Дипломдық жұмыс. Халықаралық құқық және мемлекеттік мирасқорлық

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ  АТЫНДАҒЫ  ҚАЗАҚ  ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ  УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ЗАҢ ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

 

 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

 

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК МИРАСҚОРЛЫҚ

                                                                        

 

 

 

                                                                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы — 2010

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ……………………………………………………………………………………………….

 

БӨЛІМ I. МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ КҰҚЫҚ МИРАСҚОРЛЫҚ ҚИЫНШЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ………………………………

1.1.Мемлекеттердің кұкык мираскорлығы халықаралык құқыктың қиыншылығы ретінде…………………………………………………………………………………………………………..

• Мемлекеттердің кұкык мирасқорлығы түсінігінің қүқықтық мәні………….
• Құкык мирасқорлық теориялары. Құқық мирасқорлығы шарт кұқығы…..

 

БӨЛІМ II. ҚУҚЫҚ МИРАСҚОРЛЫҚТЫҢ ОБЪЕКТІСІ……………………… .

• Халықаралық шарт құқык мирасқорлықтың объектісі ретінде…………………..
• Мемлекеттік меншікке қатысты құқық мирасқорлык………………………………..
• Мемлекеттік қарыздарға катысты кұқық мирасқорлық……………………………..
• Мемлкеттік мұрагаттарға катысты кұқық мирасқорлық…………………………….

 

БӨЛІМ III. ҚҰҚЫҚ МИРАСҚОРЛЫҚ НАҚТЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР……….

• Азаматтық
• Дипломатиялык талап арыздар жэне үздіксіз азаматтық қағидасы…………….
• Мемлекеттердің жауаптылығын ауыстыру мүмкіндігі………………………………
• Құқықтық нормалардың өзара эрекет етуі………………………………………………..

 

ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………………………….

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР…………………………………………………………

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

РЕЦЕНЗИЯ

 

Қорғауға ұсынылып отырған дипломдық жұмысында студент «Халықаралық құкық және мемлекеттік мирасқорлық» тақырыбын толық ашып, аса зор көңіл бөле отырып, байланыстырып жазғаны нақтылы еңбекте көрініп тұр.

Жұмыстың мазмұны үш тараудан тұрады:

Бірінші тарау мемлекеттердің кұқық мирасқорлық қиыншылығының теориялық негіздеріне арналған;

Екінші тарау кұқық мирасқорлықтың объектісі ретінде қарастырды;

Үшінші тарау құқық мирасқорлық нақты құкықтың мәселелері ашылып көрсетілген.

Студент мазмұнын ашу барысында көп ізденгені жэне өз ойын қорытып, айта білгені ескеру қажет.

Жұмыстың койылған талаптарына сай жазылғанын ескерсек, студент …………………………… дипломдық жұмысына өте жақсы деп баға беруге толық негіз бар.

 

 

 

                                                     РЕЦЕНЗИЯ          

 

Қорғауға ұсынылып отырған дипломдық жұмысында студент «Халықаралық құқық және мемлекеттік мирасқорлық» такырыбын толық ашып, аса зор көңіл бөле отырып, байланыстырып жазғаны нақтылы еңбекте көрініп тұр.

Жұмыстың мазмұны үш бөлімнен тұрады. Бірінші
бөлім-мемлекеттердің құқық мирасқорлық

қиыншылығының теориялық негіздеріне арналған. Екінші бөлім — Құқық мирасқорлық объектісі ретінде қаралған. Үшінші бөлім- Құқық мирасқорлық нақты құқықтық мәселелері ашып көрсетілген. Студент жұмыстың мазмұнын ашу барысында көп ізденгенін және өз ойын қорытып айта білгенін ескерту қажет.

Жұмыстың қойылған талаптарға сай жазылғанын ескерсек, студент ……………………………. дипломдық жұмысына өте жақсы баға беруге толық негіз бар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Құқық — уақыт екені белгілі. Мемлекеттер пайда болып, жоқ болады, өкіметте өлі заңдардың қағаз қауызын қалдырып, келіп, кетіп жатыр, бірақ кызығушылықтарын дереу әбігерінің және саяси кұмарлықтардың осынан Құқық деп аталатын, шындық пен әділетті жандандырылған бұлағы өзіне бұлжытпай жол салуда. Үлгі мен қателіктер, кездейсоқ олжалар мен бакытты нұрландырулардың шексіз тізбегі құқық негіздері және заңдардың игітимділіктің кепілі болатын шынайы құндылықтарды көрсетті. Бүл мемлекеттердің ырымшыл теңдіктің, халықаралық таластардың тату жолмсн шешудің адам құкықтарын жалпылама сыйлаудың, халықтардың және ұлттардың коғамдағы орнын белгілеудің, халықаралық міндеттерді адал ниетпен орындаудың, мемлекеттердің құқық. мирасқорылығының қағидалары.

Қоғамға бұл ақиқаттарды ұғыну қиынға және ұзақка түсті және бүгінгі таңда олар халықаралық құқықпен белгіленген құқықтық нормалардың белгілі бір жиынтығында бекітілген. Қазіргі таңда бұл кағидалар 2 функцияны атқарады: белгілі бір нормативті шектемелер қойып. халықаралық қатынастардың нығаюына ықпал етеді және де халықаралык қатынастардың тәрбиесінде пайда болған жаңалықтарды бекітіп, олардың дамуына ықпал етеді.

Халықаралық кұқық, құқықтық жүйенің негізгі бөлігі бола тұрып, кұқықтың басқа салаларымен бірге жалпы экономикалық негізге, әлеуметтік мәнге, бағыттылыққа, қамтамасыз етуіне ие.

Құқықтың барлық салаларына тән талпылығына карағанда. халықаралық құқық, оны ерекше салаға бөліп шығаратын, өзгеше белгілермен сипатталады. Халықаралық құқықтың ерекшелігі, халықаралық қатынастарда мемлекеттік үстіндегі мәжбүрлеу механизмдердің жоқ болуында жатыр. Қажетілік кезінде мемлекеттер өздері ұжымды, түрде халықаралық құқық тәртібін қолдауын қамтамасыз етеді.

Заң ғылымындағы халықаралық құқықтың мәнінің киыншылығына М.М. Аваков, Я. Броуили, А.П. Бутенко, К.С. Гаджиев, А.А. Есаян, Н.В. Захарова, О Коннел, М.И. Шилбод, М.А. Сарсенбаев және т.б. ғылымдардың еңбектері арналған.

Бірақ кұкықтың мәнін зерттеу, С.С. Алексеевтің әділ байкауы бойынша, кұкықты (соның ішінде халыкаралык — мысалы біздің) және оның заңдылықтарын білуде, шешуші, бастапкы, бірак, жалғыз емес соты ретінде көрсетеді. Келесі маңызды сатыны құқықтың кұрылымын зерттеу кұрайды -кұқыктың қатынастар және заңды нормалар, бұл өз бетінше кұкыкты реттеу механизмінің толық және жан-жақты талдауды камтамасыз етеді.

Өзімнің дипломды зерттеуімде, заңмен бекітілген ережелер мен халықаралык кұкыктың мәні жөніндегі қазіргі заман концепцияларының негізгі жақтарына сүйене отырып, мен мемлекеттердің кұкык мирасқорлығының қиыншылықтарын және оның халықаралык кұқыктың негізгі қағидаларымен катынасын қарастырып көремін.

Негізгі көңілді мемлекеттердің кұкық мирасқорлығы жөніндегі сұрақтарға бөлу, бұл сұрақтардың халыкаралық тәжірибе және теория үшін маңызымен және сонымен катар құқык мирасқорлык. қиыншылығы саяси -құқықтық әдебиетте арнайы зерттеудің пәні болмағанымен сипатталады.

Бұл зерттеуді мемлекеттердің кұқық мирасқорлық процесінің құкықтык мәнін түсіну аркылы белгіленген қиыншылықты шешу әрекеті ретінде қарастыруға болады.

Зерттеудің кағидалы ережесі, жалпы халықаралық құқыктың объектінің бөлігі ретінде сипатталатын, мемлекеттердің кұкық мираскорлық қиыншылығына шығу жолы болып табылады.

Қиыншылықтың осындай көрінісі дипломдық зерттеу тақырыбынын таңдауын аныктады. «Халықаралық кұқық және мемлекеттердің кұкық мирасқорлығы»

Зерттеу мақсаты: мемлекеттердің кұқық мирасқорлығының процесін сипаттайтын құқықтық аспектілерін ғылыми түсінуі

Зерттеу объектісі: халықаралық құқық нормаларымен реттелетін, мемлекеттердің кұқық мирасқорлығының процесі.

           Зерттеу пәні: мемлекеттердің кұкық мирасқорлық процесінін нормативті- кұқыктық негізі.

          Зерттеу мақсатына келгенде, келесі талаптар анықталады:

• мемлекеттердің кұкык мирасқорлық қиыншылығының теоретикалық-әдістемелік негіздерін суреттеу.
• «Мемлекеттердің құкык мирасқорлығы» түсініктің мәнін аныктау.
• Мемлекеттердің кұкык мираскорлығы және келісімді кұкыктың қатынасын негіздеу. дәлелдеу.
• Мемлекеттердің кұкык мираскорлығының пәнін және объектісін сипаттау.

5) Мемлекеттердің кұкық мирасқорлығымен байланысты накты кұкықтық сұрақтарды талдау.

Зерттеуді әдістемелік және теоретикалық негізін пәнаралық мемлекет және кұкық теориясы, құкықтың жалпы теориясы, халықаралык кұкык құрады.

Зерттеудің қайнар көздері болып, халықаралық кұқыктың қиыншылығы жөніндегі ғылыми еңбектер, нормативті кұжаттар, халықаралық конвенциялар және т.б. табылды.

• Монографиялық (заңы және саяси әдебиетінің теориялық талдауы. нормативті құжаттардың контент — талдауы);
• прогностикалық (тәуелсіз сипаттамалар, сарапшы бағалаушы);
• праксиметриялық (әлем тәжірибесін талдау) зерттеуді ғылыми жаңалығы:
• мемлекеттердің кұқық мирасқорлық қиыншылығының кешенді амалдың қажеттілігі негізделген;

Тәжірибелік маңыздылығы;

• заңмен бекітілген мемлекеттердің кұқық мирасқорлығының шарттарын әлемдік құқық тәртібін және заңдылығын нығаюына толығымен жұмыс істеу үшін, әдістер кешенін жасауға мүмкіндік беретін нормативті-құқықтық базасының талдауы көрсетілген.

 

I ТАРАУ. МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ҚҰҚЫҚ МИРАСҚОРЛЫҚ ҚИЫНШЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

 

1. 1. Мемлекеттердің құқық мирасқорлығы халықаралық құқықтық қиыншылығы ретінде

 

Тарихта, бір мемлекет екі немесе одан да көпке бөлінген кезде. екі немесе одан да көп мемлекеттер жаңа бір мемлекет болып біріккен кезде, мемлекет территориясында жаңа бір мемлекет пайда болған кезде, бір мемлекет басқа бір мемлекеттің қүрамына кірген кезде, бір мемлекет территорясының бір бөлігі басқа мемлекетке өткен кезде жағдайлар болды. Бүл жағдайларынын барлығында халыкдралык. міндеттемелерге өзгерістердің ықпалы жөнінде, меншіктін тағдыры жөнінде, немесе баскаша айткднда, қүқық мирасқорлығы жөнінде сүрақтар туады.

Мемлекеттердің қүқық мирасқорлық қиыншылыгы әр кашанда күрделілердің бірі болды, және көп жағдайда, шешілмеген.

Қүқық мирасқорлығының көптеген жағдайларын қарастырган кезде, мемлекеттердің ортак ережелерді үстамаған жағдайларды байкауға болмайды, барлығы нақты шарттар есебімен шенелген. Кей кездері мемлекеттердің қүқык, мирасқорлығының түпкі аспектілері жөніндегі ойлары бір жерден шықпайды. Сонымен екінші дүниежүзілік согыстан кейін ГФР өкіметі «гермондық рейх» қүқық субъектісі ретінде және тарихи — саяси нақтылық ретінде өмір сүруді ешқашан жоқтатпаған деп есептеген. Осының айырмашылығында басқа өкіметтер соның ішінде кеңес өкіметі де, соғыс нәтижесінде «гермондық рейх» өзінің өмір сүруін тоқтатқан, ол ГФР бүрынғы Германияның қүкық мираскорлығының бірі болған деген ойды үстаған, және де бүл мысал тарихта жалғыз емес.

Қазіргі заман дәуіріндегі қүқык мираскорлығының жаңа сүрактары пайда болды және олар не халықаралық қүкық теориясыменде. не халыкаралық катынастардың тәжірибесінде бүрын болмаған.

Соңғы онжылдыкта күкық мирасқорлығы мәселесіне бірнеше монографиялар, біркатар макалалар арналған, бірак күкық мираскорлығының көптеген сүрактары, оның ішінде негіз калаушы мағынаған ие мәселелер әлі күнге дейін шешілмеген. Халыкаралык. күкык Комиссиясымен осы маңызды және күрделі мәселені зерттеу жөніндегі үлкен жүмыс істелінді. 1686 ж (XVI) Бас Ассамблеяның шешіміне (революция) сәйкес Комиссия мыс бағдарламасына «Мемлекеттер мен үкіметтердің күқық мираскорлығы» атты тақырыпты енгізу туралы шешім кабылданды. Осы сессияда комиссия мәселесінің маңыздылығы, оған енетін сүрақтар шеңбері, оны зерделеу әдістері мен қүжаттамаларды алу тәсілдері жөнінде үсыныстарды дайындау мәселесі тапсырылған, мемлекеттер мен үкіметтедің мирасқорлығы жөніндегі шағын комитетті үйымдастыруы.

Шағын комитеттің отырысы 1963 ж. қаңтарында Женевада өтті. Жүмыс аяқталмағанда шағын комитет баяндама жасады. Бүл баяндама Бас Ассамблеяның халыкаралық қүқық жөніндегі комиссиясы жасаған, комиссиясының он бесінші сессиясының жүмысы туралы баяндамасының бір қосымшасын күрады. Содан кейін «Мемлекеттер мен үкіметтердің қүкык мирасқорлығы» тақырыбын комиссия өзінің он тоғызыншы сессиясы (1967ж) жүмысының күн тәртібіне енгізді.

Бүл сессияда комиссия арнайы екі баяндаушыларды бекітті: «Келісім шарттарға қатысты күкық мирасқорлығы» деген тақырып бойынша X. Уолдок (Англия) және «Келісім шарттардан баска кайнар көздерден шығатын қүкық пен міндеттемелердің қүқық мираскорлығына катысты»¹ деген тақырып бойынша М. Беджауи (Алжар).

1. X. Уолдоком бас баяндама үсынылған. Олар комиссиясымен: бірінші баяндама — 1969 жылы, екінші және үшінші — 1970 жылы, төртінші және бесінші 1972 жылы карастырлды. Баяндамаға қүкық мираскорлығы жөнінде бір катар баптардың жобалары енгізілген.

М. Беджауи бес баяндама үсынған. Олардьщ екеуі комиссиямен карастырылған: біріншісі 1968 жылы, екіншісі — 1969 жылы. 1972 жылгы сессияда коммиссия алғашқы окуда күкық мираскорлығы жөніндегі баптардын жобаларын бекітті.¹

Комиссияның шешімі бойынша БҰҰ Хатшылығының күкыктык сұрактар жөніндегі Басқармасының кодификация бөлімімен халыкаралык және үлттық соттардың қүкык мирасқорлық істерін шешу жөніндегі мемлекеттердің тәжірибесі туралы материалдар және күкык мираскорлығының шартка қатысты сүрақты комиссиямен зерттеуге жататын баска да мағлүматтар дайындалды.

Қүқык мираскорлығының қиыншылығын зерттеу жөнінде Халыкаралык күкық Ассоциациямен біркатар жүмыстар атқарылды. Бүл атқарылған жүмыстың күндылығы — күкық мирасқорлық саласындағы мемлекеттердін тәжірибесіне жататын, үлкен материалды жинақтау және жүйелендіруде жатыр.¹

1961 жылы Халыкаралық күкык Ассоциациясы «Шарт және ізбасарлардын кейбір міндеттемелеріне қатысты жана мемлекеттердін күкық мирасқорлығы» деген қиыншылығын зерттеу үшін 14 мүшеден түратын комитет күрды. (Төрағасы Ш. Руссо). Комитетің баяндамасы (баяндаүшы О. Коннелл), 1966 жылы Хельсинкиде өткен, Ассоциациянын 52 конференциясында талданды.¹

Сонымен қатар Комитет, 1968 жылы Буэнос-Айресте өткен Ассоциацияның 53 конференциясында талданған баяндаманы көрсеттг. 1965 жылы Халықаралык күқық Ассоциациясы «Тәуелсіздіктің шарттарына ықпалы» деген үлкен жүмысты басып шығарады.²

Өзінің 15 сессиясында Комиссия «мемлекеттердің қүкык мирасқорлығы» жәніндегі сүрағын зерттеуге берілген приоритет, өте орынды екенін мойындады және жүмыстың қазіргі кезеңінде тақырып үсті қылып үкіметтердің қүқык, мирасқорлық мәселесін «тек мемлекеттердің күқык мирасқорлығын зерттеуге қажетті дәрежеде» талдау қажет деп шешті³.

 Мемлекеттердің күкык миарскорлығының киыншылықтарын талдау саласында келесі маңызды кадамы дипломатиялык конвенциямен бекітілген. 1978 жылғы мемлекеттердің күкык мираскорлығының шарттарына катысы жөніндегі Вена конвенциясы және 1983 жылғы мемлекеттердің күкык мирасқорлығының мемлекеттік меншік, мемлекеттік мүрағаттар, және мемлекеттік карыздар жөніндегі Вена конвенциясы.

Мемлекеттердің күкык миарскорлығының киыншылықтарын талдау саласында келесі маңызды кадамы дипломатиялык конвенциямен бекітілген. 1978 жылғы мемлекеттердің күкык мираскорлығының шарттарына катысы жөніндегі Вена конвенциясы және 1983 жылғы мемлекеттердің күкык мирасқорлығының мемлекеттік меншік, мемлекеттік мүрағаттар, және мемлекеттік карыздар жөніндегі Вена конвенциясы.

Екі конвенцияда катаң шектерді орындауға аса сақтылыкпен қарайды. Олар «еркін келісім, адалдық және pakta sunt servanda» принцптеріне негізделген. Бірінші орынға нақты ережелерге емес, адалдыклың жалпы принциптеріне тәуелді, «еркін келісім» қойылды. Сонымен қатар халыкдралық міндеттемелер сыйлануы керек.

Конвенцияға халыкаралық күкыкка сай орындалатын күкык мирасқорлық күқыққа сай жағдайларының қатысы бар.

БҰҰ қамқорлығында бекітілген, қүқық мирасқорлық жөніндегі осы екі конвенция бірнеше мемлекеттермен ратификациланған және олар жакын болашақта күшіне енуі мүмкін емес сияқты. Осыған менің көз қарасым жеткілікті біртәрізді тәжірибенің жок болуымен жөне көптеген мемлекеттердің өздері күқык мирасқорлық сүрақтары бойынша нақты ережелермен байланыстыруды қаламауымен түсіндіріледі. Көрсетілген ережелерге қарамастан, бүл конвенциялар бүгінгі күнге карастырылған салада аса абыройлы акттар болып табылады және күқық мираскорлык сүрақтарын шешу үшін жалпы бағдарларды мазмүндайды.

 

1.2. «Мемлекеттердің құқық мирасқорлығы» түсінігінің құқтық мәні

 

Қазіргі заман ғылыми қазіргі заманның халықаралык күкыктык манызды күрамдастардың бірі — мемлекеттердің күкык мираскорлығы жөнінде маңызды білім кешеніне ие. Ғылымдағы көптеген пікірталастардан кейін заңның барлық салалардың өкілдерімен осы күбылыстың ерекшелігі және онын қүкықтык реттеуінің қажеттілігі мойындалды.

«Мемлекеттердің күкык мирасқорлығы» түсінігінің маңызды теориялык және әдістемелік мәні бір мемлекетпен басқа мемлекеттің орнын баскан жағдайда міндеттемелер мен қүкықтардың ауысуын халыкаралык күкык жүйесінде реттеу маңызды деп есептеуге негіз береді.

«Мемлекеттердің қүқык мирасқорлығы» термині, адамға мүра бойынша. барлық меншіктік күкықтардың жиынтығы — толық немесе «эмбебап мирасқорлығы» өткен кезде сақталатын күкық субъектіліктің мирасқорлығы бар, мемлекет ішіндегі қүкықпен үксастығына қарамастан, пайдалануға енді¹.

Бүл қиыншылықтың аспектісі Дж. Браерли (жүмыстарында, еңбектерінде) қарастырлады. Дж. Браерлидің ойынша «қүкык мирасқорлык» сөзінің лексикалық мағынасы берілетін түсініктің мазмүнын анықтамайды. Түсінікті анықтаған кезде, автордың пікірі бойынша, ең алдымем қиыншылықтың ерекшелігі және халықаралық қүқыктың оған деген катысы қабылдануы тиіс. Халықаралық күкық қүқық мирасқорлықты өзінің реттеу саласынан шығармайды және қабылдағыш мемлекеттің қарастырылуын қалдырмайды. Сондықтан, «Мемлекеттердің күқык. миарсқорлығы» түсінігін анықтағанда «алысу» деген сөзді қолданған дүрыс.

Үқсас жағдай, қүқык мирасқорлықтың, бір мемлекеттен екінші мемлекетке қүқықтар мен міндеттер мен ауысуы анықтамасымен орын алып отыр. Көрініп түрғандай, бүл анықтама (қүқық мирасқорлық) сөздің лексикалық мағынасына сай келмейді, бірак қиыншылықтың фактілік мәнінін көрсетеді. «Мемлекеттердің күкык мирасқорлығы» термині көрсететін түсініктің анықтамасы үшін сәтті емес. Бүл көптеген галымдар мен әділді түрде байқалады. Терминнің сынға түсуі, ейткені ол «кері мағыналы және толық емес болғандыктан». Сонымен катар термин кейбір галымдар мен сыналады, өйткені олардың ойынша оның жеке күкықпен үқсастығы бар. Браерни былай деп жазды «Мирасқорлық ең алдымен жеке күкықтың қағидасы және мемлекеттің қырылуы түлға өлімімен үксастығын керсетеді. Бірақ мемлекет еш қалайда елуі мүмкін емес. Өйткені онын халкы территориясы жоқ болып кетпейді, ол тек қана саяси езгерістерді бастан кешіріп отыр. Мирасқорлык меншік күқығынан алынған түсінік және меншікті тапсыру және халық пен территория бір нысанда өмір сүруін тоқтатқан және басқа нысанда өмір сүруді бастаған жағдайлардын арасындағы үксастықты бар деп санау үлкен қателік».

Осы мәселе жөнінде Отандық ғалымдардың ойлары өзгеше Захарова Н.В., «қүқық мирасқорлық» терминнің жеке қүқықпен мүмкін болатын үқсастығы үшін сынау дүрыс емес деп санайды. Жеке күқықтағы (қүкык мирасқорлығы) мен халықаралық қүқықтағы «қүқық мираскорлыгы» -үқсатығы үшін — бүл түсініктерді бірдей деп санауға рүқсат бермейді.

Одан басқа Сверловтың ғалымдардың үжымды еңбегінде «халықаралык күқық» тура осындай үқсастық жүргізілуде. Заң ғылымындағы жағдайға сүйенгенде күқык. мирасқорлыкты күқықтың бір субъектінің екіншіде қүқықтар мен міндеттердің ауысуын түсінеді. Авторлар күқык мирасқорлықтың бүл белгісін, қүқықтар мен міндеттердің қозғалысы, олардың субъектілік тиістіліктің өзгерісі ретінде көрсетеді. Берілген жағдайлар негізінде авторлар халықаралык, күкык мираскорлығын «қүқықтар мен міндеттердің бір мемлекеттен екіншіге ауысуын» сипаттайды.

Бірақ кейін авторлар бүл анықтаманы жеткіліксіз деп санап, ескертіледі. галымдардың пікірі бойынша, қүқық мирасқорлығы деген түсінік «халықаралық қүқықтың бір суъектіде екіншіге ауысатын қүкықтар мен міндеттердің мазмүны мен сипатын көрсету керек, өйткені белгілі бір қүқықтар қозғалыс және олардың субъектілік тиістіліктің өзгеру қасиеттеріне ие. Сонымен катар «күкык мирасқорлык» түсінігі қүқык мирасқор мемлекеттің күкык мираскорлықтын актісінде көңіл білдіру рөлін көрсету керек».

Кейін авторлар «әр мемлекет өзінің пайда болу кезінде мемлекеттік екендіктегі халыкаралық субъектілікті және оған тиісті негізгі күқыктар мен міндеттерді иелендіреді» деген фактіге сүйене отырып. келесі корытындыға келеді: «халықаралык күкык субъектілік немесе халықаралык қүкык және әрекет кабілеттіліктің органикалык. қоспасы,-бүл мемлекеттердчң күқык мирасқорлығының алғы шарты».

Осыған сүйеніп авторлар, халықаралык дәрежеге тән негізгі күқықтар мен міндеттерге ие халықаралық күкық субъектісі ғана күкык мираскор бола алады. Негізгі қүқыктар мен міндеттер субъектіден бөлінбейді, және күқық мирасқорлығының объекті ретінде бола алмайды, бір субъектіден екіншіге ауыса алмайды. Осындай ауысудың көрінісі ізбассар-мемлекетінің тоқталуымен шартталған, бір мемлекет осы территорияда өмір сүрген мемлекеттік (немесе мемлекеттердің) толығымен орнын басқанда пайда болады. Бірак қүкық мирасқорлықтың көптеген жағдайларында жаңа мемлекет пайда болған кезде отарды иеленудің орнында бүрынғы метрополиияның дербес мемлекет ретінде сақталуында жатыр, немесе мемлекет территориясының бөлігі бөлінген кезде негізгі күқықтар мен міндеттердің ауысудың мүмкін еместігі анық көрініп түр: ізбасар-мемлекет өзшің негізгі қүқыктарын іске асыруға жалғастырады, сонымен бірге күкык мирасқор-мемлекеті езінің негізгі қүқықтардың сақтаушысы ретінде пайда болады. Қүқық мирасқорлықтың объектісі, халықаралық катынастар кезінде мемлекеттік-ізашармен иемденген міндеттермен туындылар (өзіндік Қүқықтар).

Қүқық мирасқорлығы — бүл қайратты акт, онда егемендікпен керсетілгеп Қүқық мирасқор — мемлекетінің қайраты, жігері пайда болады. Қүқык мираскор — мемлекетінің көңіл білдіруі күкык мирасқорлык пайда болган кезде және күкык мираскорлықтын көлемі мен шарттарын анықтау үшін маңызды және қажетті. Сонымен. берілген авторлар. халыкаралык күкык мирасқорлығын, берілген мемлекеттің баска мемлекеттің халыкаралык күкыктың принциптеріне және нормаларға сәйкес күкыктар мен міндеттерді кабылдау шарттарын орнататын. қүқық мирасқор мемлекетінің егеменді акті деп анықтайды».

Кельзен Г қарастырған сүрак бойынша, мына пікір көрсетілуде, ол күкық мирасқорлыкды құқықтық және фактірін түрғыдан зерттегенде. оларды екі түрлі қиыншылық деп санайды. Ғылымның ойы мына жағдаймен дәлелденеді, халыкдралық қүқық, бір мемлекеттен екіншіге қүқыктар мен міндеттердің ауысу жөніндегі мәселенің шешілуінен тәуелсіз («фактілік мирасқорлықты мойындап, күкықтыкты мойындамауға болады»), нәтижесінде осындай ауысу болатын, қандай да бір фактілік жағдайларды заңды деп қарастырлуын анықтайды (немесе осындай жағдайларды түрғызуды талап етеді, мысалы отар елдер мен халықтарға тәуелсіздіктің берілуі жөніндегі Декларация).

Бірақ фактілік күқық мирасқорлықтың заңдылығы, халыкаралық қүқықтың басқа салаларының қағидалары мен нормаларымен анықталады.

Қүқықтың күқық мирасқорлығы фактілік жағдайлардан тыс қарастырылмайды, бірақ бүл жағдайлардың заңдылығы онымен анықталмайды. Қүқықтық күкық мирасқорлығы фактілік күкык мирасқорпен байланысады, егер соңғысы біріншісінің алғы шарты болса.

Қазіргі заманның халықаралық күқығы, тиым салынған агрессия, территориялық толықтылығын сыйлау талаптары, үлттардың өз тағдырын шешу қағидасы сияқты. Қағидалары мен нормаларын бүзусыз кезінде пайда болған қүқық мирасқор жағдайлар қалпындағы халықаралық күқыктык салдарды заңды және қүқыққа сай деп мойындайды. Халықаралык күкык комиссия мен талданған қүқық мирасқорлық жөніндегі баптарда былай деп аталады: «Берілген баптар, халықаралық қүқықка сәйкес орындалатын, соның ішінде БҮҮ жарғысымен іске асырылган халықаралык күкык кағидаларымен, мемлекеттердің күқык мираскорлығының салдарьша таралады» (6 бап).

«Фактілік жағдайларды күруды алдын ала қарастыратын немесе күруды рәсімдеу» мақсаты бар халыкаралық шарт онын заңдылығы мен күкыкка сайлығын куәләндырмайды. Осындай шарттардың арасында зан күші жоктар аз емес мысалы 1938 ж Мюнхен келісімі).

Агрессор-мемлекеті күкық мираскоршыньщ еш күкыктарын иелендірмейді. Оның басып алынған территорияға «күкықтарын» иемденуге, сонымен қатар осы территория жататын кез келген мемл^кеттердін. қүқықтарын иемденуге бағытталған әрекеттері заң күші жок болып табылады. Қүкық мираскорлыкты тек заң және күқықка сай фактілік жағдайлардың алдын ала анықталатыны, қиыншылықтың көптеген зерттеулерінде көрсетіледі. Бүл доктрииадағы даусыз жағдай. Агрессормен мемлекет территориясын басып алу, бүл мемлекетке тән халыкаралык қүқықтардан айырылмайтыннан бүрын, оларды үзбейді. Сондыктан территория босаған кезде күқық мирасқорлық қиыншылығы алдында түрмайды және ол алдында иемденген қүкықтарды иеленуді жалғастырады.

Зерттеулерде, күкық мирасқорлықты тудыратын фактілік жагдайлардын толық емес және дөл емес сілтеулер аз емес. Осылай, мысалы, неміс авторы И. Кирстен, қүқық мирасқорлығында, «езімнің өмір сүруін тоқтаткан мемлекеттердің халықаралық күкықтар мен міндеттерінің, немесе территориясы азайған мемлекеттердің тағдыры» жөнінде әңгіме жүріп жатыр деп жазады.

Чех ғалымы Ю. Гут «қүқық мирасқорлық деп, өмір сүруді тоқтаткан мемлекеттің қүқық қатынастарының, жаңа, бүл мемлекеттің территориясына егеменді билік орнатқан мемлекетке ауысуын» түсінеді, деп атайды.

Кеңірек, бірақ осындай толық емес анқтаманы неміс ғалымы Г. Дом оереді «Мемлекеттің пайда болуы мен ыдырауы және территориялык өзгерістер мемлекеттік билік басқа бір мемлекеттік биліктің орнын басады сондыктан да белгілі күқықтар мен міндеттерді қабылдауымен байланысты». Осыған байланысты мемлекеттік мүрагерлігі немесе мемлекеттердің күкык мираскорлығы жайында айтады¹. келтірілген анықтамалар тек кейбір немесе бір ғана, күкық мирасқорлығының қиыншылығының пайда болуын тудыратын, фактілік жағдайды көрсетеді.

Сонымен катар, халыкаралық қүқықтың теория мен тәжірибиесінін талдауы, мемлекеттердің мираскорлығын тудыратын 4 негізгі фактілік жағдайдың барекенін көрсетеді.

1) жаңа мемлекеттің пайда болуы

• Деотарлау
• Бірнеше мемлекеттердің бірнеше мемлекетке бірігуі
• Мемлекеттің халықаралық күқық субъектіліктің дәрежесінің, оның келісімді хабарлардың өзгеруі байланысты өзгереді.
• Егер де авторлар мирасқорлықты тудыратын фактілік жағдайларын төрттен көбін көрсетсе, онда олардың арасында жоғарыда көрсетілген жағдайларының біреуінің әртүрлі оқиғалары болып табылады, былайша айтқанда біртектес. Егер тізімдер толык болмаса, онда біртектес жағдайлар төртеуіде көрсетілген кезде де соның ішінде болады. Ағылшын авторы Мак Нейр шарттарға әсер ететін келесі оқиғаларды әңгімелейді, былайша айтқанда қүқық мирасқорлық қиыншылығының қойылымын тудыратын:

а) мемлекет территориясының жалпы қосылуы

1. b) алдыңғы мемлекет территориясының бір белігінде жаңа мемлекеттің пайда болуы

с) одақтың ыдырауы

1. d) бір немесе бірнеше үштарлы мемлекеттерден одақтың қүрылуы.

е) бір мемлекеттің баска мемлекет үстіне протектораттың орнатылуы немесе жойылуы.

1. f) федеративті одақтағы мүшелікті алуы
2. g) территорияны жоғалтуы немесе үлкеюі»

b.d.e мысалдарында — мемлекеттердің пайда болуы, ал с,Г- мемлекеттің халыкаралык күкық субъектілік дәрежесінің, оның келісімді хабардарынын өзгеруімен байланысты өзгеруі.

Ғалымдардың күкык мираскорлықты тудыратын барлық жағдайларға жалпы аныктама беруге бірнеше әрекеттер жасалынғаны туралы айтып кеткен жөн. Қүкык мирасқорлык киыншылығының бірқатар зерттеушілер, оның пайда болуына әкеліп соктыратын фактілік жағдайларды территориядағы үстемдіктің аусуы «территориядағы егеменді билік иесінін ауысуы» деп аныктайды.

А. Росс былай деп жазады: «Біз, белгілі бір «Т» территориясы бір мемлекет үстемдігінен екінші мемлекет үстемдігіне ауысқан кездегі мемлекеттердің күкық мирасқорлығы жөнінде айтканбыз». А. Лестердін пікірі бойынша «мемлекеттердің күқық мирасқорлығы, салдары халықаралық қүкықпен мойындалған, берілген территориядағы егемендіктің кез келген өзгерісін күрайды» М. Тандон (Үндістан) «территорядағы үстемдік бір мемлекеттен екіншіге өткен» жерде күкық мирасқорлык орын алатынын айтадьг. Е. Зауер (ГФР) «қүқық мирасқорлық, белгілі бір территорияға мемлекеттік билігінің жаңа бір иеленуші енген кезде пайда болады деп есептеледі¹.

Көрсетілген авторлармен «территориядағы үстемділіктін» ауысуы, деп белгіленген қүбылыстар территориясының ауысуымен бірге бола алады, ал территорияның ауысуы, — бүл оның үстіндегі үстемдіктің, егеменді биліктің ауысуы.

Мүндай көзқарас Я. Броунли еңбектерінде көрсетілген. Осылай Броунли мемлекеттердің қүқық мирасқорлығын қүқықтық санаты ретінде Қарастырғанда, қүқық мирасқорлық, белгілі бір территорияда, бір мемлекеттің егемендігі басқа мемлекет егемендігімен қайтарымсыз және соңғы ауысуы кезінде, пайда болады, деп санайды. Бүл, автордың пікірі бойынша, осындай саяси оқиғалардың нәтижесінде, мемлекеттің толығымен бөлінуі, мемлекет бөлігінің бөлінуі, мемлекеттің белгілі бір бөлігін деотарлау мемлекеттердің косылуы. мемлекет территориясының бөлігінің цессия немесе аннекасиясы орын алады.

Бірақ Я. Броунли есептегендей, бүл жактаманы біраз жанартудын қажеттілігі көрініп түр, егер мандатпен басқарылатын камкорлыктағы территория егеменді мемлекет болғанда, өйткені бүл жерде егемендіктің ауысуы емес, юрисдикциянын алмастыру процесі егеменді биліктің акырғы ауысуымен байланысты. Сондықтан да әскери оккупация нәтижесінде егемендіктің уакытша өзгеруі немесе территорияны келісім бойынша иемденуге берілуі мемлекеттердің күқык миросқорлығын тудырмайды. Ерекше жағдай, тек бір мемлекет қүқының мақсаттарында баска мемлекеттің өкілі ретінде шыққан жағдайда ғана пайда болады.

Осы қиыншылыкты ары қарай қарстырғанда Я. Броунли «бір мемлекеттің егемендігі басқа бір мемлекеттің егемендігімен ауысқан жағдайда бір қатар қүқықтың қиыншылықтар пайда болады», деп көрсетеді.

Олардың арасында автор келесілерді бөліп шығарады:

— Мирасқор мемлекет ішашар-мемлекеттердің шарттарынын барлығымен (немесе бір нешеуімен) байланысты ма?

— Белгілі территорияның түрғындары автоматты  түрде  мирасқор-мемлекетінің азаматтары бола алама?

— Ізашар-мемлекетіне қойылған халыкаралық қүкыктың талаптар, мирасқор-мемлекетіне әсер ете ме? Оған ізашар-мемлекетінін мемлекеттік қорыда және басқа да, мемлекет ішіндегі жүйемен сәйкес алынған міндеттемелер ауысады ма?

Осыны есептегенде автор «мемлекеттердің қүқық мирасқорлык» термині қиыншылықтың қайнар-кезі немесе аясын белгілеуге қолданылады: ол заңы қүқықтар мен міндеттерін мүрагерлеу немесе ауысудың белгілі бір презумпциясының немесе белгілі бір қағиданың бар болуын ешкалай көрсетпейді деп байқайды. Бүл мәселе жөнінде үқсас позицияны ресейлік ғалымы И.И Лукашук та үстанады, оның пікірі бойынша «күқык мираскорлык-бүл бір мемлекеттің баска мемлекетпен белгілі бір территорияның халыкаралык қатынастары үшін жауапкершіліктің жатқызылуындағы ауысуы нәтижесіндегі күкыктар мен міндеттердің ауысуы». Халыкаралық күқықта мемлекет үшін элементтердің бірлігі ретінде түсініледі: халкы, территориясы. билігі деген фактіге көңіл бөлсек, автор тек бір элементтің — территорияның өзгеруімен күкық мирасқорлық байланысын көрсетеді. «Халык. санының немесе билікті үйымдастыру өзгерістері осындай салдарды туғызбайды».

Халықаралық күкық теориясының дамуның казіргі сатысы, күкык мирасқорлығының аса актуалды қиыншылықтарын аспекті зерттеулерінің үлкен санның болуымен сипатталатынын белгілеп кеткен жөн.

Халықаралық күқыктық қүжаттарарын және ғылыми әдебиеттерін талдау мемлекеттердің қүқық мирасқорлығын, жаңа мемлекет панда болған кезде қүқықтар мен міндеттердің бір мемлекеттен екіншіге ауысуы, мемлекеттің халықаралық қүқық субъектілік дәрежесінің оның халыкаралық шартты компетенциясының өзгеруімен байланысты өзгеруі, мемлекеттің өзінің халықаралық күкық субъектілікті сақтамай басқа мемлекет күрамына енуі және сонымен қатар территорияның бір бөлігі бір мемлекеттен екіншіге ауысуы ретінде анықтауға болады. Мемлекеттің келісімді күқық мирасқорлық еткен жағдайда (аталған жағдайларда) келісіммен бекітілген қүқықтар мен міндеттердің ауысуы пайда болады.

 

1.3. Құқық мирасқорлық теориялары. Құқық мирасқорлығы және шарт құқығы.

 

Жоғарыда көрсетілгендей халыкаралык күқык ғылымында, ізашар-мемлекеттін және мираскорлық мемлекетінің күкык субъектіліктін ара катысы түсіндірмесіне сүйеніп, күкык мираскорлык киыншылығын жалпы шешімін табу мүмкіндіктер колданды. Халықаралық күкық тарихына осындай екі карама-қайшы шешім белгілі¹.

ХҮПІ-ХІХ ғ.ғ — аралығында халыкдралық күкық доктринасында қүкық мирасқорлыктың әмбебап теориясы үстемдік еткен және оның жақтаушылары, мирасқор — мемлекет ізашардың халыкаралық түлғасын мүрагерлікке алатыны түралы пайымдады. Оның негіздері «мүрада өлгеннің меншікті — күқықтық түлғасы нақты түрде керсетілген» деп санаған римдік мүрагерлік қүқықтан алынған және осыған сәйкес мүрагерге мүрагершінің қүқықтар мен міндеттердің толық ауысуын орнатты².

Халықаралық күкық доктринасына мемлекеттердің күкык мирасқорлығының әмбебап теориясы алғашқы болып Г. Гроциймен енгізілген «Мүрагердің түлғасы мирасқорлықта қоғамдық және жеке меншікте өлген ізашар түлғасы ретінде қарастырылатыны күмәнға жатпайды», деп жазған Г. Гроций осылай, оның пікірі бойынша тек қүқықтық қатынастар емес, мираскорлық жағдайындағы олардың субъектісі Де сол қалпында қалады. Осы теорияға сай, осы киыншылықтың танымалы зерттеушісі Г. Вилксон көрсетіп өткендегі, «мирасқорлық емес, континуитет» орын алып отыр³.

Осы қалпында әмбебап мираскорлық теориясы Пуффендорфом, Ватталем және баска біркатар ғылымдармен алып пайдаланған. Онын жактаушылары, егер екі халыктың бірігуі болған жағдайда, онда «олардың күкыктары үшін тоймай, керісінше бір бүтінге қосылады» негізінде жойылған мемлекетте болған барлык халықаралық қүқықтар мен міндеттер мүрагерге ауысады деп пайымдаған. Тура осылай, мемлекет екі немесе бірнеше мемлекеттерге бөлінген кездердегі мирасқорлық мәселесін шешу үсынылған. «Егер мемлекет екі әртүрлі бірлестікке бөлінген кезде, бүтін деген міндеттерді, егер олар бөлінуге дейін, арнайы шарттык заты болмаса, бүл әртүрлі бөліктерді пропроционалды түрде байланыстырады».

Өзінің өмірін тоқтаткан мемлекет «түлғасының континуитеті. оның халқы басқа халықтың бөлігі болса да, фактілі түрде өмір сүріп қалады, деп осы теорияның көптеген жактаушыларымен дәлелденеді. Қосылған мемлекеттің халқы, оны косқан халықтың бөлігі ретінде өмір сүрді жалғастырғандықтан, бүндай мирасқорлық, римдік мүрагерлік қүқықтағыдай, мемлекеттік күкыкта түлғанын жалғасуы деп санауға болады. Азаматтық мүрагерлік күкық мүра қалдырушымен мүрагер арасындағы туысқандық байланысқа негізделген…».

Ал мемлекеттік мүлік халықпен және территориямен, ол канағаттандыратын қоғамдық кажеттіліктермен табиғи байланысқа ие.

Жоғарыда қарастырылған әмбебап мирасқорлық теориясының жаксырак басқа конструкциялар орын алуда. Осылай мысалы мемлекеттердің қүқык мирасқорлығын зерттеген, өткен ғасырдан ғылымдағы кең таньшалы автор. И. Губер, қүқық мирасқорлық жағдайында қүқықтар мен міндеттердің бір иемденушіден басқаға ауысады, бірақ бүл күқықтардың өздері өзгермейді, олар басқа субъектінің иелігінде болса да үзіліссіз өмір сүреді, деп түжырымдайды. Губер өзінің концепциясын мына формулада көрсетті: «күкык мирасқорлык = ауысу + континунтет» (бүл формуладагы бірінші косынды қүқық субъектісі, екіншісі — онын күқықтары мен міндеттері). Губердін пікірі бойынша халыкаралык қүқык бойынша мираскор, езінің ізашардың күқыктар мен міндеттерге олар өзінікі болған жагдайдағыдай иеленеді.

Әмбебап мираскорлык территориясының тәжірибесіндегі дәлелі болмағанын айтып кеткен жөн. Осы теориянын қарсыластары мынаны корсетті. Мысалы, Солтүстік Американның Штаттарынан бөлінуте дейін ағылшын корольдарымен жасаскан шарттардың барлығыда өтпеген: Италия Корольдігі, өзіне Ломбордия мен Венецияны косқанда, Австрия күрамына кірген, осы облыстар иемденген күкықтар мен міндеттердің барлығын иемденген жок және т.с.с.

Қазіргі заманның көптеген авторлары, халықаралык. күкык мемлекеттерге жалпылама міндетті жүктемейтіні және де мирасқорлыкка деген жалпылама күқықтың жоктығы туралы айтады. Бүл ой казіргі заманда да өз көрінісін тапты. Мәселен, отарлау жүйесінің қүлдырауы нәтижесінде пайда болған мемлекеттердің күқық мирасқорлығы мәселесінің шешімін табу үшін осы теорияның негізінде жаткан шарттардың континуитеті қағидасын белгілі бір дәрежеде пайдалануға, тырысушылық, дәлірек айтқанда — мираскорлык үрдістігін ескі кезеңге бөлуге: мэселенін (проблеманың) пайда болуымен бір мезгілде туындайтын бірінші кезеңге мемлекет бүрынғы биліктің барлық шарттарымен байланысты болады; ал екінші кезеңде мемлекет пайда болғаннан кейін бірақ уакыт өтісімен, оған өзіне тиімсіз шарттардан бас тарту күқығын беру керек деп есептеуге үсыныс жасалды. Сондай-ақ бүл ой ез көрінісін, Буэнос-Айресте конференциясында Қабылданған Халықаралық күқық Ассоциациясының резолюциясында тапты. Бүл резолюцияның бірінші бөлімінің в (III), в (IV) пунктастылары мирасқор-мемлекет үшін шарттардың заң күшін сақтауын тануға негізделген. Мирасқор-мемлекетке ізашар мемлекетінің шарттарын денонсациялау Қүқығының берілуі қарастырылады. Халықаралық күқық комиссиясының көзкарасы, тәуелсіздікке қол жеткізу жағдайларында әмбебап күкык мираскорлық теориясы қолдану катынасы өз көрінісін 11 бап тапты: «Жаңа тәуелсіз мемлекет кез келген келісімді өз күшінде сақтауға міндетті емес. немесе күқык мирасқорлык кезінде бүл келісім, мемлекеттердін күқығы мирасқорлык объектісі болатын. территорияға катысты өз күшінде болған фактаның әсерімен оның катысушы ретінде болмауға міндетті емес.».

ХХ-ғасыр басында үсынылған теория халыкаралык күқық ғылымында кең колданылуын таба алмады, әмбебап мирасқорлык теориясына тура қарама-кайшы болып келді. Басты түрде бүл теория нигативті деген атымен белгілі. Онын баска аты болғанын айтып кеткен жөн. Мысалы, Г.-Вилксон оны М. Губер теориясына қарама кайшы келтіру үшін, оны дисконтинуитета теориясы деп атады. Оның негізін салушы ағылшын заңгері А. Кейтс болып табылды. Онын күқык мираскорлығы деген дамып келе жаткан көз қарасы, бүрын басқа да заңгерлермен айтылса да, мысалы Гольцендорфомпен, қайта Оны ерекше теория ретінде толык көрсетті. «Қүқық мирасқорлық кезінде континутетсіз субстанция болып табылады. Қүқықтардың жаңа иесі пайда болады, бірақ олар бүрын бірлескен міндеттер мен байланысы тоқтатылды…» Бүл теория біркатар ғылымдардың қолдануын тапты, бірак халықаралык қүқық ғылымында негативті теория кең қолдауын таба алмады.

Соңғы онжылдықта ІаЪиІа га$а — «таза қабат», «кіршіксіз берев» -теориясы пайда болды.

Әр мемлекеттің өңірі шартты байланыстардың жоқ болуынан басталу керек, деп түжырымдаған бүл теорияның жоқтаушылары, алдынғы негативті теорияның жолын үстаушылар сияқты, жаңа немесе бүрын өмір сүрген мемлекеттің байланыстардың континуитет шегеретін жағдай ретінде, мемлекеттің қүкық субъектілік континетінің жок болуының сілтемелеріне келеді. «пайда болған кез келген шаралар мен бір саяси континенттік болмаса, онда ол өз емір сүруін шартты байланыстарға, «таза қабатка байланысты бастайды», тек танымалы кепілдіктің орнына қабылданған Келісімді міндеттерді шегергенде жаңа мемлекеттің теориясы болған, алдында сол теорияларға егемендікпен жүзеге асырған мемлекеттің лакалды немесе «нақты» міндеттерлерді санамағанда болады». «таза қабат» теориясының жактаушылары бүл концепцияның үлтардың өз өзін аныктау қүкығына сәйкес екенін көрсетеді. Халыкаралық қүкык Комиссиясы tabula rasa-қағидасын жаңа тәуелсіз мемлекеттер үшін негізін қалаушы норма ретінде мойындады. ол тек «жаңа тәуелсіз мемлекеттердің оның ізашарының шарттарына кдтысты міндеттемелерден жалпы бостандык беретін ыңғайлы және кыска тәсіл ретінде өзін көрсеттетінін белгіледі».

Жоғарыда көрсетілген күкық мирасқорлык теорияларынын еш кайсысы. халықаралық қүқығына XVIII ғасырдан белгіледі, халықаралык тәжірибеде үстемдік етпеді. Қүкык мемлекеттің тәжірибесі оның әмбебап орындалу мысалдарын және күкык мемлекеттің толығымен жоққа шығару мысалдарын көрсетеді. «tabula rasa» қағидасының қолдануы әр накты жағдайдағы белгілі шарттарға байланысты. Бірақ бүл жағдай мемлекеттердін күкык мирасқорлығының институтының, мемлекетаралык өмірдің ажырамас бөлігі ретінде бар болуын жоқка шығармайды.

Қүқық мирасқорлығының институты шарттар қүқығымен ерекше тығыз байланысқан. «мирасқор — мемлекетінің оның ізашардың шарттарға қатысты тура мәселесінің екі аспектісі бар» деп X. Уолдок белгілеп кетеді.

Жақында тәуелсіз болған мемлекеттің өзін ізашар шартының қатысушысы деп санау міндеттемесі жатқан туралы мәселе, ол (мемлекет) бүл шарттардың қатысушысы болуға немесе есептеуге күқығы барма деген мөселеден айырмашылығы бар.

Мирасқорлыққа деген күқық шартты күкықтын нормасынан шегеру болып табылады, соған сәйкес мемлекет қай мемлекетпен және қандай шартты қатынастарға түсу жөніндегі мәселені өзі шешеді. Мираскорлық жағдайында шарт жақтарының біреуінің ауысуы, шартка жаңа қатысушының қосылуы, және бүл шарт басқа мемлекеттердің қосылуына

ашық болса жүзеге асады. Мирасқор мемлекетке ізашар мемлекетінің шарттарына мирасқорлықты жүзеге асыру жүктемесі де шартты күқық нормасынан шегеру болып табылады, өйткені тек ммелекеттін өзі ғана шарт бойынша міндеттемені өзіне жүктейді.

Мираскор — мемлекет ізашар-мемлекетінің шарттары жасаскан кезде катыспаса да, бүл шарттарды ол үшін res inter alios acta, ретінде, карастыруға болмайды ¹.

Қүқық мемлекетінің негізінде кез келген бір жақтар емес бірнеше фокторлардың жиынтығы жатыр. Олардың мағыналары әр накты жағдайларда әртүрлі факторлардың қайсы бірі немесе бір катар, мирасқорлыкқа деген белгі бір қүкықтардың анықтаушы немесе оның жүзеге асырылу міндеттері, әр норманың негізінде жатыр.

Жеткілікті шынайы түжырымдар күкык мемлекеттерінін бар болуын анықтайды және мирасқорлык фактіні дәлелдейтін ешкандай «теориялык қүрылысты» ойлап табуының қажеттілігі жок.

Қүқық мемлекеттің қиыншылығы шартты күқык шегінде толық шішілуі мүмкін емес. Вена Конвенциясының шарттардың күкығы жөнінде 73 бап: берілген конвенцияның ережелері мемлекеттің күқық мемлекеттік шарттарға қатысты пайда болатын ешбір сүрағын шешпейді, деп аныктауы кездейсок емес. Бірақ қүкық мемлекеттік шартты күкыққа қарсы түрмайды және қайшы келмейді. Ол — бүл күқыктың кейбір ережелерден ауытқуы. Бүл ауытқумен байланыспаған шартты қүқықтың барлық ережелері қүқық мемлекетің үшін өз күшін сактайды. «Шарттарға катысты мемлекеттердің қүқық мирасқорлығының женіндегі сүрақты қарастырғанда, келісімдердің жалпы қүқықтың әсерін ылғи да есептеу кажет», деп Бас Ассамблеяның Халықаралық күқық Комиссияның баяндамасында айтылады.

Қүқық мемлекеттінің жөне келісімді күкықтың айқын байланысы, шарт Қүқыгы жөніндегі болашақ Вена Конвенциясын қүраған ережелерді талдағанда есептелген. Конвенцияның жалпы көз қарасында және ережелерінде мемлекеттерінің күқық мемлекеттік қатысты бағыттар ерекшелігі көрініс тапты.

Осындай мысалы отарлык тәуелділіктен босаған мемлекеттердін өкілдері олардың тең емес күкығы шарттардың тормен байлығы туралы және оларға бүл шарттардағы бастауды жүзеге асыратын ережелердін шартты күкықтар бар болуын үйымдастырып отырғандығын түра айтты.

Үлкен пікір таластарды шартты қолдану әр катысушының территориясына таралды деген бастапқы түжырымдамасын тудырды. (Вена Конференциясынын 23 бабы) жаңа мемлкеттер бүл халыкаралык қатынастарда баска мемлекеттермен «берілетін» теорияларға шарттын аралығын қарастыруға тапсыруы үшін алаңдады.

Оған келіспеген тәуелсіз халыктар, тәуелсіздігіне жеткенен кейін бүл шарттардан бас тартуға мәжбүр болды, деп Алжир өкілі айтқан.

Өз жағыннан отаршылық державалар бүрығы отаршыдарды және тәуелді территориялардың, оларға бүрын зорлап жасасқан шарттар жөнінде, қүқығын бекітетін конвенцияда ережелердің болдырмауына тырысты.»

Қазіргі заманнын халықаралық күқық ғылымы үшін мәселе мирасқорлыққа деген қүқықтың бар болуында ма, жоқ болуында ма емес және күкык, мемлекеттінің күкытық реттеу объектісі бола алама дегенде емес.

Осындай нормалардың болуы мемлекеттік егемендікке қайшы келмейді деген ережені танымалы деп есептеуге болады, «өйткені мемлекеттің биліктің заңы шектелмегендігі қазіргі заманның халықаралық күқыкпен танылған егемендік шектерін анықтауын білдіру онын үстіндегі, сақтауга міндетті, оның тәртіп нормаларына тапсырма беретін жоғарғы биліктің жоқ болғанын көрсетеді деп Н.А. Ушаков жазады. Бүл мемлекеттік билік өз әрекеттерінде шектелген және калағанын істейді дегенді білдірмейді және білдіре алмайды. Шын мәнісінде мемлекет кызметі накты ішкі және сырткы Жағдайлар мен детерміндеген. Осылай, мемлекет билігінің заны шектелмеулілігі онын когам өміршін накты жағдайларда тәуелсіздіпн білдірмейді¹

Мемлекеттердің күкык мираскорлкты қүкықтык реттеу мүмкіндігін мойындауы жоғарыда аталған Бас Ассамблеясының резолюцияларында өз көрінісін тапты, оларда Ассамблеия Халыкаралык кұкык Комиссиясына кодификациялау және бұл күкықты прогрессивті дамыту максатында қүқыктық мемлекеттін киыншылығын зерттеуге үсынады.

Қүкыктық мираскорлығының бүл нормалды кандай деген сүрак туындайды. Көрсетілгендей, ғалымдардың көбісі жалпы халыкаралык күкык бойынша территорияның жаңа иесінің оның ізашарының күкыктарымен міндеттерін толық күқық мирасқорлану болмайды және мираскор-мемлекет ізашар-мемлекеттің тек белгілі бір келісімдерге кіруге міндетті. Бірак бүл шарттар кандай екені туралы біртүтас ой жоқ.

Қүқық мирасқорлығының шарттық қүқықтың шегерімі екені оның нормалын анықтауға киындататын мән-жай. Ол, күкық мираскорлығының және оны жүзеге асыру міндеттерінің бар болуына қатысты әр түжырым, мемлекеттердің тәжірибесін және халыкаралық күкык доктринасын терең және жан-жақты зерттелуіне негізделген болу керек. Өйткені тәжірибе мен доктрина түжырым жасауға негіз бермейді. Ве 1е§е Ғегепсіа үсыныстарында қажеттілік көрініп түр. «Бөлек мемлекеттердің тәжірибесінін үкыпты зерттеуі, мемлекеттердің қүқыктық мираскорлығының жалпы доктринасының болуының ешқандай сендірмелі дәлел бермейді. Заңгерлердің еңбектерінде бірқатар әр түрлі күкык мирасқорлығынын теориялары кездеседі.

Белгілі бір теорияны қабылдаған жағдайда, тәжірибе мен теорияны бүрмаламай мемлекеттердің, үйымдардың және демократиялардың фактілік тәжірибесі қамтыла алмайтыны дәлелдену мүмкін» деп Халықаралық күқык Комиссияның баяндамасында айтылды. De lege ferenda үсыныстардың Қажеттілігі халықаралық қүқық комиссиясының жүмысының ерекше маңыздылығын күрамайды. Онын бүкіл кодификациялау жөніндегі кызмет халыкаралык күкыктың прогрессивті дамуымен байланысты.

 

II ТАРАУ ҚҰҚЫҚ МИРАСҚОРЛЫҚТЫҢ ОБЪЕКТІСІ

 

Қүкық мираскорлыктың объектісі (немесе онын «күкыктык нормасы») болып ізашар-мемлекетінін халыкаралык күкыктын катынастар, оның халыкаралық күкык субъекті ретіндегі құқыктар мен міндеттер табылады.

Қүкык мираскорлықтың барлык жағдайларында оның «күкыктық материянын» манызды күрамдас бөлігі болып, мираскорға өткен территорияда кызмет аткарған халыкаралык шарттар табылады. «Халыкаралық күкықта, күкық мираскорлықтың киыншылыгы басты түрде келісімдердің мираскорлық қиыншылығы ретінде түрғаны жалпыға белгілі.

Қүкық мираскорлықтың қиыншылығы жөніндегі казіргі заман зерттеулерінің көбінде, концессионды немесе шетелдіктердің баска күкыктарына, сот шешімдерінің орындалуына, т.с.с ізашар мемлекетінін ішкі заңды актілерін сақтау жөніндегі мираскор мемлекетіне халықаралык қүқықтың міндеттерді жүктеу жөнінде сүрак карастырылуда. Қүкык мирасқорлыктың объектілер санына, халыкаралық күкықтың сипаты жок шарттар жатқызылады.

Осылай, мысалы, О Коннелла «Мемлекеттердің күкык мираскорлығы-еңбегінде, «егемендіктің ауысуыннан жаулап алынған территориянын зан және сот үйымдастырлуына ықпалы», егемендіктің ауысуының жауап алынған территорияның баскарылуына ықпалы, деген мәселелер көтеріледі. Олардың қарастырлуына оның екі томдық еңбегінің біреусі арналган. 1 том «Ішкі қатынатар» — ішкі және халыкаралық күкыктағы мемлекеттердің күкык мирасқорлығы.

Халыкаралык күкык комиссиясы, халыкаралык күкык мнраскор мемлекетінің мемлекетаралық катынастарды реттеуге ғана міндетті емес және оның кейбір ішкі актілерін аныктайды, деп тұжырымдайды. Осылай. Г.Бриггс Е. Файлченфельда «коғамдык қарыздар мен мемлекеттердін күкык мираскорлығы деген енбегіне сүйеніп, «зан қатынастар» көбіне халыкаралык емес, ішкі күкык бойынша заң катынастар болып табылады және бүл жердегі киыншылық халықаралык күкык мираскор мемлекетінен онын ізашардың мемлекет ішіндегі міндеттемелерді жанартуды немесе өзіне кабылдауды талап етеріме, жоқ па деп анықталуы керек М. Ляхс күкык мираскорлыктын «күкыктық материяның» күрамдас бөліктерін атағанда, олардың⁴ ішінде концессионды күкыктарды, меншікті, күкыктарды кызығушылыктарды және жеке күкық бойынша баска катынастарды, талапка күкық беретін күкык бүзушылыктарды атайды³.

Жалпы күкык мирасқорлык киыншылығы жөніндегі казіргі заман халықаралық күқықтың кайнар көздерінің талдауы, келесі күқык мирасқорлыктың объектілерін бөліп шығаруға мүмкіндік береді.

• халыкаралык шарттар
• мемлекеттік меншік
• мемлекеттік карыздар
• мемлекеттік мүрағаттар

Бүл жерде пайда бола алатын қиыншылықтарын біліп қою тәсілдерін қарастыруды дүрыс деп санайтын сонымен катар азаматтылыктың кейбір аспектілерін.

 

2.1. Халықаралық шарт құқық мирасқорлықтың объектісі ретінде

 

Құқық мирасқорлыктың шекаралар және олардын тәртібін орнаткан шарттарды және шетел мемлекетінің пайдасына орнатылған кез келген территорияны пайдалануға байланысты міндеттемелерді карастырмайды. Осылай Германия кайта қосылғанда 1950 ж Польша мен ГДР арасындағы орнатылған Одеру-Нейсе бойындағы шекара күдікке койылмаған.

Территориянын бір бөлігі бір мемлекеттен екінші мемлекетке ауысқан кезде келісімді шекаралардың козғалыс кағидасы кызмет көрсетеді, және олармен сәйкес шартты кызмет аткару шегі мемлекет шекарасымен бірге кеңейіп, тарланады немесе ізашар мемлекеттің шарттары берілген террриторияға байланысты өз күшін жоғалтады, ал мираскор мемлекетінің шарттары керісінше күшке ие болады. Мемлекеттердің бірігу кезінде олардың барлык келісімдерін күтіп сактайды, бірак олар тек күкык мирасқорлык болған жердегі бірлескен территорияның бөлігінде қолданылады. Серия мен Мысырдың БАР(ОАР) біріккен кезде ереже БАР 1958 ж уакытша конституциясында бекітілген «Келісімдер мен шарттар халықаралык қүқық нормаларымен сәйкес, оларды ратификациялау кезінде жүзеге асыру үшін орнатылған аумактың шегінде күтіп шіады».

Бүндай шешімнің күкык заңдылығы басқа мемлекеттермен мойындалды. Кейбір жағдайларда олар нақты сүрақтарды арнайы шарттар мен қосымша реттеуді артығырақ көрді. Осылай, 1960 ж КСРО мен ОАР арасында экономикалық және техникалык бірлестік жөніндегі советтік -сериялық шартты жүзеге асыру жөніндегі сүрактар бойынша хаттама жасасқан.

Келтірілген ережелер бір мемлекет екіншіге қосылып, өзінің күкық суъектілігін сақтаған жағдайда да байланысты. Бүл жердегі ерекше жағдайға ГДР-дің фРГ-ға кіруі нәтижесінде біріншісі өз қүқық субъектілігін жоғалтып екіншісін сақтап алғаны жаткызылады. Осының күрделілігі мынада түрды: қоғамдық-саяси және күкыктык жүйелері айырмашылығы болды. Олардын үлкен айырмашылықтары халықаралык міндеттемелерде болды. Сондыктан. мүдделі мемлекеттердің келісімі бойынша келесі ережелер кабылданды. ГДР-дің камкорлык күкыктык шарттар, катысушы мемлекеттердін мүддесі мен ГФР-дін шартты міндеттемелердің сенімдерін қамтамасыздандыру көзкарас түрғысынан. онын серіктері мен карастырылу керек, және де Еуропалык бірлестіктер компетенциясының есебімен. Сонымен бірге еркін демократиялык күкыктык мемлекеттік күрылым кағидаларына деген олардың сәйкестігі есептелу керек болды. Осындай карастырудын нәтижесінде ГДР шарттары қарастырылуға, сақталуға немесе жойылуға жатты. Ал ГФР шарттары өз күшін сактап, бүрынғы ГДР территориясына ықпалын жүргізді. Бүл ережелер Германияның 1990 ж бірігуі жөніндегі шартта бекітілген.

Егер мемлекеттің бөлінуі кезінде оның бөліктерінің біреуі ізашар-мемлекеті ретінде өмір сүруді жалғастырса, оның шартты катынастарында өзгерістер болмайды. өтіп кеткен территорияға байланысты шарттар шегерім болып табылады. Айтылған БҮҮ-ғы мүшелігіне де байланысты. Бөлінген территорияда пайда болған мемлекетке келетін болсак, бүл жөнінде әр түрлі екі үстаным бар. Дәстүрлі біріншісіне сай, жаңа мемлекет ізашар мемлекетінің шарттары бойынша жауапка тартылмайды.

1947 ж Пәкістан Үндістаннан бөлініп шықты. Бүл мәселе жөнінде БҮҮ хатшылығы пікірді үстанды: «… Үндістанның халықаралык мәртебесінде өзгерістер жоқ: ол барлык қүкыктары мен міндеттері бар мемлекет ретіндс өмір сүруді жалғастырады, демек, БҰҰ мүшесінің барлык күкыктары мен міндеттері. Пәкістан бөлінген территориясы жаңа мемлекет ретінде болады: ол алдыңғы мемлекеттің күқықтары мен міндеттерін иелендірмейді жоне БҰҰ мүшесі бола алмайды».

Келісімдер катынасындағы қүқықтык мирасқорлық жөніндегі конвенцияда басқа көзқарас көрсетілгенін айтып кеткен жөн. Ізашар мемлекеттерінің шарттары мирасқор мемлекеттері үшін өз күшін сақтайды (З4.бап 1т.). Бірак күкык мирасқорынын казіргі заман тәжірнбесі БҰҰ Хатшылығының ұстанған (пікірі) үстанымы ең дүрыс деп көрсетеді.

Тағы бір мысал келтірейік — Югославиянын ыдырауынан пайда болған мемлекеттер БҰҰ мүшелігіне кабылданды «Югославия» атын екі Республиканың Федерациясы сактап алып калды — Сербия мен Черногория, оның халқы мен территориясы, бүрынғы Югослевиянын халык саны мен территориясының жартысын күрады. Белград БҰҰ Югославияның орнын алуға күкығы бар. Бүл үшін жеткілікті күкыктьщ негіздері, БҰҰ тиісті күкықтық тәжірибесі бар. Халык және территория катынасындағы өзгерістер мемлекеттің күкык субъектілігіне әсер етпейді. Бірак, Сербияны агрессивтілікте және жасалған әскери қиылыстары үшін кінәланған бір катар өкілдерінің сөз сөйлегеннен кейін, Югословияның арызын қабылдаудан бас тартылады. 1992 ж 30 мамырдағы Қауіпсіздік Кеңесінін резомоциясында «Югословияның Федеративті Республикасының БҰҰ бүрынғы Югославияның Социалистік Федеративті Республикасынын мүшелігін автоматты түрде жалғастыру жөніндегі талабы жалпымен келіспеген болып табылады», деп айтылады. Кеңестің баска резомоциясында «Бүрын Социалистік Федеративті Югославия Республикасы ретінде танымалы мемлекет, өз өмірін тоқтатты», деп айтылған. Бүның барлығында күқык мирасқорлык жөніндегі сүрактарын шешуіндегі саяси факторлардың ролін растайды.

Қүкық мираскорының қиыншылығын, КСРО жою нәтижесінде шешу маңызды ерекшелікке ие. Жоюдың факті бір қатар күжаттарда бекітілген, олардың маңыздысы 1991 ж ТМД елдерінің Алма-Аталык Декларация болып табылады, онда «ТМД-ның күрылуымен КСРО өзінің өмір сүруін тоқтатады», деп айтылады. Шарттарға қатысты күкық мирасқорлык жөніндегі сүрақка бүл декларция нақты жауап береді: ТМД катысушылары бүрынғы КСРО-ның келісімдерінен және шарттарынан шығатын халықаралық міндеттемелердің орындалуына кепілдік береді.

Осыдан ТМД мүшелерінің барлығы КСРО кұкык мираскорлары ретінде карастылады. Бірак бұл шешімді іске асыру тәжірибе тұрғысынан мүмкін емес болды. КСРО халыкаралык саяси және кұкықтык жүйесінің тіректерінің бірі болды. Онын ролі әскери-саяси күрылымында және БҮҮ жүйесінде маңызы жоғары болды. КСРО-нын жойылуы осынын бәрін кауіпке төндірді’. Қүқык мирасқорлардын ешкайсысы күкық мирасқорлык тәртібінде БҮ¥ мүшесіне үмтылуға мүмкіндік болады, қауіпсіздік кенесінін түракты мүшелігі туралы айтпауға да болады.

Өздерінің күкыктарын камтамасыздандыруда Ресейдің және баска ТМД мүше елдерінін алдында байсалды киыншылыктар пайда болды. Пайда болған жағдайдан шығу мына концепсиясында табылған: «Ресей КСРО жалғастырушы мемлекет». Ол КСРО-ның әлем саясатындағы орнын Ресей алып отыр деп түсіндіреді. Ол (Ресей) КСРО-нын негізгі бас күкык мирасқоры болып табылады және оған оның міндеттемелерін орындаудың бас жауапкершілігі жаткызылады.

Концепсия тез арада халықаралық бірлестікпен кабылданып, халықаралық актерде бекітілген. Осылай мысалы, РФ мен Үлыбританияның 1992 ж. бірлескен диклорациясында, «Ресей, бүрын КСРО иемденген халықаралық міндеттемелер мен күқықтар толық көлемде жалғастырады деп аталған».

КСРО-ның барлық күқык мираскорлары, соның ішінде Қазакстанда олардың жасакан екі жақты шарттың мүшелері болып табылады. Екі жакты шарттар Ресейде сақталады. Шарт мираскор-мемлекетінің территориясымен тікелей байланысты болған жағдайлар ерекшелік қүрайды. Алғашкы кезекте олар үшін мемлекеттік шекара жөнінде шартта толық күшін сақтайды. Қүқық мираскорлыкка қатсыты ерекше орынды «жаңа тәуелсіз мемлекеттер» алып отыр, былайша айтьқанда, территориясы тәуелді территория болатындар. Вена конвенсиясы жоғарыда карастырылған, «таза тактай» («ТаЬиІа газа») Қағидасын бекітті.

Көп жакты шарттарды карастырғанда, шарттарға катысты коғамдық мираскорлык жөніндегі Вена конвенциясы 1978 ж. жана тәуелсіз мемлекеттің өз мәртебесін ескерту жолымен аныктау күкығын бекітті. Бүл ереже Б¥¥ хатшылығынаң тәжірибесін көрсетеді, ол қатысушылар күрамын тура аныктаушы жағдай туады.

Конвенсияның 17 бабында сәйкес, егер әңгіме катысушылардың шектеулі саны бар шарт жөнінде болса, ондағы жана тәуелсіз мемлекеттің катысуы тек баска катысушылардың шарты мен мүмкін.

Ізашар мемлекетінін екі жақты шарттары егер жаңа мемлекет және баска қатысушы келіскен жағдайда күшінде қалады.

Жаңа тәуелсіз мемлекеттердін тәжірибелерінің талдамасы, ізашар келісімді катынастарының пайдалығын көрсетеді. Осындай катынастардын жүйесін кайта қүру олардың үлкен әрекеттерді талап етеді, ал күкыктык вакуумда қалу бүгінгі таңда мүмкінсіз.

Жаңа мемлекеттер өздерін жалпы нормалары бар, конвенсияларымен байланысты деп санайды. Бүл жерде Женевалык конвенсияларға катысты Намибиянын күкық мирасқорлағы жөніндегі декларацияны кабылдаған Намибия, мысал ретінде көрсетуге болады, онда Намибия конвенсиянын қатысушысы болып табылады және өйткені, тәуелсіздік алған кезден бастап олардың ол үшін күші бар. Осыған сәйкес БҮҮ кеңесімен Намибия бойынша Намибияның атынан жасалған косылу жөніндегі акт жойылды.

Жаңа мемлекеттер үшін ізашар мемлекеттің екі жақты шарттарды сақтау үлкен тәжірибелік манызы бар. Осыған, мысалы ретінде 1972 жылы 14 маусымнан Фиджи премерінің Нотасында «арнаған күкык катынастарды сақтау қажеттілігін түсіне, біз Фиджиге қатысты күрама карольдіктің үкіметінің көпеген шартық күқықтар мен міндеттемелер Фиджиге тәуелсіздіктен кейін ауысқаннын мойындаймыз».

Халықаралық шарттарға қатысты күкық мирасқорлык жөніндегі сүрак Шегінің ойынша толық болмайды, егер мемлекеттік биліктегі өзгерістердің шарттарға ықпалы аспекті қарастырмасақ.

Жоғарыда көрсетіліп кеткендей халыкаралык кұкык мираскорлык тек территорияның өзгерумен байланысты. Мемлекеттік биліктін сипаты мен уйымдастырылуының өзгерістеріне келетін болсак, олар шарттардың міндетті күшіне ыкпал етпейді. 1891 жылы мемлекеттің Лондондык конференциясында «негізгі бастамасына байланысты, трактоттар, халыктардың ішкі үйымдастырылуы кандайда бір өзгерістерге үшыраса да өзінің міндеттілігін жоғалтпайтынын» растайтын резолюцияны кабылдады. Бүл дегеніміз, не баскару нысанындағы өзгерістер (монархия — республика) не мемлекеттік күрылым нысанындағы өзгерістер (федерация — унитарлы мемлекет) шарттарға әсер етпейді. Бүл үкіметтің конституциялык емес ауысуына да жатады. Соңғы жағдайда үкіметтердің өздері шарттык катынастардың сакталуында мүдделі және өздерінің бүрын жасакан шарттарды сақтау ниеттері жөнінде арыз береді. Осылай, мысалы, Нигериядағы 1984 >к. әскери дағдарыстан кейін жаңа үкімет басшысы, алдыңғы үкіметтердің шарттары күрметтелінетін және сакталынатыны жайлы айтты.

Ерекше жағдай болып шетел мемлекетімен құрылған және оның күрамы болатын «куыршақтык» үкіметтер табылады. Осындай үкіметтердіц біразы шетел интервесия жылдарында Ресей территориясында болған, оларды окупоцияланған территорияда Гитлерлік Германия қолданды. Олардың жасасқан шерттары көбіне жарамсыз болып табылады.

Қарастырылып жатқан сүрақтың тағы бір жағы бар — әскери дағдарыс жағдайында баска жактың келісімнен бас тартуға күкығы бар ма, егер мемлекеттің ішкі және сыртқы жағына маңызды әсерін тигізсе? Бүл жерде келісім тоқтату үшін негіз сияқты жағдайлардың тіпті өзгерісі сілтемесіне жол беретін нормаға сүйенуге болады (келісімдік күкық жөніндегі Вена ковенсиясасының 62 б.л.т.).

Тәжірибеге осындай жағдайлар беллгілі. Чилидағы 1974 жылы әскери дағдарыстан кейін Филяндия С. Альенде өкіметімен жасаскан несие беру жөніндегі келісімді бүзу туралы хабарлады. Бүған дейін болған Швецияның да әрекеті де осыған үқсас, ол Чили үкіметімен каржылык және техникалык ынтымактастық жөнінде жасаскан келісімді жарамсыз деп шешті. Қазіргі заманның халықаралық заңгерледін көбісінің пікірі бойынша бүл әрекеттер анықталған. деп саналды. Бірақ , бүл тақырыпка көніл бөлген зангерлермен саясаткерлердің барлығы да, олар ішкі саяси дағдарыс сілтемелеріне шарттардың токталуын аныктауға жол беріп кауіпті прецедент жасайтындарын мойындады¹. Токтауға негіз беретін және бере алмайтын дағдарыс арасында шекара жүргізу өте киын. Соған карамастан конституциялык емес үкіметтің адам күкыктарына деген катынасы онын шарттык катынастарына әсері көбейе түседі.

Ары қарай халықаралык міндеттемелерге байланысты мемлекеттін сырткы саясатындағы өзгерістерді қарастырамыз. Олар қоғам табиғатын және билік сипатын толық өзгеретін әлеуметтік революциялар әсерінен пайда болады.

Тарихқа осындай мысалдардың біразы белгілі, бірақ өз зертеуінде олардағы ең көрнектісінде тоқтаймын — XVIII ғ. Үлы Француз төңкерісі және Ресейдегі 1917ж қазан төңкерісі.

Француз буржуазия төңкеріс «Халыктардың егемендігі тирандардың шарттары мен байланысты емес» деген үранды үстайды. Бірак ол үраннын мағынасын тәжірбиеде көрсетуге мүмкіндік болмады.

Үздіксіз соғыстар Францияны басқа мемлекеттерге карсы қойды, оның шарттық қатынастарын бүзды.

Төңкеріс зардап шекті. Мүмкін басқа саясат революциондық Францияны сактап қалушы еді. Саясаттан гөрі революционды Францияны идеялары халықаралык күкыкқа әсерін тигізді. Бүл ең алдымен — адам қүкығы, халықтардың және мемлекеттердің қүқыктылық қағидасы және т.б.

Ресейдегі үлкен өзгерістерге Қазан төңкерісі әкеп сокты. Кеңес мемлекетінің алғашқы актердің бірі жаңа сырткы саясаттын /кәне әлемдік саяси жүйенің негізін күраған 1917 ж «Декрет о мире» болды. Декреттін бір қатар идеяларымен кағидалары кейін халықаралык күкыкка енді.

Келісімдерге байанысты Декретте кұпия шарттарды мазмүны бүзылды, өйткені ол жағдайлардың көбінесе аннексияларға тек помещиктер мен капталистерге пайда әкелуге бағытталуы туралы айтылған. В.И. Ленин бүның күпия және тонаушылык келісімдер екенін бірнеше рет көрсетті. Жаксыкөршілік және экономикалык катынастар жөніндегі тармактар шегерілген жок.

Бірак тәжірибе баска жолмен жүріп кетті. 1918 ж. 27 тамызда Халыктык Комиссарлар Кеңесінің бір қатар мемлекеттермен барлык шарттар токтатылуы туралы декрет жарыкқа шыкты. 1922 ж. Генуэздің конференсиясында, француз төңкерісіне қол сілтеп ресейлік делегация, «төңкерістен шыккан үкіметтер мен режимдер күраған үкіметтердің міндеттемелерін сақтауға міндетті емес, күқыктық негізгі кағидасы туралы айтылды.

Төңкеріліс кезіндегі күқық мирасқорлық жөніндегі сүрактың баскаша қойылымы (түсіндірмелі) көптеген мемлекеттердің актерінде көрсетілген. Ағылшын үкіметінің пікірі бойынша «халықаралык күкықтың танымалы қағидаларына сай, Ресейдің кеңестік үкіметін мойындауы, Ресейлік төңкерісіне дейін екі елдін арасындағы жасасқан барлык келісімдер, уакыты өткендерді санағанда, автоматты түрде күніне енді.

Жақын арада, Ресейге, келісімдерге бас тартудың шығындарынын масштабы белгілі болды. Келісімдік күқыктарын жаңарту жөнінде енбек сынды жүмыс басталуда.

1922 ж. НКИД экономикалық-күкықтық бөлімін баскарған А.В. Сабанин былай деп жазды, Кеңестік мемлекет өзінің халықаралық катынастарында халықаралық қүқықтың негізгі нормаларын сақтайды және оларға Ресмей дипломатиялық акталарда сілтеме жасайды.

1992 ж үкімет «Ресейдің катысуымен жасасқан, ешбір халықаралык актар Ресейлік үкіметінің катысусыз өзгертілмейді».

20-жылдардың екінші жартысынан бастап КХК Ресеймен жасаскан бір қатар көп жакты шарттар конверенциялардын КСРО үшін күш бар деп тану жайында каулы шығарады. Осылай, мысалы, 1899 және 1907 ж.ж. Гаага Конвенциялары мойындалды. Басынан бастап шекара жөніндегі шарттар мойындалды. Кейінгі талдауы өзінің күкыктарын корғап, Кеңестік үкімет оларға сүйенді.

Ресейлік ғалымы И.И. Лукашук пікірі бойынша әлеуметтік төнкеріс кезінде пайда болатын киыншылықтарының оптимальді шешімін еркін келісім, адалдық, халыкаралык міндеттемелерінің максималды сакталу кағидаларының негізінде іздеу керек. Бүл КСРО тәжірибесімен дәлелденеді. Мысал ретінде 1925 ж. Германия мен жасасқан келісімді айтға болады.

Баскаша және басқа жағдайларда бұынғы шарттар киыншылығы баска социалистік мемлекеттер мен шектелген айтып кеткенін жөн. Осылай шарттык қатынастарды сақтап калу үшін Еуропалык социалистік мемлекеттер күкык мирасқорлық жөнінде сүрақ коймаған, КСРО жөніндегі шарттар бүрынға үкіметтер жаңа мен ауысқанға дейін кызмет аткарды. Осының бәрі жаксы нәтиже беріп, жаңа социалистік мемлекеттердін хадықаралық позицияны нығайтуға және өздерінің күкыктарымен қызығушылықтарын корғаута көмек береді.

Қазақстан Республикасы, тәуелсіз мәртебесін иемденген де, халықаралық шарттық катынастың аясындағы шетелдердің тәжірибесін есептеп «Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару, талап етілетін жағдайдан баска реттерге, тікелей қолданылады» деген ережені конституцияда бекітті (Қазакстан Республикасының Конституциясы 4бап Зт.).

Осылай мен шарттарға қатысты күқық мирасқорлықты сипаттайтын негізгі ережелерді қарастырдым.

 

 

2.2 Мемлекеттік меншікке қатысты құқық мирасқорлық

 

Контекстікте егемендіктін ауысканнан кейін, мемлекеттік күкыкта келесі әртүрлі дау туғызатын сүрактар пайда болуы мүмкін: белгілі бір территорияны берген мемлекеттін мүлкінің тағдыры немесе ізашар мемлекетінін күкыктық жүйенін мираскорлығы: алдынғы заңдарға сәйкес жасаскан. коцессионды шарттардан және контрактордан шығатын күкыктардың жене жекеменшікке деген күктардын мәртебесі: азаматтык киыншылыктары. Хайд және баска бір авторлар, ізашар мемлекетінін ішкі құқығы, жаңа суверен оны өзгерпегенше өз күшінде калады. О Коннелл² және басқа казіргі заман авториттертері бекітілген немесе иемделген күкыктар кағидасын үстанады.

Оның мәні. егемендіктің ауысуы шетел азаматтары иемделген күкықтарына кол тигізбейтіндегінде жатыр. Бүл қағида соттардын колдауын тапты, бірак ол түсініксіздікті туғызады, өйткені ол даулы сүракты шешілді деп көрсетеді және әртүрлі түжырымдарды дәлелдеуде колданылады. Біреулер үшін ол егемендіктің ауысыуы жеке күкыктарға кол тигізбейтінін білдіреді. Ал басқалары мираскор мемлекеті шетелдіктердің жеке күкықтарына катысты өзінің өкілдігінін қосымша шетелдер мен кездеседі, деп санайды. Одан баска заңгерлер көбінесе егемендіктің ауысуына катысы бар басқа кағидаларды иемденген күкыктар түсінігімен өз еңбектерінде сәйкестендірмейді. Жаңа суверен егемендікті иеленеді және бүл зан шығару және юрисдикшія аясындағы кәдімгі заң күші бар болуын түсіндіреді. Қүқыктың бүрынғы нормалардан сақталуы жаңа сувереннің келісіміне байланысты және иемденген қүқықта қағидасының үстанышылары бүл қағиданы шек койып қүрастырады. О Коннелл былай деп пайымдайды: иемденген күкыктады сақтау қағидасы, халықаралык күкықта егемендіктің ауысуы бөлек түлғалардың кызығушылықтарын да қажетті жағдайдан баска жағдайларда кол тигізбеу керек кағидасына негіз келеді және иемденген кұкыктарды  жойған  немесе  өзгерткен  мираскор  мемлекет  халыкаралык кұкыктың бастамаларын сактау керек деп айтады.

Деотарлау жағдайында тәуелсіздік алғанға дейін болған экономикалык күрылымын сақтау, саяси тәуелсіздікпен формальді егемендік үлттык экономиканы реттеу обылысындағы копенцияда сәйкес келмейтін жағдайга алып келуші еді. БҮ¥ Бас Ассамбелиясының «Табиғи ресрустардың ажыратылмайтын егемендігі туралы» декларатциясының келесі түсіндірмесі бар.

«Бүрынғы отар елдерінін толык егемендікке кол жеткізуге дейін иемденген мүлікке катысты күкык мираскор болып табылатын мемлекеттер мен үкіметтердің күкықтары мен міндеттемелер туралы сүрактардың кез келген аспекті бойынша үйымның мүше мемлекеттерінің позициясында осы резолюцияның 4 тармақтағы еш нәрсе, еш калай әсер етпейтінін көнілге алсак».

Жоғарыда айтылған ережелерді есептей отырып мемлекеттік меншікке қатысты күкык мирасқорлық қиыншылығын карастырамыз.

Аннексияланған мемлекеттін мемлекеттік меншікке катысты немесе территорияны берген мемлекетке катысты күкық мираскорлык күнделікті халықаралык күкык қағидалары бірі болып табылатыны жалпыға белгілі және халыкаралық әділеттіліктің үздіксіз палатасы өзінің соттык тәжірибесінде осы позицияны үстанады.

Қазіргі даму сатысында когамдық мирасқорлық мемлекеттік меншік қатынасында 1983 ж. мемлекеттік меншік мемлекеттік мүрағат және меншіктің қарыздарға қатысты мемлекеттердің қүқыктық мирасқорлык женіндегі Вена конвенциясында мазмүндалатын нормалмен реттеледі. Бүл нормалар тек ізашар мемлекетінің мемлекеттік меншігіне тиісті. Қоғамдық мирасқорлық режимі жеке және заң түлғаларының қүқықтар мен міндеттемелерге таралмайды. «Ізашар мемлекетінің мемлекеттік меншігі» деп, ізашар-мемлекетінің ішкі күқығына сай мемлекеттердің күкықтык мирасқорлық кезінде бүл мемлекетке жататын мүлік, күкыктар мен кызығушылықтар түсініледі (8 бап).

Ішкі қүқық бүл мәселені басқаша шешеді. Мемлекеттік меншіктің социалистік мемлекеттерде кең тарлымға ие. Бүтан барлық экономика, қаржы және т.с.с. кіреді. Сондыктан қүқыктық мираскорлык аясы өте кен. Осылай 1990 ж 25 желтоксанның ҚазССР егемендігі мүрары Декларясасында, «жер, оның жер қойнауы және басқа да ҚазССР территориясында орналасқан табиғи ресрустар, халык меншігі болып табылады», деп хабарланған және республиканың үлттық байлығына деген халыктьщ күкығы түралы айтылған және «Қазакстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциондык Заңда, Қазақстан территориясында жасалынған барлық экономикалық және ғылыми-техникалық потенциал республикалық мемлекеттік текті болып табылады. Деген ресми түрде бекітілген, ал кейін 1995 ж Кониституциясымен жердің және оның қойнаүынан, судың, өсімдіктер және жануарлар әлемінің басқа табиғи ресрустарының табиғи мемлекеттік меншік тиістілігі бекітілгеннен кейін мемлекетсіздендіру және жекелендіру мүмкін болды.

Басқа мемлекеттерде мемлекеттік меншіктің негізгі бөлігін ресми мақсатарда қолданылатын мемлекеттік ғимараттар байланыс күралдары. мүражайлар, әскери базалар және басқалар қүрайды.

Жалпы ереженің негізінде мемлекеттік меншіктің ауысуы, егер жақтар басқа жөнінде келіспеген жағдайда, орын толтырусыз орындалады (11 бап).

Қүкық мирасқорлық мәселесі мемлекеттер біріктірілген жағдайда қарапайым түрде шешіледі. Біріктіруші мемлекеттердің меншігі біріктірілген мемлекетке өтеді.

Күрделі жағдайлар үшін Вена Конвенциясы күкык мирасқорлык қиыншылығының шешімінің негізгі мәселе ретінде өзара келісімді көрсетеді және тек оның жоқ болу жағдайында ғана өз ережелерін үсынады.

Мемлекет территориясының бөлігін беру кезінде күқық мираскорлык объектісі болып табылатын, ізашар мемлекетінің қозғалмайтын меншігі мираскор мемлекетіне өтеді. Осындай санаттың ізашар мемлекетінің қозғалмалы меншігі егер ол берілетін территорияға катысты ізашар мемлекетінін кызмет түрімен байланысты болған жағдайда мираскор мемлкетіне өтеді. (14 бап). Осындай козғалмалы мүлікке, темір жолдардың жылжымалы составы, автокөліктер және басқа да, осы территориямен байланысты көлік күралдары жатады. Тағы да бүл категорияға тиісті кару жаткызылады.

Осындай ережелер баска жағдайларда да қолданылады: территорияның бөлігі бөлінген кезде және ондағы мемлекеттің күрылуы сонымен катар мемлекеттік бөлінісі кезінде мәселелер арнайы келісімдер жолымен шешіледі. Осылай 1993 ж КСРО-ның бүрынғы Кеңестік Республикалар арасында және соның ішінде Қазакстан Республикасында бүрынғы ҚЖМ (катынас жолдарының министрлігі) КСРО-ның континерлері мен жүк вагондарының инвестрлі көркілерінің бөлінісі және оларды бірігіп пайдалану туралы шарт жасаскан.

Мемлекеттін бөлінісі жағдайында шет елдегі ізашар мемлекетінің козғалмалы және козғалмайтын меншігі қатынасындағы күкык мираскорлықығы туралы сүрак пайда болады. Осындай меншік мираскор мемлекеттеріне «әділ күрестерінде» өтеді. (18 бап) әділеттерінің толтыру мүмкіндігі карастырылады.

ТМД елдері соның ішінде Қазақстанда 1991 ж бүрынғы КСРО-ның шет елдегі меншігі туралы келісім жасасты достастық мемлекеттерінің басшылар кеңесінің 1992 ж 20 наурыздағы шешімі бойынша арнайы орган күрды. Бүрынғы КСРО-нын келісімдер мемлекеттік мүрағаттар, мемлекеттік меншік қыздар және активтер қатынасындағы күқык мирасқорлығы бойынша комисия. Комисияның қызметі қүқық мираскорлық жолы күрау мүмкін еместігін растады және сондықтан ол жойылды. 1992 ж бүрынғы КСРО-ның шетелдегі барлық меншіктің іріктелуі туралы шарт жасасқан. Ондағы аталған меншіктің іріктелуіне сәйкес әр қатысушының пайыздағы үлесі анықталған¹. Бірақ бүл шартта қиыншылықтарының көбісін шеше алмады.

«РФ шет елдегі меншігін кұкык камсыздандыру максатында 1993 ж 8 акпанның», «бүрынғы КСРО-ның шет елдегі мемлекеттік меншігі туралы» РФ президентінің жарлығымен, Ресей КСРО жалғастырушысы бүрынғы КСРО шетелдегі қозғалмалы және козғалмайтын меншікке деген барлык күкыктарын және осы меншікті пайдаланумен байланысты барлык міндеттемелерін өзіне жүктейді. Ресейдін осындай әрекетіне Республикалардың жауабы кері болды. Егеменді Республикалардың арыздарында өзінің мәртебесін КСРО жалғастырушысы ретінде аныктау бойынша кез келген бір жакты шешімдер халыкаралық күкык нормаларына қайшы келді және бүрынғы КСРО басқа субъект мемлекеттерінін қүқыктарын бүзуға алып келеді деп мәлімдейді¹.

Осының барлығы әр жағдайдың ерекшелігін есептеуте мүмкіндік беретін қүқық мираскорлык жөніндегі екі жақты келісімдер — ен дүрыс жол деп куәландырады. Олардың маңызын Қүкық мираскорлык жөніндегі Вена конвенцияларында ерекше көрсетіледі.

Жаңа мемлекет қүрылған кезде, оған онын территориясында ізашар мемлекетінін барлык козғалмайтын меншігі өтеді. Жаңа мемлекет территориясының илігіндегі және одан тыс орналасқан козғалмайтын меншік соңғысына өтеді.

Егер ол тиісті территорияның отардың тәуелділік кезеңінде ізашар мемлекетінің меншігі болған кезде осы территорядан тыс орналаскан ізашар мемлекетінің баска козғалмайтын меншігі егер оның күрылуында осы территорияға катысса, территорияньщ берілгеніне сай үлесте микрафорға өтеді. «Осы территорядан тыс» дегеніміз, айтылғаны барлығы да ізашар-мемлекетінің территориясындағы тиісті меншікке жатқызылады.

Осы территорияға қатысты ізашар-мемлекетінің кызметімен байланысты мемлекеттік қозғалмалы меншігі мираскор мемлекетке өтеді (15 бап).

Тәжірибеге сәйкес, жаңа тәуелсіз мемлекеттерінің күқык мираскорлык ләселерін тәжірибеде мысалдар өте көп бұл 1956 ж Франция мен Марокко Ірасындағы келісім 1961 ж Съерра-Леоне мен Улыбритания арасындагы келісім 1962 ж Ямайка мен Үлыбритания арасындағы келісім және т.б^!.

Осылай жоғарыда айтылғанды түйіндей мемлекеттік меншікке катысты күкык мираскорлық киыншылығын шешудің ең қарапайым және колайлы тәсілі мемлекеттердің өзара келісімдері болып табылады.

 

2. 3. Мемлекеттік қарыздарға қатысты құқық мираскорлық

 

Мемлекентттік меншік катынасындағы күкык мираскорлык қиыншылығында даулы орын басылған мемлекеттік карыздардын тағдыры жөніндегі мәселе болып табылады.

1983 ж Вена конвенциясы тек халыкаралык күкык сәйкестігінде пайда болған халыкаралык күкыктың баска субъектіге катысты ізашар-мемлекетінің кез келген каржылык міндеттемелер болатын мемлекеттің карыздарға тиісті. Осыдан тыс мемлекеттердің каржылык міндеттемелерінің маңызды аумактары мемлекет терииториясындағы және шет елдегі жанды және жеке түлғалар катынасындағы мемлекеттік карыздар калады. Сонымен қатар, бүндай карыздар күкық мирасқорлық күралы болып табылады.

Халықаралык күкык ғылымы осыған катысты ортак пікірге келмеді. Кейбір авторлар, аннексия немесе бөлу жағдайларында территорияны цессиялау жағдайына карағанда күқық мираскорлык мемлекеті өмір сүруін тоқтатқан мемлекеттің карыздарын өз мойнына алуға міндетті деген қорытындыға келді. Земанек күқық мирасқорлыкты тәуелсіздікке кол жеткізуге дейін автономды күкықтык саяси тәуелді территория тікелей метраполялар аркылы бөлінгенен кейін автоматты түрде жана мемлекетке өтетін «тоқтатылған қарызын өз мойнына алады деген жағдаймен шектейді». Тәжірибеде үлттық соттар ізашар-мемлекетінің міндеттерімен мираскор мемлекетімен тек егер соңғысы оларды мойындаған жағдайда орындалуы тез деп каулы етеді. Я. Броунли пікірі бойынша негізінде мемлекеттік қарыздарға мемлекеттік контактыға және косцессияларға тарайтын режим сияқты режим таралуы керек. Я. Броунли былай деп санайды соңғылары ізашар-мемлекетінің күкығымен сәйкес иемденген барлық күкықтар сиякты мемлекеттік контрактар мен концепциялардан шығатын күкықтар жаңа сувернермен өзгертілуі мүмкін. Осындай қол сүғуды шектемелерді шетелдіктердің мәртебесіне иеленсе адам қүқықтарына тиісті халықаралык күкықтық нормаларына тән. Дегенмен бірқатар авторлар өздерінің еңбектерінде мына қағиданы үсынады: мираскор мемлекет концессионердің иемденген күктарын сыйлау керек. Бірақ баска катеогориялар мен соның ішінде жеке жолға алу және келісімдер мен зейнетакы күкыктарымен байланысы бар бүл қағиданын негізінде артыкшылыктарды тек концессиондык күқықтар пайдаланады деп сонау аса дүрыс болмаушы еді. Егемендіктің ауысуы концессионалдык қүқыктарды жоймайтынды көздейтін соттардын корытындыларына көңіл бөлу керек.

Істің маңызы территорияларды басшылыктың ауысуы жеке күкыктарды бүзбайды және арнайы мәртебені хабарлайтындығында жатыр жеке күкыктар ел экономикасы шетелдік бакылауының манызды дәрежеде байланысты болған жағдайларда казіргі заманның бекітілген немесе иемденген күкыктар кағидасының жактаушылары «одиозды концессияларға және концессияларға тиісті кең түсіндірмелерін күрауға міндетті осындай дәрежеге дейін шектелген бүл қағида өзінің кез келген өмір сүруі қабілеттілігін жоғалтады. Бүл жерде, жалпы кағида ретінде Вена конвенциясы мемлекеттердің күқық мираскорлығы несие берушілердің күктарымен міндетеріне қол сүкбайды. (36 бап) деп бекіткенін көрсетіп кеткен жөн. Басқаша айтканда, күкык мирасқорлық,баска жағдайлардан басқа , несие берушілердің күкыктарына занын келтірмейді.

Қүкык мирасқорлыктың барлык жағдайлары үшін ортак ереже бар: ізашар мемлекетінің қарызы осы мемлекеттік қарызбен байланысты тиісті мирасқорға өтетін қызығушылықтарды, күкыктарды және мүлікті есептеу негізінде аныкталатын әділетті үлесте мирасқорға өтеді.

Вена конвенциясымен жаңа тәуелсіз мемлекеттер үшін ерекше (режим) тәртіп орнатылған. Ізашар мемлекетінің ешқандай қарызы оған өтпейді. Басқа тәртіп жаңа мемлекетке өтетін күқық мирасқорлық объектісі болып табылатын қызығулықтарда, қүқықтар да, мүлігі де территориядағы оның қызметіне жатқызылатын ізашардың карызы арасындағы байланысты есептеп жасасқан өзара келісім жолымен орнатылады.

Жаңа тәуелсіз мемлекет территорияға деген өзінің күкыктарын күкык мираскорлык нәтижесінде емес иеленеді деп көрсетіп кеткен жөн. Егеменді кұкыктарды иемденбей оларды беруте болмайды (пето рһів ]игІ5 ІгапзҒеге роіезі:, циат ірзе һаһеі). Территориядағы егемендік өзін-өзі аныктау күкык нәтижесінде пайда болады.

Қарыздарға катысты кұкык мираскорлык мәселесін карстырғанда, менің көз карасым бойынша бүрынғы КСРО-нын ішкі және сырткы карыздарға қатысты осы қиыншылыктың шешімінін негізгі жерлеріне токтау керек. Өйткені, осының нәтижесінде Қазакстан Республикасының түпкі кызығушылыктарына кол сүғылды.

Бүрынғы КСРО сырткы карыздар киыншылығының шешудін негіздері 1992 ж арнайы келісімде анықталмаған. Қатысушылар соның ішінде Қазакстан Республикасы да КСРО жинақтау банкі мекемелерінің баланыстарында есепте түрған калдық бойынша катынасындағы соммалар түріндегі КСРО мемлекеттік карызын өтеу міндеттемелерін өз мойындарына алды. Қалған калдык бөліктеріне келетін болсақ (КСРО мемлекеттік банкіне КСРО мемлекеттік сақтандыруға), олардың іріктеуін кеңестік бюджетіндегі пайдаланылған капиталды кірістердегі және өндірілген үлттық табыстағы әр катысушының тиісті үлесіне байланысты іске асырылады.

Бүрынғы кеңестік республикалар арасында КСРО мемлекеттік карызға қатысты күкык мирасқорлық жөнінде бір қатар көп жакты келісімдер жасастылынды Қазакстанда оған катысты. Олардың негізгілерінің бірі 1991 ж КСРО сырткы мемлекеттік карыз және активтерге катысты күкык мирасқорлык, көп жақты келісім болып табылады. Бірақ қарызды реттеу қатынасындағы негізі бойынша, бүл қиыншылық шешілмеді. Қиыншылықтың реттелмеушілігі халықаралық мемлекеттер мен шет елдік мемлекеттер арасындағы каржылык катынастардың дамуына кері әсерін тигізеді. Қиыншылық келесі түрде шешіледі: 1993 ж Ресейдің үсынысы бойынша екі жакты келісімде жасалынды. Бүл келісімдер келесі кағидаларга негізделген: бүрынғы одақтас республикалардың үлестері, 1991 ж шартка қол қойылған, мемлекеттердін фактілік саның есептеуімен аныкталады. Сондыктан. қатыспайтын мемлекеттердің карыз үлесі катысушылар арасында іріктеледі. Осыған сәйкес, баска республикалар сиякты Қазакстан Республикасы бүл мемлекеттердін үлесін өтеу бойынша міндеттемелерді Ресейге өткізеді. Орнын толтыру максатында Республика Ресейге бүрынғы КСРО активтеріндегі үлестерін береді.

Осы шарттардын жасасуы Қазакстанның халыкаралык катынастардың толық күкылы субъекті ретінде, нығаюына маңызды ролін аткарады және Республикаға манызды каржылык инвестициялардын койылуына мүмкіндік береді.

Бүгінгі таңда мемлекеттік карыздарға катысты күкык мираскорлык мәселесі халыкаралык күкык теориясын да, да тәжірибесінде де аяғына дейін реттелмеген.

 

2.4. Мемлекеттік мұрағаттарға қатысты құқық мирасқорлық

 

Мүрағаттар, тек ғылыми және мәдени максаттары үшін ғана емес. мемлекеттін үйымдастырылуы үшін, оның амандығы үшін үлкен күндылык көрсетеді.

Мемлекет өткеннің казіргінің және болашактың бірлігін көрсетеді.

1963 ж Вена конвенциясы мүрағаттарға арнайы бөлімін арнады.

Қүкык мираскорлык заты «ізашар мемлекетінің мемлекеттік мүрағаттар» болып табылады. Осы түсінікте ізашардың өндірген немесе иемденген әр уақыттағы күкыктар жиынтығы түсіндіріледі. Олар оның ішкі күкыктары бойынша иелігінде болады және сакталынылады. Жалпы ереже ретінде мүрағаттардың ізашар территориясындағы бірак үшін мемлекет иелігіндегі болған мүрағаттарға өз әсерін тигізбейді (24 бап). Бүгінгі күнде ғалымдардын мына ойы айтылады: халыкаралык қүкықка сәйкес үшінші елдер иелігінде болған мүрағаттар қүқық мираскорлық заты бола алмайды. Оларды тапсыру кезінде ізашар мемлекет халықаралык күкыктык жауапкершілігіне тартылады.

Сонымен қатар конвенция мемлекеттік мүрағаттық корлардын калыптылығын сақтау кағидасын бекітті. Бүл кағида бүрынғы КСРО мемлекеттік мүрағаттарға қатысты күкык мирасқорлық жөніндегі келісімде орнын тапты. Бүл мәселелер Ресейдің мемлекеттік мүрағаттык корларда орналасқан патша заманындағы жоғарғы мемлекеттік күрылымды кызметіне тиісті бөлек мүрағаттық күжаттар Қазақстан үшін де ерекше маңызға ие. РФ мүрағаттық қор және мүрағаттар туралы РФ заңдылығының негіздері мемлекеттік мүрағаттардан алып шығуға тыйым салады. Сонымен катар, егер шартпен өзге ережелер орнатылған болса, онда шарт ережелері колданылады, деген алдын-ала қарастырылған (25 бап). РФ заңдылыгынын негізінде сонымен қатар 9 бап бар, оған сәйкес заңды емес иелігінде болған мүрағаттық күжаттар РФ заңдылығына және оның халықаралык шарттарға сәйкес заңды иелеріне тапсырылады. Осындай шарттардың мысалдары белгілі болса да, мысалы. мүрағаттарды кайтару жөніндегі Франциямен келісім бүл мәселе РФ мен Қазакстан Республика арасында әлі күнге дейін шешілмеген.

Сонымен катар конвенция мемлекеттік мүрағаттык корлардын калыптылығын сактау кағидасын бекітті. Бүл кағида 1992 ж ТМД шегінде жасасқан, бүрынғы КСРО мемлекеттік мүрағаттарға катысты күкык мираскорлык жөніндегі келісімде өз орнын тапты. Мүрағаттык корлардың бөлінбеулік және калыптылық кағидасынан шыкканда, катысушылар бүрынғы Ресей Империясы мен КСРО жоғарғы мемлекеттік күрылымдар кызметінің нәтижесінде пайда болған және «олардың территория шегінен тыс» жерде орналасатын корларға талаптанбайды (16).

Сол кезде катысушылар мемлекеттік мүрағаттар сонын ішінде олардың территориясында орналаскан жалпы кеңестік деңгейдегі мүрағаттардың өз юрисдикциясына өтетінің өзара мойындады (2 бап). Демек, мүрағаттардың бөлінісі ең қарапайым сынақ бойынша территориалды орындалған. Бүл жерде қорлардың түтастылык қағидасы түсіндіріледі.

Мемлекеттер бірлескен кезде мүрағаттар бірлескен мемлекетке өтеді. Басқа жағдайлар үшін кәбіне ортак ережелер орнатылған. Ізашар мемлекетінің мүрағаттарынын бөлігі мираскор мемлекетіне өтеді. Сонымен қатар мираскор мемлекетінің территориясына тікелей катысы бар мүрағаттарда өтеді.

Ізашар мирасқорға оның шекарасын аныктайтын, территорияға катысты күкықтар жөнінде және берілген мүрағаттың құжаттардыц мағынасын анықтайтын мәліметтер беруге міндетті. Бүл ереже ТМД елдерінің арасындағы келісімде өз көрінісін таппағаны туралы айтып кеткен жөн, және менің ойымша жакын болашақта ТМД жарғысының кағидалары мен мақсаттардың есебімен түйінделу керек.

 

III ТАРАУ ҚҰҚЫҚ МИРАСҚОРЛЫҚ НАҚТЫ ҚҰҚЫКТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР

 

3.1. Азаматтық

 

Осы бөлімде мен егемендіктін ауысуына катысты территория түрғындарынын азаматтыктын киыншылыктарын карастыратын.

Я. Броуилп әділ байкағандай «осы киыншылыкты карастырғанда, қүкыктык мираскорлыкты реттейтін мемлекеттін күкык санаттарына келу ары тиеді».

Осы киыншылыкты зерттеген көпшілік ғалымдарынын пікірі бойынша, егемендік өзгергенде түрғындардың азаматтығының өзгеруінін дәлелдемелер өте көп. Версоль шартында және онымен байланысты, бірінші дүниежүзілік соғыс аякталғанда жасаскан шарттар егемендік өзгеруіне катысты және мемлекеттердің коғамдык мирасқорлығының барлык түрлерін камтыған мағынасы бойынша бірқатар шамалы біртектес ережелер бар шарттар мазмүндады. Осылай Версалбда кол қойылған азшылык туралы шарт мыналарды қарастырған:

4 бап. Польша ірзо Гасіо және көрсетілген территорияда түракты түратын ата-аналардың осы шарттың күшіне ену сәтінде өздері сол территорияның түракты түрғындары болып табылмаса да Германдык, Австриялык, Венгриялык және орыс азаматтығындағы түлғаларды кандай да бір формалдылыктарды сактау талабынсыз, Полыиа азаматтары ретінде таниды және жариялайды.

Алайда осы шарт күшіне енгеннен кейінгі екі жыл ішінде бүл түлғалар өздері түратын елдегі Польшаның күдіретті органдарына осылайша азаматтарынан бас тарту туралы жүгіне алады. Бүл жағдайда күйеуінің арызы әйеліне, ал ата-аналардың 18-ге толмаған балаларына таралады.

6 бап. Польша территориясында түрмысынан басқа мемлекеттің азаматы болып табылатын барлық түлғалар Польшаның ірзо Гасіо азаматтарына айналады.

Сен-Жермендік. Трианондык және Париждік шарттарда «тұракты тұрғын» болып табылатын немесе азаматтықтың күкыктарына ие (Pirtinenra-heimatrecht) ата-аналардан туылған түлғалар туралы айтылатындығын санамағанда осыған үксас ережелерді камтиды.

Мүндай ережелердін аталған шарттарға кол койғанға дейінгі өткен отырыстардың бір кепілділігімен халыкаралық сипатын ескере отырып прецеденттерді аныктау ісіндегі маңызы үлкен екенін байкаймыз. Аталып өткен ережелердің сайлау күкығын беретіндігіне катысты карсылыктар негізсіз, өйткені таңдау анағүрлым кейінгі және косымша процедура_чболып табылады. Мраскор-мемлекетінің азаматтығы тек таңдау жүзеге асырылып болғаннан кейін жүзеге асырылады. 1947 ж Италия мен жасалған бибітшілік туралы шарттың 19 бабы берілген территорияда түракты түратын домицияландырылған Италия азаматтары осы территория беріліп отырған мемлекет азаматтарына айналатындығын қарастырады: мүнымен катар оларға таңдау қүкығы беріледі.

Мемлекеттердің халыкаралык күкық ережелерімен расталынатын тәжірибесі осыған үқсас сипатта болады. Лорд, Макнейр ¥лыбританияның күкыктық тәжірибесін былай сипаттайды.

«Территорияны Британдык Тәжімен анексиялаудың қарапайым салдары болып, мүндай аннексияның қайнар көздері мен себептері кандай болмасада, мәселен территориямен цессиялау туралы немесе әскери жаулап алу -территориясы аннексияланатын азаматтары, егер олар сол жерде түрса Британия қол астындағы азаматтарға айналатындығы табылады: алайда тәжірибеде территорияны цессиялау туралау шарттың немесе парламент актісінің ережелеріне орай мүндай азаматтарға көп жағдайда төмендегідей таңдау үсынылады: не Британия кол астындағы азаматка айналу, не территорияны тастап кетіп өзінің бүрынғы азаматтығын сақтап қалу».

«Ұлыбританияның осы саладағы заң намасы 1948 ж қабылданған Британияның қол астына карау туралы заңның II тарау түрінде көрініс табады. Онда былай көзделген: егер қандай да бір территория күрама Корольдіктің және отарлардың бөлігіне айналса, патша кенестігі бүйрығымен қай тұлғалар күрама Корольдік пен отарлардын. азаматтарына айналатындығын көрсете алады; бұл тұлғалар кұрама Корольдік пен отарлардың кол астындағыларға бұйрыкта көрсетілген сәттен бастап айналады».

Бүл ереже 1948 ж дейін колданылған кағиданы өзгертті деп есептеуге негізі жок. Шынына келгенде бүл өзгеріс тек процедуралык сипатына ие: енді Британдык азаматтыкты алатын түлғалардың санатын дәл аныктаудың тәсілі бар. АҚШ тәжірибесі ізашар мемлекеттін сол территорияда түратын азаматтарын азаматтықты беру аркылы көрініс табады. Беделді авторлар өз еңбектерінде кайсы бір территориямен байланысты түлғалар сол территорияның егемендігі бір мемлекеттен баска мемлекетке ауыскан кезде өз азаматтығын ауыстырады дейді. Вайстың осы мәселе бойынша өзінің түпкілікті корытындысын жасаудағы сақтылық түсініксіз болып отыр.

«Қорытындылай келе ізашар мемлекеттерінің азаматтарының мираскор мемлекеттің азаматтығын алуъш реттейтін халықаралык күкыктың нормасы жоқ деп түжырымдауға болады. Халықаралык күкық мүндай тікелей әрекеттіне иелене алмайды, ал мемлекеттердің тәжірибесі азаматтықтың осылай алу егемендікті өзгертудің болмай қоймайтын нәтижесі болып табылатындығы туралы түжырымдамаларды растамайды, алайда әдеттегідей мемлекеттер өз азаматтығын ізашар мемлекетінің бүрынғы азаматтарына таратылып, осыған орай мемлекеттің ішкі күқығының нормалары жок болган жағдай да ішкі мемлекеттік күқыктың осындай әрекеттеріне катысты халықаралық презумиция бар деуге болады».

Әрине, мемлекеттердің тәжірибесінде ауытқулардың күмәнді сәтте орын алатындығы сөзсіз, бірак олар өз табиғаты бойынша жалпы нормаға кайшы болмайды. Кейбір қиыншылықтар осы жалпы норманы модификациялауға байланысты туындап отыр. Мәселен, егемендіктің ауысуы сәтінде осы егемендігі ауысып отырған территориядан тыс жерде түратын ізашар мемлекеттің азаматтарының күкықтық жағдайы реттелмеген күйінде калып отыр. Мұнда, егер олар ауысқан территория шегінде домицилпяны иеленбесе мираскор мемлекетің азаматтығын ала алмайтындығы норма болуы мүмкін. Ағылшын доктрииясы осындай.

Азаматтык, түракты түру немесе азаматтык бар түлғамен туыстык катынас аркылы жүзеге асырылатын тиісті территориямен елеулі байланыс кағидасы әсерлі байланыс кағидасының тек ерекше аспектісі болып табылады. Алайда бүған. мүүдені түлғалар үшін мираскор мемлекетпен байланыс ауысу сәтінде кездейсок болып табылады деген карсылык келтірілуі мүмкін. Бүл карсылыктың мәні кандай болмасын территорияны цеессиялау жағдайындағы әсерлі байланыстың өзіндік ерекшеліктері бар. Территория әлеуметтік те, күкыктық та түрғыда бос жер учаскесі ретінде түсінілмеуі тиіс: территория сонымен катар түрған халыкты, этникалык топтарды және т.б. тіпті егер суреттеуге жол берілсе кандай да бір ағзаны білдіреді. Халыкты территорияның накты аудандарымен карастырү феодалдық көзкарастарға кайта оралу деген сөз емес — бүл одан өмірінің және территориялық мәселелерді реттреу туралы казіргі замандағы келісімдер негізінде жаткан саясаттын шыкойлылығын мойындауды білдіреді.

Адам күқықтарына және өзін-өзі аныктау қағидасына деген казіргі заманғы көзкарастарда осы негізге сүйенеді; өзін-езі аныктау кағидасын казіргі заманғы түсіну территориялык егемендікті ауыстыру талаптарын туындатады. Егемендік үлкен жауаптылықты талап етеді, ал егемендіктің ауысуы жаңа суһеренге тиісті түрғын халықты билеу күкығын бермейді. Халық территориямен бірге ауысады: егер бір жағынан территоррияны беріп отырған мемлекеттің халқы өз азаматтығында үстап қалуға тырысушылығы күкыкка қайшы болса, екінші жағынан, мираскор мемлекеттің осы территориядағы тәртіпті сактаудан бас тартуы және түрғындарға азаматтыгы жок түлғалары сияқты карау арқылы көрініс табатын жауаптылыктан қүтылуыға тырысушылығыда күкыққа кайшы болатын еді. Мүндағы істің мәні — халықтың «территорияалдық» немесе жергілікті мәртебеге ие болуы және күкык мирасқорлығының түріне карамастан бүл мәртебе өзгермейді. Белгілі бір жағдайларда баска сипаттағы көзкарастар калыптасады. Мемлекеттердін күкықтык мираскорлығына нормаларға тәуелді болмайтын киындықтар туындайды. Жана мәртебе халыкаралык заң актілері аркылы қалыптасқанда, мәселен, маүндағы режимді немесе карамактағы территория режимін қүраған кезде автоматты түрде ауысу орын алмауыда мүмкін.

 

3.2. Дипломатиялық талап арыздар және үздіксіз азаматтық қағидасы.

 

Осы мәселені карастыруға кірісе отырып, ең алдымен зиян келтіру сәті мен талап қою сәті аралығындағы кезеңде азаматтыктың үздіксіздігін талап ету. егер сөз болып отырған тұлғанын азаматтығы территориялык егемендіктің ауысуы нәтижесінде ауысатын болса, канағаттандырылмайтындығын атап өткім келеді. Үздіксіз кағидасына колдау ретінде келтірілген дәлелдердің, кем дегенде біреуі, дәлірек айтсак. залал шеккен азаматка өз қалауымен, екінші тараптың азаматтығына ауысу жолымен өзіне қорғаушы таңдау күкығын бермейтіндігі жөніндегі түжырым осы жагдайға қатысты колданылмайды. Үздіксіз азаматтық туралы норма, Танганьика мен Занзибар өз еріктерімен косылғанан кейін Танзания азаматтарының күкыктык жағдайына кері әсерін тигізер еді. Территорияны ауыстырудың кейбір жағдайларында ізашар-мемлекет пен мираскор-мемлекет, біріншісінің азаматтығынан екіншісінікіне ауысқан түлғалардын атынан талаптарды қолдай отырып, бірлесіп әрекет ете алады. Бүл жағдайда, ізашардың қолдану көрсеткен талаптары мирасқордың екіншісіне өтетіндігін көздеген субститутция немесе суброгация туралы нормаларды колдану дүрыс шешім болатыны күмәнсіз. Бүл егемендікті әсерлі ауыстырудың түжырымдамасына толығымен сәйкес болады.

Паневежис-Салдутискис темір жол туралы істе халықаралык әділ соттылықтың түрақты Палатасы, Ресей империясының заңына сәйкес күрылған және территорияда 1918 ж дейін әрекет еткен кейінен жаңа мемлекеттер: Эстония мен Литваның күрамына енген компанияның кімге тиесілі екендігіне байланысты Эстондық талап пен Литвалық қарсы талапты талқылады.¹

1923 ж аталмыш компания тіркелу кезінде, өзінің баскару органының орналасқан жері ретінде — Эстонияны көрсетіп, Эстондык компанияға айналды. Кейінен Эстония Литвада калған оларды Литва 1919 ж иеленген комапния мүліктері үшін олардың орнын толтыруды талап етті. Палата Литваның жергілікті корғану шараларынын бітпегеніне негізделген алдын ала карсылығын колдады. Түрақты палатада үздіксіз азаматтык туралы айтылған жалғыз пікір — Ионкхеера Ван Эйсингтің келіспеген пікірі. Ол азаматтылыктың үздіксіздігін талап ететін норманы қолдану «әділетсіз салдарына» көрсете отырып, мемлекеттердін мираскорлығы күкығынын әрекет етуінің сөзсіз салдарларына қайшылык тудырмайды деген корытындыға келеді.

 

3.3. Мемлекеттердің жауаптылығын ауыстыру мүмкіндігі:

 

Мемлекеттердің күкық мираскорлығының осы аспектісін карастырған авторлардың басым көпшілігі халыкаралык деликт жасаған мемлекеттің жауапттылығы, сол мемлекет — аннексия немесе өз еркімен баска мемлекетке косылу нәтижесінде өмір сүруін токтатканнан кейін жойылады дегенді көздейтін жалпы норманы үстанады. Мүндай жауаптылык «жекелік» сипатка ие.сондыктан жауаптылыктын мираскорлығына негіз жок. Әрине бүл аргументация жалпыға бірдей колданылуы мүмкін емес және өз еркімен бірігу немесе бөліну жағдайларына катысты емес.

 

 

3.4. Құкыктық нормалардың өзара әрекет етуі.

 

Зерттелген әдебиетті талдау, осы такырыпка жазатын зангерлердің, әдетте, козғалған мәселелерді тек қана «кұкык мирасқорлығына» катысты талкылайтынын және соның нәтижесінде әр накты мәселені осы мәнді реттейтін нормалардың жиынтығынан, алшак карастыратынын көрсетеді. Ал бүл нормалар, мысалы шарттар күкығына немесе азаматтылык күкығына катысты болуы мүмкін. Бүл процесте көп жағдайда үнсіз келісім және карсылық білдіру күкығынан айыру кағидалары үстемдікке ие болады (мәселен, мен келтірген жағдайда 1958 ж Мысыр мен Сирия бірігіп, БАР-сы (Біріккен Араб Республикасы) калыптасқан кезде,осы мемлекеттік күрылымнын сырткы Істер Министрлігі өзінің БҮҮ-дын басхатшысына жолдаған нотасында былай мәлімдеді «Мысыр немесе Сирия бекіткен барлык халыкаралык шарттар мен келісімдер олардың күші таралған территорияның шегінде және халыкаралык күкықтың қағидаларына сәйкес күшінде қалады». Мүндай мәлімдеме бүрынғы Мысыр мен Сирия мемлекеттерімен шарт жасаскан үшінші түлғалар үшін мән-жай күра алмайтын еді, бірақ үшінші мемлекеттер БАР үстанған позициямен үнсіз келіскен көрінеді, ал АҚШ БАР-ның осы кепілдемесін қабылдайтындығын тікелей мәлімдеді¹.

Шарттық күкықтар мен міндеттерді мүраға қалдыру немесе ауыстыру ізашар-мемлекетпен мирасқор-мемлекетінің арасындағы келісім заты болып табылады. Жоғарыда аталып өтілгендей, Үлыбритания осыған үқсас келісімдерді Бирмамен Цейлонмен, Малай Федерациясымен, Ганамен, Кипрмен, Нигерия федерациясымен, Сьерра-Леоемен, Ямайкамен, Тринидад және Тобагомен, Гамбиямен және Мальтамен жасасқан. Осы тектес қелісімдердің қатынастардың анықтылығымен түрақтылығына септігін тигізері сөзсіз. Бірак олар белгілі бір қиындықтарды да тудыруы мүмкін. Біріншіден, мүндай келісім кетіп бара жатқан отарлық державаның мемлекеттке тәуелсіздік беру кезінде «жасаттырған» мәмілесінің бір бөлігі болуы мүмкін, ал жаңа мемлекет оның жарамдылығын даулау үшін күкықтың амалдарды іздестіре бастайды. Екіншіден. қүкыктар мен міндеттерді мүраға калдыру туралы келісімдер үшінші түлғалар үшін, егер олар мүндай міндеттемелерді, тікелей мәлімдеп немесе өз әрекетімен кабылдайтындығын білдірмесе, ешкандай күқықтың міндеттемелер тудырмайды.

Жеке күкықтан туындайтын мемлекеттік меншік пен күкыктардын мираскорлығына катысты мәселелер, алдыңғы тараудан байкағанымыздай, егемендіктің ауысуы жағдайларын реттейтін халықаралық күкықтьің жалпы кағидаларымен сәйкес болып келеді. Азаматтықтың мәселелерін реттейтін күкық та, шарттық қүқық та, егемендікті ауыстыруға байланысты туындайтын мәселелерді шешудің қажеттілігін дәлелдейтін мысал бола алады.

Өзіміздің жүмысымызды аяктай отырып, бүл зерттеу, мемлекеттерінің қүқык мирасқорлығының күрделі және көп қырлы мәселесін түпкілікті дәрежеде шешуге үміттенбейтіндігін және оның тек жекеленген аспектілерін ғана карастырғанын ескерткім келіп отыр.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Адамзат тарихи сәтке бет алды — б.э. үшінші мың жылдығы келеді. Өткен өмір үлы ашылуларға, сонымен катар кисапсыз касірет пен күрбандарға толы. Соңғылары көп бөлігінде мемлекетаралык да)^;ларга байланысты, ал мүндай даулар өз кезегінде күкық мираскорлығынын реттелмеу салдарынан орын алады.

Құқық мираскорлығы мәселесін күқықтық реттеу сүрактары казіргі дамып отырған әлемде өзектілікке ие болып отыр.

Тұтастай алғанда жүмыста берілген ережелерді талдау келесі корытындыларды жасаута мүмкіндік береді.

• Бүгінгі күнде мемлекеттердін қүқыктык мираскорлығы саласындағы мейлінше беделді актілер болып, 1978 ж шарттарға катысты мемлекеттердің қүқық мирасқорлығы туралы және 1983 ж мемлекеттік меншікке, мемлекеттік архивтерге және мемлекеттік қарыздарға қатысты мемлекеттердің күқық мирасқорлығы туралы Вена Конвенциялары табылады.
• Хлықаралык, күкыктык және ғылыми әдебиеттерді талдау мемлекеттердің күқық мираскорлығын-бір мемлекетті екінші бір мемлекеттің ауыстыруы нәтижесінде қүқықтар мен міндеттердің ауысуы деп анықтауға мүмкіндік береді. Қүқык мирасқорлығы ең алдымен, мемлекеттің тек бір элементінің территориясының ауысуымен байланысты.
• Қүқық мирасқорлығы институты шарттық қүқық үғымымен тығыз байланысты. Бірак, қүқык мирасқорлығы шарттық қүқықтан белгілі бір ауытқу болып табылатындықтан оның нормаларын анықтау қиынға соғады.
• Қүқық мирасқорлығының объектісі болып, ізашар-мемлекеттің халықаралық-қүқықтың қатынастары, оның халықаралық қүқыктык субъектісі ретінде қүқықтар мен міндеттері табылады.
• Мемлекеттік карыздарға катысты күкық мираскорлығы мәселесі тиісті екі жакты келісімдерді бекітумен байланысты. Бірак, бүгінде ол теорияда да, тәжірибеде де әлі толық реттелмеген.

Бүгінгі күнде халыкаралык кауымдастық халықаралык күқыктың маныздылығын тереңірек түсінуде. Осы ғасырдың сонгы он жылдығы БҰҰ-дың халықаралык қүкығының он жылдығы деп жарияланды. БҰҰ-ң түрғысын кабылдағаннан кейін өткен жылдардың ішінде әлемдік жүйе елеулі өзгерістерге үшырады, бірінші сатыға мемлекеттер мен халыктардың өзара байланыстылығын тереңдету нәтижесінде оның біртүтастығы көтерілді. Қалыптасқан жағдайларда сыртқы саясаттың көптеген мәселелері және ең алдымен үлттык және үлтаралық мүдделерінің ара қатынасы мәселесі жаңа жолмен шешілуі тиіс. Халықаралық күкықтың басты функциялардың бірі мемлекеттер мен халыкаралық кауымдастықтын. мүдделерін түтастай алғанда үйлестіру болып табылады. Қазіргі таңда халықаралық қауымдастықтың мүдделері мемлекеттің халықаралық түжырымдамасында, бейбітшілікпен қауіпсіздікті қамтамасыз ету, әлемдік экономиканы, ғылымды және техниканы дамыту, әлемдік жүйенің басқарылуының қазіргі заманға қол жеткізу үшін басты орынға ие болу керек. 1969 ж халыкаралык шарттар қүқығы туралы Вена конвенциясы  «халықаралык кауымдастык» терминін оны мемлекеттердің қауымдастығы реттінде анықтап бекітті. Бүгінгі күнгі де болашақ мыңжылдыкта халықаралық күкык халыкаралык қауымдастығының қүкығына айналды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚҮҚЫҚТЫҚ НОРМАТИВТІК АКТІЛЕР

 

1. Кониститутция Республики Казахстан А. 1995
2. Устав ООН. В кн. Международное право в документах. М., 1982
3. Венская конвенция о правопреемстве государств в отношении договоров 1978 года В кн. Международное право в документах. М.,1982.
4. Венская конвенция о правопреемстве государств в отношениигосударственной собственности, государственных архивов и государственных долгов 1983 года. В кн. Международное право в документах. М., 1995.
5. Алма-Атинская декларация об образовании СНГ (1991)
6. Соглашение 1966 г. между Великобританией и Венесуэлой, British Practice (1966)
7. Объединенные Нации Генеральная Ассамблея А/Соnf. 39/5 v. 1, 10 Febr. 1968, р. 16
8. Объединенные Нации Генеральная Ассамблея А/ Соnf. 39/5 v. 1, 10 Febr. 1968, р. 47

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. «ООН. Итоги. Тенденции. Перспективы (К 25-летию ОНН)» М.,1970
2. Международное право. Под ред. Г.В. Игнатенко. М.. 1995
3. Международное право. Под ред. Г.И. Тункина. М., 1994
4. Международное право. Под ред. И.И. Лукашк. М., 1996
5. Международное право. Под ред. М.А. Сарсембаева. Алматы., 1996
6. Международное право. Под ред. Ю.М. Колосова. М., 1995
7. Аваков М. М. правопреемство освободившихся государств
8. Алексеев С.С.  Общая  теория  социалистического  права,  вып.2., Свердловск 1964.

               9.Боярс Ю.Р. Вопросы гражданства в международном праве. М.,1986

10. 10. Броунли Я. Международное право. Пер. с англ. М., 1977

11.И.Бутенко А.П. Государство: его вчерашние и сегодняшние трактовки. М., 1993.

12. 12. Г. Гроций о праве войны и мира. М., 1956. с. 317.

ІЗ.Гаджиев К.С. Политическая наүка. М, 1995

14.Дурденевский В.Н. Главные правовые вопросы при образовании нового государства, «Вопросы теории и практикимеждународного права» М., 1959.

15. Захарова Н.В. Правопреемство государств. М., 1973
16. Левин Д.Б. наука международного права в конце XIX и в начале ХХвека. М., 1982
17. Международная правосубъектность (Некоторые вопросы теории).-М., 1991
18. Международное право. Под ред. Г.В. Игнатенко и Д.Д. Остапенко. М., 1978.
19. Мюллерсон Р.А. Соотношение международного и национального права. М., 1982
20. Назарбаев Н.А. «Казахстан 2030». Алматы., 1997.
21. 21. Некоторые вопросы правосубъектности и правопреемства в теории международного права. Ереван 1964
22. Новицкий И. Основы Римского гражданского права. М., 1960
23. Правопреемство Советского государства. М.,1961
24. 24. Сабанин А. Советская власть и международное право //Международная жизнь. 1922. №15
25. 25. Сарсенбаев М.А. Международно-правовые отношения государств Центральной Азии. Алматы, 1995