Дипломдық жұмыс: Қазақстан Республикасындағы саяси партиялар имиджі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ…………………………………………………………………………………………………………2

1 САЯСИ ПАРТИЯ ИМИДЖІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.1 Имидж ұғымы: түсінігі, түрлері, қызметі……………………………………………………4

1.2 Саяси имидж ұғымы: мәні мен мазмұны………………………………………………….10

1.3 Саяси партия имиджі ұғымы: мәні мен мазмұны………………………………………14

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЯСИ ПАРТИЯЛАР ИМИДЖІ

2.1 Қазастан Республикасындағы саяси партиялар: саясаттанулық талдау………………………………………………………………………………………………………21

2.2 Қазақстан Республикасындағы саяси партиялардың имиджі……………….25

2.3 Қазақстан Республикасының «Нұр-Отан» Халықтық-Демократиялық саяси партиясы мен Ресей Федерациясының «Единая Россия» саяси партиясының имидждерін салыстырмалы талдау………………………………….36

ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………………………..46

СІЛТЕМЕЛЕР ТІЗІМІ……………………………………….…………………..…………48

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР…………………………………………………………….51

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі.

Демократиялық мемлекеттерде кеңінен танымал саяси имиджді құру теориялары мен әдістерін Казақстан жағдайына бейімдеу және оларды дамыту отандық саяси ғылымдағы өзекті мәселердің бірі болып табылады. Бұл мәселемен бір қатарда демократиялық мемлекеттердің қоғамдық-саяси өмірінің айырылмас бөлігіне айналған модельдер мен технологиялардың жиынтығы – имиджелогия, «қоғаммен байланыс», саяси маркетинг, саяси жарнама тұр.

Саяси технологиялар институы жылдан жылға саяси ортада үлкен ықпалға ие бола отырып барлық деңгейдегі саясаткерлер мен саяси ұйымдарды саяси қызмет барысында қоғамдық пікірмен кәсіби түрде жұмыс жасау қажеттігін мойындауға итермелеуде.

Сайлаушыға дөрекі ықпал етіп, пікірлерді міндеттеу мен қатаң насихаттау тек кейбір «экзитикалық» режимдерде ғана сақталды. Бүгінгі күн сайлаушының сұранысымен, пікірімен санасытын нәзік технологиялардың заманы. Осы тұста саяси имиджелогияның маңызы туындауды.

Еліміздің саяси модернизациялау мен демократиялық реформаларды жүргізуіс аясында саяси имиджді соның ішінде партиялық имиджді зерттеудің маңыздылығын зор. Бұл әсіресе еліміздің саяси жүйесіндегі партия институтының рөлін көтеруге қатысты жүріп жатқан қызу пікір-таластар тұрғысында арта түсуде. Ағымдағы жылдың 16-мамырыда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Парламенті палаталарының бірлескен отырысында елді демократияландыру реформасына байланысты сөйлеген сөзінде «парламенттің мәжіліс депутаттарын пропорционалдық жүйе бойынша сайлау саяси партиялардың рөлін арттыруда тарихи маңызды қадам болып табылады» деп атап көрсетілді. Партиялық институттың қоғам өміріндегі рөлінің өсуі — партияның саяси ғылымдардың зерттеу пәні ретіндегі рөлін көтерді.

Тақырыптың зерттелу деңгейі.

Саяси партия имиджі мәселесін зерттеуе бағытталған қадамдар бұрындары да жасалған. Дегенімен де Қазақстан Республикасында бұрындары партияның имиджін қалыптасуы мәселесінде жүйелі ғылыми зерттеулер жүргізілмегендігін айта кеткен жөн.

Жұмысыты жаз барысында имидж және саяси мәселесін зерттеген батыстық және ресейлік ғалымдардың еңбектері зор көмегін тигізді.

Батыстық ғалымдардан Д. Наполитан [1], Ж. Сегеле[2], A. Гоулд [3] Д. Дороти [4] және т.б.

Ресейлік ғалымдардан Г.Г. Почепцов [5], А.Ю. Панасюк [6], В.М. Шепель [7] А. Цуладзе [8] және т.б. авторлардың имидж мәселесін зерттеуде үлкен көмегін тигізді.

Имидж мәселесімен жүйелі түрде айналысып жүрген қазақстандық ғалымдардан Л.Ф Адилованы [9] айтуға болады.

Жұмыстың мақсаты.

Зерттеу жұмысының мақсаты болып Қазақстандағы саяси партиялардың имиджін зерттеу болып табылады.

Көрсетілген мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер анықталды:

саяси имидж мәселесін зерттеген ғалымдардың концепцияларын анықтау;
саяси партия имиджінің негізгі мәселелерін зерттеу;
Қазақстандық саяси партиялардың имиджіндегі негізгі құрамаларды анықтау;
«Нұр-Отан» Халықтық-Демократиялық партиясы мен «Единая Россия» саяси партияларының имиджін салыстырмалы зерттеу.

Жұмыстың зерттеу пәні.

Жұмыстың зерттеу пәні болып Қазақстандық саяси партиялардың имиджі табылады.

Жұмыстың зерттеу объектісі.

Жұмыстың зерттеу объектісі болып саяси партия имиджі табылады.

Зертеу жұмысының әдістемелік негізі.

Зерттеу жұмысын жазу барысында жалпы логикалық әдістер, салыстырмалы зерттеу әдістері, сондай-ақ қазақстандық басылымдарды контенттік-анализдеу қолданылды.

Жұмыстың деректік негізі.

Жұмысты жазу барысында қазақ, орыс тіліндегі кең көлемдегі дерек көздері пайдаланылды.

Пайдаланылған барлық дерек көздері маңыздылығына қарай келесідей топтарға бөлінді:

Бірінші топқа, имидж, саяси имидж және партия имиджіне арналған теориялық дерек көздері кірді.

Екінші топқа, мерзімдік басылымдар мен интернет желісінде жарияланан дерек көздері кірді, қазақстандық және ресейлік социологиялық зерттеулер

Үшінші топтағы дерк көзлерін Қазақстан Республикасының «Саяси партиялар туралы» Заңы, Қазақстан Республикасы саяси партияларының партиялық бағдарламалары мен жарғылары, сондай-ақ Ресей Федерациясының «Единая Россия» саяси партиясының партиялық құжаттары құрайды.

Зерттеудің тәжірибелік маңызы.

Зерттеу жұмысын теориялық және танымдық мақсаттарды пайдалануға болады.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі.

Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қортындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

Жұмыс көлемі 50 бет.

1 САЯСИ ПАРТИЯ ИМИДЖІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Имидж ұғымы: түсінігі, түрлері, қызметі

Имиджге арналға арнайы әдебиеттерді анализ жасау нәтежиесі көрсеткендей «имидж» ұғымы күрделі және көп мағыналы болып табылады. Ағылшын тілінен дәлме-дәл аударғанда image – «бейне» деген мағына білдіреді [11, 7-б].

Алғаш рет «image» ұғымын 1956 ж. АҚШ президенттігіне үміткер болған Дуайт Эйзенхауэрдің сайлау алды кампаниясында Рассел Ривз қолданған. Ривз сол кезең үшін қорлау болған гипотезаны ұсынды. Ол бойынша кез-келген өнім жарнамасынадағы әдістерді саяси жарнамада да қолдануға болады: ең маңыздысы тауардың жарнамасын адамдар көрген кезде қызығып сатып алатындай әдемілеп орау керек. Ривз пікірі дұрыс болып шықты. Ол басты назарды кандидаттың айтқандарына емес, оның сыртқы көрінісіне аударды. Ривздің ойынша Эйзенхауер жүздесетін адамдарға оның сыртқы бейенесі тартымды болып, ұнауы керек. Нәтежиесінде Эйзенхауер сайлауда жеңіске жетті.

Имидж бен шындық арасында әрқашанда белгілі бір арақашықтық облады. Имидж шындықтық бояп, қаралап, өзгертіп көрсете алады. Имидж мақсатты түрде қалыптастырылған бейне-көрініс. Ол ассоциациялардың көмегімен объектіні қосымша құндылықтарға бөлейді және осы арқылы оны мақсатты және эмоцианалды түрде қабылдауға ықпал етеді.

Алайда имиджелогияның негізгі қағидаларын ХV ғасырдағы итальян саяси ойшылы Никколо Макиавелли өзінің «Патша» еңбегінде жазып кеткен болатын. Ойшыл кеңестерінің бірінде патшаны «көрген немесе тыңдағандағандардың барлығына ол мейрімшіл, әділ, адамгершілігі жоғары, тақуа адам ретінде танылуы тиіс, өйткені адамдар көбіне сыртқы бейнеге қарап баға береді»- дейді [12, 158].

Жалпы имидж ұғымы көптеген анықтамаларға ие. А.В. Петровский мен М.Г. Ярошевскийдің редакциялығымен шыққан қысқаша психологиялық сөздік имиджді «объектінің бұқараның санасындағы стериотиптеген нақты бейнесі. Негізінен имидж түсінігі нақты адамға қатысты айтылады, дегенімен белгілі бір тауарға, ұйымға, мамандыққа т.б. қатысты таратылады» деп анықтама береді.

Басқару әлеуметтануы мен имиджелогия саласындағы маман В.М. Шепель келесідей анықтама береді: «Имидж – өзіне назар аударту мақсатында бұқаралық ақпарат құралдарымен, әлеуметтік топтармен немесе тұлғаның өз күшімен жасалынатын индивидуалды кескін мен бөлену (ореол)».

Маркетолог Ф. Котлер имиджді «қоғамның компанияны немесе оның тауарларын қабылдауы» деп анықтайды.

Менеджмент саласындағы маман О.С. Виханский имидждің жалпы анықтамасын береді: «Имидж құбылыс. Бұл осы құбылыстың ерекшеліктері және өзіндік қасиеттері мен қырлары туралы тұрақты түсініктер».

Коммуникативтік технологияларды жасау маманы А.Б. Зверинцев имиджді «белгілі бір объекті туралы салыстырмалы тұрақты түсінік» деп анықтайды.

С.К. Сергиенко «имидж» ұғымына анықтама беруде келесідей өзарабайланысты қарама-қарсы категорияларды ескеруді ұсынады:

Объективті-субъективті. Имидж тек қана бұқаралық немесе жеке тұлалық сананың мазмұны ғана емес, сондай-ақ кәсіпорынның, оның тауарлары мен қызметтерінің, оның жарнамалық өнімдерінің т.с.с. нышандары (атрибуттары) ретінде болуы мүмкін (мысалы, логотип, ұран, іскерлік этиканың ерекше айырмашылықтары).
Табиғи-жасанды. Ұйым имиджі қалай жасалынады деген мәселеде екі қарама-қарсы түсінік бар: 1) Имидж ұйым жұмысының «табиғи» нәтежиесі ретінде, осы қызыметтің қоғамдық ортада процестері мен өнімдерінің шынайы қасиетерін бағалау ретінде белгілі бір дәрежеде стихилы түрде қалыптасады. 2) Ұйым арнайы әлеуметтік және психотехникалық құралдарды пайдалана отырып өзіне пайдалы имиджді мақсатты түрде жасайды. Мұндай имидждің ұйымның шынайы жағдайымен сәйкесітгі болмауы мүмкін.
Когнитивті-эмоционалды. Имиджде (субъективті құрылымдағы сияқты) когнитивті (вербалдық ұғымдар, есту, көру және т.б.) және эмоционалды (сезімдер, толғаныстар, аффектілер және т.б.) элементтер болады. Бұл методологиялық алғышарттан имидждің индивидуалды және топтық санаға тәуелді субъективті ғана еместігін, жасанды түрде ғана істелмейтіндігін (имиджмейкерлердің, БАҚ және жарнама көмегімен), эмоционалдық, сезімдік ғана еместігін байқаймыз. Имидж ұйымның немесе жеке тұлғаның қызметінің объективті қасиеттерінен, сондай-ақ табиғи түрде ұйымның немесе «идивидтің» эволюциялық дамуы нәтижесінде қалыптасады.

Сонымен имидждің келесідей анықтамасын беруге болады: Имидж – нақты бір ұйым, адам немесе өзге бір әлеуметтік объектіге қатысты адамдардың санасында қалыптасатын, қабылдау объектісіне қатысты эмоционалды боялған ақпараттан тұратын және белгілі бір әлеуметтік мінез-құлық (поведение) тудыратын синтетикалық бейне.

Қоғам өмірінде ақпараттық құрамалар маңызының өсуіне байланысты имиджді қалыптастыруға деген талап та өсуде. Ол тек эмоционалдық қабылдауға негізделген бейне ғана емес, толық мәнді ақпараттық өнімге айналуда. Имиджбен жұмыс істеу объективті заңдылықтар мен процесстерге негізделеді, ол өнерден алшақтай отырып ғылымға жақындады. Сондықтан да имиджді тек иррационалды әсер ету құралы ретінде сипаттамау қажет [12, 168-б.].

Имидж – рейтинг, атақ (репутация), белгілілік, мәртебе (престиж), бедел сияқты ұғымдармен қатар тұрады.

Имидждің ерекшеліктері.

Имиджге қатысты жазылған еңбектерге сүйене отырып, оның келесідей белгілерін көрсетуге болады:

имидж объектінің көпшіліктік бейнесі болып табылады және оған қарағанда оңайлатылған. Оның басты белгісі объекті туралы ақпараттың аз ғана символдармен берілуінде;
имидж объектінің өзгешелігі мен бірегейлігіне көңіл аудартады;
имидж нақты, бірақ өзгермелі болып келеді. Ол уақыттың сұранысы мен аудиторияның қажеттіліктеріне әрдайым бейімделіп отырады;
имидж «кері байланысқа ие» коммуникация түрі. Объекті туралы хабар халықтың сұранысын ескере отырып таратылады;
белгілі бір дәрежеде имидж жарнамаға ұқсас болып келеді, осыған қоса имидж объектіні идеалдандырады, немесе қосымша әлеуметтік, идеологиялық, психологиялық құндылықтармен бөлей отырып, оның кейбір қажетті қырларын ұлғайтып көрсетеді;

Имидж қызметтері.

Имидждің негізгі төрт қызметін бөліп көрсетуге болады. Олар: коммуникатвті, номинативті, эстетикалық және адрестік қызметтер. Енді әрқайсысына тоқталып өтсек.

Имидждің коммуникативтік қызметі. Имидж аудиторияның саясаткер туралы ақпаратты қабылдауын, түсінуін жеңілдетуге бағытталған; аудиторияның саясаткерді жағымды қабылдауын қамтамасыз етеді, осы тұста нақты электоралды ортаның күтіміне орай объектінің қасиеттері қалыптастырылады; ұсынылып отырған объектіні таңдататын ұстанымдарды қалыптастыратын алғышарттар жасайды.

Имидждің номинативтік қызметі. Имидж объектінің басқалардан бөліп алып, оның айырмашылығына, ерекшелігіне, артықшылығына баса назар аударады;

Имидждің эстетикалық қызметі. Коммерциялық жарнамаларда имидж товар, фирма, ұйым туралы жағымды пікір қалыптастыруды көздейді. Бұл мәселе саяси имиджге де қатысты. Бір жағынан, қоғамда қалыптасқан саясаткердің бейнесіне (сыртқы кескіні, тұлғалық тартымдылағы мен стиліне) сәйкестілік, екінші жағынан саясаткер тұлғасында адамгершілік идеалдары мен қоғамдық құндылықтардың орын алуын білдіреді.

Имидждің адрестік қызметі имидж бен оның мақсатты аудиториясының өзарақатынасын, электораттың сұранысына, қажеттіліктеріне жауап беруді көрсетеді.

Имидж тпологиясы.

Имиджге қатысты көптеген анықтамалар және оларды классификациялауда әр түрлі тәсілдер бар. Бұрл имиджді әр түрлі контексте (құрылымдық, функционалдық, пәндік) қараумен байланысты. Коммуникативтік кеңістікте әр түрлі бейнелер айналымын байқауға болады. Олар:

Субъект (үміткер немесе ұйым) санасындағы бейне;
Объекті (аудитория) санасындағы бейне;
Мақсатты түрде жасалынатын бейне.

Осыдан келіп имидждің келесідей типологиясын ұсынуға болады:

Қалаулы имидж. Ұйымның (партия немесе кандидат) басқалардың алдында ие болуға ұмытылатын, қалайтын имиджі.

Субъективті имидж. Бұл кандидат пен оның командасының лидердің сайлаушылар алдындағы бейнесі туралы пікірі. Субъективті имиджді сонымен қатар айналы имидж деп те атайды.

Объективті немесе шынайы имидж. Үміткердің бейнесі туралы саялаушылар көңіліндегі пікір; Объективті имидж тұрақты шама емес: ол саяси контекстінің ауысуымен және саяси компания стратегиясын жасаушылардың күшімен өзгеруі мүмкін;

Идеалды имидж. Бұл электоралды топтардың лидердің бойынан іздейтін бейнелер. Идеалды имидж ешеқашанда жүзеге аспайды.

Электораттың бастапқы сұраныстарына сай кандидат имиджін жасау нәтижесінде бастапқы имидж қалыптасады.

Бастапқы имидж идеалды имиджге ұқсас болып келеді, бірақ кейбір қырлары бойынша ерекшеленеді. Кампания барысында бастапқы имидж қалыптасқан саяси шындыққа сәйкес негізгі белгілерін сақтай отырып, өзгеріске ұшырайды. Пайда болған имидж қосымша имидж деп аталады. Қосымша имидж бірнеше саяси лидерлердің бәсекелі күресі барысында ғана туындайды.

Модельденген имидж. Бұл үміткер командасы мен арнайы мамандардың жасауға тырысатын бейне. [6, 79-б.].

Негізінен аудиторияға таратылатын бейнелерден тұратын имидждер (идеалды, объективті, және модельденген) үлкен қызығушылық тудырады. Модельденген имидждің объективті имиджге айналуы ұтымды стратегияны көрсетеді.

Имидж типтері:

Имиджді корпоративтік (компания, фирма, кәсіпорын, мекеме, саяси партия, қоғамдық ұйым және т.б.) және жеке (саясаткер, бизнесмен, артист, жетекші, қоғамдық қозғалыс лидер т.б. имиджі) деп бөлуге болады. Бұл имидждердің мазмұны мен қалыптастыру механизмдері әр түрлі болады, бірақ олар өзара байланысты.

Жеке тұлғаға және ұйымға қатысты ішкі және сыртқы имидж туралы айтуға болады. Ұйымның сыртқы имиджі деп ұйымның сыртында, қоршаған ортасында «контрагенттерінің» (клиенттері, тұтынушылар, бәсекелестері, билік орнгандары, БАҚ) санасында қалыптасатын ұйым туралы бейне, түсінік.

Индивид имиджі әр түрлі формадағы ауызша (вербалды), көзбен көретін (визуалды), этикалық, эстетикалық көріністер мен жүріс-тұрыстардан қалыптасады, ал субъектісі болып онымен тікелей немесе жанама қатынасқа түсетін адамдар табылады.

Зерттеушілер имиджді классификациялауда үш түрлі тәсілді ұсынады: имидждің әр түлі қызметіне байланысты типтерге бөлетін функционалдық тәсіл, аталмыш типтердің әр түрлі контекстерде тұруына байланысты – контекстік контекстік және жақын имидждерді салыстыруға байланысты – салыстырмалы тәсіл.

Функционалдық тәсілді ұстанушы Ф. Джевкинз имидждің келесідей түрлерін ұсынады:

Айналы имидж – біздің өзіміз туралы түсінігімізден туындайтын имидж.
Ағымдағы имидж – сырт көзден туындайтын имидж нұсқасы.
Қалаулы имидж – біздің ұмытылыстарымыздан туындайды.
Корпоративтік имидж – жалпы ұйымның имиджі.
Көпеше имидж – бір корпорацияның орнына бірнеше тәуелсіз құрылымдар болуы нәтежиесінде қалыптасады.

Имиджді бөлудегі контекстік тәсіл оның біртұтас, келісілген сипатқа ие болу керектігін, жүзеге асыру шарттарын ескеру қажеттігін, ал кейбір қырларының бір-біріне қарама-қайшы болмау керектігін білдіреді. [7, 59-61-бб.]

Ағылшын зерттеушісі Э. Сэмпсон, жек тұлғалық имидж туралы айта отырып, ішкі және сыртқы факторлардың үйлесімдеріне байланысты имидждің үш түрін көрсетеді. Олар: өзідік, қажетті және қабылданатын имидждер. Бұл типология имиджді әр-түрлі қырынан қарайды: өзінің «Мен» тұрғысынан және өзге адамдар тұрғысынан, шындықар тұрғысынан және ықылас, тілектер тұрғысынан.

Өздік имидж өткен тәжербиеден туындайды және қазіргі жағдайдағы өзін-өзі сыйлау, өзіне сенуді көрсетеді;

Қабылданатын имидж — өзгелердің санасындағы бейнелер. Бұл пікірдің алдыңғы пікірден айырмашылығы болатындығы табиғи нәрсе. Біз көбінесе біздер туралы елдердің шын мәнісінде не ойлайтынын біле бермейміз.

Қажетті имидж кейбір мамандықтардың (рөлдер) белгілі бір имидждік қасиеттерді талап ететіндігін білдіреді. Кей жағдайларда бұған киім кію ықпал етеді. Әскер форма, сот мантиясы, патша тәжі – нақты рөлдерді ойнайтындарды көрсететін барлығы да имдждік белгілер.

Кейбір зерттеушілер имидждің өзіндік түрі ретінде харизматикалық имидж типін алға тартады. Харизма, харизмалы жетекші ұғымын социология классигі Макс Вебер ғылыми айналымға еңгізген болтын. Ол: «Пайғамбардың немесе соғыстағы қолбасшының немесе көрнекті демагогтың халық жиналысы мен парламенттегі харизмасына берілушілік мұндай типтегі адамның халықты басқаруға деген ішкі құщтарлығын көрстеді. Ал халықтың өз кезегіндегі жетекшіге бағыну себебі орныққан дәстүр мен ұстанымдарға байланысты емес, сенімге негізделеді».

Бүгінгі күні бұқаралық ақпарат құралдарының, әсіресе телеарананың дамуына байланысты харизманы сақтап, ұстап тұру мәселесін туындатып отыр. Өйткені харизма көбінесе жабықтыққа, «көсемге», «батырға» шындықтан алшақ атақтарды беруге негізделеген. Дегенімен жаңа бағыт пайда болуда. Лидердің көпшілікке ашықтығын барынша пайдалану арқылы харизмаға бөлеуде (мысалы, президент, поп-жұлдыз).

Жабық имиджді де имидждердің түріне жатқызуға болады. Бұл әсіресе кеңестік жетекшілерге тән болды. Әр адам бұл имиджге өзі сенген қасиеттерді жатқыза алды. Қаншалықты түрде аудитория аз ақпаратқа ие болса, жетекшінің бейнесі соншалықты едәуір, анғұрлым болып көрінеді (мысалы, Ким Чен Ир).

қалыптасатын қызмет саласына, әр түрлі әлеуметтік контекстіне байланысты имиджді саясаттағы имидж, бизнес имиджі, масс-медиа имиджі, ұйым имиджі және мемлекет имиджін айтуға болады [10, 86-б.].

Саяси имидж ұғымы: түсінігі, типтері, қызметі

Саяси имидж құрылымы.

Бейнені құрайтын сипаттамаларды топастырып қарастыру қажет.

Имиджді құрылымдық бөлуде «Никколо М» саяси кенес беру орталығы мамандарының нұқасы дәлірек. Олардың типологиясы бойынша имидж тұлғалық, әлеуметтік және символдық сипаттамалар топтарынан тұрады.

Тұлғалық сипаттамалар:

физикалық еркшеліктер (сыртқы келбет, денсаулық, жас);
психофизиологиялық ерекшеліктер (мінез, темперамент, тұлға типі, табандылық, адалдық, күш, белсенділік, ақыл, жігерлік, қайраттылық);
кәсіби ерекшеліктер (тәжірибе, интеллект, өзіндік шешім қабылдау стилі, сендіре білушілік);
харизманың болуы;
батыл, өз-өзіне сенімді адам ретінде көрсетіп, тартымды бола білу.

Аталмыш сипаттамалардың көбісі өзгерістерге тәуелді емес.

Харизманың бар болуы бәсекелестердің алдында сөсіз басымдық болып табылады. Бейненің харизматикалық құрамы комуникация тұрғысынан ұтымды болып келеді. Бұқара мен лидер арасында эмоционалды, тығыз байланыс орнайды, коммуникаторлар тарапынан қосымша дәлелдерді жасауды талап етпейді, манипулятивтік технологиларды пайдаланудың қажеті болмайды, себебі харизмаға ие тұлға бұқара халықты ешбір билік институтысыз артынан ертетін қасиеттерге ие.

Имидждің әлеуметтік сипаттамалары:

лидердің біріктіруші және жұмылдырушы идеяларды жинақтай және оларды жария ете білу қабілеті;

Әлеуметтік сипаттамалар арнассында лидер мен аудитория арасындағы қатынас процесі қоғамда қолдауға ие саяси идеялардың сәйкестігі деңгейінде жүзеге асады. Ал идеялар оларды қорғаушылар мен жақтаушылардан аз болатындықтан, лидер алдында осы идеяға құқықтығын, ал бәсекелестердің дәмелінің дәлелсіздігін дәлелдеу міндеті туындайды. Бұл идеяның әр түрлі символикалары мен нышандарын, пайдалану, немесе осы идеяны кезінде көтерген партия тарихын иелену арқылы іске асуы мүмкін.

лидердің жанұясымен, жақындарымен әр түрлі әлеметтік топтармен, сайлаушылармен, қарсыластар мен ашық жаулармен әлеуметтік байланыстары;
Танымалдылық;
Бедел;
Тұлға статусы (тек ресми қызметімен ғана емес, шығу тегі, әл-ауқатымен байланысты );
Әлеуметтік тиістілігі. (лидер ұстанатын нормалар мен құндылықтарды көбінесе анықтайды);

Әлеуметтік сипаттамалар – саяси шындықпен байланысты имидждің ең жылжымалы бөлігін құрайды [12, 46-47-бб.].

Символдық сипаттамалар. Саяси имидждің коммунмкативтік кеңістігінің ең тұрақты құрамасы.

Өмірбаян;
Саясаткердің дүниетанымы;
Идеология;
Бағдарлама – іс-қимылдардың белгілі бір бағыты, әлеуметтік-экономикалық концепция (идеологиялық, саяси пікірлердің, экономикалық шаралардың жиынтығы), және оның электораттың ойынан шығатын жүзеге асыру жоспары;
лидердің өзекті әлеуметтік мәселелерге қатысты ұстанымы;
сайлаушылар санасындағы лидердің орны мен рөліне қатысты тұрақты мәдени архетиптер және лидермен байланыстырылатын белгілердің тұрақты жиынтығы.

Саяси имиджді қалыптастыру алгоритмі

Маретингтік технологияларды пайдалана отырып саясаткер немесе саяси ұйым имиджін қалыптастыру – сайлаушылардың барынша дауысын алуға бағытталған, электоратты зерттеуге негізделеген кандитаттың айтулы қасиеттерін оңтайландыру мен мақсатты аудиторияға ақпараттық ықпал ету жүйесі болып табылады.

Саяси имиджді қалыптастыру келесідей кезеңдерден тұрады:

Аудиторияның талаптарын анықтау (аудитория сегменттерінің);
Үміткер сипаттамамлрын зерттеу;
Бәсекелестердің имиджін зерттеу;
Үміткердің шынайы қасиеттері мен аудиторияның көңіліндегі қасиеттерді салыстыру және имидж «ядросын» қалыптастыру;
Қосымша қасиеттерді таңдау;
Имиджді құраушыларды таңдау жіне жіктеу;
Позизиялау (позиционирование);
Позициялау стратегиясының тиімділігін бағалау.

Аудиторияның талаптарын анықтау (аудитория сегменттерінің)

Сайлаушылардың үміткерге қатысты көңіл-күйін анықтау – ұтымды саяси коммуникацияның қажетті шарты болып табылады. Модельденетін бейне жоспарлы реакция тудыруы үшін электораттың көңілінен шығуы тиіс. [12, 48-49-бб.]

Үміткердің қасиеттерін зерттеу

Кейбір жағдайларда үміткерге өзі туралы, әр түрлі сипаттағы сұрақтардан тұратын сұрау қағазы беріледі. Нәтежиесінде саясаткердің күшті және осал тұстары, өмірбанындағы артықшылықтар мен кемшіліктер анықталады, көпшілікке мәлім қасиеттері мен жақындарға ғана мәлім қасиеттер белгіленеді.

Имиджмейкерлер бейнені барынша адами және эмоционалды жасайтын ақпаратқа ие болулары керек. Кандидатқа келесідей анкета ұсынылуы мүмкін:

Жеке мәліметтер

Ата-анасы: мамандығы, тұрғылықты жері, денсаулығы.
Жұлдыздық және туған жылының белгісі.
Әйелі қай жерде және кім болып жұмыс жасайды? Жасы, білімі, денсаулығы.
Балалары: жасы, білімі, денсаулығы, тұғылықты жері, жұмыс орны.
Денсаулық.
Сіздің біліміңіз.
Шет тілдерінбілу.
Спорттық жетістіктер.
Сіздің тәрбиеңізге кім негізгі себепкер болды.

Көзқарастары мен қызығушылықтары:

Хобби.
Басты өмірлік құндылықтар.
Дін мен сенімге қатынасы.
Сүйікті басылым.
Сүйікті қала.
Сүйіп оқитын философ.
Сүйікті мұғалім.
Сүйікті түс.
Достарыңыз көп па? Олар кімдер (аттары, қызметтер).
Сүйікті киім кию стилі.
Сүйікті сусын.
Сүйікті өнер туындысы.
Күнделікті не оқисыз, теледидардан не көресіз, тыңдайсыз.
Қайда және қалай дем аласыз.
Сүйікті жыл мезгілі.
Сүйікті анекдот
Сүйікті мақал
Сүйікті спорт түрі.
Сіздің кемшіліктеріңіз.
Сіздің артықшылықтарыңыз.
Сіздің өміріңізде ақшаның орны.
Сіздің күнделікті жұмыс күніңіз.
Қандай саяси партияның мүшесісіз немесе ұнатасыз.
Сіздің арманыңыз.
Өзіңіздің шежіреңізді, ата-бабаңыздың кім болғанын білесіз бе?

Сайлауға қатысу мотивациясы туралы сұрақтар:

Парламентте округ тұрғындарына қатысты не істей аласыз.
Парламенттің қандай комитетінде жұмыс істей аласыз. Қандай депутаттық топқа немесе фракцияға кірмексіз?
Парламентте өткен жылы не бітірдіңіз? Нені бастадыңыз, нені бітірдіңіз? Сіз кеткеннен кейін сіздің бастамаларыңыз ааяқсыз қалмайды ма?
Сізге саяси карьераның қаншалықты керкегі бар?
Қандай топтардың мүддесін қорғадыңыз және қорғамақшысыз№
Заңнамаларды жасауда қандай тәжерибеңіз бар; Парламентке қандай заңдарды ұсынбақсыз?
Шет елдерде көп болдыңыз ба? Қайда?
Округтегі басқа кандидаттардан сіздің қандай артықшылықтарыңыз бар.
Әскер қатарында болдыңыз ба?
Неше бөлмелі үйде тұрасыз?
Қоғамдық көліктерде жүресіз бе?
Қылмысқа және қылмыстыққа қатысыңыз.
Парламентке сайланудағы сіздің жеке мүддеңіз қандай?
Өткен жылы төлеген салығыңыздың көлемі қандай?

Бәсекелестер имиджін зерттеу.

Сайлауалды зерттеулер аясында бәсекелестерді, олардың имидждерін келесідей сипаттамалар бойынша талдау жасау қажет:

бсекелестердің тұлғалық сипаттамалары, өмірбаяндары, өмір сүру тәсілдері, кіріс көздері, таныстары, байланыстары;
бәсекелестерінің нақты мәселелерге қатысты қаынастары;
бәсекелестерінің күшті және осал тұстары;
кампанияны жүргізу стратегиясы мен қолданылатын әдістері;
коммуникациялық стратегиясы;
имидждік стратегиясы;
сайлаушылар алдынады танымалдылыға мен танымалды еместігінің себептері.

Дегенімен, тек ғана бәсекелестердің имиджін зерттеумен шектелмеу керек. Бәсекелес-саясаткермен салыстыра отырып, саясаткердің артықшылықтарын тұжырымдау қажет. Не себепті дәл осы кандидат үшін сайлаушылар дауыс берулері тиіс? Салыстымалы зерттеулер барысында бірінші кезекте қайта сайланатын саясаткерлерді ескеру қажет, өйткені олар туралы бейне сайлаушылар санасында қалыптасқан, ал бұл өз кезегінде саясаткердің өз бейнесін ұтымды етіп қалыптастыру жолында ескеретін жағдай [12, 79-б.].

1.3 Саяси партия имиджі ұғымы: мәні мен мазмұны

Саяси партия имиджінде қажетті электоралдық нәтижелерге жеткізетін оның негізгі мінездемесі мен нақты қызметі көрсетілуі керек.

Саяси партия идеялардан, бағдарламалардан, сондай-ақ лидерлерден, партияның жекелеген мүшелерінен және партиялық ұйымдардан, олардың қызыметінен, партия мен оның фракцияларының саяси мәселелерге қатысты қатынасынан т.б. тұратын күрделі конгломерат болып табылады. Сайлаушы сайлау кезіндегі дауыс беру процесінде партияның саяси жүйедегі қызметі жөніндегі кешенді ақпаратқа ие болмайды. Ол санасындағы партия туралы қалыптасақан бейнеге сүйене отырып, оны жалпы қабылдайды.

Саяси партия имиджін қалыптастыруға бағытталған жұмыстың мәні- сайлау кезінде қолдайтын аудиторияға бағытталған партияның күрделі бейнесін жасау болып табылады.

Саяси партияның имиджі жеке тұлға имиджі сияқты қоғамдық сұрауларға, талаптарға және сайлаушылардың мақсатты тобының сұраныстарына жауап беруі тиіс. Имиджді әлеуметтік күтімдерге құру жұмысы қоғамдағы басты құндылықтарды, мәселелерді, үрейлерді, қажеттіліктерді т.б. анықтауға бағытталған әлеуметтік-психологиялық және әлеуметттанулық сұрауларға негізделіп жүргізіледі. Саяси партия имиджі саяси жүйе мен ел шындықтарына ұшсатырылуы тиіс.

Сондай-ақ, саяси партия имиджі тұлғалық имидж іспеттес саяйлаушыларға, саяси процесстің өзге де қатысушыларына ашық, әрі түсінікті болуы керек. Партияның қоғамдағы, мемлекеттегі, саясаттағы орнын көрсететін шектеулі, бірақ жеткілікті ассоциациялар тудыруы тиіс. Қарапайым сайлаушы партияны ашық саяси топ ретінде қабылдауы қажет[13, 34-б.].

Саяси партия имиджі бірқатар факторлар әсерінен қалыптасады. Оларды келесідей төрт құрамаға бөлуге болады:

бағдарламалық-идеологиялық (концептуалдық);
қызметтік (интерактивтік);
тұлғалық (лидерлік);
сыртқы (атрибутивтік).

Бағдарламалық-идеологиялық (концептуалдық) құрама саяси партияның құрылуы мен қызметінің мәнін сипаттайды. Бұл арқылы саяси партия өзін нақты ұстанымы бар саяси ұйым ретінде анықтаумен қатар әр түрлі әлеуметтік топтардың мүддесін қорғаушы ретінде көрсетеді.

Партиялық бағдарламалар мен идеологиялар саяси партияларды бірін-бірінен ажыратудың басты белгісі болып табылады.

Саяси партия имиджінің бағдарламалық-идеологиялық құрамасы жоспарланылған коммуникативтік әсер етуге, федералдық және аймақтық сайлау процестерінің мақсаттарына бейімделу тиіс. Осы мақсатта бағдарламалық-идеологиялық қағидалар бойынша партияаралық бәсекелестік кеңістігін зерттеу жұмыстарын, жүргізу қажет.

Бағдарламалық-идеологиялық құрама арқылы саяси партия имиджін қалыптастыру мен оны алға жылжыту жұмыстары келесідей іс-шараларды қамтиды:

саяси партияның бағдарламалық құжаттарын және оның жеке электоралдық топтар мен аймақтарға арналған қосымшаларын жасау;
партиялық бағдарламалардың қолданбалы түрлерін (манифесттер, декларациялар, үндеулер, ашық хаттар, бағдарламалық-идеологиялық принциптер, «сұрақ-жауаптар») жасау;
партиялық бағдарламаларды халық арасында танымал ету мен насихаттауға арналған технологияларды жасау және оларды жүзеге асыру;
бағдарламалық слогандар мен саяси партияның үндеулерін жасау;
партия көсемдері мен өкілдерінің федералдық және аймақтық деңгейдегі бағдарламалық сөз сөйлелері мен интервьюлерінің текстрін әзірлеу.

Саяси партия имиджінің қызметтік құрамасы сайлаушының саяси ұстанымдарын қалыптастыратын саяси партияны көрсететін негізгі элементтердің бірі болып табылады. Саяси партия қызыметінің мазмұны сыртқа – потенциалды электоратқа (партиялық органдардың партияның танымалдылығын және сайлаушылардың сайлау кезінді дауыс беру мотивациясын арттыруға бағытталған арнайы ПР-акциялар өткізу) және ішке – партиялық ұйымға бағытталған саяси оқиғаларға және ақпараттық себептерге бастамашыдық жасаудан, әр түрлі акциялар мен іс шараларды жасаудан тұрады [15, 45-б.].

Сонымен қатар, жалпы партиялық стратегияны басшылыққа ала отырып саяси партияның әр түрлі элиталық топтармен тиімді қарым-қатынасын жүзеге асырудың іс-шаралар кешенін жасап шығу керек.

Бұл жағдайда имидждің қалыптасуы қарым-қатынастың барлық түрлеріне негізделеді. Бұл саяси партиялардың үгіт-насихат жұмыстарынан бастап парламенттегі қызметіне дейінгі қатынастар. Саяси коммуникация процесі қаншалықты ұйымдастырылған, екі жақты байланысты орнатуда партия қандай әдітер мен пошымдар қолданады, ұйымның көсемдері мен қатардағы мүшелерінің сайлаушылармен қарым-қатынасы қандай деңгейде тұр сияқты мәселелерге партияны қабылдау ғана емес, түбіне келгенде оның имиджі тәуелді.

Саяси партия имиджінің қызметтік құрамасы үздіксіз өзеріп тұратын саяси жағдаймен рацоналды түрде қатнасы анықталып, жедел өзгерістерге ұшырау қабілетіне ие болы тиіс.

Саяси партия имиджін қызыметтік құрама арқылы қалыптастыру мен алға жылжытудың тиімді тәсілі – имиджді алға жылжытудың сценариі болып табылатын — оқиғалық тізбегін пайдалану.

Оқиғалық тізбек саяси партия имииджін оның қызметі арқылы көрсететін іс-шаралар сериясынан тұрады. Саяси партияның оқиғалар мен іс шараларға қатынасуы, саяси өтініштермен шығуы және көпшілік саяси акцияларды (шерулер, демонстрациялар) ұйымдастыру жұмыстары партияның толыққанды имиджін қалыптастыруы тиіс. Оқиғалық тізбектің тиімділігін арттыру үшін үнемі қоғамдық ой мен бұқаралық ақпарата құраладарына мониторинг жүргізіп, өткізіліп жатқан іс-шаралардың нәтижелілігін өлшеп, қадағалап отыру қажет.

Оқиғалық тізбекті қалыптастыру үшін әр түрлі қарапайым және арнайы іс-шаралар өткізілуі мүмкін. Соның ішінде:

құрылтай, қайта құрушы, кезекті және кезектен тыс съездер, саяси партиялар мен олардың аймақтық бөлімдкрінің конференциялары;
саяси партия өкілдерінің қатысуымен өтетін ғылыми-тәжірибелік конференциялар, форумдар, конгресстер т.б.;
партия мен оның ұлттық және аймақтық деңгейдегі көсемдерінің танымалдығын арттыруға бағытталған имидждік акциялар және басқа да ПР-іс-шаралар;
саяси партияның ақпараттық кеңістіктегі қатысуын арттыруға бағытталған саяси оқиғалар мен ақпараттық себептер;

Партиялық имиджді қалыптастырудағы тұлғалық құрама партия лидерлерінің имиджімен байланысты. Қарастырылып отырған мәселе аясында партияның имидждік стратегиясының міндеттерін оның көсемдерінің имиджмен арақатынасын анықтаған маңызды болып табылады. Партия лидері партияның бет-бейнесі ретінде басылымдармен және сайлаушылармен байланысқа түсіп отырады, сондықтан лидер имиджі жалпы партия имиджіне дариды, ал кейбір жағдайларда, ассоциациялар қалыптасады.

Дегенімен, партия бұқаралық саяси ұйым болып табылғандықтан саяси лидерлік бірнеше саясаткерлерге тиісті болуы мүмкін. Әсіресе, сайлай кампанияларының кезінде бірнеше лидердің имиджін ұсынудың маңызы өте жоғары болады. Партия имиджін қалыптастыруда лидерлік имиджге жүгіну – партия қолдаушыларын айтарлықтай көбейтеді. Сондықтан да партия тізіміндегі алғашқы «үштікті» қалыптастыруға баса назар аударылады.

Имиджлдік стратегияны анықтаудағы маңызды элементтердің бірі партия қатарына танымал саяси және қоғамдық қайраткерлерді тарту болып табылады. Бұл мәселенің сайлау кезіндегі маңызы зор болады, өйткені бұл тұста саяси партия өзін жетекшілері мен өзге де қоғамдық пікірдің лидерлерінің имиджі арқылы танытады. Саясаткерге білдірілетін сенім дұрыс ПР арқылы партияға ауысы мүмкін.

Имидждің сыртқы (атрибутивтік) құрамасы саяси партияның нышандарының бірыңғай стилі мен дизайнын қамтиды. Имидждің сыртқы құрамасы саяси партияға қатысты жақсы пікірдің қалыптасуына, партияларды бір-бірінен ажыратуға, партияның өзінділігін көрсетуге көмектеседі. Бірыңғай стиль – партияны басқа партиялар мен қоғамдық бірлестіктерден, мемлекеттік ұйымдардан ажырататын стилистік шешімдері ұқсас насихаттық және ақпараттық материалдар мен саяси партияның өзге де полиграфиялық өнімдерін, өзіндік эмблеманы, түстер палитрасын қамтиды.

Саяси партия эмблемасы – бірыңғай стильдің маңызды құрамасы, партияның танымалдығы мен өзінділігін және идеологиялық ерекшеліктерін көрсетуге бағытталған. Саяси партия эмблемасы сайлау кезінде ғана оның ажырамас нышаны болмайды, ол сондай-ақ партиялық байрақтарда, ресми құжаттарды дайындауда, баспалық қызметте, сувенирлік өнімдерді жасауда, саяси партияның ұйымдастыратын барлық іс-шараларында қолданылады. Эмблема көптеген элементтерге асыра толтырылмаған, қарапайым болуы тиіс. Партиямен және оның құндылықтар жүйесімен ассоциация тудыратын бір ғана басты элементтен тұратын эмблема ұтымды болып табылады.

Эмблемалар мен партиялық материалдарды дайындауда бірыңғай стильден басқа, партиялық гимнің де қолданысы орын алуы мүмкін. Имидждің сыртқы құрамасының маңызды бөлігі болып партиялық интерент-ресурстар табылады. Партия интернет-ресурстарының мазмұны мен сырт бейнесі саяси партия имиджін қалыптастыру мен жылжытудың тиімді тәсілдерінің бірі болып таблады [19, 28-29-бб.].

Психикалық бейне ретінде имиджге – келесідей сипаттамалар тән:

имидж – адамдардың санасында пайда болатын идалды объект;
эффективті имидж біртұтас және қарама-қайшылықсыз болуы тиіс;
идеалды құрама ретінде имидж тұрақсыз болып келеді, сондықтан оны үнемі түрде жарнама және әр-түрлі мақсатты акциялар арқылы күшейтіп отыру керек;
имидж стереотип ретінде неғұрлым аз құрамалардан тұруы тиіс, өйткені құрылымның күрделілік сипаты оны қабылдауға кедергі жасайды, сәйкесінше оған қатынасты та әр түрлі болады;
имидж бұлдыр бейне, дегенімен шынайылық қасиетке ие болуы тиіс, өйткені асыра боушылық оған деген сенімсіздікті тудыраты;
имидж прагматикалық болуы тиіс, яғни ұйымның мақсаттарынан туындайтын міндеттеріне немесе қалыптасқан жағдайдың ерекшеліктеріне бағытталуы керек;
эффективті имидж вариабельдік қасиеттерге ие болу тиіс, «қаттып қалған немесе өзгермейтін құрылым» тиімсіз, өйткені имиджді тарату динамикалық сипатқа ие, өзгертулер мен түзетулер еңгізу жағдайы туындауы мүмкін;
имидж күшті көңіл-күйлік (эмоционалдық) пікірлерді туындату тиіс;

Ғылыми зерттеулер мен PR-тәжерибе көрсеткендей, имидждің басты қызметі білгілі бір нәрсеге жағымды қатынасты қалыптастыру болып табылады. Егер жағымды қатынас қалыптасқан болса, артынша әлеуметтік байланыстардың ықпалының нәтежиесінде сенім және өз кезегінде жоғары бағалаулар мен таңдау пайда болады. Сондай-ақ жағымды имидж мәретбенің, сәйкесінше бедел мен ықпалдың жоғарлатады. Жағымды имидж жоғарғы рейтингті анықтайтын себептердің бірі. Сондықтан болар американдықтар жағымды имидж миллиардтаған долларларға бағалайды.

Тиімді имиджді қалыптастыруда қандай имидждің қажетігін анықтап алған дұрыс. Әрине жағымды, тартымды имидж қажет, дегенімен бұл жерде PR-қызметінің сипаты мен бағытын анықтайтын нақтылық керек. Осы тұста имидждің типологиялары жасалған. Олар жалпылама және арнайы негіздеулерде ұқсастық және айырмашылық критерилері бойынша жасалды. Мысал ретінде ұйымның имиджін алуға болады.

Типологияны жасаудағы бірінші негіз имидждің көрініс беру бағыты, яғни имидж қандай белгірі бойынша қалыптастады. Бұл жағдайда сыртқы және ішкі имидж деп бөлінеді.

сыртқы имидж, сыртқы ортада көрініс беретін, клиенттер мен тұтынушыларға бағытталады.
ішкі имидж – корпоративтік қатынастар, жүріс-тұрыс этикасы, іскерлік байланыстың ерекшеліктері, дәстүрлер және т.б.

Бұл имидждердің арасында функционалдық байланыстар болуы мүмкін, тіпті болу тиіс, өйткені олардың арасындағы қарама-қайшылықтар ұйым мен оның қызыметіне деген сенімсіздікті тудырады.

Екінші негіз – имидждің эмоционалдық реңі. Бұл бойынша имидждің екі типі анықталады:

жағымды имидж;
жағымсыз имидж (негізінен «қара PR» мен антижарнама арқылы саяси қарсыластар қалыптастырады).

Үшінші негіз – PR-қызметтің мақсаттылығына байланысты:

табиғи имидж, стихиялы түрде, арнайы PR-акциялардың және жарнаманың көмегінсіз тәжербиелік қызметтің барысында қалыптасады;
жасанды имидж, арнайы жарнаманың немесе PR-акцияның көмегімен қалыптасады және шынайылықты бояулатып көрсететін, ұйым қызметінің сипаты мен табыстылығына толыққанды сәйкес келе бермейтін имидж түрі.

Мамандардың пікірінше, ұйымның PR және жарнамалық қызметінің алғашқы кезеңдерінде шынайылықты бояулатып көрсететін жасанды имидж басымдыққа ие болады.

Төртінші негіз – қабылдаудың рационалдылық деңгейі. Бұл жағдайда имидж келесідей болады:

когнитивті, яғни «құрғақ» арнайы ақпарат береді (арнаай мамандарға бағытталған);
эмоционалды, сезімділік имидж (мұндай имидж кең аудиторияға және күшті көңіл-күйлік пікірлерді тудыруға бағытталған) [7, 58-59-бб.].

Имидждің жалпылама сипаттамаарына, қызметіне және түрлеріне сәйкес ұйымның жалпыланған имиджінің моделі жасалынды. Бұл модельді жасаушылардың пайымдауы бойынша ұйым туралы көзқарас ұйым туралы әр түрлі ақпараттардың (оның қызметі, іскерлік деңгейі, қызметкерлерінің жүріс-тұрысы т.б.) жиынтығы нәтежиесінде қалыптасады. осы тұста зертеушілер әр түлі теориялық схемаларға жүгінді немесе әлеуметтік-психологиялық эмпирикалық зерттеулер жүргізді. В.В. Меньщикова мен Э.П. Утликтің мәліметтері бойынша ұйымға деген сенім мен сәйкесінше жағымды имидж адамдардың ұйым туралы келесідей түсініктерінен қалыптасады:

ұйымның қаржылық жағдайы («өсу үстінде», «тұрақты», «жоғары кіріске ие» және т.б.);
ұйымның тарихы, оның дәстүрлері мен атағы («ұзақ уақыттан бері өмір сүруде», «дәстүрі бар», «беделді ұйымдармен жұмыс істейді» және т.б.);
жетекші тұлғасы («жетекшісі беделді, адал адам», «жаңаша ойлайтын, ақылды» және т.б.);
паблисити – жарнамалық танымалдылығы («жақы жарнама», «жақсы ой-пікірлер», «көп жақсы мақтаулар етідім» және т.б.);
жұмысшыларға деген қамқоры («басшылықтағы паттернализм», «қызметкерлері бір жанұяның мүшесіндей» және т.б.);
қоғамалдындағы әлеуметтік жауапкершілігі – жұмыс сапасы, қызмет түрі, тұтынушыға бағытталуы («қажетті және спалы өнім өндіреді» және т.б.);
ұйымның басқарылуы («әр үрлі қиын жағдайлардан аброймен шығады», «жаңашыл ғылыммен негізделген басқару» және т.б.);
қызмет пен қатынастағы этика («адал», «ашық», «клиенттерді алдамайды» және т.б.);

Айта кету керек, авторлардың пікірінше аталмыш түсініктерде сабырлылық пайымдаулар басым, бағалауларда эмоционалдық көріністер аз.

Т.Н. Пискунованың мәліметтері бойынша ұйымның жағымды имиджін және оған деген сенімді ол туралы келесідей түсініктер қалыптастырады:

қызметінің сапасы;
қызметінің ыңғайлылық деңгейі;
қызметінің бағасы;
жетекші тұлғасы мен оның «командасы»;
жұмысшылардың сипаттамалары;
сыртқа нышандары (атрибуткасы).

Имидждің құрылымын, оған әсер етететін түсініктерді зерттеу нәтижесінде екі қорытынды модель туындады.

Бірінші модель келесідей жеті құрамадан тұрады:

сыртқы атрибутикасы (ұйымның аты; эмблемасы; символикасы; орналасқан жері; және т.б.);
қаржылық жағдайы;
жетекші мен оның «командасының» имиджі;
қызметінің сапасы;
офистік дизайн;
ұйым мен қызметкерлерінің іскерлік коммуникациясы.

Екінші модель келесідей тоғыз құрамадан тұрады:

сыртқы атрибутика;
ұйымның тарихы, дәстүрлері;
қаржылық жағдайы;
өнім бейнесі, қызмет сапасы;
жетекші мен оның командасының имиджі;
қызметкерлер имиджі; корпоративтік мәдениет;
іскерлік коммуникациялар, ұйымды басқарудағы ерекшеліктер;
қызмет пен өнім бағасы;
паблисити, жарнамалық танымалдық;
өнім мен офис дизайны.

және т.б. [7, 86-87-бб.]

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЯСИ ПАРТИЯЛАР ИМИДЖІ

2.1 Қазақстан Республикасындағы саяси партиялар: саясаттанулық талдау

Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздікті және егемендікті алғаннан кейін жаңа саяси, әлеуметтік-экономикалық, рухани өлшемдерге аяқ басып, бірінші міндеттердің бірі құқықтық-демократиялық мемлекетті құру, азаматтық қоғам институттарын қалыптастыру болды. Қазіргі кезде ескі қоғамдық және мемлекеттік құрылымдарды жою процесі және демократия дамуының қазіргі уақыттағы деңгейлеріне және қажеттіліктеріне сай жаңа құрылымдарды құру әлі де жалғасуда. Осы жаңа өлшемдерінің сапалы көріністерінің бірі- партиялық құрылысты зерттеу болып табылады.
Қоғам динамикалық құрылым болғандықтан, оның негізгі бөлшектері экономикалық, саяси жүйелер болып табылады. Қоғамда мемлекетпен қатар маңызды орынға әртүрлі қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер, соның ішінде саяси партиялар да ие болады. Сондықтан республикада партиялық құрылыстың интенсификациясы Қазақстан қоғамының заңды құбылысы және талабы болып табылады. Бірақ, қазақстандық көппартиялық мәселесі бойынша көптеген еңбектердің бар болғанымен, қазақстан қоғамының трансформация контекстінде партияның саяси процесінің субъектісі ретінде рөлі туралы сұрақтар тұжырымдалмаған, саяси партиялардың қалыптасуының және институционализацияның ерекшелігі анықталмаған, транзиттік қоғам жағдайындағы партогенездің заңдылықтары толық түрде зерттелмеген.
Қазіргі саяси ғылымда «саяси партия» түсінігінің көптеген анықтамалары бар. Ең біріншіден саяси партия бұл-азаматтық қоғамының едәуір саяси белсенді мүшелерінің ұйымдасуы. Осы ұйымдасуының негізі-идеологиялық доктрина, әртүрлі әлеуметтік топтардың және белгілі бір жетекшінің ерекше қызығушылығының жиынтығы түрінде көрінетін ортақ саяси көзқарастар және мақсаттар болады [22]. Қазақстан Республикасының «саяси партиялар туралы» заңында саяси партиялардың түсінігі былай анықталады: «Азаматтардың, әртүрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін мемлекеттік биліктің өкілді және атқарушы, жергілікті өзін-өзі басқару органдарда білдіру және оларды қалыптастыру Қазақстан Республикасы азаматтарының ерікті бірлестігі саяси партия деп танылады» [23]. Қазіргі таңда республикада ресми түрде 10 партия тіркелгенімен, болашақта жаңа саяси партиялардың құрылуы да мүмкін. Бірақ осы партиялардың болуы Қазақстанда шынайы көппартиялық жүйе қалыптасқанын білдірмейді. Осындай жағдай көптеген себептермен түсіндіріледі. Осы себептер Қазақстан Республикасында оптимальді партиялық құрылысқа бөгет жасайды [24]:

1 себеп. Ауыспалы кезеңде қазақстан қоғамы жаңа қоғамдық-тарихи өзгерістерді бастан кешіп отыр. Осы жағдайларда азаматтардың көпшілігі болашақ күнге сенімсіздікпен қарайды. Әлеуметтік стратификация әлі де аяқталмаған. Әлеуметтік бөлініс орта таптың қалыптасуына әлі де әкелген жоқ. Берілген жағдайда саяси партияларға өзінің әлеуметтік базасын айқындау қиын болады.

2 себеп. Саяси партиялардың қызметімен және олардың жүргізетін саясатымен байланысты. Көптеген саяси партиялар қалыптасқан саяси коньюктураның қызығушылығында құрылған, яғни белгілі бір саяси шараларға және парламенттік сайлауды өткізуге қатысу қажеттілігі туындаған кезде қалыптасты. Сонымен қатар көптеген саяси партиялар «жоғарғы жақтың» инициативасы бойынша құрылып, оларды құру инициаторлары мемлекеттік биліктің атқарушы органдарының өкілдері және парламенттің депутаттары болды. Саяси тәжірибе көрсеткендей осындай жолмен құрылған саяси партиялар халықтың жағынан кең қолдауына ие болмайды. Саяси партиялардың әрекетсіздігі партияаралық қатынастарда бәсекелестігінің болмауымен анықталады. Сонымен қоса, қазақстандық партиялардың әрекетсіздігі үгіт-насихат жұмысын әлсіз жүргізуімен анықталады.

3 себеп. Мемлекет тарапынан саяси партияларға қатысты жүргізілетін саясатпен байланысты. Осы себеп бойынша келесі жағдайларды көрсетуге болады:

саяси партиялардың парламенттік сайлауға қатысуы шектеулі сипатта, өйткені мәжілісте 77 орыннан тек қана 10 орын саяси партиялардың өкілдеріне берілген;
мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарын құру механизмі партиялық емес сипатта, яғни Қазақстанда Үкімет Президент тарапынан құрылады.

Транзиттік қоғамындағы саяси партиялардың институционализацияның үрдісінде келесі объективті, тұрақты және қайталанатын тенденцияларды бөліп көрсетуге болады. Мемлекеттің модернизациясының стратегиялық бағыты партияның институционализация процесіне тікелей әсер етеді, мұндағы көппартиялықтың дамуы бөлшектенген түрінен ұлттық ерекшелігімен континентальді-еуропалық модельге     қарай бағытталып ауысады.
1. Транзиттік қоғамда мемлекет саяси партиялардың институционализация процесіне әсер     етеді.
2. Ауыспалы қоғамдарда партиялардың институционализациясы ұлттық мемлекетке тән әлеуметтік, идеологиялық, діни, тарихи, этникалық, мәдени факторлардың ықпалымен     жүзеге        асады.
3. Мұндай қоғамдарда саяси партиялар оңшыл, солшыл идеологиялық бағытта өз бағдарламаларын     жүзеге        асырайды.
     Қазақстан Респупликасында саяси партиялардың институционализациясы екі өзара байланысқан бағытта жүзеге асады: Конституцияға негізгі жағдайларды енгізу жолымен және саяси партиялар туралы арнайы занды қабылдау жолымен. Осылай, Қазақстан Республикасының Конституциясы саяси партиялардың құрылуы және қызметі үшін конституциялық негізді қалыптастырды. Бір жағынан, саяси плюрализмді қамтамасыз ету үшін жеткілікті конституцияық өріс бар, ал екінші жағынан, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары және мемлекеттің егемендігі мен заңды мүдделері демократиялық, өркениеттік құралдарымен қорғалады.
     Қазақстанда қоғамның демократизациясын одан әрі тереңдету жылдарында саяси партиялардың рөлін күшейту мақсатында 1996 жылы 2 шілде айында «Қоғамдық ұйымдар туралы», «Саяси партиялар туралы» заңдар қабылданды. Ал 2002 жылдың 15 шілде айында «Саяси партиялар туралы» жаңа заң қабылданды. Заң саяси партиялар үшін көп мүмкіндікті береді. Олар: өзінің қызметі жөнінде ақпаратты таратуға; өздерінің мақсаттарын және міндеттерін насихаттауға (тек қана оқу процесінде емес); ассоциацияларға (одақтарға), сайлау блоктарға бірігу; ҚР Президентіне, ҚР Парламенттің Мәжіліс және маслихат депутаттарына үміткерлерді ұсынуға; баспа қызметін жүзеге асыруға; митингтерді, шерулерді, жиналыстарды жүргізуге   құқылы.
     Демократиялық мемлекеттердің қоғамдық-саяси, партиялық тәжірибесі және көппартиялық жағдайындағы Қазақстанның тәжірибесі көрсеткендей партиялар келесі     функцияларды     атқарады
     1. саяси       өмірде        азаматтардың      қатысуын   белсендіру;                                            2. әлеуметтік        топтардың қызығушылықтарын     артикуляциялау;
     3. азаматтардың саяси және құқықтық мәдениетін дамыту, патриотизмге тәрбиелеу. Қазіргі мемлекеттерде, соның ішінде Қазақстанда саяси партиялардың құқықтық институционализацияға тенденцияның әмбебаптылығы бірқатар себептермен түсіндіріледі. Олардың ең маңыздысы-саяси партиялардың және мемлекеттік механизмінің өзарабайланысын күшейту. Екінші себеп, қазіргі мемлекеттерде саяси коррупцияның кең таралуы саяси партиялармен байланысты. Олардың қызметіндегі құқықтық регламентация,әсіресе қаржы қызметі,осы құбылысты жою үшін жасалынған. Ал ең басты себептерінің бірі-өткен уақытқа қайта оралмау,яғни,билікке бір партияның монополиясын болдырмау [25].
     Біздің елімізде демократиялық процестерге және кең құқықтық өріске байланысты бүгін партиялардың саяси қызметі қоғамның саяси инфрақұрылымның маңызыды бөлігін құрай бастады. Азаматтардың және мемлекеттік органдар арасында «байланыстырушы» рөлді атқара отырып, саяси партиялар қоғамдық көзқарастың қалыптасуына, азаматтардың позицияларының қалыптасуына әсер етеді. Бірақ саяси партиялардың бағдарламалары халықтың әлеуметтік-экономикалық күтулерді, қоғамдық дамудың тенденцияларын және қызығушылықтарын, толық түрде білдірмейді немесе мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының ресми бағдарламасымен салыстырғанда әлсіз болады. Сондықтан, партиялардың бағдарламасы және тәжірибелік қызметі көпшілік халыққа, әсірісе, ғылыми және шығармашылық интеллигенцияға, студенттерге ұнамсыз болып келеді. Партиялардың белсенді болмау себептерінің бірі-көпшілік партияларда өзінің қызметін қамтамасыз ету үшін қажетті қаржының және материалдық құралдардың болмауы. Қазақстанда партиялық жүйенің ерекшелігі нормативті-құқықтық негіз болып табылады: Конституция да, басқа да заң актілері де саяси партияларға мемлекеттік саясатқа (атқарушы билік органдарын құруға қатысу, өзінің әлеуметтік-экономикалық және саяси бағытын ұстануға және жүргізуге) белсенді түрде ықпал жасауға әлі де мүмкіндік бермейді .

Сонымен, Қазақстан Республикасында партиялық жүйенің қазіргі жағдайын талдау мынадай қорытындылар жасауға мүмкіндік береді: қоғамда саяси партиялардың қызметінде әлеуметтік қажеттілігі бар болуына қарамастан, біздің елде партиялық құрылыс әлсіз қалыптасып келеді. Бұл жағдай саяси жүйенің дисфункциясына әкеледі, қоғамдық қайта құрулардың процесін тежеп, өтпелі кезеңге тән барлық жағымсыз тенденциялардың дамуын өршітеді. Елде көзделіп отырған саяси реформаларды орынды және дер кезінде жүргізу, саяси партиялар институтының дұрыс бағытта дамуына септігін тигізері сөзсіз.

Қазақстан Республикасындағы саяси партиялардың имиджі

Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздікті және егемендікті алғаннан кейін жаңа саяси, әлеуметтік-экономикалық, рухани өлшемдерге аяқ басып, бірінші міндеттердің бірі құқықтық-демократиялық мемлекетті құру, азаматтық қоғам институттарын қалыптастыру болды. Қазіргі кезде ескі қоғамдық және мемлекеттік құрылымдарды жою процесі және демократия дамуының қазіргі уақыттағы деңгейлеріне және қажеттіліктеріне сай жаңа құрылымдарды құру әлі де жалғасуда. Осы жаңа өлшемдерінің сапалы көріністерінің бірі- партиялық құрылысты зерттеу болып табылады.
Қоғам динамикалық құрылым болғандықтан, оның негізгі бөлшектері экономикалық, саяси жүйелер болып табылады. Қоғамда мемлекетпен қатар маңызды орынға әртүрлі қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер, соның ішінде саяси партиялар да ие болады. Сондықтан республикада партиялық құрылыстың интенсификациясы Қазақстан қоғамының заңды құбылысы және талабы болып табылады. Бірақ, қазақстандық көппартиялық мәселесі бойынша көптеген еңбектердің бар болғанымен, қазақстан қоғамының трансформация контекстінде партияның саяси процесінің субъектісі ретінде рөлі туралы сұрақтар тұжырымдалмаған, саяси партиялардың қалыптасуының және институционализацияның ерекшелігі анықталмаған, транзиттік қоғам жағдайындағы партогенездің заңдылықтары толық түрде зерттелмеген.
Қазіргі саяси ғылымда «саяси партия» түсінігінің көптеген анықтамалары бар. Ең біріншіден саяси партия бұл-азаматтық қоғамының едәуір саяси белсенді мүшелерінің ұйымдасуы. Осы ұйымдасуының негізі-идеологиялық доктрина, әртүрлі әлеуметтік топтардың және белгілі бір жетекшінің ерекше қызығушылығының жиынтығы түрінде көрінетін ортақ саяси көзқарастар және мақсаттар болады. Қазақстан Республикасының «саяси партиялар туралы» заңында саяси партиялардың түсінігі былай анықталады: «Азаматтардың, әртүрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін мемлекеттік биліктің өкілді және атқарушы, жергілікті өзін-өзі басқару органдарда білдіру және оларды қалыптастыру Қазақстан Республикасы азаматтарының ерікті бірлестігі саяси партия деп танылады». Қазіргі таңда республикада ресми түрде 10 партия тіркелгенімен, болашақта жаңа саяси партиялардың құрылуы да мүмкін. Бірақ осы партиялардың болуы Қазақстанда шынайы көппартиялық жүйе қалыптасқанын білдірмейді. Осындай жағдай көптеген себептермен түсіндіріледі. Осы себептер Қазақстан Республикасында оптимальді партиялық құрылысқа бөгет жасайды:

саяси партиялардың парламенттік сайлауға қатысуы шектеулі сипатта, өйткені мәжілісте 77 орыннан тек қана 10 орын саяси партиялардың өкілдеріне берілген;
мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарын құру механизмі партиялық емес сипатта, яғни Қазақстанда Үкімет Президент тарапынан құрылады.

Транзиттік қоғамындағы саяси партиялардың институционализацияның үрдісінде келесі объективті, тұрақты және қайталанатын тенденцияларды бөліп көрсетуге болады. Мемлекеттің модернизациясының стратегиялық бағыты партияның институционализация процесіне тікелей әсер етеді, мұндағы көппартиялықтың дамуы бөлшектенген түрінен ұлттық ерекшелігімен континентальді-еуропалық модельге          қарай бағытталып ауысады.
1.       Транзиттік қоғамда мемлекет саяси партиялардың институционализация процесіне          әсер   етеді.
2.       Ауыспалы қоғамдарда партиялардың институционализациясы ұлттық мемлекетке тән әлеуметтік, идеологиялық, діни, тарихи, этникалық, мәдени факторлардың          ықпалымен жүзеге        асады.
3. Мұндай қоғамдарда саяси партиялар оңшыл, солшыл идеологиялық бағытта өз бағдарламаларын жүзеге        асырайды.
          Қазақстан Респупликасында саяси партиялардың институционализациясы екі өзара байланысқан бағытта жүзеге асады: Конституцияға негізгі жағдайларды енгізу жолымен және саяси партиялар туралы арнайы занды қабылдау жолымен. Осылай, Қазақстан Республикасының Конституциясы саяси партиялардың құрылуы және қызметі үшін конституциялық негізді қалыптастырды. Бір жағынан, саяси плюрализмді қамтамасыз ету үшін жеткілікті конституцияық өріс бар, ал екінші жағынан, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары және мемлекеттің егемендігі мен заңды мүдделері демократиялық, өркениеттік құралдарымен қорғалады.
          Қазақстанда қоғамның демократизациясын одан әрі тереңдету жылдарында саяси партиялардың рөлін күшейту мақсатында 1996 жылы 2 шілде айында «Қоғамдық ұйымдар туралы», «Саяси партиялар туралы» заңдар қабылданды. Ал 2002 жылдың 15 шілде айында «Саяси партиялар туралы» жаңа заң қабылданды. Заң саяси партиялар үшін көп мүмкіндікті береді. Олар: өзінің қызметі жөнінде ақпаратты таратуға; өздерінің мақсаттарын және міндеттерін насихаттауға (тек қана оқу процесінде емес); ассоциацияларға (одақтарға), сайлау блоктарға бірігу; ҚР Президентіне, ҚР Парламенттің Мәжіліс және маслихат депутаттарына үміткерлерді ұсынуға; баспа қызметін жүзеге асыруға; митингтерді, шерулерді, жиналыстарды жүргізуге   құқылы.
          Демократиялық мемлекеттердің қоғамдық-саяси, партиялық тәжірибесі және көппартиялық жағдайындағы Қазақстанның тәжірибесі көрсеткендей партиялар келесі          функцияларды     атқарады:
          1. саяси       өмірде        азаматтардың      қатысуын   белсендіру;                                                2. әлеуметтік        топтардың қызығушылықтарын          артикуляциялау;
          3. азаматтардың саяси және құқықтық мәдениетін дамыту, патриотизмге тәрбиелеу. Қазіргі мемлекеттерде, соның ішінде Қазақстанда саяси партиялардың құқықтық институционализацияға тенденцияның әмбебаптылығы бірқатар себептермен түсіндіріледі. Олардың ең маңыздысы-саяси партиялардың және мемлекеттік механизмінің өзарабайланысын күшейту. Екінші себеп, қазіргі мемлекеттерде саяси коррупцияның кең таралуы саяси партиялармен байланысты. Олардың қызметіндегі құқықтық регламентация,әсіресе қаржы қызметі,осы құбылысты жою үшін жасалынған. Ал ең басты себептерінің бірі-өткен уақытқа қайта оралмау,яғни,билікке бір партияның монополиясын болдырмау.
          Біздің елімізде демократиялық процестерге және кең құқықтық өріске байланысты бүгін партиялардың саяси қызметі қоғамның саяси инфрақұрылымның маңызыды бөлігін құрай бастады. Азаматтардың және мемлекеттік органдар арасында «байланыстырушы» рөлді атқара отырып, саяси партиялар қоғамдық көзқарастың қалыптасуына, азаматтардың позицияларының қалыптасуына әсер етеді. Бірақ саяси партиялардың бағдарламалары халықтың әлеуметтік-экономикалық күтулерді, қоғамдық дамудың тенденцияларын және қызығушылықтарын, толық түрде білдірмейді немесе мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының ресми бағдарламасымен салыстырғанда әлсіз болады. Сондықтан, партиялардың бағдарламасы және тәжірибелік қызметі көпшілік халыққа, әсірісе, ғылыми және шығармашылық интеллигенцияға, студенттерге ұнамсыз болып келеді. Партиялардың белсенді болмау себептерінің бірі-көпшілік партияларда өзінің қызметін қамтамасыз ету үшін қажетті қаржының және материалдық құралдардың болмауы. Қазақстанда партиялық жүйенің ерекшелігі нормативті-құқықтық негіз болып табылады: Конституция да, басқа да заң актілері де саяси партияларға мемлекеттік саясатқа (атқарушы билік органдарын құруға қатысу, өзінің әлеуметтік-экономикалық және саяси бағытын ұстануға және жүргізуге) белсенді түрде ықпал жасауға әлі де мүмкіндік бермейді.

Бүгінгі таңда елімізде әділет министірлігінде тіркелген 10 партия бар. Олар:

Социал-демократиялық «Ауыл» партиясы.
Қазақстанның коммунистік партиясы.
Демократиялық «АҚ ЖОЛ» партиясы.
«Руханият» партиясы
Қазақстан патриоттарының партиясы.
«Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы.
Қазақстанның коммунистік халықтық партиясы.
«Әділет» Демократиялық партиясы.
Жалпыұлттық социал демократиялық партия (ЖСДП).
«Нағыз АҚ ЖОЛ» демократиялық партиясы.

Сондай-ақ «Атамекен», «Алға» сиқты партиялар тіркелу кезеңі үстінде.

Қазақстанның социал-демократиялық «Ауыл» партиясы.

Партия төрағасы – Қалиев Ғани Әлімұлы. Партия 2002 ж. 1-наурызында мемлекеттік тіркеуден өтті. 2003 ж. 2- сәуірде қайта тіркеуден өтті. Партияға мүше адамдар саны – 61 043 адам. Барлық обыстарда партияның құрлымдық бөлімшілері бар. Партия басты мақсат ретінде келесі мәселелерді алдынақояды: ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеу мен қолдауды күшейту; ауыл еңбекшілерінің мүддесін қорғау; қоғамды демократиландыруға бағытталған экономикалық және саяси реформаларды жүзеге асыруға ат салысу; экономиканың барлық салалрында нарықтық қатынастардың негізделген түрлерін жүзеге асыру; азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеру. Партия 2004 ж. парламент сайлауына қатысты.

Қазақстанның коммунистік партиясы.

Партияның бірінші хатшысы – Әбділдин Серікболсын Әбділдаұлы. Партия 1998 ж. 27 – тамызда мемлекеттік тіркеден өтіп, 2003 ж. 20 – наурызда қайта тіркеуден өтті. ҚКП мүшелерінің саны – 54 246 адам. Барлық облыстарда партияның бөлімдері бар. КПК-ның мүшелері негізін соғыс және еңбек ардагерлері, жұмысшылар және зейнеткерлер құрайды. Партияның басты мақсаттары: республикада ғылыми социализм принциптеріне негізделген еркіндік пен әлеуметтік әділдік қоғамының орнауына жағдайлар жасау; коммунистік қоғамдық тәртіпті құру. 2004 жылғы Мәжіліс сайлауына «Коммунистер мен ҚДТ-ның халықтық оппозициялық» одағы құарамында қатысып, нәтижесінде 3,44 % сайлаушылар дауысына ие болды.

Қазақстанстанның демократиялық «АҚ ЖОЛ» партиясы.

Партия төрағасы – Бәйменов Әлихан Мұхамедұлы. Партия 2002 ж. 3-сәірде тіркелген. 175 862 мүшесі бар. Партияның мақсаттары: тәулсіз, гүлденуші, демократиялық және еркін Қазақстан. 2004 ж. Мәжіліс сайлауына қатысып, сайлау қортындылар бойынша 12,04 % сайлаушылар дауысын жинады. Мәжілістің үшінші шақырылымында барлығы 1 депутаттық мандатқа ие.

«Руханият» партиясы.

Партия төрайымы – Жағанова Алтыншаш Қайржанқызы. Партия 2003 ж. 6-қазанда мемлекеттік тіркеуден өтті. Партия мүшелерінің саны – 72 000 адам. Партия филиалы облыс орталықтарында, Астан және Алматы қалаларында жұмыс істейді. Партияның әлеуметтік негізін – білім, денсаулық сақтау, ғылым және мәдениет салаларының қызметкерлері, кәсіпкерлер, студенттер және т.б. құрайды. Мәжілістің үшінші шақырылымында депутаттары жоқ.

Қазақстан патриоттарының партиясы.

Төрағасы – Қасымов Ғани Ескелдіұлы. Партия 2000 ж. 4-тамызда мемлекеттік тіркеуден өтіп, 2003 ж. 21 наурызда қайта тіркеуден өтті. Партия мүшелерінің саны – 172 000 адам. Партия келесідей мақсаттарды жария етеді: Қазақстан халықтарының ұлттық қайта жаңаруын қалыптастыру және жүзеге асыру; құқықтық демократиялық мемлекетті, нарықтықық экономикалы азаматтық қоғамды құру; қоғамның әлеуметтік белсенді бөлігін мемелекеттік және қоғамдық істерді басқаруға тарту; мемлекеттің тұрақты дамуын қамтамасыз ету; адамның жоғары сапалы өмір сүруін жасау және азаматтардың денсаулығына басымдық назар аудару. Партия 2004 ж. Мәжіліс сайлауында 0,55% дауыс жинап Парламентке депуттарын өткізе алмай қалды.

«Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы.

Төрағаның міндетін атқарушы – Жұмағұлов Бақытжан Тұрсынұлы. «Отан» республикалық саяси партиясы 1999 ж. қаңтарда құрылып, осы жылы 12 – ақпанында Әділет министірлігінде тіркелді. Партияға мүшелерінің саны –

«Нұр-Отанның» барлық облыстарда, Астана мен Алматыда филиалдары бар. Партияның әлеуметтік негізін бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары, студенттер, ғылыми және шығармашылық интеллигенция, орта және шағын бизнес өкілдері құрайды. Партия басты мақсаттары: қоғамды демократияландыруға бағытталған экономикалық, саяси реформаларды жүзеге асыруға белсене ат салысу; азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеру; әлеуметтік әділдікті орнату және елдегі тұрақтылықты сақтау; ұлтаралық және конфессияаралық келісімді күшейту; азматтардың отан сүйгіштік және Қазақстан Республикасының жан-жақты, үйлесімді дамуына жауапкершілік сезімдерін тәрбиелеу. Мәжілісте «Нұр-Отан» партиясы парламенттік көпшілікті құрайды. 2004 ж . Мәжіліске сайлаулардың нәтижесінде партиядан Парламаенттің төменгі палатасына 53 депутат сайланды (7 депутат партиялық тізім бойынша).

Қазақстанның коммунистік халықтық партиясы.

Партияның бірінші хатшысы – Косарев Владислав Борисович. 2004 ж. 21 маусыда партия тіркеуден өтті. Партияны тіркелуі қарсаңындағы мүшелерінің саны – 90 000 адам. Партия құрамын жұмысшылар, студенттер, интеллигенция, зейнеткерлер, кәсіпкерлер және т.б. құрайды. Партияның саяси ұстанымы бойынша ҚКХП қызметінің негізінде қоғамдық дамудың жаңа жағдайларына бейімделеген марксистік-ленинистік идеология жатыр. Мәжіліске сайлаулардың нәтижесінде 1,98% дауыс жинады. Мәжілістің үшінші шақырылымында партияның депутаттары жоқ.

«Әділет» демократиялық партиясы.

Партия төрағасы – Нәрікбаев Мақсұт Сұлтанұлы. 2004 ж. 14 маусыда мемлекеттік тіркеуден өтті. Партия өзінің басты мақсаттары: Қазақстанда құқықтық демократиялық әлеуметтік мемлекетті құру; тиімді, алдыңғы және дамыған экономикалық жүйені жасау; азаматтық қоғамды қалыптастыру. 2004 ж. Мәжіліс сайлауларының қортындылары бойынша демократиялық партия партиялық тізім бойынша сайлаушылардың 0,76% дауысын жинады. Мәжілістің үшінші шақырылымында партияның бірмандаттық округтен сайланған 1 депутаты бар.

Жалпыұлттық социал демократиялық партия (ЖСДП).

Төрағасы – Тұяқбай Жармахан Айтбайұлы. Партия 2006 ж. 10 қыркүйекте құрылған. Мүшелерінің саны – 140 000 адам. Партияның барлық облыстарда, Астана мен Алматы қалаларында филиалдары бар. Жалпыұлттық социал демократиялық партия өзінің басты міндеттері ретінде келесі мәселелерді қарастырады: демократиялық, құқықтық, әлеуметтік мемлекетті орнату, инновациялық экономиканы құру, жаңа гуманитарлық саясатты жүргізу. Партия Казақстанның саяси тәжербиесінде әлемдік социал-демократиялық қозғалыстың құндылықтарын, Бостандық, Әділеттілі, Ынтымақтастық принциптерін жүйелі түрде іске асыру бағытында жұмыс жасауда.

Қазақстанның «Нағыз АҚ ЖОЛ» демократиялық партиясы.

Партияның тең төрағалары: Әбілов Болат Мұкышұлы, Жандосов Ораз Әлиұлы, Жүкеев Төлеген Тлекұлы. Партия 2005 ж. 29-сәуірде «АҚ ЖОЛ» демократиялық партиясының екіге бөлінуі нәтижесінде құрылды. 2006 ж. 17 –наурызда мемлекеттік тіркеуден өтті. Партияның барлық облыстарда, Астана мен Алматы қалаларында филиалдары бар. «Нағыз АҚ ЖОЛ» — орта таптың партиясы. Партия мақсаттары – демократиялық, зайырлы, құқықтық, әлеуметтік мемлекет пен ашық қоғамды орнату. Тәуелсіз, гүлденген, демократиялық, еркін Қазақстанды құру жолында азаматтардың күшін біріктіру.

Сайлауға қатысқан партияларды электораттың қолдауына қарай келесідей топтарға бөлуге болады:

1) 7 пайыздық сайлау кедергісіннен өткен «бірінші топтағы» партиялар. Олар «Ак жол», «Асар», «Отан» («Нұр-Отан») және «АИСТ» сайлау блогна біріккен Аграрық және Азаматтық партиялар.

2) 7 пайздан аз, бірақ 2% сайлаушылар дауысына ие болған партиялар. Бұл ретте «Коммунистер мен ҚДТ-ның оппозициялық блогына» (Абдильдин мен Жақиянов блогы) біріккен Қазақстанның Коммунистік партиясын және «Қазақстанның демократиялық таңдауы» Халықтық партияларын айтуға болады.

3) «үшінші топтағы» партияларға сайлаушылардың 1-2 % дауысын алған партияларды жатқызуға болады. Бұл топқа «Ауыл» және «Коммунистік халықтық партия» кіреді.

4) Сайлаушылардың 1 %- дан аз дауысына ие болған – Қазақстанның демократиялық, Патриоттар және «Руаният» партиялары.

Ақ жол» партиясының «бірінші топтағы» партиялар қатарына кіру себебі халықтың оның көсемдерінің халықтың арасындағы кең танымалдылығына сондай-ақ саяси және іскер топтардың арасында беделге ие болуымен байланысты болды. Барлық бес тең төрағаның сайлауға қатысу соның ішінде Алихан Бәйменов пен Алтынбек Сәрсенбайұлының партиялық тізімді басында тұруы партияның халық арасында тез арады танымал болып, электораттың бір бөлігінің дауысын иеленуге ықпал етті. Сайлаушылардың ең көп дауысын жинаған республика областарында (қалаларында) бір мандатты округтарда партияның өзге де танымал жетекшілері мен белсенді өкілдері сайлауға түсті. Олар Ораз Жандосов, Жаннат Ертлесова, Нұртөре Жүсіп, Сейдахмет Құттықадам, Амалбек Тшан. Белгілі бі дәрежеде аталмыш тұлғалардың сайлауға қатысуы жалпы партияның қолдауға ие болуына ықпал етті. «Отан» партиясының сайлаушылардың жоғарғы процентіне ие болуына оның халықтың санысындағы қалыптасқан жағымды имиджімен қатар билік органдарының барынша қолдау көрсетуімен байланысты. «Отан» партиясы патерналистік күйдегі сайлаушыларға жағымды болып көрінді, бұл партияның жетекшісі президенттің болуына байланысты билік партиясы ретнде қабылданды. Осыған байланысты сайлаушылардың партияны әр түрлі өзекті мәселелерді шынайы шеше алатын күш ретінде қабылдады. Сондай-ақ партияның «Қазақстандық жол-2009» атты сайлау алды бағдарламасында әлеуметтік сипаттағы іс-әрекеттер көрсетілген болатын. Асар партиясының аз уақыт қызмет етуіне қарамастан «бірінші топтағы» партиялар қатарына кіруіне жетекшісі – ел президентінің қызы Дариға Назарбаеваның бейнесі және партияның маетериалдық, ақпараттық ресурстары ықпал етті. Ресми деректер бойынша «Асар» ең көп дауыстылматы қаласынан жинаған. Бұған қаладағы барлық сайлау округтерінде партияның атынан үміткерлердің сайлауға түсуі ықпал етті. Сондай-ақ партияның насиаттық кампаниясының аймақатмен салыстарғанда қалада жоғар деңгейде ұйымдастырылуымен болуымен байланысты болды.

Дегенімен партия аз ғана дауыс жинап партиялық тізім бойынша Мәжіліске бір ғана депутатын сайлай алды. Мұның себебі «Асардың» сайлау алды кампаниясы нақты жұмыс істейтін бағдарламадан гөрі өзіндік виртуалдық жоба ретінде көрінді. Осыған байланысты аталмыш партия сайлаушылардың басым бөлігінің қолдауына ие болған жоқ. Аграрлық және Азаматтық партиялар құрған «Еңбекшілердің аграрлық-индустриалдық» одағы («АИСТ») да аз дауысқа ие болды. Айта кету керек екі партия да 1999 ж. сайлаумен салыстырғанда айтарлықтай аз дауыс жинады. Бұл жағдай және жалпы екі партияның одаққа бірігуінің өзі әрқайсысының электоралдық позицияларының көрінісі болып табылады. «Бірінші топтағы» партияларға потенциалды үміткер болған, «Коммунистер мен ҚДТ-ның оппозициялық халықтық одағына біріккен» Коммунистік партия мен «Қазақстанның демократиялық таңдауы» партиялары сайлаудың ресми қортындылары бойынша «екінші топтағы» партиялар қатарына ығыстырылды. Бұл жағдайды келесідей себептермен түсіндіруге болады. Коммунистік партия өзінің дәстүрлі электоратынан айырылған. Бұл Қазақстанның егеменді демократиялық мемлекете ретінде дамуы жолында КСРО мен кеңестік тәртіпті аңсайтын топтардың азаюымен байланысты. Компартияның 1999 ж. парламенттік сайлауда 7-пайыздық сайлау кедергісін өтіп, екінші орынға ие болуына елдің экономикалық және әлеуметтік салаларындағы қиын жағдай әсер етті. Ал 2004 ж. қарай бұл салалардағы жағдай жақсарған болатын. Бұл жалпы наразы электораттың, соның ішінде ҚКП-ның электоратының қысқаруына әкелді [25, 34-б.]. Сондай-ақ коммунистердің өздерінің кейбір бұрынғы құндылықтарынан бас тартуы және либералдық-демократиялық бағыттағы күштермен бірігуі де коммунистердің сайлаушылар алдындағы беделіне кері әсерін тигізді. Бұл жағдай тіпті коммунистер арасында жіктің пайда болуына, нәтежиесінде Қазақстанның коммунистік халықтық партиясының құрылуына алып келді. Бұл партия партиялық бағдарламасы бойынша коммунистік идеологияның ортодоксалдық позицияларын ұстанатын партия. Мүмкін осыған байланысты Халықтық коммунистік партия ҚКП-ның дәстүрлі электоратының 1,98 пайызын немесе 947 880 сайлаушыны өз қарамағына тартып алды. Қазақстанның демократиялық таңдауы партиясы 2004 ж. ақпан айында құрылуына байланысты өзінің тұрақты электоратын қалыптастырып үлгермеді. Сонымен қатар бұл партияның сайлау кампанияларын өткізуде тәжербиесі жоқ болды. Сондай-ақ саяси қозғлыстан партия ретінде тіркелгеннен кейін партияның билікке қатысты оппозициялық ұстанымының күшеюі оның потенциалды электоратынан айырылуына алып келді. Осы тұста ҚҚП-ҚДТ блогының ең көп дауысты (15,68) Павлодар обласында жинауы назар аудартады. Бұл жағдайға ҚДТ-ның жетекшісі, 1998-2001 жж. Павлодар обласының әкімі болған Ғ. Жақиянов тұлғасы себеп болды деген қорытынды жасауға болады [25, 39-б.].

Өткен сайлауларда «үшінші» және «төртінші» топтағы партиялардың жеңілісін келесідей себептермен байланыстыруға болады:

халық арасында аталмыш партиялардың танымалдылық рейтингтерінің төмендігі. Бұл олардың сайлауға дейінгі кезеңдегі аймақатар мен жергілікті жерлердегі жұмыстарының мардымсыз және тиімсіз болғандығының салдары;
партиялардың көсемдерін есепке алмағанда партия қатарында халық арасында танымал тұлғалардың болмауы, сәйкесінше партия атынан сайлауға түскен азаматтардың сапалық рейтингінің төмен болуы;
аталмыш партиялардың саяси (соның ішінде билеуші элита) және бизнес элиталар тарапынан айтарлықтай қолдауға ие болмауы;
жеткілікті түрде ұйымдастыру, материалдық және ақпараттық ресурстардың болмауы. Бұл өз кезегінде әлсіз, төмен деңгейдегі сайлау кампаниясына себеп болды [25, 40-.] .

«Ауыл» партиясының ұстанымдарының ауылдық тұрғындарға бағытталуы партияға моноұлттық сипат береді. Осыған байланысты орыс немесе басқа да тұрығылықты емес ұлттар тарапынын қолдауға ие бола алмады. Сондықтан, «Ауылдың» қазақтар басым болып келетін Алматы, Жамбыл және Оңтүстік-Қазақстан облыстарында көбірек қолдауға ие болуы кездейсоқтық емес еді.

Жоғарыда айтылғандай, Қазақстанның коммунистік халықтық партиясы Казақстанның коммунистік партиясының электоратының айтарлықтай бөлігін өз қарамағына тартып алуына қарамастан «екінші топтағы» партиялар қатарына қосыла алмады. Сондай-ақ ҚКП мен өзге де оппозициялық партияларға қарсы бағытталған іс-әрекеттері партияның имиджіне нұсқан келтірді.

Патриоттар партиясы ең көп дауысқа Алматы қаласында ие болды. Бұл жағдайды аталмыш партияның жетекшісі, Мәжіліс депутаты, халыққа танымал Ғани Қасымовтың қаладығы №3 округінде сайлауға түсуімен байланысты. Осы тұста Ғани Қасымов өзінің округінде сайлаудың бірінші кезеңі нәтежиесінде 12 732 дауысқа ие болса, ал партияға Алматы қаласы бойынша дауыс берген адамдар саны 2,5 есе аз болып, 5170 адамды құрады.

Бұл «патриоттар» көсемінің рейтингісі партия рейтингісінен жоғары болғандығын көрсетеді.

«Төртінщі топтағы» партиялар да сайлаушылар тарапынан сәйкесінше қолдауға ие болды. Сайлаудың ресми нәтежиелері бойынша Қазақстанның демократиялық партиясы – 36 379, Қазақстанның патриоттар партиясы – 26 287 және «Руханият» партиясы – 20 826 дауысқа ие болды. «Саяси партиялар туралы» заң бойынша партиялар мемелкеттік тіркеуден өтуі үшін жоқ дегенде 50 000 мүшесі болуы шарт. Осы тұста жоғарыдағы партиялардың өз мүшелерін қолдауға жұмылдыра алмағандығын көреміз. Бұл олардың саяси, ұйымдастырушылық жағынан әлсіздігін дәлелдейді.

1-кесте. 1999 және 2004 жж. парламенттік сайлаулардағы партиялық тізім бойынша дауыс беру нәтижелерін салыстыру

1999 жыл			2004 жыл
Партиялар	Дауыстар саны		Партиялар мен одақтар	Дауыстар саны
Аграрлық партия	664652	12, 63%	«АИСТ» одағы	336180	7,07%
Азаматтық партия	590978	11,23%	«АИСТ» одағы	336180	7,07%
Қайта өрлеу партиясы	103671	1,97%	«Руханият»	20826	0,44%
Коммунистік партия	934092	17,75%	ҚКП-ҚДТ одағы	163824	3,44%
Коммунистік партия	934092	17,75%	ҚКХП	94140	1,98%
«Отан»	1625583	30,89%	«Отан»	2883706	60,61%

Ағымдағы жылдың 16-23 сәуір аралығында Әлеуметтанушылар мен Саясаттанушылардың Ассоциациясының Қазақстанның ірі 17 қаласында, Алматы мен Астанада саяси партиялардың рейтингін анықтау қалаларында бағытталған тоқсандық сауалнама жүргізілді [25, 34-б.]

Респондеттерге саулалнама барысында партияларға қатысты екі сұрақ қойылды. олар: Қай партия сізге сенім тудырады және алдыңызда беделге ие? Егер де бүгін сайлау болған жағдайда қай партияға дауыс беретін едіңіз.

Сауалнамаға берілген жауаптар келесідей нәтежие берді:

2-кесте. Саяси партиялар рейтингі

(сауалнамаға қатысқандардың %-на шаққанда).

Партии	Сенім және бедел рейтингі	Электоралдық рейтингі
1. «Нұр Отан»	25,9	26,1
2. «Ақ жол»	7,8	7,1
3. Біріккен ҚКП	3,9	3,4
4. «Нағыз Ақ жол»	3,4	3,1
5. «Бірлік»* сайлау алды одағы	3,2	1,0
6. «Атамекен»	2,8	2,9
7. ЖСДП	3,4	3,2
8. «Алға!»	2,0	2,5
9. «Әділет»	0,9	0,7
10. «Руханият»	0,6	0,7
11. Көрсетілгендердің ешқайсысы (барлығына қарсы)	25,5	16,8
12. Жауап беруге қиналамын	21,3	33,7

*Ескерту «Ауыл» (1,3%) мен Қазақстанның патриоттар партиясының (1,9%) рейтингілерінің қосындысы.

Барлық партиялардың сенім және электоралдық қолдау рейтингі бір біріне жақын. Басқаша айтқанда көрсетілген партиялардың біреуіне сенім білдіру қолдауға қатысты пікір білдірген респонденттердің саны бірдей. Электоралдық қолдау көрсеткіштері бойынша тек екі партия – «Нұр-отан» мен Алихан Байменовтың «Ақ Жол» партиялары социологиялық дауыс берудің 7 пайыздық кедергісінен өтті. Екі партия да өздерінің электоралдық рейтингілерін екінші тоқсанда бірінші тоқсанмен салыстырғанда 1 пункттен жоғары көтерген.

Жеке қалалар бойынша көрсетілге партиялардың біреуіне де сенім білдірмегендер 2,2%-дан (Астана) 62,9%-ға (Ақтөбеде) дейінгі көрсеткішті берді. Партияларға деген сенім білдіруге қатысты сауалға жауап беруге қиналғандар 6%-дан (Талдықорған) 25,8%-ға (Көкшетау) дейін құрады. Барлық партияларға қарсы дауыс беремін дейтіндер 1,7%-дан (Астана) 68%-ға (Талдықорған) дейін. «Өз» париясын таңдап үлгермегендер 11%-дан (Талдықорған) 67,1%-ды (Ақтөбе) құрады [25, 34-35б.].

Таңдап алынған қалаларда, Ақтөбені есептемегенде, барлығында «Нұр-Отан партиясын» қолдайтындардың саны респонденттердің арасында басым.

Сауалнама көрсеткендей бір партияның басымдығы жағдайында қалғандары маргиналдық сипатта болады. саргиналдық партиялардың ішінде 2-тоқсанда Астана, Ақтау, Атырау, Қарағанды және Қостанай қалаларының респонденттерінің электоралдың сенім білдіруі нәтижесінде 7%-дық кедергіні «Ақ жол» партиясы өтті.

7%-дық кедергіні «Нағыз Ақ жол» партиясы Атырау мен Таразда, «Атамекен» партиясы Қостанайда; ЖСДП – Атырау мен Таразда; «Алға!» партиясы – Қостанайда өтті [36].

2.3 Қазақстан Республикасының «Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы мен Ресей Федерациясының «Единая Россия» саяси партиясының имидждерін салыстырмалы талдау

«Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы мен «Единая Россия» партиялар сәйкесінше Қазақстан республикасы мен Ресей Федерациясының партиялық жүйелерінде негізгі рөлге ие партиялар. Екі партияда саяси, әкімшілік, қаржылық жағынан қуатты партиялар. Екі партияның да құрылу тарихы, идеологиялық ұстанымдары бір-біріне жақын. «Нұр-Отан» партиясы 1999 ж. еліміздегі президент сайлауының алдында Н.Ә. Назарбаевтың сайлауалды штабының негізінде құрылған болатын. «Единая Россия» саяси партиясы 2000 ж. Ресейдегі президент сайлауында В. Путин басым күшпен жеңіске жеткеннен кейін, президенттің бағытын қолдайтын ірі партияның қажеттігінен туындаған болатын. Екі партия да президенттік бағыттағы партиялар. Екі партияның екі елдің саяси, экономикалық жағынан трансформациясы аясында саяси жүйесіндегі рөлі бүгінгі таңда өте зор

«Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы.

«Отан» республикалық саяси партиясы 1998 ж. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сайлауалды штабы ретінде, 1999ж. қаңтарында партия ретінде құрылып, осы жылы 12 – ақпанында Әділет министірлігінде тіркелді. Партияға мүшелерінің саны – «Нұр-Отанның» барлық облыстарда, Астана мен Алматыда филиалдары бар. Партияның әлеуметтік негізін бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары, студенттер, ғылыми және шығармашылық интеллигенция, орта және шағын бизнес өкілдері құрайды. Мәжілісте «Нұр-Отан» партиясы парламенттік көпшілікті құрайды. 2004 ж. Мәжіліске сайлаулардың нәтижесінде партиядан Парламаенттің төменгі палатасына 53 депутат сайланды (7 депутат партиялық тізім бойынша) [32].

2006 ж. 4-шілдеде өткен паритияның кезектен тыс ІХ съезі «Отан» РСП-ның құрамына «Асар» партиясы қосылды.

2006 ж. желтоқсан айында өтркен партияның съезінде партия аты «Отан» Республикалық саяси партиясынан «Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы болып өзгертілді.

Партияның басты міндеттері: қоғамды демократияландыруға бағытталған экономикалық, саяси реформаларды жүзеге асыруға белсене ат салысу; азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеру; әлеуметтік әділдікті орнату және елдегі тұрақтылықты сақтау; ұлтаралық және конфессияаралық келісімді күшейту; азматтардың отан сүйгіштік және Қазақстан Республикасының жан-жақты, үйлесімді дамуына жауапкершілік сезімдерін тәрбиелеу.

Идеология саласында:

қоғамның демократиялық саяси мәдениетін қалыптастыру және нығайту;
Қазақстандық отансүйгіштік идеясын насихаттау;
азаматтардың арқа сүйеушілік және тұтынушылық көңіл күйін жеңу, азаматтардың белсенділігін арттыру, сәйкесінше жағдайлар жасау;
азаматтардың өз құқықтарын жүзеге асыруы, олардың қоғам алдында парызын сезінуі;
азаматтардың заң бұзушылықтың кез-келген түріне қарсылығын жан-жақты қолдау;
партияның мемлекетпен, өзге партиялармен және басқа да мемлекеттік емес ұйымдармен, бірлестіктермен қарым-қатынасын үйлесімді ету;
барлық діни конфессиялардың теңдігі;
ұлтшылдық немесе діни идеология негізінде партиялардың құрылуына жол бермеу.

Саясат саласында:

сайлау жүйесін әлемдік талаптар мен стандарттарға сәйкестендіру;
Парламенттің және жергілікті өкілдік органдардың рөлін көтеру;
«Нұр-Отан» партиясы мемлекеттік биліктің барлық қоғамдық-саяси күштермен әріптестігін, мемлекеттің өміріндегі маңызды заң жобаларын, шешімдер мен даму бағдарламаларын қоғамдық талқылау мен сараптауды жақтайды;
партияларды атқарушы және заң шығарушы органдардың жұмысына араластыру арқылы партияларды, елдің партиялық жүйесін дамыту;
жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жасау және сәйкесінше заңды қабылдау;
«Нұр-Отан» мемлекеттің атқарушы билікті жетілдіруге бағытталған оңтайландыру саясатын жақтайды;
«Нұр-Отан» шенеуніктердің басымен кетушілк, жемқорлық және протекционизммен күресуді, оның себептерін анықтап, жоюды қолдайды;

Эконмика саласында партия әлеуметтік бағытталған, тиімді, бәсекелескелестікке түсе алатын, ашық экономиканың қалыптасуына ат салысады:

ұлттық экономиканың оңтайлы қызмет етуі мен дамуы мақсатында қоғамда қордаланған зияткерлік, ғылыми және бизнес әлеуетті пайдалану;
елдің әлемдік экономикаға интеграциялануын, Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру прцесін жеделдету, қазақстандық кәсіпорындарды халықаралық стандарттарға көшіру;
«Нұр-Отан» экспортқа шығаратын және импорттық өнімдерді алмастыратын өндірісті дамытуға бағытталған шараларды, шектелген мемлекеттік протекционизм саясатын қалына келтіруді, көлеңкелі экономикамен күресуді қолдайды;
Партия көліктік транзитті, халықаралық туризмді және қызмет көрсету саласын дамытуды талап етеді;

Әлеуметтік салада партия Қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін көтеруді, адамдардың әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруды, мемлекеттің әлеуметтік қызыметін күшейтуді және тиімді әлуметтік кепілдіктер жүйесін жасауды көздейді. Партия Үкіметтен адам дамуының шешуші салалрында кепілденген минималды стандартардың болуын талап етеді.

«Нұр-Отан» партиясы саяси мәнге ие маңызды әлеуметтік міндет ретінде тұрған үй мәселесін шешуді алға қояды.

«Нұр-Отан» — тұрақты дамудың, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігінің және ұлттың бәсекелестік қабілетінің кепілі болып табылатын білім беру мен ғылыми зерттеулер сапасын көтеруді қолдайды.

Денсаулық сақтау салыснда мемлекеттің басты міндеті халықаралық сапа талаптарына сай халықтың денсаулығын қамтамасыз етудің тиімді жүйесін жасау болы тиіс.

Жастар саясатында «Нұр-Отан» жастар қозғалысын мемелкетттік қолдауды, жастарды отансүйгіштікке баулуды жақтайды. Бұл міндеттерді жүзеге асыруда партия өзінің жастар қанаты – «Жас Отанды» бағыттайды.

«Нұр-Отан» — әйелдердің барлық билік органдарында болуын, іс жүзінде тең олардың тең құқықтарын қамтамасыз етудіқолдайды

Партия жанұяны әлеуметтік құндылық, адамдамның үйлесімді дамуының және қоғамдағы тұрақтылық пен келісімнің негізі ретінде қарастырады.

«Нұр-Отан» — кепілденген әлеметтік, медициналық және тұрмысты қызмет көрсетуді қамтамасыз ету арқылы қарт адамдардың лайықты өмір сүруін жасауды қолдайды.

Партия мемлекеттің әлеуметтік саладағы денсаулық сақтау, білім беру, тұрғын үй құрылысы, тұрғындарды әлеуметтік қорғау бағытындағы бағдарламаларының орындалуын мұқият бақылап қана қоймай, оны жүзеге асуының себепшісі болмақ.

Мәдениет саласында. «Нұр-Отан» партиясы Қазақстанның тұрақты даму мен мәдениетінің гүлденуі өзара байланысты деген пікірде.

Партия – мәдениет саласына мемелкеттік қолдауды күшейтуді, мәдениет мекемелерінің сақтау мен кеңейту және мәдениет саласының жұмысшыларының тиімді әлеуметтік қорғалуы үшін өз күшін бағыттайды;

Партияның ұстанымы бойынша қоғамның ұйуы мен этносаралық келісімнің кепілі болып этностар арасындағы өзара байланыстар табылады.

Мемлекеттің негізін құраушы қазақ халқының тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін меңгеру елдің әр түрлі этникалық топтарын біріктіретін және ұйытатын негіз болуы тиіс.

Ауылды қайта өрлету саласында «Нұр-отан» партиясы ұлттық экономиканың маңызды факторы ретінде аграрлық секторға баса назар аударады. Ауылды экономикалық жандандыруда партия мемлекеттің келесідей міндеттерін белгілейді:

ауылшаруашылығы өндірісін модернизациялау, қазіргі заманның ғылымы мен техникасын пайдалана отырып техникалық және технологиялық артта қалушылығын жою;
отандық ауылшаруашылығының тұрақты дамуын және оның өнімдерінің бәсекелестікке қабілеттілгін қамтамасыз ету;
агроөндірістік кешеннің шешуші бағыттарын мемелекеттік қолдау көрсетуге бағытталған мақсаттық бағдарламаларды қабылдау;

Ауылды қайта өрлету жолында «Нұр-Отан» партиясы әлеуметтік мәселелерді шешуді көздейді.

Халықаралық қатынастар мен ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында «Нұр-Отан» келесідей міндеттерді алдына қояды:

елдің қорғаныс қабілеттілігі мен мемлекеттік шекаралардың мызғымастығын күшейтуді жақтайды;
мемлекет ұттық қауіпсіздіктің барлық бағыттарында: ақпараттық, экологиялық, экономикалық, тұлғалық және т.б. басты кепілі болуы тиіс.
терроризм, экстремизм, сепаратизм, трансұлттық қылмыс, наркобизнес, заңсыз миграция мен адам сатудың алдын алу бағытында шекаралас мемелекеттермен үйлестірілген саясат жүргізу;
Партия елдің көп бағытты саясатын қолдай отырып, Ресей, Қытай, Орталық Азия мемлекеттері ен Европалық Одақпен қатынастарды басым бағыттар ретінде есептейді.

Партия сондай-ақ Евразиялық одақ идеясын, Қазақстанның Ортақ экономикалық кеңісті, ЕврАзЭО, Шанхай Ынтымақтастық ұйымы мен Орталық Азия Одағы шеңберіндегі қызметін, еліміздің өзге де интеграциялық бастамашылдықтарын қолдайды.

«Нұр-Отан» партиясының ұрандары:

«Нұр-Отан» — жасампаздық пен жаңашылдық, азаматтық бейбітшілік пен ұлтаралық келісім партиясы;
«Нұр-Отан» — әр түрлі ұлттарды, ұрпақтар мен діни сенімдерді, кәсіби топтар мен барлық әлеуметтік топтарды Отанымыз – Қазақстан Республикасының гүлденуі үшін біріктіретін партия;
«Нұр-Отан» — тәуелсіз Қазастанды демократия мен әлеуметтік бағдардағы экономика негізінде күшейтуге өз білімдер мен тәжербиелерін біріктірген патриоттар мен мемлекетшілдердің партиясы;
«Нұр-Отан» — экономикалық өсу партиясы;
«Нұр-Отан» — шынайы саясат партиясы;

Партияның басты ұраны – бірлік пен топтасқандық, тарихи міндеттерді орындау үшін сөзден – іске.

Партияның сыртқы имиджін қалыптастыратын құрамалардың бірі партияның саяси бағдарламасы болатындығы туралы жұмыстың бірінші бөлімінде айтылып кетті. «Нұр-Отан» партиясының саяси бағдарламасын талдау нәтижесі партияның президентік бағыттағы, әлеуметтік көпшілік топтардың мүддесін қорғайтын, бірден-бір партия екендігін көрсетті. Бұл жағдай бұқара халықтың санасында партияның имиджін қалыптастыруға ықпал еткен бірден себеп [33].

Сондай-ақ Әлеуметтанушылар мен Саясаттанушылардың Ассоциациясының жүргізген сұрау жұмыстарының нәтижесін талдай отырып «Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясының халық санасында келесідей имиджі туралы келесідей қортындылар қортынды жасауға болады:

Респондентердің пікірінше «Нұр-Отан» ең үлкен, қуатты, қолында үлкен билігі бар партия:

«партия – мүшелерінің саны ең көп партия»;
«үлкен әкімшілік ресурсқа ие партия».

Сұрауға қатысқан Қазақстандықтардың басым бөлігі – «Нұр-Отан» партиясын президенттік бағыттағы партия ретінде қабылдайды:

«президенттік партия»;
«президенттің саясатын қолдайтын партия»;
«билік партиясы»;
«билікті қолдаушы партия».

Ал «Нұр-Отанның» белгілі бір үндеулермен немесе ұрандармен байланыстыратындардың партияның идеологиясы туралы көзқарастары біркелкі емес, бұлдыр болып сипатталады. Мәселең респонденттердің 7% партияны әлеуметтік қорғау идеяларымен байланыстырады:

«Халықтың мүддесін қорғайды»; «зейнетақыларды көбейтеді, жалғыз басты аналарға көмек көрсетеді»; «жұмыс береді»; «әлеуметтік кепілдіктер»; «әлеуметтік әділдік»; «жақсы өмір, адамдарға қамқорлық».
Сұрауға қатысқандардың 5% «Нұр-Отанның» үндеулері мен уәделерінде елді бірлікке, татулыққа, ынтымақтастыққа шақыратын үнделерден тұрады. «Халық біртұтас болып, барлық ұлттармен тату өмір сүруі үшін», «Мемлекет ішіндегі Қазақстан халықтарының келісімі», «»

Сұралғандардың бір бөлігі (25%) «Нұр-Отанды» қазіргі Қазақстандағы билікпен және Н. Назарбаевпен байланыстырып, басты идеясы президент пен үкіметті қолдау деп түсінеді:

«Елбасын қолдау», «Елбасы саясатын қолдайды»; «үкіметпен бірге», «билік партиясы».

Респонденттердің 2% партия елде тәртіп орнату жолында жұмыс жасауда деген пікірде:

«Елде тәртіп орнату»; «құқық пен тәртіп».

Тағы 4% респонденттердің пікірінше партияның үндеулерінің ішінде экономикалық жағдайды жақсартуға қатысты уәделер бар:

«Экономиканы көтеру»; «Экономиканың дамыту, Қазақстанның гүлденуі»;

Сонымен, көріп отырғанымыздай сұралған респонденттердің «Нұр-Отан» партиясы қандай идеологияны ұстанады деген мәселе бойынша анық және біртұтас бейне жоқ.

«Нұр-Отан» ХДП-сы респонденттердің басым бөлігінің (25,9%) сеніміне және олардың алдында беделге ие партия [35].

Бұл көрсеткіш партияның электоралдық рейтингімен күшейтіледі. сауалнамаға қатысқандардың 26,1% сайлау болған жағдайда өздерінің дауысын «Нұр-Отанға» беруге дайындықтарын білдірді [36].

«Единая Россия» саяси партиясы «Единство» және «Отечество» қоғамдық бірлестіктерінің 2001 ж. алғашында Жалпыресейлік «Единства және Отечество» Одағына», ал желтоқсан айында – «Единства и Отечество»-Единая Россия партиясы болып қайта құрылуымен өзінің саяси партия ретіндегі тарихын бастайды. Алғашында партияның Жоғарғы кеңесінің тең төрағалары болып Сергей Шойгу (төтенше жағдайлар министірі), Юрий Лужков (Мәскеу мэрі) және Минтемир Шаймиев (Татарстан Автономиялық Республикасының Президенті) сайланды [28].

2002 ж. 20-қыркүйекте өткен партияның ІІІ-съезінде партияның Жоғарғы кеңесінің Төрағасы болып Борис Вячеславович Грызлов сайланды.

2003 ж. 24-желтоқсанда партияның ІV-съезі алдағы президенттік сайлауда партия В.В. Путиннің кандидатурасын қолдайтыны туралы шешім қабылдап, сәйкесінше Ресей азаматтарына үндеу жариялады. Сондай-ақ осы съезде партияның аты «ЕДИНСТВА и ОТЕЧЕСТВО»-Единая Россия Жалпыресейлік саяси партиясынан «Единая Россия» Жалпыресейлік саяси партиясы болып өзгертілді.

2005 ж . 26-қарашадағы партияның VI-съезі «Единая Россияның» жаңа нышандарын: эмблемасын мен байрағын бекітті.

2006 ж. 2-қарашадағы партияның VII-съезі Ресейдің алдағы 10 жылдағы даму стратегиясын белгілеген Бағдарламалық мәлімдемені бекітті. Бағдарламалық мәлімдеме партияның 2007-2008 жж. сайлау науқанына қатысуда негізгі платформа болмақ [28].

«Единая Россия» «орталықшыл» бағдардағы саяси партия.

Мүшелерінің саны – 1 470 000 адам.

2003 жж. ФОМ-ның жүргізген зерттеулері «Единая Россияның» бұқараның санасында имиджі қандай деген сұраққа жауап іздеді [35].

Репонденттер негізгі бөлігі «Единая Россияны» билік партиясы, В. Путиннің атымен байланыстыра отырып президент партиясы ретінде қабылдайды:

«Бұл президенттің пратиясы»;
«Президентті қолдаушы партия»;
«Бұл Путиннің партиясы»;
«Ондағылардың барлығы билікте»;
«Ең үлкен партия және Думада өкілдері ең көп партия»;

Сондай-ақ респонденттердің пікірінше халықтық басым бөлігі «Единая Россияны» қолдайды:

«Көпшіліктің партиясы»;

Жалпы фокус-группаға қатысушылардың басым бөлігі «Единая Россия» билік, қаржы ресурстарына және бұқараның басым бөлігінің қолдауына ие ең қуатты, күшті партия екендігіне сенімді:

«Меніңше бұл партияда өте бай адамдар – миллионерлер мен миллиардерлер көп»;
«Бұл партия қаржылай жағынан күшті»;
«Бұл партиядан қуатты партия жоқ»;
«Бұл партияның билік тұтқалары, ақшасы және ықпалы бар»;
«Біріншіден, ақша; екіншіден танымал адамдар; үшіншіден, олар коммунистермен салыстырғанда кәрі емес; төртіншіден, президент қолдауына ие»;

Жалпы Ресей бойынша сауалға қатысқандардың жартысына жуығы «Единая Россияны» елдегі саяси жағдайға ықпал ететін партия ретінде қабылдайды, бірақ ықпал ету деңгеіне байланысты ойлар екіге жарылды: респонденттердің 24% күшті ықпал етеді деп ойласа, 21% партияның ықпалы төмен деген ойда. «Единая Россияның» күшті ықпалы бар деп жауап бергендер оптимистер (34%), жоғарғы білімі бар респонденттер (33%), кірісі жоғарылар (26%). Сұралғандардың 21% партияның Ресейдің саяси өміріне мүлдем ықпалы жоқ деген ойда және 35% бұл сұраққа жауап қиналды. Сондай-ақ Ресейліктердің үштен біріне жуығы (35%) «Единая Россияның» ықпалын жағымды сипаттайды. Мұндай ойды негізінен В. Путинның (47%) сайлаушылар және жоғары табысқа ие (41%) респондентер білдірді. Бұл партияның жағымсыз ықпалы туралы пікір сұралғандардың тек 8% ғана, негізінен Г. Зюгановтың электораты (20%) мен жоғары білімі бар респондеттер (14%) [34].

Осы тұста айта кету керек, «Единая Россияның» ықпалы төмен және жоғары деген пікірдегілердің көпшілігі ел өміріне ықпалы жағымды деп санайды:

3-кесте. «Единая Россия» саси партиясының ықпал ету рейтингі

	Сұралғандардың барлығы	«Единая Россияның» ықапалы
	Сұралғандардың барлығы	күшті	әлсіз
Жағымды ықпал етеді	35%	74%	63%
Жағымысыз ықпал етеді	8%	15%	20%

Сұралғандардың 1/3 бөлігі «Единая Россия» Ресейдің саяси өміріне жағымды ықпалы бар деген пікірлеріне қарамастан, респонденттердің көпшілігіне партияның идеологиялық ұстанымдары түсініксіз.

Сондай-ақ респонденттердің басым көпшілігі (80%) «Единая Россия» қандай үндеулермен, уәделермен және ұрандармен байланысты деген сұраққа жауап беруге қиналды.

Ал «Единая Россияны» белгілі бір үндеулермен немесе ұрандармен байланыстыратындардың партияның идеологиясы туралы көзқарастары тиянақсыз, бұлдыр болып сипатталады. Мәселең респонденттердің 5% партияны әлеуметтік қорғау идеяларымен байланыстырады:

«Халықтың мүддесін қорғайды»; «зейнетақыларды көбейтеді, жалғыз басты аналарға көмек көрсетеді»; «жұмыс береді»; «әлеуметтік кепілдіктер»; «әлеуметтік әділдік»; «жақсы өмір, адамдарға қамқорлық».

Сұрауға қатысқандардың 3% «Единая Россияның» үндеулері мен уәделерінде елді біртұтастыққа шақыратын үнделерден тұрады. Бұл көзқарастың пайда болуына партияның аты ықпал еткен анық:

«Халық біртұтас болып, барлық ұлттармен тату өмір сүруі үшін», «Мемлекет ішіндегі Ресей халқының бірлігі», «біртұтас Ресейге үндеу – бөлінуге қарсы», «қоғамның біртұтастығымен байланысты».

Сұралғандардың бір бөлігі (2%) «Единая Россияны» қазіргі Ресейдегі билікпен және В. Путинмен байланыстырып, басты идеясы президент пен үкіметті қолдау деп түсінеді:

«Путинді толығымен қолдау», «Путиннің идеяларын қолдайды»; «Путинмен ассоциацияланады», «үкіметпен бірге», «Путинге көмектескілері келеді», «үкіметік партя».

Респонденттердің 1% партия елде тәртіп орнату жолында жұмыс жасауда.

«Елде тәртіп орнату»; «құқық пен тәртіп».

Тағы 1% респонденттердің пікірінше партияның үндеулерінің ішінде экономикалық жағдайды жақсартуға қатысты уәделер бар:

«Экономиканы көтеру»; «Экономиканың дамыту, Ресейдің гүлденуі»;

Сонымен, көріп отырғанымыздай Ресей бұқарасының санасында «Единая Россия» қандай идеологияны ұстанады деген мәселе бойынша анық және біртұтас бейне жоқ.

Сондай-ақ ресейліктер үшін «Единая Россияның» идеолгиялық бағдары да анық емес. Респонденттердің бір бөлігінің пікірінше идеялық жағынан «оңшыл бағыттағы» партияларға жақын (Г. Явлинский, И. Хакамада);

Кейбір респоденттер «Единая Россияның» «оңшыл» бағдарын «солшылдармен» және олардың идеяларымен салыстыра отырып көрсетті:

«Меніңше олар тегін білім беруді қолдамайды. Бұл идея тек коммунистерге тән»;
«Коммунистер қоғамдық меншікті қолдаса, «Единая Россия» жеке меншікті жақтайды».

Партияның саяси-идеологиялық бағдарының ресейліктер үшін анық болмауына қарамастан фокус-топқа қатысушылардың арасында партияға деген жағымды қатынас басым. Мұның себебі респонденттерді партияның идеялары емес, оған кіретін танымал адамдар қызықтырады:

«Бұл партияға маған ұнайтын адамдар кіреді. Олар өте ақылды азаматтар. Сол азаматтардың атының өзі бұл партияға қарауға итермелейді»;
«Маған «Единая Россия» партиядағы танымал тұлғалардың болуымен тартымды.
«Көптеген танымал, атақты, сыйлы азаматтарды өз қатарына тарта алады»;
«Бұқараға білетін ірі тұлғалардың шоғыры».

Дегенімен, репонденттер партия туралы сөз қозғай отырып, оның бүгінгі күнгі жетекшілерін емес оның «нышандық қорын» құрайтын саясаткерлерді елестетеді [35].

«Единая Россия» респондеттер үшін В. Путинмен байланысты елестейді. Сондықтан олар бұл партия сенім тудырады:

«Бұл партия президенттік бағыттағы партия сондықтан бұл партияға сенуге болады»;
«Путинді қолдайтын азаматтар «Единая Росссияны» қолдайды»

Дегенімен, партияның президенттік бағыты кейбір респонденттердің партияға деген сенбеушілігін тудыруда:

«Абсолютті түрде ұнамайды. Таза президенттік партия. Қуыршақ партия».

Өзге респонденттер үшін «Единая Россия» олардың мүдделерін білдірмейтіндігі үшін ұнамайды:

«Маған бұл партия ұнамайды. Бұл партия «біртұтас» Ресей емес, ауқатты таптардың партиясы»;

Сондай-ақ Ресейлік әлеуметтік-саяси зерттеулермен айналысатын «Қоғамдық пікір қорының» («Фонд общестаенного мнения»-ФОМ) 2005-2006 жж. және 2007 ж. мәліметтері көрсеткендей «Единая Россияның» саяси рейтингі елдің өзге партияларымен салыстырғанда анағұрлым жоғары екендігін дәлелдеп берді (4, 5-кестелер) [36].

4-кесте. «Единая Россия» партиясының 2005-2006 жж. рейтингі

(сайлауға қатысуға ниет білдіріп отырғандарды пайызға (% ) шаққанда)

ай

жыл

қаңтар

ақпан

наурыз

сәуір

мамыр

маусым

шілде

тамызт

қыркүйек

қазан

қараша

желтоқсан

2005

2006

5-кесте. Ресей Федерациясындағы жетекші саяси партиялардың 2007 ж. рейтингі. (сайлауға қатысуға ниет білдіріп отырғандарды %-ға шаққанда)

Ұсынылған партиялар тізімі	партия жетекшілері	қаңтар	ақпан	наурыз	сәуір	мамыр
Единая Россия	Б.Грызлов	49	46	57	53	57
КПРФ	Г.Зюганов	19	19	15	22	18
ЛДПР	В.Жириновский	11	12	11	10	11
Справедливая Россия: Родина, Жизнь, Пенсионеры	С.Миронов	5	8	11	6	8
Союз правых сил	Н.Белых	4	3	1	2	3
Яблоко	Г.Явлинский	4	3	3	4	1
Патриоты России	Г.Семигин	1	1	1	1	1
Социалистическая единая партия России	В.Шестаков	1	1	1	1	1
Российская экологическая партия «Зеленые»	А.Панфилов	1	1	1	1	1
Аграрная партия России (АПР)	В.Плотников	1	1	1	1	1
Демократическая партия России	А.Богданов	1	3	1	1	1
Народная воля	С.Бабурин	1	1	1	1	1
Партия «Свободная Россия»	А.Рявкин	1	1	1	1	1
Партия возрождения России	Г.Селезнёв	1	1	1	1	1
Партия мира и единства	С.Умалатова	1	1	1	1	1
Партия социальной справедливости	М.Карпенко	1	1	1	1	1
Народная партия РФ	Г.Гудков	1	1	1	1	0

Жоғарыда келтірілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері көрсеткендей екі партияның да бұқара санасындағы бейнелері ұқсаса болып келеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Сайлаушыға дөрекі ықпал етіп, пікірлерді міндеттеу мен қатаң насихаттау тек кейбір «экзотикалық» режимдерде ғана сақталды. Бүгінгі күн сайлаушының сұранысымен, пікірімен санасытын нәзік технологиялардың заманы. Осы тұста саяси имиджелогияның маңызы туындауды.

Еліміздің саяси модернизациялау мен демократиялық реформаларды жүргізуіс аясында саяси имиджді соның ішінде партиялық имиджді зерттеудің маңыздылығын зор. Бұл әсіресе еліміздің саяси жүйесіндегі партия институтының рөлін көтеруге қатысты жүріп жатқан қызу пікір-таластар тұрғысында арта түсуде. Ағымдағы жылдың 16-мамырыда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Парламенті палаталарының бірлескен отырысында елді демократияландыру реформасына байланысты сөйлеген сөзінде «парламенттің мәжіліс депутаттарын пропорционалдық жүйе бойынша сайлау саяси партиялардың рөлін арттыруда тарихи маңызды қадам болып табылады» деп атап көрсетілді [40]. Партиялық институттың қоғам өміріндегі рөлінің өсуі — партияның саяси ғылымдардың зерттеу пәні ретіндегі рөлін көтерді.

Тақырыпты зерттеу барсында келесідей міндеттер қойылған болатын:

саяси имидж мәселесін зерттеген ғалымдардың концепцияларын анықтау;
саяси партия имиджінің негізгі мәселелерін зерттеу;
Қазақстандық саяси партиялардың имиджіндегі негізгі құрамаларды анықтау;
«Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы мен «Единая Россия» саяси партияларының имиджін салыстырмалы зерттеу.

Жұмысты жазу барысында Г.Г. Почепцов, А. Ю, Панасюк, В.М. Шепель,

А. Цуладзе, Л.Ф. Адилова, Е.Ф. Коханов, Т.Э.Гринберг, Деркач А.А., Е.Б. Перелыгина, Е. Абашкина сияқты имидж, саяси имидж саласын зерттеу жүрген ғалымдардың концепциялары қарастырылып, жұмысты жазу барысында негізге алынды. Имидждің негізгі мәселелері: түрлері, қызметі, қоғамдағы рөлі қарастырылды.

Тақырыпты зерттеу барысында имидждің шынайы және жасанды түрлерінің болатыны анықтыалған болатын. Осы тұста көптеген партиялар негізінен жасандылыққа бет бұрып, шынайлыққа сәкес келмейтіні анықталды.

Қазақстандағы көппартиялық жағдайында саяси партиялардың имидждерін, бұқараның санасындағы негізгі бейнелер көрсетілді. Зерттеу жұмысының барысында автор Қазақстанда көппартиялық жүйенің бүгінгі таңда қалыптасу жағдайын анықтады. Бұл сәйкесінше саяси партиялардың саяси имиджінің әлі қалыптасу үстінде екендігін көрстетті. Бұқараның санасында белгілі бір партиялар туралы бейнелер тиянақсыз, бұлдыр бұл біріншіден, қоғамдық-арихи жағдайдан туындайтын жалпы саяси мәдениеттің деңгейіне байланысты болса, екінші жағынан партиялар ұстанымының әлі толық қалыптасып бітпегендігне байланысты болып отыр.

Қазақстан Республикасының «Нұр-Отан» Халықтық Демократиялық партиясы мен Единая Россия Саяси партияларының саяси имидждеріне салыстырмалы талдау жасалынып, аталмыш партиялар туралы бұқараның санасындағы негізгі бейнелер анықталды.

Олардың негізгілер келесідей:

Екі партия да президенттік бағыттағы партиялар;
Екі партия да билік партиясы;
Екеуі де үлкен әкімшілік, қаржылық ресурстарға ие;
Екеуі де мүшелерінің саны жағынан ең үлкен партялар;
Партиялардың орталық және жергілікті өкілдік органдарда көпшілікті құрайды;
Президентің стратегиялық бағыттарын қолдауғы бағдарланушылық тән;
Екі партия да сәйкесінше мемлекеттердегі ең танымал партиялар т.б.

Еліміздің демократиялық процестерге бет бұруы аясында партиялардың рөлі күннен күнге артуда. Олардың таңдап алған бағыты, мүддесі сәйкесінше олардың бұқараның санасында бейнесін қалыптастыратыны зерттеу жұмысының барысынды негізделді.

СІЛТЕМЕЛЕР ТІЗІМІ

Наполитан Дж. 100 советов по организации избирательной кампании / перевод с англ. Москва, -347б.
Сегела Ж. Национальные особенности охоты за голосами. Москва, 1999.-256с.
Гоулд Ф. Стратегическое планирование избирательной компании // Политические исследования 1993. №4. 137-141бб.
Дороти Д. Паблисити и паблик рилэйшинз.- Москва, 1999.-230б
Почепцов Г.Г. Имиджелогия: теория и практика. Киев, 1999.Шарков Ф.И.
Панасюк А. Ю. Формирование имиджа: Стратегия, психотехнологии, психотехники. Москва, 2007.-151б.
Шепель В.М. Имиджелогия. Москва, 2003.-350б.
Цуладзе А. Формирование имиджа политика в России. Москва, 1999.-141б.
Адилова Л.Ф. Имидж лидера в современных политических практиках. Алматы, 2002.-278б.
Коханов Е.Ф. Теоретические иметодологические основы PR-деятельности. Москва, 2004.-201б.
Коханенко А.И. Имидж рекламных персонажей. Москва – Ростов-на-Дону, 2004.-144б.
Гринберг Т.Э. Политические Технологии. ПР и реклама. Учебное пособие. Москва, 2005.-317б.
Даунинг Г. Репутация фирмы: создание, управление и оценка эффективности: Пер. с англ. Москва, 2003.-261б.
Деркача А.А., Перелыгина Е.Б. Политическая имиджелогия. Москва, 2006.-253б.
Шарков Ф.И. Имидж фирмы: технологии управления. Москва, 2006.-124б
Бодуан Ж.-П. Управление имиджем компании. Паблик рилейшенз: предмет и мастерство. Москва 2001.-203б
Галумов Э. А. Имидж против имиджа. Москва, 2005.-146б.
Джи Б. Имидж фирмы. — СПб: Питер., 2000.-278б.
Абашкиной Е. Имидж лидера. Москва, 1996.-156б.
Лыбикова О. В., Лысикова Н. П. Имиджелогия и паблик рилейшнз в социокультурной сфере: Учебебное пособие для вузов. Москва,-150б.
Панасюк А.Ю. Я ваш имиджмейкер. Москва, -214б.
Перелыгина Е.Б. Психология имиджа. Москва, 2002.-138б
Нурмухамедов Б., Чеботарев А. Итоги парламентских выборов 2004 года: статистика и анализ. Алматы, 2005.-147б.
Нисневич Ю. Законодательная деятельность как ключевой фактор в деятельности политических партий // Власть. 2003.№ 7
24 ҚР «Саяси партиялар туралы» заңы 2002.15.07 1-бап 1-тармақшасы
Чеботарев А. Особенности партийного строительства в Республике Казахстан // Саясат.2001. №5-6
Машан М. Конституционно-правовое регулирование организаций и деятельности политических партий в Казахстане // Евразийское сообщество. 2000. № 1
Березкина О.П. Социально-психологические технологии создания политического имиджа. СПб, 1997.-261б.
http://www.edinros.ru/news.html?rid=296
29 http://wciom.ru/novosti/reitingi/ehlektoralnyi-reiting-politicheskikh-partii.html
http://bd.fom.ru/report/map/special/330_13677/2658_13679/d025127
http://tandem-forum.ru/articles/info/article23.html
http://election.kz/pls/portal/url/page/election_rus/party/
http://www.otan.kz/docs/programm.zip
http://www.bashkirova-partners.ru/res.php?id=5
http://bd.fom.ru/report/map/special330_13677
http://www.levada.ru/reitingi2007.html/
http://www.asip.kz/monitoring/om/2/mom3.zip
http://www.asip.kz/monitoring/om/monom3.html
http://www.asip.kz/arch/kk/2kk2005.zip

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Негізгі әдебиеттер:

Почепцов Г.Г. Имиджелогия: теория и практика. Киев, 1999.Шарков Ф.И.
Панасюк А. Ю. Формирование имиджа: Стратегия, психотехнологии, психотехники. Москва, 2007.-151б.
Шепель В.М. Имиджелогия. Москва, 2003.-350б.
Цуладзе А. Формирование имиджа политика в России. Москва, 1999.-141б.
Адилова Л.Ф. Имидж лидера в современных политических практиках. Алматы, 2002.-278б.
Коханов Е.Ф. Теоретические иметодологические основы PR-деятельности. Москва, 2004.-201б.
Гринберг Т.Э. Политические Технологии. ПР и реклама. Учебное пособие. Москва, 2005.-317б.
Деркача А.А., Перелыгина Е.Б. Политическая имиджелогия. Москва, 2006.-253б.
Абашкиной Е. Имидж лидера. Москва, 1996.-156б.
ҚР «Саяси партиялар туралы» заңы 2002.15.07 1-бап 1-тармақшасы
Березкина О.П. Социально-психологические технологии создания политического имиджа. СПб, 1997.-261б.
Наполитан Дж. 100 советов по организации избирательной кампании / перевод с англ. Москва, -347б.
Сегела Ж. Национальные особенности охоты за голосами. Москва, 1999.-256с.
Дороти Д. Паблисити и паблик рилэйшинз.- Москва, 1999.-230б

Қосымша әдебиеттер:

Коханенко А.И. Имидж рекламных персонажей. Москва – Ростов-на-Дону, 2004.-144б.
Панасюк А.Ю. Я ваш имиджмейкер. Москва, -214б.
Перелыгина Е.Б. Психология имиджа. Москва, 2002.-138б
Шарков Ф.И. Имидж фирмы: технологии управления. Москва, 2006.-124б
Бодуан Ж.-П. Управление имиджем компании. Паблик рилейшенз: предмет и мастерство. Москва 2001.-203б
Галумов Э. А. Имидж против имиджа. Москва, 2005.-146б.
Джи Б. Имидж фирмы. — СПб: Питер., 2000.-278б.
Лыбикова О. В., Лысикова Н. П. Имиджелогия и паблик рилейшнз в социокультурной сфере: Учебебное пособие для вузов. Москва,-150б.
Нурмухамедов Б., Чеботарев А. Итоги парламентских выборов 2004 года: статистика и анализ. Алматы, 2005.-147б.
Даунинг Г. Репутация фирмы: создание, управление и оценка эффективности: Пер. с англ. Москва, 2003.-261б.

Мерзімдік басылымдар:

Гоулд Ф. Стратегическое планирование избирательной компании // Политические исследования 1993. №4. 137-141бб.
Нисневич Ю. Законодательная деятельность как ключевой фактор в деятельности политических партий // Власть. 2003.№ 7
Чеботарев А. Особенности партийного строительства в Республике Казахстан // Саясат.2001. №5-6
Машан М. Конституционно-правовое регулирование организаций и деятельности политических партий в Казахстане // Евразийское сообщество. 2000. № 1

Интернет дерек көздері:

http://www.edinros.ru/news.html?rid=296
29 http://wciom.ru/novosti/reitingi/ehlektoralnyi-reiting-politicheskikh-partii.html
http://bd.fom.ru/report/map/special/330_13677/2658_13679/d025127
http://tandem-forum.ru/articles/info/article23.html
http://election.kz/pls/portal/url/page/election_rus/party/
http://www.otan.kz/docs/programm.zip
http://www.bashkirova-partners.ru/res.php?id=5
http://bd.fom.ru/report/map/special330_13677
http://www.levada.ru/reitingi2007.html/
http://www.asip.kz/monitoring/om/2/mom3.zip
http://www.asip.kz/monitoring/om/monom3.html
http://www.asip.kz/arch/kk/2kk2005.zip

В Иране будут перевоспитывать женщин, снимающих хиджабы

Мировые цены на нефть продолжают падать

Нурила Асанкызы стала первой в истории казахстанской…

Казахстанские спортсмены продолжают радовать победами на международной…

Москву массово атаковали беспилотники

Число беженцев в мире перевалило за 123…

Елена Рыбакина обыграла первую ракетку мира

Кто победил на выборах США, согласно мнению…

ВЫБИРАЕМ ПЫЛЕСОС LG ДЛЯ ДОМА: НАДЕЖНЫЙ ПОМОЩНИК…

В сторону земли движется мощная магнитная буря

Дипломдық жұмыс: Қазақстан Республикасындағы саяси партиялар имиджі

“Он не делает воздушных обещаний“. Политолог о выступлении Токаева на форуме в Астане

Полицейский выстрелил в коллегу в Жамбылской области

Экс-мэр Якутии о родстве с казахами: «Мы – тюрки, а казахи наши родственники»

“Пора остановиться“. Трамп выступил с заявлением по войне в Украине

Зеленский назвал звонок Шольца Путину «ящиком Пандоры»

О НАС

Мобильное приложение

Наши контакты