Ж О С П А Р

Кіріспе

1-бөлім. Дағдарыс жағдайын мемлекеттік реттеудің түрлері.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен ұйымдық – методологиялық негіздері.
Дағдарыс жағдайында мемлекеттік реттеу.
Қазақстанның ауыл шаруашылығындағы дағдарысты жағдайдан шығу әрекеттері.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстан шығу жолдары.

2-бөлім.

3-бөлім. Кризиске қарсы басқарудағы шетелдік тәжірибелер

3.1. Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі мемлекеттік басқарудың дағдарысқа қарсы аспектілері.

3.2. Л.Эрхардың реформасынаң кризиске қарсы бағытталуы.

3.3. Америка экономикасын кризистен шығару үшін Ф.Д.Рузвельтонның «Жаңа курс» бағдарламасы.

Кіріспе

Мемлекеттік басқару дағдарысы- мемлекеттік басқару құрылымының тұрақсыздануымен, саяси институттардың ықпалының теңгермелуімен, саяси қақтығыстардың ұшығуымен, көпшіліктің белсенділігінің артуымен сипатталатын қоғамның саяси жүйесінің өркендеуі мен қызмет көрсетуінің ерекше өзгерген түрі.

Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың негізгі белгілері болып мыналар табылады.

саяси және әлеуметтік қақтығыстардың ұшығуы, оның ашық саяси сипат алуы немесе талап пен сұраныс билік құрылысының саяси бағытын, басқарудың стратегиясы мен әдістерін өзгертуге бағытталады.
Қақтығыстардың өсуін мемлекеттік биліктің басқара алмауы, саяси-экономикалық процесстер мен дәстүрлі әдістердің қатынастарын реттеу мемлекеттің ішкі және сыртқы саясат “зигзаг” түрінде көрінеді.
Басқарудың құрылымдық-функционалдық жүйесінің және саяси билік институттарының теңестірілмеуі, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынастың үзілуі, мемлекеттік биліктің легитимділігінің жойылуы, қоғамның саяси қауіпті және ұшыққан күйі.

Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың барлық белгілері кезеңдермен дамиды.

Бірінші, бастапқы кезең: қоғамдық өмірдің әр аумағында көптеген жанжалдар ошағынаң пайда болуымен сипатталады. Солқылдақ плюралистикалық жүйеде тоқырау күштер мен көзқарастардың жаңа арақатынасын көрсетеді, олардың шешімі саяси дамудың жаңа көздері болып табылады.Бұл жағдайда жанжалдар тұрақтандыру, түзету рөлін атқарады.

Қатаң көпшілік- саяси жүйеде жанжалдар тұрақсыздық, бұлғаңдату рөлін атқара отырып саяси күйзелісті тереңдетеді.

Екінші, мемлекеттік билік кезеңі: қоғамдық институттардың қызметі механизмінің ыдырауы, құрылымның сәйкес келмеуі, әлеуметтік- экономикалық жағдайдың түрлері мен әдістерінің өзгертілуін сипаттайтын және қоғамдағы төтенше жағдайдың келісімі арқылы шешіледі.

Үшінші, дағдарыстың өсуі мен ұшығу кезеңі: тұрақтанған саяси құрылымның ыдырауы, энтропияға бастайтын мемлекеттік билік жүйесі, яғни ыдырау, мемлекеттік биліктің құнсыздануы, билік органдарының негізгі сапасын жоғалтуы- қоғамдық процестері басқаруға ықпал етеді. Бұл жағдайда басқарудың жалпы жүйелілігін қарастырамыз.

Әрине, бұл кезеңдерді бөліп қарау салыстырмалы және шартты сипат алады.Іс жүзінде барлығы әлде қайда күрделірек. Көрсетілген кезеңдер арасында “қытай қабырғасы” жоқ .Өмір өзені “тоғызыншы валюталарды” тудыратын толқындардың қайда және қашан жиналатынын байқауға мүмкіндік бермейді.

Мемлекеттік биліктің күйзеліске ұшырауының себептерін нақтырақ қарастырайық .

Жанжал- адамзат қатынасындағы объективті элемент екені белгілі. Бұл қоғамдық қарым-қатынастың өнебойы болып тұратын және мүлдем жойып жіберуге болмайтын, потенциалды мүмкіндіктер мен субъектілердің деректі қақтығыстары, мүддесі мен мәнін жоғары қоюға дағдыланған динамика түрі.

Өтпелі кезеңдегі қоғамның дамуының негізгі жанжал доминанты ретінде қоғамдық өмірдің маңызды саласына өтетін үлкен көлемді әлеуметтік-саяси жанжал болып табылады. Өтпелі кезеңнің мәні қарама-қарсы бағытта екі процесс өтіп жататындығында – бір жағынан: дәстүрлі мемлекеттік институттардың демонтажы, билік функциясын жүргізудегі дағды мен стереотиптер болса, екінші жағынан: жаңа дәстүрлі емес институционалдық құрылымды көбейту және саяси тәртіптің ережелері мен мөлшері.

Өтпелі кезең экономикалық және саяси кеңістікте бір уақытта қарама-қарсы қызығушылық пен құндылықтары бар әртүрлі тасығыштар болған глобальды бетбұрыс алады. Бұл күйзелістерде байқалады өтпелі кезеңнің әлеуметтік –саяси күйзелісінің өзгешелігі қоғамдық тұрақтылықта көлденең сипат алса (тәртіп шеңберіндегі күрес) , онда өтпелі кезең-тік-тәртіпке қарсы жаңа күрес сипатына ие болады.

Әлеуметтік-саяси күйзеліс келесі тенденциялардың қақтығысуымен сипатталады:

бір жағынан: қоғамның ресми декларацияланған қажеттілікпен регидтік ахуалдан плюралистікке өтуі болса, екінші жағынан: субъективті тартылыстың қоғам мен мемлекетті басқарудың бұрынғы қатаң механизміне өтуімен сипатталады.
бір жағынан: бүкіл қоғамның саяси қарым-қатынасының түбегейлі демократиялық түрлендіруінің алғашқы бағыттылығынан, ал екінші жағынан: тек жаңа элитаның қызығушылығын жүргізу ұмтылысынан көрінеді.
бір жағынан: “нарық бостандығы” ұранымен, екінші жағынан: нарық қарым-қатынасына қоғамның субъектілерінің қатысу тиімділігі үшін жасанды,бастапқы тең емес мүмкіндіктер құру.
Бір жағынан: мемлекет ішіндегі және мемлекет арасындағы ұлттық қарым-қатынастардың өркендету құрылымдарын жетілдіру қажеттілігі, екінші жағынан: корпаративті мақсаттарды орындау үшін этникалық дичтатты пайдалану.

Өтпелі кезеңде де сананың, қондырмалы механизмдердің, саяси –идеологиялық факторлардың рөлі елеулі өседі және анықтаушы ретінде қалыптасады.

Ескілерді бұзу және жаңа тағайындауларды орнату қоғамның санасында мәдениетпен сүйемелденеді. Қоғамда алауызды құнды әлемдік қойылымдар толған уақытта күйзелістерді жеңу қиынға соқтырады, өйткені екі жақ та бірінің ұсынысын бірі қабылдағысы келмейді.

Жалпы айтқанда, саяси немесе мемлекеттік басқару күйзелісі дегеніміз-билікті ұйымдастыру, іске асыру және қайта бөлудегі тойталас. Бұл күйзелісті шешу, ымыраға келу және нақты жағдайда келісім табу, мемлекеттік биліктің табанды қажеттілігі болып саналатын басты императиві болып табылады. Мемлекеттік басқарудың өркендеуінің парадигмасын қалыптастыру және мемлекеттік билікті ұйымдастырылған, тұрақтанған қоғамның орталығына айналдыру мәселесі туындайды.

Елдегі дағдарыс тұрақсыздық болғандықтан туындамайды.Олар жоғарыда айтылып кеткендей, әрқашан болған және қоғамда әр кезде болады. Қысым көрсету дер кезінде бұл процесті бақылай және реттей алмағандықтан, яғни оны бақыламағандықтан болады. Атап өтетін болсақ:

басқаруды қоғамның қызығушылығының немесе оның жеке субъектілерінің кейбіркүйзелістерін реттеу, шешу және басу деп түсінуге болады.
“жанжалдарды реттестіру” мен “жанжалдарды шешу” терминдері үйлесімсіз. Жанжалдарды шешу- дегеніміз жанжалдасушы жақтардың ортақ мүддесін қанағаттандыру немесе белгілі тәсілмен бір жақты басу деген сөз. Жанжалды реттестіру- анықталған ережеге бағынып, “құқықтық қорларға” жанжал енгізу .
Саяси — әлеуметтік жанжалдардың көпшілігі кез-келген сатыда және кез- келген кезеңде тиімді болуы мүмкін. Жанжалдарды басқарудағы тактикалық іс-әрекеттің жүйелігі мынадай болуы мүмкін:
институттандыру- жанжалды шешудегі ережелер мен мөлшерлерді тағайындау.
легитимділік-институтцияландыру процесіндегі жанжалға қатысушылардың көпшілігінің белгіленген мөлшер мен ережені ерікті түрде сақтануынан қатаң тәуелділікке жеткізу.
Қарама-қайшы топтарды құрылымдандыру; коллективті субъектілерді- тасығыштардың түрлі қызығушылығын көрсетуге және ұйымдастыруына жағдай туғызу:
Жанжалдың қысаңдануы, яғни бұл басқа кезеңге өтуіне байланыста біртіндеп босаңсуы;
күйзеліске қарсы басқару жанжалды процестер формасын саяси, әлеуметтік, экономикалық және өнегелілік зияндылылығын азайтуды қамтамасыз етуді білдіреді. Осыдан барып әлеуметтік- саяси жанжалдарға стратегиялық бағдар беру көптеген көлемді, өткір және қауіпті жанжалдар ұзақ , қауіпсіз жанжалдарға түрленеді. Қоғамның өмірінен болуы мүмкін, белгісіздік деңгейі жоғары күйзелістерді максималды түрде шығару керек , демек бақылаулықтың төменгі пайызымен;
белгіленген қайшылықтарды тиістеу және әлеуметтік-саяси қарым-қатынастарды үйлесімдеу мүмкін болады, егер адекватты “күйзелістік дабыл” беру механизмін құру төменнен жоғары қарай болса;
жанжалға билік ұстаушылардың көзімен құндылық ретінде қарауға болады, өйткені ол қоғамдағы сәтсіздікті меңзейді, белгілі мәселелерді көрсетеді және саясаттың мақсатын жақсырақ қалыптастыруға , қауіпті нүктелерді қадағалауға , әлеуметтік дамудың жаңа бағыттарын ашуға көмектеседі. Оның қалыптасуы “біз шығаруды” жеңілдетеді, қоғамдағы жауласудың деңгейін төмендетеді,одан басқа , саясаткерлерге өздерін бейбітшілік орнатушы, басшы етіп көрсетуге көмектеседі.

Әрине, үкімет әрбір күйзеліске кірісуге міндетті емес, мемлекеттен тыс күйзелістерді шешетін басқа да институттар бар. Мемлекеттік- әкімшілік органдардың араласуы мынадай жағдайда болады, егер күйзелістер оған қатыспаған азаматтардың қызығушылығына қауіп төндірсе, егер ұлттық қауіпсіздікке қауіп төнсе , егер күйзеліс актілерінің заңсыз озбырлығына субъектілермен құқық тәртібіне қауіп төнсе.

Сонымен қатар, мемлекеттік органдар өздерін саяси процесті жеке, субъект етіп көрсете алмайды, өздерін азаматтық қоғамға қарсы қоя алмайды.

Бірақ , азаматтық қоғамның субъектілері саяси өнімді (шешімдер, программалар, жобалар, нормативті құқықтық акт.тағы да басқа) өндіру жөнінен мемлекетпен жарысқа түсе алады, саяси қозғалыстар мен процесстерге қатысады, мемлекеттік билікке үміткер бола алмайды, ал дәлірек айтқанда мемлекеттің заңдастырылған, тікелей зорлық-зомбылыққа апармайтын билік-әкімшілік беделіне әсер ете алмайды.

мемлекеттік басқару профилактикалық түрде қалыптасу керек. Мұндай басқару шешуші қол сұғушылық алдында күйзелісті реттеу мақсатымен тоқтамайды. Мемлекеттің әлсіздігі оның іс-әрекетінің кішігуі үшін жиі саналады. Басқару, яғни алдын-ала болжау деген сөз, мемлекеттік билік себептердің орнына күйзеліс белгілерімен күресуі керек.

[1.]

Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен ұйымдық-методологиялық негіздері

Мемлекеттік реттеу қажеттілігінің объективті негіздерін қарастыруға кіріспестен бұрын, ең алдымен осы түсініктің өзіне ғылыми анықтама беру қажет. Себебі білімінің кез келген саласы “оның тәжірибемен дәлелденген бастапқы аксиомалары жасалып, құрастырылғаннан кейін ғана ғылым саласына айналады”. Біздің ойымызша, экономиканы мемлекеттік реттеу әлеуметтік –шаруашылық процестеріне олардың тиімді теңгермешілігі мен макроэкономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің әкімшілік-экономикалық және ұйымдық-құқықтық негізде араласуын білдіреді.

Мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігін анықтайтын факторлардың мәнісін қарастыруға кіріспестен бұрын оларды, былайша айтқанда ұғымдық түрде анықтап алу керек. Ең алдымен мәселе “таза қоғамдық тауарлар”, яғни нарықтық қатынастар механизмдерінің әсерін қабылдамайтын тауарлар жөнінде болмақ .

Адамзат тарихы мемлекеттердің пайда болуы мен дамуы барысы, сондай-ақ, олардың арақатынасы бейбіт іс-әрекеттермен қатар, күштеу жолымен де анықталатындығын айқын көрсетіп отыр. Соңғы жағдай, яғни күштеу іс-әрекеттері объективті түрде белгілі бір материалдық-техникалық және интеллектуалдық қорларды елдің қорғаныс қабілетін қажетті деңгейде қамтамасыз ету үшін бөлуіне мемлекетті мүжбүр етті, оған қоғамның барлық мүшесі де мүдделі. Сондықтан олар мемлекет тарапынан шетелдік қол сұғушылықтан қорғау жөніндегі шараларға бірыңғай ие бола отырып, жоғарыда аталған қорларды жасауға арналған мәжбүрлі салықты төлеуге түсіністікпен қарайды. Өйткені бұл қорларды тұтыну, жекелеген сұраныс жиынтығын анықтау арқылы емес, ұжымдық түрде жүзеге асырылады, ал бұл нарықтық механизмді шектейді және қоғамдық тауар көрсеткіштерін қалыптастырады. Мұндай тауарлар қатарына мемлекетті басқару ісін, азаматтардың заңды құқын қорғау мен қоғамдық тәртіпті сақтауды күрделі ғылыми зерттеулер жүргізу мен нәтижелерін қолдануды ұйымдастыруды, тұтастай энергетикалық жүйені құру мен пайдалануды, экономикалық жүйені құру мен пайдалануды, жалпы- мемлекеттік табиғатты қорғау шараларының әсерін, төтенше жағдайларды алдын-ала ескертуді және тағы басқаға жатқызуға болады.

Мемлекеттік реттеу қажеттілігін айқындауға мүмкіндік беретін келесі маңызды түсіністік- тауарларды өндірушілер мен оларды тұтынушылардың нарықтың өзара қатынастарының күшеюі мен тығыздылығының “сыртқы әсерлері” болып табылады. Мәселен, бұл қарым-қатынастар аумағында тауарлар өндіруге кететін шығындар құрамында табиғатты қорғау шаралары мен соған арналған қорларды тиімді пайдалануға кететін шығындарды ескеруді ынталандыру механизмі жоқ . Осыдан келіп, өз қызметін тек қана сұранысты қанағаттандыруға және пайда табуға бағыттайтын кәсіпкердің ой-өрісінен қоршаған табиғи ортаның ластануын болдырмау және шикізатты тиімді пайдалану мәселелері толықтай шет қалатындығы әбден түсінікті. Адамдардың өндірістік тұтыну қызметінің сыртқы әсері ретінде пайда болатын бұл мәселенің шешімі ең алдымен мемлекеттің араласуын талап етеді.

Нарық субъектілерінің өзара іс-әрекетінің шарттарын анықтауға және олардың сақталуын бақылауға арналған трансакциялық шығындарды төмендетуде де мемлекеттің ролі зор.Мұндай шығындардың салыстырмалы түрдегі төменгі мөлшерін көбінесе мемлекет тарапынан мәжбүр ету тетіктерін қолдану арқылы қамтамасыз етеді, ал оған нарықтық бәсекеге қатысушылардың бәрі де мүдделі .

Ең соңында халықты әлеуметтік жағынан қорғау мен қамтамасыз ету мәселелерін атап айту керек.Өйткені бұл мәселелердің саясатпен “көршілес” тұратындығын ескеріп, оларды дер кезінде шешіп отыру керек болса, бұл істегі мемлекет ролі айрықша жоғары болып келеді.

Мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігі белгілі шарттылықпен алғанда өзара байланысты экономикалық көрсеткіштер жүйесін ескере отырып бұл жүйенің негізін-микроэкономикалық, ал жоғарғы деңгейін макроэкономикалық көрсеткіштер құрайтын пирамида түрінде елестетуге болар еді. Макро және микроэкономикалық көрсеткіштердің бірқалыпты түйісуі пирамиданың орталық бөлігінде жүзеге асады, бұл тұста халық шаруашылығын басқарудың аймақтық-салалық органдарының шаруашылық қызметінің көрсеткіштері басым болып келеді.

Экономиканы реттеу-мемлекеттің макроэкономикалық тұрғыда қолданатын іс-әрекеті екендігін атап өту керек. Бұл – үкіметтің болжамы емес, оның объективті қажеттілігі, өйткені ерікті кәсіпкерлік жүйесі мен нарықтық қатынастар тиімді теңгермешілік жағдайындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселесін мемлекетке қалдырады. Келесі жағдайларға байланысты тиімділік бұл жерде барынша күрделі мазмұнға ие болады:

өндірістік немесе әлеуметтік сипаттағы нақтылы мәселелердің тиімді шешімі оны макроэкономикалық деңгейден қарастырғанда, яғни , тек жиынтық табыстарды жиынтық шығындармен салыстыру жағынан келгенде тиімсіз болып шығуы әбден мүмкін. Егер жиынтық шығындардың абсолюттік көрсеткіштері жиынтық табыс бойынша көрсеткіштер деңгейінен жоғары болса-бұл шешімнің тиімділігі күмәнді болады:
халық шаруашылығының тиімді аймақтық-салалық құрылымын құру жөніндегі мемлекеттік шаралар жекелеген шаруашылық жүргізуші субъектілердің салалар мен аймақтардың тұрғысынан тіпті де тиімді болмай шығуы мүмкін, өйткені соңғылардың деңгейінде мемлекеттің макроэкономикалық мүдделері әрдайым қарастырыла бермейді:
егер экономиканы өсіңкілі ұдайы өндіретін жүйе ретінде қарастыратын болсақ, онда макроэкономикалық теңгермешіліктің өзі осы жүйенің болашақтағы даму тиімділігінің факторы ретінде алынады.

Осылады ескеретін болсақ, мемлекеттік реттеу барысы өз кеңінде нақтылы бір мерзімге есептелген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының туындысы болып табылатын тұтастай экономикалық жүйе дамуының бағдарламалы –мақсатты нұсқауларына бағындырылуы қажет екендігі туындайды.

Мемлекеттік реттеудің әкімшіліктің нормалары мен әдістері Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық дамуында маңызды орын алады. Ол үшін арнаулы заңдық, қызметтік, техникалық және тағы басқа да нормативтер мен ережелер жасалуда. Олар экономиканың барлық салаларында әлеуметтік қызмет нарығын реттеуде, жұмыссыздықпен, жоқшылықпен және кедейшілікпен күрес жолында, зейнетақымен қамтамасыз етуді жетілдіруде және тағы да басқа жағдайларда қолданылады. Нарықтық шаруашылық жағдайында экономиканы мемлекеттік тұрғыдан реттеу әлеуметтік – экономикалық жүйені жағдайдың өзгеруіне қарай бейімдеп тұрақтандырып отыратын құқыққа ие мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар жүзеге асыратын заңдық, атқарушылық және бақылау сипатындағы тұрпатты шараларды білдірмек.

Мемлекеттің экономиканы басқарудағы рөлін санмен көрсету мүмкін емес. Оның кеңдікгі әрі жан-жақтылығы соншалықты, оны қандай болмасын сандық өлшеммен көрсету қиын. Мемлекеттің барлық іс-әрекеттері салықтар, жәрдем қаржылары демеу қаржылары, бюджеттік, ақша-несие саясаты, зейнетақымен қамту және тағы басқа да адамзат дамуына ықпалын тигізеді. Сондықтан дамудың әр түрлі деңгейіндегі мемлекет халықты толғандырған мәселелерден тыс қала алмайды, және қалуға тиіс емес.

Қазіргі уақытта жергілікті және аймақтық органдар жекешелендіруді ынталандыруда негізгі рөл атқарады, өйткені олар көптеген мемлекеттік активтер мен кәсіпорындарды иеленіп отыр.

[2.]

Дағдарыс жағдайында мемлекеттік реттеу

Қаржылық күйреуінің төмендеуі мен көтерілуі-әлемдік экономикасының өнеркәсібінің “серік” шаруашылығы.

Кәсіпкерлік менеджмент ұстанымы-басқару объектісі, техникалық, коммерциялық, қаржылық, сақтандыру, есептік және әкімшілдік операциялары болып бөлінеді. Ең біріншіден кәсіпкерлік ұстаным акционерінің қызметі, ақша қаражатымен тығыз байланыста. Кәсіпкерлік мемлекетте ол елдің микроэкономикалық әлуеті.

Кәсіпкерлік менеджмент ұстанымының негізгі операциясының схемасы.

Жалпы кәсіпкерлік және үйшаруашылығынң көтерілу тұрақтылығы, кедейліктің азаюы, жоғарғы білім алу, дұрыс тамақтану және денсаулық сақтау, мәдени өмір жатады.

Бұндай байланыстар, шынды, сұрақ туғызады, экономика өсуін мойындау, кәсіпкерлікті және үй шаруашылығын сақтап қалу.

Мемлекет рөлі, мемлекеттік реттеу тағы басқа да жетістіктер.

Дағдарыс классификациясының жіктелуі;

“ішкі ” талдырудың дағдарыстағы нәтижесі негізінде.Бұл жағдайда дағдарыс түсінігі, экономикалық шаруашылық жалғасы, ол географиялық болып табылады.
Дағдарыс кезеңі. Экономиканың көтерілуі механизмі мен әлеуметтік процесс.
Құрылымдық дағдарыс. Экономикалық және жалпы динамика шаруашылыққа кіру барысында тұрақты импульс береді.
Өндірістік дағдарыс тәсілі. Қарама-қайшы дағдарыс мінездемесінің шиеленісуі.

Белгілі француз экономисі Робер Буайс 4 негізгі дағдарыс типологиясын ойлап тапты.

Дағдарыстың бірінші типі-сипатты бұзу

Екінші типі-жүйе реттеуднгі ішінараны бұзу.

Үшінші типі- жүйе реттеу дағдарысы

Төртінші типі-жүйе реттеу және қор жинаудағы дағдарыс тәртібі.

Бұл типтік дағдарыстардың ішіндегілерді жіктесек.

Бірінші дағдарыс типі-“ішкі” талдыру дағдарыс нәтижесіне жатады.

Екінші типтік дағдарыс-құрылымдық кезеңге сәйкес.

Үшінші және төртінші типтік дағдарыс-тағы да басқа кезеңдер негізінде.

Реттеу дегеніміз — ол басқару функциясы. Экономикалық жүйенің институттық білімінің қамтамасыз етілу жиынтығы.

Экономикалық эффекттің анықталуы мыналар;

кәсіпкерліктің эффекті , максималды шығумен қамтамасыз етеді. Оның түсінігі инженер-технологиямен сәйкес.
Тамақтану эффектісінің құрылымы, тауар өндіру мен оңтайлы ұштастыру.
Қажеттілік эффектісі –мінезделуі тұтынушы кірісінің бөлінуімен, тауардың максималды шегіне жетуі.

Дағдарыс жағдайындағы әлемдік экономиканың кезеңдері:

Инновацияны іздеу. Экономикалық өсуге өзгеріс енгізу. Ол ішкі ұйымның және бәсеке қабілетінің кәсіпкерлікке жылжуы.
Инновацияны тарату шарты.инновация қажет болуы да мүмкін емес, шарт микро және макро кезеңде болса, онда бейімделуді қабылдау. Сол себептен факторға сұрақ қойылып. Инновацияны тарту қандай дағдарыс шартымен анықталады.
Локольды және глобальды өзгертуді анықтау. Құрылымдық өзгертумен шартты тексеру инновациялық өзгерту арасында.
Құрылымның бір қалыпты өзгеруі. Бұл дағдарыс жағдайындағы реттеу процессі қисындық ығыстыру өндірістік өзгерту, өткізу мақсаты мен салдары.
Ұйымның-құрылымдық ортасы, Әкімшілдік механизмнің аспектісін іздеу.

Мемлекет өзінің басқару функциясын көптеген сферадан өткізеді.

Біріншіден бұл–кәсіпорынның федеральды бағыныштылығы. Ұйымның басқару мүлкін кешенді жүзеге асыру мемлекеттік министрлігі Ресей мүлкінде.

Екіншіден — мемлекет қатысуы кәсіпорынның жарғы капиталында. Осы негізде кәсіпорындар мемлекет қатысуымен акцияны сатуға жібермейді және де олар мемлекет жағы объектінің қатынасы. Басқару органының осы кәсіпорынды мемлекеттік танысуды қосу.

Үшіншіден- мемлекеттің жылжымайтын мүлік кешені. Бұл мемлекет негізіндегі алтын қор. Бұл әрқашанда эффективті жұмыс істейді.

Төртіншіден- жер қатынасымен тығыз байланыста.

Бұл жүйеде көптеген заңдық актілер бар.

Мемлекеттік реттеу өз аймағында жүзеге асады. Бұл базада оңтайлы жұмыскерлер ынтасын өткізеді, және кәсіпорын мен мемлекетте өнімді өткізу еңбектен материалды және қаржылық ресурспен байланыста болады.

Экономиканы мемлекеттік реттеу маңызды міндеттерінің бірі болып, кәсіпорын қызметіндегі дағдарыстық құбылыстардан өтуге жағдайлар жасау табылады. Бұл міндет дағдарысты мемлекеттік реттеу шараларын жасау мен өткізу арқылы шешіледі. Дағдарысты мемлекеттік реттеу — мемлекеттің кәсіпорынды дағдарыстық жағдайлардан, банкроттың алдын-алудан қорғау немесе оның арғы қызметін тоқтату үшін пайда болатын ұйымдастырушылық-экономикалық және құқықтық қатынастарын көрсететін макроэкономикалық категория.

Дағдарысты мемлекеттік реттеу- нормативті құбылыс. Ол қызметті талдаудан және нақты, ашық мақсаттарды қоюдан, мүмкіндігінше дағдарыстың жағдайларды оң түрде өзгертетін құралдардан тұрады.

Дағдарысты мемлекеттік реттеу тәжірибесін нарықтың экономикалы елдердің бірі — Германия мысалынан бастайық. Ел экономиканың маңызды ерекшеліктерінің бірі болып, өнеркәсіп шоғырлануының жоғары деңгейі табылады. Басқа көптеген Еуропалық елдермен қатар. Германияны жеткілікті деңгейде дамыған экономиканың инфрақұрылым және оның элементтерінің – жылжымайтын мүлік, ақпараттар, технологиялар, қаржылар және бағалы қағаздар нарықтарының бүтіндігі сипаттайды. Бұл бизнестің жоғары деңгейінің, және оның салдары ретінде жоғары ұйымдастыру шығындарын анықтайды. Осындай макроэкономикалық тенденциялар төлем қабілетсіз кәсіпорындарды басқару механизмдерінің типологиясын қалыптастырады. Кәсіпорындар санациясын тікелей мемлекеттік қаржыландыру әдетте аймақтық маңызы бар өте ірі зауыттарға ғана қолданылады.

Германия тәжірибесінде белгіленгендей кәсіпорынды қаржылық сауықтыру нысандарына ұқсас, бұл нормалар дәрменсіз фирмалардың құрылымын қайта құрудың қатаң шараларын реттейді. Банкроттың басқару және бақылау функцияларын меншік иесінен тартып алуды. Сондай-ақ оның мүлкін, тікелей сатуды қарастыратын ең өктемді шара болып табылады. Оның үстіне, Италия банкроттығының еркіндік аясын және банкроттық құқық қабілеттілігін шектейтін дербес салдары бар. Экономиканы дағдарысқа қарсы мемлекеттік реттеудің аспектілері әр елде әртүрлі. Мысалы: АҚШ-та бұл, жұмысбастылық саласында заңдылықты жетілдіру, әсіресе жастарға жұмыс орындарын көбейту, аймақтық құрылымдық бағдарламалар жасаудан көрінеді. АҚШ-тың заңдар жинағында үкіметтің тиімді іс-шаралары жеке аймақтардағы жұмыссыздықтың жоғары деңгейін төмендету жөнінде арнайы әзірленген бағдарламаларды қамту. Экспорт рөлін көбейтуге және ауыл-шаруашылықтың, машина жасаудың және өнеркәсіптің бәсеке қабілеттілігін жақсартуға көбірек көңіл бөлу керек деп айтылған. Бұл саясат жастарды жұмыс орындарымен қамтамасыз ету бағдарламаларын және штаттар жалпы ел үшін маңызы зор. Салаларда жұмыс орындарын құру бағдарламаларын қамтиды.

Кей елдерде мемлекеттік органдар жекелендіру бағдарламаларын әзірлейді, ал олардың жүзеге асырылуы жеке кәсіпорынды және тұтастай экономикалық салаларды дағдарыстан шығаруға немесе оны болдырмауға бағытталған оң шаралар ретінде қарастырылады. Ондай жекешелендірудің мақсаты-кәсіпорындардың жаңа, жетілдірілген құрылымдарын іздеу олардың бәсеке қабілеттілігін және тиімділігін жоғарлату. Жекешелендірудің әр елде өз ерекшеліктері бар.мысалы: Ұлыбританиядағы жекешелендіруге тән белгі болып бірыңғайлылық , Германияда – сақтық, Италияда-анық көрсетілген прогматизм табылады.Чехияда Республикасындағы жекешелендірудің басты мақсаты – жеке меншік бөлігіндегі мемлекеттің үлесін азайту және мемлекеттік мүліктің үлес салмағы 10-15 пайызға дейін жеткізуге болады.

Тағы бір айта кететін жайт, дағдарысқа қарсы мемлекеттік реттеудің әр түрлі елдердегі ұлттық механизмдері бір-біріне ұқсамайтыны соншалық. Әлі күнге дейін бірегей нұсқаулар, бұл механизм стандарттары әлі әзірленбеген әлем елдеріндегі дағдарысқа қарсы басқарудың мемлекеттік механизмін шартты түрде бірнеше белгілері бойынша жіктеуге болады. Негізгі мүддесі-барышқор кәсіпорындарды қорғайтын заңдылықтар да бар. Бейтарап немесе мүдделерді “фифти-фифти” түрінде қарастыратын заңдылықтарда бар. Ақырында радикальды, кредиторлар талаптарын қанағаттандаруға ұмтылатын заңдылықтар да бар.

Әрбір кезек талаптары алдыңғы талап толық қанағаттандырылғаннан кейін орындалады.Банкрот мүлкі жетпегеннен орындалмай қалған, сонымен қатар сотпен тарату балансы бекітілгенге дейін жарияланбаған талаптар өтелген деп саналады. Көрсетілген сомалар кредиторлар мен дебиторлық борыштан есептен шығарылуы керек. Әлемнің нарықтық экономикасы әртүрлі деңгейде дамыған елдерінің дағдарысты мемлекеттік реттеу аспектілерін салыстыра отырып, біз дағдарысты мемлекеттік реттеуді бірнеше белгілері бойынша жіктедік. Дағадарысты мемлекеттік реттеуді түрлі белгілері бойынша жіктеуді 1-кестеде келтіріп отырмыз.

1-кесте

Дағдарысқа қарсы мемлекеттік реттеуді түрлі белгілері бойынша жіктеу

№	Жіктеу белгілері	Дағдарысқа қарсы мемлекеттік реттеу түрлері
1	Тараптарды қорғау	-кредиторлар мүдделерін қорғайтын: — бейтарап: — кәсіпорын мүдделерін қорғайтын:
2	Кәсіпорынның төлем қабілетсіздігін тану	— төлем сомасы: — төлем мерзімі
3	Сауықтыру мерзімінің ұзақтғы	— үш айға дейін: — үш айдан алты айға дейін — алты айдан бір жылға дейін
4	Конкурстық салмақты өткізу	— әлеуметтік бағытталған: — әлеуметтік бағытталмаған
5	Төлем қабілетсіздік диагностикасын өткізу	— жедел диагностика: — терең талдау жүргізу

Бұл кестеде келтірілген белгілері бойынша Қазақстандағы дағдарысты мемлекеттік реттеуді кредиторлар мүддесін қорғайтын, төлемдер мерзімі бойынша төлем қабілеттілігін анықтайтын, оңалту мерзімі алып айға дейінгі, әлеуметтік бағытталған жедел диагностикалы заңдылық пен қарастыруға болады. Төлем қабілеттілікті анықтау диагностикасы Қазақстан Республикасының заңдылығы бойынша тек қана екі коэффициент арқылы жүргізіледі де өткізіледі. Ал экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесі үшін дағдарысты жан-жақты көрсетпейді, оны мәселенің әдістемелік туыстарын бір толығырақ қарастыруды жөн көрдік.

[1.]

Қазақстанның ауыл шаруашылығындағы дағдарысты

жағдайдан шығу әрекеттері

Бұл бөлімде ауыл шаруашылығындағы, одан ауыл бүгін де шыға алмай отырған дағдарысты жағдайды толықтай барынша толықтай тоқталуымыз қажет. Сонымен бірге тоталитарлық мемлекеттің азық-түлік мәселесін шешуге және өзінің агралық саясатын жүзеге асыруға қолданған барлық әрекеттері неліктен күйреуге ұшырағандығының негізгі себептерін айқындау керек. Бұл тұста тың және тыңайған жерлерді игеру, келешегі шамалы ауылдарды жою, жеке қосалқы шаруашылықтарды ыдырату, агроөнеркәсіптік кешендерді қалыптастыру сияқты мемлекеттің ауқымды іс-шараларының маңызын тыңғылықты қарастыру қажет.

Қоғамда өмірін тұтастай революциялық өзгерту жағдайында, дағдарыстың шын мәніндегі себептері анағұрлымертерек кезеңде екенін түсіну қиынға соқты.

Сонымен қатар цивилизация дамуының барысы шаруа еңбегі, тек бір ғана себептен; шаруашылық ынталылықтың жойылуынан тиімді болуын тоқтататындығын көрсетті. Дамудың нарықтың моделін ұстанған елдер көрнекі мысал бола алады, онда жеке шаруашылық жерді пайдаланудың әр түрлі формаларына негізделсе де классикалық жеке меншік пен мерзімсіз жалгерліктен күрделі агробизнес шеңберіндегі отбасылық фермерлік мердігерлікке дейін пайдалану арқылы жоғары тиімділікке жетіп отыр.

Ондай тәжірибе біздің елімізде де болған мысалға жаңа экономикалық саясат жылдарында аграрлық өндірісте жоғарыда аталғандарға ұқсас құрылымдар қалыптаса бастады. Өкінішке орай, бұл жағымды құбылыс көп кешікпей қисынды түрде әміршілдік-әкімшілік саясатқа ауыстырылды, нәтижесінде ауқымды түрде шаруаларды күйрету олардың әлеуметтік-экономикалық негіздерін жоюға ұласты.

Кеңшарлық-ұжымшарлық жүйе дамуының тұйыққа тіреуі барысында оның өз алдына өркендеуге мүлдем қабілетсіз екендігі анық байқалды. Өйткені қоғамның ауқымды инвестициялық қорлары “нарықтан тыс логикамен” пайдаланылып, сәйкес нәтижеге өзгертілмеді.

Негізгі жаппай қоғамдастыру болып табылатын мемлекеттендірілген аграрлық өндіріс барысы бұл бағыттағы барлық әрекетті жоққа шығарды. Сол логиканың әсерінен ауыл шаруашылығы ғылыми-техникалық прогресс факторларын қолдана алмады, ал ол тек нарықтық экономика шеңберінде, оның басты негізі жеке меншік тұсында жүзеге асады. Сондықтан мемлекеттің ауыл шаруашылығын дағдарыстан шығаруға жасаған ешбір әрекеті нарықтық емес идеология шеңберінде табыс жете алмайды. Экономика мәселесін қозғағанда, яғни халық шаруашылығының дамуы, халықтардың тұрмыс деңгейі жөнінде сөз болғанда, экономиканың дағдарыстық жағдайын, өндірістің даму деңгейінің төмендеуі жөнінде айтпай болмайды.

Өтпелі кезең экономикасы күрделі, қарама-қайшылықты екені белгілі. Өндіріс дамуының құлдырауының нақты себебіне, оны тұрақтандыратын факторларға түсініктеме бермес бұрын, кең ауқымды, терең экономикалық қиындықты жылдамдатқан алғашқы себептерге тоқталып өткенді жөн санап отырмыз.

Өткенсіз болашақ жоқ, сондықтан қазіргі уақытқа дейінгі экономиканың дамуына талдау жасап, нақты қайта құру кезеңінде жіберілген қателіктерді айту міндет, оны Қазақстан Республикасының әрбір азаматы білуге тиіс.

Экономика дамуының төмендеуіне нашар көріністердің болуына сол кездегі жіберілген қателіктер әсерін тигізді. Кәсіпрындарға толық экономикалық дербестік беру көзделді. Жалақыны да өз қалаулары бойынша берді. Мемлекеттік директивалық жоспар мемлекеттік тапсырмамен ауыстаралыды. Мемлекеттік тапсырма бақылау сандары, лимит, норматив болатын болды.

Екінші қателік — мемлекеттің экономиканы реттеп отырмауы. Ведомствалар мен министрліктер қайта құрудың жүргізушісі емес,тек бақылаушысы болды. Олардың іс-қимылын ешкім бақыламады. Соның салдарынын халықтың ақшалай табысының өсуіне ешкім бақылау жасамады.

Үшінші қателік-мемлекеттің кәсіпорындарға деген немқұрайды қарым-қатынасынан туындады.

Нарыққа өтпелі кезеңнің басынан бастап экономиканы мемлекет дұрыс реттеп отырғанда, экономикалық дағдарыс болмаған болар еді, тек 1993 жылы ғана экономиканы экономикалық тәсілмен басқару керек екендігі, мемлекеттің экономиканы реттеу қажеттігі түсінікті бола бастады.

Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіруді жүргізудегі жіберілген қателіктер де дағдарыстың күшеюіне әсерін тигізді. Осындай себептерге байланысты болған дағдарыстың салдары өндірістің төмендеуіне инфляцияға, жұмыссыздықтың өсуіне халықтың көп бөлігінің кедейшілік жағдайға жетуіне, халықты отандық тауарлармен қамтамасыз ете алмауға әкелді. Осындай дағдарыстан шығудың жолы ақша- несие және салық-бюджет саясатын ұдайы жетілдіру, мемлекет тарапынан экономиканы реттеу, экономиканы ұлттық капиталмен инвестицияла, бәсекеге төтеп бере алатын тауарларды өндіру, шаруашылықтарда өндірістік-экономикалық қатынастарды орнату, шаруашылық ынта-ұсынысын мемлекет тарапынан қолдау, іскерлікті дамыту, кәсіпорындарға экономикалық дербестік беру, бәсекені дамыту, өндірісті ұлғайтуды барынша ынталандыру, еңбек ұжымдары мен барынша халықтың ортақ мүдделерін көздейтін іспен айналысу, коммерциялық жүйелердің қызметін реттеу, мемлекеттің реттеуші рөлін кеңінен пайдалану, ұлттық валютаның құнын түсірмеу, және тағы басқа.

Ауыл шаруашылық өндірісінде инвестициялық процесті мемлекет тарапынан реттеудің объективті қажеттілігі тікелей жер мен тірі табиғатты өндіріс құралы,зат және еңбек сайманы ретінде пайдалануы, капиталдық төменгі дәрежелі құрылымы маусымдық жұмыс,қор қайтарым деңгейінің төмендігі, капиталға деген қажеттіліктің өсуі мен тағы да басқа ерекше факторларға негізделген.

Аграрлық секторда инвестициялық қызметті мемлекет тарапынан реттеудің негізгі мақсаты-бұл, ең алдымен өндірісті іске қосып, халықты азық-түлікпен және басқадай тауарлармен қамтамасыз ету, экспорттық әлеуетті қалыптастыру халықты жұмыспен қамту, ауылдың әлеуметтік жағын дамыту және инвесторлардың инвестициялық белсенділігін арттыру.

Қазақстанда мемлекет тарапынан ауылды дамытуда үш басымдылық белгіленген: азық-түліктің жеткіліктілігі, экспорқа шығатын өнім өндірісін ұлғайту және ауылда лайықты өмір сүру дәрежесін көтеру, шикізатты қайта өңдеу бойынша инвестициялық жобаны қалыптастыру мен талдау деңгейінде ауыл шаруашылығын жалпы экономикалық жағдайын бағалау.

[3.]

Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстан шығу жолдары.

Тиімді басқару жоғарғы көңіл бөлуді талап етеді. Дағдарыстың белгілерін ертерек тану күйзеліске қарсы басқарудың негізгі мәселесі болып табылады. Мемлекеттік билік органдармен жанжалдарды реттестіру және басқару, олардың қызметін құқықпен қамтамасыз етуге болысады, демократиялық процедураның заңдылығын белгілейді, заң негізінде және барлық мемлекеттік органдардың іс-әрекетін орындайды, пікірталасты шешуде құқықтық процедураларды орындайды, сонымен қатар, фундаментальды негізді және жалпы саяси жүйенің құқықты мемлекетке қозғалыс векторын құрайды.

Басқада, маңыздылығы жоғары күйзелісті жағдайларды алдын-ала қарастыру тәсілі, мемлекеттік органдардың, басқа да саяси жүйелердің партиялардың, қоғамдық мекемелер мен қозғалыстардың, жергілікті басқарудың құқықтық мәртебесін реттейді, қоғамдық қызметтің әртүрлі мүшелерінің құқығын негіздеп, олардың байланысын коррекциялайды.

Бірақта құқықтық мөлшерлер,олардың маңыздылығына қарамастан мемлекеттік биліктің әртүрлі тарауының конструктивті абсолютті нұсқауы және оперативті әрекеттесуі бола алмайды. Тек қана конститутцилық баптардың көмегімен мемлекеттік басқарудың күйзелісін болдырмау мүмкін емес, саяси іс-әрекет заңды мөлшерлермен реттелмеген өзінің саяси мақсатты логикасы арқылы дамиды. Сондықтан құқықтықпен қатар, саяси мөлшерлер де маңызды рөль атқарады, олар – саясаткерлер арасындағы ауызша және жазбаша түодегі келісім шарттар әділеттілік сипатқа ие қарым-қатынас ережелері. Саясат нақты билеу қызметі және процесі ретінде, мемлекеттік басқару күйзелістік жағдайға ілінбеу үшін, саяси процеске қатысушылардың барлығымен сақталатын, саяси-құқықтық мөлшерге және әкімшілік-саяси этикаға бағынуы тиіс.

“Тік қоғам үшін күйзелістер кеңістікте дамиды: орталық аймақ, директор- жұмысшы, әкімшілік-жергілікті тұрғындар және осы тік күйзелістер,сезімге қысым көрсету” мақсатына сәйкес келеді. Жоғарыдағы сатылардың назарын ашық жариялау жаппай демонстрацияға шығу ереуілге шығу арқылы аударады. Қандайда бір наразылық акті әсершіл болған сайын, жариялыққа ие болған сайын, күйзелісті шешудің осыған ұқсас майдансау технологиясы жиі пайдаланады. Осыдан барып тізбекті реакция шығады және де күйзелісті шешудің консенсусты тәсілдерін ойдағыдай пайдалану мүмкіндігі болғанда (келісім сөздер, консультациялар), жанжал шығарушы субъектілер компенсацияны модельдерді қабылдамай, әдейі асқындыруға әкеледі. Нәтижесінде бекітулі шеңбер алынады:нақты қалада, мекемеде әлеуметтік қысымның шынайы түсуі, бүтіндей қоғамда қысымның деңгейінің өсуіне әкеледі.

Бұл жағдайда азаматтардың билікті бөтенсінуінің бастамаларын түсіну өте маңызды.

Фундаментальды себептердің бірі болып елдегі жалпы әлеуметтік-экономикалық күйзеліс, әлеуметтік қауіпсіздік деңгейінің күрт төмендеуі табылады. Нәтижесінде адамдар өздерінің және жақындарының қауіпсіздігі үшін күдіктенеді.

Мемлекеттік билік пен тұрғындардың арасындағы күйзелістің бірі бастамасы болып, шешуліктер (саяси және мемлекеттік -әкімшілдік лауазымды тұлғалар) мен азаматтардың қызығушылығының бағыттылығының әр түрлі болуы жатады. Тұрғындардың басым көпшілігінің ойынша олардың қызығушылықтарын азаматтар емес, корпаративті ведомствалы, өз қамын ойлаған тұлғалар басқарады.

Ромиттің “не үшін?” (билік халық үшін ба? әлде халық билік үшін) сұрағының мағынасы. Қазіргі заманға кез-келген мемлекеттің саяси күйзеліатерінің күрделі бастамасы болып табылады.

Мемлекеттік зерттеушілер тек қана бастамаларды ғана емес, азаматтардың билік органдарына деген сенімсіздігінің себептерін, факторларын анықтауда.

Себептердің бірінші тобын шартты түрде техникалық деп атауға болады. Бұл жағдай мемлекеттік билік органдары қандай-да бір себептермен азаматтарға нақты саясаттың мақсаты мен әдістерін түсіндіре алмағанда, олар жұмыс істеуге және шешім қабылдауға мәжбүр болғандағы өздерінің қызметінің сипаты мен мазмұнын жақтай алмағанда орын алады.

Себептердің екінші тобы-мәдени тарихи сипаттағы азаматтардың саяси – бюрократиялық номенклатураға негативті қатынасын айтуға болады. Қоғамда генетикалық деңгейде бөлудің дәстүрлерінде қиын-қыстау қатынас пайда болды, олардың мәні мемлекеттік әлеуметтік және саяси мақсаттары бөлініп, мемлекеттің мекемелерінің тапсырмаларына айналады, ал өздері олардың функционалдық өкілділігі мемлекеттік шешуліктердің жеке меншігіне беріліп, халық шаруашылық ресурстарды бөлу және қайта бөлу олардың монопольды функциясы болып қалады.

Себептердің үшінші тобы-ұйымдастырушылық сипаттағы мемлекеттік аппараттың төменгі кәсіпқойлығы және тағы басқа, күрделі себептерге байланысты мемлекеттік шешімдердің орындалуын ұйымдастыру. Бұл себептер тобында ерекше орында- мемлекеттік қызмет органдарының стилі мен жұмыс істеу әдістері алады. Негізінен мемлекеттік әкімшілік жүйенің көптеген жанжалдары құпиялылыққа ұмтылысынан пайда болады.

Себептердің төртінші тобы-саяси идеологиялық сипатта.

Нәтижелік және бақылаулық іс-әрекеттердің деңгейі әлеуметтік саяси жанжалдарды басқарудың дұрыс құрастырылған макротехнологиялардан тәуелді болады.

Жан-жалдарды басқарудың жалпы принциптері методикалары және нақты тәсілдері, белгілі жанжалдардың көпшілігінен жұмыс істеу процесіне позитивті әсер әкелуі мүмкін иілген әлеуметтік-саяси техникаға жинақталады. Сонымен жағдайды ойдағыдай басқару кезінде саяси жанжалдар қоғамның дамуы мен саяси жүйесінің жаңа тұрақтылық және позитивті этапының бастамасы болуы мүмкін. Егер билік субъектілері болып жатқан жағдайға әлсіздік танытса, онда саяси жанжалдар күйзелісті жағдайға және мемлекеттік биліктің күйзелісінің келесі этапына әкелуі мүмкін.

[4.]

Балқаш ауданы әкімі аппараты мен селолық округтердің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Аудан Әкімі аппараты
1	Аудан әкімі	1
2	Әкімнің орынбасары	3
3	Аппарат басшысы	1
	Барлығы:	5
	Ұйымдастыру, мемлекеттік-құқықтық және кадр жұмысы жөніндегі бөлім
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	3
3	Жетекші маман	1
	Барлығы:	5
	Жалпы бөлім
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман-есепші	2
3	Бас маман	1
4	Маман	1
	Барлығы:	5
	Аппарат бойынша барлығы:	15
	Селолық округтер:
	Ақкөл селолық округі
1	Әкім	1
2 3	Бас маман Бас маман-салық инспекторы	1 1
	Барлығы:	3
	Ақжар селолық округі
1	Әкім	1
2 3	Бас маман Бас маман-салық инспекторы	2 1
	Барлығы:	4
	Ақдала селолық округі
1	Әкім	1
2 3	Бас маман Бас маман-салық инспекторы	2 1
	Барлығы:	4
	Бақанас селолық округі
1	Әкім	1
2 3 4	Әкімнің орынбасары Бас маман Бас маман-салық инспекторы Барлығы:	1 2 1 5
1 2 3 4	Топар селолық округі Әкім Бас маман Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман Барлығы:	1 1 1 1 4
	Береке селолық округі
1 2 3 4	Әкім Бас маман Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман	1 1 1 1
	Барлығы:	4
	Бақбақты селолық округі
1 2 3	Әкім Бас маман Бас маман-салық инспекторы	1 2 1
4	Жетекші маман Барлығы:	1 5
	Бірлік селолық округі
1 2	Әкім Бас маман	1 1
3 4	Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман Барлығы:	1 1 4

	Балатопар селолық округі
1 2	Әкім Бас маман	1 1
3 4	Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман Барлығы:	1 1 4

	Желторанғы селолық округі
1 2	Әкім Бас маман	1 1
3 4	Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман Барлығы:	1 1 4

	Жиделі селолық округі
1 2	Әкім Бас маман	1 1
3 4	Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман Барлығы:	1 1 4

	Қарой селолық округі
1 2	Әкім Бас маман	1 1
3 4	Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман Барлығы:	1 1 4

	Құйған селолық округі
1 2	Әкім Бас маман	1 1
3 4	Бас маман-салық инспекторы Жетекші маман Барлығы:	1 1 4

	Көктал селолық округі
1 2 3	Әкім Бас маман Бас маман-салық инспекторы	1 1 1
	Барлығы:	3

	Миялы селолық округі
1 2 3	Әкім Бас маман Бас маман-салық инспекторы	1 1 1
	Барлығы:	3
	Аудан бойынша барлығы:	74

Балқаш аудандық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің 2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3
	Балқаш аудандық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бөлім бастығының орынбасары – бөлім ішінде бөлім бастығы	1
3	Бөлім бастығы (бөлім ішінде)	1
4	Бас маман	2
5	Жетекші маман	3

	Барлығы:	8

Балқаш аудандық ауыл шаруашылық бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Балқаш аудандық ауыл шаруашылық бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	5

	Барлығы:	6

Балқаш аудандық қаржы бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Қаржы бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бөлім бастығы (бөлім ішінде)	1
2	Бас маман	2
3	Жетекші маман	1
	Барлығы:	5

Балқаш аудандық экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3
	Экономика және бюджеттк жоспарлау бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	4

	Барлығы:	5

Балқаш аудандық білім бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Балқаш аудандық білім бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	3
3	Жетекші маман	1
	Барлығы:	5

Балқаш аудандық ішкі саясат бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Балқаш аудандық ішкі саясат бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	2
	Барлығы:	3

Балқаш аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық,

жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	2
	Барлығы:	3

Балқаш аудандық сәулет және қала құрылысы бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Сәулет және қала құрылысы бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	1
3	Жетекші маман	1
	Барлығы:	3

Балқаш аудандық құрылыс бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Құрылыс бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	1
3	Жетекші маман	1
	Барлығы:	3

Балқаш аудандық дене тәрбиесі және спорт бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Дене тәрбиесі және спорт бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	2
	Барлығы:	3

Балқаш аудандық жер қатынастары бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Жер қатынастары бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	1
3	Жетекші маман	1
	Барлығы:	3

Балқаш аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Мәдениет және тілдерді дамыту
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	2
	Барлығы:	3

Балқаш аудандық кәсіпкерлікті қолдау бөлімінің

2006 жылға арналған штаттық кестесі.

№	Қызмет лауазымы	Бірлік саны
1	2	3

	Кәсіпкерлікті қолдау бөлімі
1	Бөлім бастығы	1
2	Бас маман	2
	Барлығы:	3

Аудан әкімі аппараты
Әкім	1
Әкім орынбасары	3
Аппарат басшысы	1
Бөлім бастығы	2
Бас маман	6
Жетекші маман	1
Маман	1
Барлығы	15

Селолық округ әкімдері аппараттары
Әкім	15
Әкім орынбасары	1
Бас маман	19
Бас маман-салық инспекторлары	15
Жетекші маман	9
Барлығы	59

Аудандық бөлімдердегі лауазымдар

Бөлім бастығы	13
Бөлім бастығының орынбасары	1
Бөлім ішіндегі бөлім бастығы	2
Бас маман	29
Жетекші маман	7
Маман	1
Барлығы	53
Бөлімдердегі мамандар саны	37

Экономика және қаржы бөлімінің 2006 жылдың

І тоқсанына арналған жұмыс жоспары

№	Атқарылатын шаралар	Мерзімі	Жауапты
1	Ауданның әлеуметтік – экономикалық дамуының 2006-2009 жылдарға арналған орта мерзімді даму жоспарының ауданда іс-жүзіне асырылуына басшылық жасау.	Тұрақты	Экономика және бюджеттік жоспралау бөлімі
2	Бекітілген салық жоспарының толық орындалуына басшылық жасап , қамтамасыз ету, мерзімінде төленбеген салықты (недоимка) азайтуға ықпал ету.	Әр айдың 7-сі	Экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі
3	Аудандағы барлық мал мен құсты емдеуді жасалынған кестеге сәйкес іс – жүзіне асырылуына, туберкуллез, бруццелез ауруларының алдын алу және қолдан ұрықтандыру пункттеріне басшылық жасау, мал басын бірегейлеу және сырғалау жұмысытарын жоспарға сай жүргізу.	Әр айдың 5-сі	Экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі
4	Ауданның әлеуметтік – экономикалық даму көрсеткіштеріне ай сайын талдау жасап отыру.	Әр айдың 12-сі	Экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі
5	Балқаш ауданы Әкімдігінің орта мерзімді фискалдық жоспарын жүзеге асыру	Тұрақты	Экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі
6	Елді мекендердегі тұрғын үйлердің техникалық құжатталуының, яғни құндалу, мемлекеттік акті алу жұмыстарын мейлінше аяқтау жөнінде жұмыстар атқару.	Тұрақты	Е. Айдарбеков Қ.Түймебаев
7	Ауданның 2006-2010 жылдарға арналған ауылдық аумақтарды дамыту бағдарламасын әзірлеу	ақпан	Экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі, селолық округ әкімдері
8	Ауданның 2006 жылға жоспраланған бюджетін басшылыққа алып, өзгерістер болған жағдайда аудандық мәслихат сессиясында дер уақытында бекітілуін қамтамасыз ету	Тұрақты	Экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі

Б а л қ а ш а у д а н ы Жер көлемі 37,4 мың ш. км.

Халық саны 30 231 адам

1 км шаққанда 0,8 адам

Орталығы Бақанас селосы

Селолық округтер 15

Елді мекендер 33

Мектептер 26

Спорт мектебі 1

Аурухана 4

Дәрігерлік амбулатория 2

ФАП, ФП 15

Мәдениет, клуб үйлері 10

Музей 1

Кітапхана 4

Еңбек ресурстары

Барлық еңбек ресурстары 21141

Экономикалық активті халық саны 15040

Экономика саласында жұмыс істейтіндер13808

Кіші және біріккен кәсіпорындарда 5231

Шаруа қожалықтарында 1440

Өз еріктерімен жұмыс істейтіндер 7137

Барлық жұмыс істейтіндердің

пайыздық қатынасы 91,8

Жұмыссыздар 1232

Жұмыссыздар пайызы 8,2

Нақты тіркеліп тұрғандар 204

Жұмыссыздық деңгейі 1,3

Экономикалық активті емес халық саны 6101

Балқаш ауданы бойынша қоршаған ортаны қорғаудың 2005 жылдың

ІІ тоқсанына арналған жұмыс жоспары

№	Тексерілетін кәсіпорындар мен мекемелер	Тексеру мерзімі	Тексеруге жауапты	Ескерту
1	Барлық мекемелер саны	115
2	Оның ішінде жұмыс істейтіндері	104
3	2004 жылы арнайы рұқсат алған табиғат пайдаланушылар	58
4	Қоршаған ортаны қорғау заңының сақталуын, оның орындалуын, елді мекендерде, жиындарда, мектептерде, дөнгелек столдар, кездесулер өткізіп насихаттау, газетке мақалалар беру.	Үнемі	Инспектор
5	Табиғат пайдаланушылардан рұқсат алуын қадағалап, ықпал жасау	Үнемі	Инспектор
6	Табиғат пайдаланушылардан түсімдердің төленуіне ықпал жасау	Үнемі	Инспектор
7	Бақанас дәрігерлік ауруханасын тазалық айлығына қатысуы, қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Сәуір	Инспектор
8	Ақкөл селолық округін экологиялық – санитарлық жағдайын тексеру	Сәуір	Инспектор
9	Бірлік селолық округін қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Сәуір	Инспектор
10	“Бақанас — Тұлпар” ЖШС-ің тексеру	Сәуір	Инспектор
11	Ақжар селолық округін қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Сәуір	Инспектор
12	Топар дәрігерлік ауруханасын қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Сәуір	Инспектор
13	Көктал селолық округін тазалық айлығына қатысуы, экологиялық – санитарлық жағдайын тексеру	Сәуір	Инспектор
14	Қарой селолық округін экологиялық – санитарлық жағдайын тексеру	Сәуір	Инспектор
15	Балатопар селолық округін тексеру	Мамыр	Инспектор
16	Жидели селолық округін тексеру	Мамыр	Инспектор
17	Құйған селолық округін тексеру	Мамыр	Инспектор
18	Бақбақты селолық округін тазалық айлығына қатысуы, экологиялық – санитарлық жағдайын тексеру	Мамыр	Инспектор
19	Бақбақты дәрігерлік ауруханасын қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Мамыр	Инспектор
20	Бақанас орман-аң шаруашылығын қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Мамыр	Инспектор
21	“Балқаш су құбыры” мекемесін тексеру	Мамыр	Инспектор
22	Миялы селолық округін тазалық айлығына қатысуы, қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Маусым	Инспектор
23	Бақанас селолық округін тазалық айлығына қатысуы, экологиялық – санитарлық жағдайын тексеру	Маусым	Инспектор
24	Ақдала селолық округін тазалық айлығына қатысуы, экологиялық – санитарлық жағдайын тексеру	Маусым	Инспектор
25	Береке селолық округін тазалық айлығына қатысуы, экологиялық – санитарлық жағдайын тексеру	Маусым	Инспектор
26	АЗС ЧП “Қасымов Б” тексеру	Маусым	Инспектор
27	Күрті орман-аң шаруашылығың қоршаған ортаны қорғау Заңының орындалуын тексеру	Маусым	Инспектор

Рисунок 1 диограмма-2

Атаулы әлеуметтік көмек бойынша біржолғы

грант алатындардың тізімі

№	Селолық округ атауы	Семья саны	Мың теңге	Барлық сомма, мың теңге
1	Бақбақты	6	70,0	420,0
2	Бірлік	4	70,0	280,0
3	Миялы	1	70,0	70,0
4	Желтораңғы	7	70,0	490,0
5	Ақкөл Көкжиде	4 1	70,0 70,0	280,0 70,0
6	Береке Бура	3 2	70,0 70,0	210,0 140,0
7	Көктал	4	70,0	280,0
8	Жиделі	7	70,0	490,0
9	Ақжар	2	70,0	140,0
10	Қарой	4	70,0	280,0
11	Балатопар	6	70,0	420,0
12	Топар	6	70,0	420,0
13	Бақанас	11	70,0	770,0
	Барлығы:	68	70,0	4760,0

Ескетпе: Бұл 68 семья шілде айында 4760,0 мың теңге көлеміндегі біржолғы грантты алғаннан кейін 1 тамызға атаулы әлеуметтік көмек алатындардың тізімінен шығарылатын болады, қажетті құжаттардың барлығы дайын.

Бөлімнің аудан бойынша әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясын жасау тәртібі мен материалдары

Стратегиялық жоспарлау роцесі негізінен үш көзқарастан (прициптен) тұрады:

1.мақсаты: міндеттер, объектілер, аймақ қандай мақсатқа ұмтылады.

2.стратегия әдістері-мақсатқа қалай, қандай жақсы жолдармен, жетуге болады.

3.құрал-кім жасайды, не, қашан және мақсатқа жетуге қандай шикізаттармен қожалық ете алады.

Міндетті іс/ басты мақсат: негізгі мәселе – аймақ қандай мақсатқа жеткісі келеді?

Бұл мынадай мәселелерді үйренуге байланысты:

1.Жағдайлар (аймақ өз міндеттерін орындауға талпыну шарттары)

— Сыртқы жағдайлар: мүмкіншіліктер мен проблемалар

— Ішкі жағдайлар: мықты және әлсіз жақтары.

2.Басым міндеттер мен мақсаттар: осы мақсатпен және сондай жағдайда, қандай тактикалық мақсаттарға жетуге болады?

3.Стратегиялар: мақсатқа жетуге есептелген жоғары бағаланатын тәсілдерді таңдау.

4.іс – қимыл жоспар/ тактика :алға қойған мақсаттарға жету жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру?Орындалуын бағалау: мониторинг ұйымдастыру және қол жеткен нәтижелердің белгіленген мақсаттардан елеулі айырмашылығы болған жағдайда іс-қимылын анықтау.

Стратегиялық жоспар мынадай бөлімдерден тұрады:

1.Аймақтың қазіргі заманғы жайын бағалау.

2.Мақсаттарын (басты мақсат) анықтау.

3.қызмет басымдылығы.

4.Алға қойған мақсаттарға жету мүмкіндігін және жағдайларды талдау.

5.шикізаттар.

6.Алға қойған мақсаттарға жету стратегиясы.

7.Жүзеге асыру кезеңдері.

8.Іс-қимыл жоспары.

Қазіргі жайын бағалау

Бұл бөлімде аймақтың қаржылық жайын, бюджетн ескере отырып, экономика салаларына баға берілуі қажет.

Бағалау нақты жүзеге асырылатын жағдайлардан тұруы тиіс.

(миссия) Аймақтың басты мақсаты.

Міндетті іс-аймақтық дамудың стратегиясы мен мақсаттарын анықтауды бағдарлау және бағыт беруді қамтамасыз ету.Мысалы, аймақта экономиканы тұрақты дамыту негізінде халықтың әл-ауқатын көтеру.

Міндеттері мен мүмкіндіктерін талдау

Талдау жасау мүмкіндіктердің мықты және нашар жақтары, сондай-ақ стратегиялық жоспарды жүзеге асыру барысында және жасау кезінде кездесетін, зиянын тигізетін ішкі және сыртқы жағдайлард жүйелеу айқындалады.

Балқаш ауданының әлеуметтік – экономикалық дамуының 2005 жылдың 11 айындағы негізгі экономикалық көрсеткіштері

Мал шаруашылығындағы көрсеткіштер

	өлшем бірлігі	1 желтоқсан 2004жыл	1желтоқсан 2005 жыл	+:-	%
1.Ірі-қара-аудан бойынша	Бас	44789	47773	+2984	106,7
Оның ішінде:ауылшаруашылығы құрылымында	Бас	2885	2417	-468	83,7
Шаруа қожалықтарында	Бас	15605	21413	+5808	130,8
Жеке секторда	Бас	26299	23943	-2356	91,0
Ана басы	Бас	21161	23106	+1945	109,2
2.Қой –ешкі –аудан бойынша	Бас	102931	106073	+3142	103,1
Оның ішінде:ауылшаруашылығы құрылымында	Бас	500	924	+424	184,8
Шаруа қожалықтарында	Бас	42074	46728	+4654	111,1
Жеке секторда	Бас	60357	58421	-1936	96,8
Ана басы	Бас	54759	54801	+42	100,1
3.Жылқы аудан бойынша	Бас	9929	10241	+312	103,1
Оның ішінде: Ауылшаруашылығы құрылымында	Бас	117	138	+21	118,0
Шаруа қожалықтарында	Бас	3747	4578	+831	122,2
Жеке секторда	Бас	6065	5525	-540	92,0
Ана басы	бас	3500	3530	+30	100,8
4.Шошқа аудан бойынша	бас	3292	2561	-731	77,8
Оның ішінде: Ауылшаруашылығы құрылымында	бас	—	—	—	—
Шаруа қожалықтарында	бас	645	912	+267	141,4
Жеке секторда	Бас	2647	1649	-998	62,3
Ана басы	Бас	502	555	+53	110,5
5.Барлық құс	Бас	29298	34269	+4971
Шаруа қожалықтарында	Бас	1761	2870	+1109	162,9
Жеке секторда	Бас	27537	31399	+3862	114,0
6.Түйе жеке секторрда	Бас	30	31	+1	103,3
Әр 100 ана басқа шаққандағы алынған төл: бұзау	Бас	83	83	—	100,0
Құлын	Бас	73	73	—	100,0
Қозы-лақ	Бас	97	97	—	100,0
Торай	Бас	576	826	+250	143,4

Аудан бойынша 2004-2005 жылдардағы егілген егіс дақылдарының қорытындысы

№	Дақылдар	өлшем бірлігі	2004жыл	2005жыл	+:-	%
Дәнді дақылдар-барлығы: оның ішінде		Га	17407	17812	+405	102,3
1	Бидай	Га	6441	5251	-1190	81,5
2	Күріш	Га	9000	9110	+110	101,2
3	Арпа	Га	1900	2898	+998	152,5
4	Сұлы	Га	66	553	+487	8есе
Майлы дақылдар-барлығы: Оның ішінде		Га	506	480	-26	94,8
5	Күнбағыс	Га	6	—	-6	—
6	Сафлор	Га	500	480	-20	96,0
7	Картоп	Га	550	550	—	100,0
8	Көкөніс	Га	524	524	—	100,0
9	Бақша	Га	325	325	—	100,0
10	Мал азығы	Га	8359	8191	-168	98,0
	оның ішінде көп жылдық шөп	Га	7024	7245	+221	103,1
	Бір жылдық шөп	Га	1335	946	-398	70,9
Барлық егіс көлемі:		Га	27671	27882	+211	100,7

№	Дақылдар	өлшем бірлігі	2004жыл	2005жыл	+:-	%
Дәнді дақылдар-барлығы: оның ішінде		га	17800	17812	+12	100,0
1	Бидай	Га	6000	5251	-749	87,5
2	Күріш	Га	9100	9110	+10	100,1
3	Арпа	Га	2700	2898	+198	107,3
4	Сұлы	Га	—	553	+553	—
	Майлы дақылдар барлығы: Оның ішінде	Га	480	480	—	100,0
5	Күнбағыс	Га	110	—	-110	—
6	Сафлор	Га	370	480	+110	129,7
7	Картоп	Га	550	550	—	100,0
8	Көкөніс	Га	524	524	—	100,0
9	Бақша	Га	325	325	—	100,0
10	Бір, көп жылдық шөп	Га	8400	8191	-209	97,5
11	О.і.:көп жылдық шөп	Га	6793	7245	+452	106,6
	Бір жылдық шөп	Га	1607	946	-661	58,9
Барлық егіс көлемі:		га	28079	27882	-197	99,2

Орташа түсім

№	Дақылдар	өлшем бірлігі	2004жыл	2005жыл	+:-	%
1	Дәнді дақылдар	Цн/га	26,6	27,0	+0,4	101,5
2	Бидай	Цн/га	16,6	18,4	+1,8	110,8
3	Күріш	Цн/га	35,0	36,2	+1,2	103,4
4	Арпа	Цн/га	18,7	16,2	-2,5	86,6
5	Сұлы	Цн/га	22,7	20,4	-2,3	89,9
6	Сафлор	Цн/га	10,0	10,3	+0,3	103,0
7	Күнбағыс	Цн/га	7,2	—	-7,2	—
8	Картоп	Цн/га	120,1	120,5	+0,4	100,3
№	дақылдар	өлшем бірлігі	2004жыл	2005жыл	+:-	%
9	Бақша	Цн/га	120,3	121,7	+1,4	101,2
10	Көкөніс	Цн/га	120,0	121,0	+1,0	100,8
11	Көп жылдық шөп	Цн/га	31,4	38,6	+7,2	122,9

Егін шаруашылығындағы өндірілген өнімдерге талдау

№	Дақылдар	өлшем бірлігі	2004жыл	2005жыл	+:-	%
Дәнді дақылдар-барлығы: оның ішінде		тонна	45116	47354	+2238	104,9
1	Бидай	тонна	10662	9651	-1011	90,5
2	Күріш	тонна	31504	31875	+371	101,1
3	Арпа	тонна	2800	4702	+1902	167,9
4	Жүгері	тонна	—
5	сұлы	тонна	150	1126	+976	7есе
Майлы дақылдар-барлығы: Оның ішінде		тонна	543	494	-49	90,9
6	Күнбағыс	тонна	43	—	-43	—
7	Сафлор	тонна	500	494	-6	98,8
8	Лен	тонна	—
9	Картоп	тонна	6607	6630	+23	100,3
10	Көкөніс	тонна	6288	6340	+52	100,8
11	Бақша	тонна	3911	3958	+47	100,0
12	Бір,көп жылдық шөп	тонна	70000	69200	-800	98,9

“Балқаш ауданының әлеуметтік – экономикалық даму

Бағдарламасының 2005 жылы орындалуы және 2006 жылға алда тұрған міндеттер жәйлі”

Бүгінде еліміздің табыстарын әлем қоғамдастығы мойындап, еліміздің экономикалық-әлеуметтік деңгейінің қарқыны өсіп, ішкі және сыртқы саясат дұрыс қалыптасуы мен өскелең реформалардың нәтижесінде Қазақстан әлемнің барынша серпінді экономикаларының қатарына серіппелі секіріс жасады.

Енді біз алдымызға бұдан да өршіл мақсат- әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына ену мақсаты тұр. Қазақ мемлекеттілігі қалыптасып, ұлт болып ұйысып, алғы күндерге арманшыл үмітпен қарап отырған қазіргі таңда үлкен міндет айқындалды. Дұрыс жолды таңдағанымыз- алдағы күндерге деген сенімімізді арттыра түсіреді.

Егер Елбасы белгілеген елулікке ену стратегиясына зер салатын болсақ, аса зор міндеттердің қойылып, шешілуі халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруымен қатар жүретінін көруге болады.

Елбасының шешімімен жарияланған ауыл жылдарында аграрлық сектордың дамуына тұрақтылық орнығып, жүзеге асырылған шаралардың нәтижесінде ауылдың әлеуметтік инфрақұрылымдары едәуір нығайып, агроөнеркәсіптік кешендік бизнестің тартымды саласына айнала бастады. Аграрлық сектордың дамуы ауылдағы ел-жұрттың әл-ауқатының жақсарып, жер өңдеп одан нәтиже көруге сенімі нығайды.

Жаңадан басталған жылға ерекше серпіліс берген маңызды оқиға- Президент сайлауы деуге болады. Аудан халқы Президент сайлауына белсенді түрде атсалысып, өз таңдауларын жасады. Аудандағы 15300 сайлаушының 99,1 пайызы сайлауға қатысып, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевқа 97,2 пайызы жақтап дауыс беріп, Елбасының жүзеге асырып отырған салиқалы саясатын бірауыздан қолдап, елдің ауызбірлігі мен ынтымағын танытты.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.А.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша барлық деңгейдегі әкімдер халық алдында есеп беруде. Өткен жылдың қаңтар айының 17 мен ақпан айының 9 аралығында аудан әкімінің есебі барлық 15 селолық округтердің елді мекендерінде және аудан әкімінің қорытынды есебі облыс әкімінің қатысуымен аудан орталығы Бақанас ауылында тыңдалды. Өткен барлық 16 кездесуге 3589 адам қатысып, барлығы 206 адам сөз сөйлеп, 91 сын-ескертпе және ұсыныс айтылды. Сын-ескертпелер негізінен әлеуметтік сала төңірегінде болып орындалуына байланысты аудан әкімінің арнайы іс-шаралар жоспары жасалынып, орындалуы қатаң бақылауға алынған болатын.

Бүгінгі таңда 91 сын-ескертпелердің 84 орындалып, бүгінгі күнге қаржы мәселесіне байланысты шешемін таппай отырған мәселелер де бар. Балатопар ауылындағы Сарыешкі және Көктал ауылындағы Керітөбел өзектерінің арнасын тазарту жұмыстары, Ақжар ауылында Бәрібаев орта мектебінің шатыры және Желтораңғы ауылында Д.Қонаев атындағы орта мектептің күрделі жөндеу жұмыстары, Бақанас ауылының Қазақстанның 70 жылдығы көшесі мен Бақбақты ауылында ауызсу құбырын тарту мәселелері мен ауруханасын іске қосу. Осы мәселелер биылғы жылы шешімін таба бастады.

Жыл он екі ай тынбай атқарылған жұмыс қорытындысын саралай келе, ауданда көңіл тұщытар қандай көрсеткіштермен, ауыз толтырып айтарлық атқарылған шараларға тоқталсақ.

Ауданда әлеуметтік-экономикалық даму Бағдарламасы аясында ауылды түлету, оның әлеуметтік-экономикалық жағдайын үздіксіз алға бастыруда көптеген игі жұмыстар атқарылды. Ол шараларды жүзеге асыруда аудан әкімдігі мен әкімі 194 қаулы, 29 шешім және 274 өкімдер қабылдады. Ауданның атқарушы органдарының негізгі міндеттері болып, 2005 жылы әлеуметтік-экономикалық бағдарламасы «Агро-азық», «Ауылдық аймақтарды», «Тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламаларын» жүзеге асыру болып табылды.

Соңғы 4 жылда осы бағдарламаларды жүзеге асыруда тұрақты өсу тенденциясы сақталып, өткен жыл ішінде оң нәтижелерге қол жеткіздік.

Экономика- біздің дамуымыздың басты басымдығы. Ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу- біздің негізгі міндетіміз болып табылады. Қай елдің болмасын экономикасының жағдайын айқындайтын басты көрсеткіш ол-бюджет.

Ауданда 2005 жылы мемлекеттік бюджетке түсімдер 241,1 млн. теңгеге болжам 107,1 пайызға орындалды, оның ішінде республикалық бюджетке түсім 74,5 млн. теңгені, жергілікті бюджет 166,7 млн. теңгені құрап, жыл қорытындысымен алым-салықтың барлық түрі асыра орындалды. Өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда жалпы бюджет 70,3 млн. теңгеге артығымен орындалып, оның ішінде негізінен ауылшаруашылығынан 4,4 млн. теңгеге, балықтан 18,3 млн. теңгеге, құрылыстан 10,9 млн. теңгеге, сауда-саттық, қызмет көрсетумен айналысатын заңды тұлғалардан 19,5 млн. теңгеге, бюджеттік мекемелерден 23,7 млн. теңгеге артты.

Аудан бойынша барлық бюджет кіріс болжамы 735521,0 мың теңге болып, 101,4 пайызға орындалып, барлық бюджет шығысы 757892,0 мың теңге, немесе 99,9 пайызға орындалды.

Бюджет саласында кемшіліктер орын алып, недоимка 26,5 млн. теңгені құрап, жыл басымен салыстырғанда 1,2 млн. теңгеге өсті. Бұлар негізінен “Құйған” өндірістік кооперативінде 16,5 млн. теңге және Малайсары ЖШС-де 6,1 млн. теңге, аудан прокурорының санкциясымен банктік есеп шотындағы шығыстық операциялары тоқтатылып 23,9 млн. теңгеге инкассалық өкімдер қойылып, алдағы уақытта бұл берешектерді мейлінше азайту бағытында аудандық салық комитеті тарапынан жүйелі жұмыстар атқарылады.

Ауылды өркендетудің басты факторы — агроөнеркәсіп кешенін тұрлаулы әрі серпінді дамыту және оның экономикасын осы заманғы нарық қағидаттары негізінде шапшаң ілгерілету болып табылады.

Аграрлық сала-аудандағы басты сала. Суы мол, топырағы құнарлы, алқабы шұрайлы Балқаш жерінің мүмкіндігі әрқашанда мол. Еліміздегі аграрлық саясатты дамытуда жасалынып жатқан жүйелі жұмыстарды аудан тіршілігінен байқауға болады.

Ауыл шаруашылығындағы барлық өндірілген өнімнің көлемі 2713,6 млн. теңгені құрап, өткен жылмен салыстырғанда 101,4 пайызға асыра орындалды. Егін шаруашылығында 996,7 млн. теңгенің, мал шаруашылығында 1716,9 млн. теңгенің өнімдері өндірілді.

Бүгінгі таңда ауылшаруашылығы саласына Үкімет тарапынан көптеген жеңілдіктер көрсетілуде. Оның бір көрінісін ауданнан байқауға болады. Ауданға 590 тоннасы минералды тыңайтқыштар, көктемгі дала жұмыстарына 1860 тонна арзандатылған мөлшерде жанар-жағар май және 11,5 млн. теңгеге жеке меншіктегі малдар түрлі ауруларға қарсы емделді.

Сондай-ақ Ақдала массивінің Бас коллекторын қалпына келтіру үшін 209 млн. теңгеге жоба бекітіліп, ұзындығы 114 км, көлемі 1200 шаршы метр канал тазалау қажет болса, оның 2005 жылы 109,8 млн теңгесі игеріліп, ұзындығы 40 км, көлемі 805 шаршы метр канал тазаланды.

Аудан шаруашылықтары өз қаражаттары есебінен 2005 жылы 2 дана “Енисей-1200 РМ” маркалы астық комбайндарын, 8 дана ДТ-75 маркалы тракторларын, 4 дана дән лақтырғыш, 8 дана минералды тыңайтқыш шашқыш, 4 дана органикалық тыңайтқыш шашқыш агрегаттары барлығы 32,2 млн. теңгеге сатып алынды.

Ауыл жылдары бағдарламасы аясында Үкімет тарапынан ауылды дамытып, өркендетуге бірқатар игі жұмыстар жасалынды.

Қазір жер-жерлерде ауылдық несие серіктестіктерінің құрылып жатқандығы баршамызға аян. Бұл серіктестік ортақ қазанға салынған қаржыны кезек-кезегімен әр шаруашылыққа беріп отырады.

Осы мақсатта биылғы жылы ауданда ауылшаруашылығы тауар өндірушілерін қолдау мақсатында “Балқаш” несие серіктестігі құрылып, серіктестікке 30 құрылтайшы бірігіп, жарғылық қоры 17077,0 мың теңге құрды. Аграрлық Несие Корпорациясымен несие жобасы 68,3 млн. теңгеге ашылып, бүгінгі күнге дейін шаруашылықтарға 30,0 млн. теңге несие берілді, оның 12,6 млн. теңгесі техника алуға, 17,4 млн. теңгесі мал шаруашылығын дамытуға жұмсалынды.

Сонымен қатар ауданда кедейшілік деңгейінен төмен тұратын халықтарды қолдау мақсатында “Ауыл шаруашылығын қолдау қоры” АҚ-ның Алматы филиалы бойынша Балқаш ауданында 76 адамға 12,0 млн. теңге микрокредит таратылды.

Аудан экономикасының дамуы тікелей егін шаруашылығына байланысты. Егін шаруашылығындағы атқарылған жүйелі жұмыстардың нәтижесінде барлық көрсеткіштердің өсуі байқалып, барлық егістік жерлер 2005 жылы 27882 га жетіп, 2002 жылмен салыстырғанда қосымша 1423 га егістік жерлер айналымға қосылды.

Ауданда 47354 тонна астық, оның ішінде 31875 тонна күріш, 9651 тонна бидай, 4702 тонна арпа, 1126 тонна сұлы жиналып, өткен жылмен салыстырғанда барлық астық 2238 тоннаға өсті. Сыртқы рынокта өзіміздің күрішке сұраныс өсті, шет елдерге (Франция, Италия, Германия) күріш өнімін шығару жандандырылды.

Күріш шаруашылығындағы біршама жетістіктерге қарамастан оның тиімділігі мен күріш өндірісінің рентабельдігін арттыру, оның сапасын жақсарту, күріш өңдеудің және оның қалдықтарын өндірісте дамытып өндірілген өнімдерді өткізу рыногын кеңейту бүгінгі күннің өзекті мәселелері болып алдымызда тұр.

Ол өндірістік өзіндік құнын төмендету, күріштің жаңа сорттарын шығару, тұқым шаруашылығын жандандыру, күріш өңдеу өнеркәсібінің қалдықтарын терең өңдеу технологиясын енгізу, техникалық жаңарту жүретін күріш өндірісінің басым технологияларын анықтау.

«Күріштің қауызы да кәдеге жарайды» демекші күріш тек қана тағамға жарайды емес – күріш қауызынан жылу өткізбейтін құрылыс материалдары, электрон өнеркәсібінде қолданылатын кремний алынады. Қазіргі кезде күріш сабанын өртеу қоршаған ортаны ластайтын болса, басқа елдерде қағаздың жоғарғы сортын, картон, арзан жіптерді, қанаттарды, қаптарды, жеңіл аяқ киім, сөмкелер, кілемшелер және де үй тұрмысына қажетті басқа бұйымдар жасауға пайдаланатын бағалы шикізат болып есептелінеді.

Сондықтан қол жеткізген жетістіктерге тоқмейілсінбей, аудандық ауыл шаруашылық бөлімі, аумақтық басқарма, шаруашылық басшылары ізденіс пен жұмыс жасап жаңа озық технологияларға қол жеткізу басты міндеттері болып табылады.

Елбасы ауылшаруашылық құрылымдарды ірілендіру жөнінде міндеттер қойып отыр, ал аудан көлемінде бірқатар шаруа қожалықтары 30-40 гектардан суармалы жер алып не өнім өндірмей, не басқаға бермей севооборот бұзылуға жол беріп, жерді тиімсіз пайдалануда.

Сондай-ақ егін шаруашылығында бірқатар олқылықтарға жол берілуде.

Әлі де болса Ақдала алқабындағы 3,5 мың га егістік жері игерілмеуде. Ақдала селолық округі бойынша 678 га, Береке селолық округі бойынша 985 га, Бақбақты селолық округі бойынша 1884,5 га. Сүдігер көтеруге тиісті мән берілмей небәрі 8,2 мың га көтеріліп, 82 пайызға орындалды. Ал сүдігер көтерілген жердің өнімділігі 5 центнерге артатыны бәрімізге мәлім.

Ауданда егін шаруашылығымен бірге мал шаруашылығы да даму үстінде. Аталған салада өнім өндіруді және мал басын барлық түрімен өсіруге қол жеткізілді.

Мүйізді ірі қара саны 44519 басқа, қой мен ешкі 101106 басқа, жылқы 9702 басқа, шошқа 2100 басқа, құс 24323 басқа жетті.

Ауданда өнім өндіруде ет 8631 тонна, сүт 13816 тонна, жүн 184 тонна, жұмыртқа 4070 мың дана болып, өткен жылмен салыстырғанда асыра орындалды.

Аудан көлемінде “Індеттік сәттілікті қамтамасыз ету” бюджеттік бағдарламасына сәйкес барлық мал басын 18 түрлі жұқпалы ауруларға қарсы егу жұмыстары толығымен жүзеге асырылды.

Мал тұқымын асылдандыруда бірден-бір қолға алатын шаралар қолдан ұрықтандыру пункттерінің сапалы жұмысымен тығыз байланысты. Ауданда селекциялық мал тұқымын асылдандыру жұмыстарын іс жүзіне асыру барысында 6 пункт тұрақты жұмыс істеп жыл ішінде келісім шарт жоспары бойынша 2003 бас ірі қара ана басын қолдан ұрықтандыру керек болса, жыл ішінде 3522 ірі қара ана басы қолдан ұрықтандырылып бұл шара 175,8 пайызға орындалды.

Өткен жылы ауданда екі шаруашылық: “Өтес” агрофирмасы ірі қара малының “Қазақтың ақ бас”, және “Жақсылық” шаруа қожалығы жылқы малының “Жабе” тұқымынан асыл тұқымды мал шаруашылығы дәрежесі атағын алды. Бүгінгі күннің өзінде бұл шаруашылықтарда асыл тұқымды 494 бас “Қазақтың ақ бас”, ірі қарасы және 210 бас “Жабе” жылқы тұқымы бар. Алдағы уақытта асыл тұқымды мал бастарын көбейту, оларды аудан ішінде және облыс көлемінде сатып, одан пайда табу көздері жоспарлануда.

Сонымен қатар мал тұқымын асылдандыруда мал өнімдерін өңдеуде (ет өнімдері,сүт өнімдері) әлі де болса жүйелі жұмыстар атқарылмай, аудандық ауыл шаруашылығы бөлімі және селолық округ әкімдерді осы бағытта ізденіспен жұмыс жасамай, кемшіліктерге жол беруде. Ауданның маркетинг қызметі бұл мәселені назардан тыс қалдырды. Енді осы мәселені жандандыру жаңадан құрылған кәсіпкерлік бөлімі қолға алмақ.

Аудан экономикасының одан әрі өсуі өнеркәсіптің дамуымен айқындалады. Ауданда 2005 жылы өнеркәсіп өнімінің көлемі 680,1 млн. теңге болып, нақты көлемнің индексі 100,1 пайызды құрады. 2004 жылмен салыстырғанда өнеркәсіп өнімінің көлемі 2,7 млн. теңгеге артты.

Кез келген дамыған елдерде экономикалық дамудың, халықты жұмыспен қамтудың көп бөлігін шағын және орта бизнес өкілдері ұстап отырғанын әлемдік тәжірибеден белгілі.

Кәсіпкерлікті дамыту және жеке меншік институтын нығайту Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылудың кепілі.

Осы сала бойынша тоқталатын болсақ, ауданда 2005 жылы 999 субъектіде 3296 адам жұмыс істеп, 217,4 млн. теңгенің өнім өндіру мен қызметін көрсетіп, 44,6 млн. теңгенің салығы құйылды. Өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда субъекті, жұмыс істейтін адам, өнім, салық төлемдері асыра орындалды.

Сонымен қатар ауданда тұрмыстық қызмет көрсету, қоғамдық тамақтандыру орындарын ашуда бос қалған ғимараттарды кәсіпкерлер иелігіне беріліп, халыққа тиісінше қызмет көрсетуде.

Аудандағы барлық сауда нүктелері 230 болып, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 113,4 пайыз құрап, 4 тұрмыстық қызмет көрсету объектісі, 23 сервистік қызмет көрсету объектісі, 11 қоғамдық тамақтандыру объектілері жұмыс істеді.

Экономикалық және әлеуметтік жедел жаңару бағыты еліміздің экономикалық және әлеуметтік дамудағы өзінің көшбасшылығын одан әрі сақтап, сол арқылы капиталды, инвестициялар, технологиялар орталығына айналуына мүмкіндік туғызады.

2005 жылы ауданға барлығы 191,2 млн. теңге қаржы салымын тарту керек болса, жыл ішінде 338,1 млн. теңге болып, жылдық болжам 176,8 пайызға орындалды, 146,9 млн. теңге қаржы салымы артық тартылды. Барлық тартылған қаржы салымының (инвестицияның) 190,8 млн. теңгесі республикалық бюджеттен, 48,9 млн. теңгесі жергілікті бюджеттен, 98,4 млн. теңгесі мекеме-кәсіпорындардың жеке қаржылары есебінен тартылды.

*Республикалық бюджеттен тартылған 190,8 млн. теңге қаржы салымының 109,8 млн. теңгесіне ирригациялық жүйелер тазартылды, 39,0 млн. теңгесіне Ақкөл ауылына ауыз-су құбыры тартылды, 37,4 млн. теңгесіне 10 коммуналды тұрғынүй соғылды, 4,6 млн. теңгесіне орталық аудандық ауруханаға күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді; жергілікті бюджеттен тартылған 48,9 млн. теңге қаржы салымының 25,0 млн. теңгесі мәдениет саласына тартылды, оның 9,7 млн. теңгесіне Бақанас ауылындағы мәдениет үйіне, 15,3 млн. теңгесіне Жиделі ауылындағы клуб үйіне күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді, 4,5 млн. теңгесіне шарбақтар жасалды, 8,0 млн. теңгесіне Бақанас ауылындағы 2 қабатты көп пәтерлі үйлердің шатырлары ауыстырылды, 3,0 млн. теңгесіне аудан және селолық округ әкімшіліктеріне компьютерлер алынды, 1,2 млн. теңгесіне көшелерге жарықтандыру жұмыстары жүргізілді, 1,7 млн. теңгесіне мелиоративтік механикаландырылған мекемеге техника алынды. Мекеме—кәсіпорындардың жеке қаржылары есебінен тартылған 98,4 млн. теңге қаржы салымының 35,2 млн. теңгесіне аудандық телекоммуникация бөліміне ДРХ-4 маркалы жаңа АТС орнатылды ( көлемі-1400 телефон нүктесі), 19,2 млн. теңгесіне Бақанас ауылындағы орталық мешіт соғылды, 2,1 млн. теңгесіне «Өтес», 29,8 млн. теңгесіне «Бірлік» ЖШС-і ауылшаруашылығы техникаларын алды және 12,1 млн. теңгесіне жеке тұрғынүй құрылысы жүргізілді.

Атқарушы органдар алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі- тұрғын үй бағдарламасы болып табылады. Осы уақыт аралығында біз бұл бағдарламаның қадыр-қасиетін толық бағалайтындай болдық.

Бұл бағытта да ауданда нақты шаралар жасалынды. 2005 жылы жеке тұрғындардың есебінен Бақанас ауылында 6 үй, Қаройда 2 үй, Желтораңғыда 1 үй соғылды және 10 пәтер, немесе 820 шаршы метір коммуналды тұрғын үй, ақпан айының аяғында халыққа қоныстануға берілмекші.

Әлі де болса келешекте ауылдық жерлерде тұрғын үй құрылысын жүргізуді көптеп қолға алу әкімдердің басты міндеттерінің бірі болып табылады.

Елімізді дамытуға арналған басымдықтардың бірі- инфрақұрылым болып табылады. Тиісті бағдарламалар негізінде елімізде көлік және инфрақұрылым қызметі де даму үрдісінде.

Ауданда жолаушыларды қоғамдық көлікпен тасымалдаумен айналысатын “Тұлпар” ЖШС-і тұрақты жұмыс жасап, автобустық паркі әрқайсысы 3 үлкен шетелдік автобуспен толықтырылды (3 СЕТРА маркалы), осы жұмыстардың нәтижесінде жолаушыларды қоғамдық көлікпен тасымалдаумен қамтамасыз етілуі жыл ішінде 59,2 пайызға жетіп, өткен жылмен салыстырғанда 6,9 пайызға өсті.

Осыған қарамастан Бақанас-Бақбақты-Миялы-Бірлік және Бақанас-Қарой маршруттары қараша айында тоқтады, аудан әкімдігінің араласуымен Бақанас-Қарой маршруты желтоқсан айында ашылып, 2006 жылдың қаңтар айында қайта жабылды, себебі ауыл тұрғындары қоғамдық көліктен гөрі көбіне таксимен жүруді әдетке айналдырған, ал таксиді барлық тұрғындардың қалтасы көтере бермейді. Осы бағыттағы маршрутқа шыққан автобустар жол шығынын ақтамай, зиянмен жұмыс істеуде. Сондықтан да ауыл тұрғындарын қоғамдық көлікпен жүру жұмыстарын дұрыс ұйымдастыратын болсақ, бұл кемшіліктер алдағы уақытта жойылатын болады. Бұл мәселе де селолық округ әкімдерінің басты міндеті болып қала бермек.

Аудан бойынша 339 км автокөлік жолдары орта және ағымдағы жөндеуден өтіп, 81,6 млн. теңге қаржы игерілді.

Әлі де болса Балатопар-Құйған аралығындағы 69 км, Ақкөл-Қарой аралығындағы 115 км автокөлік жолдары ағымдағы жөндеуді қажет етеді. Сол сияқты Бірлік, Миялы, Береке, Көкжиде ауылдарына кіреберіс кірме жолдарын жөндеу толық аяқталмаса, Көктал, Ақкөл, Бура ауылдарында бұл жұмыстар мүлдем жүргізілмеді.

Аудан тұрғындарын таза ауызсумен қамтамасыз ету жұмыстары да оңды шешімін тауып келеді. Бұл жөнінде облыс көлемінде 2010 жылға дейінгі «Ауызсу» салалық бағдарламасы жүзеге асырылуда. Халықты таза ауызсумен қамтамасыз ету мақсатында айтарлықтай игі жұмыстар жасалынды.

Биылғы жылы Ақкөл ауылы бойынша 38,6 млн. теңгеге ұзындығы 7,1 км жерге 39 колонка қойылса, Топар ауылында 2,6 млн. теңгеге, Балатопар ауылында 7,1 млн теңгеге, Бақанас ауылында 10,1 млн. теңгеге орталықтандырылған ауызсу құбырларына қайта жөндеу жұмыстары жүргізілді.

Ауданның 9 елді мекені орталықтандырылған, 24-і колонка арқылы тұрақты ауызсумен қамтамасыз етілген. Жасалынған жұмыстармен қатар әлі де атқарылар шаралар баршылық. Аудан халқын сапалы ауызсумен қамтамасыз ету мақсатында ауданның 8 елді мекеніне (Ақжар, Миялы, Бақбақты, Береке, Ақдала, Көкжиде, Бірлік, Көктал) орталықтандырылған ауызсу құбырын тарту қажет болып отыр.

Бұл салада атқарылған йгі істермен қатар кемшіліктерге де жол беріліп, Қарой ауылындағы 35 колонканың күннің суықтығына байланысты 21 тоқтап 5-і істен шыққан. Топар ауылындағы 13, Желтораңғы ауылындағы 15 колонка трассаның жарамсыздығынан жұмыс істемей ал Жиделі ауылындағы 35-тің 5-і, Балатопар ауылындағы 34-тің 24-і, Ақкөл ауылындағы 33-тің 21-і, Бақанас ауылындағы 10-ң 2-і жұмыс істемейді, Құйған ауылындағы 38 колонканы күннің суықтығына байланысты толығымен тоқтаған.

Сонымен қатар жергілікті тұрғындар орталықтандырылған ауызсу төлемін уақытылы төлемей жеке тұрғындар Қаройда 310,7 мың теңге, Балатопарда 356,4 мың теңге, Құйғанда 34,4 мың теңге, Желтораңғыда 16,0 мың теңге қарыз болып отыр.

Қыруар қаражатқа салынған дүние не селолық округ әкімдеріне, не тұрғындарға керексіз болып қалуда.

Облыста тұрғындар тіршілігіне қолайлы орта қалыптастыру мен ауылды көркейту мақсатында «Үлгілі ауыл конкурсы» жылма жыл ұйымдастырылуда. 2005 жылы бұл байқауға ауданнан 6 елді мекен, Бақанас, Миялы, Көкжиде, Бура, Аралтөбе және Балатопар ауылдары қатысты. Аудан бюджетінен 8 млн теңге қаржы бөлініп, оның ішінде 619,5 мың теңгеге үгіт насихат құралдары мен билбордтар орнатуға, түрлі бояулар алуға, 4,5 млн. теңгеге 4500 шаршы метр ағаш қоршаулар дайындалып, елді мекендерге таратылып 1,2 млн. теңгеге Бақанас, Миялы, Аралтөбе және Көкжиде ауылдарының 3 шақырым бойы көше лері жарықтандырылды.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында атап көрсеткен «Жасыл ел» бағдарламасын басшылыққа ала отырып, ауданымыздағы әр елді мекендерін жасыл желекке айналдыру жұмыстары жүргізілді.

Аудан бойынша 9715 түп жас ағаш, 120 түп шырша, жеміс ағаштары отырғызылды.

Аудандағы жастар кеңесі Елбасының «Жасыл Ел» бағдарламасын насихаттап, жастар арасында кеңінен колдау тапты. Соның айғағы ретінде көріктендіру, когалдандыру жұмыстары әр ауылда өз жер жағдайына қарай жеңістің 60 жылдығы құрметіне «Ардагерлер», «Батыр аналар» және мектеп жанынан оқушылар «Менің бәйтерегім» атты саябақтар отырғызу жұмыстары Бірлік, Береке, Бура, Ақдала, Көктал, Жиделі, Құйған ауылдарында іске асырылды.

«Бейбіт» шаруа қожалығының төрағасы марқұм Пермебек Сұлтановтың «2030 стратегиясына» арнап құмға еккен бағы 2030 ағашы жайқалып өсіп тұр.

Аудандағы Бақанас орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі 500 га жерге сексеуіл тұқымын екті. Алдағы жылдары шаруашылықтағы бұрыңғы 8 гектар питомникті қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде.

Аудан бойынша 2004 жылы коммуналдық меншіктегі 80 объектінің 37-сі, техникалық құжат алса, 2005 жылы коммуналдық меншіктегі 80 объектінің 66-сы, техникалық құжат алды, оның ішінде білім саласында 26 объект , денсаулық сақтау саласында 22 объект, селолық округ әкімі ғимараттары 13 объект толығымен техникалық құжат алса, мәдениет саласының 2 объектісі ғана техникалық құжат алды.

Сондай-ақ жеке үйлердің техникалық құжаттандыру жұмыстары әлі де болса, өте баяу жүргізілуде. Бұл мәселеге ауыл әкімдері жеке тұрғындардың өздері дұрыс мән бермей келеді. Аудан бойынша 5752 үйдің тек 3648-і ғана техникалық құжат алған, көптеген үйлердің мүлдем құжаттары жоқ. Ал үйдің техникалық құжаттарының болмауы несие алуға,салық ставкасын есептеуге кедергісін тигізіп жатқаны өздеріңізге мәлім.

Елбасы Н.Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзінде «Біздің стратегиямыздың маңызды мәселесі- қоғамның ең бір әлсіз қорғалған мүшелерінің- балалардың, аналардың және аға ұрпақтың өмірін лайықты қамтамасыз ету» деп баса көрсеткен болатын.

Аудандағы экономикалық активті 15040 халықтың 13808-і, немесе 91,8 пайызы жұмыспен қамтылды. Барлық жұмыссыздар саны 1232 адам болып, 8,2 пайызды құрады, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 0,5 пайызға азайды, нақты тіркелген жұмыссыздар саны 204 адам болып, 1,3 пайызды құрады.

Халықты әлеуметтік жағынан қорғау және оларды әлеуметтік көмектермен қамтамасыз ету мәселесі күн тәртібінен түспек емес. Және де бұл мәселе ерекше басымдыққа ие.

Аудан бойынша орташа еңбекақы 17988 теңге болып, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда (15244 теңге) 18,0 пайызға өсті, бір адамға шаққандағы орташа қаржылай кіріс 6905 теңге болып, 42,2 пайызға өсті.

Ауданда кедейшілік және жұмыссыздыққа қарсы күрес бағдарламасы бойынша жұмыс іздеуші ретінде 321 адам тіркеліп, қоғамдық жұмысқа 261 адам тартылды, 242 адам жұмыспен қамту бөлімі арқылы жұмысқа тұрғызылып, кәсіби оқуға 90 адам тартылды, 259 жаңа жұмыс орындары ашылып жылдық болжам асыра орындалды. Жыл басында жанұясында бірде бір адам жұмыс істемейтін 32 отбасы тіркелсе, олардың барлығы бүгінгі күнге жұмыспен қамтылды.

Жыл басындағы кедейшілік шегінен төмен тұратын халық саны 1683 адам болып, 1144 адамға жетіп, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда (1693 адам), 549 адамға азайды. Жыл ішінде 2190 адамға, 17,9 млн. теңгенің атаулы әлеуметтік көмегі көрсетілді, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда адам саны 993-ке, төленген қаржы 3,1 млн. теңгеге азайды. Бұл осы адамдардың атаулы көмек, грант арқасында жағдайларын түзеп, кедейшілік шегінен шықты деген сөз.

Дегенмен де барлық жұмыссыздардың пайыздық қатынасы 8,2 болып, барлық кедейшілік шегінен төмен тұратындардың пайыздық қатынасы 3,8 болып азайғанымен, (облыста бұл көрсеткіштер 7,3; 1,2) аудандық көрсеткіш облыстық көрсеткіштен жоғары болып отыр. Бұл кемшіліктерді келешекте жою бағытында жұмыс істейтін боламыз.

Халқымыз ежелден-ақ өзінің ізгілік, қайырымдылық қасиеттерімен ерекшеленген. Жалғыз басты қарттарға, көп балалы отбасыларға қолдан келгенше көмектесіп отырған. Оны үлкен сауап деп санаған.

Осы мақсатта аудан орталығы Бақанас селосында аудан әкімдігі және аудандық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің ұйымдастыруымен «Бала-біздің болашағымыз» атты қайырымдылық акциясы өтті. Бұл акцияға әр ауылдан 40 отбасынан 115 жасөспірім балалар қатысып, балаларға оқу құралдары, сөмкелер мен киімдер таратылды. Сондай-ақ тұрмысы төмен отбасыларына сырт киімдер мен аяқ киімдер беріліп, акцияға қатысушыларға дастархан жайылып, концерттік бағдарламалар қойылды. Осындай акциялар Бірлік, Ақдала, Бақбақты, Көктал ауылдарында да ұйымдастырылып, балаларға қайырымдылық көмек көрсетілді. Жалпы осы акцияларда 646 000 теңгеге оқу құралдары мен киімдері таратылды.

Соңғы 5-6 жыл ішінде медициналық қызмет көрсететін мекемелердің басым көпшілігі қайта қалпына келтіріп, бүгінде халыққа медициналық қызмет көрсетуде. Осының барлығы Елбасының жарлығымен бекітілген денсаулық сақтауды реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында жүзеге асырылуда.

Ауданда денсаулық сақтау саласында 1 орталық, 5 селолық аурухана, 2 дәрігерлік амбулатория, 15 ФАП аудан тұрғындарына қызмет көрсетеді. Жалпы 210230 адам емханаларда, 4577 адам ауруханаларда емделінді, төсектің орташа жұмыс істеген күні 330,8 болды.

Тұрғындардың денсаулығын жақсартуда, оның ішінде балалар мен аналардың денсаулығын нығайтуға, туберкулез, бруцеллез ауруларының алдын алуға бағытталған шаралар іске асырылуда. Медициналық көмектің көлемі біршама жақсарды, медицина саласына былтыр осы уақытта 83,8 млн. теңге қаражат бөлінсе, биыл қаржыландыру көздері өсіп, ол көрсеткіш 101,3 млн теңгеге жетті. (1 тұрғынға шаққанда 2004 ж-2693 теңге, 2005 ж-3349 теңге) бөлінді.

Осының нәтижесінде 2005 жылдың сәуір айынан бастап орталық аудандық аурухана жанындағы жедел медициналық жәрдем бөліміне қосымша 2 пост берілді, бүгінгі күні Бақанас ауылымен жақын орналасқан елді мекендерге жедел медициналық көмек көрсететін арнайы санитарлық автокөлікпен қамтамасыз етілген 2 фельдшерлік бригада тұрақты, тәулік бойы жұмыс жасайды.

Ауданда жекелеген сырқаттар бойынша 5 жасқа дейінгі балаларға дәрі-дәрмек, жүкті әйелдерге құрамында темір мен иоды бар препараттармен амбулаториялық деңгейде тегін қамтамасыз етілуде. Сол сияқты қант диабетімен есепте тұратын ауруларға дәрі-дәрмек, басқа да қажетті заттар тегін босатылуда.

Ауданда әлеуметтік маңызы бар ауруларды ерте анықтап, олардың алдын алуға бағытталған шаралар іске асырылуда, атап айтқанда жаңадан анықталған сары ауру былтыр 9 болса, биыл 4 болып 5-ге азайды, бруцеллез былтыр 14 болса, биыл 7 болып 7-ге азайды, туберкулез былтыр 52 болса, биыл 48 болып 4-ге азайды.

Сонымен қатар туберкулез ауруының 100 мың тұрғынға шаққандағы көрсеткіші ауданда 158.9 болып, облыста жоғарғы көрсеткіштің бірі болып (обл-114,2) аудандағы өзекті мәселе айналып отыр.

Сондай-ақ денсаулық сақтау саласында әзірге шешемін таппай тұрған өзекті мәселелерде бар: Орталық аудандық аурухананың су, канализация, жылу жүйелерін ауыстыру. Сондай-ақ бүгінгі күнге орталық аудандық ауруханаға 6, Топар селолық ауруханасына 2, Ақкөл селолық ауруханасына 2, Бақбақты ауруханасына 2 дәрігер барлығы 12 дәрігер жетіспеуде.

Елбасының өткен жылғы дәстүрлі Жолдауында білім саласына жете көңіл бөлініп, маңызды міндеттер жүктелгені көпшілікке белгілі.

Ауданда мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайтуда біршама жұмыстар жасалынды. Барлық орта мектептер “Интернет” жүйесіне қосылып, “Интернет” жүйесінде жұмыс істейтін мұғалімдерге арнайы курс ұйымдастырылып сертификаттар берілді. Үлгілі о/м шатырын (9,2 млн. теңге), Ақдала, Береке о/м жылу жүйелерін ауыстырды (10,0 млн. теңге) жұмыстары жүргізіліп, 19,2 млн. теңге қаржы игерілді. Бақанас ауылындағы 100 орынды “Жасұлан” балалар бақшасы (19,8 млн. теңге) күрделі жөндеуден өтіп, іске қосылды.

Оқушылардың білім сапасын көтеру мен заман талабына сай техникалық құралмен оқыту мақсатында биылғы оқу жылында 11,0 млн. теңгеге №1 Жамбыл және Б.Бейсекбаев атындағы орта мектептерге мультимединді-лингафонды кабинет жабдықтары орнатылды.

Мектепалды даярлық былтыр 27 класс комплект болып, 440 бала оқытылса, биыл 28 класс комплект, 419 бала оқытылуда.

Мектептерде білімді, білікті мамандар санын көбейту қажет. Жақсы кадр мектепте көп нәрсені шешеді. Аудан мектептерінде бүгінгі таңда 14 пән мұғалімдері жетіспейді. (ағылшын пәнінен-2, математика-1, ән-күй-5, бейнелеу-сызу-4, дене тәрбиесі-2 )

2005 жылы мектеп бітіруші 606 түлектің 506-сы немесе 83,5 пайызы бірыңғай ұлттық тесттен өтті. Білім сапасы 42,0 пайыз болып өткен жылмен салыстырғанда 2,0 пайызға өсті. 243 оқушы жоғарғы оқу орындарына оның 33-і, грант арқылы түсті, 78 оқушы колледждерде білім алуда, 50 оқушы кәсіптік-техникалық мектепте оқуда, 200-і жұмысқа орналастырылды, 35-і уақытша бос жүр.

Өткен оқу жылдарындағы бірыңғай ұлттық тесті тапсырудағы жіберілген кемшіліктерді жою мақсатында білім бөлімі білім сапасы және оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыру мақсатында жүйелі жұмыстар жасауда. Аудан орталығындағы ұлттық бірыңғай тест орталығында ауданның барлық мектептерінің оқушылары ай сайын тест тапсырып отырады. Қазіргі таңда оқушылардың білім сапасы 36-38% жетсе, орташа есеппен тест тапсырудың жинақ ортақ балы 48,5 пайызға жетті. Бұл да көңіл көншітетін жағдай емес. Білім бөлімі мен мектеп ұжымдары алдында қысқа мерзімде биік шыңдарға шығу міндеттері тұр.

Мәдениет – халықтың рухани азығы. Бүгінгі таңда ауданда 1 мәдениет үйі және 4 клуб үйлері жұмыс жасайды. Аудандық мәдениет үйі жанынан құрылған «Әжелер ансамблі» жанды жұмыстар жүргізіп, мәдени көпшілік шаралға белсенді түрде атсалысуда.

2005 жылы Жиделі ауылындағы клуб үйіне 15,3 млн теңге қаржы бөлініп іске қосылса, аудандық орталық мәдениет үйіне 9,7 млн теңге бөлініп күрделі жөндеуден өтті. Бұның бәрі халыққа мәдени қызмет көрсету нысаналар болып табылады.

Сонымен қатар әлі де болса мәдениет үйлерімен кіиапханалар өз мінінде жұмыстар атқармауда. Үйірмелер, көркемөнерпаздар ұжымдары жұмыс істемей, оқырмандар арасында шаралар өткізілмеуде.

Аудан жұртшылығы бұқаралық ақпарат құралдарын еліміздің тәуелсіздігін баянды етіп, болашаққа өз келбетімен, өз дәстүрімен сенімді қадам басқалы отырған елдің рухани күш-қуатын қалыптастыру үшін керек екенін жете түсініп, биылғы 2006 жылғы баспасөзге жазылуды толығымен орындады Атап айтсақ, республикалық, облыстық, аудандық басылымдардан берілген 8588 дананы, оның ішінде 4028 жергілікті «Балқаш өңірі» газетіне жазылуды толығымен орындады. Жалпы аудан оқырмандарының қатары жылдан-жылға өсіп келеді.

Сонымен қатар ауданымызда болып жатқан іргелі істер мен жаңалықтарды республика көлемінде бұқаралық ақпарат құралдары арқылы паш етуде де біршама жұмыстар атқарылуда. Былтырғы жылдың өзінде ауданның тыныс-тіршілігі, табысы мен жетістігі туралы «Хабар», «Рахат», «Қазақстан Ұлттық телеарнасы», облыстық «Жетісу» телеарнасынан және Қазақ радиосы бағдарламаларынан арнайы хабарлар көрсетілді. Оның ішінде «Әжелер ансамблі», Құйған өндірістік кооперативі, Желтораңғы ауылындағы үлгілі отбасы, қоршаған ортаны қорғауда жасалынған игі шаралар туралы, күріш шаруашылықтары, Ұлы Жеңістің 60 жылдығын атап өтудегі шаралар жайында және «Жыл мұғалімі» байқауыт.б. хабарлар көрсетілді.

Ауданымыздағы бірден-бір басылым «Балқаш өңірі» газетінің барлық уақытта да халқымыздың рухани түлеуіне қызмет етіп келе жатқаны аян. Басылымымыз оқырман қауымға алдағы уақытта да қоғамдық, әлеуметтік өмірімізді, елдің тыныс-тіршілігін қамтитын тұщымды дүниелер ұсына беруге қашан да әзір.

Аудандық ішкі істер бөлімінде тіркелген 96 қылмыстық іс өткен жылмен салыстырғанда 34-ке, немесе 54,8 пайызға өсті. Аудан бойынша тіркелген қылмыстық істер санының өсу себептері, негізінен бұзақылық 3-тен 16-ға дейін жетіп, 5,3 есеге, бөтеннің мүлкін ұрлау фактілері 24-тен 39-ға дейін жетіп, 62,5 пайызға өсті. Барлық тіркелген қылмыстық істің 93-і, немесе 96,9 пайызы ашылды. Ал Бақанас ауылында 1 пәтер ұрлығы , Бақбақты ауылында 1 мал ұрлығы және Береке ауылында 1 қасақана кісі өлтіру қылмысы ашылмай отыр.

2005 жылы Ақдала, Ақкөл, Бақанас, Бірлік селолық округтерінде қылмыстың өсуіне жол берілді. 2004 жылы Ақкөл, Бірлік селолық округтерінде бірде-бір қылмыстық іс тіркелмесе, 2005 жылы Ақкөлде 4, Бірлікте 5 қылмыстық іс тіркелген, ал Бақанаста 15 болып 1,5 есеге, Ақдалада 5 болып, 1,7 есеге өскен. Сонымен қатар аса ауыр қылмыстар Бірлік (кәмелеттік жасқа толмағанды зорлау 1), Бақанас (кісі өлтіру), Береке ауылдарында (2 азаматтың іс-түссіз жоғалуына байланысты қозғалған қылмыстық-іс) тіркеліп отыр. Қылмыстың адам жаны түршігетін жаңа түрлері көбеюде ал ауыл әкімдері, ішкі істер бөлімі, қоғамдық ұйымдар жайбарақаттық танытуда.

Қылмыстың алдын алу мәселесі қоғамдық ұйымдардың назарынан тыс қалды. Ауылдағы ақсақалдар кеңестерінің, әйелдер ұйымдарының үні шықпайды. Жастар арасындағы тәрбие жұмысын, қоғамдық ұйымдардың жұмысын жандандыру қажет.

Жастарды «Отансүйгіштікке», «Патриотизмге», «Ұлтжандылыққа» тәрбиелеудің орнына қылмыс жасауға жол беріп қойғанымыз кешірімсіз болар.

Жергілікті бюджет түсімін 149,8 млн. теңгеге, оның ішінде жергілікті бюджет кірісін 133,6 млн. теңгеге (21,3%), облыстық бюджеттен түсетін трансферттерді 492,8 млн. теңгеге (78,7%), барлық шығысты 626,4 млн. теңгеге орындау.

Ауылшаруашылығында барлық өндірілетін өнімнің құнын 2871,1 млн. теңгеге жеткізіп, 2005 жылмен салыстырғанда 105,8 пайызға өсіру.

Егін шаруашылығында барлық егіс көлемін 28729 га, оның ішінде дәнді-дақылдарды 18400 га, бұның ішінде арпа-бидайды 9100 га, күрішті 9300 га, мал азықтық дақылдарды 8450 га-ға жеткізу.

Одан өндірілетін өнім астықты 49692 тн, оның ішінде арпа-бидайды 16677 тн, күрішті 33015 тн-ға жеткізу.

Мал басы ірі қараны 45060 бас, қой-ешкіні 102500 бас, жылқыны 9800 бас, шошқа 2560 бас, түйені 34 бас, құсты 24500 бас болып, одан өндірілетін өнім етті тірі салмақпен 8720 тн, сүтті 14076 тн, жүнді 190 тн, жұмыртқаны 4151 мың данаға жеткізу.

Өнеркәсіп саласында барлық өндірілетін өнеркәсіп өнімдерінің көлемін 687,0 млн. теңгеге жеткізу.

Кіші кәсіпкерлікте барлық субъекті санын 960-қа, олардағы өндірілетін өнімнің құнын 145,1 млн. теңгеге, одан түсетін салықты 31,1 млн. теңгеге, барлық жұмыс істейтін адам санын 3310-ға жеткізу.

Сауда және қызмет көрсету салаларында барлық объекті санын 273-ке, оның ішінде сауда нүктелерін 235-ке, қоғамдық тамақтандыруды 11-ге, тұрмыстық қажетін өтеуді 5-ге және сервистік қызмет көрсетуді 24-ке жеткізу.

2006 жылы 211,0 млн. теңге қаржы салымын тарту, оның 19,0 млн. теңгесін республикалық бюджеттен, 66,9 млн. теңгесін жергілікті бюджеттен, 125,1 млн. теңгесін мекеме-кәсіпорындардың өз есептерінен тарту.

Селолық елді мекендердің инфрақұрылымдарын дамытуда Береке және Көктал ауылдарында орталықтандырылған ауыз су жүйесін іске қосу 41,5 млн. теңге қаражатын игеру.

346 км автокөлік жолдарын ағымдағы, күрделі және орта жөндеу жұмыстарын жүргізіп, 11,1 млн. теңге қаржы игеру.

Құрылыс саласында жыл аяғына дейін барлығы 2300 шаршы метр тұрғын үй құрылысын соғу.

Әлеуметтік қамсыздандыру саласында жоспарланған экономикалық активті 15316 халықтың 14177-н жұмыспен қамту, барлық жұмыссыздардың пайызын 8,3-тен, 7,4-ке дейін төмендету. Ол үшін 200 жаңа жұмыс орнын ашу, 250 адамды әлеуметтік қамсыздандыру бөлімі арқылы жұмысқа орналастыру, 220 адамды қоғамдық жұмысқа, 90 адамды кәсіби оқуға тарту, оның 60-н жұмысқа орналастыру. Кедейшілік шегінен төмен тұратын халық санын 1144-тен, 1100-ге дейін төмендету.

Бақбақты ауылында 20 төсектік аурухана ашылады, осы аурухананың ғимаратын толық жөндеуден өткізу үшін 8 млн.теңге бөлінеді. Орталық аурухананы сумен қамтамасыз ету үшін 6,6 млн.теңге бөлініп, жеке су башнясы іске қосылады. Бақанас ауылында екінші жарты жылдықта сүт кухнясы іске қосылады. Білім беру саласында білім сапасын көтеру мақсатында дарынды балаларды анықтап, оларды жекелеген пәндер бойынша облыстық, республикалық олимпиадаларға дайындау, «Алтын белгі» иегерлерін шығару, аудан мұғалімдеріне жекелеген пәндер бойынша авторлық, іс-тәжірибелік семинарлар ұйымдастыру, инновациялық шығармашылық жұмыстарды кеңінен тарату, оқытудың жаңа техналогияларын меңгеруге және қолдануға жағдайлар туғызу.

Біздің күшіміз бірлігімізде- құндылықтарымыздың Отанымызды көркейту мен гүлдендіру жолындағы мұраттарымыздың бірлігінде демекші, жоғарыдағы аталған міндеттердің барлығы ауданымызды өркендетуге бағытталған жұмыстар болып табылады. Сондықтан да халық игілігі жолындағы қызметтеріміз табысты болғай.

Қосымша статистикалық материал

Балқаш ауданы бойынша жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыс және ең төменгі күнкөріс деңгейі жайлы статистикалық есептің анықтамасы.

	Жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыс,теңге 2004ж	Жан басына шаққандағы ең төменгі күнкөріс деңгейі, теңге2005ж	+,- теңге
Қаңтар	4732	5154	-422
Ақпан	4291	5216	-925
Наурыз	4506	52116	-710
Сәуір	4313	5096	-783
Мамыр	4177	5021	-844
Маусым	4373	5017	-644
Шілде	4195	4953	-758
Тамыз	4143	4760	-617
Қыркүйек	4603	4861	-258
Қазан	4797	5030	-233
Қараша	4856	5083	-227
Желтоқсан	4856	5083	-227
	2005	2006	+,-,теңге
Қаңтар	4729	5261	-532
Ақпан	4331	5350	-1019
+,-	-525	+267

Балқаш ауданының 2005 жылдың қорытындысымен статистикалық есебі бойынша жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы (среднедушевой денежных доход) 4856 теңге, ең төменгі күнкөріс деңгейі (величина прожиточного минимума)5083 теңге болып, күнкөріс деңгейіне 227 теңге жетпеді, ал 2006 жылдың бірінші тоқсанымен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы 4331 теңге, ең төменгі күнкөріс деңгейі 5350 теңге болып, күнкөріс деңгейіне 1019 теңге жетпеді.

Жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыс 2005 жылмен салыстырғанда 525 теңгеге азайды, ал ең төменгі күнкөріс деңгейі 267 теңгеге өсті.

. Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі мемлекеттік басқарудың дағдарысқа қарсы аспектілері

Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі мемлекеттік басқарудың дағдарысқа қарсы аспектілері әр түрлі формада келтіріледі.АҚШ та, мысалы, олар еңбек қызметінің заңдылықтарын қалыптастыру, әсіресе жастар үшін жұмыс орындарын өсіру, аймақтық құрылым бағдарламасын жасау немесе тағы басқа да түрінде көрінеді.АҚШ заңдарында көрсетілгендей өкіметтің эффективті шараларында жұмыссыздық деңгейін жою үшін, жекелеген аймақтар мен жекелеген жұмысшылар топтарындағы жұмыссыздық құрылымын азайту: экспорт рөлінің артуына көңіл аудару және ауылшаруашылық, өндіріс және автомобиль жасаудағы халықаралық бәсекелестікке қабілеттілікті арттыру сияқты шаралар болу керек.

АҚШ жұмыс қызметі жайлы дағдарыстық сасат заңды түрде бекітілген.Оны жүргізуде құрылыс жұмыстарын мемлекет жедел түрде қаржыландыру керек, жұмыссыздық жайлы сақтандыру төлемдерінің мерзімін-және өлшемін арттыру, мемлекеттік секторлардағы жұмыс қамын арттыру, жұмыссыздыққа сақтандыруға көмек ретінде экономиканы жалпылай жақсарту шаралары ретінде жеке және мемлекеттік секторларда кәсіптік оқыту жұмыстары қаралады.Бұл саясатқа жастарды жұмыс орындары мен даму бағдарламасымен қамтамасыз ету, елді мекендер мен тұтас ел үшін маңызды мәні бар штаттар үшін мекемелердегі жұмыс орындарын құру жатады.

Конгресстің ойынша жұмыссыздық деңгейі, әсіресе, жастар арасында көп, және бұл жағдай нашақорлық, алкогольге құмарлық; және тағы басқа оқиғалардың өсуіне әкеліп соғады.Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету бағдарламасы мен шараларды құруда Америка заңгерлері өкіметке кәсіптік оқыту мен қамтылған жұмыстарға практикалық әдістер ұйымдастыруды, жеке серіктестікті стимулдау, өндіріске қол үзбей кәсіптік білім алуды қарастыру керек екенін ұсынады.

АҚШ ты мемлекеттік басқарудағы дағдарысқа қарсы дамытудағы екінші маңызды бағыт- экономикалық саясатты қарастыру және өткізудегі әр түрлі мемлекеттік тіркемелерді күшеюіне жалпылай және негізделген координация болып табылады.Осы мақсатта 1984 жылы басқаруды дамыту үшін Президенттік кеңес құрылды.Оның маңызды қызметі болып мемлекеттік аппараттың алдында пайда болған мәселелерді шешу болып табылады.Оның қызметіне келесі бағыттар жатады:

басқаруды қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету:
басқару қондырғылары мен процедураларын тарату;
бас инспекторлардың қабілетін арттыру;
қылмыс пен басқа санын азайту үшін әр түрлі шараларды үйлестіру;

Дағдарысқа қарсы мемлекеттік басқару экстримальды даму кезеңінде- өнімді өндіру және тарату сферасындағы орталықтандырылған басқаруға дейінгі дағдарыс кезеңінде мекемелерде мемлекеттік бақылау күшейгеннен кейінгі кезең мемлекеттік басқару көп өсті.Мысалы; Жапонияда соғыстан кейінгі жылдарда экономикалық механизм көптеген мекемелерді қаржылық тарату жүйесін, кіріс саясаты, баға түрлендіру, анализ процесін қатаң реттеуді тікелей мемлекеттік басқарумен сипатталады.

Жапониядағы сол кезеңдегі мемлекеттік экономикалық саясатты күшейту, нарықтық бәсекелестік үшін жағдай жасауға бағытталған . 1947 жылы экономикалық күштердің концентрациясын жоғалту жайлы, фирмаларды жоспарлау жолын жекелеген кәсіпорындар жайлы заңдар қабылданған.Бұдан кейіегі жылдарда (1949-1950ж.ж) экономиканы активті демонополизациялау жалғаса берді, тек осы бағыттағы қандайда бір орнықты позитивті жетістіктерден кейін ғана бағаны мемлекеттік реттеу этаппен өзгерді.

Елде мемлекеттік органдар жеке кәсіпорындармен экономика салаларында дағдарыстан шығуға және жоюға бағытталған дағдарыстық шаралар ретінде қаралған және жекешелендірілген бағдарламалар жасалады.Мұндай жекешелендірудің мақсаты- жаңа және неғұрлым нақты құрылымды кәсіпорын құрылымын іздеу.

Жекелегендірудің әр елде өзінше ерекшелігі болады.Великобританияның жекешелендіруінің сипаттамасы -деңгейлік, Германия- байымпаздық,Италияда-оның келтірілген прогматизм.Чех Республикасында приватизацияның негізгі мақсаты- меншікті иеленуде мемлекеттің үлесін азайту және мемлекеттік меншіктің салмағын 10-15 пайызға жеткізу.

Жалпы батыстың дамыған елдері жекешелендіруді аралас экономиканы құрудағы жабдық ретінде қарастырады.Батыс экономистерінң ойынша аралас өнеркәсіп қазіргі уақытта неғұрлым бәсекелестікке қабілетті,неғұрлым ыңғайлы, сонымен қатар мемлекеттік өнеркәсіптер үшін барлық елде өнім бірлігіне тоқтау нәтижесінде төменгі тиімділік сипаттама болады.Мемлекеттік кәсіпорындар кәсіпорын емес, коммерциялық, экономикалық және әлеуметтік саясат құралы ретінде қарастырылады.

Приватизацияның негізгі стимулы жекелеген инвестиция, сонымен қатр шетелдік капиталдар есебінде кәсіпорындар экономикасын жақсарту болып табылады.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде жекешелендірудің келесі формалары бар:

мемлекеттік кәсіпорындарды жеке инвесторларға физикалық және заңды тұлғаларға сату;
жеке капиталдың үлестерінің қатысуымен біріккен кәсіпорындар құру;
мемлекеттің меншіктері болып табылатын кәсіпорындарының акцияларының бөлігін сату.

Бұл елдерде жекешелендіру этап бойынша орындалады; алдымен кәсіпоырн жақсартуға келеді, одан соң экспорт- бағалаушы бағалайды және содан соң ғана жеке капиталға сатылады.Мұндай тізбектесу кәсіпорындарды жекешелендіруді максималицазиялайды.

Чех Республикасында жекешелендіру екі формада кіші және үлкен формада өтті.Кіші жекешелендіру кәсіпорындарды жеке сату сферасында, тұрмыстық қызмет көрсетуде, қоғамдық қоректену кәсіпорындарында және басқа кәсіпорындарында іске асады.Экономикалық және әлеуметтік эффект –ірі кәсіпорындардың күйін орнықтылау, жұмыссыздықты азайту, жұмыс орындарын сақтау және өсіру.

Үлкен жекешелендіру мемлекеттік өндірістік кәсіпорындарда екі этап бойынша орындалады.Бірінші этап халықтық меншікті басқару және жекешелелендіру министрлігінде жүргізіледі және приватизация жобаларын талдау және бекітуді құруды қосады.Екінші этап жекешелендірудің қабылданған жобаларын таратумен байланысты.Оны халық меншігінің қоры жүргізеді.1993 жылдың аяғына дейін Қор әртүрлі формадағы жекешелендірілген 7533 кәсіпорында тарату қабылданды:оның23,6 %-акционерлік қоғамдарды түрлендіру; 30,8% –елді мекендерге ақысыз тасымалдау: 8,0% – қоғамдық акционерлер:22,3% – тікелей сатулар: 6,7% — торгтар: 9,8%–реституция.

Чехияда жекешелендіру процесінде шетелдік фирмалар Германия (31,2 ), АҚШ(27,4), Франция (12,7 ), Бельгия(7,2), Австрия (6,2)- үлес қосты,Чехия кәсіпорны шетелдік инвесторлардың көңілін жұмыс күштерінің салыстырмалы жоғары біліктілігін, материалдармен жалақыға неғұрлым төменгі шығындар жолау арқылы аударады.

20-21 ғасырлада шетелдерде дамыған елдердің экономикасы жоғары темппен өсті .Мысалы АҚШ экономикасы 1991 жылдың наурыз айынан 2001 жылдың наурыз айына дейінгі 10 жылда кварталдық кіріс орташа 1 пайызға ,ол құралдың және бағдарламалық қамтамасыз ету инвестициясы 3 пайызға өсті.Бұл кезде жақын келген рецессияның күйзелісті үдету немесе қорларды жинақтау ретіндегі кәдімгі белгілері байқалмады.Жаңа экономикасының адепторы жұмыс өндірісінің деңгейін қысқартатын компьютер, лазер және интернетті енгізу концепциясын қозғады.Ол бойынша бір уақытта жұмыссыздықты қысқартады, жалақыны өсіреді және кірісті өсіреді.Бірақ бұл ойлар іске аспауы 2000 жылдың екінші жартысында және 2001 жылдың басында экономиканы өсіру темпының бәсеңдеуінен кейін өндірісті қысқарту болды және экономика ашық рецессия фазасына кіріп кетті.

АҚШ тың экономикалық зерттеуінің халықтың бюросы хабарлағандай экономиканың жеткен соңғы биігі 2001 жылдың наурыз айында болған.2001 жылдың үшінші квартолында жылдың кіріс ВВП дан 1,3 пайызға төмендеді, оның негізгі себебі; 11 қыркүйектегі терактан болған шоттың әсерінен жылдық кіріс 3-4 пайыздан 1- пайызға азайғаны белгілі болды.

АҚШ өкімдерінің федеральды органдары,алдыңғы қатарлы америка компанияларының басшылығы дағдарысқа қарсы кешендерді құрастырып, орындап жатыр.

2001 жыл бойы федеральдық қор жүйесі пайыздық ставкалық деңгейін төмендететін экономикалық коньюктураны азайту үшін реттеді.Федеральды фонд бойынша кілт ставка 6,5 пайыздан 1,75 пайызға кеміді,бұл соңғы 40 жылдағы өте төменгі деңгей болды.Авиа өнеркәсіп пен қорғаныс секторының «бірінші деңгейлі қажеттілікті» қамтамасыз ету үшін президент Джош Буштың иниациатавасы бойынша 11 қыркүйектен кейін төтенше шаралар панетін қолдану керек.Буштың ұсынған көлемді панеті (100 млрд доллар) өкілдер палатасына өтті, бірақ сенаттағы демократизициялық аппозициялар болды.

Төменделу жағдайында америкалық корпарациялар персоналдарын қысқартты (2001 жылдың наурызынан желтоқсанына дейін 1 млн 367 мың жұмысшы жұмыстан шықты) эксперттердің ойынша бұл жағдайда жұмысшыларды жұмыстан шығармай,олардың айлық жалақысын төмендету тиімді болады.

Эксперттердің ойынша евро аймақтар жағдай жақсы ,ол Жапонияда АҚШ қа қарағанда жағдай төмен, бірақ эксперттер АҚШ экономикасының әсерін ескермейді.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде банкрот институттың дамыған елдерде банкрот институтын дамытуға көңіл бөлінді.Францияда мысалы, әсер ететін менеджерлерді сақтауға бағытталған макроэкономикалық рөл орындалған.Бұл сферадағы негізгі заң-«менеджерлерді қаржылық қамсыздандыру туралы»деп аталады.

Мекемелерді максималь сақтауға мақсат қойып, кредиторлардың құқығына тиімді жүйе кредиторлар құқығына тиым салуға мәжбүр болды.1994 жылдан бастап кредиторлар құқығы мекеменің төлем қабілеттілігін реттеу жоспарын қабылдау және құру кезінде тиым салынды.

Бұл кезде Сауда сотының рөлі кеңейді.Сауда сотының Президенті белгілі жағдайларда мекеме бастығын сотқа шақыра алады және оның кредиторлармен келісім шарт жасай алады.Келісім сөздер үш айға созылуы мүмкін.Егер бұл уақыт өткен соң келісім шарт орындалмаса орнықсыздық жайлы сот процесі басталады.

Егер мекеме жұмыспен жалғастыра алатын мүмкіндігі болса сот қайта құрылымдау процесін аша алады.Бұл өте қысқа мерзім ішінде кредиторлар шоттарын қанағаттандыруға қарастыратын мекеме қабілетіне жоспар ұстауға міндетті жаңа және бұрынғы басшылық мекемені сату керек.Бұл процесс 10 жылдан аспау керек.

«Мекемені қаржылық жақсарту жайлы» заң арқылы мекемені банкроттықа жеткізген басшының заңды жауапкершілігі анықталды,соның нәтижесінде көп жұмысшылар жұмыстан шықты, оның 20жыл түрмеге жабылу қаупі төніп тұр.

Сонымен нарықтық экономикасы дамыған елдерде макро және микро деңгейлерде дағдарыстық жағдайларды болдырмау өте бай тәжірибе жинақталған. Тарихи және әлеуметтік экономикалық жағдайларда Ресейде және басқа көптеген елдерде дағдарыстың әр түрлі типтерінің дамуы және пайда болуы сәйкес келмейді.

3.2. Л.Эрхардың реформасының дағдарысқа қарсы бағытталуы.

Ғалым, саясаткер, ФРГ-ң екінші концелері –Людвиг Эрхардты (1897-1947) «германиялық ғажайыптың» архитекторы аса санайды.

Соғысттан ейінгі кезде Батыс Германия экономикасының күйі өте нашар болуы: өндірістің көп бөлімі бұзылды.1946 жылы өндіріс жүйесі 1939 жылы соғасқа дейінгі деңгейінің 3 тен 1 бөлігін құрады.

Елдің қаржылық күйі толығымен құлдырады.Ақша сомы тауарлық қорлардың бағасын шығарып, осыдан жетіспеушілік, картачканың пайда болы, дүкен сөрелерінің босап қалуына әкеліп соқты.Құлдырау соғысқа дейінге қарағанда 600 пайызға жетті.Ұсақ және орташа қабаттар соғыстың әсерінен жойылып, болашаққа сенімсіз болып қалды.Қалалардағы өндірістің қирауынан және Германиядағы Шығыс аймақтарындағы немістердің оралуынан тұрғын үй тапшылығы орын алды. Осы кезде Людвиг Эрхард елді терең экономикалық және әлеуметтік дағдарысқа алып шығатын реформа жасап жүргізді.Соның арқасында аз уақыт ішінде (шамамен 10жыл) әлемдік экономикасы гүлденген елдердің алды болды.

Дағдарысқа қарсы реформаның теориялық фундаменті Людвиг Эрхард жасаған «Әлеуметтік нарықтық шаруашылық» концепциясы болды.

Бұл тек қана теория емес, сонымен қатар елдің келбетін терең өзгерткен саясат болды.Өзінің теориялық құрылымы бойынша «Әлеуметтік нарықтық шаруашылық» кейінсиан теориясының құрылымына ұқсас болды.

Эрхард мықты мемлекеттің қоғамды түрлендіруге негізделген «басқарушы»,»қалпына келтіруші» және конституциялық күштерін қолданды.Мемлекет экономикалық процестерге терең кірісті, бірақ, бағыт, сипат, кірісу әдістері нарықтық экономикаға нақты лайықталған.

Мемлекет қиындық көрген бағыттар, әсіресе көмір және электро техникалық өндіріс, металлургия өндірістерін қолдады.Инвесторлар мен кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер берілді.

Эрхард мемлекеттік рынокты қолайсыз жағдайларды жеңу үшін және таңдалған курстан таймас үшін қолданды.»Менің көз жеткізгенім бойынша – деді ол, Германия өндірісінің федеральдық бірлестігінің мүшелерінің алдында сөйлеген сөзінде,-20 ғасырда бүгінгі әлеуметтік жағдайда экономикаға тек мемлекет қана жауап бере алады.»

Жүргізген түрлендірудің жетістігіне және ФРГ-ны дағдарыстан алып шығуда үлкен рөл атқарған сыртқы көмек болды.(Маршал жоспары бойынша экономикалық көмек, шикізат, өнім, тұқым, тыңайтқыштарды басқа каналдар бойынша әкелу).Германия экономикасына Америкалық транспорт және АҚШ армиясының басқа заттары әкелінді.Еуропалық қалпына келтіру бағдарламасы қорынан жеңілдетілген дағдарыстар берілді.

1948 жылы шілде айында жүргізілген бірінші шара құнсыз ақшадан құтылу және жаңа орнықты валюта жасау мақсатында жүргізген ақша реформасы.

Ақша реформасы Германия экономикасын барлық экономикалық механизмын деңгейлеудегі маңызды шара болды.Декрет жаңа валюта – дойчмаркты енгізді.Әр тұрғын 40 марк алды.Жинақ қорының жартысының әрқайсысын 1:10 қатынасы бойынша, ал екіншісі жартысын 1:20 курс бойынша айырбастады.

Соңында ақша массасының өлшемі (жеке ақшалармен банктық депозиттер) 14 еседей кеміді.

Ақша реформасынан кейін баға реформасы орын алды.Шаруашылық құрылымы принцип жайлы және баға саясаты еркін бағаға жіберілді,ресурстарды тарату басқармасы және осы уақытқа дейінгі экономикалық қатынастарды жөндеп келген көптеген нормативті құжаттар алынып тасталды.

Бұған біраз уақыт кейін дағдарыстық және салықтық саясат жайлы, өзіндік баға көтеруге қарсы шаралар жайлы және антимонапольдық және антипартельдік бұйрықтарға неге тағы басқа заңды актылар қолданылды.ФРГ тұрғындарының көпшілігінің сатып алу қабілетін ескеретін «тиімді баға» деп аталатын каталогтар жариаланып отырды.

Эрхардтың экономикалық саясатындағы маңызды элемент –экспортты үш есе өсірген –ФРГ –ның әлемдік нарықтағы бекітілуІ.Ішкі нарықты сыртқы бәсекелестерден қорғайтын тиімді шаралар қолға алынды, салықтық төлем жеңілдетілді, жаңа жұмысшылар алуға және жұмысшылардың жалақысын өсіруге тиым салынды, мемлекеттік шығындарды үнемдеуге курс жүргізілді.Ұсақ және орташа бизнестерді дамытуға көп көңіл бөлінді.1953 жылдың өзінде 500 жұмысшы бар өндірістерге 50,8 пайызға дейін адам жұмыс жасады, және өндірістік өнімнің жартысы өндіріліп отырды.

Мемлекеттік органдар кадрларды алдын ала дайындайтын, қоғамдық жұмысшыларды дамытатын,жұмыссыздықты қысқартатын және жұмыс орындарын арттыратын эффективті жұмыс жүйесін құруда көп көңіл аударды.Эрхардиың ойынша мемлекеттің әлеуметтік саясаты миллиондаған арналған саясат болу керек.Бұл бір жағынан әлсіздерге көмек, екінші жағынан-өзінің қабілеті мен біліктілігі арқасында өмірді өзбетімен жетістіктерге жете алатын, мықтылардың активты дамуына жағдай жасауды қамтамасыз етуде.Бұл кезде «әлсіз» бен»мықтылардың» арақатынасы, қоғамдағы өмірінде қолайсыз жағдайларға тап болғандарға көмек өте маңызды.

ФРГ-ны дағдарыстан шығаруда индикативті жоспарлау маңызды рөл атқарды.Бұл «жоспар-бағдар»,»жоспар-жұмбақтар» емес, елдің өмір қабілеттілігінің барлық сферасына әсер ететін ФРГ жағдайындағы эффективті экономикалық, құқықтық және басшлық механизм.Профессор Д.В.Валоваттың ойынша, бұл жетістіктің негізінде төмендегі факторларды қамтамасыз етті :экономикалық ғылымның барлық амалдарын қолданатын жоспар жасаушылардың жоғары біліктілігі; әдістердің әртүрлілігі және осы жоспарларды таратудағы инструметтілігі; амалдардың догматизміінің болмауы; қабылданған жоспарды мақсатты түрде тарату; шекті саяси тұрақсыздық жағдайында әсер ететін мемлекеттік профессионалдық аппараттардың мықтылығы; жақын және жеке перспективаларға әлеуметтік –экономикалық дамуының негізгі меқсаттарын қатысты кең көлемдегі ұлттық келісім жасау.

ФРГ-ны дағдарыстық күйден шығаруға өмір күйін өзгерту, миллиондаған неміс азаматтарының ойлауымен міндеттерін өзгерту сияқты рухтық- мәдени мәселелер қатарыда көмектесті.

Людвиг Эрхард тың қойған және жүргізген дағдарысқа қарсы реформасы қоғамның көмегінсіз, қабылдау және әлеуметтік – экономикалық мәселелерді шешуді тарату процесінде азаматтардың қатысуынсыз өз елінің ғалымдарының пікірінсіз жетістігіне жетпейтін еді.ФРГ заңына сәйкес өкімет шаруашылық саяси шешім қабылдау үшін қажетті алғашқы ұсыныстар жасайтын, ФРГ –ның экономикалық даму перспективасы бойынша эксперттік кеңес құрылды.

Людвиг Эрхардтың реформаторлық қабілетін бағалай және талқылай отырып, дамудың әлеуметтік-реттегіш моделінің дұрыс шешімін айта кеткен жөн. Экономикалық теорияның және мектептің белгілі белгілері. Ю.Ольсевич өзінің соңғы жұмыстарының бірінші «бәсекелестік нарық»-бұл экономикалық күштердің стихиялық ойыны емес. Бұндай ойын бәсекелестікке апармайды, монополия мен әлеуметтік антогонизмге апарады. Сондықтан «әлеуметтік нарықтық шаруашылық» теориясын сыртқы экономикалық саясат және еңбектік және әлеуметтік мерзім, нақты заңдылық енгізу жолымен бәсекелестік механизмын құрастыру қарастырылды.

3.3. Америка экономикасын дағдарыстан шығару үшін Ф.Д.Рузвельтонның «жаңа курс» бағдарламасы.

Әлемнің көптеген елдеріндегі әлеуметтік – экономикалық даму тарихынан, олардың өндірістің терең құлдырауын, қаржылық құлдырау, жалпылама жұмыссыздық және әлеуметтік-саяси қақтығыстарды басынан өткергенін көруге болады. Кейбір елдерде экономика дағдарысынан туындаған қиындықтарды өте көп еңбекпен шыдамдылықпен жеңген,ал екінші бір елдерде экономикалық және әлеуметтік құлдыраумен өте қысқа уақытта сәтті жеңе білді және өздерінің экономикасые дағдарыстық күйден алып шыға алды.

20 ғасырдың аяғы мен 21 ғасырдың басындағы Ресей экономикасын 1930 жылдардағы АҚШ экономикасымен және 20 ғасырдың 40 жылдарындағы Германия және Жапония экономикасымен салыстыруға болады. Осы елдердің дағдарыстық жағдайдан шығу формас, әдістері, жолдары және тәжірибелері Ресей экономикасы үшін тиімді.

20 ғасырдың 20 жылының аяғы мен 30 жылдың басында Америка экономикасы терең дағдарыста болды. Дағдарыстың ең төменгі нүктесі 1933 жылы тіркелді және ол дағдарысқа дейінгі деңгейдің 54 пайызын құрады. Елде 17 млн жұмыссыздар және тіркелді және 3000 млн астамы банкрот жайында. Қаржылық дағдарыс АҚШ қаржылық өндірістк магнаттардың күйзеліске түсірді. Монополистік капитал өкілдерінің ешқайсысы дағдарыстан шығу үшін ешқандай шара жасай алмады.

1932 жылы Президенттік сайлауда «жаңа курс» деп аталатын реформа сериясын ұсыну арқылы Ф.Р.Рузвельт басқарған демократиялық партия жеңіске жетті. «Жаңа курстың» теориялық негізі ағылшын экономисі Дж.М.Кейнстың елдің мемлекеттік капиталистік экономикасын қалпына ұстау негізінде құрылған. Экономикалық жағдай елде Президенттік қаржылық мәселені шешетін реформа бастау қажеттігін мойындайды. Рузвельттың ұсынысы бойынша Конгреске «банк туралы дереу заң» ұсынылды. Федеральдық қорлар жүйесі банктерге неше беретін болды. Алтынды экспертіне шығару тоқталды. Сонымен қатар алтынмен қапталмаған жаңа банкноттар жасалатын болды. Осыдан кейін Рузвельт өкіметі шетел мен АҚШ ішінде жүретін алтынға эмбарго қойды.

Екінші маңызды банк заңдары банктың депореттік және инвестициялық функциялары бөлінген 1933 жылдың 16 маусымында қабылданған банктың іс-әрекет туралы заң болды. 1934 жылдың басында АҚШ – тың барлық банктарының 80 пайызы өзінің депозиттерін сақтандырды. Заң 10 мың доллар көлеміндегі депозитке 100 пайыз сақтандыру , 10-50 мың доллар 75 пайызға, 50 мың доллардан жоғары 30 пайызға сақтандыру болатынын ұсынды. 1934 жылдың қаңтарында доллардың құрамындағы алтынды 41 пайызға азайтатын девольвация жүргізді. Спирттік сусындарға тоспаул қойылды.Оны сатқан жағдайда салық төлейді.

«Жаңа курс» реформа жүйесінде ресурстарды сақтандырудың азаматтық корпус маңызды орын алады. Рузвельттің ұсынысы бойынша Конгресс жұмыссыз жастарды орман аудандарына жұмысқа бағыттау жайлы заң қабылдады. Президенттің ойынша бұл жастардың денсаулығын, елдің ресурстарының жақсаруына мүмкіндік берді.

1933 жылдың жазында жұмыссыз ардагерлер семьиясынан және көмек алатын семьиялардан 18-25 жас аралығынндағы жастардан 250 мың адамнан тұратын лагерь құрылды. Олар лагерьде күніне 1 доллар, форма және тамқ тегін болды. Жұмыс инженерлер- техникалық адамдар мен офицерлер бақылауымен жүргізілді. 1935 жылда лагерге баратын адамдардың саны 2 есе ұлғайды 500 адамға. Олардан 3 млн адам ғана болды. Олар 200 мыңдай ағаш отырғызды, көпір салынды, мыңдаған км жол салынды.

Экономикалық дағдарыстан шығу үшін маңызды заң өндірісті қайта өңдеу заңы болды. Өмір туралы заңды өткізу үшін генерал Х.Джосон басқарған ұлттық әкімшілік құрылды. Өндірісті қайта өңдеу заңы еңбек қатынасына да сеніп тигізді : жұмысшыларға коллективтік келісім-шарт қатысуға және профсоюз қатысуға құқылы болды, сондай-ақ еңбектің үш негізгі шартын анықтады:

а) минимум айлық аптасына 12-15 доллар көлемінде болды;

б) максимум жұмыс уақыты 8- сағат ;

в) балалар еңбегіне тосқауыл қою. Бұл заң 2 жыл түрде және АҚШ конституциясына қарсы деген сөзбен АҚШ –тың жоғарғы соты өзгертті. Бірақ осы уақыт ішінде өндірістегі хаосты толығымен жойып, өндірістің индексін10 пайызға өсірді. «Жаңа курс» аграрлық қатынастар сферасын да қамтыды. Аграрлық саясатта «жаңа курс» «әрқашан қалыпты өмір» концепциясын енгізген 1938 жылғы заңында таратылды. Аграрлық секторлық жөндеуге бағытталған шаралардың нәтижесінде фирмалардың құлдырауы тоқтады. Ипотекалық қарыздар азайды, фермерлердің кірістері 2 есе дерлік ұлғайды. Президент Ф.Рузвельт әсіресе Теннис даласын арнай басқаруды АҚШ конгресінде құрғанына қуанады. Бұл ірі аймақтың күйі өте нашар еді. 1920 жылдары бір жанұяның кірісі елдері бір жанұяға кететін орташа кірістің жартысына да жетпеді. Рузвельттің ойы бойынша TVA-ның алдында электротермия өндірісін қалпына келтіру, жалпылай алғаш отырғызу және кедейленген фермерлерге қол үшін беру болды.TVA-ның қабілеті мықты болды.Теннис аймағынның 5 аймағына тағы 20 аймақ қосылды. Өзендері жақсарып,жермен жұмыс жақсарды, жаңа ормандар бой көтерді. Осы аймақтың тұрғындарының кірістері күрт жақсарды. TVA мен жеке компаниялардың арасындағы бәсеке келесі сөзбен аяқталды;»TVA сыз екінші әлемдік соғысты аяқтаған екі атом бомбасы құрылмайтын еді», Рузвельтке жиі –жиі TVA-бұл, социолизм деген кінә тақты. Ол «TVA-ны балық деп атасаңда, ет деп атасаңда ол Теннис даласының тұрғындарыны үшін дәмді болып көрінеді деп » жауап берді.

1933 жылы Рузвельт саясаты бойынша байыған Америка экономикасындағы жақсару федералды шығындардың құрылымын күрт өзгертті. Америка тарихында бірінші рет федеральды өкімет деңгейінде әлеуметтік қаржы пайда болды.Федеральды өкімет аз жұмыс күшін , қарттар, жастар, аидволиттер яғни АҚШ-тың әлеуметтік тұрақтылығына қауіп келтіретін элементтерді өз қарамағына алды.Кіріс салықтар шамамен өз деңгейінде болуы, ал-корпорация кірісіне келетін салықтар шамалы 1,5 есе ге ұлғайды, бұл Рузвельт басшылығының ірі бизнеске үлкен салық салу құлшылығынан арттырды. Рузельт басшылығы «жаңа курс» реформасын орындау кезінде елдің экономикасын жаңартуды неге ұлы күйзелістер мен дағдарыстардан арылуды мақсат етіп қойған. Бірақ бұл мақсаттарына толық жете алмады. Тек 1939 жылы ғана АҚШ экономикасы дағдарыс әсерінен арыла бастады, бірақ екінші бүкіл әлемдік соғысқа дейінгі кезде олардың өнеркәсіп деңгейі дағдарысқа дейінгі деңгейге жете алмады. Өнеркәсіптің өндірістің деңгейі 1930 жылдан1933 жылдық деңгейінің 90пайызын құрады. Жұмыссыздық деңгейі 1929 жылдың деңгейінен 6 есе ұлғайып және жұмыс күйінің 17 пайызын құрады.

Ф.Рузвельтпен оның командасы жасаған экономиканы, қаржыны, әлеуметтік саясатты реформалау тәжірибесінің тек ұлттық емес, сонымен қатар халықаралық мәні болды. Ол әсіресе Ресейлік экономистер, саясаткерлер және менеджерлер үшін өте бағалы болды. Ресейде 20 ғасырдың 90 жылдарының бірінші жартысында пайда болған. Экономикалық, әлеуметтік және саясаттық дағдарыс Америкалық Ұлы күйзелістен (1929-1933 жж) көп айырмашылығы бар, бірақ кейбір сипаттамаларыяғни даму тенденциясы және жол таңдауда қиналып тұрған қоғамдық топтардың саяси-әлеуметтік даму, елде орын алған терең дағдарыстан ел экономикалық құтқару әдістері ұқсас болып келеді.

«Жаңа курс» реформасының әдістемесі, стратегиясы және тактикасы капиталистік жүйені мемлекеттік қалпына келтіруде ерекше рөл атқарды, және елдің қиын кезеңдегі елдің экономикасын, саяси-әлеуметтік сферасын қалпына келтіру де өте қажетті екенін көрсетті. Бұл маңызды қорытынды терең талдауды, әсіресе Ресейлік тарихи және саяси-экономикалық жолда практикада қолдану өте маңызды.

Қорытынды

Бөлімнің аудан бойынша әлеуметтік-экономикалқ даму стратегиясын жоспарлау жұмыстарына өз тұжырымдамам

Аудан атқарушы органдарының негізгі басымдықтарының бірі ауданның әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясын жоспарлау жұмыстарын іс-жүзіне асыру және алдағы 2005-2007 жылдарға арналған нақты міндеттері мен тапсырмаларын айқындап, оны әзірлеуге арналған.

Ауданның атқарушы органдары мен жалпы аудан тұрғындарының басты,негізгі назары да , алда тұрған міндеттері де Ел басының Қазақстан халқына арналған «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты жолдауынан туындйтын халықтың экономикалық-әлеуметтік жағдайын одан әрі жаңартуда болып отыр.Осы бағытта ауданның атқарушы органдарының негізгі міндеттері жоғарғы қарқында экономикалық өсуді одан әрі дамыту, жетілдіру негізінде 2005-2007 жылдарға арналған әәлеуметтік-экономикалық даму стратегиясын, Агро-азық, Ауылдық аймақтарды дамыту, тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламаларын іс-жүзінде жүзеге асыру блып табылады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кораткова .Э.М.»Антикризисное управление» инфра. Москва 2000г
Ихданов Ж.О.,Орманов Ә.О.»Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері».Алматы экономика 2002г

3.Берденова Ә,Құбаев.Қ.Е,Кәрібай .А.Ш.»Қазақстанның мемлекет ретінде қалыптассуы мен экономиканың даму негіздері» Алматы экономика 1998г

4.Уткин .Э.А.»Антикризисное управление» ТАНДЕМ 1997г

5.Қошанбеков.Е.Қ, Нұрланбеков А.Б. «балқаш ауданы әкімі аппараты мен селолық округтердің штат мәлімдемесі» Талдықорған .2006г

6.Смағұлов.С.С,Айдарбеков.Е.А.»Балқаш ауданының әлеуметтік – экономикалық даму бағдарламасының 2005 жылы орындалуы және 2006 жылға алда тұрған міндеттер жәйлі». Бақанас 2005г

7.Рақышев.Н.Р. «Балқаш ауданы бойынша қоршаған ортаны қорғаудың 2005 жылдың 2 тоқсанына арналған жұмыс жоспары.» Бақанас 2005г

8.Қамзаев.Ә.К.»Балқаш ауданының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005жылдың 11 айындағы негізгі экономикалық көрсеткіштер».

9.Айвазян.З.,Кириченков.»Антикризасное управление принятие решений на краю пропасти «проблемы теорий и пратики управления-1999 №4.

10.Ашимбеков.М. Казакстанская правда 2003г-26 март.»Причина и последствие кризиса».

11.Мухамбетов.Т.Транзитное экономика 2000№3. «Кризис государственного управление».

12.Чиркин.В.Е.»Государственное управление» Юристь 2003г

13.Камали.Қ.М.»Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік басқару».Алматы2005

14.Жас-алаш 2003г 27-наурыз.»Қазіргі халықаралық жағдайлар».

15.Ақиқат 2004№1″Ирак дағдарысының сабақтары».

16.ҚазЭУ-хабаршысы 2004№3.

Кіріспе

Аудан әкімі аппараты

Барлығы

Селолық округ әкімдері аппараттары

Әкім

Әкім орынбасары

Бас маман

Бас маман-салық инспекторлары

Жетекші маман

Барлығы

Аудандық бөлімдердегі лауазымдар

Бөлім бастығы

Бөлім бастығының орынбасары

Бөлім ішіндегі бөлім бастығы

Бас маман

Жетекші маман

Маман

Бөлімдердегі мамандар саны

І тоқсанына арналған жұмыс жоспары

Атқарылатын шаралар

Б а л қ а ш а у д а н ы Жер көлемі 37,4 мың ш. км.

Еңбек ресурстары

Бақбақты

Қазіргі жайын бағалау

Міндеттері мен мүмкіндіктерін талдау