екі қосылыстың метабализмінде түзіледі[24].

 

1.2.2. Оттегінің белсенді түрлері.

 

Клеткалардың көпшілігі ОБТ-рін өндіруге және бейтараптауға қабілетті келеді. Қалыпты жағдайда ОБТ клеткада молекулалық оттегінің (О2) бір электронының тотықсыздануы нәтижесінде міндетті түрде түзіліп отыратын қосымша өнім ретінде кездеседі[26]. Сонымен қатар, клеткадағы ОБТ деңгейінің мүмкіндігінше ең төмен болуын қамтамасыз ету үшін көптеген клеткаларда арнайы қорғаныстық механизмдер болады[27].

Адам, көп клеткалы организм сияқты, сырттан қанға енген микробтармен күресуі керек. Бұл күресті организмде арнайы клеткалар – қанның гранулоциті және моноцитіне жататын фагоциттер және ұлпалық клеткалар – макрофагтар жүргізеді[29]. Бұл клеткалардың барлығы бактерия клеткасының бетімен жанасқан кезде, клеткалар активті түрде бос радикалдарды бөле бастайды. Бос радикалдар фагоциттің мембранасында орналасқан НАДФН-оксидаза ферментті жүйеде еріген оттегі молекуласына электрон тасымалдау нәтижесінде пайда болады[18].

 

НАДФН + 2O2 -> НАДФ+ + 2O2•- (супероксид анион–радикал)

 

Сонымен қатар НАДФН молекуласы тотығып, электрон тасымалдау тізбегіне екі электрон береді, бұл электронның әрқайсысы оттегі молекуласына қосылады да, нәтижесінде супероксид (анион) радикал түзіледі. Супероксид радикалы өз кезегінде фагоциттерді және басқа да қан клеткаларына сонымен қатар микробтарға зақым келтіреді. Бұл клетканың барлығы супероксид радикалынан құтылу үшін арнайы супероксиддисмутаза (СОД) сияқты  ферменттерді түзе бастайды[27]. Клеткалар активті орталығы мен полипептидтік тізбегінің құрылымы өзгеше болып келетін, СОД-ң барлық түрлерін катализдейді. СОД супероксид радикалының дисмутация реакциясын катализдейді:

 

 

Реакция нәтижесінде супероксид радикалынан оттегі және сутектің асқын тотығы түзіледі.

Қалыпты жағдайда фагоциттер арнайы миелопероксидаза (МП) ферментін бөлу арқылы сутектің сутектің асқын тотығы гиперхлоритті синтездеу үшін пайдаланады. Миелопероксидаза ферменті мына реакцияны катализдейді:

Гипохлорит бактерия клеткасын зақымдау арқылы бактерияны өлтіреді. Сутектің асқын тотығы клеткада диффундирлейді, бірақта сол жерде каталаза және глутатион-пероксидаза (GSH-пероксидаза) ферментінің активтілігін әсерінен ыдырайды.

 

 

Сутектің асқын тотығы екі валентті темір ионының әсерінен гидроксил радикалға айналады.

 

H2O2 + Fe2+ -> Fe3+ + HO— + HO·

 

Бұл реакция (Фентон реакциясы) қоршаған клеткаларға зақым келтіреді. Гидроксил радикал химиялық активтілігі өте жоғары  және алдыда кездескен кез келген молекуланы жойып жібереді. Гидроксил радикал гистонды және белоктың амин қышлқыл қалдықтарындағы SH-топтарына әсер ету арқылы ферменттерді денатурацияға ұшыратады және инактивтендіріп жібереді. Гидроксил радикал нуклеотидтердегі көмірсутектер арасындағы көпіршілерді үзу арқылы ДНҚ және РНҚ тізбектерін ыдыратып жібереді. Нәтижесінде клетка мутацияға ұшырайды немесе клетка мүлдем өмір сүруін тоқтатады. Сонымен гидроксил радикал бұл – бұзушы-радикал,өлтіруші-радикал[29,30]. Гидроксил радикал Фентон реакциясы нәтижесінде ғана пайда болмайды. Лабороторияда гидроксил радикалды металл иондарын гипохлоритпен әсерлестіру арқылы алуға болатындығын көрсетті. Бұл реакцияларда гидроксил радикал Фентон реакциясына қарағанда көп мөлшерде бөлінеді:

 

ClO— + Fe2+ + H+ -> Fe3+ + Cl— + HO·

 

Сутектің асқын тотығының утилизация реациясына келетін болсақ, бірінші реакция – пайдалы, екінші және үшінші реакция адам организмі үшін қорғаныс реакциясы болып табылады, ал соңғы екі реакция қоршаған клеткалар және ұлпалар үшін зиянды болып келеді. Оттегінің белсенді түрлеріне супероксид радикалын және оның метабализмінің өнімдерін (H2O2, HO·, ·OO—, ClO—) жатқызуға болады[31]. Бұл қосылыстар стреске ұшырамаған клеткалардың митохондрияларындағы жүретін тотығу-тотықсыздану реакциялары нәтижесінде аз мөлшерде түзіледі.

 

 

 

 

1.2.3. Азот тотығы.

 

Тірі клеткаларда синтезделетін екінші бос радикалдар  бұл азоттың монооксиді , көбіне жай азот тотығы деп те атайды. NО- газ тәрізді бос радикал, сондықтан да ол клеткааралық зат пен плазматикалық мембрана арқылы оңай өтеді [32]. NО клетка ішілік мессенджер жүйесінің бір бөлігі бола тұра, жануарлар жүйесінің  физиологиялық процестеріне кең көлемде әсер етеді [33]. Азот тотығының құрылымдық формуласын   деп жазуға болады. Азот тотығын қан тамырларының (эндотелиясында) қабырғаларындағы клеткалар түзеді. Бұл реакцияны құрамында гемі бар NO- синтетаза ферменті катализдейді. Құрамында SH-тобы бар қосылыстар әсерінен азот тотығы эндотелиден босаңсу-факторын түзеді[34]. Босаңсу-факторының қан тамырларының тонусын және қан қысымын реттеу қызметіндегі маңызы өте зор. Босаңсу-факторының метобализмінің бұзылуынан эссенциалды гипертензия және де басқа да қалыпты қан қысымының  бұзылуымен байланысты аурулар пайда болуы мүмкін[36]. Азот тотығы тағы фагоцит клеткаларымен бірге де түзіледі және  супероксид радикалымен бірге  микробтармен күресу үшін пайдаланылады. Азот тотығының цитотоксикалық әсері оның супероксид радикалымен реакцияласуына байланысты деп болжайды.

 

  • N=O + •O-O— + H+ -> O=N-O-OH (пероксинитрит)

 

Бұл реакция нәтижесінде пайда болатын пероксинитрит ·OH-қа ыдырауы мүмкін.

 

O=N-O-OH -> O=N-O· + HO· (гидроксил радикал)

 

Азот тотығы мен супероксид радикалдың бір-бірімен әсерлесуі арқасында түзілген  пероксинитри  пен гидроксил радикалдар клетканың зақымдауына әкеліп соғады. Бұл (·NO+супероксид) зақымдаушы әсері ауру туғызатын микроорганизмдерге бағытталған болса жақсы, ал өз клеткалары мен ұлпаларына бағытталған болса жаман болады[37]. Сондықтан қан тамырларында азот тотығы бөлінетін аймақтарда супероксид радикал болмауы қажет. Ол үшін  бұл аймақтарда  супероксид радикалдарды жоятын СОД-ферменті синтезделеді.

 

1.3. Липидтердің бос радикалды (асқын тотықты) тотығуы.

 

Липидтердің тізбекті тотығуы клеткалық паталогияда маңызды роль атқарады. Сондықтан оның тотығуының механизміне тоқтала кету керек. Липидтердің бос радикалды тотығуы бірнеше сатыдан тұрады [39]:

  1. Иницирлену
  2. Жалғасу
  3. Тармақталу
  4. Тізбектің үзілуі

Бұл сатыларды толығырақ тоқталып өтеміз. Тізбекті реакцияның  иницирленуі мембрананың липидті немесе липопротеиді қабатына бос радикалдардың енуінен басталады. Көбіне гидроксил радикалдар енеді. Зарядталмаған бөлігі көп болмаса да гидроксил радикалдар қалың гидрофобты липидті қабыққа кіре алады және полиқаннықпаған май қышқылдарымен (LH-деп белгілейді) химиялық реакцияға түсу нәтижесінде липидті радикалдар түзіледі.

 

HO· + LH -> H2O + L·

Липидті радикалдал (L·) еріген ортада молекулалалық оттегімен реакцияға түседі. Нәтижесінде жаңа бос липоасқын тотық радикалы (LOO·) түзіледі.

 

L· + O2 -> LOO·

 

Бұл радикал фосфолипид молекуласының қосылыстарына шабуыл жасап, реакция нәтижесінде липидтің асқын тотығы LOOH  және жаңа радикал L түзіледі.

LOO· + LH -> LOOH + L·

 

Соңғы екі реакция липидтердің асқын тотығының тотығуы болып табылады. Ортада екі валентті темір иондары бар болған жағдайда,  липидтердің асқын тотығу жылдамдығы жоғарлайды.    Ионы мен липидтердің гидрототығуы нәтижесінде тізбек тармақтала бастайды.

 

Fe2+ + LOOH -> Fe3+ + HO— + LO·

 

Пайда болған    радикал липидтердің  жаңа тотығу тізбектерін иницирлейді.

LO· + LH -> LOH + L·;

L· + O2 -> LOO· -> және т.б

 

Биологиялық мембранада тізбектер он және одан да көп сақиналардан тұруы мүмкін. Алайда ең соңында тізбек бос радикалдардың антиоксиданттарымен (InH),валенттілігі ауыспалы металл иондарымен (мысалы темір ионымен Fe2+) әсерлесу нәтижесінде үзіледі.

LOO· + Fe2+ + H+ -> LOOH + Fe3+

LOO· + InH -> In· + LOOH

LOO· + LOO· -> молекулалық өнім + фотон

 

Ең соңғы реакция сәулендіру (хемилюминесценция) арқылы жүретіндіктен қызықты болып келеді. Хемилюминесценцияның интенсивтілігі төмен, сондықтан оны «әлсіз сәулендіру» деп атайды. Сәулендірудің интенсивтілігі және асқын тотықтың жылдамдығы мембранадағы бос радикалдардың квадратына тура пропорционал болады. Сондықтан липидтердің тотығу жылдамдығына «әлсіз сәулендірудің» интенситілігі әсер етпейді[42].

 

 

1.3.1. Липидтердің асқын тотығуының биологиялық әсері.

 

 

Организмде бос радикадардың көп болып түзілуі және олардың концентрациясының жоғарлауы мен байланысты процестерді липидтердің асқын тотығуы (оксидативті стресс) деп атайды. Оның әсерінен биологиялық мембрананың қасиеті және клетканың қызметі бұзылады. Белоктың құрылымы не липидтік қабат толығымен зақымданады. Көптеген ғалымдар оксидативті стресс нәтижесінде макромолекулалардың (ДНҚ және РНҚ) зақымдану мүмкіндігі бар деп болжайды[35]. Липидтердің асқын тотығуының үш жолы жақсы зерттелген. Бірінші жолы липидтердің асқын тотығуымен бірге мембранадағы  белоктардың (Pr) тиолды  тобының (сульфгидрильді) тотығуы бірге жүреді. Бұның нәтижесінде бос радикалдардың   SH-топтарымен ферментсіз реакция жүруі мүмкін, нәтижесінде сульфгидрильді радикалдар түзілуі мүмкін[45]. Олар өз кезегінде дисульфид немесе оттегі мен тотығып  сульфон қышқылын түзеді.

Pr-SH + L· -> LH + Pr-S·

Pr1-S· + Pr2-S· -> Pr1-SS- Pr2

Pr-S· + O2 -> Pr-SO2· -> молекулярлы алғы заттар

 

Асқын тотықтың тотығуымен белоктың тотығуы және белоктық агрегаттардың түзілуі байланысты. Клетканың патологиясында активті орталығында тиолды топтары бар ион-транспортты ферменттерді инактивтейді. Бірінші кезекте    Ca2+-АТФаза  ферментін. Бұл фермент инактивация нәтижесінде  кальций иондарының клеткадан тасымалдануы бұзылады, бұл өз кезегінде клетканың зақымдануына әкеліп соғады. Және де мембранадағы белоктардың тиолды топтарының тотығуы клетка және митахондрияның липидтік қабатында дефектке әкеліп соғады[46]. Электр потенциялы әсерінен клеткаға мембрана саңылауынан натрий ионы, ал митахондрияға калий иондары кіреді. Митахондрия мен клетканың ішінде осматикалық қысым жоғарлайды да ,олар ісініп соңында жарылады. Екінші жолда липидтердің асқын тотығының өнімдері липидтік мембранаға сутек пен калий иондарының өтімділігі жоғарлайды. Нәтижесінде митахондрияда тотығу мен фосфорлану жан жақты жүреді де , клетка энергиялық аштыққа душар болады (өйткені АТФ жетіспейді). Сол кезекте цитоплазмаға кальций иондары шығады да , клетка құрылымы бұзылады. Үшінші жолы липидтік асқын тотықтың нәтижесінде липидтік қабықтың тұрақтылығының төмендеуі. Мембрананың өзінің потенциялының жоғарлануынан мембраналық саңылаулар түзіледі. Электрлік саңылаулар мембрананың қорғаныс қызметін толығымен жояды[42].          

 

1.3.2. Атеросклероз  кезінде  бос  радикалды   реакциялар

 

          Сыртқы  орбитада  жұпсыз  электроны  бар  молекулалар  немесе  молекула  бөліктері  бос  радикалдар  деп  аталады. Оттегі  молекуласына  НАДРН  ферментінің  көмегімен  бір  электрон  қосылған   жағдайда  радикалдың  супероксиданионы  түзіледі. Радикал  тотығу- тотықсыздану  қасиетке  ие  және  клеткадағы  көптеген  биохимиялық  реакцияларға  қатысады. Радикалдың  супероксиданионы  ағзада  негізінен  реттеуші  қызмет  атқарады . Клетка  құрылымдарын  өзі  зақымдайды, ол  патологияға  алып  келетін  көп  кезеңді  процестің  бастамасы  болып  табылады[47]. Оттегі  молекуласына  екінші  электронның  қосылуының  нәтижесінде  сутегі  пероксиді  түзіледі. Сутегі  пероксидін  супероксиддисмутаза  (СОД)  ферменті  синтездейді. Оттегі  молекула  тотығуының  үшінші  кезеңінің  өнімі  гидроксил  радикал  болып  табылады. Ол  тотықсыздандырғыш  қасиеті  жоғары  болуымен  ерекшеленеді  және  биологиялық  субстратпен   түзілген  уақытта  реакцияға  түседі. Гидроксил  радикалының  химиялық  активтілігі  жоғары  болғандықтан , оның  түзілуі  ферментативті  реттелмейді . Оттегінің  ағзаға  токсикалық  әсері  гидроксил  радикалға  байланысты. Клеткада  гидроксил  радикал  түзілуінің  негізгі  реакциялар. Пероксид  радикалының  гидроксил  радикалға  айналуы  негізінен  валенттілігі  ауыспалы  металл  иондардың  әсерімен  жүреді , әсіресе  Fe+2  ионы бұл  реакцияға  жиі  қатысады, реакциядан  кейін  тотыққан  формаға  айналады. Оттегінің  бос  радикалдары  клетка  метоболизмінің  қауіпті  өнімдеріне  жатады , физологиялық  жағдайларда  ағза  үшін  қауіпті  емес. Сонымен  қатар  бос  радикалдар  шамадан  тыс  мөлшерде  бөлінген  кезде  антиоксидантты  қорғаныс  жүйелер  жетіспегендіктен  тотығу  стресі  дамуы  мүмкін , ол  өз  кезінде  патологиялық  жағдайларға  алып  келуі  мүмкін . Оттегінің  бос  радикалымен  қатар , азот  тотығы  реттеушілік  қызмет  атқарады. Азот  тотығы  бос  радикалдарға  тән  қасиеттерге  ие  газ  болып  табылады[35,36] . Азот  тотығы  жүрек ұлпаларында  және  эндотелий  тамырларында  синтезделеді. Азот  тотығы  магистральді  және  коронарлы  тамырларды  кеңейту  арқылы  мүшелердің  қан  айналуын  жақсартады. Жүрек  ұлпаларында  және  эндотелий  тамырларында  азот  тотығының  негізгі  синтездеу  жолы – цитрулин  мен  азот  тотығын  түзіп  аргининді  дезаминдеу . Өмірі  қысқа  бос  радикал болғандықтан  (5 с)  азот  тотығы  бірнеше  жолдармен  метоболизденеді. Ұлпаларда  активті  оттегі  туындыларымен , негізінен  супероксидті  радикалмен , әреккеттесу  арқылы  пероксинитрит түзеді[41]. Пероксинитрит  супероксид радикал және азот тотығыменсалыстырғанда  кумулятивті  оксидантты  эфектке  ие  болады. Бірақта  оның  әсер  ету  уақыты  салыстырмалы  қысқа  болып  келеді,  20мс-тен   5с –қа  дейін . Ол  нитрит  ионға  және  гидроксил  радикалға , яғни  азот  тотығының  тұрақты  маркері  метоболизіміне  ыдырайды. Нитриттер  кейінгі  ұлпадан  қанға диффурнирленеді, олардың сонда метаболизмі  кемінде  үш  жолмен  жүреді. Бірінші жолы  ең көп  зерттелген  , нитриттердің  зәрмен  бірге  бөлінуі. Екінші  жолы  нитриттердің  қанда және  біріншілік  зәрде  нитратқа  дейін  тотығуы. Үшінші  жолы  нитритредуктаза  ферментінің  көмегімен  нитриттердің  азот  тотығына  дейін  тотықсыздануы. Бұл  ферменттің  қызметі  мен  патологиялық  процестегі  маңызы  толық  зерттелмеген. Қалыпты  жағдайда  да  және  патологияда  да  азот  тотығының  ресинтезі  әрқашан  да  нитриттердің  метоболизмінің  үшінші  жолымен  жүреді  деген  болжам  бар. Бұл  ферменттің  әсері  кардиологияда  қолданыс  тапты, өйткені  нитратты  препараттың ( изосорбитдинитрат )  қан  тамырларының  кеңейтетін  әсері  нитраттардың  нитритке   дейінгі  сатылы , ал  кейін  азот  тотығына  дейін  тотықсыздануына  негізделген.

 

1.4. Бос радикалдарды және олар қатынасатын реакцияларды анықтау әдітемелері.

 

 

Бос радикалдарды және олар қатынасатын реакцияларды зерттеу әдісінің екі түрі белгіл: тура және жанама. «Тура әдіске» электронды парамагниттік резонансты (ЭПР)  әдіс жатады. Амплитуда және сигнал түріне (спектр) қарап  ЭПР әдісі арқылы бос радикалдардың жұпсыз электрондардың бар болуын , олардың концентрациясын, кей кезде химиялық құрылымын анықтауға болады. Бос радикалдарды зерттеудің тура әдісіне хемилюминесценция (ХЛ) әдісін де жатқызуға болады. Радикалдардың бір-біріне әсерлесу нәтижесінде энергия — фотон (квант сәулесі) түрінде бөлінеді. Бұндай сәулендірудің интенсивтілігі бос радикалдар реакциясының жылдамдығына тура пропорционал болады. Радикалдар қатынасатын реакцияларды  олардан пайда болған өнімдердің концентрациясына қарап анықтауға болады[47].

 

 1.4.1Электронды парамагниттік резонансты әдіс.

 

Бос радикалдарды анықтаудың екі тура әдісі бар: электронды парамагниттік резонансты (ЭПР)  әдіс және хемилюминесценция (ХЛ) әдісі.

ЭПР әдісімен семихинон, убихинол радикалын және токоферолды жете зерттеп анықтауға болады. Оттегінің  және липидтердің белсенді түрлерін анықтау қиын. Себебі биологиялық жүйеде оттегінің және липидтердің белсенді түрлері стационарлы конценрациясы өте төмен  және зерттеу үлгісінде сезімталдығы төмен болады. Биологиялық жүйелерде  оттегінің және липидтердің радикалының түзілуі аз уақытты алады да, радикалдардың мембранада жоқ болып кету жылдамдығы одан да азуақытты алады (стационарлы концентрация деп аталады). Радикал активті болған сайын оның стационарлық концентрациясы төмен болады да , оны ЭПР әдісімен көру мүмкін болмайды. ЭПР әдісімен бос радикалдарды анықтау үшін оларды активті түрден активті емес түріне (тұрақты) айналдырады. Ол үшін зерттеу үлгісіне «арқа қақпанша» деп аталатын ерекше заттар қосады. Мысалы гидроксил радикалды ұстау үшін  фенилбутилнитронды (ФБН) пайдаланады. Радикалдардың қақпаншалармен әсерлесу нәтижесінде «арқа аддукт» (ағылшыннан аударғанда add – қосу, бүктеу деген сөз) деген тұрақты бос радикал пайда болады. Арқа қақпаншалар бос радикалдарды ұстап, олар туғызатын процестерді тежейді[47]. Сонымен арқа қақпаншалар екі бағытта пайдаланады: қандай радикал түзілгенін анықтау үшін және олар клеткада қандай жүйелерді түзетінін анықтау үшін.          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Зерттеу объектілері  мен  әдістері

 

          2.1. Зерттеу  объектілері.

 

Біздің зерттеу  жұмыстарымызда  зерттеу  объектісі  ретінде  салмағы 200-250 гр Вистер қатарына жататын егеуқұйрықтардың аталықтары алынды. Зерттеу жұмыстары үшін жануарлар Қазақстан республикасының Медицина сақтау Ұлттық Зерттеу институты, онкология және радиология институтының вивариясынан алынды. Жануарларда иммобилизацияланған стресстің көмегімен коранарлық қан жетіспеушіліктің моделі жасалынды.   Зерттеу  объектісі  ретінде  тәжірибелік және  бақылау тобындағы жануарлардан биологиялық материалдар —  миокард қаны және ұлпасы алынады.

Жануарлар организміндегі миокард  қаны  және  ұлпаның  құрамындағы  бос  радикалдардың  , яғни  гидроксил  радикалы  мен  супероксид радикалы  деңгейлерін ЭПР  әдісімен анықтайды.

 

2.2. Зерттеу  әдістері

 

 

2.2.1. Қан тамырларының жетіспеушілігінің жасанды моделін құрастыру.

 

Атеросклероз кезіндегі бос радикалдардың көрсеткіштерін зерттеу үшін, біздің міндеттеріміз бен мақсаттарымызға жауап беретін  коранарлық қан тамырының жетіспеушілігінің жасанды моделін құрып алуымыз қажет. Коранарлық қан тамырының жетіспеушілігі иммобилизацияланған стресс көмегімен жүзеге асырылады, себебі бұл модель біздің зерттеу жұмыстарымызға сай келеді.

Біздің зерттеулерімізде  салмағы 200-250 гр Вистер қатарына жататын егеуқұйрықтардың аталықтары алынды. Зерттеу жұмыстары үшін жануарлар Қазақстан республикасының Медицина сақтау Ұлттық Зерттеу институты, онкология және радиология институтының вивариясынан алынды. Жануарларда иммобилизацияланған стресстің көмегімен коранарлық қан жетіспеушіліктің моделі жасалынды. Стресті жасау үшін  жануарларды 14күн 8сағаттан иммобилизациялайды. Нәтижелерді салыстыру үшін жануарлардың  бақылаушы топ құрылады. Ол топқа стреске ұшырамаған жануарлар кіреді.12 тәулікте жануарларға ЭК1Т-3М2 аппаратының I, II, III стандартымен жүрек электрокардиограммасында жасалынды.

 

 

2.2.2. Биологиялық материалдан гидроксил радикалының мөлшерін ЭПР әдісімен анықтау.

 

 Жануарлар организміндегі гидроксил  радикалдардың деңгейлерін ЭПР  әдісімен анықтайды. Ол үшін тәжірибелік және  бақылау тобындағы жануарлардан биологиялық материал (миокард қаны және ұлпасы) алынады. Пластикалық контейнерлер торсионды таразыда өлшенеді. Әрбір контейнерлердің массасы тіркеледі(m۪0,мг). Зерттелінетін қандар пластикалық пробиркаларда өңделеді және барлығын 16 сағат аралығында лиофильді кептіріледі. Лиофильді кептіруден кейін контейнерлер торсионды таразыда  өлшенеді. Әрбір контейнерлердің массасы тіркеледі (m1,мг). Одан кейін электронды-парамагниттік резонанстың спектрлер тіркелуіне (регистрациясына) дайындық үлгісін жүргізеді («Bruker» фирмасының ЭПР-спектрометрі, Жапония). Шыны капиллярдың торсионды таразыда өлшеуін жүргізеді. Әрбір капиллярдың массасы тіркеледі (m2,мг). Әрбір капиллярларға  деңгейі 10 мм болатыдай етіп,  лиофилизденген зерттелініп отырған қан немесе ұлпа ұнтақтарын салып , капиллярды тығындайды. Толтырылған капиллярды торсионды тарызыда өлшейді. Әрбір капилляр массасын тіркейді(m3,мг). ЭПР-спектрі  бойынша модуляция аумағы 20 G-дан аспайтындай етіп тіркейді. Сынамамен дайындалған капиллярды резонатор ЭПР-спектрометрге әрдайым тереңдікте батырып ұстап тұратындай етіп орналыстырады. ЭПР-спекторы арқылы бос радикалдарға сәйкес келетін g-факторын және фиксирленген максималды өлшемдерін анықтайды. Гидроксил радикалға сәйкес келетін g-факторы 2,36-ға тең. Кейінгі зерттеулер үшін ЭПР спектордың нәтижелері жазып алынады. Санаушы машинаның дифференциалды теңдеулерді шешетін пакетті қолданады, максималды көрсеткіштің ауданын (g) алынған графиктің функциасынан алғашқы туындыны есептеу арқылы алынады. Зерттеулерде қанның құрамындағы  гидроксил радикалдың   деңгейін есептеу үшін мына формуланы қолданады:

 

С (мм2/мл) = [S*(m1-m0)] / (m3-m2)

 

Ал ұлпаның құрамындағы гидроксил радикадың деңгейін есептеу үшін мына формуланы қолданамыз:

С (мм2/мл)=К*(m2/m1)

 

 

 

 

 

 

 

2.2.3. Биологиялық материалдан cупероксид-анион радикалының мөлшерін ЭПР әдісімен анықтау.

 

 Жануарлар организміндегі суперокид-анион  радикалдардың деңгейлерін ЭПР  әдісімен анықтайды. Ол үшін тәжірибелік және  бақылау тобындағы жануарлардан биологиялық материал (миокард қаны және ұлпасы) алынады. Пластикалық контейнерлер торсионды тарызыда өлшенеді. Әрбір контейнерлердің массасы тіркеледі(m۪0,мг). Зерттелінетін қандар пластикалық пробиркаларда өңделеді және барлығын 16 сағат аралығында лиофильді кептіріледі. Лиофильді кептіруден кейін контейнерлер торсионды таразыда  өлшенеді. Әрбір контейнерлердің массасы тіркеледі (m1,мг). Одан кейін электронды-парамагниттік резонанстың спектрлер тіркелуіне (регистрациясына) дайындық үлгісін жүргізеді («Bruker» фирмасының ЭПР-спектрометрі, Жапония). Шыны капиллярдың торсионды таразыда өлшеуін жүргізеді. Әрбір капиллярдың массасы тіркеледі (m2,мг). Әрбір капиллярларға  деңгейі 10 мм болатыдай етіп,  лиофилизденген зерттелініп отырған қан немесе ұлпа ұнтақтарын салып , капиллярды тығындайды. Толтырылған капиллярды торсионды тарызыда өлшейді. Әрбір капилляр массасын тіркейді(m3,мг). ЭПР-спектрі  бойынша модуляция аумағы 20 G-дан аспайтындай етіп тіркейді. Сынамамен дайындалған капиллярды резонатор ЭПР-спектрометрге әрдайым тереңдікте батырып ұстап тұратындай етіп орналыстырады. ЭПР-спекторы арқылы бос радикалдарға сәйкес келетін g-факторын және фиксирленген максималды өлшемдерін анықтайды. Супероксид-анион радикалына сәйкес келетін g-факторы 2,12-ға тең. Кейінгі зерттеулер үшін ЭПР спектордың нәтижелері жазып алынады. Санаушы машинаның дифференциалды теңдеулерді шешетін пакетті қолданады, максималды көрсеткіштің ауданын (g) алынған графиктің функциасынан алғашқы туындыны есептеу арқылы алынады. Зерттеулерде қанның құрамындағы  супероксид-анион радикалынының   деңгейін есептеу үшін мына формуланы қолданады:

 

С (мм2/мл) = [S*(m1-m0)] / (m3-m2)

 

Ал ұлпаның құрамындағы супероксид-анион радикалынының  деңгейін есептеу үшін мына формуланы қолданамыз:

С (мм2/мл)=К*(m2/m1)

 

 

 

 

 

 

 

  1. Зерттеу нәтижелері мен  оларды  талқылау

3.1. Жануарлардың қан тамыларының жетіспеушілігімен ауыратынын анықтау

 

Атеросклероз кезіндегі бос радикалдардың көрсеткіштерін зерттеу үшін, біздің міндеттеріміз бен мақсаттарымызға жауап беретін  коранарлық қан тамырының жетіспеушілігінің жасанды моделін құрып алуымыз қажет. Коранарлық қан тамырының жетіспеушілігі иммобилизацияланған стресс көмегімен жүзеге асырылады, себебі бұл модель біздің зерттеу жұмыстарымызға сай келеді.

 Жануарларда иммобилизацияланған стресстің көмегімен коранарлық қан жетіспеушіліктің моделі жасалынды. Стресті жасау үшін  жануарларды 14күн 8сағаттан иммобилизациялайды. Нәтижелерді салыстыру үшін жануарлардың  бақылаушы топ құрылады. Ол топқа стреске ұшырамаған жануарлар кіреді.12 тәулікте жануарларға ЭК1Т-3М2 аппаратының I, II, III стандартымен жүрек электрокардиограммасында жасалынды. Бақылаушы және зерттеленуші жануарлар топтарына екі еселенген эхокардиографикалық жүрек зерттеулері жасалынды.

14 тәулікте жануарларға декапиляция жасалынды, олардың миокардтарына гисталогиялық, гистохимиялық зерттеулер жасалынды. Жасалынған зерттеулер жануарлардың қан тамыларының жетіспеушілігімен ауыратынын растады.

Зерттелінуші жануарлар топтарында ЭКГ- дан  ST-сегментінің жоғарлануы көрінеді.

 

3.2. Қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың қанында және ұлпаларында бос радикалды реакциялардың көрсеткіштерін анықтау.

 

Біз  қан тамырларының жетіспеушілігімен  ауыратын бақылау тобындағы жануарлардың қанындағы бос радикалды реакциялары көрсеткіштерін ЭПР әдісімен  анықтадық. №3 кестеде зерттеу нәтижелері берілген.

 

№3кесте.Қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың қанындағы бос радикалды реакциялардың көрсеткіштері.

 

 

Көрсеткіштер

 

Бақылау тобы

Тәжірибелік топ    

Айырмашылығы

Супероксид анион радикалы,нмоль/мл

7,86 ± 0,13

19,59 ± 0,12

Р<0,001

Гидроксил радикал, нмоль/мл

2,82 ± 0,16

6,91 ± 0,10

P<0,001

 

 

 

№3 кестеден байқағанымыздай қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың бақылау тобындағы жануарлармен салыстырғанда супероксид радикалы және гидроксил радикалының концентрациясы 2,5 есе артады. Алынған нәтижелер қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың қанында бос радикалды реакциялардың балансы өзгеретінін растайды.

№4 кестеде миокард ұлпасындағы  бос радикалдарды реакциялардың көрсеткіштері берілген.

 

№4кесте. Қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың ұлпасындағы бос радикалды реакциялардың көрсеткіштері.

 

 

Көрсеткіштер

 

Бақылау тобы

Тәжірибелік топ    

Айырмашылығы

Супероксид анион радикалы,нмоль/мл

6,84 ± 0,19

18,73 ± 0,16

Р<0,001

Гидроксил радикал, нмоль/мл

2,71 ± 0,14

6,59 ± 0,16

P<0,001

 

 

 

№4 кестеден байқағанымыздай қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың ұлпасында бақылау тобындағы жануарлармен салыстырғанда супероксид радикалы 2,7 және гидроксил радикалының концентрациясы 2,6 есе артады. Алынған нәтижелер қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың миокард ұлпасында бос радикалды реакциялардың балансы өзгеретінін растайды.

          Сонымен қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың қанында да және миокард ұлпасында да бос радикалды реакциялардың балансы өзгеретінін растайды. Супероксид анион радикалы көбейіп,ол өз кезегінде азот тотығымен қосылып, нәтижесінде пероксинитриттің түзілуі көбейеді. Пероксинитрит метабализмі нәтижесінде  нитрат пен гидроксил радикал түзіледі. Олар ДНҚ молекуласын зақымдайды.  

 

1-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлар қанындағы супероксид радикалының диаграммалық  көрсеткіші.

 

 

 

 

 

2-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлар қанындағы  супероксид радикалының графикалық  көрсеткіші.

 

 

 

 

 

 

 

 

3-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлар ұлпасындағы супероксид радикалының диаграммалық  көрсеткіші.

 

 

 

 

 

 

 

4-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлар ұлпасындағы супероксид радикалының графикалық көрсеткіші.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлардың  қандағы  гидроксил  радикалының диаграммалық  көрсеткіші.

 

 

 

6-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлар  қандағы  гидроксил  радикалының  графиктік  көрсеткіші.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлар ұлпасындағы гидроксил  радикалының  диаграммалық  көрсеткіші.

 

 

 

 

8-сурет.Коронарлық қан тамырлары жетіспеушілігі бар жануарлар ұлпасындағы гидроксил  радикалының  графиктік  көрсеткіші.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

  1. Қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың қанында да және миокард ұлпасында да бос радикалды реакциялардың балансы өзгеретінін расталды.
  2. Қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың ұлпасында бақылау тобындағы жануарлармен салыстырғанда супероксид радикалы 2,7 және гидроксил радикалының концентрациясы 2,6 есе артады.
  3. Қан тамырларының жетіспеушілігі бар жануарлардың бақылау тобындағы жануарлармен салыстырғанда супероксид радикалы және гидроксил радикалының концентрациялары 2,5 есе артады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          Пайдаланылған  әдебиеттер  тізімі

 

  1. Аронов Н.И  «Атеросклероз»  Москва : 1997г
  2. Журнал «Кардиология»  Т-46  № 5, 8, 6, 1, 11.  2006г
  3. Вестник Академий  Медицинских  Наук, коллектив  авторов   Москва:  1990г
  4. Медициналық энциклопедия   1 том.
  5. Бурланова А.Б «Исследование  синтетических  и  природных  антиоксидантов»   РОС  Ан . 1992г
  6. Доллеатова О.В   Алиментарная  модификация  антиоксидантного  статуса  организма  в  условиях  радиационного  воздействие.  2001г
  7. Сосновская Л.В.  Изменение  в  системе  перикисного  окисления  липидов  и  антиоксидантной  защиты  при  воспалительных  заболеваниях  желчных  путей. 1997г.
  8. Нонхибел Д., Теддер Дж., Уолтон Дж. (1982) Радикалы, М., 274.
  9. Афанасьев И.Б. (1985) Хим.-фарм. журнал. N1, 11-23.
  10. Gutteridge J.M.C., Winyard P.G., Blake D.R. et al. (1985) Biochem. J., 230, 517-523.
  11. Schraufstaffer I.U., Hyslop P.A., Jackson J., Cochrane C.C. (1987) Int. J. Tissue React. 9, 317-324.
  12. Мид Дж. (1979) В кн.: Свободные радикалы в биологии, М., т. 1, с. 68-87.
  13. Меньшикова Е.Б., Зенков Н.К., Шергин С.М. (1994) Биохимия окислительного стресса (оксиданты и антиоксиданты), Новосибирск.
  14. Канунго М. (1982) Биохимия старения. М.
  15. Till G.O., Guilds L.S., Mahrougui M. et al. (1989) Amer. J. Pathol. 135, 195-202.
  16. Козлов Ю.П. (1975) В кн.: Биоантиокислители, М., 5-14.
  17. White A.A., Karr D.B., Patt C.S. (1982) Biochem. 204, 383-392.
  18. Маянский А.Н., Маянский Д.Н. (1989) Очерки о нейтрофиле и макрофаге, Новосибирск.
  19. Wymann M.P., Kernen P., Deranleau D.A., Baggiolini M. (1989) J. Biol. Chem. 264, 15829-15834.
  20. Pilloud M.-C., Doussiere J., Vignais P.V. (1989) FEBS Lett. 257, 167-170.
  21. Perez H.D. (1980) Inflammation, 4, 313-328.
  22. Kasama T. et al. (1989) Clin. Immunol. Immunopathol. 66, 1321-1327.
  23. Вольский Н.Н., Кашлакова Н.В., Козлов В.А. (1988) Цитология, 30, 898-902.
  24. Burdon R.H. (1992) Biol. Chem. Hoppe-Seyler. 373, 739-740.
  25. Godin C. et al. (1993) J. Cell Sci. 106, 441-451.
  26. Bozeman P.M., Learn D.B., Thomas E.L. (1990) J. Immunol. Methods. 126, 125-133
  27. Владимиров Ю.А., Шерстнев М.П. (1989) Хемилюминесценция клеток животных. Итоги науки и техники. Биофизика, 24, 176.
  28. Рябиченко Е.В., Езепчук Ю.В. (1987) В сб.: Бактериальные токсины, М.,. 136-143.
  29. Kapp A., Freudenberg M., Galanos C. (1987) Infect. Immun. 55, 3, 758-761.
  30. Уваров В.Д. (1991) Биохимические механизмы развития токсических эффектов в условиях экспериментальной эндотоксинемии Автореф. дисс. … канд.мед.наук.- Ростов-на-Дону,.
  31. Антипов А.Ю. (1993) Влияние экзотоксина токсического шока Staphylococcus aureus на процессы перекисного окисления липидов в животном организме. Дисс. … канд.мед.наук.- Ростов-на-Дону.
  32. Летуновский А.В. (1997) Система перекисного окисления липидов в процессе дифтерийной интоксикации в эксперименте Дисс…. канд. мед. наук.- Ростов-на-Дону,.
  33. Владимиров Ю.А., Азизова О.А., Деев А.И., Козлов А.В., Осипов А.Н., Рощупкин Д.И. Свободные радикалы в живых системах. Итоги Науки и Техники, серия Биофизика, том.29. In: Москва: ВИНИТИ, 1992:3-250.
  34. Владимиров Ю.А., Литвин Ф.Ф. Исследование сверхслабых свечений в биологических системах. Биофизика 1959;4(5):601-605.
  35. Владимиров Ю.А., Арчаков А.И. Перекисное окисление липидов в билогических мембранах. Москва, Наука, 1972.
  36. Владимиров Ю.А., Свободнорадикальное окисление липидов и физические свойства липидного слоя биологических мембран. Биофизика 1987;32(5):830-844.
  37. Осипов А.Н., Якутова Э.Ш., Владимиров Ю.А. Образование гидроксильных радикалов при взаимодействии гипохлорита с ионами железа. Биофизика 1993;38(3):390-396.
  38. Арчаков А.И. Микросомальное окисление. Москва, Наука, 1978.
  39. Осипов А.Н. Изучение реакций активных форм кислорода (супероксидных и гидроксильных радикалов, перекиси водорода, гипохлорита) и окиси азота с биологически важными соединениями. Автореф. дис. … д-ра биол. наук. М., 1999.
  40. Стокле Ж.-К., Мюлле Б., Андрианцитохайна Р., Клещев А. Гиперпродукция оксида азота в патофизиологии кровеносных сосудов. Биохимия. 1998; 63 (7): 976–83.
  41. Ross R. The pathogenesis of atherosclerosis: A perspective for the 1990s. Nature 1993; 362: 801.
  42. Upchurh GR, Welch GN, Fabian AJ et al. Homocyst(e)ine decreases bioavailable nitric oxide by a mechanism involving glutathione peroxidase. J Biol Chem 1997; 272: 17012–7.
  43. Jourd’heueil D et al. Dynamik state of S-nitrosothiols in human plasma and whole blood. Free Radic Biol Med 2000; 28: 409–17.
  44. Жлоба А.А. Лабораторная диагностика нарушений свободнорадикального метаболизма. Методическое пособие. СПб.: Изд-во СПбГМУ им. И.П.Павлова, 2001.
  45. Halliwell B, Chirico S. Lipid peroxidation: its mechanism, measurement, and significance. Am J Clin Nutr 1993; 57: 715S–725S.
  46. Ohkawa H, Ohishi N, Yagi Kunio, Assay for lipid peroxides in animal tissues by thiobarbituric acid reaction. Anal Biochem 1979; 95: 351–8.
  47. Wan-hua amy Yu, Spatial and Temporal Correlation of Nitric Oxide Synthase Expression with CuZn-Superoxide Dismutase Reduction in Motor Neurons following Axotomy. Ann NYAS 2002; 962: 111–21.
  48. Kluge I, Gutteck-Amsler U, Zollinger M, Do KQ. S-nitrosoglutathione in rat cerebellum: identification and quantification by liquid chromatography-mass spectrometry. J Neurochem 1997; 69: 2599–607.