Инвестициялық жобаларды жоспарлау (ЖШС “BIRD” мысалында)

 

 

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 2

 

1. Инвестициялық жобаларды жоспарлаудың теориялық аспектілері. 7

1.1 Жоспарлардың мақсаттары, тағайындау және түрлері. 7

1.2 Инвестициялық цикл, оның құрылымы, мазмұны. Жобаларды әзірлеу кезеңдері.

1.3  Жоспарлаудың деңгейлері және жоспарлаудың түрлері.

 

2. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобалардың жоспарлауын талдау.

2.1. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды жоспарлау ролі.

2.2. ЖШС “BIRD” жалпы сипаттамасы. Қаржылық жағдайы.

 

3. Инвестициялық жобаны қаржыландыру жоспары (ЖШС BIRD мысалында)

3.1 Негізгі көрсеткіштерді есептеу және бағалау. Қаржылық жағдайы.

3.2. Жетілдіру жолдары.

 

Қорытынды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

    Мәселенің көкейтестігі және зерттелу дәрежесі. Ұлттық экономиканың тұрақты дамуының маңызды бір шартты инвестициялық қызметті жандандыру. Республиканың тиімді экономикалық дамуын көтеру, өндіріс көлемін көбейтуге жағдай жасайтын жобалар және әлеуметтік, инновациялық және өндірістік бағдарламаларды іске асыру және әзірлеу үздіксіз ұдайы өндірісті қамтамасыз ететін, елдің шаруашылығын инвестициясыз жұмыс істеуі мүмкін емес. Нарықтық қатынастар дамуының, мемлекеттік меншікті жекешелендіру, әміршілдік- жоспарлық экономиканың ыдырауы, өндіріс көлемінің қысқаруы, төлеуге кабілетсіз кәсіпорындар мен ұйымдар санының өсуі инвестициялық жобаларды басқару механизмін өзгертті, жалпы экономика және кәсіпорын бәсекелестік қабілеттін көтеру, экономикалық өсу негізі ретінде инвестициялық қызметтің сипатына және қарқына ықпал жасады.

    Жобаны басқаруда, өзіне жобаны жүзеге асыру процесінің барлығының ұйымдастырушылық басталуды іске асыратын жоспарлау ерекше орын алады. Жоспарлаудың мәні жобаның ұйым- қатысушылар арасындағы өзараәрекетті орнату, оларды орындау үшін қажет ресурстардың барлық түрін, тиімді әдістер мен тәсілдерді анықтау, жұмыстың бөлшектік кешенін анықтау негізінде оларды қанағаттандырудың мақсаттарымен тәсілдерін дәлелдеуден тұрады. Жоспарды әзірлеу бойынша қызмет жобалық циклдың барлық кезеңдерін қамтиды. Ол жоба қағидасын әзірлеу процессінде жоба- менеджердің қатысумен басталады, контракты ұсыныстарды құру, контрактіге отыру, жұмысты орындауды қосып, жобаны орындаудың стратегиялық шешімдер таңдау және оның бөлшектік әзірлеу кезінде жалғасады және жоба біткенде бітеді. Жоспарлау кезеңінде жобаны жүзеге асырудың барлық қажет параметрлері — ұзақтығы (жалпы, жеке кезеңдер және жұмыстар), еңбекті, материалды-техникалық және қаржы ресурстағы қажеттілік, шикізат, материалдар, құрамдас бөліктерін және технологиялық құрал-жабдықты жабдықтау мерзімі, жобалық, құрылыстық және басқа ұйымдарды тарту көлемі мен мерзімді анықтайды. Қабылданған шешімдер жобаны жүзеге асыруды белгіленген мерзімде минималды құнымен және ресурс шығындармен және жұмысты орындаудың жоғарғы сапасымен қамтамасыз ету керек.

    Жоспарлаудың негізгі мақсатты- жобаның соңғы нәтижесіне жетуді қамтамасыз ететін, жұмыс кешенін орындау үшін жобаның барлық қатысушыларын интеграциясы. Жоспарлау жобада қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз ететін басқа ұйымдастырушылық, технологиялық және экономикалық шешімдерді таңдау және ресурстарды үйлестіру, жұмыс және ұйымдар — қатысушылар арасында өзараәрекеттер параметрін және мақсатын анықтауды қарастыратын әрекеттер жиынтығын ұсынады.

    Дәстүр бойынша келесі жоспар жұйесі құрылған.

    Жобаларды басқару методологиясында келесі жоспар жүйесі қалыптасқан. Жобаның төрт фундаменталды басқару деңгейі бар:

      Концептуалды

      Стратегиялық

      Тактикалық өз кезегінде қосады:

• Ағымдағы
• Оперативті

    Әр деңгей үшін сәйкес жоспар әзірленуі керек.

    Концептуалды деңгейде жобаның міндеттері, мақсаттары анықталады, әр вариант үшін оң және теріс аспектілерді бағалаумен белгіленген нәтижелерге жету бойынша әрекеттің альтернативті варианттары қарастырылады, пәндік облысты суреттеуді, жұмыстың іріленген құрылымын және оның даму логикасын, негізгі елеулі кезең, ұзақтығының бастапқы бағалау, ресурстардың құны және қажеттілігі қоса жобаны жүзеге асырудың концептуалды бағыттары орнатылады.

    Стратегиялық жоспар анықтайды:

• Объектіні енгізу мерзімі, өндірістік қуатты, өнім шығару көлемімен сипаттайтын мақсатты кезең және негізгі елеулі кезең.
• Жұмыс кешенін бітіру мерзімін (нольдік цикл, каркастық монтаж және т.б), өнімді (құрал-жабдық) жабдықтау мерзімен, жұмыс майданын дайындау мерзімін сипаттайтын жобаның кезеңдері.
• Орындаушылар ұйымының кооперациясы.
• Квартал, жыл бойынша үйлестірілген материалдық, техникалық және қаржылық ресурстардағы қажеттілік.

     Осы деңгейде жоспардың негізгі арнаулығы,  жүзеге асырудың арадағы кезеңдерді жобаның сонғы мақсатына бағытталған бойынша логикалық тізуін көрсетеу. Стратегиялық жоспар тұрақты ішкі және сыртқы қоршауды, жобалық топ үшін фиксацияланған мақсатын орнатады және жобаның жалпы елестеуін қамтамасыз етеді.

    Жоба-менеджер инвестормен бірге жеке елеулі кезеңдерді жобаның біріңғай стратегиясына ұстастыру және осы жоспармен жобалық топты таныстырады. Сонымен қатар  осы деңгейде топтың бөлімшелері бойынша жұмысты Үйлестіруге көмектесетін аралық кезеңдерге назар аударылады. Топтың бөлімшелері аралық кезеңдерді орындау бойынша тапсырма алады және жоба тобының басқа мүшелеріне тәуелсіз өзінің жеке жұмысын жоспарлайды. Олар біледі жобаның әрі қарай орындалуын қамтамасыз ету үшін нақты мерзімге өз кезеңін орындауы тиіс.

    Тактикалық деңгейде:

• Ағымдағы жоспар- жұмыс кешенін орындау мерзімі, ресурстардағы қажеттілік айқындалады, жыл және квартал тілегіне әртүрлі ұйымдар — орындаушылар орындау үшін жауап беретін жұмыс саласы арасында айқын шекара орнатылады.
• Оперативті жоспар — жұмыс кешені бойынша тәулікке, аптаға, айға қатысушылардың тапсырмалары бөлшектенеді.

    Жоспарлар басқару функциясы бойынша бөлшектенуі мүмкін. Функционалдық жоспар жұмыстың әр кешеніне (дайындық жұмыстар, жобалық- іздеу, материалдар және құрал-жабдықпен жабдықтау, құрылыс, жүргізу кезеңі және өндірістік қуаттылықты игеру) немесе бір ұйыммен орындалатын жұмыс кешені әзірленеді.

    Жоба жұмысын қамту дәрежесі бойынша жоспарларды бөлу керек:

• Жинақтық, кешендік, басты (жобаның барлық жұмыстарына);
• Бөлшектік (жеке) қатысушыларды ұйымдастыру бойынша;
• Бөлшектік (жеке) жұмыстардың түрлері бойынша.

    Календарлық жоспардың типі жоспарлау мақсатына жоба өзгешілік және басқаруды ұйымдастыруға тәуелді таңдалады.

    Жоспарлау процесінің негізгі этаптары:

• Жобаның негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері және міндеттер мақсаттары, ұзақтығы және ресурстар, жобаның елеулі кезең және кезеңдері, орындалған жұмыстарының өзіндігі;
• Жобаның құрылымдылығы;
• Ұйымдастыру-технологиялық шешімдер;
• Жұмыс пакетінің желістік моделі;
• Басқа критериялар және ресурстарды колданудың сапалық критериясы және мерзімі бойынша оптимизация, жүзеге асуын бағалау;
• Ресурстағы қажеттілік;
• Жоспар пакеті бойынша құжаттар;
• Жоспарды және бюджетті бекіту;
• Орындаушыларға дейін жоспарлық тапсырманы жеткізу,
• Жоспарды бақылау үшін есептік құжаттаманы дайындау және бекіту. Жоба типі, құны және масштабына тәуелді жеке кезеңдерді әзірлеу тереңділігі және номенклатурасы өзгеруі мүмкін.

    Жоспарлау адам санасының ұлы жетістігі өмірде және өндірісте адамдардың мінез- құлқының табиғи және қажет элементті болады. Өзін өзі ұйымдастыру заттардың бастапқы қасиетті емес, дезұйымдастыру (хаос) сияқты және жоспарлаудан тұратын маңызды функциясы болатын басқарудың ерекше қамқорлығы. Сол үшін жоспарлауды ретсіздіктен реттікті құру және оның дәрежесін көтеру белгісіздікті төмендететін процессін жобалау ретінде қарастырады.

    Инвестициялық жобаларды жоспарлау тек мүмкін ғана емес, сонымен қатар кәсіпорынға өмірдей қажет. Нарық жоспарды басып тастамайды және жалпы жоққа шығармайды, тек кана оны негізінен кәсіпорынның және оның бірлестіктің бастапқы өндірістік звеносына көшіреді. Елде жоспарлауды қажет жалпы область толықтай нарықтық көрінбейтін реттеуші қолмен ауыстырылмайды. Кәсіпорын деңгейінде стратегиялық (ұзақмерзімді) өзін өзі жоспарлау ғана емес, әр бөлімше және жұмыс орны бойынша оперативті (ағымдағы) жоспарды бөлшектенген әзірлеу жүргізіледі. Календарлық жоспарда (айлық, декадалық, кварталдық, жартыжылдық) перспективті және ортажедел жоспармен қойылған, мақсаттармен міндеттер бөлшектеніп нақтыланады. Өндірістің календарлық жоспары тапсырыстар туралы мәліметтер, олардың материалды ресурспен қамтамасыздығы, өндірістік қуаттың жұктелу дәрежесі және әр тапсырысты орындау мерзімімен байланысты оларды қолдануды қосады. Сонымен қатар оларда бар қуаттылықты қайта құруға, құрал- жабдықты ауыстыруға, жұмысшыларды оқытуға және басқа шығындар қарастырады. Нарықтық жағдайда тұрақты кәсіпорын жоспарлаудың артықшылығын бәсекелестік күресте қең қолданады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Инвестициялық жобаларды жоспарлаудың теориялық аспектілері.

 

1.1 Жоспарлардың мақсаттары, тағайындау және түрлері.

    Инвестициялық жоба жеке міндеттер (қандай да бір мақсатқа жетуге көмектесу) шешуге тиісті емес, фирманың эканомикалық, техникалық және әлеуметтік алға басуға, оның бәсекелестік мәртебесін көтерудің қамтамасыз ету керек.

    Өндірістік ресурстарын инвестициялаудың жоғарыда көрсетілген мақсаттарын іске асыру кәсіпорынның инвестициялық бағдарламасы болатын біріңғай қаржыландырудың қайнар көзі және басқару органы, жалпы мақсаттары бар өзара байланысты инвестициялық жобалардың жиынтығын қалыптастыруды болжамдайды. Инвестициялық жоба – келешекте табыс алу мақсатымен нақты капиталын салуды болжамдайтын шаралар (іс). Инвестициялық жоба түсінігін кең және тар мағынасына тәсілдеме айыра білу қажеттілігін айтып кеткен жөн. Біздің көз карасымыз бойынша, кең мағынада инвестициялық жоба мақсаттарды қою, жоспарлау, орындау, басқару және талдауды болжамдайды. Тар мағынада инвестициялық жоба – бұл инвестициялық мақсатына жету бойынша әрекеттерді суреттейтін ұйымдастырушылық – құқықтық, есеп айырысу – қаржылық және сындарлық – технологиялық құжаттардың кешені.

 

Фирманың инвестициялық қызметы

Кәсіпорының дамуына инвестициялардың қайнар қөзі
Жеке				Қарыз
Амортиза-циялық төлемдер	Таза табыс	Құрылтай-шылардың жарналары	Басқада	Банктық несиелер	Облига- циялық заимдар	басқада

Кәсіпорынның бәсекелестік мәртебесі   (инвестицияның нәтижесі)

 

 

 

 

 

 

Қшкі инвестициялар				Сырқы инвестициялар
Құрал – жабдық тарды жаңарту. Жаңа техноло гиялар	Жаңа өнімді игеруды әзірлеу.	өндіріс тік қуатты көбейту	Басқалар	әлеуметтік инфрақұрылымның дамуы	Аралас өндірістің дамуы	өнімді өткізу жүйесінің дамуы

1ші сурет

 

    Оданда басқа, инвестициялық жобаларды басқару процесін тиімді ұйымдастыру мақсатымен, инвестициялық жобаларды одан тәуелді айыруды орынды деп санаймыз:

-сипатына қарай (мазмұны бойынша). Жобаның негізгі топтарын келесідей топтастыруға болады (1ші сурет). Осы топтастырудан басқа инвестициялық жобаны өндірістік кеңею (даму) жобасына және сауықтыру (санация) жобасына бөлген маңызды. Даму жобалары номенклатураны өзгертпей-ақ шығарылып жатқан өнімнің көлемін көбейту немесе жаңа өнімді өзгерту жолымен өндірістік бағдарламаны өзгертуге баәытталғын шараларды іске асыруды болжамдайды. Осы нәтижелер өндіріс факторына инвестициялар есебінен жету мүмкін. Инвестициялық бағдарлама болатын кәсіпорынның санация бойынша шара, каржылық сауықтыру бизнес-жоспарында көрсетеді. Әртүрлі топтардың инвестициялық жобасын экономикалық дәлелдеме қағидалары бірдей.

    -Масштабы. Кіші, ірі және мегажобалар бар. АҚШ-тағы фирмалардың тәжірибесінде, егер инвестиция 10-15 млн доллардан аспайтын болса, онда оны кіші жоба деп атайды. Бұл жобалар баскаруда жай және ұзақ емес. Мегажобалар өте жоғарғы кұнымен (1 млд доллардан көп), қиындығымен және ұзактығымен (5-7 жыл) ерекшелінеді. Осындай жобалар (бағдарламалар) әдетте үкіметпен немесе үлкен корпорациялармен іске асырылады. Жеке фирмалар оны іске қосарлас орындаушы ретінде қатыса алады/16/.

    -Ұзақтылығы. Қысқамерзімді жобалар (1жылға дейін) әзірлеуі біткен (немесе технология сатып алынған) жаңа техниқалық процесстерді игеру, құрал-жабдықпен және басқамен байланысты. Ғылыми-техникалық әзірлеу(жаңа өнімді игеру және әзірлеу, жаңа технология және басқа), қоскан жобалар негізінен ұзақмерзімді. Жобаларды іске асыру мерзімін қөбейту тәуекелдің өсуіне (жоба тозып қалу мүмкін) әкеледі.

    -Инвестициялық бағдарламаны қаржыландыратын және үйлестіретін басты ұйымның деңгейі. Халыкаралық жобалар экономикада және саясатта үлкен рольмен және масштабымен ерекшелінеді.

    Қазақстанның мемлекеттік инвестициялық жобалары (бағдарламалары) елдің аймақтары немесе салалардың маңызды мәселелерін шешуге икемделінген. Оларды іске асыру мемлекеттік бюджет қаражат есебінен толықтай немесе жартылай қаржыландыруды қарастырады.

    1999-2001 жылдарға мемлекеттік инвестициялар бағдарламасы қайтарымсыз негізінде республикалық бюджет қаражаты, сыртқы үкіметтік қарыздар мен гранттар, сонымен қатар үкімет кепілдемесі бойынша мемлекеттік емес сыртқы қарыздар есебінен қаржыландыруға жоспарланған 83 инвестициялық жобаларды біріктіреді. Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасының негізгі мақсатты басымдық инвестициялық жобалар және институционалды даму (техникалық көмек) жобаларды іске асыру және таңдау бойынша шаралар кешенін іске асыру. 2000-2002 жылдарға салалық басымдық анықтау 2030 жылға дейін Қазақстан Республикасының дамуының ұзақ мерзімді стратегия негізінде қүрылады.

    Әр жоба оның қиындығына және жұмыс көлеміне тәуелсіз идеяның пайда болу кезеңінен оны пайдалану мерзімінің аяғына дейін уақыт аралығын көрсететін барлық өмір циклының кезіндегі басқару объектісі болады. Жиі инвестициялық жобаның өмірлік циклі ақша ағымы бойынша аныкталады: бірінші инвестициядан табыстың соңғы түсуіне дейін. Экономикалық әдебиетте үш фаза ерекшеленеді (прединвестициялық, инвестициялық және жобаны пайдалану фазасы), осылардың әрқайсысы қезеңдерге бөлінген бірқатар стадиядан тұрады (1таблица)/19/.

    Жоспарлаудың негізгі мақсатты-жобаның соңғы нәтижелеріне жетуді қамтамасыз ететін жұмыс кешенін орындау үшін жобаның барлық қатысушыларының интеграциясы. Инвестициялық жобаны іске асыру жоспары қойылған міндеттемелерді шешу немесе жалпы мақсатқа жетуге бағытталған ғылыми-техникалық, өндірістік, ұйымдастырушылық және басқада шаралар взаимоувязанный тізімі, орындаушылармен ресурстар бойынша баланстандырылған, уақытта өрістетілген, бөлшектенген болу керек. Сонымен жоспар кімге, қандай міндеттер және міндеттері қандай уақытта шешуге нұсқау болады, сонымен қатар әр міндеттерге қандай ресурстар бөлу керек. Ол кешенді инвестициялық бағдарлама түрінде дайындалады.

    Инвестициялық жоспарларды әзірлеу бойынша қызмет жобалық басқарудың барлық қезеңдерін қамтиды: жоба қағидасының әзірлеуден ресурстарды шығындалу және күнтізбелік жоспарды орындау бақылауына дейін, жоспарлау процессінің негізгі кезеңдері біздің елестеуміз бойынша келесідей болу керек (2 сурет).

 

1 таблица

 

Инвестициялық жобаның циклының мазмұны

Кезең		Этап		Этаптың максаттары және мазмұны
1. Прединвестициондық фаза
1.1 Мүмкіншіліктерді зерттеу	инвестициялық жобаның идеясын нақтылау және талдау.  Инвестициялық ұсынысты қалыптастыру. Инвестициялық мүмкіншілікті және мүмкін болатын инвесторларды анықтау.		Жоба идеясын, оны жүзеге асыру мүмкін болатын нәтижелерін талқылау. Елде, аймақта, салада инвестициялық жағдайды талдау. Инвестициялық ұсыныс түрінде инвестициялық жобаның идеясын безендіру. Инвестициялық ұсынысқа потенциалды инвесторлардың назарын аудару.
1.2Жобаның технико-экономикалық дәлелдемесін дайындау	1.2.1 Бастапкы технико-экономикалық дәлелдеме (БТЭД). 1.2.2 Инвестициялық ұсынысты детальдік проработка. Инвестициялық жобаның технико-экономикалық дәлелдемесін дайындау және талдау.		Негізгі құжатты әзірлеудің бастапқы этапы-бизнес-жоспар. Мақсатты-технико-экономикалық дәлелдемені және бизнес-жоспарды әзірлеуге шығындардың мақсатқа сайлығын бағалау. Мазмұны: қажет ресурстарды және қүтілген нәтижелердің тәуекелін бағалау. Егер БТЭД инвестициялық ұсынысты оң бағаласа, онда оның бөлшектенген пысықтау жүргізіледі және ТЭД әзірленеді. Талдау негізінде жоба туралы қорытынды жасалады. Егер қорытынды оң, онда қажет болса бизнес-жоспар  әзірленеді
1.3 Бизнес-жоспарды әзірлеу, талдау және бағалау	1.3.1 Бизнес-жоспарды әзірлеу. 1.3.2 Инвесторлармен бизнес-жоспарды талқылау. 1.3.3 Бизнес-жоспарды нақтылау (пысықтау) 1.3.4 Инвестициялау туралы шешім қабылдау.		Оның объективтігі, жеке бөліктерін терең проработка, яғни инвестициялау нәтижелерінің белгісіздіктерін төмендету мақсатымен бағалау мақсатымен жүргізілетін маркетинг, қаржы, технология және басқада бойынша мамандармен бизнес-жоспарды талқылау. Прединвестициялық фаза нақты инвестормен жобаны қаржыландыру туралы шешім қабылдағаумен (немесе отказмен) аяқталады.
2. Инвестициялық фаза
2.1 жобаны жүзеге асыруды құқықтық дайындау	2.1.1 Келіссөздер жүргізу және контрактер және келісімдерге отыру. 2.1.2 Заңды тұлға құру (қажет болғанда)		Инвестициялық жобаны әзірлеу және жүзеге асырушы барлық қатысушылармен келісім дайындау және отыру. Соның ішінде: -несиелік келісімдерге отыру. -контрагенттік жұмыстар орындауға келісімге отыру. -құрал-жабдыққа тапсырысты орнату және баскада. Жобаның басшысын қою, оның мәртебесін анықтау.
2.2 Жобаның ғылыми-техникалық пысықтау*	2.2.1 Өндірісті техникалық дайындау. 2.2.2 Өндірісті ұйымдық дайындау.		Жаңа (инвестициялық) өнімге техникалық құжаттама дайындау.Өндіріс жоспарын әзірлеу. Жабдықтарды жеткізуге келісімге отыру. Жаңа құрал-жабдық орнату. Қайта жоспарлау. Өндірістік құрылымның және басқару құрылымның өзгеруі.
2.3 ФОССТИС (сұранысты қалыптастыру және өткізуді ынталандыру)**	2.3.1 Тауарөткізетін желісті қалыптастыру. 2.3.2 Жарнама. 2.3.3 Өткізу стратегиясын қалыптастыру.		Өнімді жабдықтауға келісімге отыру.Инвестициялық тауар бойынша баға саясатын өндіру.
2.4 Құрылыс***	2.4.1 Құрылыс құжаттамасын дайындау. 2.4.2 Құрылыс-орнату жұмыстары. 2.4.3 Қабылдау-өткізу   сынақ.		Этаптарды атына сәйкес.
3. Жобаны пайдалану фазасы. Есепке алу, бақылау, талдау. Өнімді өндіру

* Жаңа бұйымды өндіру және игеруді қосатын инвестициялық жобалар үшін.

** Өткізу нарығындағы өзгерістерді болжамдайтын инвестициялар жобалар үшін.

*** Жаңа құрылысты болжамдайтын инвестициялық жобалар үшін.

 

Инвестициялық жобаны жоспарлау процессінің негізгі этаптары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Сурет

 

Жоба қағидасының әзірлеу кезеңінде инвестициялық бағдарлама қалыптасады. Бұл үшін жоба мақсатына сандық нақтылау және жеке кезеңдер бойынша міндеттер (“мақсаттар ағашы”) жүргізіледі; ұйымдастырушылық-технологиялық шешімдерді таңдау; өнім-тематикалық әзірлеу (“жұмыс ағашы”) және жобаның негізгі параметрлерін есептеу. Инвестициялық жобаны іске асыруды жоспарлау кезеңінде күнтізбелік және ресурстік желілік үлгілері құрылады; ресурстағы қажеттілігі анықталады және жобаның іске асуын талдау. Жобаны іске асыру жүрісін бақылау кезеңінде тікелей орындаушылардың жоспарлық тапсырмасын орындау үстінде жүргізіледі және қажеттігінше жоспарды түзету.

    Жеке қезеңдерді әзірлеудің тереңділігі және номенклатурасы инвестициялық жобаның түріне және масштабына тәуелді өзгеруі мүмкін. Жоспарлау процессінде қабылданатын шешімдер белгіленген мерзімде минималды құнмен ресурстардың шығынымен және жұмысты орындаудың жоғарғы сапасы кезінде жобаны іске асыруды қамтамасыз ету керек. Қске асыру бағалаудың төрт типі бар: логикалық (уақыт кезінде жұмысты орыындаудың мүмкін тәртібіне логикалық шектеуді есепке алу), ресурстік (жоба орындалу уақыты әр кезде қолайлы немесе қолма-қол ресурстардың шектеуін есепке алу), қаржылық (ресурстың ерекше түрі ретінде ақша қаражатының оң балансты қамтамасыз ету), экономикалық (немесе уақыт, құн бойынша жұмыс кешенін оптимизациялау және оны орындаудың сапасы).

Соңғы уақытта тұрақты жүргізілетін басты, мақсаттық, стратегиялық және оперативті жоспарлау, сонымен қатар  қаржы мен нәтижені жалпыфирмалық жоспарлау ( 3 сурет). Жоспарлаудың бұл формасы кәсіпорын басшылығымен ерекше қөңіл бөлуді талап етеді.

 

Жалпыфирмалық жоспарлау шеңберінде жобаларды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 сурет

 

    Жоспарлау жүйесінің қағидасы шеңберінде инвестициялық жобалар тұрақты емес қайталанатын әрекеттер (шаралар, жұмыс) кешендік, біреселік тізбектілік уақытында шектелген, мақсаттқа бағдарланған болады.

    Жобаның спецификалық мәнінің сипатты келесілерді жатқызуға болады:

—   Шара құрылымның күрделігі, кешендігі және біреселігі

• Қаржы және мағыналы нәтижелердің өзіндік ерекшелігі
• Басталу және аяқталу мерзімінің міндеттілігі және уақытша мақсат
• Орындалудың тұрақсыздығы.

    Бір функционалды жобалар өзгешеленеді, мысалы жарнама науқанын, технологиялық әзірлеу, капиталдық жөндеу жүргізу және дайындау, кәсіпорын капиталын жоғарлату және көпфункционалдық жобалар, мысалы жаңа өнімді енгізу, ірі капиталдық салымдарды жүргізу және дайындау, басқа кәсіпорында капитал үлесін сатып алу, қайта ұйымдастыруды жүргізу.

    Жобаларды стратегиялық және оперативті сипаттағы жобаларға бөлуге болады. Стратегиялық сипаттағы жобалар кәсіпорынның басты мақсаттарын түзету және потенциалын өзгертумен (мысалы, жаңа кәсіпорындардың бірігу жобасы (тұтасу), жаңа өнімді әзірлеу немесе стратегиялық жоспарды әзірлеу) байланысты шаралар. Оперативтік сипаттағы жобалар кәсіпорын потенциалын өзгеруіне әкелмейтін ағымдық шараларға байланысты (мысалы, акционерлердің жылдық жиналысын өткізу және дайындалу немесе жарнама науқанын өткізу). Кейбір жобалар біруақытта стратегиялық және оперативті сипатта болу мүмкін.

    Біздің қөзқарасымыз бойынша, жобалық жоспарлау жобалар сипатынан тәуелсіз мазмұндық (продуктивті) мақсат, мерзім, экономикалық нәтиже және шығындарды жоспарлауды қосады, сонымен қатар оның қезеңдерінің жеке немесе жалпы жобалар бойынша жұмыс құрылымы. Жұмыс құрылымын жоспарлау, қамтиды:

• Жұмыс тізімін немесе олардың кешенін олар арасындағы өзарабайланысты анықтап құру.
• Жоба бойынша жұмыстарды жүргізу үшін қажет қуатпен уақыт параметрлерін есептеу.
• Мақсаттар, уақыт, шығын және табыс жобасына жататын бөл-шектік жоспарлау, қажет кезде өтімділік көрсеткіші.

 

    Көптеген өнеркәсіп салаларында, әсіресе капиталдық құрылыста жобаның пәні болады тапсырыс (контракт) орындаудың барлық процессі. Осы жағдайда жоба бойынша жұмыс құрылымын жоспарлау және жоспарлардың басқа түрлері (өндіріс, жабдықтау, қаржыландыру) бөлу мүмкін емес.

    Жобалық жоспаларудың ерекше формалары болатын басты мердігерлік үлгі және пайдалану үлгісі. Басты мердігер жоба үшін қатаң орнатылған баға, мерзім және сапа параметрлері шеңберінде, сонымен қатар өндірістік кешенді немесе құрылыс объектіні под ключ тыпсырушыға тапсыру үшін негізгі элементтері үшін өзіне жалпы жауапкершілікті қабылдайды. Пайдалану үлгісінде жоспарлау, құрылыс, объектінің техникалы және коммерциялық пайдалану үшін жауапкершілікті, сонымен қатар жобаны қаржыландыруды бір немесе бірнеше субъект өзіне қабылдайды. Осы жағдайда объектіні пайдалану және қаржыландыру мәселесі ұсынылған жобаны дәләлдеу кезенінде және оны іске асыру кезеңінде келіссөздер пәні болады.

    Жобалық жоспарлаудын монетарлық ықпалы жалпыфирмалық нәтижелер жоспарында және қаржылық жоспарда бейнеленеді. Ұзақ мерзімді жобаларды жоспарлаған кезде табысты және балансты нәтижесі жеке кезеңдерге есептеу мәселесі пайда болады.

    Жобаның қаржылық жоспарлау шеңберінде ликвидность мәселесі пайда болған кезде, жалпы кәсіпорын және жеке жобалар арасында тең ұстау мүмкіндігін іздеу қажет. Төлеу қабілетсіз болу мүмкін тек қана жеке жобалары емес, жалпыкәсіпорында болады. Бірақ, мысалы, жобаның капиталдық құрылыста немесе басқа жоба сиымды салаларда, қаржы – экономикалық көрсеткіштері жалпы кәсіпорындағы жағдайды анықтайды.

    Осы жағдайда, кәсіпорын параллелді бірнеше ірі жобаны іске асырып жатқанда, жеке жобалар бойынша негізгі ақпаратқа негізделген агрегатталған жобалық есептер жүргізу мақсаты орынды.

    Қазіргі кезде инвестициялық жобаларды жоспарлаудың синоним ретінде бизнес – жоспарлау кең таралу алды, бұл екі себеппен байланысты. Бірінші және маңыздысы кез келген кәсіпорын ірі жобаны өзі жеке каржылармен іске асыру қиын. Осы жағдайда бизнес- жоспар несие беруші ретінде шығатын немесе біріккен жобаға өз технологиясын немесе капиталын сала алатын потенциалды серіктестерді кәсіпорындардың жоспарын іске асыруға тартатын құрал ретінде шығады. Екінші себебі бизнес- жоспарды қызметі ішкіфирмалық жоспарлау құралы ретінде кең қолданылады.

    Бизнес- жоспарды құру бойынша сипаттама және отандық пен шетел оқу- құралдарында және осы мақсатқа арналған бағдарламалық өнімдерге көптігіне қарамастан, өткізілген бизнес-жоспарды талдау бизнес- жоспарды құрушылар әзірлеу процессінде қиындықтар басынан кешіреді. Келесі кешендік мәселелерді анықтауға болады.

    Бірінші мәселе “бизнес-жоспар” түсінігінін көптеген анықтамамен байланысты. Кездесетін анықтамаларды екі топқа бөлуге болады: Айқын емес және тікелей анықтамалар. Бизнес-жоспарды айқын емес формада оның орындайтын функциялар арқылы анықталады. Келесіді анықтамаларды кездестіруге болады: “бизнес-жоспар тоғыз функцияны атқарады…” /20/. Осы топ анықтамалар арасында ең сиымды бизнес-жоспар құру бойынша “Эрнст энд Янг” құралына сай “…бизнес-жоспар үш функцияны атқарады. Біріншіден, ол бизнесті жүргізу қағидасын әзірлеу үшін қолдануы мүмкін. Екіншіден, бизнес-жоспар белгілі бір кезеңде компания қызметінің нақты нәтижелерін бағалау кәсіпкердің құралы болады. Бизнес-жоспардың үшінші арналуы ақша құралдарын тарту қажеттілігін /21/. Тікелей анықтамаларда айқын формада “бизнес-жоспар” түсінігіні анықтама беруге тырысады. Осы типтың ең типтық кездесетін анықтамаларды әкелеміз: “идеяны басқа қызыққан адамдарға хабарлау құралы болады. Кәсіпорынды тиымды бақылау және басқаруға көмектесетін арнайы қолдануда болатын жұмыс құралы болады бизнес-жоспар” /22, 23, 24/; “ меншік формасына, кәсіпорын қызметінің саласына және масштабынан тәуелсіз қазіргі нарықтық экономиканың барлық облыстарында тәжірибе жүзінде кең қолданылатын басқарудың арнайы құралы болатын “бизнес-жоспар” /25, 26/. Сонымен айқын емес анықтамалар жекелікке назарды көп аударуды қажет етеді, түсініктің негізгі ойын шетте қалдырады.

    “бизнес-жоспар” түсінігін тікелей анықтауды талаптану өте нақты емес сипатта болады.

    Екінші мәселе бизнес-жоспардағы ақпаратты елестету құрулына көп тәсілдемемен байланысты. Осында атап кету керек бір қатар оқу-құралдарында бизнес-жоспардағы ақпаратты елестету үшін ұсынылатын айқын құрылымдық және жүйелігі жоқ, бөлімдерде ақпараттың дәләлденбеген логикалық қиылысуының болуы.

    ‡шінші мәселе бизнес-жоспарды әзірлеу әдістерінің регламенттеуіның жоқтығынан тұрады, бұл әзірлеу әдістерді қолдану, тапсырманы барабар емес қою кезінде жиі қателерге әкеліп соғады. Талдау көрсеткендей, инвестициялық жобаның экономикалық тиімділігін талдаған кезде жиі қателер болады. Мысалы, көптеген бизнес-жоспар әзірлеушілер инвестицияның экономикалық тиімділік критерия ретінде таза дисконтталған табыс көрсеткіші қолданылады (NPV), ақша ағымдарын дисконттау нормасы ретінде жалпы экономикалық бойынша орташа инвестициялық тәуекелге бағдарланған ұзақ мерзімді қарыздар бойынша орташаландырылғын банктік қойылымдар таңдалады, бұл нақты жобаның инвестициялық тәуекел дәрежесін толықтай көрсетпейді. Пайдалылықтың ішкі нормасы (IRR) көрсеткішін қолдану өте көп таралған. Жобамен басты болатын, ақша қаражатының таза ағыны өз белгісін бір реттен көп ауыстырса (бұл мысалы, оның өмір циклін өндірістік фазасы жобасына қосымша инвестициялау кезінде болуы мүмкін), IRR анықтамасы (NPV нөльге тең болғанда дисконттау нормасы) NPV (D) =0, D – дисконттау мөлшері теңдеуінен IRR бір мағынасы көп.

    Біздің көзқарасымыз бойынша түсінігін анықтау кезінде бизнес- жоспар жобалау процессімен – жобаны іске асыру және дайындау процессінен, “іс, қызмет, шаралар, нақты мақсаттарға (нақты нәтижелерге) жетуді қамтамасыз ететін әрекеттер кешенін іске асыруын ұсынатын” тығыз байланыста болу керек предпосылкадан шығу керек /27/.

    Сонымен бизнес-жоспар инвестициялық жобалардын бір құралы болады деген қортындыға келеміз. Инвестициялық жобалар бойынша UNIDO /28/ оқу-құралындағы анықтама бойынша прединвестициялық фаза өзі төрт стадияны қосады; мүмкіншіліктерді зерттеу, жоба алды зерттеу, технико-экономикалық зерттеулер, инвестициялау тұралы шешім қабылдау.

    Жоғарыдағы анықтамаларды көрсетілгендей, прединвестициялық фазаның бірінші үш стадиысы бизнес-жоспарды құру және әзірлеу процесске кіретін және шығатын ақпарат құрылымы бойынша қосады. Сонымен бизнес- жоспар жобаға инвестициялау тұралы шешім қабылдау үшін ақпаратты дайындау мақсатымен оны әзірлеу прединвестициялық фаза жүрісінде жоба бойынша жұмыс жүргізудің нәтижесін нысандандырылған сипатты елестетеді.

 

1.2 Инвестициялық цикл, оның құрылымы, мазмұны. Жобаларды әзірлеу кезеңдері.

    Инвестициялық жобаны өмірге әкелу және әзірлеу бірінші кезекте өндірістік бағыттағы, ұзақ кезең уакытында орындалуы  идеядан басталып оның материалдық іске асыруға дейін кез-келген жоба оның асыруынсыз маңызды емес.

    Жоспарлы экономикада капиталдық салым объектісінін жұмысты бітіру оның күрылыс бойынша жүмысты бітіру болып саналады-пайдалануға енгізу және нәтижелерді пайдалану мысалы, (өнеркәсіптік өндірістің 2-ші жылы).Бірақ нарықтық катынастар экономикасында объектіні пайдалану уакытынан елеулі дәрежеде тәуелді, оны таратуға дейін жоба бойынша жалпы шығындар және оның жұмыс істеуден түсетін табыстар (түсімдер).

    Нарықтық көрсеткіштер көмегімен инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау негізінде жүмыстың накты басы мен аяғын білу қажет. Зерттеушілер, ғалымдар, жобалаушылар үшін жобаның басты идеясынан тууы мүмкін, іскер адамдар (бизнесмендер) үшін – оның орындалуына бастапқы ақша каражаттарын салу.

    Жобаны қаржыландырушы инвесторды оның орындалу процесі қызықтырмайды, оны іске асырудан алатын табыс қызықтырады; Жобада жеке жұмыстарды орындаушы болып қатысатын ұйымдарға — оның бітуі. Жеке жобалар үшін оның біту мезеті қаржыландыруды тоқтату, қойылған нәтижеге жету, жобалық қуатты толықтай игеру, пайдаланудан объектіні шығару  және  тағы да басқа болуы мүмкін. Жоба бойынша жұмыстардың басталуы және бітуі құжаттармен растануы керек.

    Жобаны жүзеге асыра бастаумен және оны тарату арасындағы уақыт кезеңін  инвестициялық цикл деп аталады. Ол жоба бойынша жүмыстарды қаржыландыру мәселерін талдау үшін, қажет шешімдерді қабылдау үшін қажет және сатыларға (фазаларға, этаптарға) бөлінеді. Тәжірибеде сондай инвестициялық циклдердің бөлінуі әртүрлі бөлінуі мүмкін. Ондай дамудың ыктимал бағыттарын бағалау мүмкіншіліктері ұсыну және онын елеулі өзгергенде өткен кезде жобалау объектісінің  жағдайында кейбір маңызды кезеңдерін белгіленген  жагдайында  жасауға рұқсат ету маңызды.

    Жобаны жүзеге асыру оны өткізу, технико-экономикалық негіздемелік және жұмыс жобаны әзірлеу, контрактілерді жасау, қаржыландыруды ұйымдастыру, ресурспен қамтамасыз ету, объектіні пайдалануга беру және құрылыспен байланысты шаралар нақты жиынтығымен орындалуын талап етеді. Сол үшін әр бөлінген стадия өз негізінде келесі деңгейден сатыға бөлінеді.

    Осылай инвестициялық кезеңнің үш сатыға (фазаға) бөліп қарастырады, осылардың әрқайсысы  өз мақсаттары мен міндеттері бар:инвестия алды  (прединвестиционная)- бұл инвестициялық жобаны қабылдау туралы бастапқы зерттеулерден қорытынды шешімге дейін; инвестициялық –жобалау, келісім шарт немесе  контракт жасау, құрылысқа мердігерлік; және өндірістік – кәсіпорын (объекті) шаруашылық  қызметтінің сатысы. Осынын әрқайсысы өз кезегінде кезеңдерге, өз мақсаттарына, өткізу әдістеріне және механизмдері бар кезеңдерге бөлінеді. Инвестициялық алдыңғы (прединвестиционная) және инвестициялық сатысының инвестициялық жобалау облысына жатады, ал өндірістік  арнайы ұйымдастыру-басқару пәндері (еңбекті және өндірісті ұйымдастыру, жоспарлау, қаржыландыру, талдау, менеджмент және тағы да  баска) зерттеу облысына жатады.

    Жобаның инвестиция алдындағы сатысында (сурет 1.1) жобалаудың келешек объектісінің мүмкіншіліктері зерттеледі. Кәсіпорын (фирма-инвестор, жобаны ұйымдастырушы) инвестициялар туралы бастапқы шешім қабылдайды және жетекші (басшы, салынып жатқан объектіның директоры) таңдайды (тағайындайды). Жобаны жүзеге асырудың әртүрлі варианттарын зерттеу, оның технико- экономикалық дәлелдеу және тиімділігін бағалау кәсіпорынын өз күштерімен орындалуы мүмкін, сондай-ақ арнайы мекемелер, мысалы жобалық, сәулеттік, құрылыс- кеңесшілік және тағы да баска.

    Жағдайдың қалыпты топталы негізінде индустриалды дамыған елдерде жобаның инвестиция алдындағы сатысын  орындауға шығындар  жоба құнының 1,5-5,5% құрайды, сондай-ақ инвестициялық мүмкіншілікті  қалыптастыруға (замысл, жоба идеясы) –0,2-1,0, инвестицияны дәлелдеуге-0,25-1,5, үлкен емес жобалар  үшін технико-экономикалық  зерттеулер үшін-1,0-3,0 және  ірі көлемдегілер үшін-0,2-1,2%.

    Жобаның бастапқы сатыларында жұмыстың келесі сатысында мүмкін болатын тәуекелді және күтпеген жағдайлардан жалтыру қажет, қойылған нәтижелерге ең экономикалық жол табу керек; жобаның тиімділігін бағалау және оның бизнес-жоспарын әзірлеу. Сондай-ақ және уақытында токтай білу, ягни нәтижесі біз күткендей емес, инвестиция жұмсалған кезде емес, жұмыс басында тиімді емес жобадан бас тарту  орындылығын негіздейтін қағиданы ұстану керек.

    Жобаны бағалау және оны инвестициялау туралы шешім қабылдау кезінде сараптау жүргізу маңызды. Мемлекеттік кешенді сараптау тиісті үкімет кепілдігі бойынша шетел несилерін тартумен іске асыратын; қолданыстағы заңдылық бойынша мемлекеттік қолдауды талап етететін; республикалық бюджеттің қаржысының қатысуымен немесе есебінен  жүргізілетін инвестициялык жобалар және бағдарламалар (технико-экономикалық дәлелдеу, бизнес-жоспар) жатады.

Ведомствадан тыс бақылау қорытындысы белгіленген құрылыстың экономикалық орындылығын және шаруашылық қажеттілігі туралы, ұсынылған шешімдер қала құрылысының санитарлық-гигиеналық және әлеуметтік талаптарға сәйкестігі туралы,  сонымен қатар табиғи ресурстарды рационалды қолдану, қоршаған ортаны  ластаудың алдын алу, авариялық жағдайды ескерту және оның зардабын жою туралы тұжырым мазмұны болуы керек. Министірлік (ведомствалық) қортындысы инвестициялық жобаны жүзеге асыру орындылығын, құрал-жабдық осы кәсіпорындағы жобаны іске асырудың техникалық мүмкіндіктері, сапалы және бағалық сипаттар бойынша өнімнің (қызмет) бәсекелестік қабілетті туралы қортындылар, сонымен катар белгіленген көлемде (масштабта) оны іске асырудың мүмкіншіліктері туралы қорытындылар болуы тиіс.

 

Инвестиция алдындағы кезењ.

Технико- экономикалық дәлелдеу (ТЭД).

Бар альтернативаларды шолып бастапкы дәлелдеу.

                                                                                                                     .

 

	Жобаны (жұмыс құжаты) әзірлеу, келісу және бекіту.

		Инвестиция туралы шешім қабылдау және жобаны бағалау.

 

    Кұжаттарды экономикалық, техникалық, қаржылык және әлеуметтік аспектілерді бағалау қорытындысы бар эксперттік тұжырым дайындалуы, сонымен қатар оны іске асыру және инвестицияда мемлекеттің қатысуы, мемлекеттік қолдау көрсету туралы орындылығынын қортындысы. Мемлекеттік кешенді экспертизаны өткен жобалар, инвестициялык жобалар және бағдарламалар деректер банкінде тіркеледі.

    1.1. сурет көрсеткендей, инвестиция  алды сатысы бірнеше бөліктерге  талданады  1) жобаны іске асырудың мүмкіншіліктері, 2) жалпы мүмкіншіліктер (макротәсілдеме)  және   3)нақты жобаның мүмкіншіліктері (микротәсілдеме), сонымен қатар дәлелдемені дайындау- қосалкы (функционалдық) зерттеулердің бастапқы дәлелдемесі, техникалық-экономикалы дәлелдеме оны  келісімі және бекітуі, іс-құжаттарды әзірлеу; инвестиция туралы шешім қабылдау және жобаны бағалау-бағалау есеп беру, инвестициялық жобаларды қабылдау.

    Инвестиция туралы қортынды шешім қабылдау техникалық-экономикалық дәлелдеме орындалғаннан кейін мүмкін, бірақ бұл ұзақ және қымбат процесс. Сол үшін жобаға ірі қаржыларды салардың алдында бастапқы технико-экономикалық дәлелдеме көмегімен оның идеясын бағалау керек. Оның максаты-альтернативалық жобаларды анықтау, іске асырудың мүмкіншіліктерін тексеру, сонымен қатар нарықты талдау және терең зерттеу, лабораториялық және тәжірибиелік өнеркәсіптік зерттеулер. Инвестор үшін жобаның идеясы жеткілікті тартымды  немесе қабілетсіз ретінде анықталуы керек.

    Бастапқы технико-экономикалық дәлелдеме келесі схема бойынша орындалуды ұсынады:

    1.Резюме-бастапқы технико-экономикалық дәлелдеме қарастырылады, барлық негізгі сұрақтарға қысқаша шолу.

    2.Жобаның тарихы және алғышарттары, демеушілер, орындалған зерттеулердің құны.

    3.Нарықты талдау және маркетинг концепциясы: жобаның стратегиясынын және мақсатының, негізгі идеясын анықтау; сұраныс және нарық; маркетинг және өткізуді ынталандыруға кеткен болжамды шығындар және сату болжамы; өндірістік бағдарлама.

    4.Материалдық ресурстар-шикізат және материалды,басқа ресурстардағы әрбір түрінде жақын қажеттілік, олардың құны.

    5.Инвестициялау объектінің орналасқан жері, участігі және қоршаған орта.

 

 

 

 

 

		5 сурет  Жобаныњ инвестициялық сатысының үлгілік схемасы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    6.Жобалық-конструкторлық жұмыстар: жобалық қуаттығын есептеу, оның сатуға сәйкестігі, технология және құрал-жабдық, азаматтық құрылыс және тағыда баска.

    7.Ұйымдастыру және жүк құжат шығындары: жалпы басқарушылық, өндіріс, сату, әкімшілік , болжамдалған жүк құжат шығындары (жалпы заводтық, әкімшілік, қаржылық).

    8.Еңбек ресурстары: олардағы қажеттілік және оларды жабу, төлеу.

    9.Қаржылық талдау және инвестиция: толықтай инвестициялық шығындар, жобаны қаржыландыру, өндірістік шығындар, тиімділікті бағалау, шығындармен пайданы экономикалық талдау.

    Іске асырылып жатқан жобаның орындылығы туралы шешім қабылдау алдында өмір цикл кезеңінде пайда болатын оның барлық аспектілерін қарастыру керек. Бұл салынған қаражаттарды тез қайтарымды, бірақ жобаларды және уақытта тиімді емес баяу өтімді, бірақ маңызды ұзақмерзімді пайда әкелетін жобаларды жалтыру рұқсат етеді.

    Жобаның тиімділігін бағалаған кезде оның критериясы бойынша анық анықтау керек. Мысалы, қандай жобаға таңдауыңды беру қажет, егер біреуінің бағалау көрсеткіштері басқасына қарағанда жақсы, ал басқалары- басқасында? Не маңызды- пайданың ішкі нормасының жоғары болуы немесе бір жобаның таза келтірілген құны немесе басқасының үлкен емес тәуекелі? Шешім қабылдаған кезде саналы түйісу  басқару керек және нақты зардаптарды ескеру қажет.

    Жобаның екінші инвестициялық сатысы (1.2 сурет) жобалау ұйымын таңдау, жобалық сызуларды және объектінің моделін дайындау, құнды нақтылап есептеу, жобалық және құрылыс жұмыстарының бастапқы жоспары, бөлшектік сызулар және айрықшалау, құрылыс алаңдарының схемасын және тағы да басқаларды өзіне біріктіреді. Осы сатының негізгі мердігері және қосалқы мердігер анықталады, төлемдер жоспары бекітледі, қосалқы мердігерлер және жеткізушілерге төлеу үшін қысқа мерзімді қарыз ресімдеу. Инвестициялық сатыда жасалынатын көпварианттық есептеулер нақты жобаны таңдауға, оның технологиясын және құрал-жабдық, құрылысты ұйымдастыруды (жаңа техниканы өндіру және т.б.) таңдауға мүмкіншілік береді. Осы сатыда қабылданатын шешімдер өндірістік қорлардың және тұтастай объектінің тиімділігін және құрылымын, техникалық деңгейін көбінесе алдын-ала аныкталады. Бөлшекті жобалау процессі кезінде, құрал-жабдық таңдағанда, құрылыс мерзімін жобалауда жобаны іске асыру кезеңдері тездету үшін алғышарт құрылады, қажетті соңғы нәтижелерді қамтамасыз ету мақсатымен шығындарды оңтайландыру. Қабылданған шешімнен жобаны іске асыру (жаңа құрылыс, қайта құру, жаңарту) шығындары ғана тәуелді емес, сонымен қатар оны эксплуатациялау шығындары (істегі объектінің шаруашылық қызметін қосатын инвестициялық жобаның үшінші сатысы).

    Жобалау процессін формалды тұрде екі этапқа бөлуге болады: Жоба алды (тапсырыс берушінің қаржылық мүмкіншіліктерін және қажеттілікті ескеріп шығындар сметасының бастапқы бағалау жүргізіледі және объектінің тиімділігін көтеру және ресурстарды экономдауға мүмкіндік

Туғызатын ең рационалды технологиялық және техникалық шешімдер таңдау) және тікелей жобалау. Тікелей жобалауда екі сатыдан тұрады-бастапқы ( кейде оны форжоба немесе аванжоба деп атайды) және қорытынды жоба. Әр кезеңде келешектегі объектінің сметасы нақтыланады.

    Жобалау процессінде келешектегі объектінің негізгі сұрактары шешіледі оның өзінің жүктелген міндеттіне сәйкестігі, прогрессивті эксплуатациялық талаптар, қысқа мерзімде еңбектің материалдық және ақша қаражаттардың ең аз шығындармен орындалуы. Кәсіпорынның жобаны әзірлеудің отандық тәжірибесі келесі бөлімдерден тұрады: жалпы түсініктеме жазылымы, технико-экономикалық бөлім, негізгі жоспар, техникалық процесстерді автоматтандыру бойынша бөліммен бірге технологиялық бөлімі, өндірісті басқару жүйесі мен еңбекті ұйымдастыру, сметалық құжаттар, тұрғын-азаматтық құрылыс және т.б. Осылардың әрқайсысы мәнінің текстің баяндама есептеулер нәтижесін және қажет графикалық материалдар бар. Өнеркәсіптің жеке салалары үшін олардың техникалық жобаның бөлімін (тарау) ерекшелігімен өзгеруі мүмкін. Бұл өзгертулер осы сала үшін нормативті құжаттармен бекітілген. Бірақ, салалык ерекшеліктерінен тәуелсіз, жобаның құрылымдық бөлігі осылардың әрқайсысы үшін жалпы міндетті сұрақтары бар. Жобалау кезінде типтік жобалар қолданылады, ал егер олардың жоқ болуында-ұксастық объектінің ең экономды жобасы.

    Келешектегі объектінің құрылысы (қайта құру) орнын, оның архитектуралық, жоспарлық және конструктивті шешімі, кадрды, құрылыс және басқа материалдардағы машиналарды және құрал-жабдықта, ақша қаражаттарындағы қажеттілікті анықтайтын құжаттар кешенін  жоспарлы-сметалык құжат деп аталады. Ол инвестициялық объектілерінің жоспарлаудың барлық сатысында құрылады. Инвестициялық шаруашылық қажеттілігі және  экономикалық орындылығын растайтын құжат болып технико-экономикалық дәлелдеме болады.

    Инвестициялық жобаның үстінде жұмыстар сатыда (әр этапта) оның кұндық бағалау орындалады. Шетел тәжірибиесінде ең аз дегенде төрт түрі бар және оның дәлдік деңгейі жобаны әзірлеу тәртібенде өседі. Сонымен, жобаны іске асырудың инвестициялық мүмкіншіліктерін зерттеуде бастапқы құндық бағалау жүргізіледі, оның ұйғарымды қателерін 25-40% тең.

    Техникалық-экономикалық дәлелдемемен әзірлеу сатысында жоспарланған шығындар қаржыландыру мүмкіншілігімен салыстыру мақсаты бар бастапқы немесе факторлық бағалау орындалады, оның ұйғарымды қателік 15-20%. Жұмыстың жобалау сатысында (жобалау құжаттарының мемлекеттік стандарттар жүйесіне сәйкес құрылыс пен ғимараттар салу үшін жұмыс құжаттарын әзірлеу) жұмысты қаржыландыруды дайындау үшін тағайындау алдында приближенная бағалау жүргізіледі, осындай бағалаудың ұйғарымды қателік 10-15%. Сату жүргізу және дайындау үшін (бөлшектік жобалаудың бітіру сатысында, келісім жасалады) қортынды баға ұйғарымды қате 5-6% жасалады. Сонымен қатар инвестициялық процесстің іске асыру және әзірлеудің әр сатысында жобаның экономикалық тиімділігіне негізделген, оның пайдалылығы талданады, басқаша айтқанда алынған (болжалған) нәтижелер (пайда) шығындармен салыстыруға ұсынатын жобаның талдау жүргізіледі.

    Еске сақтау керек, инвестиция алдындағы және инвестициялық кезінде жіберілген қателер және жаңсақтық (мысалы, құрылыс-монтаж жұмыстар жүргізгенде, техника колданған нәтижесінде, құрал-жабдықты қолданғанда, білікті персоналдық, шикізат  пен материалдардың, басқа ресурстардың жетіспеуі кезінде пайда болатын мәселелер), өндірістік сатысында көрінеді, яғни, өнімнің өткізгеннен пайда (табыс) және өндіріс шығындары болжамдық тікелей тәуелділікке. Егер осындай болжамдар қате болса, жобаның технико-экономикалық дәлелдеме орындалу мүмкін (немесе толықтай орындалмайды) бұл түзетулерді қажет етеді.

 

1.3  Жоспарлаудың деңгейлері және жоспарлаудың түрлері.

 

    Жоспарлау процессі жұмыс көлемі бекіткеннен бұрын басталады және жобаны жүзеге асыру және өзгертулер еңгізген жүрісінде жалғасады. Жобаның өмірлік циклының әр фазасы оған әдістемелер құралдармен тән жоспарлаудың нақты түрін қарастырады.

    Жоспарлау өзімен циклдік процесс болады. Ол ең жалпы мақсаттарын анықтаудан басталып, қойылған мақсаттарға жету үшін қашан, қалай және жұмыстарды орындалу керекті детальдік сипаттауына жылжиды. Жобаның қағиғадан бітіруге жылжу шамасына қарай жұмыс жүрісіне әсер ететін, жағдайлар туралы қосалқы ақпараттар пайда болады. Жоспарлаудың құралдарын қолдану және жобаны басқару команда мүшелеріне мәселені анық суреттеуге және жоба бойынша өзгертулерді тиымды бақылауға жағдай жасайды.

    Жобаны жоспарлауды әр түрлі кезеңдерінде және деңгейлерде қолданылатын жоспарлардың нақты құрылымы, жобаны жүзеге асырып жатқан ұйымда және салада қабылданған тәсілдемеге және стандарттарға тәуелді. Мысалы, құрылыс индустриясында жобалық құжаттарға тапсырушымен қойылған және орындаушылармен детальдалған сметалық құжаттама, объектінің құрылыстық бас жоспары, объектіні тұрғызудың ұйымдастырушылық – технологиялық үлгісі, жұмысты орындау графигі және объектінің құрылыс материалдарының түсуі кіреді.

    Жұмыстардың календарлық графиктер негізіндегі өнеркәсіптік жобалардың конструкторлық құжаттамасы жатыр, ақпараттық жобаларда – жүйелік спецификациясы.

    Жобаны басқару денгейдегі жалпы түрде жоспардың келесі түрлерін бөліп көрсетуге болады:

• Концептуалдық жоспар
• Жобаны жүзеге асырудың стратегиялық жоспары
• Тактикалық (детальдық) жоспарлар.

    Атап кеткен жөн, ұйымның әр түрлі басқару деңгейлері осы жоспарларды әзірлеуге әр түрлі дережеде қамтылған.

    Жобаның жоспарын әзірлеу үшін көру мәліметтер болады:

Келісімдік талаптар

Қолайлы ресурстарды суреттеу

Бағалау және құн үлгісі

Ұқсас әзерлеу бойынша құжаттама

    Циклдың негізгі қадамдары 5 ші суретте көрсетілген. Байқауға болатын, әр қадам жетекшілер үшін кейбір қорытындылған сұрақтарға жауапты қажеттілігін ұйғарады.

Таблица   2

 

Календарлық жоспарлау кезіндегі қадамдар последовательность

 

Қадам	Қадамның мазмұндық мәні
Жобаның қағидасын және мақсатын әзірлеу	Неге?
Жұмысты бөлу құрылымыды құру	Не?
Жұмысты бөлу құрылымыды құру. Жауаптыларды бекіту	Кім?
Жүзеге асыру стратегиясын әзірлеу. Негізгі вехтарды анықтау	Қалай?
Желістік үлгілерді әзірлеу	Қалай?
Календарлык жоспарлаудың әдістемесі бойынша календарлык графиктың есептелуі	Кашан? Мінсіз мерзім
Ресурстарға шектеуді есептеумен календарлық графикті есептеу	Қашан? Нақты мерзімдер
Құндық ақпаратты талдау. Қаржылық жоспарды әзірлеу	Бұл қанша тұрады?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 ші сурет. Жобаның календарлық жоспарлау процессі.

 

    Жоспарлау процессінің аталған негізгі қадамдарынан басқа, жобаның жетекшісі жобаны басқару процесін тәуекел және ықтималдықтар ұқсастығын жүргізуді анықтау қажет; өзгерістерді басқару жоспарларын қалыптастыру, оңтайландыру, шолу, мақұлдау және жобаның жоспарын құжаттау процедурасын ұйымдастыру.

    Жоспарлау бойынша жұмыс және календардық жоспарларды бақылау жоба жоспарын дайын болғанда жоспарлау сатысын бітуімен бітпейді. Жоспарды бекітуге қажет процедураларды орындалғаннан кейін оны орындау сатысы басталады және бықылауға қажет әдістер мен аспаптарды қолдана бастайды.

    Жоба бойынша жұмыстың жүрісі бойынша нақты мәлімет түсе бастағаннан кейін, менеджерде жоспармен жұмыстың нақты жүрісін салыстыру, маңызды алшақтыларды анықтау және қажеттілік шамасында жоспарды жаңарту жүргізу қажеттілігін пайда болады. Жетілген нәтижелерді талдауға негізделген жоспарлау әдістемесі қажет бағалауды алу мүмкіншілігін қамтамасыз етеді. Жобаның кез-келген сатысында жоспардың маңыздылық процедурасы жоба туралы елестеуді өзгеру және оны орындау жағдайынан шыға жұмыс кешенің жаңа нұсқалардың тудыру үшін  ЖБҚ әзірлеуден бастап жоспарлаудың барлық негізгі қадамдарын қамтуы мүмкін.

    Жұмысты бөлу құрылымы (ЖБҚ) құру жобаны жоспарлаудың бірінші қадамы. ЖБҚ жобаның жоспары және әдетте функционалдық айрықшалау немесе жұмысты суреттеу түрінде ұсынылған, тапсырушының қажеттілігі арасындағы байланысты орнатады.

    Жоспарлау бойынша жұмыстың басында ЖБҚ құру менеджерге мүмкіншілік үсынады:

• Жобадағы әр нақты мақсат қандай жұмыстар есебінен жетуді түсіндіру;
• Жобаның жоспарында барлық мақсаттар бейнеленгенін тексеру;
• Есептің тиімді құрылымын көру;
• Желісте және календарлық жоспарда анық белгіленген болатын негізгі нәтижелерін бөлшектенуіне сәйкесінше деңгейде көрсету:
• Негізгі нәтижелерді жету үшін жауапты менеджерді көрсету және барлық нәтижелерге жету бақылнып отыруына кепілдік беру;
• Жобаны орындау бойынша жалпы жұмыс контекстінде команда мүшелеріне олардің рөлін түсінуін қамтамасыз ету.

    ЖБҚ әзірлеу кезінде ең маңызды жұмыс графигін, құнын, ресурстардың және бітіру мерзімін қорытындылау үшін ақпараттық басқарушылық жүйеде нәтижелерді суреттеу және орындалған жұмыс тұралы ақпарат жинау процедурасын тиімді қолдауға мүмкіндік беретін жобаның иерерхиялық құрылымын құрылу болады.

    Байланысты ұйымдастыру үшін негізі ретінде ЖБҚ тиімді графикалық технология болады. Ақпараттық басқарушылық жүйе үшін негіз ретінде ЖБҚ сәйкес деңгейдің басшыларымен қарастыру үшін жұмыстың графигі және бітіру мерзімі, ресурстар және құн бойынша ақпаратты корытындылауды етеді.

    ЖБҚ құруға бірнеше тәсілдемелер бар. Жобаның бөлу құралымы нақты жобаларға қолданбалы бөлінуде санауға болады:

• Жоба өнімінің компонентері
• Қызметінің функционалдық элементтері
• Жобаның өмірлік циклдың элементтері
• Ұйымдастырушылық құрылымның элементтері

    ЖБҚ жоба бойынша қызметтің негізгі элементтерінің өзара тәуелділігі және құрылымның команда мүшелерімен түсіну үшін негізі болады. Бірақ жұмыс орындалу мүмкін тек ұйым немесе жеке адамдардың келісімділік процессінде. Ұйымның құрымдылық ұлгісі (ҰҚҰ) және жауапкершілік матрицасы күшті команда құруда менеджерге көмектесуге бейімделген, екі аспапты болады.

    Желістік үлгі жұмыстардың және вех календарлық графиктерді әзірлеу негізі болады. Желістік жоспарлау процессі барлық қызмет жұмыс кешені тұрінде суреттеледі немесе олар арасында нақты өзара байланысты міндеттемені болжамдайды. Желістік графикті талдау және есептеу үшін “сын жол әдісі процедурусы” атпен белгілі, желістік процедура жиынтығы қолданылады.

    Төменде желістік үлгіні әзірлеудің үш қадамы қарастырылған:

• Жобаның жұмыс кешенін анықтау
• Жұмыс параметрлерін бағалау
• Жұмыстар арасындағы өзарабайланысты анықтау

    ҚЖӘ менеджерлерге әр түрлі облыстардан календарлық жоспарды құру және оны орындауын талдаудың икемді құралын ұсынады.

    ҚЖӘ нақты қіру данныйларды талап етеді. Оларды енгізгеннен кейін желіс бойынша тікелей және кері проход процесс жүргізіледі және шығу ақпаратты есептеледі.

    ҚЖӘ бойынша календарлық графикті есептеу үшін келесі қіру данныйлар керек:

• Міндеттемелер кешені;
• Міндеттемелер арасындағы өзара байланыс;
• Әр жұмыс ұшін ұзақтығын бағалау;
• Жобаның жұмыс уақытының календарь (әр жұмыс үшін жеке календарь істеуге болады)

    Жобаның бастауының календарлық мерзімі. Қағиданы әзірлеу стадиясында және жобаны ірілену жоспарлануда бұл практикалық тайғанау мерзімі. Кез-келген оның өзгеруі әр жұмыстың орындалу мерзімін қайта есептеуге әкеледі. Жоба асты немесе жұмыс топтарының басталу мерзімін бөлшектік жоспарлау процессі үшін іріленген жоспар негізінде анықталады.

    Өзінің орындалуы үшін жоба жұмыстары әр түрлі ресурстарды талап етеді. Ресурстардың көп түрлерінен алаңдап, жоспарлауда екі негізгі типке бөлген жөн. Бірінші типке кайтадан қолданбайтын міндеттемелерді орындау процессінде толықтай шығындалатын ресурстар жатады. Уақыттың осы бөлігінде қолданбағандар, келешекте қолдануға болады. Осындай ресурстар келешекте қорларды шығындауға жинақталады. Бірінші типтің ресурстарын жиі “энергия” типты ресурстар немесе қоймаланған, жинақталған, сонымен қатар ұдайы өндірілмейтін. Бірінші типтік ресурстардың мысалы жанармай, еңбек заты, бір рет қолданылатын еңбек құралы, сонымен қатар қаржылық қаражаттар. Екінші типке жататын ресурстар, жұмыс барысында өзінін табиғы-заттық формасын сақтап қалатын және босау шамасында басқа жұмыстарды қолдану мүмкін. Егер бұл ресурстар тоқтап тұрса, онда оның осы уақыт бөлігінде қызмет істеуге қолданылмаған қабілеттігі келешекте өтелмейді, жинақталмайды. Екінші типтың ресурстары “қуат” типты ресурстар деп атайды, сонымен қатар ұдайы өндірілетін, қоймаланбаған, жинақталмайды. “Қуат” типты ресурстар мысалы болады адамдар көп рет қолданылатын енбек құралдары (машина, механизмдер, станоктар және сол сияқты).

    Қажеттілік және қолдағы ресурстардың функциясы. Қоймаланған ресурстағы жұмыстар қажеттілігі фазаға тәуелді қажетті ресурстары жинақталған, сомаланған көлемін көрсететін шығындар функциясы немесе жұмыс фазасына тәуелді ресурстарды тұтыну жылдамдығын интенсивті шығындар функцияларын сипаттайды.

    Қоймаланған ресурстағы жұмыс қажеттілігі фазаға тәуелсіз, жұмысты орындау үшін қажет осы ресурстын бірліктер саның көрсететін қажеттілік функция ретінде тапсырылады. Жоба міндеттемесін сипаттайтан қажеттілік функциялармен бірге ресурстарын қолда бар (қолайлы) функциясын қарастыру керек. Қолда бар функциясы ұқсас қажетті функциясымен тапсырылады. Айырмашылық келесіде, қолда бар функциясы жалпы жобаға тапсырылады, оның аргументті болып жұмыс фазасы емес, уақыт (жұмыс немесе календарлық) болады. Календарлық жоспардың ресурстік жүзеге асыруды тексеру қолда бар функциясын қою және жалпы жоба ресурстардағы қажеттіліктерді талап етеді.

    Желістік үлгі түрде жобаны елестетудің артықшылығының бірі  уақыт аралығында ресурстік қажеттіліктер туралы ақпаратты оңай алу мүмкіншілігі.

    Жобаның ресурстік жоспарлаудің алгоритмі жалпы түрде үш негізгі кезеңді қосады:

    1)Ресурстарды анықтау(ресурсты бейнелеу және осы ресурстың  максималды  мүмкін санын анықтау);

    2)Міндеттемеге ресурстарды арнау;

    3)Қолда бар мөлшерімен және қажет ресурстар қөлемінің арасындағы пайда болған қайшылықтар шешу және кестені талдау. Жұмысты орындау үшін қажет ресурстардың болуы жобаның басқарудың жиі ключевой факторы болғанда, басшы, мүмкін ресурстар жиынтығы бейнеленген кезде, нақты жоспар әзірлеу керек.

    Ресурстарды бекіту процессі әр жұмыс үшін қажет ресурстар және олардың қажет көлемін анықтау нұскауда тұжырымдалған. Осындай ақпарат енгізілгеннен кейін, жобаның барлық өмір цикл бойында әр ресурстың жүктеу гистограммасын алуға болады.

    Ресурстарды бекіту туралы есеп барлық жұмыстар бойынша жеке ресурстардың қолдануын ізіне түсуіне рұқсат береді. Осындай есептерді талдау сәйкес ресурстар мүмкін ба, қандай жұмыс түрлерінің ең жүктелгенін талап етеді және жұмыстың осы графигі үшін ресурстарды бекіту тиімді ма сұрақтарға жауап береді.

    Ресурстық артық жүкті шешудің екі негізгі жолы бар:

• Уақыт бойынша шектелген кезде ресурстық жоспарлау.
• Шектелген ресурстар кезінде жоспарлау.

    Бірінші тәсілдеме- уақыт бойынша шектелген кезде ресурстық жоспарлау-жобаны бітірудың қатаң мерзімі және жүктелген кезеңде жобаға қосалқы ресурстарды тағайындауды болжамдайды.

    Екінші —  тәсілдеме шектелген ресурстар кезінде жоспарлау- қолайлы ресурстардың бас тапқы тапсырылған саны өзгермейді және жобаның негізгі шектеуі болатынын болжамдайды. Осы тәсілдеме кезінде ресурс саны өзгермейді, ал жанжалды жағдайды шешу жұмыстың біту мерзімін сапырылысуы есебінен жүргізіледі. Нәтижелік кесте дефициттік ресурстар қажет кейбір жұмыстардың орындалуында кідіруі болатын кестені ұсынады. Сәйкесінше, жобаны бітіру мерзімі осы шектеу кезіндегі ерте мүмкін бітіру мерзімі осы шектеу кезіндегі ерте мүмкін бітіру мерзімін ұсынады.

    Осы екі тәсілдемені қолдану негізінде алынған ақпарат, менеджер тапсырыс берушінің басшылығымен және функционалды менеджерлер, жоғарғы басшылықпен ресурстарды қамтамасыз ету және біту мерзіміне қатысты келіссөздерді дәлелдеп жүргізуге жағдай жасайды.

    Жобаның кестесін оны қаржы құралдармен қамтамасыз ету пәніне талдау қажет: тапсырылған мақсаттарға жету үшін қажет барлық жұмыс кешенді қаржыландыруын қамтамасыз етуге жағдай жасайтын қайнар қөздері табылуы керек, жұмыстың жоспарланған майданымен сәйкес ақша ағымдар көлемі мен уақыт бойынша есептелген және жоспарлануы қажет.

    Жобаның қаржылық жоспары(бюджет) жобаның өмірлік циклі бойы жоспарланған барлық шығындар мен  түсімдерді бөлшектік уақыт бойынша бейнелеуден тұрады. Ол шығындарды есеп алу жүйесін және орындалған жұмыстар бойынша қаржылық бағалауды орындау тәртібін бекітеді.

    Қаржылық жоспардың екі функциясы бар: бюджет функциясы және уақыт бойынша ақшаларды үйлестіру функциясы. Бюджет ретінде ол келесі категорияларды әдетте біріктіретін жобаның барлық шығындық элементтері бойынша шығын құрылымын және қабылданған шығындар деңгейін көрсетеді:

• Жұмысшылар (еңбек ресурстары);
• Материалдар;
• Құрал-жабдықтар;;
• Орындаушылар;
• Жұққұжаты шығындар;
• Басқа шығындардың қайнар қөзі.

    Осы шығындардың қайнар қөздеріне қосымша бюджет тәуекелділікті басқару үшін қажет кейбір басқарушылық резерві болуы тиіс. Оның саны талдау ықтималдығынан шыға анықталады. Кез-келген тікелей емес шығындар немесе шамадан тыс шығындар оларды есепке алумен байланысты қиындықтардан қашу үшін тікелей шығындар арасында үйлестірілуі мүмкін.

    Жобаны жоспарлау қезеңінде нәтижесі құжатталу және бекіту үшін ұсынулы керек.

    Жобаның жоспарын әзірлеу, құжаттау және келісу келесі негізгі мақсаттарды жетуге бағытталған:

• Жоба мақсаттарының және оларға жету құралдарын тұсіну және мақұлдауды қамтамасыз ету.

    Жоспарсыз жобалық топтардың мүшелері”әр түрлі тілде” сөйлеседі және келісімсіз көптеген әртүрлі бағыттарда жұмыс істеуі мүмкін. Командамен қысқа, бірақ жобаның терең проработанный жоспарын мақұлдау жобаның үстінен бақылаудың фундаменталды құралы болады. Жобаның барлық қатысушыларымен жоспарды мақұлдау жобаның мақсатымен және оларға жету жолдарымен келісілген және түсінетін білдіреді.

• Жету үшін, вех және қажет ресурстар (уақыт, ақша, штат) формалды бейнелеуінің болуын қамтамасыз ету.

    Жобаның жоспары кепіл береді, басшылық, жобалық команда және тапсырушы жобаның мақсатына жету үшін қажет ресурстік қамтамасыз ету деңгейімен және мерзімі, жұмыс көлемімен келіскен. Жоспарда суреттелген бақылаудың процедуралары және вехтар, ресурстік қамтамасыз ету және жұмыс барысында келісу процедураларын анықтайды.

• Бағалау және прогресс елестету үшін негіз болады.

    Жоспарланған мақсаттарға жетудегі жобалық команданың жетістігі жоспарланған елеулі кезең жеткен біту мерзімі және ресурстарды қолдану бойынша нақты мәліметтерді салыстыру негізінде өлшенуі мүмкін. Жобаның менеджері ауытқу мөлшерін бағалау және пайда болған дау сұрактарды шешу үшін жауап береді. Қері ауытқу және ескерілмеген кедергілердің көп көлемі нәтижесінде жоспарда өзгертулерге әкелуі  мүмкін. Жоспарды қайта қарау процессі жұмыс барысының бақылауды сақтап қалу және жоба ресурстарын қолданудың маңызды құралы болады.

• Өзгертулер бақылауы үшін негіз болады.

    Жобаны орындау процессінде алатын орынды өзгертулер жұмыс мазмұнын, құнын, контракт бойынша соңғы нәтиже, сонымен қатар жобалық команданың функционалданған затрагивать мүмкін. Өзгертулерді бақылау процессі осы өзгертулердің нәтижеге, бюджетке және жұмыс графигіне әсер етуін бақылау өмірлік қажет.

    Жобаның жоспары келесі негізгі бөлімдерді қосады:

• Жобаны қысқаша шолу
• Кіріспе

    Жобаның мақсаты және күтілген нәтижелер

Стратегия

Жұмыс көлемі

Ұйымдастырушылық байланыс

Сыртқы құжаттарға сілтеме

• Жобаның құрылымы

Рольдер және жауапкершіліктер

Жобаны басқару процессі

Шолу және пайымдау

v Жұмыс кешені

Жобаның жұмысы, жұмыс көлемін және мамандықты бағалау

Сыртқы міндеттемелер

Мүмкін болатын өзгертулер

• Ресурстік қамтамасыз ету

Персонал

Құрал-жабдық

Құралдар

Басқа

• Жұмыс графигі

Қезеңдер бойынша жұмыс графигі

Елеулі кезең тізімі

• Қаржыландыру

Ұксас жобаларды қаржыландыру тарихы

Бюджет

Шығындар жоспары

Қорлар

Болжамдар

• Жобаның шектеулері, тәуекелдер және белгісіздігі

Сыртқы жобалардан, оқиғалардан тәуелділігі

Тәуекелдер және белгісіздік

Мәселенішешу процессі

    Жобаның жоспарындағы ақпарат орындаушы ұйымның басшысына қарастыруға қолайлы формада ұсынылуы тиіс. Ары қарай зерттеуді талап ететін кез-келген сұрақтар, мүмкіндігінше жоспарды бекіткенше шешілуі тиіс. Басшылық ресурс, қиын-қыстау асуылы кезең және жобаның ключевые тәуекел, сонымен қатар тәуекелді басқару процедурасы бойынша келісімдер мақұлдану және келісу керек. Кез-келген келісілген өзгертулер құжаттану керек.

    Жобаның жоспарлы ресми емес тапсырушымен талқылауы мүмкін. Тапсырушымен қарым-қатынаснан тәуелді ресми емес шолу жұмыс графигі бойынша талас сұрақтарды шешу және мәселермен  түсініксіздікті жөндеу, берік келісім сияқты әр түрлі қөзқарасы пайдалы болу мүмкін.

    Жобаның менеджері жобаны шолуды бітіреді, ұйым басшылығынан жоспарды мақұлдауды алу және жоба командасын қалыптастырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобалардың жоспарлауын талдау.

 

 

2.1. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды жоспарлау ролі.

 

          Қазіргі кезде өндірісте  инвестициялық жобалардың тапшылығы байқалады.  Жобалық ойлардың жиынтығы таусылған секілді.

          Нан пісіретін өндірістері, ұсақ сыра зауыттары, шұжық цехтары, қоғамдық тамақтандыру саласы, осылардың барлығы отандық кәсіпкерлік саладағы тез сатып алынатын және оңай іске асырылатын жобалардың шектелген жиынтығы болып табылады. Осылай ескі жобалардың таралымының көбеюі және ресурс сиымды технологияларды таңдау жүріп жатыр. Инвестициялық жобалауда жобаларды  әзірлеу тәжірибесі байқалады. Бұл инвестициялық нарықтың әлсіз дамуынан пайда болды. Көп ұзамай осындай жобалардың саны көбейіп, қосымша құн алу үшін нарық, капиталды күрделі өндірістік  жобаларға ауыстыруға көшеді. Ал осындай жобалар  “сипаттың әдіспен дайындалып,  жоғарғы деңгейден әзірлеуді талап етеді. Берілген мәлімет инвестициялық тиімділік тұрғысынан инвестициялық жобалардың кейбір өзіне тән аспектілеріне тоқталуды қарастырады.

Қазақстандық өнеркәсіптің әлсіз дамуының негізгі мәселесі инвестициялық ресурстарды және жобаларды басқару тәжірибесінің жетіспеушілігі. Өндірістегі инвестициялар деп болашақта капиталды әкелу үшін оларды инвестициялық жобаларға  жұмсау мен қолдану түсінігі.

Өнеркәсіптік инвестициялардың  белгілері келесі:

• Ақша жұмсалынымның салыстырмалы түрде жоғары деңгейі;
• Капиталдың тұтынушылық құндылығының уақытша жоғалуымен байланысты айнымаушылық;
• Айналымдағы капиталға қысқа мерзімді несиелер тұсында салынған негізгі капиталдың қайтарылуын және көбеюін күту;
• Салынған капиталдың қайтарылуының ұзақ мерзімді уақытша деңгейі;
• Инвестицияларды бағалауда сандық әдістерді қолдану мүмкіншілігі.

         Нақты секторға инвестициялар деп ақшалай капиталдың, кеңейтілген ұдайы өндіріс процессін ұйымдастыратын және инвестицияланған  өндірістің жалпы ішкі өнімді (ЖҚӨ) жасауға салалық үлесін қосатын негізгі өндірістік қорларға салынуын айту жөн болады. Инвестициялық қаражаттарды  дереу тартатын  салаларға   мыналар жатады:

• мұнай-газдық машина жасау.
• ауылшаруашылық және көліктік машина жасауға қажетті қосалқы бөлшектерді мен жиынтықтарды өндіру.
• химия өнеркәсібіндегі “аралық технологияларң.
• Жоғары технологиялық құрылыстық материалдарын өндіру.

Кез келген инвестициялық жоба  мультипликативті әсермен сипатталады. Мультипликатордың атқару қызметі экономикалық белсенділік пен ақшалай ағымның байланысына негізделеді. Жобаны (инвестицияларды және айналымдағы капиталды) жүзеге асырудан алынған ақша қаражаттар айналымы қосымша тауарлар мен қызметтерге сұраныс тудырады. Сол арқылы оларды өндіретін кәсіпорындар, яғни бұл жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әкеледі. Тауарлар мен қызметтерді жеткізушілер өндірушілерге өз тапсырыстарын береді, өндіріс көлемі ұлғаяды, жалақы өседі, ал бұл  тауарлар мен қызметтерге жұмсалады. Кәсіпорындар мен халықтың табысына салық салынады. Мемлекеттік бюджетке түсімдер көбейеді. Ал мемлекет табылған қаражатты үйлестіреді және сол арқылы экономикада жаңа айналымдарды құрайды.

Батыс елдерінде еңбек өнімділіктің өсу тарихы ғылыми-техникалық прогресстің соңғы жетістіктерімен байланысты. Қазақстанда еңбек өнімділігін көбейту технологиялық жетістіктермен  емес, ресурс сақтауға және өнеркәсіп, энергетика, ауылшаруашылық, көлік және тағы да басқа  саладағы инновацияларды қолдауға арналған ұлттық бағдарламаларды орындау есебінен жүзеге асады.

Өндірістің қарқындылығы тек өндірістің едәуір сапалы құрал-жабдықтар қолдану кезінде  болады. Жаңа бұйымдардың әәкелген капитал сиымдылығы, олардың қолданылу кезіндегі ұнемдеу есебінен өтеледі.

Технологиялық инновацияны басқару жүйесінің прогрессивті жаңару секілді аспектісін ескеру қажет.

Батыс елдерде еңбек өнімділігінің өсімнің 50-60 % көбі ұйымдық-басқару факторларымен байланысты болады. Пайдалыққа жету үшін  менеджмент үлкен роль ойнайды. Бизнестің қағидасы қаншалықты жақсы болса да  жобаны жүзеге асыратын адамдардан күмәнданса инвесторлардың көбісі  өздерін міндеттемелерді жүктемейді. Венчурлық инвесторлар, өз қаражаттарын өндіріске салмай, кәсіпкердің тұлғасына салатыны көп айтылады.

Делдалдық өнім мен басқарудың мықты тобы әрқашан да сұраныста. Нақты айтқанда, инновациялық өндірісті жүзеге асырған кезде  білікті мамандардың болуы, табылу факторлары үлкен роль  ойнайды. Кәсіптік мамандарды бастапқы кезден табу маңызды иәселе. Сондықтан инвестициялық жобаларды жоспарлау еңбек ресурстарына үлкен көңіл бөледі, ал кәсіпорындағы еңбек өнімділігінің қөбеюуіне, ұзақмерзімді индустриялдық дамуға бағдарланған, корпоративтік әкімшілендіру технологиясын жасауды талап етеді.

70-ші жылдары басқарудың жүйелі бағдарламалық әдістеріне, жалпы жобаларды басқару әдістемесіне көшу жүрді. 80-ші жылдары өнекәсіптің дамуының басты бағдарларына басқарудағы жаңа тәсілдемеге қарағанда өндіріліп жатқан өнімнің сапасы болды. Бірақ 90-шы жылдары  қайтадан басқаруға – бизнес-процесстерге, реинжинирингке (басқару құрылымдары мен функцияларының икемділігі мен синхрондылығын күшейту) көшті.

Жалпы өнеркәсіптік өндірістің эволюциясын ХХ-шы ғасырдың ҚҚ – ші жартысында басқару әдістерінің дамуымен қатар, техника және технологиялар дамуының жетістіктері қамтамасыз етті. Қазіргі өндірістің  маңызды критерийларына еңбек өнімділігі, бәсекеге қабілеттілік пен пайдалылық, экологиялық пен үзіліссіз (тұрақты) дамудың көрсеткіштері жатады.

Сонымен қатар жаңа индустриалды саясаттың қалыптасуымен бірге негізгі басқару функциялары, даму, өндіріс, маркетинг, әкімшілендірумен байланысты толық іскерлік циклды қамту керек. Сонымен бірге мынаны ескеру керек, маркетинг түсінігі сұранысты тудыруға бағытталған  қызметті емес, сонымен қатар уәждеме жүйесінің  элементтерін қолдану арқылы қажетті инвестицияланған табысты алу кезіндегі адамдар мен заңды тұлғалардың қажеттілік  есебін білдіреді.

 Ғылым және технологиялар дамуының әлемдік қарқынын және Қазақстандық ғылыми-техникалық әзірлеменінің нәтижесін есепке ала отырып, технологиялық жарылысқа әкелетін келешектегі инновациялық жобалар жөнінде деректер жинақтамасын жасау қажет және қазіргі стихиялық инновациялық процессті, жаңа технологияларды жүйелі түрде іздестіру және басқару процессіне ауыстыру қажет.

Инновациялық қызметтің тиімділігінің қөбеюуі және экспортқа бағдарланған технологиялардың айырбасы, жаңа техника мен технологияның құрылу процессі мына тізбек арқылы  жүзеге асады:

• маркетинг—қолданбалы зерттеулер, жасау және тәжірибелік-сынақтық сынау—сертификация—ұсақсериялық өндіріс—нарық.

Сондықтан мемлекет қаржыландыратын инновациялық жобалардың жетістік графиктерін қолдану есебінен, индустриалдық негізде жүзеге асуы қажет. Көпжылдық зерттеулер процессі іргелі және іздестірушілік зерттеу сатысында аяқталуы тиіс.

 Экономиканың болашағы ғылыми сиымды, инновациялық өндірістерде екенін дәлелдеу үшін, потенциалды инвесторлармен тәжірибелі-өнеркәсіптік сынақтар жүргізуге, қажетті құрал-жабдықтар іздеу мен табылған өнімдерді өткізу нарықғын іздеуге мәжбүрміз. Осыған қоса банктер өндірістік жобалар мен жаңа бизнесті қаржыландырмайды. Ал егер ол мүмкін болғанғанда  жаңа мәселер пайда болады: кепілдік қамсыздандыруға жоғары талаптар, тез қайтарылым, ол жаңа өндіріске тиімді емес. Әр салаға тән, жобаларды жүзеге асырған кезде көрінетін ерекше тәуекелден құтылуға бағытталған инновациялық қызметтің субъектілерінің қызметін үйлестіруге кәсіптенген, салалық ғылыми-инновациялық, инжинирингтік орталықтар жүзеге асыруы қерек. Соңғылары  инновациялық жобаларды өз салаларында қалыптастыру қерек және жоғарғы оқу орындары мен жеке ғалымдарды тарту есебінен, мамандық, маркетингтік, менеджерлік, заңгерлік, инжинирингтік қызметтерді, ұсақ және орта кәсіпкерлік субъектілеріне арналған жаңа инновациялық өндірістерді салу үшін көрсетуі тиіс, сонымен қатар кәсіптік технопарктер мен бизнес-инкубаторлардың негізінде дайын өнімнің тәжірибелі топтамасы нарыққа ұсынылуы керек.

Жаңа технологиялардың тәжірибелік-өнеркәсіптік сынақтардан өткізуді және бұйымдардың тәжірибелі үлгілерін нарыққа шығару есебінен дайындау құрамына енгізілетін осындай қызметтер, инновациялық қордан жобалардың венчурлік қаржыландыру ретінде қаржылануы керек.

Инновациялық жобаларды қаржыландыру үшін мемлекеттік бюджеттің қаражаты ғана емес, сонымен қатар  қолайлы жағдай жасау арқылы  инвесторлар да тартылуы қажет.

Ұлттық орталыққа технопарк мәртебесін беру, және соған сәйкес салықтық префиренцияларды, инвестициялық жобаларға да ұсыну (жаңа өндірістің жобалық қуатты, ғылыми-техникалық өнімнің жүзеге асуы үшін әзірлеуден өткізуге дейінгі процесске (тәжірибелік-өнеркәсіптік сынақ, жобаға дейінгі және жобалық жұмыстың атқарылуы) қаражат қажет. Ал бұл қаржыландыру қайтарылмайтын негізде, яғни венчурлық қаржыландыру болуы керек. Келесі саты – қайтарылатын негіздегі кәсіпорынға салу. Мемлекет инновациялық өндірістерді құру немесе оған қатысу кезінде бюджеттік ақшаны пайдаланып және қаржыландырып отырған қаражат көлемінен шыға отырып, жаңа құрылған немесе кеңейіп келе жатқан өндірістердің жарғылық капиталындағы өзінің қатысу үлесін анықтауы қажет, бірақ көлемі 49 проценттен аспауы тиіс.

Ел экономикасының барлық саласында, олардың инновациялық дамуының айрықша айырмашылығын  және басымдылықты ескермей қолдану, ел экономикасының инновациялық дамуының бағдарламаларын сәтті жүзеге асыруға мүмкіншілік бермейді.

Тиімді инвестициялық саясатты қамтамасыз етуді жалғастыру және инвесторларға (отандықпен қатар, шетелдік) инвестициялық ахуалды жақсарту үшін Қазақстан Республикасының «Инвестициялар туралы» заңының жобасы әзірленген.

Бұл заң жобасында қолданыстағы инвестициялар жөніндегі заңның өзін-өзі ақтаған және оң жағынан көрінген ережелері сақталған, сонымен қатар инвестицияларды қолдаудың және ынталандырудың халықаралық тәжірибесі ескерілген. Қазіргі басымдықтар ескеріле отырып, тең дәрежеде отандықпен қатар, шетел инвесторларын қолдау және ынталандыру қарастырылған.

«Инвестициялар туралы» заң жобасын әзірлеудегі басты мақсаты – инвестицияларды, мемлекеттік қолдау жүйесін 2002 жылы 1-ші қаңтарда күшіне енген жаңа Салық кодексімен сәйкестендіру.

Қазақстан Республикасының үкіметінің қаулысы бойынша 1998 жылы мамыр айында Инвестицияларға көмектесу Қазақстандық орталығы құрылды.

«Казинвест» қаражатты талап ететін, инвестициялық жобалар деректер қорын қалыптастыру, шетел инвесторларына бизнес-серіктер, қаржыландыру объектілерін іздестіруге және техникалық-экономикалық негіздеуді дайындауға көмектеседі, жеңілдіктер мен префиренциялар алуға жәрдем береді, компанияларды тіркеуге және заңгерлік сұрақтарды шешуге көмегін тигізеді. Яғни, инвесторларға инвестициялық жобаларды дайындап, іске асыруға арналған барлық қызметтерді толық атқарады.

Мүмкін тау-кен кенішіне барлау және зерттеу жүргізу үшін, шетел инвесторларына қосымша жеңілдіктер мен кепілдемелерден тұратын ерекше бағдарлама жасау керек. Шетел инвесторларымен жұмыс мына қағида бойынша құруға болады: «құру – пайдалану – беру». Сонда бір жерді зерттеген  инвестор үшін, сол жерде кеніш салып, шартта көрсетілген мерзім бойынша уақытша пайдаланып, артынан мемлекетке қайтаруға немесе шартты ұзартуына болады.

Сұрақтың осылай құрастыру инвесторға да, Қазақстанға да тиімді болар еді. Қазіргі кезде «Казинвест» Инвестиция жөніндегі Комитетпен бірге бұл қағиданы Қазақстанға енгізуу мәселесін пысықтау үстінде.

Төлеу қабілетті бар ірі кәсіпорындарға қызықты технологиялық әзірлемелер мен жоғары технологиялық тауарлар, машиналар, құрал-жабдықтар өндіруді зерттеуге мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлу инновациялық дамуды қолдаудың негізгі тәсілдерінің бірі болып саналады.

Осындай қолдау, жоғарғы дәрежедегі дайындық жобаларын қаржыландыруға коммерциялық банктер мен басқа да шаруашылық субъектілерінің, бюджет салған қаржыдан едәуір үлкен көлемдегі қаржыларын тартуға мүмкіндік береді. Осылай бұл жаңа өндірістерді ұйымдастыру, қосымша жұмыс орындарын ашу және салық салатын базаны үлкейту үшін бюджеттен тыс қаржы көздерін тартуға жол ашылады.

Қазақстан тәуелсіз мемлекет мәртебесін алғаннан бері  инвестициялық ахуал тез жақсарды. Шетел компанияларының көп бөлігі бірте-бірте республика экономикасының әртүрлі секторларына қызығушылық білдіріп жатыр. Ең басты еңбекті, әрине, елбасы сіңірді. Оның  төрағалығының астында мемлекет мен инвесторлардың өзара іс-қимылының сұрақтары мен мәселерін нақты шешетін Шетел инвесторларының кеңесі жұмыс атқарып отыр. Қазақстанда шетел инвестицияларының салынуына қолайлы көптеген заң актілері қабылданғаан. Мысалға, соңғы 10 жыл ішінде АҚШ республика экономикасына 6 млрд. аса доллар инвестициялаған. Ал жалпы, Қазақстанға тәуелсіздік кезінде салынған инвестициялардың жалпы көлемі 10 млрд. АҚШ долларынан асады. Сәтті инвестициялық ахуалдың әрі-қарай нығайуына «Шетел инвестициялары туралы» және «Тура инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы» екі заңды біріктірген жаңа «Инвестицияларды мемлекеттік қолдау мен қорғау туралы» заңның қабылдануы көмектеседі. Өзінің рөлін еліміздің бай пайдалы қазбалары да ойнап жатыр.

Сонда да мына фактіні айта кеткен жөн. Ел экономикасының ауылшаруашылық, өңдеуші өнеркәсіп тағы басқа салаларға қаражат керек бола тұра, шетел инвестицияларының көп бөлігі (77 %) мұнай- газ саласына, әсіресе оның өндіруші бөлігіне және инфрақұрылым салынуына келеді.

Өндіріс құру кезіндегі күрделі тәуекелдердің бірі болып монополистерден сақтанбаушылық болады. Жаңа технологиялар үшін бастама шикізат ретінде өнеркәсіптік өндірістің қалдықтарын қолдану ерекше болады.

Бұл мәселе, үкіметте талқылануы және шешілуі тиіс. Мысалға, мемлекеттік деңгейдегі ұсақ бизнес құрылымдарының техногендік қалдықтарды, табиғи грант ретінде, тендерлік өткізу механизмін әзірлеу керек. Бұл ұсақ бизнес субъектілеріне қолайлы жағдай жасайды және өнеркәсіптік кәсіпорындардың және олар орналасқан территориялардың экологиялық жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасының  өнеркәсібінің дамуына кедергі келтіретін факторлардың бірі:

— жоғары әлеуметтік-экономикалық тиімді жаңа өндірістер салу үшін мемлекеттің қаржы мүмкіндіктерінің шектеулігі. Мұнымен байланысты өзекті мәселе ретінде, маңызды инновациялық жобаларды бюджеттік және жеке қаржыны шоғырландыру арқылы бұл салада мемлекеттік реттеуді күшейту керек. Осымен бірге, жоғары технологиялық және ғылыми сиымды өндірістерді игеру және кеңейтуге байланысты жобаларды қолдау бойынша нақты шараларды жүзеге асыру дұрыс.

Мұның бағыты ретінде сирек металлдар өндірісін және басқа да әлеуметтік маңызды жобаларды кеңейту болады.

Индустриалды-инновациялық дамудың бағдарламасын жүзеге асыру үшін дамыту институттарының жүйесі құрылып, қаржыландыруы. Солардың қатарында, жинақтау және тұрақтандыру функцияларын атқаратын қолданыстағы Ұлттық қор бар. Жақын арада капиталға үлестік қатысу арқылы, жоғары қосымша құнды тауарлар өндіретін Қазақстандық компанияларды құруға жәрдемдесетін Қазақстандық инвестициялық қор бар. Ғылыми-техникалық және кәсіпкерлік саланың тұрақты өзара іс-қимылын қамтамасыз ету үшін инновациялар мен венчурлық кәсіпкерлікті дамыту және оны енгізу бойынша, кеңейтілген өкілеттілігі бар, Инновациялық қор құрыды.

Кәсіпорынның инновациялық қызметінің дамуына негізгі капиталдың тартылған нвестициялар көлемінде сияқты көрсеткіш үлкен ықпал етеді. Өндірілген өндірісте және табиғатты шикізаттың бастапқы өңдеу кәсіпорындарда негізгі капиталға инвестиция көлемін өсуінің тұрақты қарқыны сақталған. Талданған кезеңде (2001- 2002 ж.ж.) жалпы осы көрсеткіш 32 % өскен. Негізгі капиталға инвестициялар көлемінің үлкен өсуі мұнай-газ өндіретін өнеркәсіпте, құрылыс материалдар өндірісі және түрлі-түсті металлургия бойынша ерекшеленеді.

Қазақстанның  даму банкі, экономиканың шикізат емес секторында жұмыс істейтін отандық кәсіпорындарды несиелеу бойынша қызметін 23 млрд. тенге (150 млн. доллар ) несие бөлуден бастады. Оның мақсаты — өңдеуші өнеркәсіп пен өндірістік инфрақұрылымның дамуына көмектесу.

Үкіметке сонымен қатар, халықаралық саудаға байланысты саяси тәуекелдерді сақтандырумен айналысатын экспортты сақтандыру жөніндегі корпорацияны құру қажет. Мынаны ескерту жөн, дамытудың мемлекеттік институттары нарықты ауыстырып немесе ығыстырмайды, оның орнына бәсекеге қабілетті экономиканың жүргізуші күшіне айналып, серіктестік кағида жеке кәсіпорындарды инновациялық процестерге енгізеді.

Мемлекеттік инвестициялар. Индустриялдық-инновациялық бағдарламаның іске асуын қамтамасыз ететін қаржы институттарын құру және қаржыландыру үшін, президент Н.Ә.Назарбаев 12 млрд. теңгені Даму банкінің жарғылық капиталын үлкейтуге және оның несиелік ресурстарын толықтыруға жіберуді  ұсынды;

 

 

 

 

2.2. ЖШС “BIRD” жалпы сипаттамасы. Қаржылық жағдайы

    № 2 мен № 3 баланс және қосымшадан тұратын 2001 жыл мен 2002 жылдың бiрiншi жарты жылдықтың қаржылық-шаруашылық қызмет құжаттары негiзiнде жүргiзiлген қарыз алушының қор жинақ жағдайын талдау келесiден тұрады.

 

АКТИВ		1 янв 02	1 июл 02
1. Текущие активы	Идентификатор
Денежные средства	ДС	3 469,00	5 019,20
Расчеты с дебиторами	ДБ	37,378,30	101 184,00
Запасы и затраты	ЗЗ	401,041,60	594 240,60
Прочие активы	ПА	0,00	0,00
Итого	ТА	441 888,90	700 443,80
2. Основные средства и прочие внеоборотные активы
Основные средства и капитальное строительство	ОС	5 374,40	4 841,40
Долгосрочные финансовые вложения	ФВ	19 510,50	7 891,20
Прочие внеоборотные активы	ПВ	0,00	0,00
Итого	СВ	24 884,90	12 732,60
БАЛАНС		466 773,80	713 176,40

 

ПАССИВ			1 янв 02	1 июл 02
1. Привлеченный капитал
Текущие (краткоср) обязательства		ТО	466 512,40	677 071,90
Долглсрочные обязательства		ДО	0,00	33 300,40
Итого		ПК	466 512,40	710 372,30
2. Собственный капитал
Фонды собственных средств	СС		72,50	72,50
Нераспределенная прибыль	НП		188,90	2 731,60
Прочие источники	ПИ		0,00	0,00
Итого	СК		261,40	2 804,10
БАЛАНС			466 773,80	713 176,40

 

    Қаржылық есеп берудiң салыстырмалы талдау келесiнi көрсетедi:

    Динамикада баланс валютасының көбеюi (1,5 есе) жүрiп жатыр. Бұл компанияның мiндеттемелерiнiң өсуiмен түсiндiрiледi, орта мерзiмдi (2004 жылдың наурызына дейiн) негiзiнде несие тізумен жасалған.

Активтер.

    Баланстың валютасында ағымдағы активтердiң үлес салмағы 98,21% , соның iшiнде (ағымдағы активтерге пайыздық қатынасы): ақша қаражаттары (0,72%), дебиторлармен есеп айырысу (14,45%), тауар және қорлар (84,83%).

    Тауарлар мен қорлардың дебиторлық қарыздардың бабының үлкен үлес салмағы кәсiпорынның жұмыс сипатымен байланысты – консигнация жағдайында iшiнара тауарды өткiзу 30 күнге дейiн төлемдi ұзарту. Дебиторлық қарыздың 100%  тауарларды өткiзумен айналысатын компанияның серiктестерi есептеледi. Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесi бойынша дебиторлық қарыздың орташа айналымы бiрiншi жарты жылдық бойынша 29 күндi құрайды.

    2002 жылдың бiрiншi жарты жылдығында ағымдағы активтерде болып өткен:

• Ақша қаражаттарының үлес салмағы кiшкене азайды 0,07%;
• Дебиторлық қарыздың үлес салмағы 5,99%-ке көбеюi;
• Қорлар мен шығындардың үлес салмағының 5,92%-ке азаюы. Дебиторлық қарыздар құрылымы 101 184 мың теңге сома тұрды.
• Алынатын шоттар (өнiмдi өткiзушiлердiң қарызы) жалпы сомасы 81 202,70 мың теңге, осында ЖШС Көмек (11,95%) қарызы 2000 жылдың қазанында құрылған. Қалған қарыздар (88,05%) 2002 жылы мамыр-маусымда пайда болған қарыздар, өтеу мерзiмдерi – 2002 жылдың тамыз-қарашасы.
• Дебиторлық фирма аралық қарыз 19 981,30 мың теңге сомасы.

Дебиторлық қарыз, мың теңге

атауы	Сомасы	құрылған күнi
ТОО Рахат	81 202,70	Июнь 02
ТОО Маяр	7 891,00	май 02
ТОО Комек	12 090,30	Октябрь 00
	101 184

 

         Пассив

    Тартылған капиталдың құрылымын ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер құрайды – 4,69%, ағымдағы мiндеттемелер – 95,31%.

    Компанияның жеке қаражаттары келесi шоттардан қалыптасқан.

• Жарғылық капитал 72,5 мың теңге (2,59%)
• Бөлiнбеген пайда 2 731,60 мың теңге (97,41%).

    Ұзақ мерзiмдi және қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiн – қарыздар, банкiмен ұсынылған мiндеттемелерiн орындау мерзiмi сәйкесiнше 2004 жылдың 24-наурызы және 2003 жылдың 1-қаңтары. 

    Компанияның ағымдағы мiндеттерiнiң құрамына кiредi:

• Жабдықтаушылар мен мердiгерлермен есеп айырысу 19 008,90 мың теңге
• Қысқа мерзiмдi несиелер – 658 063,00 мың теңге.

Несиелiк қарыз, мың теңге

атауы	Сомасы	құрылған күнi
Interex (Германия)	19 008,9	Январь 02
Итого	19 008,9

 

    Компанияның қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесi төменде келтiрiлген.

 

1. ҚАРЖЫ НӘТИЖЕЛЕРI

Наименование показателя	Код стр.
		1 янв 02	1 июл 02
Выручка (валовой доход) от реализации продукции (работ и услуг)	010	623 027,70	486 534,50
Себестоимость реализованной продукции (работ услуг)	020	601 905,30	472 472,20
Валовый доход (010-020)	030	21 122,40	14 062,30
Расходы периода – Всего:	040	20 733,30	10 109,70
в т.ч.		Х	Х
Общие административные расходы	041	487,60	237,76
Расходы по реализации	042	9 733,00	4 745,88
Расходы по процентам	043	10 512,70	5 126,06
Доход (убыток) от основной деятельности (03-стр.04)	050	389,10	3 952,60
Доход от неосновной деятельности (70-84)	060	-173,50	-320,20
Доход от обычной деятельности до налогообложения (стр.08 + стр.09)	070	215,60	3 632,40
Расходы по подоходному налогу (85)	080	64,70	1 089,70
Доход от обычной деятельности после налогообложения (стр.10-стр.11)	090	150,90	2 542,70
Убыток от чрезвычайных ситуаций (86)	100
Чистый доход (убыток) (стр.12+-13)	110	150,90	2 542,70

 

    Азық-түлiк, тауық окорогi, сары май, сыр сатуда маманданған компанияның таза пайда көлемi 2002 жылдың бiрiншi жарты жылдығының нәтижесi бойынша 2,5 млн теңгенi құрады. 2001 жылдың осы уақытында таза пайда көлемi 150,9 мың теңгенi құрады.

    Компанияның қаржылық есебiнде мыналар ескерiледi: бiрiншi жарты жылдықтың сату көлемi 486 534,50 мың теңге, бұл 2001 жыл үшiн ақшалай түсiм көлемiнiң 78% құрады.

 

Анализ оновных показателей финансовой устойчивости Компании

Рейтинговые параметры*	1 янв 02	1 июл 02	норма	рейтинг
К реаль.стоимости ОС	0,01	0,01	>0,1	5
К мобильности активов	0,95	0,98	>0,7	0
К износа ОС	0,00	0,10	0,2	0
К независимости	0,00	0,00	>0,4	5
К фин.устойчивости	0,00	0,05	0,5	3
К общей оборачиваемости капитала	1,34	0,72	0,85	1
Ср.срок оборота Дт-задолж.	11дн.	37дн.	60дн.	1
Оборачиваемость функц.капитала	1,33	0,72	1,8	3
Кредитная история				0
Ликвидность залога				1
Платежная дисциплина				0
*Итоговый результат				19
*убытки, причины их возникновения, их динамика,				0
*Ссуды и займы не погашенные в срок (подтверждение информацией Нац.Банка, службы безопасности),				1
*просроченная дебеторская, кредиторская задолженности
ВСЕГО:				21
Совокупный рейтинг =21

 

    Қарыз алушының қаржылық жағдайының рейтiнгi 21 тең, бұл жалпы компанияның қаржылық жағдайының әлсiздiгiн көрсетедi, қарыздың қаражаттардан үлкен тәуелдiлiкте. Бiрақ, жақсару тенденциясы бар. Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелерi бойынша компания бiрiншi жарты жылдықта 2 542,7 мың теңге көлемде пайда алды.

                   Қаржылық жағдайының тәуекелдiгi

    Тартылған қаражаттардан тәуелдiлiгi

 

Компанияның негiзгi бизнесiнiң барлық бағыттарының қысқаша сипаттамасы.

    ЖШС “BIRD” тауық еттін, сары майға бағдарланған Қазақстан нарығына азық-түлiктi жеткiзу және өткiзудi жүргiзедi. Компания Қазақстан нарығында 1993 жылдан берi.

    Азық-түлiктi жеткiзу серiктестерiмен контракт жасасқанына сәйкес жүргiзiледi: “Greenhart Investments” (АҚШ),  “Jetras Group Limited” (АҚШ), “Simmons Food Inc” (АҚШ), Pilgrim s Pride corporation” (АҚШ) және т.б. Серiктестiк Қазақстанның бiрнеше облыстарында орналасқан еншiлес кәсiпорын желiсi бар, солар азық-түлiк өткiзудi жүргiзедi: Тараз қаласы, Қарағанды қаласы, Қостанай қаласы, Бұрындай поселкесi (Алматы облысы), Алматы қаласы, Талдықорған қаласы.

    Өнiмдi сақтау әртүрлi  сыйымдылықты хладокомбинаттарда 9 000 м3-тан одан да көп, соның iшiнде республикадағы ең iрi тоңазытқыш қондырғы сыйымдылығмен 20 000 м3, ЖШС “Береке” меншiгiнде Бұрындай поселкесiнде орналасқан.

    Несие алушы 1993 жылдан берi сауда операцияларымен (азық-түлiк тауарлары) жұмыс тәжiрибесi бар.

    2000 жылдан берi компания импорттық өнiм жабдықтаушы бағытынан азық-түлiктi дербес өндiруге көшiп жатыр. Мысалы, компания өнiмдiлiгi 5 тонна болатын тәулiгiне болатын шұжық өнiмдерiн өндiру цехы бар. Сонымен қатар банкпен өнiмдiлiгi 200 тонна айына болатын құс етiн өндiрушi үшiн құрал-жабдық сатып алу қаржыландырылды. Құс өнiмдерiн өндiру бойынша зауыт Алматыдан 30 шақырым жерде орналасқан. Құс шаруашылығы бойынша тәжiрибелiк шаруашылық республикалық қазынаның мемлекеттiк кәсiпорынның бұрынғы станса базасында орналасқан. Қазiргi кезде құрал-жабдық құрастыру жүргiзiлiп жатыр. Бiрiншi өнiмдi шығарудың бағдарланған мерзiмi 2002 жылдың қараша-желтоқсаны.

    Шаруашылықтың меншiк кешенi ЖШС “BIRD” меншiк құқығында. Кешен орналасқан жер учаскесi Қарасай аудандық әкiмшiлiгiнiң меншiгiнде орналасқан және ЖШС “ BIRD” N 0140203 жер учаскесiн жалға алу туралы келiсiм 2050 жылға дейiн осы жерлердi жалға алып отыр. Меншiк кешенiнiң құрамына келесi объектiлер кiредi: 12 құсхана жалпы көлемi 15,137 кв.м. әкiмшiлiк ғимарат көлемi 396 кв.м., қазандық көлемi 206,3 кв.м., қасапхана 311,2 кв.м.

    Барлық ғимараттар мен құрылыстар 1975 жылы салынған.

    Компания өз күшiмен көлемi 192 кв.м. бройлерное жай салған.

    Екi артезиандық скважинадан орталық сумен қамтамасыз ету бар. Қріктеу алаңына сарқынды суларды тастау жергiлiктi арна жүргізу.

    Технологиялық картаға сәйкес өнiм шығару көлемiн көтеру үшiн 47 құсхана салу қажет. 1 құсхана құру құны стандартты 18 м 72 м өлшемiмен 31 000 АҚШ долларын құрайды. Сонымен құсхана құруға шығындар 1 410 000 АҚШ долларын құрайды. қарыз қаражаттарды шығындардың осы бап бойынша игерудi компания 2003 жылдың қаңтарынан бастап кезең бойынша жүргiзудi жоспарлауда

Қызмет көрсетушi персонал

    Кез келген кәсiпорынның тиiмдi жұмысының маңызды шарты, соның iшiнде құс фабрикасында слаженного, жоғары кәсiби персоналдың болуы.

    Жоспарланып жатыр, фабрикада 200 адамға дейiн жұмыс iстейдi, соның iшiнде 20 адам ИТР және кәсiпорын әкiмшiлiгiн құрайды.  Солардың көбiсiнiң  құс шаруашылығы саласында жұмыс тәжiрибесi бар.

Қаржыландырылып жатқан жобаны сипаттау (сауда сделкасы)

    Қазiргi кезде американ өндiрушiлерiмен құсты тамақтандырғанда антибиотиктер және туш өңдеу кезiнде микробқа қарсы препараттар қолдануға байланысты, Ресей 2002 жылдың 1-наурызынан бастап АҚШ-тың құс етiн әкелуге рұқсат берудi тоқтатты. Ол 10-наурыздан бастап осы өнiмдi импорттауға толықтай тиым салды. Осындай жағдай Украинада да орын алды. 2002 жылдың 1-қаңтарынан бастап Украина АҚШ-тан құс етiн Украинаға импорттауға тиым салды.

    Қазақстан үкiметi американдық өндiрушiлерiнiң құс етiн әкелуге тиым салу мүмкiндiгiн қарастырып жатыр.

    Сонымен Қазақстанға құс етiн әкелуге тиым салынған жағдайда американдық окороктерiн тұтыну басылған “тауашаны” жергiлiктi әкiммен толтыру қажет болды.

    Соған сәйкес қазiргi кезде қарыз алушы өндiрiс көлемiн 200 т (қосылған құрал-жабдықтың өндiрiстiгi) 2000 т дейiн айына көбейтудi жоспарлауда. Қосалқы құрал-жабдық жабдықтың қосалқы құсхана құрылысы, өндiрiстiк мақсаттар үшiн автокөлiктiң болмауын қажеттiгiн ескерiп келесi мақсаттарға қарыз қаражаттар сұрастырылады:

	USD
Құсханалар құрылысы	1 414 000
Яйцо для родительского стада	165 600
Құрал-жабдықтар	3 202 420
Арнайы техника	1 000 000
Айналым қаражаттары	4 221 980
Итого (барлығы)	10 000 000

 

Құстар шаруашылығының өнiмiн өндiру технологиясы

    Еттi шығарудың өндiрiстiк процесi бiрнеше кезеңнен тұрады: тұқымдық жұмыртқа сатып алуға, союға дейiн бройлердiң төлін өсiру, құсты сою, жеке меншiк көлiкте Алматы облысы және Алматы қаласындағы сауда нүктелерiне еттi өндiру және жеткiзiп беру.

    Құс өнiмiн өндiру үшiн зауыт – жобаны iске асыру үшiн сатып алынып жатқан құрал-жабдық және өндiрiстiк процесс технологиясы қазiргi заманғы технологияға жауап бередi. Тасымалдау мен шеф-монтажбен құрал-жабдықтың жалпы бағасы шамамен ҚҚС пен қосқанда 202 420 АҚШ долларына тең. Groun Worldwide Inc San Marcos (Texas USA) Қазақстанда бiрнеше шетел фирма өндiрушiлердi ұсынатын, құсхана үшiн құрал-жабдық жабдықтаушы компаниямен келiсiм-шарт бар. Контракт құнына жабдықтау, шеф-монтажды жұмыстар құны, рұксаттама реттеу және персоналды оқыту кiредi. DDU жабдықтау шарты Шемолған ст. құрал-жабдық шетел компания өндiрiсiнiң құрал-жабдығының бiрнеше түрiмен толықтырылады:

— Бройлерлер бордақылау үшiн кешендік құрал-жабдық (“Big Dutchman” – Германия)

— Қоспа жем өндiру үшiн кешендік құрал-жабдық (“K.H/Witte GmbH&Co.KG” – Германия)

— Құсты қайта өңдеу бойынша жартылай автоматтық жүйе (“Meyn Food Processing Technology B.H.” – Нидерланды)

— Инкубациондық жүйе (“Jamesway Incubator Company” – Канада).

    Барлық учаскелер технологияның бiр-бiрiмен байланысты және кезектесiп қызмет атқарады.

Наименование	Мощность	Количество	Стоимость
Технологическое оборудование с напольным содержанием птицы	1800,0 тыс.голов	21 комплект	198 382
Убойная линия с полуавтоматическим процессом убоя птицы	1500 г/час	1 комплект	67 000
Завод по производству комбикорма	4 т/час	2 комплекта	280 00
Инкубатор	1500тыс.шт	2 коплекта	106 60
Ремонтный молодняк		7 зданий	25 00
Родительское стадо		6 зданий	15 00
Шефмонтаж			50 00
Транспортные расходы			72 00
ИТОГО			3 202 42

 

    Құс өнiмiн өндiру үшiн негiзгi шикiзат инкубациялық жұмыртқа әрекеттегi жоба (өнiмдiлiгi айына 200 т) бойынша  “Van Der Ploug International” (Голландия) компаниясынан сатып алынады.

    Күнделiктi үздiксiз ет өндiрудi қамтамасыз ету үшiн 23 000 инкубациялық жұмыртқа күнделiктi инкубаторға салып отыру қажет. Бұл Голландиядан күнделiктi жұмыртқаны жабдықтауға әкеледi 1 инкубациялық жұмыртқаның құнымен оның жеткiзiлуiмен қоса 35 цент.

    Осыған байланысты, ата-аналық табын өндiру үшiн құрал-жабдықты компания сатып сауда жоспарлауда, яғни инкубациялық жұмыртқаларды өз тауық — несушкалар басады, бұл үшiн өндiру үшiн ата-аналық табын  жылына екi рет жұмыртқаны жеткiзу қажет. Жабдықтау бар жұмыртқа құны 0,46 АҚШ доллары, 180 000 жұмыртқа әкелу жоспарлануда.

    Инкубациялық жұмыртқа сатып алу және ұстап тұру үшiн ата-аналық табын  жылдық шығындарды есептеу, екiншi варианттың тиiмдi екенiн көрсетедi.

 

Статьи затрат	Вариант приобретения инкубационного яйца	Вариант содержания родительского стада
Приобретение яиц	23.000 яиц*360 дн. *0,35$=2.898.000,0$	180.000$*2 раза в год*0,46$=165.600,0 $
Приобретение оборудования	—	323 046 долларов США
Строительство птичников	—	7 птичников *31000$=217.000$
Затраты на корма		360.000*1,5 тенге в день*360 дн.=38.880 млн.тенге (841 558.45$)
ИТОГО	2.898.000,0$	1.547.204.45$

 

    Жобаға сәйкес қарыз алушы 100* алдын ала төлем жасағаннан кейiн 3 ай iшiнде “Groun Worldwide Inc” (АҚШ) фирмасымен құрал-жабдықтау барлық кешенiн жеткiзудi орындайды.

3. Инвестициялық жобаны қаржыландыру жоспары (ЖШС BIRD мысалында)

 

3.1 Негізгі көрсеткіштерді есептеу және бағалау. Қаржылық жағдайы

№2 мен №3 баланс және қосымшадан тұратын 2001 жыл мен 2002 жылдың бiрiншi жарты жылдықтың қаржылық-шаруашылық қызмет құжаттары негiзiнде жүргiзiлген қарыз алушының қор жинақ жағдайын талдау келесiден тұрады.

 

АКТИВ		1 янв 02	1 июл 02
1. Текущие активы	идентификатор
Денежные средства	ДС	3 469,00	5 019,20
Расчеты с дебиторами	ДБ	37,378,30	101 184,00
Запасы и затраты	ЗЗ	401,041,60	594 240,60
Прочие активы	ПА	0,00	0,00
Итого	ТА	441 888,90	700 443,80
2. Основные средства и прочие внеоборотные активы
Основные средства и капитальное строительство	ОС	5 374,40	4 841,40
Долгосрочные финансовые вложения	ФВ	19 510,50	7 891,20
Прочие внеоборотные активы	ПВ	0,00	0,00
Итого	СВ	24 884,90	12 732,60
БАЛАНС		466 773,80	713 176,40

 

ПАССИВ			1 янв 02	1 июл 02
1. Привлеченный капитал
Текущие (краткоср) обязательства		ТО	466 512,40	677 071,90
Долгосрочные обязательства		ДО	0,00	33 300,40
Итого		ПК	466 512,40	710 372,30
2. Собственный капитал
Фонды собственных средств	СС		72,50	72,50
Нераспределенная прибыль	НП		188,90	2 731,60
Прочие источники	ПИ		0,00	0,00
Итого	СК		261,40	2 804,10
БАЛАНС			466 773,80	713 176,40

 

Қаржылық есеп берудiң салыстырмалы талдау келесiнi көрсетедi:

Динамикада баланс валютасының көбеюi (1,5 есе) жүрiп жатыр. Бұл компанияның мiндеттемелерiнiң өсуiмен түсiндiрiледi, орта мерзiмдi (2004 жылдың наурызына дейiн) негiзiнде несие линия жасалған.

Активтер.

Баланстың валютасында ағымдағы активтердiң үлес салмағы 98,21% , соның iшiнде (ағымдағы активтерге пайыздық қатынасы): ақша қаражаттары (0,72%), дебиторлармен есеп айырысу (14,45%), тауар және қорлар (84,83%).

Тауарлар мен қорлардың дебиторлық қарыздардың бабының үлкен үлес салмағы кәсіпорынның жұмыс сипатымен байланысты – консигнация жағдайында iшiнара тауарды өткiзу 30 күнге дейiн төлемдi ұзарту. Дебиторлық қарыздың 100%  тауарларды өткiзумен айналысатын компанияның серiктестерi есептеледi. Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесi бойынша дебиторлық қарыздың орташа айналымы бiрiншi жарты жылдық бойынша 29 күндi құрайды.

2002 жылдың бiрiншi жарты жылдығында ағымдағы активтерде болып өткен:

• Ақша қаражаттарының үлес салмағы кiшкене азайды 0,07%;
• Дебиторлық қарыздың үлес салмағы 5,99%-ке көбеюi;
• Қорлар мен шығындардың үлес салмағының 5,92%-ке азаюы. Дебиторлық қарыздар құрылымы 101 184 мың теңге сома тұрды.
• Алынатын шоттар (өнiмдi өткiзушiлердiң қарызы) жалпы сомасы 81 202,70 мың теңге, осында ЖШС Көмек (11,95%) қарызы 2000 жылдың қазанында құрылған. Қалған қарыздар (88,05%) 2002 жылы мамыр-маусымда пайда болған қарыздар, өтеу мерзiмдерi – 2002 жылдың тамыз-қарашасы.
• Дебиторлық фирма аралық қарыз 19 981,30 мың теңге сомасы.

Дебиторлық қарыз, мың теңге

Атауы	Сомасы	құрылған күнi
ТОО Рахат	81 202,70	Июнь 02
ТОО Маяр	7 891,00	май 02
ТОО Комек	12 090,30	Октябрь 00
	101 184

 

         Тартылған капиталдың құрылымын ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер құрайды – 4,69%, ағымдағы мiндеттемелер – 95,3%.

Компанияның жеке қаражаттары келесi шоттардан қалыптасқан.

• Жарғылық капитал 72,5 мың теңге (2,59%)
• Бөлiнбеген пайда 2 731,60 мың теңге (97,41%).

Ұзақ мерзiмдi және қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiн – қарыздар, банкiмен ұсынылған мiндеттемелерiн орындау мерзiмi сәйкесiнше 2004 жылдың 24-наурызы және 2003 жылдың 1-қаңтары. 

         Компанияның ағымдағы мiндеттерiнiң құрамына кiредi:

• Жабдықтаушылар мен мердiгерлермен есеп айырысу 19 008,90 мың теңге
• Қысқа мерзiмдi несиелер – 658 063,00 мың теңге.

Несиелiк қарыз, мың теңге

атауы	сомасы	құрылған күнi
Interex (Германия)	19 008,9	Январь 02
Итого	19 008,9

 

Компанияның қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесi төменде келтiрiлген.

 

1. ҚАРЖЫ НӘТИЖЕЛЕРI

Наименование показателя	Код стр.
		1 янв 02	1 июл 02
Выручка (валовой доход) от реализации продукции (работ и услуг)	010	623 027,70	486 534,50
Себестоимость реализованной продукции (работ услуг)	020	601 905,30	472 472,20
Валовый доход (010-020)	030	21 122,40	14 062,30
Расходы периода – Всего:	040	20 733,30	10 109,70
в т.ч.		Х	Х
Общие административные расходы	041	487,60	237,76
Расходы по реализации	042	9 733,00	4 745,88
Расходы по процентам	043	10 512,70	5 126,06
Доход (убыток) от основной деятельности (03-стр.04)	050	389,10	3 952,60
Доход от неосновной деятельности (70-84)	060	-173,50	-320,20
Доход от обычной деятельности до налогообложения (стр.08 + стр.09)	070	215,60	3 632,40
Расходы по подоходному налогу (85)	080	64,70	1 089,70
Доход от обычной деятельности после налогообложения (стр.10-стр.11)	090	150,90	2 542,70
Убыток от чрезвычайных ситуаций (86)	100
Чистый доход (убыток) (стр.12+-13)	110	150,90	2 542,70

 

 

 

Азық-түлiк, тауық етті, сары май, сыр сатуда маманданған компанияның таза пайда көлемi 2002 жылдың бiрiншi жарты жылдығының нәтижесi бойынша 2,5 млн теңгенi құрады. 2001 жылдың осы уақытында таза пайда көлемi 150,9 мың теңгенi құрады.

         Компанияның қаржылық есебiнде мыналар ескерiледi: бiрiншi жарты жылдықтың сату көлемi 486 534,50 мың теңге, бұл 2001 жыл үшiн ақшалай түсiм көлемiнiң 78% құрады.

 

Анализ соновных показателей финансовой устойчивости Компании

Рейтинговые параметры*	1 янв 02	1 июл 02	норма	рейтинг
К реаль.стоимости ОС	0,01	0,01	>0,1	5
К мобильности активов	0,95	0,98	>0,7	0
К износа ОС	0,00	0,10	0,2	0
К независимости	0,00	0,00	>0,4	5
К фин.устойчивости	0,00	0,05	0,5	3
К общей оборачиваемости капитала	1,34	0,72	0,85	1
Ср.срок оборота Дт-задолж.	11дн.	37дн.	60дн.	1
Оборачиваемость функц.капитала	1,33	0,72	1,8	3
Кредитная история				0
Ликвидность залога				1
Платежная дисциплина				0
*Итоговый результат				19
*убытки, причины их возникновения, их динамика,				0
*Ссуды и займы не погашенные в срок (подтверждение информацией Нац.Банка, службы безопасности),				1
*просроченная дебеторская, кредиторская задолженности
ВСЕГО:				21
Совокупный рейтинг =21

 

         Қарыз алушының қаржылық жағдайының рейтiнгi 21 теңге, бұл жалпы компанияның қаржылық жағдайының әлсiздiгiн көрсетедi, қарыздың қаражаттардан үлкен тәуелдiлiкте. Бiрақ, жақсару тенденциясы бар. Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелерi бойынша компания бiрiншi жарты жылдықта 2 542,7 мың теңге көлемде пайда алды.

 

                   Қаржылық жағдайының тәуекелдiгi

Тартылған қаражаттардан тәуелдiлiгi

Период	Обороты
	Тенге
	дебет	кредит
2001 год	829 242 532,90	833 761 727,30
Среднемесячные	69 103 544	69 480 144
2002 год
Январь	77 861 486,8	78 422 827,6
Февраль	82 806 817,8	77 730 906,9
Март	30 693 559,8	31 064 100,0
Апрель	138 854 191,5	138 834 683,4
Май	82 288 719,7	82 176 754,1
Июнь	130 129 189,9	129 885 508,0
Июль	106 770 898,0	106 770 900,0
Август	89 261 823,9	89 261 860,0
Сентябрь (по 20.09)	30 788 646,6	30 788 600,0
Итого:	769 455 334	764 936 140,0
Среднемесячные	88 443 142	87 923 694
Всего:	1 598 697 867	1 598 697 867

 

 

	Доходы от операционной работы
	Тенге
2001 год Среднемесячные 2002 год	2 933 103,59 244 425
Январь	454 504,2
Февраль	204 497,7
Март	252 678,0
Апрель	274 276,0
Май	183 418,0
Июнь	261 367,8
Июль	229 553,9
Август	1 888 662,6
Сентябрь (по 20.09)	36 935,6
Итого:	3 785 894
Среднемесячные	435 160
Всего:	6 718 998

 

Компанияның негiзгi бизнесiнiң барлық бағыттарының қысқаша сипаттамасы.

ЖШС «BIRD» тауық окорочкасы, сары майға бағдарланған Қазақстан нарығына азық-түлiктi жеткiзу және өткiзудi жүргiзедi. Компания Қазақстан нарығында 1993 жылдан берi.

Азық-түлiктi жеткiзу серiктестерiмен контракт жасасқанына сәйкес жүргiзiледi: «Greenhart Investments» (АҚШ),  «Jetras Group Limited» (АҚШ), «Simmons Food Inc» (АҚШ), «Pilgrims Pride corporation» (АҚШ) және т.б. Серiктестiк Қазақстанның бiрнеше облыстарында орналасқан еншiлес кәсіпорын желiсi бар, солар азық-түлiк өткiзудi жүргiзедi: Тараз қаласы, Қарағанды қаласы, Қостанай қаласы, Бұрындай поселкесi (Алматы облысы), Алматы қаласы, Талдықорған қаласы.

Өнiмдi сақтау ғртүрлi  сыйымдылықты тоңазытқыштар 9 000 м3-тан одан да көп, соның iшiнде республикадағы ең iрi тоңазытқыш қондырғы сыйымдылығмен 20 000 м3, ЖШС «Береке» меншiгiнде Боралдай поселкесiнде орналасқан.

Несие алушы 1993 жылдан берi сауда операцияларымен (азық-түлiк тауарлары) жұмыс тәжiрибесi бар.

2000 жылдан берi компания импорттық өнiм жабдықтаушы бағытынан азық-түлiктi дербес өндiруге көшiп жатыр. Мысалы, компания өнiмдiлiгi 5 тонна болатын тәулiгiне болатын шұжық өнiмдерiн өндiру цехы бар. Сонымен қатар банкпен өнiмдiлiгi 200 тонна айына болатын құс етiн өндiрушi үшiн құрал-жабдық сатып алу қаржыландырылды. Құс өнiмдерiн өндiру бойынша зауыт Алматыдан 30 шақырым жерде орналасқан. Құс шаруашылығы бойынша тәжірибелiк шаруашылық республикалық қазынаның мемлекеттiк кәсіпорынның бұрынғы станса базасында орналасқан. Қазiргi кезде құрал-жабдық құрастыру жүргiзiлiп жатыр. Бiрiншi өнiмдi шығарудың бағдарланған мерзiмi 2002 жылдың қараша-желтоқсаны.

Шаруашылықтың меншiк кешенi ЖШС «BIRD» меншiк құқығында. Кешен орналасқан жер учаскесi Қарасай аудандық әкiмшiлiгiнiң меншiгiнде орналасқан және ЖШС «BIRD» N 0140203 жер учаскесiн жалға алу туралы келiсiм 2050 жылға дейiн осы жерлердi жалға алып отыр. Меншiк кешенiнiң құрамына келесi объектiлер кiредi: 12 Құсхана жалпы көлемi 15,137 кв.м. әкiмшiлiк ғимарат көлемi 396 кв.м., котельная көлемi 206,3 кв.м., бойня 311,2 кв.м.

Барлық ғимараттар мен құрылыстар 1975 жылы салынған.

Компания өз күшiмен көлемi 192 кв.м. бройлерное помещение салған.

Екi артезиандық скважинадан орталық сумен қамту бар. Фильтрация алаңына сточный суларды тастау жергiлiктi канализация.

Технологиялық картаға сәйкес өнiм шығару көлемiн көтеру үшiн 47 птичник салу қажет. 1 Құсхана құру құны стандартты 18 м 72 м өлшемiмен 31 000 АҚШ долларын құрайды. Сонымен құсхана құруға шығындар 1 410 000 АҚШ долларын құрайды. қарыз қаражаттарды шығындардың осы бап бойынша игерудi компания 2003 жылдың қаңтарынан бастап кезең бойынша жүргiзудi жоспарлауда.

 

Қызмет көрсетушi персонал

Кез келген кәсiпорынның тиiмдi жұмысының маңызды шарты, соның iшiнде құс фабрикасында тәртіп, жоғары кәсiби персоналдың болуы.

Жоспарланып жатыр, фабрикада 200 адамға дейiн жұмыс iстейдi, соның iшiнде 20 адам ИТР және кәсiпорын әкiмшiлiгiн құрайды.  Солардың көбiсiнiң  құс шаруашылығы саласында жұмыс тәжірибесi бар.

 

Қаржыландырылып жатқан жобаны сипаттау (сауда сделкасы)

Қазiргi кезде американ өндiрушiлерiмен құсты тамақтандырғанда антибиотиктер және туш обработка кезiнде микробқа қарсы препараттар қолдануға байланысты, Ресей 2002 жылдың 1-наурызынан бастап АҚШ-тың құс етiн әкелуге рұқсат берудi тоқтатты. Ол 10-наурыздан бастап осы өнiмдi импорттауға толықтай тиым салды. Осындай жағдай Украинада да орын алды. 2002 жылдың 1-қаңтарынан бастап Украина АҚШ-тан құс етiн Украинаға импорттауға тиым салды.

Қазақстан үкiметi американ өндiрушiлерiнiң құс етiн әкелуге тиым салу мүмкiндiгiн қарастырып жатыр.

Сонымен қазақстанға құс етiн әкелуге тиым салынған жағдайда американ окороктерiн тұтыну басылған “нишаның жергiлiктi өнiммен толтыру қажет болды.

Соған сәйкес қазiргi кезде қарыз алушы өндiрiс көлемiн 200 т (қосылған құрал-жабдықтың өндiрiстiгi) 2000 т дейiн айына көбейтудi жоспарлауда. Қосалқы құрал-жабдық жабдықтың қосалқы птичникте құрылысы, өндiрiстiк мақсаттар үшiн автокөлiктiң болмауын қажеттiгiн ескерiп келесi мақсаттарға қарыз қаражаттар сұрастырылады:

	USD
Құсханалар құрылысы	1 414 000
Ата-аналық стадо үшін жұмыртқа	165 600
Құрал-жабдықтар	3 202 420
Арнайы техника	1 000 000
Айналым қаражаттары	4 221 980
Итого (барлығы)	10 000 000

 

Құстар шаруашылығының өнiмiн өндiру технологиясы

Еттi шығарудың өндiрiстiк процесi бiрнеше этаптан тұрады: племенной жұмыртқа сатып алу, союға дейiн бройлердiң молоднягiн өсiру, құсты сою, жеке меншiк көлiкте Алматы облысы және Алматы қаласындағы сауда нүктелерiне еттi өндiру және жеткiзiп беру.

Құс өнiмiн өндiру үшiн зауыт – жобаны iске асыру үшiн сатып алынып жатқан құрал-жабдық және өндiрiстiк процесс технологиясы қазiргi заманғы технологияға жауап бередi. Тасымалдау мен шеф-монтажбен құрал-жабдықтың жалпы бағасы шамамен ҚҚС пен қосқанда 202 420 АҚШ долларына тең. Groun Worldwide Inc San Marcos (Texas USA) Қазақстанда бiрнеше шетел фирма өндiрушiлердi ұсынатын, құсхана үшiн құрал-жабдық жабдықтаушы компаниямен келiсiм-шарт бар. Контракт құнына жабдықтау, шеф-монтажды жұмыстар құны, рұқсат қосу және персоналды оқыту кiредi. DDU жабдықтау шарты Шемолған ст. құрал-жабдық шетел компания өндiрiсiнiң құрал-жабдығының бiрнеше түрiмен толықтырылады:

— Бройлерлер жем үшiн кешендік құрал-жабдық («Big Dutchman» – Германия)

— Комбикорм өндiру үшiн кешендік құрал-жабдық («K.H/Witte GmbH&Co.KG» – Германия)

— Құсты қайта өндіру бойынша жартылай автоматтық жүйе («Meyn Food Processing Technology B.H.» – Нидерланды)

— Инкубациондық жүйе («Jamesway Incubator Company» – Канада).

Барлық учаскелер технологияның бiр-бiрiмен байланысты және кезектесiп қызмет атқарады.

Наименование	Мощность	Количество	Стоимость
Технологическое оборудование с напольным содержанием птицы	1800,0 тыс.голов	21 комплект	198 382
Убойная линия с полуавтоматическим процессом убоя птицы	1500 г/час	1 комплект	67 000
Завод по производству комбикорма	4 т/час	2 комплекта	280 00
Инкубатор	1500тыс.шт	2 коплекта	106 60
Ремонтный молодняк		7 зданий	25 00
Родительское стадо		6 зданий	15 00
Шефмонтаж			50 00
Транспортные расходы			72 00
ИТОГО			3 202 42

 

Құс өнiмiн өндiру үшiн негiзгi шикiзат инкубациялық жұмыртқа әрекеттегi жоба (өнiмдiлiгi айына 200 т) бойынша  «Van Der Ploug International» (Голландия) компаниясынан сатып алынады.

Күнделiктi үздiксiз ет өндiрудi қамтамасыз ету үшiн 23 000 инкубациялық жұмыртқа күнделiктi инкубаторға салып отыру қажет. Бұл Голландиядан күнделiктi жұмыртқаны жабдықтауға әкеледi 1 инкубациялық жұмыртқаның құнымен оның жеткiзiлуiмен қоса 35 цент.

Осыған байланысты, ата-аналық стада өндiру үшiн құрал-жабдықты компания сатып сауда жоспарлауда, яғни инкубациялық жұмыртқаларды өз тауық — несушкалар басады, бұл үшiн ата-аналық стада өндiру үшiн жылына екi рет жұмыртқаны жеткiзу қажет. Жабдықтау бар жұмыртқа құны 0,46 АҚШ доллары, 180 000 жұмыртқа ғкелу жоспарлануда.

Инкубациялық жұмыртқа сатып алу және ата-аналық стаданы ұстап тұру үшiн жылдық шығындарды есептеу, екiншi варианттың тиiмдi екенiн көрсетедi.

 

Статьи затрат	Вариант приобретения инкубационного яйца	Вариант содержания родительского стада
Приобретение яиц	23.000 яиц*360 дн. *0,35$=2.898.000,0$	180.000$*2 раза в год*0,46$=165.600,0 $
Приобретение оборудования	—	323 046 долларов США
Строительство птичников	—	7 птичников *31000$=217.000$
Затраты на корма		360.000*1,5 тенге в день*360 дн.=38.880 млн.тенге (841 558.45$)
ИТОГО	2.898.000,0$	1.547.204.45$

 

 Жобаға сәйкес қарыз алушы 100* алдын ала төлем жасағаннан кейiн 3 ай iшiнде “Groun Worldwide Incң (АҚШ) фирмасымен құрал-жабдықтау барлық кешенiн жеткiзудi орындайды.

 

Инкубация. Шөжелердi жасанды түрде көптеп шығару мақсатында қарыз алушы қосалқы жалпы қуатты жылына 16 560 000 жұмыртқа закладка үшiн инкубациялық жүйе сатып алады. Жүйе екi инкубатордан және бiр базалық, бiр қосалқы модульден тұратын екi шығу шкафтан тұрады.

Бройлердi өсiру үшiн барлық өндiрiстiк циклдiң старттық кезеңiнде инкубаторға аптасына кросс Hybro «G» 96 000-нан племенный жұмыртқалар салынып отырады. Жалпы отырғызу қуаты  айына 576 000 инкубациялық жұмыртқа.

  «Гидро» кросс жұмыртқаларының негiзгi орталықтары: тез пiскiш, азыққа қатыстылық неприхотливость, осы климаттық жағдайға бейiмдеу, құтаю, ауруларға төмен бейiмделген. Халықаралық сындарда осы кросс талай рет жоғары нәтижеге ие болған.

Тұқымдылық жұмыртқаны «Van Der Ploug International» компаниясынан сатып алады және тiкұшақпен жеткiзiледi. Жұмыртқаның пiсiп жетiлуiнiң жалпы мерзiмi 21 күнге тең. Салынңан жұмыртқаның ғр партиясының шығуы 85%-дан аз емес.

Шөжелер пайда болғаннан кейiн оларды бройлердi тамақтандыру үшiн жабдықталған құсханаға ауыстырдаы. Олар бұл жерде 45 күн өсiрiледi.

 

Бройлердi тамақтандыруға арналған құрал-жабдық

Жем таратқыш жүйесi. Ет бағыттағы құсты өсiру кезiнде жем таратқыш жүйесiне қатаң талаптар қойылады. Тәулiктік шөжелердiң, сонымен қатар үлкен құстың қажеттiлiктерiн бiрдей қанағаттандыру керек. Сатып алынатын тамақтандыру жүйесi Augermatic Big Pan 330 авто оттығымен жем таратқыш машина қабылдап алу бункерiмен, тасымалдайтын спиральмен құбыр, датчикпен әкелiп, жүк арбамен аспалы жүйе, қарсы отырғызу арқаны және табақша автооттық жылжымалы орналасқан және тасымалдайтын құбырға қатты бекiтiледi.

Ғлемде тасымалдау келесiдей ұйымдастырылуы керек, оның консистенция тәуелсiз – ұн, ұнтақ және түйiрлер – сапасын жоғалтпай бункерден құсханаға жеткiзiлуi керек және жеткiлiктi мөлшерде қамтамасыз етiлуi керек.

Осы құрал-жабдық жоғары мобильдi болып саналады. Құрал-жабдық автоматты түрде көтерiледi, сол себептен құстың қиын жинау жеделдетiлген және барлық қиды трактор жинайды. Қиды жинау 45 күнде 1 рет жүргiзiледi. Бұл шөжелердi қоректендiру кезеңiмен байланысты. Сонымен қатар тиiмдi автоматтық суару және құсты қоректендiру, қазiргi заманғы вентиляция жүйесi толық автоматтандырылған, яғни ақаулықты жөндеу үшiн жайға кiрудiң қажеттiлiгi жоқ (инфекция кiргiзу тәуекелдiгi азаяды және құс шошымайды).

Сумен қамтамасыз ету. Құстың жоғарғы өндiрiс қуаттылығына жету үшiн таза, тың iшетiн сумен қамтамасыз ету бiрден бiр маңызды шарт. Құс жеткiлiктi мөлшерде су алуы керек, суды ластанудан тазарту керек және оңай мүмкiн болуы керек. Осы кезде төсенiш құрғақ болу керек, аммиактың буы болмау керек.

Суару жүйесi. Ұсынылған суарудың ниппельдiк жүйесi ниппельдiк құбырмен сәйкес ниппельмен, су қысымын реттеу элементтi жуу жабдығымен және су деңгейiн көптеген де аэрационный құбырмен жiгерлi орнатылған. Шөжелер үшiн судың төмен қысымын ұстанады , ал үлкен құстар үшiн ыстық жаз күндерi ол жоғарылайды, ниппельдер ең жоғарғы су көлемiн жiберу үшiн, суару биiктiлiгi құс бойына тәуелдi орнатылады.

Вентиляция. Жабық жайда тиiмдi және сенiмдi түрде жұмыс атқаратын вентиляция жүйесi орнатылуы керек. Ұсынылған вентиляция жүйесi жайдан желдеткiш көмегiмен ауа тартылып алынатын механикалық желдеткiш разряжениесiмен болады. Төменгi қысым пайда болу есебiнен таза ауа жайға түседi және сквозняк жасамай, жай бойынша үйлестiрiледi. Ең жоғарғы ауа алмасуы үшiн ауа ағымының қабырғалық клапандар және тарт?ыш каминдер қолданылады.

Ылғалдандыру және суыту. Шөжелердiң қалыпты өсуi үшiн оларды бағудың тиiмдi климат жағдайын қамтамасыз ету, тұрақты ауа айналымын, тиiмдi температураның ауа ылғалдылығын ұстап отыру қажет. Ауа айналымы келесiдей болуы керек: құстың оттегiндегi физиологиялық қажеттiлiгiн қанағаттандыру, жылы, ылғал артықшылығын жою, сонымен қатар шаңды және зиянды ғсер ететiн газдар. Нашар вентиляция кезiнде құсханада құс нормасы үшiн жiберiлген бiрнеше рет асатын концентраттағы зиянды газдардың ғсерiнен жиналады. «Big Dutchman» ұсынған ылғалдандыру және суыту форсундық жүйесi iшкi температураны 5-80 С төмендетуге арналған және шөжелердi жайда ұстайды, ылғылдылық керек деңгейiн ұстап тұру. Температураның тиiмдi көрсеткiштерiн және ылғалдылықты ұстап тұруды МС-36 микроклимат компьютерi бақылау жүргiзедi.

Бройлердi откорм үшiн құрал-жабдық төлем жасалғаннан кейiн 8-10 апта iшiнде қосылуы керек.

Dutchman фирмасы құрал-жабдықтарының артықшылықтары.

1. қолдануда жеңiл (1 адам бiр құсхананы қарайды).
2. баланстал?ан жем компьютерлiк берумен қолдану құсты ?алыпты тамақтандыру, осымен 45 күнде 1,8-2 кг салмаққа жетедi.
3. суды берудiң ниппельдiк жүйесi шөжелер үшiн кормушкаға су жоғалтуды болдырмайды, сонда бұрында құс фабрикаларында таралған, спецификалық иiс және территорияға жұқпалы инфекциялар жиналу мғселесiн шешедi (экологиялық проблема).
4. Жемдi берудiң шнектiк жүйесi бункерден конустық сияқты оттықтарға жемдi жеткiзуге көмектеседi.
5. Құсханаға бөтен адамдарға қолайлықты жабу жайға инфекция кiргiзудi жоюды, сонымен қатар ұрлау мғселесi шешедi.

Шөжелер үшiн жарық режимiнiң де мғнi ерекше. Жарық зат алмасу, газ алмасу, кроветворный мүшелерiнiң функцияларын күшейтедi, шөжелердiң қозғалу белсендiлiгiн арттырады. 

Жемдi жақсы көру және бағу жағдайына бейiмделу үшiн, сонымен қатар шөжелердi бiрiншi 10 күн өсуiнде алмасу процестерiн жоғарылату үшiн тәулiк бойы жарық болуы тиiс. Құстың келесi күндерi жарық беру режимi өзгередi. 2 сағат күн жарығы, 1 сағат қараңғы тғртiбi. Осындай режимдi Батыстың мамандары кеңес бередi, ол келесi себептен, қараңғы жайда құс аз қозғалады және салмағын тез жинайды.

 

Сою цех үшiн құрал-жабдық

Өсiру мерзiмi бiткеннен кейiн бройлердi союға тапсыруға дайындайды. Сою және құсты қайта өңдеу үшiн қарыз алушы «Meyn Food Processng Technology B.H.» (Нидерланды) фирманың құсты қайта өңдеу бойынша жартылай автоматтық жүйенi сатып алуды жоспарлауда. Осы құрал-жабдықтың өнiмдiлiгi 1 500 құс/сағат. Құрал-жабдық бiрнеше этапты механикалық ғдiспен жүргiзудi көздейдi: электроглушение, қансыздандыру (қан кейiн етті-сүйек ұнын дайындауға кетедi), автоматтық шпарителем бумен ошпаривание (59-600 С температура кезiнде), перьяны автоматты түрде жұлу, құстың тушкасын механикалық потрошение, еттi асқазанын тазарту, категория бойынша бөлу, мұздату, кептiру.

Құсты потрошениеден кейiн автоматтық кесу машинасына орналастырылады, бұл жерде ол категория бойынша бөлiнедi. Құс фермасында құс етiнiң бiрiншi, екiншi категорияларын мясокостный ұн дайындау үшiн субөнiмдер және қалдықтар қолданылады.

Бөлiнген еттi вакуумдық упаковочный машина көмегiмен полиэтилен қаптарға салынады, сосын гофротараға жинақталады және ЖШС «BIRD» тоңазыткыш комбинаттарға көлiкпен жеткiзiледi.

Убойный цех үшiн осы құрал-жабдық қаржыландыру бастап 12-14 апта iшiнде қойылады.

 

Комбикормды зауыт

Комбикорм өндiру үшiн кешендi құрал-жабдық «K.H. Wihe GmbH&Co.KG» (Германия) фирмасымен өндiрiледi және «Croun Worldwide Inc» (АҚШ) фирмасымен қойылады.

Өндiрiс технологиясына сәйкес қуатты өнiмдiлiгiн қажет деңгейде ұстап тұру үшiн комбикормның нғрлi заттармен және энергия алмасумен балансталған толық рацион маңызды. Тәулiктiктен 4 күндiк жасқа дейiн бройлер үшiн басталу алды рацион қолдануға болады. 5 күндiк жастан шөже-бройлерге толық рационды комбикорм беру қажет. ‡лкен құстың (35-40 күндiк) тәулiк қажеттiлiгiне 120 г комбикорм кiредi, оның құрамына:

• астық (ячмень, жүгерi, бидай) – 70%
• астық ұнтақтары — 11%
• күнбағыс шроты — 1%
• етте-с?йек ұн — 5%
• балық ұны — 4%
• витаминдер — 1%
• шөп ұны, бор, ас тұзы, кормовой майы — 3%

Осы мiндеттi шешу үшiн қарыз алушы 4 т/сағ ұнтақталған комбикорм өнiмдiлiгi жем өндiру бойынша құрал-жабдықты сатып алады.

Жүгерi, ячмень, бидай, шрот соевый және күнбағыстыкi сияқты компоненттер, сонымен қатар балық ұны бiрiншi уақытта 20.07.2002 ж. намерений хаттамасы негiзiнде ЖШС «Kazexim» (Алматы облысы) жабдықтайды. Витаминдер, майлар, микро, макроэлементтер, (Ca, Mg, Ph, Йод және т.б.) премикс дегендер, қарыз алушымен батыс өндiрушiлерiнен сатып алынады, өйткенi осы құраушылар құстың жас организмiне, ғсiресе оның өмiрiнiң бiрiншi күндерi өте маңызды. Құс шаруашылықтың өткен тәжірибесi көрсеткендей ресми және жергiлiктi өндiрушiлердiң премикстерiн қолданғанда құс өлу өте жоғары пайыздық көрсеткiш болды. Ал еуропалық өндiрушiлердiң биоэлементтерiн қолданған кезде құстың өсуiнiң жоғары нәтижесiн бередi. Қарыз алушы витаминдер және минералды қосындылар жеткiзуге 1 кг 845 евро болатын, бұл 773,17 АҚШ доллары болатын «Van Der Ploug International» (Голландия) компаниясының ұсынысын көрсеттi. Айлық қажеттiлiк 3,5 кг тең.

918 000 құсқа күнiне комбикормның құрамдас қажеттiлiгi төмендегi кестеде келтiрiлген.

 

Вид сырья	Ед.изм	Кол-во	Цена, $	Стоимость, $
Кукуруза	Тонн	6,43	136,05	875,40
Пшеница	Тонн	3,22	81,60	262,52
Ячмень	Тонн	1,61	68,00	109,38
Шрот соевый	Тонн	0,80	272,10	218,85
Шрот подсолнечный	Тонн	0,80	136,10	109,47
Жир технический	Тонн	0,50	150,00	74,69
Рыбья мука	Тонн	0,80	700,00	563,01
Премиксы	Тонн	0,15	773,17	118,45
Мясокостная мука	Тонн	1,26	408,00	515,67
ИТОГО:				2 847,44

 

Технология бойынша кәсiпорын кормның айлық көлемдегi азаймайтын қорын қоймада қамтамасыз етуi тиiс. Осы жоба шеңберiнде сатып алынатын жемдi зауыт бройлердi өсiру үшiн кестеде келтiрiлген элементтерiнен жем өндiредi. Қарыз алушы өз қаражаты есебiнен гранула түрiнде жем алу үшiн құрал-жабдық сатып алуды жоспарлауда (құны 220-240 мың $)  бұл құс пайдалануға өте ыңғайлы (қарыз алушымен контракт ұсынылмаған) жемге қосылған витаминдер ұзақ мерзiм сақталады, өйткенi гранула дайындау технологиясы бойынша араласқан компоненттер терникалық қайта өңдеуден өтедi. Тәулiгiне 8 сағат зауыт жұмыс iстеу жағдайында, ол 918 000 құсты дайын жеммен қамтамасыз ете алады, бiр үлкен құсқа 120 г мөлшерiнде күнделiктi рацион жағдайында. Бройлердi откорм барлық кезеңiне жем шығыны 1 кг ет салмағы – 2 кг жем есебiнен жүргiзiледi.

 

Жылыту жүйесi. Шөжелердiң дұрыс өсуi үшiн жоғарыда көрсетiлген содержание және тамақтандыру жағдайынан басқа жайда тұрақты температураны ұстау қажет. Ең тиiмдiсi 350 С. Су құбырларда қатты отын (көмiр) есебiнен қызады. Қосалқы температура (350 С дейiн) сұйық отын (жанар май — солярка) жұмыс iстейтiн 10 дана көлемде переносной пештер сатып алу есебiнен құрылады. Жанар майдың шығыны 10л/сағ. Пештер құсханада 2 дана жайда температураны 350 С дейiн жеткiзгенше орнатылады, содан кейiн олар (пештер) басқа құсханаларға апарылады. Қыс уақытындағы жоғарғы және құсханаларды қыздыру үшiн пештердiң бастапқы үздiксiз жұмысын ескерiп бiр жылдағы қажеттiлiк 35 т отын болады.

Құсханалар жайынан 500 шақырым орналасқан убой цехын және басқа да қосалқы жайларды жылыту убойды цехтен ұзақ емес кешен территориясында орналасқан және бар котельный есебiнен жүргiзiледi.

 

Жарықпен қамтамасыз ету және су

Осы өндiрiс жылу сыйымды болуы, электр жылуын тұтыну жемнен кейiн шығындардың маңызды бөлiгiн құрайды. Электр жылуын жабдықтаушы Қарасай РЭС болады. қарыз алушымен осы жабдықтаушымен қызмет көрсету келiсiмi ұсынылған.

Жылына цехтар бойынша жарыққа шығындар кестеде көрсетiлген.

 

Наименование	Ед.изм	Потребляемая мощность	Цена за Квт/час, $	Стоимость, $
Кормоцех	Квт	375 890	0,029	10 901
Освещение	Квт	187 945	0,029	5 450
Инкубатор	Квт	359 414	0,029	10 423
Убойный цех	Квт	939 726	0,029	27 252
Котельная	Квт	550 826	0,029	15 974
Итого		2 413 801		70 000

 

Екi котельнимен жайларды жылыту үшiн көмiрге шығындар жылына 15 000 тонна. 1 т көмiрдiң құны 1 500 теңге, онда шығындар 22,5 млн теңге немесе 145 мың $ жылына. Құс фабрикасы бойынша судың жылдық шығыны 86 400 000 л болады. Ең көп шығын убойный цехте (15л/құс), сонымен қатар ғр 45 күн сайын құсханаларды тазалауға.

Температураның режимiн тұрақты ұстап тұру қажеттiлiгi, бройлерный цехтiң жұмыс технологиясын ескерiп, компания құны 40 000 АҚШ доллардан 4 подстанция сатып алуды жоспарлауда. Электрмен қамтамасыз етудi өшiрген жағдайда, автономный электрмен жабдықтауға өте қажет, өйткенi инкубаторда зародыштардың өлу тәуекелi бар.

 

Автокөлiк және арнайы техника

Құсты содержать технологиясы және санитарлық нормальды сақтау бойынша, инкубатор жайда, убойный цех және құсхана бiр-бiрiнен құсты ұстайтын жайға инфекция түсуiнiң исключить позволяющем в определенном қашықта орналасуы қажет. Өндiрiстiк жайлар арасындағы ара қашықтық 500 м аз болмау керек. Осыған байланысты технологиялық тiзбектi ескерiп: инкубатор — құсхана, убойный цех – мұздатқыш жайына тасымалдау жемдi жеткiзудi компанияға арнайы техника сатып алу қажет.

 

КАМАЗ с прицепом для транспортировки кормов	10	31 000	310 000
ДУК (дезинфекционное устройство комарова)	3	15 000	45 000
Яйцевоз	3	15 000	45 000
Кормовоз	4	25 000	100 000
Транспорт для транспортировки опилок	4	12 000	48 000
Трактора	8	12 000	96 000
Рефрежираторные машины	4	80 000	320 000
Грейферные погрузчики	2	18 000	36 000
Итого			1 000 000

 

Өндiрiстiң негiзгi тәуекелдерi

— тауық етiнiң өндiрiсiн ұйымдастыру үшiн құрал-жабдыққа баға соңғы орнатылмады, келіс-сөздер кезеңінде, яғни осы құрал-жабдықтың қымбаттау тәуекелi бар.

• Толық емес рацион жем құстардың өлуiне әкелуi мүмкiн.

— қарыз алушымен автокөлiк сатып алуға контрактiлер немесе басқа да құжаттар ұсынылмады. Бiрақ қарыз алушы ұсынылған баға Қазақстан нарығында автокөлiк сататын компаниялар бағасына сәйкес.

 

Сбыт нарығын талдау

Әлем бойынша құсөнiмдерiн тұтыну үлесi өсiп жатыр. Дамыған елдерде құс етiн орта жасары тұтыну жылына – 23,7 кг, дамушы елдерде – 7,2 кг, Қазақстанда орта жанды тұтыну – 8 кг, Ресейде – 9 кг.

Бүкiл ресейлiк ет өнеркәсiбiнiң ҒЗИ болжамы бойынша, 2010 жылы жылына бар адамға құс етiн тұтыну 15 кг дейiн өседi, бүгiнгi 9 кг қарсы, сиыр етi 14 кг-нан 9 кг дейiн төмендейдi. Бұл туралы Мәскеудегi пресс-конференцияда ҒЗИ директоры, Россельхоз академиясының академигi Андрей Лисицын баяндады.

Осы тенденциясынан Қазақстанда да болжауға болады. Бұо адамдар қызыл еттен бас тарта бастап жатыр және здоровое құс етiн қалайтынмен байланысты. Бұрыннан белгiлi, қызыл ет, жүрек және қан жүйесiнiң ауруларына әкелетiн қанда зиян холестерин көбеюiне әкеледi.

Мына бiр фактiнi ескеру қажет. Қазақстанда қызыл ет өндiрiсiнiң көлемi тұрақты төмендеп жатыр. Осыған байланысты тұрақты сұраныста баға да өсiп жатыр.

Бүгiнгi күнi Алматы және Алматы облысының базарларында 6 құс фабрикасымен өз өнiмдерiн жеткiзiп отыр. ЖАҚ «Берта» (алматы облысы) жылдық өндiрiс көлемi 2 мың тонна, «Алматы Бройлер»  — 1 мың тонна, «Бент» фирмасы – 1 мың тонна, Талдықорған құс фабрикасы – 1 мың тонна, Алматы-құс – 2 мың тонна, Өскеменнiң құс фабрикасы ең жоғарғы қуатты 10 мың тонна (қазiргi өндiрiсi – 8 мың тонна), соның 4-5 мың тоннасы Алматы аймағына жеткiзiледi және БК «Руби Роз» – 1,5 мың тонна. Тауық окороктердiң импортының жылдық көлмi 12 мың тоннаны құрайды.

Сонымен Алматы облысына құс етiмен қамтамасыз етудiң жалпы көлемi 23,5 мың тоннаны құрайды. Алматы және Алматы облысының халқы 3 млн адам, орташа тұтынумен 8 кг жылына бiр жанға шаққанда, бiз Алматы және Алматы облысы нарығының көлемi 24 мың тонна жылына құрайды. Сонымен бiрге ескеру керек, құс етiнiң орташа тұтынуы жылдан жылға өсiп жатыр. Сонымен осы құс фабрикасының өнiмi тек Алматы аймағында сатылады. Компанияның Қазақстанның территориясында тұрақты қалыптасқан сату жүйелерi бар.

Республикада қазiргi кезде құс етiнiң нарығы американдық қатқан окорчкасымен ұсынылған, оларды ЖШС « « Қазақстанның солтүстiк аймақтардан көп емес жабдықтаумен, Алматы облысы орналасқан құс фабрикаларымен және Өскемен құс фабриксынан көп емес көлемде жабдықтайды. Қазақстан бойынша окорочкаға нақты айлық сұраныс 1,5 мың тонна. 2001 жылдың қорытындысы бойынша ЖШС «Бирд» 3,8 мың тонна сатқан.

Осы жоба бойынша тауыз етiн өндiру Алматы қаласы және Алматы облысы халқының қажеттiлiгiн қанағаттандыруға бағытталған. Оны iске асыру тауық етi нарығы айына 150-170 тонна көлемiнде толтырып отыруға мүмкiндiк бередi.

 

Сбыт рыногы

Компания Қазақстан нарығында тауық окороктерiн 10 жылдай сатып келе жатыр. Тұрақты сату каналдары бар. Сату Қазақстанда, Өзбекстан және Қырғызстанда көтерме базаларда, қоғамдық тамақтандыру ұйымдары арқылы жүредi.

Көп емес надбавка (20%) ескерiп сату бағасының бғсекелестiк қабiлеттi құны (180 теңге 200-240 теңге қарсы осындай өнiм үшiн), құс фабрикасымен қойылған тауық етi  үшiн төлем алдын ала төлеу және қолма-қол есептесу шартымен жүргiзiледi.

 

Жобаның қаржылық бағалануы

Құрылыс-монтаждық жұмыстар құс фабрикасына құрал-жабдықты жабдықтаудан бұрын стелу қажет, яғни қаржыландыру басталғаннан кейiн 1 ай iшiнде. Бiрiншi кезекте контрактiге сәйкес бройлердi откорм және инкубациялық жүйе үшiн құрал-жабдықты жеткiзу жүргiзiледi (4-6 апта iшiнде). Сосын комбикорм өндiру үшiн кешендi құрал-жабдықты жеткiзу (8-10 апта iшiнде). Соңғы кезекте құсты қайта өңдеу бойынша жартылай автоматтық жүйе (12-14 апта). Барлық құрал-жабдықтар қаржыландыру басталған мерзiмнен 3 ай iшiнде жеткiзiлу және орнатылу керек. Жұмыртқаны инкубаторға закладка қаржыландыру басталғаннан кейiн 3 ай iшiнде мүмкiн болады. Есепке инкубаторға жұмыртқаны салудың мерзiмiнiң пессимистiк варианты алынған 2003 жылдың наурызы, 48 000 дана апта сайын.

Шөжелер организмiн ұстап тұру және жайда өңдеу үшiн ветеринарлық препараттар кiшкене партиямен алынады, өйткенi бұл тауар нақты сақтау мерзiмi бар. Қарыз алушымен жалпылама құс фабрикасының жайларын өңдеу үшiн қажет препараттарды сатып алуды растайтын құжаттар ұсынылмаған.

ЖШС “Бирдң бизнес-жоспарына сәйкес тауық етiн өндiрудiң болжамдалған көлемi күнделiктi инкубаторға жұмыртқа салу 48 000 дана кезiнде жылына 10 000 тонна құс етiн құрайды.

Қаржыландыру басталғаннан бiрiншi 3 ай кешен территориясындағы құрылыс және орнатуды жүргiзiп жатқан қосалқы жұмысшыларға жалақы төленедi.

Құсханада шөжелердi отырғызу кезiне дейiн, пеш жұмысы үшiн жанар май ерте алынуы қажет. Есептерде жанар майды сатып алу 2002 жылдың желтоқсанында салынған 4 айлық қормен.

Инкубаторға жұмыртқаны апталық отырғызу жүргiзiлген сәйкес технологиялық картада есептелген, инкубаторды санация үшiн технология бойынша 3-4 апта маусымда, убойный цехта осы процедура құстың өсу циклi үшiн тамызда жоспарланған. Қазiргi кезде санация жүргiзiлiп жатыр, дғрiлеу препараттармен (формалин, хлор және т.б.). Ғртүрлi жиналып қалған микрофлораны жою үшiн жайды өңдеу жүргiзiлiп жатыр.

Компания 3 ай iшiнде (құс фабрикасының кешенiнiң бiрiншi кезегiн енгiзгенше) құрылған шығындар турады болжамға сәйкес шығындалады, айналым капиталын толтыру үшiн қажет қаражаттың жалпы сомасы 2 032 000 АҚШ доллары. Сонымен айналым капиталын толтыру үшiн сұрап отырған 4 221 980 АҚШ доллары көп.

Тәуекел және жобаның оң аспектiлерi

Жобаның оң аспектiлерi: да солярка берi   

1. Операциондық жұмыс бойынша корпоративтi клинет: банктiк шоттар бойынша ақшаның орта айлық айналымы – 88 443 142 теңге.
2. Оң несие тарихы (5 жыл).
3. Жоғарғы төлеу тәртiбi (сыйақы өз уақытында төленген, дефолтсаз).
4. Осы бизнес түрiнде топ-менеджменттiң жұмыс тәжірибесi (10 жыл).
5. Жабдықтаушылар мен өткiзушiлермен тұрақты серiктестiк қатынастар. Тұрақты қалыптасқан сату каналдары.
6. Бiрiншi жарты жылдықтың қаржылық-шаруашылық қызметiнiң нәтижесi бойынша компания пайда алды. Табыстың өсу динамикасы байқалады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Қарыз алушының өтiп жатқан қаржылық жағдайларын сипаттайтын көрсеткiштер

 Карыз алушының қаржылық жағдайын бағалауды жүзеге асыру үшiн оның өтiп жатқан сапасының қарыздық берешегiн (несие) және оның сыныптарын есептеудi анықтау үшiн келесi үш таптық көрсеткiш алынады. Олардың сипаттамасы төменде берiледi.

1 Қарыз алушының экономикалық потенциал бағасы

• Негiзгi құралдардың нақты құнының сомасы

1.2. Қарыз алушының активiнiң мобилдiлiк коэффицентi (айналым капиталы үшiн)

1.3. Айналым құралдарының мобилдiлiгiнiң коэффицентi (сауда делдалдық және коммерциялық мәмiле)

         1.4. Негiзгi құралдардың тозу коэффицентi (инвестициялық проектор үшiн)

         1.5. Негiзгi құралдарды жаңарту коэффицентi (инвестициялық құрылыстар үшiн)

 

2 Қарыз алушының қаржылық жағдайы

• Тәуелсiздiк коэффицентi

2.2. Өтiп жатқан жоюлық коэффицентi (айналым капиталы үшiн)

2.3. Жабық запастан өзiндiк айналым құралдарының бөлiгi (айналым капиталы үшiн)

2.4. Назар аударылған және өзiндiк құралдарының қатынас коэффицентi (сауда-делдалдық және коммерциялық мәмiлелер)

2.5. Қаржылық тұрақтылықтың коэффицентi (инвестициялық құрылыстар үшiн)

 

• Iстiң беделдiлiк бағасы
  • Капиталдың жалпы айналымдық коэффицентi

3.2. Дебитор берешегiнiң бөлек салмағы және оның айналымдылығы

3.3. Функционалданған капиталдың айналымдық коэффицентi (инвестициялық құрылыстар үшiн)

3.4. Инвестициондық капиталдың айналымдық коэффицентi (инвестициялық құрылыстар үшiн)

 

2 ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ ҚАРЫЗЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ БАҒАСЫ

         Кәсiпорынның функцияландыруы негiзiнде актив мөлшерi, оның құрылымы және бiлiмiнiң қайнар көздерi әрқашанғы өзгерiстерге ұшырап тұрады. Кәсiпорын қарыз алушының өндiрiстiк потенциалы оның материалдық-техникалық базасымен мiнезделедi (негiзгi қорлармен).

• Негiзгi құралдардың

шын құндылығының      = _______НҚ қалдық құны_______ =

ФОРМУЛА

         Жалпы қорытынды бойынша негiзгi құралдардың шын бағасы коэффицентiнiң мағынасы кәсiпорын-қарыз алушының мүлiгi кәсiпорынның нақты секторының балансындағы барлық актив сомасының 40%-ынан кем болмауы керек.

 

Сала атауы	Негiзгi құралдардың шын құндылығының коэффицентi (негiзгi капитал)
Өндiрiс
Ауыл шаруашылық	I класс	II класс	III класс	IV класс
Сауда	Параметр бағасының шкала бойынша белгiсi
Көлiк және жол шаруашылығы
Құрылыс
Байланыс
Қызмет аясы

 

«Бухгалтер бюллетенi» Көрсетiлген бухгалтерлiк баланс схемасы үлгiсiнiң формасы бойынша

Градация бағасы келесi түрде жүзеге асырылады:

0 …. өндiрiлген потенциалдың жоғарғы деңгейi.

1 және 2 …. Кәсiпорын қарыз алушының мүлiктiк жағдайының мағынасыз нашарлауы.

3 және 4 .…. негiзгi капитал деңгейi қарыз алушының негiзгi өндiрiсiнiң құлдырауы жағдайы бойынша бiр қалыпты қызметтеу үшiн жеткiлiксiз немесе нарықтың конъюнктурасының өзгерiсi кәсiпорынның нашар жағы бойынша.

5.….. өндiрiс потенциалының деңгейi жоғарғы тәуекелдi мiнездеме ұстайды.

Өтiп жатқан мiндеттемелердi өшiру үшiн дайындалған құралдардың бөлiгiн шығаруда кәсiпорын активiнiң мобилдiлiгiнiң коэффицентi есептеледi. Ол барлық активтердiң құндылығының өтiп жатқан актив құнымен анықталады.

 ФОРМУЛА 5-б.

2) Кәсiпорын активiнiң    

 

Бұл қарыздарды өшiру үшiн құралдар бөлiгiн немесе кәсіпорынның барлық актив құнының өтiп жатқан актив бөлiгiн сипаттайды.

3) айналым құралдарының

ФОРМУЛА  5-б.

Мобильдiк құралдардың көптеген сомасының азаюы және айналым құралдарының мобилдiк коэффицентiнiң резюме төмендеуi (өтiп жатқан активтер) төлем мүмкiндiгiнiң нашарлауымен сипатталады. Сонымен қоса нарықтық факторды да есепке алу керек. Мобилдiк активiнiң артық сомасын көрсету, олардың кемшiлiгi сияқты терiс бағаланады. Сауда-делдалдық кәсіпорындар үшiн қазiргi көрсеткiш мағынасы 0,1% аз емес мөлшерiнде болу керек.

Жоғарыда көрсетiлген коэффиценттердiң градация балы келесi кестеде көрсетiлген.

• — тек айналым капиталы үшiн
• – тек саудалық мғмiлелер үшiн

 

Коэффицент атауы	I класс	II класс	III класс	IV класс
Кәсіпорын активiнiң мобилдiк коэффицентi	Параметр бағасының шкала бойынша белгiсi
Айналым құралдарының мобилдiк коэффицентi

 

Инвестициялық ғимараттар анализiнде ең басты назар негiзгi құралдардың қозғалысына аударылады. Қарыз алушының негiзгi капиталының тозуы мен жаңару коэффицентi саналады.

4) Жаңару

ФОРМУЛА 6-б.

Бұл есептiк периодтың қандай бөлiгi негiзгi құралдарды жаңа негiзгi құралдар құрайтынын көрсетедi.

Негiзгi құралдардың техникалық жағдайын мiндеттейтiн маңызды көрсеткiш қазiргi уақытқа негiзгi құралдардың тозу коэффицентi олардың бастапқы құны болып табылады. Қазiргi көрсеткiштiң 50% деңгейiнен асуы ерiксiз болып саналады. Мiндеттi түрде назар кәсіпорын, материалдық-техникалық базаның негiзгi құралдарын жаңартуды күшейтуге аударылады.

5) Негiзгi құралдардың

ФОРМУЛА 6-б.

Жоғарыда көрсеткiш негiзгi құралдарды босатудағы  интенсивтiлiктi мiнездейдi.

(Жоғарыдағы негiзгi құралдардың жағдайы бағасының критерилерiнiң есептеу периодының басы мен аяғына есептеледi немесе саналады. Олардың динамикасы, өзара тәуелдiлiк, қолдану тиiмдi шығады. Қарыз алушының бизнес түрiне тәуелдi болғанда несие экспертi жоғарыда саналған көрсеткiштердiң 2 субъективтi бағасын жүргiзедi және оларға сәйкес балл қояды.

0 ……… ОС-ның жақсы жағдайы, несиелеу периоды iшiнде олардың сапасы нашарлағанына күмән жоқ.

1 ……….. ОС-ның жақсы жағдайы, өз уақытысында босату  тенденциясы қаралады.

2…………..ОС жағдайының мағынасыз нашарлауы, ол нарықтық жағдайдың қолайсыздығымен немесе қарыз алушының анализ периоды iшiнде негiзгi капиталды жаңартудың қаржылық жағдайсыздығымен байланысты.

3………….. Негiзгi капитал керектi сатыда жойылған, оның нақты құнының жоғалу мүмкiндiгi бар.

Осындай жағдаймен “Қарыз алушы қарызының экономикалық потенциалының бағасың бөлiмi екi көресткiшпен көрсетiлген. Ол айналым капиталын толтыру үшiн берiлген несиемен немесе сауда-делдалдық мәмiлелердi жасаумен және инвестициялық мiнездеме бойынша несиенiң үш көрсеткiштерiмен анықталады.

 

IV ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Қарыз алушының қаржылық тұрақтылығы

Қарыз алушының қаржылық жағдайының бағасы көбiне клиенттi несиелеу шешiмi бойынша жауапты этап.

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы дегенде кәсіпорынның клиенттермен өз уақытында есептесу мүмкiндiлiгi, кредиторлармен және мемелекетпен өз уақытында есептесу мүмкiндiлiгi және өзiндiк капиталмен айналым капиталының қажеттi деңгейi көрсетумен түсiндiрiледi. Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайы ең алдымен оның бiр қалыпты дамуы және қалыпты қызыметтеудi ойлайды. Кәсіпорынның төлеу, несиелеу мүмкiндiлiгiн және жоюлығын қамтамасыз ету керек.

Қарыз алушының қаржылық тұрақтылығының ең маңызды шарты оның өзiнiң айналым құралдары болуында болып табылады.

• тәуелсiздiк

ФОРМУЛА 8-б.

 

Тәуелсiздiк коэффицентi (өзiндiк капиталдың концентрациясы, автономиялар) кәсіпорын активiндегi жалпы көлемде формалаудың өзiндiк капитал бөлiгiн мiнездейдi. Ол бойынша кәсіпорын қаншалықты қарыз құралдарынан тәуелсiз екенiн және өзiндiк құралдарды қолдану мүмкiншiлiгiн бағалайды. Оның өсiмi кәсіпорынның қаржылық тәуелсiздiгi туралы, болашақ кезеңдерде қаржылық қиыншылықтар төмендеуiнiң тәуекелiн куәләндiредi.

 

Сала атауы	Тәуелсiздiк коэффицентi
Өндiрiс	Параметр бағасының шкала бойынша белгiсi
Сауда
Көлiк және жол шаруашылығы
Құрылыс
Байланыс
Қызмет аясы

 

Тәуелсiздiк коэффицентi бойынша баға градациясы келесi түрде жүзеге асырылады.

 0 ……… қаржылық тәуелсiз қарыз алушы, ол өзiндiк құралдардың жоғары деңгейiн қамтиды.

1 және 2……….. қарыз алушы активiнiң көбеюiмен пайда болған көрсеткiштiң мағынасыз нашарлауы (қаржы ресурстарын қамту бойынша әрекеттiң өсуi)

3 және 4…………..қарыз алушы берешегiнiң көбеюiмен, өзiндiк капитал азаюы немесе операциялық әрекеттiң жалпы құлдырауымен байланысты кәсіпорынның қаржылық тәуелсiздiгi нашарлайды.

5………….. кредиторларға маңызды тәуелдiлiкпен мiнезделетiн қаржылық тәуелсiздiктiң потенциалды нашарлауы.

 

Өтiп жатқан жоюлылық коэффицентi

Өтiп жатқан жоюлылық коэффицентi (жалпы жойылу коэффицентi) барлық өтiп жатқан (мобилдi) активтердiң (болашақ периодтың шығын шығуы iшiнде) көптеген ұзартылған мiндеттемелерiнiң өсуi қатынасын көрсетедi. Ол өтiп жатқан актив қандай уақытта өтiп жатқан мiндеттемелердi жоюды көрсету мүмкiндiгiн орнатуды және кәсіпорынның төлем қабiлетiн көрсетедi. Төлем қабiлетi тек өз уақыттық есеп айырысуда емес, сонымен қатар дайын өнiмдi қарызға беру қолайлығы, қажеттiлiк жағдайда басқа да айналым құралдарын материалды элементтердi сатумен бағаланады.

Жалпы жабу коэффицентi жою құралдары сомасының көптеген ұзартылған және аз ұзартылған мiндеттемелерiн қою мүмкiндiгiн бередi, соған орай тек қана тұрақтылық сатысының баланс құрылымын қайталап ғана қоймай, кәсіпорынның аз уақыттық қарыздарынан тез есептесу мүмкiндiгiн бередi.

Бұл кәсіпорынның айналым құралдарының жалпы қамтамасыз етiлуiн мiнездейдi, шаруашылық әрекет жүргiзу үшiн.

• Өтiп жатқан жою

ФОРМУЛА 9-б.

 

Өтiп жатқан жоюлылық коэффицентi қарыз алушының шаруашылық айналымынан оперативтi түрде ақша алу мүмкiндiгiн және олардың қарыз өшiру эквивалентiн мiнездейдi. Мағына коэффицентi жоғары болған сайын қарыз алушы соншалықты тұрақты болады.

Бiрақ та дебитор мiнездемесiн санау керек. Дебитор шотын есептеу қарыз алушының жою жағдайына баға берiп қана қоймай, сонымен қатар өткiзiлiп жатқан несие саясатының қорытындысына баға беру мүмкiндiгiн бередi.

5 – айналым капиталы үшiн

Сала атауы	Өтiп жатқан жоюлылық балансының коэффицентi
Өндiрiс	Параметр бағасының шкала бойынша белгiсi
Сауда
Көлiк және жол шаруашылығы
Құрылыс
Байланыс
Қызмет аясы

 

Жоюлылық бойынша коэффицентiнiң градация бағасы келесi түрде жүзеге асады:

0……………………..қаржы-тұрақшыл қарыз алушы

1 және 2 …………қаржы жағдайының керексiз нашарлауы.

3 және 4 …………….. өндiрiс құлдырауына немесе нарықтық конъюктураның қолайсыз өзгерiстерiне байланысты қаржылық жағдайдың өзгеруi (өтiп жатқан жоюлылық).

5 ………………. қаржылық жағдайдың потенциалды нашарлауы (қарыздардың жоғары деңгейi, жоюлылықты толық жоғалту мүмкiндiгi көп)

• Запастар жабуындағы

ФОРМУЛА 10-б.

Бұл айналым құралдарының жағдайын мiнездейдi. Көрсеткiштiң нормативтi мағынасы 0,5-1 аралығында болу керек. Өзiндiк айналым құралдарының қажеттi өсу запастағы, яғни олардың назар аударылған капиталдармен жабылуы кәсіпорын — қарыз алушының қаржы-әрекет жағдайы өзгергенiн көрсетедi. Көрсеткiштiң 0,25 төменi капитал запасының жоғары бөлiгiн бiлдiредi.

Өзiндiк құралдар мен қарыздық қатынастар коэффицентi өзiндiк капиталдың қызықтырылған капиталға қатынасымен анықталады:

4)  тартылған және өзiндiк

ФОРМУЛА 10-б.

Бұл коэффицент қанша қарыз құралдары кәсіпорынды өзiндiк құралдың активiне қосқан бiр теңгеге қызықтырғанын көрсетедi.

Инвестициялық құрылыстың бағасында сонымен қатар өзiндiк және ұзақ мерзiмдi қарыз құралдарының жалпы (авансталған) капиталдағы бөлiгiн мiнездейтiн кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы коэффицентi есептеледi.

• Қаржылық тұрақ

ФОРМУЛА 11бет

Жоғарыдағы үш көрсеткiшке балл бағасы келесi кестеде көрсетiлген:

Коэффицент атауы	I класс	II класс	III класс	IV класс
Запас жабуындағы өзiндiк айналым құралдарының бөлiгi	Параметр бағасының шкала бойынша белгiсi
Қызықтырылған және өзiндiк құралдар қатынасының коэффицентi
Қаржылық тұрақтылық коэффицентi

 

“Қарыз алушының қаржылық жағдайың бөлiмi несие сапасы анықтамасындағы үш көрсеткiшпен көрсетiлген. Тағы да инвестициялық мiнездеменiң несие бойынша екi көрсеткiшi. Несие сауда-делдалдық мғлiм жасау үшiн немесе айналым капиталын толтыру үшiн берiлген.

V Iстiң беделдiлiк бағасы

Қаржы аспектiсiндегi кәсіпорынның iс беделi ең алдымен оның құралдарының айналым жылдамдығында көрсетiледi. Iстiң беделдiк анализi деңгейлер зерттеуiмен және айналымдылық коэффицентiнiң қаржылық түрлi динамикасында қорытылады. Олар кәсіпорын өзiнiң құралдарын қаншалықты жұмасғанын анықтауға мүмкiндiк бар.

8 – инвестициялық құрылыстар үшiн

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы ақшаға айналатын, активке қойылған құралдардың қаншалықты тез екендiгiнде болады.

Iстiк беделдiк коэффицентi кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау үшiн маңызға ие, себебi айналым құралдарының жылдамдылығы кәсіпорынның төлем мүмкiндiгiне өзiндiк әсерiн тигiздi. Сонымен қатар айналым құралдары жылдамдылығының өмуi басқа да кәсіпорынның өндiрiстiк-техникалық потенциалын өсiрудегi тең шарттарда көрiнедi.

• Капиталдың жалпы айналымдылығының коэффицентi

Коэффицент өндiрiстiң толық циклi жылына қанша ет өткiзiлетiнiн және қарызға берiлген өнiмнiң ақша бiрлiгiндегi әрбiр актив бiрлiгi қанша ғкелгенiн көрсетедi.

                                                                  К =  мұндағы,

К – капиталдың жалпы айналымдық коэффицентi

Дн — қарызға берiлген өнiм кiрiсi (көмек), (жұмыс, қызмет)

Ак – авансталған капитал (баланс валютасы, жиын капиталы)

 

Капиталдың жалпы айналымдық коэффицентi кәсіпорынның iс беделдiлiгi туралы айналымдылық көрсеткiш берiледi. Кiрiстiң шығындау қатынасынан жиын капиталын қарызға беруi (баланс валютасына) ол кәсіпорынның барлық айналым капиталының санын белгiлейдi және қайнар көзiне тәуелсiз иемденетiн ресурстарды мiнездейдi. Бұл көрсеткiш өндiрiс процесiнiң маңыздылығын бейнелей отырып, сала тәуелдiлiгiн варирует.

Мысалы, өндiрiстiк қарыздан шығару

ФОРМУЛА 12-б.

 

Бұл есеп айырысу кәсіпорынның бүкiл қорының тиiмдi қолданудың төмендеуiн көрсетедi.

Егер 1996 жылда әрбiр бiрлiк 80 тиын алып келсе, онда 1997 жылы 20 тиыннан аз мөлшерде әкелдi. Шешiмiнде 1996 жылмен салыстырғанда жалпы тиiмдiлiк 6050,00 мың теңгеге (-0,2030250,0) азайды.

 

КЕСТЕ

2) Дебиторлық берешектiң айналымдылық коэффицентi

а) Дебиторлық берешегiнiң көрсетiлуi (айналымдылық)

 

Әрбiр кәсіпорын үшiн келесi мiнездеме – мүлiктiң мобилдiлiгiнiң өсуiне қарамай және өтiп жатқан активтерге, кәсіпорын үшiн оның құрылымының негiзiн және мғнiн бағалау кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын мiнездейтiн маңызды көрсеткiштердiң бiрi.

Қазiргi жағдайда кәсіпорынның қаржылық жағдайына дебитор берешегiнiң көрсетiлуi емес, ал оның көлемi, қозғалысы және формасы, яғни бұл берешектiң пайда болуы. Дебитор берешегiнiң пайда болуы өзiмен бiрге объективтi процестi көрсетiлмеген есеп айырысу жүйесiнде және кредитор берешегiнiң пайда болуын қамтиды. Дебитор берешегi әрқашан есеп айырысу тәртiбiн бұзу салдарынан пайда болмайды және әрқашан оның қаржылық жағдайын бұзбайды.

Дебитор берешегiнiң соншалықты өскенiн ескеру керек, сонымен бiрге не үшiн бұл статьяны ашу керектiгiн бiлу керек. Егер күмәндi және үмiтсiз қарыздар болса, қарыздарды өшiру перспективасын бағалау керек.

Дебиторлық берешектiң құрамы мен құрылымымен жалпы танысқаннан кейiн нақты құнына баға беру керек. Бұл барлық берешек төленуi мүмкiндiгiне байланысты. Аналитик әзiрлеудiң дұрыстығының нақтылығын және дебиторлық берешектiң қайтарылу мүмкiндiгiн анықтай бiлуi тиiс. Жинақтап қорытудың көрсеткiшi, қайтарым берешегiнiң айналымы болып табылады. Дебиторлық берешектiң өтiмдiлiк пен сапа көрсеткiшiн анықтау маңызды болып табылады. Сапа ретiнде берешек пайда болған уақыттан бастап, жиналатын толық соманың мүмкiндiгi жатады. Дебиторлық берешектiң мерзiмi ұзақ болған сайын оны алу мүмкiншiлiгi төмендейдi. Дебиторлық берешектiң мiнездемесiн талдау кезiнде оны уақыты бойынша бiрiктiру қажет, бұл үшiн аналитикалық кестенi құру керек:

Дебиторлық берешектi оны туындау уақыты бойынша топтастыру
Дебиторлық берешектiң түрлерi	Туындау уақыттары
Тауарлар, жұмыс және қызметтер үшiн есеп айырысу
Жабдықтаушылар мен мердiгерлерге бөлiнген аванстар
Барлығы		33 000

 

Нақты шарттарға байланысты дебиторлық берешектiң басқа да уақыт аралықтары қабылдануы мүмкiн. Ұзақ мерзiм үшiн мұндай ақпараттың болуы есептеу тәртiбiнiң жалпы тенденциясымен қатар сенiмдi емес төлеушiлердiң қатарына жатқызылатын сатып алушыларды анықтауға мүмкiндiк бередi.

Дебиторлық берешектiң өтiмдiлiк көрсеткiшi ақшалай қаражатқа айналу жылдамдығын көрсетедi, яғни бұл да айналымдылық. Осыған орай, дебиторлық берешектiң өтiмдiлiк пен сапа көрсеткiшi болып, оның айналымдылығы жатады. Айналымдылық коэффицентi өнiмдi сатудан түскен пайда көлемiнiң орта дебиторлық берешектiң қатынасымен есептеледi.

КД =  мұндағы,

КД – дебиторлық берешектiң айналымдылық коэффицентi

Р — өнiмдi (жұмыс, қызмет) сатудан түскен пайда

ЗД — дебиторлық берешектiң өсiмi кезiндегi орташасы.

 Бұл коэффицент қанша рет берешектiң белгiлi уақыт аралығында кәсіпорынға қалыптасуы мен түсуiн көрсетедi.

Дебиторлық берешектiң айналымдылығы (ДБА) күнмен де есептелуi мүмкiн. Бұл көрсеткiш оның қайтуы үшiн қажеттi күндердiң орташа санын көрсетедi, кезеңдегi күндер саны мен айналымдылық коэффицентiнiң қатынасына тең:

Р			ЗД		Д
	ОД	Д	ЗД	немесе ОД			Р

 

З – кезең аяғындағы берешек суммасы

Д – кезеңнiң ұзақтылығы

Р — өнiмнен түскен пайда

         Дебиторлық берешектiң айналымдылық коэффицентiнiң көрсеткiшiмен қатар ДБ айналымының орташа уақытын анықтау қажет: 

Д — дебиторлық қарыздың айналымы орташа мерзiм немесе оны өтеу кезеңi

Бұл көрсеткiштiң төмендеуi оң болып, ал жоғарлауы терiс болып бағаланады.

Дебиторлық берешектiң құрамын қарау нәтижесi бойынша сумманы келесi бағалау шкаласы бойынша бөлуi тиiс.

 

Сала атауы

Өндiрiс

Уақыт

Сумма

Ауыл шаруашылығы

Уақыт

Сумма

Сауда

Уақыт

Сумма

Көлiк және жол шаруашылығы

Уақыт

Сумма

Құрылыс, уақыт, сумма, байланыс, уақыт, сумма

Қызмет аясы, уақыт, сумма

 

Дебиторлық берешектiң градациясын бағалау келесi түрде жүзеге асады:

0 – аз ғана дебиторлық берешек және оның қысқа айналым мерзiмi.

1 — дебиторлық берешектiң және оның орташа мерзiм айналымы

2 – белгiлi дебиторлық берешектiң, белгiлi биiктiгi, сонымен қатар оның белгiлi айналым мерзiмi.

P.S. а) Дебиторлық берешектердi суммаларға бөлшектегенде, дебиторлық берешектiң суммасын бүкiл айналым активтерiне тиiстiру керек. (II және III бөлiм актив баланстан немесе 230 бет, жаңа қаржы есебiнен)

б) Дебиторлық берешектiң көрсетiлген градациялық көрсеткiшiнiң (сумма және мерзiм) сәйкес келмеген кезде:

Мысалы:

2. Өндiрiс.

 Уақыт – 45 күннен жоғары емес

Сумма – 35%

Бiрiншi класс бойынша өндiрiс шкаласын анықтау.

2. Өндiрiс.

 Мерзiм – 90 күн

Сумма – 25%-тен жоғары емес.

Баға шкаласы бойынша анықтау класс бойынша өткiзiледi.

3 а) Қызмет етушi

айналым

ФОРМУЛА 16-б.

 

Өндiрiстiк iс-әрекетке тiкелей қатысты капитал айналымдылығын көрсетедi. Бұл тазалау коэффицентiнен түсетiн мағына, активтердiң жалпы айналымдылық көрсеткiшiн салыстыра отырып, сатудан түсетiн пайдаға тiкелей әсерiн көрсетпейтiн кәсіпорынның инвестициясының ғсерiн бередi, өз дамуындағы инвестициялардан басқа. Бұл көрсеткiштiң мғнi инвестендiрiлген қордың айналымдылық коэффицентiнiң осы уақыт аралығындағы мәнiмен салыстырылады.

• б) инвестендiрiлген капитал

өнiмнен түскен пайда

айналымдылығы

Айналым коэффицентiмен есептеумен бiрге жүргiзiледi.

Өз дамуының инвестициясын қосқандағы – кәсіпорын заемщиктiң қысқа және ұзақ мерзiмiнiң инвестиция айналымының жылдамдығын көрсетедi.

КЕСТЕ

 

1. V Суда заемщиктiң қаржы жағдайын бағалаудағы қосымша параметрлерi және берiлген несиенiң Банктiң несие портфелiнiң iшкi классификациясы бойынша түсiнiктеме.
2. Несие алушынын несие тарихы

0…………… сенiмдi карыз алушы (қаржы көрсеткiштердiң жоғарғы мғнi ҚР-ның Ұлттық банкiсiнiң және банктiң талаптарына сәйкес несие мағлұматы, карыз алушынын мiндетi бойынша уақытысында төленбеген берешегiнiң жоқтығы);

1…………… белгiлi бiр экономиканың саласы бойынша орташа немесе орташадан жоғары көрсеткiшi бар сенiмдi заемщик. Заемщиктiң негiзгi iс-әрекетiмен байланыссыз, қаржы жағдайының аз ғана төмен болуы;

2 …………. қаржы жағдайы тұрақты, бiрақ та оның төмендеу мүмкiндiгi бар (қаржы жағдайы орташадан төмен, сыйақы немесе қарызды төлеу уақытында қысқа мерзiмдi кешiгу кезеңi бар, банкте несие тарихы жоқ немесе несие мағлұматтары бiрiктiрiлмеген;

3…………… қауiп-қатер элементтерi бар, заемщиктiң қаржы-шаруашылық жағдайының төмендеуi, алдыңғы мiндеттердiң ұзартылу жағдайы бар, заемщиктiң толық емес, несие мағлұматтары;

4 ………….. сенiмдi емес заемщик (төленбеген берешегi бар немесе сенiмдi емес, қаржы көрсеткiштерi төмен, заемщиктi сақтап қалу шаралары жарияланған, заемщикке белгiлi бiр мөлшерде материалдық зиян тигiзетiн форс-мажорлық деңгейдiң туындауы.

 

2. Кепілдің сенiмдiлiгi мен өтiмдiлiгi

0 ………………. жоғары өтiмдi кепіл (депозит, банктiк есептегi ақша, бағалы металдар, мемлекеттiк бағалы қағаздар және т.б.);

1 …………  ликвидалық кепiлдiк (қозғалымсыздық, айналымдағы тауар және т.б.);

2…………………. ликвидалық кепiлдiк, қауiп-қатер элементiмен (кепiлдiк деңгейiнң нашарлауы);

• ………………қамтамасыз етiлмеген несие (бланктiк);

5 …………… сенiмдi емес кепiлдiк (қолайсыз жағдайлардың нәтижесiнде қамтамасыз етудiң ағымдағы құны, алғашқы бағалау құнынан төмен).

 

 

3. Төлемдердiң (сыйақы немесе негiзгi қарыз) жоспарлық суммасын өтеу бойынша карыз алушы төлемдiк тғртiбi

0 …………….. қызмет көрсету қарызының жақсы сапасы;

1 ……………….. берешектiк қызмет көрсетудiң бiршама жақсы болуы, төлемдердiң 15 күнге дейiн жоспарлық суммасының өз уақытында төленбеуi;

2…………………. қарызға қызмет етудiң қанағаттанаолық сапасы (30 күнге дейiн төлемнiң кешiктiрiлуi);

3………………берешектiк қызмет етудегi қанағаттанарлық емес сапа (60 күнге дейiн төлемнiң кешiктiрiлуi);

4 …………… қарызға қызмет етудiң нашар сапасы (90 күнге дейiн төлемнiң кешiктiрiлуi).

 

VII. Несие беру мақсатына байланысты ссуда заемщиктiң

тұтас рейтингiн анықтау

Жоғарыда көрсетiлген компоненттерге баға берiлгеннен кейiн несие беру мақсатына сәйкес методиканың төрт бөлiмiнiң компоненттерi бойынша балдар жиынтығы арқылы есептелетiн заемщиктiң тұтастай рейтингi анықталады. Несие беру мақсатына сүйене отырып, методиканың төрт бөлiмi бойынша кәсіпорын заемщиктiң ағымдағы қаржы-шаруашылық жағдайын бағалайтын ғртүрлi және бiрыңғай көрсеткiштерi есептеледi. Төменде көрсетiлген кесте бойынша балдардың жалпы суммасы анықталғаннан кейiн ссуда заемщик қай топқа жататынын анықтайды және ссудалық берешегiнiң, қалай классификациялау екендiгiн анықтайды.

КЕСТЕ

 

Алынған балда суммасына байланысты карызды карыз алушы төменде көрсетiлген бес кластың бiреуiне жатады:

I класс – карыз алушынын қаржы жағдайы барлық аспектiлер бойынша сенiмдi болып табылады. Табылған проблемалар айтарлықтай емес, iс-әрекеттер кезiнде шешiлуi мүмкiн. Кәсіпорынның қаржы жағдайы экономикадағы проблемалармен өтiп жатқан өзгерiстерге қарағанда тұрақты болып табылады. Заемщикке берiлген несие стандарттық деп саналады.

II класс – берiлген реитингтi алған заемщик толығымен сенiмдi болып қалады. Қаржы жағдайы тұрақты, бiрақ та сыртқы факторлармен зиян шегуi мүмкiн. Орташа нормадан төмен айтарлықтай емес, көрсеткiштерi мен классификацияланған несиелер субъ стандартты деп аталады.

III класс – осы рейтингтi заемщиктiң төмендетiлген қаржы жағдайын көрсетедi. Кәсіпорынның қаржы жағдайының да алдағы уақытының төмендеу мүмкiндiгi жоғары. Өндiрiсте iрi қосылыс және заемдық қаржылардан үлкен мұқтаждық қаржы коэффицентiнiң төмен көрсеткiштерi қанағаттандырылмаған несие ретiнде классификацияланады.

IV класс – қаржы жағдайының төмендеуi iс-әрекеттерiнде iрi жетiспеушiлiктер несиенi қайтара алмау үлкен қауiп-қатерi бар, кәсіпорынның тұрақты емес жағдайы. Потенциалды банкрот болу қаупi бар заемщиктерге берiлген мұндай несиелер жоғары қауiп-қатерi бар сенiмсiз деп классификацияланады.

V класс – заемщиктiң қаржы жағдайы шаруашылық iс-әрекетiнде маңызды жетiспеушiлкпен қиындай түскен, өз мiндеттерiн жабу үшiн қажеттi ақша мен өтiмдi активтердiң жетiспеушiлiгі. Алдыңғы уақытта банкротқа ұшырау дәрежесiнiң жоғары болуы.

Мұндай заемщиктермен қалыптасқан несиелер сенiмсiз деп жiктеледi. Жоғарыда көрсетiлген коэффиценттiң есебi келесi материалдар негiзiнде жүзеге асырылады:

– Ұлттық статистикалық агенттiгi, Қазақстан Республикасының экономика және сауда министрлiгi, “экономика салалары бойынша кәсіпорындар мен салалардың iс-әрекетiнiң қаржы көрсеткiштерi және 96 жыл аралығындағы Қазақстан Республикасының облыстарын қосқанда.

–   Ұлттық статистикалық агенттiгi, Қазақстан Республикасының экономика және сауда министрлiгi, “экономика салалары бойынша кәсіпорындар мен салалардың iс-әрекетiнiң қаржы көрсеткiштерi және 97 жыл бiрiншi тоқсан аралығындағы Қазақстан Республикасының облыстарын қосқанда.

— Ұлттық статистикалық агенттiгi, Қазақстан Республикасының 96 жыл үшiн экономика салаларындағы өнiмдi өндiруге кеткен шығындар.

— Заемщиктiң несие мүмкiндiгiн талдау бойынша методикалық нұсқау. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiсiнiң 94 жылдың 24-қазандағы үлгiсi.

 

 

3.2. Жетілдіру жолдары.

 

Инвестициялық жобалармен жұмыс істеудің негіз қалауының бір проблемасы проектіні ресурс пен қамтамасыз етуде ұйғарымды, оның құрамына тек ақша қаражаттарығана емес,ақша эквивалентіндебасқа инвестициялар тұлғалау, соның ішінде негізгі және айналмалы құралдар, мүліктік құқықтар және материалды емес активтер, несиелер, қарыздар және кепілдік, жер пайдалану құқығы және басқа оның қаржыландыруы  болады.

    Екінші тарауда жүргізілген ЖШС „Bird”- та инвестициялық жобаларды жоспарлау талдау анықтауды, оның қаржыландыруы келесі шарттарды сақтаған кезде жүзеге асады;

• инвестицияның динамикасы жобаны жүзеге асыруды уақыттық және қаржы шектеулерге сәйкес қамтамасыз ету керек.
• жобаның қаржылық құралдарының шығыны және тәуекелді төмендету қаржыландырудың сәйкес құрылымы және қайнар көзінен және нақты ұйымдастырушылық өлшемі, соның ішінде салықтық жеңілдіктер, кепілдер, әртүрлі қатысу формалар есебінен қамтамасыз етілуі керек.

    Жобаларды қаржыландыру келесі негізгі сатылар қосу керек:

• инвестициялық жобаның өмір сүру қабілеттілігін бастапқы зерделеу (шығындар және жоспарланған табыс бойынша инвестициялық жобаның мақсатқа сайлығын анықтау);
• жобаны жүзеге асырудың жоспарын әзірлеу (тәуеклді бағалау, ресурстік қамтамасыз ету және басқа);
• қаржыландыруды ұйымдастыру, соның ішінде: қаржыландырудың мүмкін болатын формаларын бағалау және нақты формасын таңдау, қаржыландыру ұйымын анықтау, қаржыландыру қайнар көзінің құрылымын анықтау, жоспарды орындауды бақылау және қаржыландыру шарты.

    Жобалық қаржыландыруды жоспарлау сұрағын зерттеуде, бірінші кезекте инвестициялық жобаларды қаржыландырудың келесі тғсілін айыру қажет ( 4,30,31,32,78,79,80 ):

• өзін-өзі қаржыландыру, яғни қаржыландырудың қайнар көзі ретінде инвестордың өз қаражаттарын қолдану (бюджет және бюджеттен тыс қорлардан-мемлекет үшін, өз қаражатынан-кәсіпорын үшін);
• қарыз және тартылған қаражаттарды қолдану.

    Осы қатынаста инвестициялық жобаларды қаржыландыру жүйесі

 қайнар көзін және қаржыландырудың ұйымдастырушылық формаларды           қосады. Қаржыландырудың қайнар көзінің құрылымы Қазақстанның ғлеуметтік-экономикалық даму спецификасымен осы проблемаға бар көзқарастарды біріктіру келесі түрде көрсетуге болады ( 19 таблица).

    Жобаларды қаржыландыру ұйымдастыру сұрақтарын ғрі қарай зерттеу жүргізүде үлкен маңызды инвестициялық жобаларды қаржыландырудың ұйымдастырушылық формалары және қайнар көздерінің өзара байланысын анықтау болады.

    Талдау көрсеткендей, қазіргі кезде өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның дамудың инвестициялық жобаларды қаржыландырудың

 

 

 

Инвестициялық жобаларды қаржыландырудың қайнар көзінің құрылымы.

 

Топ	Типі	Топтағы қайнар көзінің ұйымдастырушылық құрылымы.
Мемлекеттік ресурстар	Жеке	Мемлекеттік бюджет Бюджеттен тыс қорлар
	Тартылған	Мемлекеттік несие жүйесі Мемлекеттік сақтандыру жүйесі
	Қарыздық	Мемлекеттік қарыз алу( мемлекеттік қарыздар, сыртқы қарыздар, халықаралық несиелер және басқалар).
Кғсіпорынның ресурстары	Жеке	Кәсіпорынның жеке инвестициялық ресурстары
	Тартылған	Жарналар, қайырымдылық, акцияларды сату, акциялардың қосымша эмиссиясы
		Инвестициялық компаниялар-резиденттерінің, соның ішінде үлестік жарна
		Резидент-сақтандыру компанияларының инвестициялық ресурстары
		Резидент-мемлекеттік емес пенсиондық қорлардың инвестицилық ресурстары
	Қарыздық	Банктік, коммерциялық, бюджетті, мақсатты несиелер
		Коммерциялық банктерді қоса шетел инвестрлердің инвестициялық ресурстары. Кғсіпорынның институционалдық инвестрлерінің халықаралық қаржылық институттары

 

 

үлкен бөлігін өзіне қабылдайды. Есептеулер көрсеткендей, экономикалық жағдайда шұғыл бетбұрысты қамтамасыз ету үшін келесі жылдары мемлекеттік инвестицияларды жалпы ішкі өнімнің 3 %-ке дейін жеткізу керек, соның ішінде мемлекеттік инвестициялардың 60-70 %   әлеуметтік саланы дамытуға, ал 30-40 %-өндірістік салаға бағыттау керек.

    Осы себептен Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітілген мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына тоқтаған жөн. Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасы келесі міндеттерді шешуге бағытталған:

• мемлекеттің орта мерзімдік инвестициялық приоритеттерін жүзеге асыру.
• Қазақстан Республикасының халқы, халықаралық қаржы ұйымдары, ел-донорлар үшін мемлекеттік инвестициялардың ашықтығын      қамтамасыз ету.
• приоритетті жобаларды дайындау және жүзеге асыру бойынша шараларды жоспарлау.

    Отандық тәжірибеде жобаны қаржыландырудың қиындықтары келесі       себептермен байланысты:

• пайда және ел ішіндегі қарыздар және валютада қарызды өтеу расындағы сәйкестіксіздер бар. Пайда түсетін валюта және қарызды өтеу валюта арасындағы сәйкестіксіздік тәуекелі жобалық қаржыландыруды шиеленістіреді.
• жобалық қаржыландыру бойынша елде, қарыздың қаржыландырудың ішкі қайнар көздері жақсы дамыған. Несиенің ішкі нарығы несиені ұзақ мерзімді өтеумен ірі жобалар капитал сиымды жобаларды кең масштабты қаржыландыру үшін қажет жеткілікті қаржы ресурстары немесе қаражаттары жоқ. Жобалық тәуекелді толықтай немесе бөлігін өзіне қабылдау және бағалау үшін білім мен тәәжірибе жоқ.
• тәуекелді келісімді және үйлестіру және кепіл беру және міндеттемелердің басқа формаларының облыстарында құқықтық құрылым жғгне заңдылық тұрақтылық жеткіліксіз. Жобалық қаржыландыру бойынша коммерциялық және несиелік құжаттама күрделі, заңдылық және нормативті негізбен нығайтылуы керек.

    Қазіргі кезде Отандық практикада жобалық қаржыландырудан мамандар аз. Кейбір ірі инвестициялық жобалар үшін жобалық қаржыландырудың жүйесінің ғзірленуінің үлгі болатын жағдайлар жеткіліксіз. Ірі жобалардың басқару функциясын өз мойнына алатын жобалық қаржыландырудың білікті қатысушылары – ұйымдар, фирмалар жеткіліксіз. Бұл проблеманы шешуге мамандар немесе мамандандырылған компанияларды (сонымен қатар шетел) тарту көмектеседі.

    Қаржылық ресурстардың мобилизациясын және олардың инвестициялық қызметтің басымды бағыттарында шоғырлануын қамтамасыз ете алатын тиімді банктік жүйенің қалыптастыруын тездету мақсатында  халық шаруашылығындағы барлық банктік қызмет көрсету кешенін және қаражат айналысын жеделдетуіне әрекет ететін ірі банктік құрылымдардың құрылуындағы ең алдымен мемлекеттік-федералды бағдарламаларды қаржыландыру үшін Қазақстанда инвестициялық банктерді құрудағы жұмыс белсендетіледі. Бірақ шетелдег сғтті қолданыстағы инвестициялық банктер Қазақстан Республикасында заңдылық бөлінбеген және кең тарамаған. Қағида бойынша олардың жасалу мүмкіншілігі несиелік ұйым түсінігінде банкке қарағанда неғұрлым кең салынған. Инвестициялық жобалар мен инвестрлерді анализдеуге бағытталған мемлекетте пайда болатын иневстициялы-консультациялы фирмалар инвестициялық банктердің жеке функцияларын орындайды. Бірақ инвестициялық банктерге талаптар неғұрлым кең. Инвестициялық банк (жалпы әлемдік түсінік бойынша) тек қана несие бермеу керек, сонымен қатар ірі ұзақмерзімді инвестицияларды тартуға да салысу керек. Инвестициялық банктің қызметі аз дегенде келесіні қосу қажет:

• техникалық-экономикалық негіздеу және инвестициялық жобалардың экспертизасы;
• халықаралық стандартқа сәйкес инвестициялық бағдарламаны әзірлеу және жобалық құжаттаманы дайындау;
• ірі инвестрлерге жекеше бағалы қағаздар портфелінің қалыптасуы және оларды тресті басқару.

    Банкпен инвестрге берілетін пайыздық қойылым банк өзіне мойнына алатын тәуекел көлемімен және қарыздық уақытымен анықталады.      Жіберілетін көлемі болып келетін пайыздық қойылымның негізін базистік қойылым құрайды. Бұған несие беретін банктер бағыт алады.

    Жобалық қаржыландыру тәсілдемесін сәтті қолдану үшін келесі бағыттарды қосу керек:

• ірі жобаларды қаржыландыру үшін шетел несиелерін тарту;
• өтемақыны мемлекеттік кепілдеме және политикалық тәуекелді қамтамасыздандыратын соңғыларды сақтандыру немесе кредиторлар артықшылықтары мғртебесі жолымен.

    Дәстүрлі формаларға қарағанда жобалық қаржыландыру біздің есептеуіміз бойынша мыналарды істей аламыз:

• қарыз алушының сенімділігі мен төлей алу қабілетін неғұрлым рас бағалау;
• тиімділік, іске асырылу, қамтамасыздандыру, тіршілік қабілеті тәуекелдері тұрғысынан бүкіл инвестициялық жобаны қарастыру;
• инвестициялық жобаның іске асырылуының нәтижесін бағдарлау.

    Инвестициялық қызметті үйлестіру мғндігін есепке ала отырып Қазақстан Республикасында жобалық қаржыландырудың Республикалық орталығын құру қажет—басқа сыртқы көздерден тартылған қаражат есебінен қаржыландырылатын Қазақстан және халықаралық қаржылық ұйымдар арасындағы қарастырылған жобаларды жүзеге асыру және дайындау жұмыстарын іске асыратын ұйымды. Орталық қаржы қаражатты тиімді тарту мақсаттарына үлесін қосады, сонымен қатар сыртқы қаржыландыру және ұлттық экономикаға басымдылық мінездегі инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.

    Қазақстан экономикасының дамуына және жеке тікелей шетел инвестициясының жылжуына мемлекеттің алдағы халықаралық қаржылық ұйымдармен, ең алдымен Халықаралық валюталық қормен, Дамыту және жаңғырту халықаралық банкімен, Дамыту және жаңғырту Европалық банкімен және басқалармен ынтымақтастықта болуы маңызды.

    “Қазақстандағы өнімді бөлуі туралы келісімі” заңының жүзеге асырылуы жобалық қаржыландырудың қолдану негізін қалады. Бірақ заң минералды-шикізатты және сонымен қатар салаларға жатады. Талдау көрсеткендей мемлекетте жобалық қаржыландырудың дамуына мемлекеттегі инвестициялық климаттың өзгеруінің сақтандырылмағандығы кедергі жасайды. Өйткені жобалық қаржыландыру ірі жобаларға бағытталғандықтан тәуекелді жағдайлардың болуы нәтижесі де елеулі болады.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

Инвестициялар тиімділігінің экономикалық негізделуі әр жобада жасалған техникалық, технологиялық, ұйымдық және басқа да шараларда қаражат салуда барлық мүмкін варианттарды салыстырып, біреуін таңдауға мүмкіндік береді.

Қаржы нәтижелерін бағалау және негіздеу, оладың тиімділігін талдау жобаны жасаушы және менеджерге нақты бір ұсыныс бойынша (инвестициялық жоба)  мүмкін болатын шешімдердің ішінен ең жақсы шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Инвестициялық қызметпен шұғылданғанда, әр кәсіпорын қаражат (инвестиция) салудан бұрын ең алдымен қаржы мүмкіндіктері мен оның салдарын ойлау қажет, яғни (көп сатылы инвестицияға дейінгі процесс) мүмкін болатын инвестиция ойынан бастап сандық және сапалық көрсеткіштер арқылы олардың тиімділігігін бағалауға дейінгі көп сатылы инвестицияға дейінгі процессті орындау қажет.

Жобаның жақсы бола тұрып, ол қабылданбайды, егер, ол келесілерді қамтамасыз ете алмаса:

— жобаның өнімін өткізуден түскен табыс арқылы салынған қаражаттардың жабылуы;

— фирма қалайтын (инвестиция рентабельділік) деңгейін төмен емес инвестиция рентабельділігін қамтамасыз ететін пайда алу;

— фирма тиімді инвестицияның өтелу мерзімі.

Отандық өнеркғсіптің әлсіз дамуының негізгі мәселесі инвестициялық ресурстарды және жобаларды басқару тәжірибесінің жетіспеушілігі болады. Өндіріске инвестициялар деп болашақта капиталды қөбейту үшін оларды инвестициялық жобаларда жұмсау мен қолдану түсініледі.

 Осындай нәтижеге жету мүмкіндігін анықтау қаржы- экономикалық параметрлерді бағалаудың ең маңызды мәселесі болып табылады.

Инвестициялық жобаларды өткізудің нәтижелерін санмен бағалау ғрқашан бола бермейді. Соған ұқсас жобалардың экономикалық тиімділігін тек сапалы бағалауға болады. Бағалаудың кез-келген сандық әдістері, сызықтық экономикалық модельдерге негізделіп, қатаң болмайды.

Қорыта айтатын болсақ инвестициялық жобалау күрделі кешенді тапсырма болып табылады және оны қағазда емес, кәсіпорында шешу қажет. Болашақ жобаның тиімділігін консалтингтік ұйым емес, ал жобалық идеяның тікелей авторлары және орындаушылары, жоспардың әзірленуінің әр сатысында жеке мамандандырылған консультанттарды шақыру арқылы жоспарлау қажет.

Жобаның инвестицияға дейінгі әзірленуі ғылыми зерттеуді ұқсатады және оның негізінде тексерілген әдістерімен әдістемелер мен компетенттік жатыр. Сонымен бірге жобаның қаржылануы жобаның өмірлік циклінің ең басты емес, құрамдас бөлігі болып табылады. Ал инвестициялық процесстегі басты нәрсе – экономикалық қажеттілік қағидасы  және жобаны тиімді басқару.

Жобалық қаржыландыру тікелей мемлекеттік субсидиялар немесе корпоративті көздерінің қаржылық салымдарға тәуелді емес. Дамыған елдерде бұл әдіс ондаған жылдар бойы қолданылуда. Біздің елімізде ол жақында, “Өнімді бөлуге байланысты келісім туралы” заңның шыққанынан бастап қолданыла бастады.

Жобалық қаржыландырудың, акционерлік және мемлекеттікке қарағанда негізгі ерекшелігі тәуекелдерді есепке алу және басқару, тәуекелді жобаға қатысушылар арасында бөлу және шығын мен табыстарды бағалау болып табылады. Жобалық қаржыландыруды басқаша регрессті (регресс дегеніміз — қарызға ұсынылған соманың қайтарылуы туралы талап ) анықтау арқылы қаржыландыру.

Жобалық қаржыландырудың үш формасын атап көрсетуге болады:

— қарыз алушыға толық регресспен қаржыландыру, яғни белгілі кепілдердің болуы немесе жобаны несиелеушілердің жауапкершіліктерінің шектелуінің белгілі формаларын талап ету. Жобаның тәуекелдері негізінен қарыз алушыға түседі, алайда қарыздың “бағасы” салыстырмалы жоғары емес және жобаны жүзеге асыруға қаржылық қаражатты тез табу үшін көмегін тигізеді.  Қарыз алушыға толық регресспен қаржыландыру аз табысты және коммерциялық емес жобаларды іске асыруда қолданылады;

— қарыз алушыға регресс құқықсыз қаржыландыру, яғни ол кезде несие беруші қарыз алушыдан ешқандай кепіл алмайды және жобаны жүзеге асырумен байланысты барлық тәуекелдерді өзіне қабылдайды. Қаржыландырудың мұндай формасының бағасы қарыз алушы үшін өте жоғары, себебі несие беруші тәуекелдің жоғарғы дәрежесіне сәйкес өтемақы алғысы келеді. Осындай түрде, жоғары табысты және бғсекеге қабілетті өнімді бере алатын жобалар қаржыландырылады. Қаржыландырудың мұндай формасындағы жобалар өнімді өндіруде прогрессивті технологиялар қолдану, өнімнің дамыған нарықтарын иемдену және жобаны іске асыруға материалдық-техникалық ресурстарды жабдықтаушылармен сенімді келісімдерді жасау қажет;

— регресстің шектеулі құқығы арқылы қаржыландыру. Жобаның мұндай қаржылану формасы жобаның барлық тәуекелділерін оған қатысушыларға толық бөледі және әр қатысушы өзіне қатысты тәуекелді алады. Бұл жағдайда барлық қатысушылар өздеріне нақты коммерциялық міндеттемелерді алады және қаржыланудың бағасы орташа. Жобаға қатысушылар жобаның тиімді іске асырылуынан қызығушылық көреді, себебі олардың табысы өздерінің жұмысына байланысты.

Жобалық қаржыландырудың қиыншылықтары толық көлемде отандық тәжірибеде келесі себептермен шарттандырылған:

— борыштық қаржыландырудың ішкі көздері дамыған елдердегідей жақсы дамымаған. Несиелердің ішкі нарықтары, капитал сиымды жобаларды, әсіресе несиені ұзақ уақыт бойы өтеу мерзімі бар ірі жобаларды, кең масштабта қаржыландыруға қажетті жеткілікті қаржылық ресурстарды және өтімді қаражаттарды иемденбейді. Тәжірибелік түрде жобалық тәуекелдің бөлігін немесе толық өзін қабылдау және бағалау үшін тәжірибе мен білім жоқ;

— елдің ішіндегі табыстар мен қарыздардың және борышқа валютада қызмет көрсету арасында келіспеушіліктер бар;

— тәжірибеде қазіргі кезде жобалық қаржыландыру бойынша мамандар аз. Ірі инвестициялық жобалар үшін жобалық қаржыландыру жүйесін әзірлеуге прецеденттер жеткіліксіз.