Дипломдық жұмыс: Қазіргі туризмнің жіктелуіндегі экстрималды туризм

МАЗМҰНЫ:

 

КІРІСПЕ

 

1 ҚАЗІРГІ ТУРИЗМНІҢ ЖІКТЕЛУІНДЕГІ ЭКСТРИМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ

1.1 Экстрималды туризмнің дамуының алғы-шарттары

1.2 Экстрималды туризмнің басқа саяхат түрлерімен өзара байланысы

 

2 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРИМАЛДЫ ТҮРЛЕРІНІҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ДАМУЫНЫҢ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ

2.1 Экстрималды туризмнің тарихы мен қазіргі жағдайы

«Экстримнің» басты түрлерінің сипаттамалары

2.2 Қауіпсіздікті қамтамасыз ету

 

3 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРИМАЛДЫ ТҮРЛЕРІНІҢ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

3.1 Қазақстан Республикасындағы экстрималды туризмнің дамуының мүмкіншіліктері

3.2 Экстрим-турларды ұйымдастырудың ерекшеліктері

3.3 Дамудың тенденциялары мен перспективалары

 

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Қазақстанның жер серігінен түсірілген картасында   жасыл түстер көп және   қызыл қоңыр түстер көп, және   жердің өзіде — көп. Бұрыннан ұлттар әлдеқашан — құрлықты өнеркәсіпті қалалармен толытрды, аспанды көп санды құбырлармен түтіндей алды, бірақ әрбір халық өз заңдарымен өмір сүреді. Бітпейтін далалармен өте ұзақ жүруге болады және жалғыз елді мекендерді кездестіруге болады,    қалай өмірді паналағандары түсініксіз, бірақ адам   барлығына машықтанады және тірі қалады, егер   тағдыр және кұдіретті табиғат берген сыйды қабылдай алса.

Дәл осылай,     Шамбала қайда   — Гималайда тауларында ма немесе Алтайда ма? Адамдар  жердегі өмір сүретін қоршаған ортаны танып білуге ұмтылады, және біз Шамбалыны іздеп планета бойынша қоныс аударамыз, өз түсінігімізді кеңейтеміз. Дамыған  елдерде туризмнің табысы бюджеттің 25-30%   құрастырады. Біздің туризміміз ұлттық табыстың   тек 0,6% ғана   береді,  яғни туризм индустриясы тек қана пайда болу үстінде.

Қазақстан туризм жоспарында қызығушылық тудыратыны        күмәнсіз: бізде өзендер мен шөлдер, далалар мен көлдер, тоғай бұталары мен ақ қарлы таулар бар. Біздің территория арқылы ұлы Жібек жолы өткен, ол бүгінгі таңға дейін туристер үшін басты нысан болып табылады.

Алматы қаласына келетін бизнесмендер осы қаланың тұрғындары алтынның үстінде тұрғанын айтады. Мысалы, непалдықтар, туризмнің арқасында өмір сүреді. Ал қол жетім жерде тұрған Іле Алатауы тек Шымбұлақпен ғана аты шыққан.     Біздіѕ Алатауымыздың масштабтары Гималай тауларымен ешбір салыстыруға келмейтіні баршамызға мәлім,  біраќ јрбір орынды     тиімді ќолдану керек. Мысалы,   тау шаѕєы курорты қыстың демалыс күндері  халыққ нық толғаны соншалықты,   автотўраќта бос орындар жоќ болып қалады. Барлар жјне кафелер толады, арќан жолдарєа кезектер лыќ толєады, бұл кґркем мерекелік әдет – бұл жерде   шетелдіктер     кґп , ал   нўсќаушылар — тау шаѕєышылары аєылшын тілін меңгерген. Барлыќ ќызметтер униформаєа киінген жјне байланыстарды ќўралдармен ќамсыздандырылєан , темірбетон ќысќаштарынан жўлынып өту үшін жјне ќарлы баурайда болу үшін     ќала тўрєындарына кґбірек саєат     жўмсау керек.

 Туризмнің шетелдік мамандары біздіѕ стендыларымызєа ќарағанда, Ќазаќстан — бұл тек ќана сары шґл далалар жјне тїйелердіѕ керуендері    емес, сонымен қатар қызылды, жасылдыақ пен көкке оранған табиғаттың ерекшелігі. Біраќ араб маќалы айтады: »   Әрбір шґл дала келешекке ие болады «,   бұл   бізде барлығы міндетті түрде  болады деген сөз.

Қоршаған ортаны және ондағы өз орнын танып білуге ұмтылу – адам бойындағы қалыптасқан ерекше күш болып табылады. Бұл күш                жетуі адам айтқысыз қиындығына қарамастан планета полюстеріне ұмтылуға,    аса биік таулы шыѕдарға ґмірмен тјуекел ете тырмысып   шыєуға,   мўхиттар  иірімініѕ жјне жанартаулардыѕ кратерлеріне кіруге итермелейді.

Арымайтын спелеологтер жер асты ќоймаларды іздеу үшін            жолєа кетеді, іздеушілер тайгада   жјне шґл далаларда жаѕа              жолдарды салады, теѕізшілер мўхиттың кґкшіл жазыќығын               жортиды, туристердіѕ тынышсыз тайпасы   жїрілген жјне                          адам  баспаған соќпаќтармен алыс саяхат жасауєа                                ўмтылады .

Үлкен биіктердіѕ жјне төмен температуралардың жағымсыз ыќпалынан  қорғайтын      кґп санды жјне јр тїрлі ќўралдар  ойлап табылғанда, јуедегі жјне теѕіз транспортының техникалыќ жетілгендігі ўшуда жјне сулар жазығында жүзуде адамның ќауіпсіздігін ќамсыздандырған кезде біздің ғасыр техникалық революция болып көрінген болатын.

Сондай жаєдайлардыѕ орталығында болуєа арнайы ўмтылатын адамдар кездеседі. Қандағы жоєарғы адреналиннің јуесќойлары үшін экстремалды туризм ќызмет етеді. Әлемнің басқа елдерінде экстремалды туризм        јлдеќашан  перспективалы болып есептелінгенде, ал   бўрынєы КСРО республикаларыныѕ территориясында ол   тек ќана енді дамуып келе жатыр. Дәстүрлі туризм түрлері әлдеқашан әдетке айналған біздің уақытта     адамдар  өзгешелікті, таѕ ќалдыратынды ұнатады,     јртїрлі табиєи  кїтпеген апаттарда ґз кїш-жігерін сынап   кґруді ұнатады. Оларға экстремалды туризм қол ұшын береді.

Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты: экстремалды туризмнің түрлерін қарастыру, оларды жіктеу, экстремалды туризмдегі қазіргі жағдайларды және тенденцияларды талдау, әлем елдеріндегі экстремалды туризмнің даму жолдарын талдау, коммерциялық экстрим-турларды ұйымдастырудың проблемаларын және Ќазаќстандағы экстремалды туризмнің даму ерекшіліктерін анықтау.

Берілген дипломдық жұмыстың міндеттері:   қазіргі туризм   жіктемелеріндегі экстремалды туризмнің орнын аныќтау, экстремалды туризмнің дамуы үшін Қазақстанның тартымды территорияларын бөліп қарастыру.

 

1 ҚАЗІРГІ ТУРИЗМНІҢ ЖІКТЕЛУІНДЕГІ ЭКСТРИМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ

 

1.1 Экстрималды туризмнің дамуының алғы-шарттары

 

Туризм шаруашылыќтың саласы жјне адам ќызметінің түрі ретінде    орман ґнеркјсібі, өндіруші,  балыќ аулау кјсібі жјне ауыл шаруашылығы сияқты салалармен тығыз байланысты  салалар тобына және қызметтер түріне жатады. Туризмнің динамикалыќ дамуына екінші дүние жүзілік соғыстан кейін көптеген факторлар әсер етті.

Табиєи ресурстар демалыс аудандарын    жјне саяхат жасауды таѕдауда їлкен рольді ойнайды. Туристер ландшафттар мен климаттың ерекшеліктерін, өсімдік және жануарлар әлемінің байлығы мен әр түрлілігін, спортпен, аѕ аулаумен, балыќ ўстаумен айналысуға қажетті табиғи мүмкіндіктерді ескереді.

 Ірі туристік кешендерді ќўруда, сонымен қатар  бґлек туристік объектіні қалыптастыруда   елдің немесе ауданның георгафиялыќ жайы маѕызды рөлді  ойнайды, яғни теңізге, тау және орман массивтеріне жақын орналасуы, басты демалушылардың ағымына, қажетті транспорттық магистральдар бойынша ыңғайлы орналасу.

Экстрималды туризмнің дамуында территориялардың үстінгі қабаты да маңызды рөл атқарады.

Салыстырмалы биіктік айырмасы арќылы көрінетін рельеф, су селдерініѕ ағылу деѕгейі табиғат ортасының жетекші элементі болып табылады. Ол климаттық және гидрологиялық үрдістер мен құбылыстарға  көп жағдайлар жасайды, биосфера шекараларында кеѕдік жїйелердіѕ дифференцациясына алып келеді және т.б.

Климаттық және ландшафттылық тітіркендіргіш қоршаған        орта және таулы өлке  психофизикалық регенерациялардың мәніндегі қажетті терапевтикалыќ фактор болып табылады, сонымен қатар белсенді және пассивті демалыс жағынан тартымды болып табылады.     Тау туризмінде ең басты құндылықтар мыналар: ортаның алмасуы, тїрлердіѕ ќарама-ќарсылығы, симметрия жјне асимметрия, сонымен ќатар ландшафттағы ќозєалмалылыќ жјне   статистикалыќ; ақырында, шыѕдарды бағындыру ќажеттіліктері жјне   кеѕ панарамалы кґріністі пунктілер. Қысќы маусымда,   климато — орографиялық шарттары      бар,   таулы шаѕєы туризмінің дамуы үшін зор мїмкіндіктер       жасайды.

Қоршаған табиғат ортасының екінші маңызды элементі климат болып табылады. Мезоклиматтың жалпы мінездемелерінен басқа, рекреациялық маќсаттарєа арналєан     жарамды территорияларды баєалауда           топоклиматтық   жјне тіпті кеѕдік шарттардыѕ кїшті дифференциялауымен  орайлас микроклиматтық ерекшеліктерді анықтау негізгі рөлді         ойнайды.

Еѕ їлкен маєынаны осы көзқарас жағынан  ауаның тазалығы, инсоляцияның ќолайлы шарттары,   температураның кішкене тербелістері жјне ауа дымќылдығы, тўмандардыѕ, жаңбырлы күндердің аз жиілігі, желден ќорєау жјне т.б. иеленеді.

Үстіѕгі сулардыѕ жүйесі су туризмнің түрлерінің дамуына мүмкіндіктер береді, балыќ аулау кјсібі,    таза ауада шомылу,  сонымен қатар ландшафттің өзін тартымды етеді. Рекреация үшін тиімді гидрологиялық жағдайлар селдердіѕ бар болуында немесе ластанєанбаған су беттерініѕ, табиғи жағажайлар мен жүзуге арналған бассейндерді құруға немесе сонымен ќатар су туризмнің көптеген түрлеріне қажетті бетпен тїрегеп тўрєан суларды  құруға мүмкіндіктер беретін   лайыќты температурамен жјне аєыммен анықталады.

Анықталған аумақтағы туристік функциялардың дамуына жоғары қарқынмен, сонымен қатар орман жамылєысы әсер етеді. Таза ландшафттінің құндылығынан басқа ол  биоклимат сферасындағы қоршаған орта шарттарын жақсартудың биологиялық факторы ретінде маңызды рөлді ойнайды. Оттекпен жјне озонмен атмосфераны байытады, жел жылдамдығын шектейді, температуралардыѕ тјуліктік жјне жылдыќ амплитудаларын жўмсартады. Үлкен орман кешендері ауадағы массаның турбулентті айырбасын жеѕілдетеді, жағымсыз топоклиматтық құбылыстарға жататын тоќырау ќўбылыстарына кедергі болады. Орман жамылғылары, бұлардан басқа, рекреациялық мәнге ие және көп эстетикалыќ рахаттануға мүмкіндіктер береді.

Шаруашылыќ даму деѕгейі аралыќ ґзара байланыс жјне   олармен байланысты халыќ табыстарыныѕ деѕгейі, сонымен ќатар туристік ќўбылыстар      қоғамның       туристік     белсенділікке       маңызды             орынға ие.

Әлемдегі туристік ќызметтерге тўраќты ґсіп келе жатќан ќажеттіліктер бірінші кезекте халыќтың тіршілік деѕгейінің            ўдайы ґсу шегімен, сонымен қатар еѕбекшілердіѕ туристік ќызмет етуін ўйымдстыру үшін қажетті јлеуметтік саќтандыру ќўралдарыныѕ ґсіп келе жатќан бґлінісімен ерекшеленеді. Бос уақыттардың көбейуімен байланысты, сонымен қатар халыќтың материалдық  јл-ауќаттылыќ жјне   мјдени  деѕгейініѕ артуымен байланысты рекреациялық ресурстарға қажеттіліктер артуда.

Соңғы он жылдықтар ішінде қоғамның әлеуметтік қажеттіліктерінің салдары ретінде туристік қызмет көрсетулердің жаңа формалары пайда болды. Азаматтардың жеке қолданысындағы автокөліктер парктерінің қарқынды түрде өсуі автосаяхаттар жасауға деген тиеттерді арттырды. Бұл өз кезегінде мотельдер, кемпингтер, автокөліктерге техникалық қызметтер көрсететін станциялардың құрылысына алғы-шарттар болды. Ғылыми-техникалық революцияның салдары ретінде сноуборд, квадроциклдар, акваланг, серф сияқты жаңа туристік құрал-жабдықтар пайда болды. Бұл өз кезегінде жаңа спорт түрлерінің дамуына және пайда болуына түрткі болды.

Осыған орай, ғылымның дамуы, оның ішінде географияның дамуы жаңа туристік объектілер мен территориялардың ашылуларына және құрылуларына негіз болды. Бұл туризм мен демалуға қатысты туристік «ой- ґрістіѕ»  кеңейуіне алып келді. Тіпті ең талаптар қойғыш жјне талєаєыш туристердің тілектерін  іске асыру үшін жаңа бағыттар    пайда болды.

 

1.2 Экстрималды туризмнің басқа саяхат түрлерімен өзара байланысы

 

Қазіргі уаќыттарға дейін туризмнің айќын жіктелінуі     жүргізілген емес. Бұл ең алдымен қазіргі туризмнің таза түлері мен формаларын айырып алу мүмкін еместігімен түсіндіріледі. Соѕєысына дифференцация   жјне интеграциялардың їздіксіз процестері мінездемелі тән. Бірақ жіктеу қажет, ол туризмнің территориялық ұйымдастыру және даму, сонымен қатар оның инфражүйесінің проблемаларын шешуге мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар ол туристік өнімнің жекелей түрлеріне сұранысты анықтайды және осы негізде туризмнің материалдық-техникалық базасын дамыту    жоспарын құруға  үлкен мүмкіндіктер береді.

Туризмді әр түрлі белгілеріне байланысты жіктеуге                 болады:

• мақсаттары
• сипатына
• саяхаттың мерзіміне және оның ұзақтығына
• қозғалудың әдістеріне
• орналастыру құралдарына
• сахаттаушылардың сапалы құрамына және т.б.

Бірақ, сонда да саяхаттаудың мақсаты шешуші болып      табылады. Ереже бойынша, турист саяхатқа шығар алдында алдына тек қана бір мақсат қоймайды. Бірақ туристің жеке қажеттілігіне байланысты олардың бірі ең бастысы болып қалады. Туризмнің формасы мен класына қарағанда туризмнің түрлерінің ерекшелігі әр түрлілікте жатыр. Олар факторлардың бірнешеуіне тәуелді болады, олардың ең маңыздылары мыналар болып табылады:

• бос уақыттардың болуы және оның ұзақтығы
• жасы, жынысы, денсаулығының кїй-жаєдайы, рухани дамуының деѕгейі, адамдардыѕ жеке талғамы жјне олардыѕ материалдық јл-ауќаттылығы
• табиғи шарттардың әр түрлілігі және маусымдылық
• қозғалу құралдарының бар болуы және т.б.

Қазіргі туризмнің даму масштабын және бағытын, мақсаттары мен шарттарын есепке ала отырып, оны формалар, кластарға және түрлерге бөлуге болады.

Қоғамдық функцияға және өндірістің технологиясына байланысты туризмнің үш негізгі формасы шығады: емдік, сауықтыру-спорттық және танымдық, бұлар адамның физикалық және рухани күшін дамыту және қалыптастырудағы оның негізгі қажеттілігінің спектрі ретінде көрінеді.

Адамдардыѕ   денсаулыќтарын ныєайтуда    жјне саќтауда ќамќорлыќ,   олардыѕ еѕбекке жарамдылығын арттыру кез келген мемлекеттердің әлеуметтік саясат облысында басты міндеттердің бірі болып табылады. Бұл мәселелерді шешуде  туризм маңызды рөлді атқарады. Туризм – анықталған емдік функцияларды атқарушы және белсенді демалыстардың түрі, басқа салаларға қарағанда басымдылыққа ие сала болып табылады. Шипажайлы-курорттық емдеулер адам денсаулығын қалпына келтіруде өте қажет.

Туризм арќылы    денсаулыєын жаќсарту  — адамның физикалыќ жјне психологиялыќ,   ґндірісті жјне өндірістен тыс шаршауларынан арылту проблемаларын шешу  жолдарының бірі. Белсенді демалыстарды дўрыс ўйымдастыру жјне   кеѕ ќолдану (   жаяу өтулер, ќайыќпен жүзу, велосипедтер тебу жјне т.б.) адамдарды физикалыќ мыќты етеді,     сыртќы ортаның јсерлеріне жјне жағымсыз шарттарына олардыѕ төтеп беру қабілетін жоєарылатады. Сауықтыру-спорттық турзмде шаршауларды басуға бағытталған, адам ағзасындағы маңызды жүйелер функцияларын қалпына келтіруге және олардың еңбекке қабілеттілігін арттыруға бағытталған адам денсаулықтарын жақсарту шаралары қолданылады. Бұл жағдайларда мґлшерленген серуендер, жорыќтар, экскурсиялар, кґрініс шаралары, јуедегі жјне кїнгейдегі ванналар, теѕізде жјне ґзенде шомылулар және т.б. маңызды мәнге ие болып саналады. Бұл туризм функциясының    әлеуметтік-экономикалық мәні өте үлкен, ол миллиондаған адамдардың денсаулығы мен еңбекке қабілеттілігін күшейтуге бағытталған. Сауықтыру және спорттық шараласыз ґсіп келе жатќан ўрпаќтың їйлесімді дамуын жүзеге асыру мүмкін емес, жўмыс істеуші халыќтың еѕбекті жјне ќоєамдыќ белсенділіктері үшін қажетті энергиялық және пластикалық материалдарды  қалыптастыру мүмкін емес.

Қазіргі уақытта демалуға қатысты  адамдардың талғамдары  ґте ерекшеленеді – біреулеріне теңіз шуынан рахат алып жәй күннің астында жатқан ұнайды, ал біреулер келесі жұмыс жылына күш-қуат жинау үшін және денсаулығын дұрыстау үшін саяхаттарға шығады. Қанєа адреналиннің їлкен санын тастауды ұнататындар да көптеп кездеседі. Олар   ќауіпті шыѕдарға тырбанудан,   » теѕіз иірімдеріне » шығудан,   јуе  шарларында, дельтаплан мен парапланда ўшудан наєыз рахаттануды алады. Жыл сайын олардың қатарлары көбейуде. Және осы категориядағы туристер тілектерін қанағаттандыруға бағытталған туризм түрлері де артуда. Олардың қазіргі туризм жіктемесінде өз орны бар. Оны экстрималды деп атап, сауықтыру-спорттық туризмге жатқызуға болады.

Экстрималды туризмді осы сияқты   жіктеу бұрын-соңды жүргізілмеген. Ол өзара әрекеттескен ортаға ( ауа , су , таулар ) байланысты бірнеше түрлерге бөлінеді.  Сонымен қатар экстрималды туризмнің түрі ретінде шытырман оќиєалы туризмді – тірі қалу турлары (соңғы кезде танымалдылықпен пайдаланылады) бөліп қарастыруға болады. Судағы экстримдерге — дайвинг, рафтинг, виндсерфинг, кайтинг, вэйкборд, скайсерфинг, сейлборд жатады. Сноуборд, тау велосипеды, тауға шығу, helioski, сендибординг, скиэкстрем, freeride – таудағы экстрим түрлері. Ауда жүзу, парапланеризм, бейсджампинг – әуе экстримінің түрлері. Бірақ туризмнің таза «экстрималды»  түрлері туралы айтуға болмайды, өйткені әр қайсысы басқа түрлердің қасиеттерін бойына сіңірген. Біреулері турларды ұйымдастыру техникалары бойынша ұқсас, ал біреулері қауіпсіздік жүйелері бойынша ұқсас. Оларды тек бір белгілері арқылы біріктіруге болады – туристің өміріне деген тәуекелдің анықталған дәрежесі, басқа жағынан жаңа ұмытылмас сезімдер, қандағы адреналиндер.

1-кесте

Экстрималды туризмнің жіктелімі

Туризм

¯

саяхаттың мақсатына байланысты

экскурсиялық                   рекреациялық          мамандандырылған

             (мәдени)

       қызықты-                         спорттық-                  курорттық- шмпалы

         көңіл көтеретін                    сауықтыру

                                                    Экстремалды 

Шытырман оқиғалы (тірі қалу турлары)

Әрекеттесуші ортаға байланысты

 

Ауа                                         Су                                         Жер

• Дельтапланерлік    —    дайвинг                —   сноуборд
• Парапланерлік    —    рафтинг                     —   тау велосипеді
• Ауада жүзу             —    яхтинг                       —   тауға өрмелеу

                                              —    виндсерфинг       —   скитур

                                              —   желкенді                    —   скиэкстрем

                                              —    кайтинг                   —    сендибординг

                                                                                  —    freeride

                                                                                  —     helioski

 

 

 

2 Туризмнің экстрималды түрлерінің тарихы және оның қазіргі дамуының тенденциялары

 

2.1 Экстрималды туризмнің тарихы мен қазіргі жағдайы

«Экстримнің» басты түрлерінің сипаттамалары

 

«Экстрим» — қазіргі таңдағы белгілі және сәнді сөз болып табылады. Бірақ неге дәл қазір? Өйткені экзотикалық туризмнің көптеген түрлері бұрыннан белгілі болған. Мысалға біреуін қарастырайық,  виндсерфинг – спорттық белсенділіктің салыстырмалы жаңа түрі, оның әлемдегі, сонымен қатар, әрине, біздің отанымыздағы пайда болуы мен дамуының тарихын абсолютті дјл толықтай анық түрде бақылай аламыз. Барлық көздер аңызға айналған гавайлық серфке алып барады.

Көпшілік адамдарға виндсерфинг Оңтүстік Калифорнияның    екі тұрғыны  Джим Дрейк (моряк) пен Хойл Швейцердің (серфингиста) қиялдарынан шыққан өнер туындысы екендігі белгілі. Ол екеуі өздерінің жақсы көретін екі сортты үйлестіріп, «виндсерфинг» ойлап тапқан. Желкенді  таќтайда спорттыќ жїрісті бірінші ґнертапќыштары Ньюман және Наоми Дэрби болған.  American Windsurfing Magazine журналының көмегімен Ньюман және Наоми Дэрбидің өнер туындылары ұмыт қалмады. Виндсерфинг тарихын талқылағанда Дэрби есімі көп аталатын еді, бірақ олардың туындылары сәтсіздіктерге ұшырап отырды. Және көпшілік қауым оған іске аспаған құрал ретіндегі көзқараста болды. Негізінде, Ньюман 1948 жылдан бастап «еркін желкен» ой туындысын халыққа жария еткен,  ал Дэрби өз бордтарын 1964 жылдан бастап өндіріп сата бастаған. Сонымен ќатар, желкенді серфте (сейлбордта) тұрып суретке түскен алғашқы адам, әйел адам – Наоми болған! Толығырақ мәліметтерді Дэрбидің электрондық мұражайынан (Darby Electronic Museum) алуға болады.  1997 жылы 20-тамызда Брайан мен Лоррен Карлстром Ньюман  Дэрбимен кездесуді ұйымдастырды. Кездесуге 300 астам адам қатысты. бұл жўрт алдындағы бірінші ресми мойындау болды.

Дерби өзінің сейлбордтарын 60-жж соңында өндіруді тоқтатты, өйткені ол нарықта сұранысқа ие болмады. Тек 70-жж басында жаңа спорт түрі  Швейцердің Windsurfer атты жаңа тауарлық маркасының массалық өндірісімен бірге алға оза шықты.  Бұл полиэтиленнен жасалынған мықты бордтар барлық желкенді деңгейлер үшін қолданылды, өйткені басқаларында мүлдем жоқ болатын. Олармен жүзуді үйрене бастады, олармен шеберлер ғана жүзетін болды. Windserfer барлығына да жарай бастады. 70-ші жылдардың соңында Windserfer Европада басты позицияларды иеленді. Командалық спорт түріне қарағанда жеке спорт түрі ретінде көп қолданысқа ие болды, Windserferмен европалықтардың көпшілігі шұғылдана бастады. Әрбір үшініш отбасында сейлборд болды (Windserfer басында осылай аталған). Ондаған европалық өндірушілер Windserfer-тің өз нұсқасын шығаруға кірісті, жаңа өркендеуші индустрия пайда болды.

Американдықтар европалық өндірушілердің серфтерін қолдана бастады, бұл тенденция бүгінгі күнге дейін сақталуда. 80-ші жж басында Виндсерфингтің  орасан кїрделі ґсу шегі басталды. Аталған спорт түрінен жарысқа үнемі ќатысушылардыѕ саны жоғары күйінде тўраќты болды, Әлем Кубогы пайда болды, ал Лос-Анджелес қаласындағы 1984 жылғы Олимпиялық ойындарда  виндсерфинг олимпиялық статусқа ие болды. 80-ші жж бүкіл ортасында жабдыќтау ќўтырєан екпінде ќарќынды жетілдірілді. Бұл жылы виндсерфингпен қойылған рекорд тіркелді. Виндсерферлер осы кезеѕнен бастап жылдамдыќты тўраќты ґсіп жетілдірді, техника   жјне жабдыќтауды жетілдіру нәтижесінде. Енді рекорд таң қаларлық деңгейде тіркелді – 80 км/сағ. Бүгінгі күнде де виндсерфинг барлық жастағы адамдар үшін арналған, өте кең тараған спорт түрі болып табылады. Бүгінгі таңдағы осыншама танымалдылыққа ие виндсерфинг спорт түрі, алғашқы кезеңде сейлбординг және бордсейлинг (желкенді бординг) деп аталынған. Бұл      желкен астында серфинг үшін арналған кішкентай таќтайда жїріс    —   желкенді  ќайыќқа ўќсас —  мұнда гикті ќолмен   ўстау керек, ал топса кґмегі жанында діѕгек палубаєа бекінеді, жјне ќозєалыс баєытын      баќылау рульмен емес,     ылдимен немесе желкен бўрылуымен жїзеге асады.

 Бұл спорт түрі ұзақ жылдар бойы даму эволюциясынан                    өтті. Ертедегі полинезиялыќтар таќтайда жїзуді бірінші болып ойлап тапты деп есептелінеді, жјне наќ олар   Гавайлыќ аралдарєа серфингіні јкелді.

Гавай аралдары. Жанартаулардыѕ   жјне мўхиттың кїтпеген апаттарының  патшалығы. Наќ осында дәл есте жоќ уаќыттарда толќындармен сырєанау ґнері  пайда болды. Серфинг тарихы бір жүзжылдықты қамтымайды…

Бірінші  аќ адам,   таѕќаларлыќ аралдарєа келген британдыќ теѕіз саяхатшысы Джеймс Кук болды. Ол өз күнделігінде былай жазып кеткен екен: «Бұл жерде жергілікті тұрғындар шұғылданатын спорттық ойындардың сан жетпестігі». Мысалы холуаны қарастырайық. Бұл спорт түрі таудан жеѕіл шанамен сырєанауды еске тїсіреді.

Бұл тайпалар тақтайға аса жоғары күтіммен қараған. Онымен сырғанап болғаннан кейін, тақтайды мұқият кептірген және оны арнайы қапшыққа салып көзінің қарашығындай сақтаған. Бұл тақтайларды жасау процесі діни дәстүрлерге тікелей баыланысты болған екен.

Гавай аралдары – таңғажайып орын. Аталған жаздық спорт түрлерінен басқа бұл жерлерде, сонымен қатар шыңдарында қар үнемі жататын  Мауна-Кеа таулары бөктерінде қысқы спорт түрлерімен де айналысқан. Гавайдағы серфиг нжай спорт түрі емес, бұл аралдық өмірдің мәні болып табылады.

Енді Кеңестер Одағындағы виндсерфингтің даму тарихын қарастырайық. Аталған спорт түрі одақта 1974 жылы пайда болды. Желкенді қайықтың секциялары Минскіде, Мәскеуде, Лнинградта және Тбилисиде бой көтере бастады. 1975 жылы аталған спорт түрінен алғашқы жарыстар өткізілді.

Федосияда «Мустанг» атты жаңа тақталар өндіріле бастады.

Кайтинг. Мәскеуде экстримді насихаттаушылардың тағы бір одағы пайда болды. Оның мағынасы «Жыланның басы» (ағылшын тілінен аударғанда – ұшатын жыландар деген мағынаны білдіреді). Бұл спорт түрінің отаны Қытай болып табылады.

Кайтинг – бүгінгі таңдағы экстрималды белсенділіктің ерекше түрі болып табылады. Бір жағынан бұл жаңа спорт түрі болып саналса, ал екінші жағынан кайтинг сирек ќасиетке ие болады — пайда болған спорттыќ тјртіптермен жјне ойыншыќпен ґте жаќсы үйлестігі бар.

Бұл спорт түрлерінің көптеген түрлері кездеседі:

Кайттрэкинг —   жыланныѕ артында сїйретілу

Флайсерфинг — јуедегі сырєанау

Бодисерфинг — судағы спортсменнің сүйретілуі

Мунвокинг — жыланның көмегімен биікке секіру

Бодидраггинг — құмда өкшемен сырғанау

Кайтсерфинг — теңіз толқынында сырғанау.

Вэйк-борд. Серфингтің, сноубордтың және су шаңғысының өзіне тән комбинациялары.  Бұл спорттың жаңа түрі болып табылады. Бұл спорттың мағанасы – «толқындағы тақта» дегенді білдіреді. Бұл спорт түріне аяқты бекіткіштен басқа, қуатты катер қажет. Мотордың жанындағы  азыќты бґлімге   300 литр  суы бар арнайы балласті — ќап ќояды. Кеменің тґмендетілген ылғалдылықтағы   жылдамдыќта   оның артында ерекше жоєары толќынды жасайды. Бұл барлыќ секірулерге арналєан трамплин рөлін ойнайды.

Вэйк-борд алғашқы рет 80-ші жылдардың басында американдық Эрик Перезбен жасалынған болатын. Бұл идея 90-шы жылдарда Америка Құрама Штаттарында біртіндеп дамытыла бастады.  Джимми Редмен Вэйк-бордтың Әлемдік Бірлестігін құрды.

Дайвинг. Diving – ағылшын тілінен аударғанда су астында жүзу деген мағынаны білдіреді.

Бұл спорт түрі қазіргі таңдағы су астында жүзушілер арасында өте кең танымалдылыққа ие. Дайвингті көңіл көтерудің және спорттың түрі ретінде ары қарай дамытқан Жак-Ив Кусто болатын.

 

 

2.2 Қауіпсіздікті қамтамасыз ету

 

Кез келген турларды ұйымдастыру барысында анықталған проблемалар пайда болуы мүмкін. Экстрим-турларды ұйымдастырудың өз ерекшеліктері бар. Мынау еѕ алдымен туристердіѕ ќауіпсіздігі туралы сўраќ,     демалыс орынына шыєудағы турды   алдын ала талќылауы (туристік фирмалардың ўйымдастырулары үшін ќосымша шыєындар қалыптастырады).

Турды және туристік қызметтерді жобалаудың барысында мүмкін болатын тәуекелдер мен олардың пайда болу көздерін мұқият зерттеу керек. Адам өмірі үшін деѕгейде ќауіпті мїмкіншілік жјне тап осы ќайнар кґздердің ыќтималдығын зерттеу қажет, әсер ететін адамныѕ ќауіп-ќатер ќайнарларыныѕ јсеріне жјне, аќырєы жиыныда, мїліктіѕ сақтығы ќорєанышымен жјне турист ґмірлері жјне оныѕ ґлшемдердіѕ кешенін   ескеру керек.

Ең басты факторлар болып мыналар саналады: берілген туризмнің ерекше түріне тән қоршаған ортаның әсері және тәкекелдің ерекше факторлары, жарақаттылық.  Әртүлі жағымсыз факторлардың әсерлерінің және салдарларының ауыртпалықтарының ықтималдылықтары да әртүрлі болып табылады.

Туристердің жарақат алуы тәуекелдері әр түрлі жағдайларда пайда болуы мүмкін. Алайда, дененің заттарын және механизмдерін ауыстыру барысында, таудағы апаттар барысында (тастардың ағылуы, қар көшкіні және т.б.), жағымсыз эргономикалыќ сипаттағы спорттық инвентарьларды ауыстыру барысында, зақым келтіретін киімдер, аяқ киімдер, құрал-жабдықтар, сонымен қатар көптеген табиғат құбылыстары кезінде   жағдайлардың үлкен ықтималдығы пайда болады.

Жарақат қауіптілігін болдыртпау мақсатында қолданылады: қорғау құралдары, туристік жолдар мен бағыттардың қоршаулары, қозғалмалы механизмдердің, заттардың (арқан жолдар, көтергіштер, тау шаңғы трассалары және т.б.) қорғаныс құралдары, жеке қорғаныс құралдары (сақтандыру жіптері, мұз жарғыштар, арнайы аяқ киім және т.б. ), туристерді келе жатқан қаіуп-қатерлер туралы ақпараттармен және өзін алып жүру ережелерімен құлақтандыратын  спорттық инвентарь мен құрал-жабдықтарға деген арнайы эргономикалық талаптардың сақталынуы.

Қоршаған ортаның әсер ету факторлары — ауа температурасының жоєарылығы немесе тґменділігі, дымќылдыќ жјне јуедегі ауа қозғалысы, жауын-шашын, барометрілік ќысымның ауытқулары.

Турды ұйымдастыру барысында жылдың жағымды мезгілін таңдауды есепке алған жөн, сонымен қатар туристік шараларды өткізудің белгілі-бір күнін, туристік бағыттың орынды трассасын, ауа-райы шарттарын есепке алу керек, апат кезінде қорғанатын баспананың және құрылғылардың болуы, туристерді тиісті жабдыќтаумен ќамтамасыз ету, дара ќорєаныш ќўралдары,    ќауіп-ќатерлер жјне ќўтќару ґлшемдері туралы мїмкіндерді туристерді тиісті жјне дер кезінде хабарлау.

Тур баєдарламасы јрќашан туристердің физикалыќ кїй-жаєдайын   ескеру қажет жјне   мўќият дайындалуы   тиісті, артық кернеулі   болмауы керек, туристерге жергілікті шарттарєа бейімделуге ќажетті уаќыт жјне демалысты   беру керек. Тур жобалауы жанында ўйымдастырушы фирма ойда болмаєан жаєдайлардыѕ ќўтылуына жылжу мїмкін сапар желісін істеуге алдын ала тиісті, јсіресе ќауіптілердіѕ жанында. Бұл ќосымша ќаражаттыќ шыєындарды талап етеді, бұл  мїмкін, ўсынылып отырєан туристік ќызметтерге аќырєы баєаны анықтайды.

Туристік саяхаттау тәуекелдерінің көптеген факторлары типке келтірілген, және мұндай жағдайлардан туристерді сақтандырылуды ұсынады. Сақтандыру жағдайында оларға көмектер көрсетіледі және ойда болмаған шығындарды толықтай немесе жартылай жабуға септігін тигізеді.

Өркениеті дамыған елдерде тұрғындар барлық жағдайлардан сақтандырылады деп айтуымызға болады. Саяхатшылар тәуекелдерінің 14-16 түрлері және осыған сәйкес сақтандырудың түрлері кездеседі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Туризмнің экстрималды түрлерінің даму проблемалары мен перспективалары

3.1 Қазақстан Республикасындағы экстрималды туризмнің дамуының мүмкіншіліктері

 

Қазақстандағы туризмнің дамуының мүмкіндіктері өте жоғары.   Әр түрлі туризм түрлеріне тартымды табиєи шарттардыѕ кеѕ спектірі,   жјне туризм жаѕа техникалыќ мїмкіншіліктерініѕ пайда болуы – Қазақстандағы туризмнің дамуының алғы-шарттары болып табылады.

Қазақстан территориясы сан алуан және өте кең: Каспий теңізінің маңында орналасқан Қарақия ойпаты теңіз деңгейінен 132 метр төмендікте жатса, ал Қазақстанның оңтүстік шығысында тау шыңдары 6000 метр биіктікке көтеріліп тұр. Елдің ландшафтісі  де  сан алуан болып табылады. Қазақстанда барлық климаттық зоналарды байқауға болады, субтропикалық және арктикалық зоналардан басқасын. Елдің оңтүстігі, оңтүстік батысынан және шығысынан жарќыраєан мјѕгі ќарларымен мен-мұндалаған Тянь-Шань, Тарбағатай және Алтай тауларының күңгірт — жасыл жјне кґгілдір ґрнектері оны кґмкереді. Батысында Каспий теңізі шалқып жатыр – Қазақстан   бекірелерініѕ қоймасы жјне мўнайының туєан жерлері. Елдің көп бөлігін далалар алып жатыр, Қарақұмның құмды массивтері мен өте үлкен Қызылқұм шөлі де орналасқан. Сары-Арқа даласында Балхаш ерекше көлі орналасқан, оның шығыс бөлігі тұщщы болса, ал батыс бөлігінің суы тұзды болып табылады. Солтүстігінде шамамен 80 тамаша көлдер орналасқан, олар Көкшетаудың қарағай ну орманымен алмасып отырады.

Солтүстігінде Батыс Сібір ойпатына дейін, оңтүстігінде Балхаш-Алакөл ойпатына дейін, шығысында  Алтай, Сауыр, Тарбагатай тауларына дейін, батысында Торғай даласына дейін созылып жатқан өлкені қазақ халқы Сары Арқа деп атайды. Бұл Еуразаия құрлығының дәл орталығында орналасқан, 2 мың кв. км жерді алып жатқан шексіз де, кең байтақ қазақ даласы. Сары Арқа даласында Балхаш көлі шалқып жатыр — әлемдегі ең ірі көлдердің бірі (шамамен 18 мың кв. км). Ертеректе оны қазақтар Ақ теңіз деп атаған. Бірегей және әсем Балхаш көлінің, жартылау ащщы, жартылай тұщщы көлдің жағалауында,   климаты керемет жерде космонавттардың реабилитациялық орталығы орналасқан.  

Орталық Қазақстанда кейбір археологиялық және этнографиялық құндылықтар сақталынған. Еуразия көшпенділерінің тарихында Ұлытау ерекше орын алады.  Бұл табиғи орында қазақтың үш жүзі бір мемлекетке біріккендігі жарияланды. Ашық аспан астындағы табиғи мұражайда көптеген мазарлар, кесенелер,  үңгірлер орын тепкен. Олар ескілікті жақсы көрушілерді ғана емес, сонымен қатар қызық оқиға іздеуші адамдарды да қызықтырады.  Бұл өлке көлдерге, бұлақтарға, өзендерге бай. Сондай-ақ қола мен ерте темір ғасырларының ескерткіштерін, сонымен қатар тұрақтарын Қарғалы оазисінен де кездестіруге болады. Жердің бұл түкпірі жартылай бұзылған гранитті тау жыныстары және қарағай ормандарымен қоршалған, теңіз деңгейінен 1200 м орналасқан көлдерге бай өлке.

Баян Ауыл ұлттық паркінде тасқа қашап салынған суреттер, тас мүсіндер, таза және күн нұрымен жалтыраған көлдер мен  жартастарға өрмелеген қарағайлар көптеп кездеседі.  Тағы бір інжу-маржан – Қорғалжын қорығы (Астана қ. 110 км қашықтықта), мұнда қызғылт фламинголардың әлемдегі ең солтүстікте орналасқан мекендері бар. Қорықтың бетегелі даласында   өсімдіктердің шамамен 300 түрі кездеседі. Теңіз-Қорғалжын су айдыны – көне теңіздің қалдығы. Олардың ауданы біршама үлкен: Қорғалжын көлі – 330 кв. км, Теңіз көлі – 1500 кв. км. 

Көкшетау ұлттық табиғи паркі өзінің сан жетпес курорттарымен, шипажайларымен және емдік балшықпен, миниралды суларымен, қымызымен танымалдылыққа ие. Көкшетаудың қарағайлы орманды ойпатында 80-нен астам көлдер орын тепкен. Ең тереңі — Щучье (18 м), ол «Жеке батыр» жотасының шығыс жағы етегінде орналасқан.  Бұл көл балықшылардың кәсібі үшін бай болып табылады, көлде саны өте       көп шортандар, шабақтар, алабұғалар, сазандар, көксеркелер, тұқылар мекендейді. Көкшетау тауларының жартасты баурайлары арасынан Оқжетпес  тауы менмұңдалайды, оның шыңы жатқан пілге ұқсайды. Осының етегінен Көгілдір шығанақтың суынан 18 м биіктікке Жұмбақтас жартасы бой көтереді. Бурабай және Үлкен Чебачье арасындағы мойнақ Көкшетау, Бурабай, Жеке батыр тауларына керемет көріністер береді. Біздің еліміздің ешқандай өлкелері осыншама алуан түрлі аңыздарға бай емес шығар. Өсімдіктердің молдығы жануарлар әлемінің алуан түрлілігі мен байлығына септігін тигізері анық. Шомылу уақыты әдетте шілде айынан басталады. Қызықты табиғи оазис Зере – демалу үшін, қызықты оқиғалы және экстремалды туризм үшін керемет    жер.

Қарақия ойпатының аумағы – Синайдағы Өлі теңізден кейінгі әлемдегі ең төмен орналасқан жер. Орта ғасырларда қазіргі Маңғыстау арқылы Ұлы Жібек жолы өткен, бұл көне жолдың маңында керуен сарайлар, Сарташ, Шерқала, Кетік қалалары сақталған. Бұл өлкелер алуан түрлі тарихи-архитектуралық ескерткіштерге бай, олардың қатарында: Бекет ата жер асты мешіттері, Шақпақ ата жер асты мешіті, тастан қашап салынған  Есет батыр мемориалды кешені. Бұл алуан түрлі бағыттардың дамуына қолайлы жағдайлар жасайды: экстремалды экзотикалық «Түйе керуенінен»   және атақты Александр үңгірлерінен бастап тарихи орындармен автожарыстар. Каспий теңізі бірегей балық байлықтарымен, ең бірінші өзінің  бекірелерімен — ақсеркелермен, Каспий бекіресімен, шоқырларымен  атақты. Мұнда су асты аңшылығымен және балық аулаумен шұғылдануға болады.

Шығыс Қазақстан – Орталық Азияның бірегей аумағы. Бұл жерден Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы өткен, ол Оңтүстік Сібірді, Алтайды, Орталық Азияны және Батыс Қытайды байланыстырған.  Бұл өлке қармен жабылған тау шыңдарына, таңқаларлық жартастарға,  керемет бал қарағайлы ормандарға, ғажап көлдерге, шапшаң өзендерге, шұбар шалғындық гүлдерге бай.

Міне осы керемттерімен   Сібір және Алтайдың аспанмен таласқан шыңдары – Үлкен және Кіші Берельдік мұздақтары бар Белуха  шыңы (4506 м) мақтанышқа ие.

Оңтүстігінде Тарбағатай мен Сауыр жоталары менмұңдалайды. Тау жүйелері арасында Зайсан шұңқыры көсіліп жатыр. Марқакөл көлін әсемдігі жөнінен әлемдегі ең терең көл Байкалмен салыстыруға болады. Биік таулы көлдер көлемдерімен және пейзаждарымен ғана белгілі емес,  сонымен қатар олар эндемик балықтардың — үскіш пен хараустың молдылығымен танымал. Шығыс Қазақстан таңғажайып балға, маралдар мен аюларға бай өлке. Алтай тауларының нақ ортасында екі керемет көлдердің арасында, өзінің емдік қасиеті бар радондық бұлақтарымен атақты «Рахмановские ключи» (1760 м) санаториі орналасқан. Өлкенің жер қойнауында оны әлемге паш еткен күміс, қорғасын, мырыш, мыс және басқа да көптеген металдар көптеп кездеседі. Белуха тауы, көне халықтың наным-сенімдері бойынша, — бұл құдайлар елі – Шамбала. Осы уақытта жыл сайын Николай Рерихтің ізін қуушылар киелі тауға өрмелейді. Алакөл – Қазақстанның әсем көлдерінің бірі (Алматы қ. солтүстікке қарай 580 км қашықтықта). Берекелі суларынан басқа тұзды көл миниралды тұздарға, күкіртті сутектті балшықтарға бай. Көлдің «Құстар аралынан» фламинголарды және басқа да  40 шақты құстардың түрлерін тамашалауға болады. Адам мекен етпейтін арал  көлмен кесе-көлденең 35 км созылып жатыр. Алакөл солтүстігінде орналасқан суы тұзды Сасықкөл көлімен байланысады. 

Шексіз далалық алқап жоталармен және таулы алқаптармен кезектесіп отырады. Бұл жер арқылы Сырдарья, Орал, Есіл, Тобыл, Ертіс, Іле және Шу өзендері ағып өтеді. Олар бір жерлерде шалқып ақса, ал кейбір жерлерде құмдардан әрең-әрең жыланша ағып өтеді. Қазақстан климаты күрт континенталды. Алтай мен Тянь-Шань таулы тізбектері дымқылдықпен қамтамасыз етіп отырады.

 Қаңтар айында температура солтүстікте -20С-ден оңтүстікте  –1С-ге дейін ауытқып отырады. Қаңтар айының орташа температурасын солтүстік Норвегиямен салыстыруға болады. Шілде айының орташа температурасы Шри-Ланка аралындағыдай десекете болады.

Батыста Каспий теңізінен бастап  оңтүстікте Тянь-Шань жоталарына дейін және солтүстікте  сібір шоқыларынан бастап шығыста Алтай тауларына дейін  созылып   жатқан   өлке   жабайы   табиғаттың      кереметі      болып табылады.  

Қорықтар мен ұлттық парктер туристер үшін тартымды болып отыр.   Іле Алатауының тау бөктерлерінде орналасқан Алматы аумағының өзінде   бірнеше ондаған жайлы демалыс үйлері, санаториелер, туристік базалар бар.

Алматының табиғи кешені алуан түрлі тақырыптардағы және күрделілік категориялары бойынша саяхаттардың дамуына үлкен мүмкіндік болып тұр – тамаша облыстар бойымен төрт сағаттық экскурсиялардан бастап Қазақстан мен Орта Азияның кез келген нүктелеріне экспедицияларға дейін. Таулы экспедицияларды, шөлдермен автотреккингтерді, атпен және жаяу қыдыруларды, өзендермен рафтингтерді ұйымдастыру қарастырылып отыр. Археология, орнитология, палеонтология, минералогия бойынша жүзеге асырылатын ғылыми саяхаттар үлкен қызығушылықтарға ие болып отыр.

Алматы қаласының маңында шаңғы тебуге болатын жерлер өте көп, бірақ Шымбұлақ тау шаңғы орталығын шын мәнінде тау шаңғы курорты деп атауға болады. Кең және тегістелген беткейлер, әр түрлі дәрежедегі трассалар, шаңғы тебуге үйренетін арнайы орталық. Өте жақсы дамыған инфраструктура: кафелер, бар, ресторан, боулинг, тир, сауна және т. б. Бірақ, ең негізгісі табиғаттың қайталанбас атмосферасы. Мүмкін,   осы табиғатқа байланысты СССР кезінде тау шаңғы курортының осы жерде слыуын көздеді. Көптеген тандаулы жерден Шымбұлақта салынады деген қаулы шықты. Бұл жерде Совет Одағы кезінде ең бірінші канат жолын салды.

Әрине, басында шаңғы тебушілерге трассаның басына жаяу немесе атпен шығу керек болған, ал қарды өз аяқтарыменен тегістеген. Арнайы тракторлар – ратрактар, бугельді көтергіштер сол кезде болмаған. Қазір жарты ғасыр өткеннен кейін, Шымбұлақ танылмайтын болып өзгерді. Бұл тауларда шаңғы тебушілермен сноубордисттер жиі кездеседі. Шымбулақта қар жамылғысы октябрь айынан май аиына дейін жатады.

Медеудегі платинаның батыс бөлігінде, жазыққа қарай өте жақсы көрініс ашылады, ол жерде Шымбұлақтың қонақ үйін, басқа құрылыстарды, бугельді көтергңшті көруге болады. Алматы қаласынан Шымбұлақ тау шаңғы орталығына өте жақсы авто жол салынған. Тағы да осы жерге Абай даңғылы мен Дщстық көшесінің қиылысында автобустар Медеу коьки тебу орталығына дейін жеткізеді. Ары қарай жеке татсилер шымбұлаққа дейін жеткізеді, немесе 4,5 км. Жаяу жүрүге болады.

Шымбұлақ тау шаңғы орталығында «Шымбұлақ» қонақ үйі қызмет етеді. Бұл қонақ үйде қарапайым тұру орындары, Жанұя үшін арнайы номерлер, люкс және супер люкс орындары бар. Трассаның ұзындығы 1500 м-ге желеді. Тау шаңғы трассалары Халықаралық Тау шаңғы спортының федерациясында аттестацияланған. (FIS) жылдам түсу трассасы мен слалом-гигинт трассасы дүние жүзінде ең күрделі трассалардың ондығына кіреді. Берілген тау шаңғы курортына сипаттама беріп кетсем:

• Жазықтын ұзындығы 3800 м.
• Ені 100 метрден 600 метрге дейін
• Биіктіктің өзгеруі – 903 м.
• Орташа еңіс – 12 – 28 градус
• Беткейдің максималды еңісі – 45 градус
• Шаңғы тебудің жалпы ауданы 99 акр
• Трассалар саны – 8
• Күлгін трассалар саны – (конус – Snow – сноуборд үшін)
• Ең ұзын трасса – 3620 м.
• Көтергіштер саны – 7

Алматы қаласының әкімшілігі жаңа тау шаңғы курортының жоспарын презентациялады. Бұл жоспар 2011 жылға дейін іске асырылуы тиіс және бұл жоспарды іске асыру үшін 1, 37 $ млрд жұмсалды. Осы саланы дамытуға Медеу аймағында 60 гектар жер, ал Шымбұлақта 10,4 гектар жер, бөлінді. Медеудің дәл қасында 3000 көлікке, жерасты автопаркинг салынады. Шымбұлаққа жету үшін «Гондола» станциясы салынады. Гондоланың сыйымдылығы 110 адам. Жылдамдығы 5 м. секундына. Бір сағатта 2500 адам тасымалдауға болады. Сонымен, Медеуден Шымбұлаққа дейін 13 минутта жетуге болады. Гондолланың жүйесі 30 млн. $ бағаланды. Оның салынуына 8 ай кетеді. Шымбулақтың өзі көптеген өзгерістерге ұшырайды. Бұл жерде жаңа 150 орынды отель салынады. Тағы да бизес орталық, ресторан, көптеген бутиктер, SPA және фитнес клуб ашылады. Шымбұлақта 8тау шаңғы трассасын жасау көзделіп тұр.

Қала өкілдігі осы курортқа шетелден көптеген туристердің келуіне үміттенеді. Шымбұлақ 2260 м. биіктікте орналасқан. Шыбұлата шаңғы тебу 40 – жылдарда басталған. 1950 жылдан бастап бұл жерде бүкілодақтық жарыстар басталған. 3 сағат жоғары шығып, 15 минутта сырғанап төмен түсетін. 1954 ж. буксирлік жол жұмыс істей бастады. Осы уақытта 4 төрт этажды қонақ үй салынды (220 орын).

Қаланың әбігерлігінен алысырақ, еңселі таулардың қоршауында «Табаған» тау шаңғысына арналған курорт, спорт-ойын-сауық кешені орналасқан. Бұл — Қазақстанда теңдесі жоқ керемет жер. «Табаған» Алматы облысының Талғар ауданының аумағында, Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи саябағының маңайында орналасқан. Алматы қаласының шекарасынан қашықтығы – 17 км. Аумағы – 55 гектар. Баурайдың ең жоғарғы нүктесі теңіз деңгейінен 1650 м. биіктікте орналасқан.

«Табаған» кешені екі террассаға бөлінген: жоғарғы және төменгі, оларды кең асфальт жолы қосады. Қонақтардың ыңғайлылығы үшін террассалар арасында екі баспалдақ сап түзеген. «Табағанда» қызметтер ең жоғары деңгейде көрсетіледі және олардың түрлері де көп. Кешен аумағында базарлық сатылатын дүкендер бар, олардан сіз естелік ретінде кішкентай «Табағанды» сатып ала аласыз. Бұл сарғыш түсті мақұлұқ, осы жерлердің сақтаушысы әрі курорттың көзге көрінбейтін қожайыны. Кешеннің атауы «Тобогган» (ағыл. Toboggan) сөзінен шыққан. Солтүстік Америка үндістері тайпаларының тілінде бұл сөз «ағаштан жасалған жалпақ қыстық шаңғы» дегенді білдіреді. Қазіргі ағылшын тілінде «түсу, таудан сырғанау» деген сөзді білдіреді. Бұл сөздің оң энергетикасы бар. Сонымен қатар, «табаған» — адамдар төмен қарай арнайы шанамен сырғанайтын науа түріндегі ұзын иілген түсу жолын білдіретін батыстық аквапарктер мен қыстық парктердегі танымал аттракцион.

«Табаған» баурайы — сырғанау мен жарыс өткізу үшін таптырмай жер. Бұл жер енді бастап келе жатқан және жатыққан тау шаңғышыларына, сондай-ақ сноубордистерге арналған.

Баурайдың әр алуан бедері жаңадан бастап келе жатқандар үшін де, кәсіпқойлар үшін де өте қызықты. Шаңғы трассасының ұзындығы – 37 км. Бұл трассалардың күрделілігі әрқилы. Оларды былайша бөлуге болады:
-Көк  трассалар –9км. — Қызыл трассалар  – 7 км. — Қара трассалар – 6 км.
— Тегіс жермен сырғанайтын шаңғыларға арналған трассалар – 15 км.  Біздің баурайымызда игерілмеген трассалар да бар. Мұндай баурайда сырғанау үлкен шеберлікті қажет етеді. Бұл жердің ең жақсы деген трассалары асқан шеберлерге арналғанн. Игерілмеген жерлермен шаңғышылар да, сноубордистер де бірдей ынтызарлықпен сырғанайды. Күн сайын баурайда лазерлік шоу ұйымдастырылады, қуатты шам және дыбыс аппаратурасымен жабдықталған. Түңгі сырғанаудан тіл жетпестей рахаттаныңыз. Баурайда билеп те көріңіз, өйткені мұнда дискотека бар. Сіз өзіңіздің, балаларыңыз бен жақындарыңыздың қауіпсіздігі үшін қам жемеңіз, өйткені «Табағанның» тәжірибелі нұсқаушылары мен құтқарушылары әрқашан да дайын, ә дегеннен көмекке келеді. «Табаған» — барлық отбасы мүшелерімен бірлесіп демалуға арналған керемет орын. Егер сіздің албырт та, тентек балаларыңыз болса, онда осы отбасы жұмағын таңдағаныңызға қапа болмайсыз. Қалауыңызға қарай осындағы барлық уақытта балаларыңызға қарайтын күтуші де беріледі. Бөбектеріңіз жергілікті ойын-сауықтан рахат тауып, шаңғы менен шана теуіп, бассейнде жүзіп, таза ауада ойнағанннан рахаттанады. Мейрамханаларда сәбиіңіздің жақсы тамақтануы үшін арнайы балаларға арналған ас мәзірі дайындалған. Біздің кәсіпқой нұсқаушыларымыз балаларыңызды шаңғыға тұрып, сырғанауды үйретеді. Қауіпсіздік үшін қам жемесеңіз де болады, кешенде құтқарушылар мен дәрігерлер көмегін беруге әрқашан дайын. «Табаған» — ғашықтарға арналған жұмақ орын. Мұнда барлығын ұмытып, сүйіктіңізбен бірге әсем табиғатты тамашалап, белсенді демалуға барлық жағдай жасалған. Ал ең жақсысы жеке қалып, қол ұстасып алма бағын аралап, айналаны жаяу шолу. Бұл жерге шағын бал айын өткізушілер жиі келеді. Балауыз шамның сәулесімен кешкі ас ішу, арайлап атқан таң, ұясына батқан ару күн – ғашықтарға тән романтика деп осыны айт! «Табаған» — бұл тек отбасы мен ғашықтарға арналған демалыс орны ғана емес, сондай-ақ достарыңызбен бірге жақсы демалып, көңіл көтеретін орын. Қызықты кештер, таң атқанша билеу, төмпешіктерден жаппай сырғанау, экстремалды жарыстар – осының бәрі де сіз үшін «Табағанда» ұйымдастырылады. Спорт-ойын-сауық кешені сіздің көңіл-күйіңіздің көтеріліп, адреналиніңіздің күшеюіне әсер етіп, көптеген ойын-сауық ойындарын сыйлайды. «Табағанда» тек белсенді демалыс үшін ғана емес, жан рахаты үшін де бар жағдай жасалған. Мұнда денсаулығыңызды жақсартып, спорттық қалпыңызды орнына келтіре аласыз. Сауналар, моншалар, массаж кабинеттері, фитнес-клуб, спорт залы – бәрі де рахаттанып демалуыңыз үшін. Осы таңқаларлық жерге келе салысымен, сіз балалық шаққа қайта оралғандай боласыз. Шағын коттедждер ауылдарының атауларына назар салыңызшы: ақ қайың, шырша, мәуе, үйеңкі, қарағайлы… Ауада алма мен балдың, қарағайдың, орманның, салқын леп пен көктемнің жұпар иісі аңқып тұр. Еріксіз Есениннің жолдары еске түседі. Бұл жерге бір-ақ рет келсеңіз болғаны, тағы да келгіңіз келіп тұрады. Коттедждер түрлі сортты табиғи ағаштардан салынған, оның адам ағзасына пайдалы әсері бар. Айтпақшы, ауылдың атауына қарай коттедждерді жағалай ағаштар отырғызылған. Мысалы, «Қарағайлы» ауылының маңында тек қарағайлар ғана бой көтерген. Коттедждердің барлық нөмірлері әжетханамен, душпен, Алматы қаласына шығатын телефонмен, спутник байланысымен жабдықталған. Нөмірлерде орталық жылу, ыстық және суық су, арнайы климат-бақылаушы бар. «Табағанда» тұрудың бір ерекшелігі сол мұнда басқа қонақүйлердегідей арнайы есеп айырысу сағаты жоқ. Қалауыңызға қарай балалар үшін де, ересектер үшін де қосымша орындарды ұйымдастыруға болады. Барлық коттедждерде Room Service – нөмірлерге көрсетілетін қызмет бар. Сондай-ақ тұру құнына таңғы ыстық ас құны да қосылған.

Демалыстың ең көп қолданылатын түрлері аңшылық, балық аулау, суретке түсіру, альпинизм мен тауға өрмелеу болып тұр. «Медеу» спорт кешенін және «Шымбұлақ» тау шаңғы базасын және Горельниктегі кемпингті аралау арқылы қала бойынша шолу экскурсиялары кең танымалдылыққа ие.  Алматы қаласының маңында орналасқан мемлекеттік қорық арқылы шамамен 40 жаяу және атпен жүру бағыттары өтеді. Табиғаты көрікті Тургень шатқалы әсем құлама суларымен және ірі шыршаларымен белгілі. Ыстықкөлге бағытталған бірнеше бағыттар Қаскелең және Алма-Арасан шатқалдары, Үлкен Алматы және Көлсай көлі арқылы өтеді. «Алтын Емел» ұлттық паркі туристер үшін қайталанбас, оның бір табиғи құндылығы «Ән салғыш бархан» болып табылады. Ол кішкентай құм бөліктері орын ауыстырғанда ерекше бір дыбыс шығарады. Кейбір туристік фирмалар спорттың жаңа түрін ұсынады – құм тауының баурайынан шаңғымен сырғанап түсу.

  Туристердiң көп барып жүрген табиғи көрнекi жерлердiң бiрi — Түрген шатқалы. Iле Алатауы ұлттық паркiнде табиғаттың керемет жерi – Түрген шатқалы (Алматыдан 90 шақырым) орналасқан. Шатқалда ыстық су көздерi, форель питомнигi, сарқырамалар және көптеген ормандар бар. Қылқан және аралас жапырақты орманға, альпiлiк және субальпiлiк көгалдарға, көлдер мен бұлақтарға, дәрiлiк өсiмдiктер мен жидектерге толы аумақ Ассы үстiртiне дейiн 44 шақырымға тереңдеп кiредi. Ежелде “Хан қақпасы” арқылы Еуропадан шығысқа – Қытай мен Үндiстанға қарай көш өтетiн. Кең аңғар шығысқа қарай 60 шақырымға созылып жатыр (Шарын каньондарына немесе Көлсай көлдерiне велосипедпен баруға болады). Түрген шатқалы сарқырамаларымен танымал, олар жетеуге жуық. Аюлы сарқырамасы 30 метрлiк биiктiгiмен және аспалы жартастар мен жасыл шыршалар арасында орналасуымен көз тартады. Ал Бозгүл сарқырамасы тастан жол тесiп шыққан суының қатты тасқынымен белгiлi. Шатқалдағы жартастар жер сiлкiну салдарынан жарылған және оларда мұз дәуiрiне дейiнгi өсiмдiктердiң қалдықтары сақталған. Шатқал сирек кездесетiн Чин-Түрген мүктiк шыршалық өсiмдiктерiмен әйгiлi, олар жерге жамылғы түрiнде өсiп, тұтас шырша кiлемiн түзедi.Шатқалдағы ең әйгiлi жер – Ботан орманшылар станциясы үш өзен тоғысқан жерде. Түрген шатқалының тереңдiгi – 920 м. Ассы өзенiнiң бойында ежелгi қорғандар мен тас бетiндегi суреттер кездеседi. Шатқалда б.э. дейiнгi 500 ж. – б.э. 300 ж. көрсетiлген ежелгi сақтар мен үйсiндердiң зираттары көптеп кездеседi. Шатқалда “Синегорье”, “Тау Түрген” сияқты демалыс үйлерi орналасқан, онда ыстық су көздерi Түрген өзенiне барып құяды. “Синегорье” демалыс үйi теңiз деңгейiнен 1500 м биiктiкте Микушино шатқалында (қаладан 70 шақырым) орналасқан. Демалыс үйiндегi бөлмелер әр түрлi. “Синегорье” демалыс үйiнен жоғарырақта кiшiгiрiм тау көлдерi бар, онда суға түсуге және балық аулауға болады.

Қазақстанның биік шыңы – Хан Тәңірі (6995м) өте                          керемет.

Қазақстанның басқа облыстарымен салыстырғанда – Алматы облысы табиғи байлықтарымен, мәдени – тарихи ресурстарымен және басқа да рекреациялық ресурстарымен ерекшеленеді. Тургень шатқаланың Іле Алатауы етегінде орналасуы және көптеген туристік маршруттарына байлансты Тургень шатқалы өзіне шақырып қана қоймайды, сонымен қатар Алматы облысы мен Алматы қаласының көрікті жерлеріне қысқаша сипаттама береді.

Алматыға ерекшке бір әдемілік беретін, бұл оның Іле Алатауының етегінде орналасқанын айтуға болады. Қаланың автобуспен баруға болатын тау массивтерінде таңғажайып әр түрлі көрнекі орындарды, пейзаждарды көруге болады. Әрине бұл бұл әрбір туристті, сонымен қатар демалысты жақсы көретін адамды қызықтырады.

Бүгінгі күнде де мұнда бұрынғы Кеңес Одағының барлық жерлерінең демалушылар келетін. Қаладан Кіші Алматы өзені бойымен жоғары қарай, тау шындарына апаратың көптеген жолдар бар. Бұл тауларда бүкіл әлемге әйгілі Медеу мұз айдыны орналасқан. Сонымен қатар спорттық тау шаңғының базасы – шымбұлақ, Үлкен Алматы көлі және басқа да Іле Алатауының көрікті жерлері бар.

Тауда жаяу немесе атпен серуендеуге, жартастарға шығуға, ал қыста шаңғы тебуге мүмкіншіліктер өте көп. Белгілі жаяу маршруттардың көбісі Ыстық – Көл көліне апарады. Көптеген туристер қыс мезгілінде де осы маршруттарды өтеді, бірақ, көктемнің басы мен жаз айлары ең қолайлы сезон болып табылады. Туристер арасында Алматы облысы бойынша ең көп қолданылатын рекреациялық  ресурстардан: Тургень шатқалы (Алматы қаласынан 106 км. орналасқан) – бұл альпілік және субальпілік шалғындаы, жартастары, шыршалары, ормандар мен бетегелері, жоталары, өзендері мен сарқырамалары, бұрнақтары бар аймақ. Қорғандар мен күмбездер өте көп орналасқан аймақ. Сонымен балық аулауға айналысуға болады; Есік көлі: (Аматы қаласынан 70 км. қашықтықта, Іле Алатауы ұлттық паркінде орналасқан). 1963 ж. Есік көлін 3 млн м³ сел басып кеткен. Көл тадиғаты осылай жойалған. Қазір Есік көлінің орнында кішірек екі бөген бар. Олар жолдан бөлініп, шатқаладан 3 км. жоғары жатыр.

Шарын каньоны – Шарын өзені  (Алматы қаласынан 200 км. қашықтықта орналасқан). Мұнда табиғат ескерткіші – сирек кездесетін және өте бағалы  ясень ағашы бар Шарын тоғайы орналасқан. «Жазықтар қамалы» (Қызыл шатқал) – табиғаттын керемет объектісі болып табылады. Мұнда мынжылдық процестер, жауын шашынның таулы түрлері қалыптасып, өзіндік жер бедерін құрайды. Шатақалдың ұзындығы екі километрден көп, ені 20 дан 80 км – ге дейін жетеді. Шарын каньоны – адамдар дем алатын зкзотикалық орындардың бiрi. Жер бедерiнiң сумен шайылған және мүжiлген формалары адамды құмдақтан жасалған керемет бейнелер — “Бекiнiстер аңғары”, “Жалмауыздар шатқалы” сияқты ертегiлер әлемiне жетелейдi.Каньон Шарын өзенiнiң бойымен солтүстiк-шығыстан оңтүстiк-батысқа қарай 154 шақырымға созылып жатыр. Бұл Солтүстiк Тянь-Шаньның суы толық өзендерiнiң бiрi болып табылады (Алматыдан шығысқа қарай 193 шақырым). Бұл өңiрдiң жер бедерi әр түрлi. Каньон беткейлерiнiң, бағандары мен аспалы бөлiктерiнiң биiктiгi 150-300 м жетедi.

Шарын шатқалы АҚШ – тағы Үлкен Колорадо шатқалын еске түсіреді. Шарын өзені карбон кезенінде қалыптасқан және шатқалдың ұзындығын құрап, құлақтау тауынан бастау алады. Бұл өзен – Іле өзенінің сол жақ сағасы болып табылады. Ол Алматыдан шығысқа қарай 193 км. қашықтықта орналасқан. Бұл ерекше, ғажап аймақ, әртүрлі жер бедерінен тұрады. Шатқалдардың құламалары мен арқалары  150 – 300 км – ге жетеді. Жер бедерінің тілімденуі қалын және ретсіз жүйені құрайды.

Көлсай көлдері – Алматыдан шығысқа қарай 115 км. Жерде Күнгей Алатауы тау тізбегінде орналасқан. Автомобиль жолымен маршрут Алматыдан Шелекке дейі, содан Кегенге дейін созылады. Одан әрі маршрут Көлсай көліне баратын жолмен (15 км.), содан кейін орта көлсай көліне баратын жолмен (8 км.), Жоғарғы көлсай көліне шығып, Сарыбұлақ асуы арқылы өзен жазығына және төмен қарай бұрынғы сарыбұлаққа дейін созылады.

Көлдер арсындағы жазықтарға шөп жамылғысы, асуға баратын жолдар, беткейлер, аласа бұталар тән. Әрбір көлдің жанында кэмпингтер бар және бұл маршрутқа үш күн уақыт кетеді. Саты деген жерде жергілікті орманшыдан атты жалға алуға болады.

Қайынды шатқалы. Алматыдан 280 км. Қашықтықта орналасқан. Теңіз денгейінен 1867 м. биіктікте орналасқан Қайынды көлімен бірге қорғалатын зонаға жатады. Бұл көл – тау түзілісі кезінде, жер сілкінісі кезінде, Қайынды өзенінің орнында қалыптасқан. Көлдін ортасындағы керемет шыршалар өзіндік бір көрініс беріп тұрады. Көлдін шұнқыры әртүрлі,итүбі тегіс, ең терең жері 20 м.

Тамғалы тас петроглифтары. Алматыдан солтүстік батысқа қарай 118 км. жерде, Іле өзені жағасында орналасқан көне тас жазбалары. Археологтар бұл жерде мынға жуық тастағы суреттерді тапқан. Бұл таңбалар ғылымда әлі белгісіз. Бұл жерге жыл сайын туристердің саны көбейіп келе жатыр. 

Іле Алатауы Тянь – Шань тау сілімінің солтүтігінде орналасқан. Бұл өлке оңтүстік Қазақстандағы ең бай және қызық аудан болып келеді, ол өзінің көркемділігімен, мұздықтарымен, ормандарымен ерекшеленеді. Іле     Алатауы Шарын өзенінен басталып, ендік бойымен 380 км – ге созылады. Іле Алатауының ен биік шындары  орталығында орналасқан.

Олардың биіктігі 4000 метрден асады. Ең биік шындар: Конституция (4580 м.), Қантбастау (4647 м.), Мұзтау (4555 м.), Богатырь (4626 м.), Қапар (4760 м.), Металлург (4800 м.) және тағы басқа. Бұл жерде Іле Алатауының ен биік шыны – Талғар шыны (5017 м.) орналасқан. Іле, Алатауы шығысқа қарай Тургень өзеніне дейін келіп, үш мүйізшеге бөлінеді. Солтүстігі Қараш және Бақай тауларынан басталып, шығысқа қарай Сөгеті, Бөгеті массивтеріне бөлінеді. Ұзындығы 120 км – ге жетеді. Орташа мүйізшеге Сарытау және Торайғыр таулары жатады. Жалпы ұзындығы 90 км. Оңтүстігінде – Далашық жотасына әкеледі (50км.)

        Хан Тәңірі шыны

        Осы аймақтын табиғи – рекреациялық ресурстарға бай екені айқын көрінеді. Сондықтан да бұл аймақта – тау шаңғы куроттарының дамуына пайдасы зор. Себебі, Алматы қаласының Тауға жақын орналасуы, Алматы қаласының қаржы орталығына айналуы, Халықтың саяси жағдайының көтерілуі және тағы басқалар. Іле Алатауында 3 шаңғы тебу орталығы бар. Олар: Шымбұлақ, Табаған, Ақбұлақ.

Инфрақұрылымның жандануы, жаңа қысқы рекреациялық зоналарды ашу, осы аймақтын климатымен, қардын көп немесе аз уақыт жатуына байланысты. Солтүстік Тянь – Шань аудандарында қысқы рекреациялық ресурстардың кең тараған жері – Іле Алатауының орталық бөлігі (Алматы, Есік, Тургень)

Қар жамылғысын зерттеу жұмыстарын жүргізуге көптеген фундаментальді жұмыстар арналған. Бұлар өз орнында лавиналық қауіпті бағалайды жіне гидрологиялық болжамдар жасайды. Қар жамылғысын фактордан қыс мезгіліндегі негізгі рекреациялық ресурсқа айналды.

Жергілікті туризмнің ерекшелігі саяхатшылар бір күн ішінде бірнеше климаттық зоналарда бола алады – шөлдер мен жартылай шөлдерден   (теңіз деңгейінен 600 метр биіктікте) бастап мәңгі мұздықтарға (теңіз деңгейінен 4000-5000 метр биіктікте) дейінгі қашықтық 30 км көп емес. Бұл қашықтықты машинамен 3 сағаттың ішінде жүріп өтуге болады, тік ұшақпен одан да қысқа уақытта.

Туристер үшін ұмытылмас сезімдер қалдыратын тікұшақпен саяхат жасау Іле өзенін, Қапшағай су қоймасын, көне сақтардың тұрағы «Бес шатырды», «Ақ таудаң» әсемдігін жоғарыдан тамашалауға мүмкіндік береді.  Көлсай көлі, Шарын каньоны, Коржевский мұздығы, Талғар, Хан Тәңірі, Победа шыңдары жоғарыдан тіпті басқаша көрінеді.

Іле Алатауы аумағы – халықаралық туризмнің орталықтарының бірі болуы үшін барлық перспективаларды иеленуші жер шарының керемет түкпірі.

Алматының көркем төңірегі туристік, спорттық-шипалы және ойын бизнесін кеңейту үшін үлкен потенциал болып табылады. Жоғары таулы Медеу кешені, Шымбұлақ және Алматау спорттық базалары үлкен туристік потенциалдарға ие.

Алматы облысы елдің туристік потенциалының 20 пайызын құрайды. Саяхат жасау үшін қолайлы мезгіл – мамырдан бастап қазан айына дейінгі уақыт. Бұл туризмнің алуан түрлерінің дамуына алғы-шарттар болып табылады.

Қазахстан құрғақ климатқа қарамастан, көптеген өзендер мен көлдерге бай. Олардың бойымен жаңа туристермен қатар тәжірибелі туристер де саяхаттар жасайды.  Әсіресе, тау өзендері бойынша бағыттар өте тартымды. Алтай мен Тянь-Шань тауларының асау өзендері бойымен саяхаттар жасау кезінде жарқыраған мұздықтарды және үйілген тас кесектерді, қылқанды ормандарды, күміс тәрізді өзендер мен көлдердің айнадай айдынын көруге болады.

Қазақстанның жазықтағы өзендерімен және су саяхаттары өзіндік ерекшеліктерге тән. Су туризмі (рафтинг) бірден бірнеше проблемаларды шешуге мүмкіндіктер береді: денсаулықты жақсартады, физикалық    шынықтырады, Қазақстанды көне дәуірде мекен еткен халықтар мен тайпалардың тарихын ашып көрсететін алуан түрлі археологиялық және архитектуралық ескерткіштерді көруге мүмкіндіктер береді.

Белсенді демалудың керемет түрі – су туризмі. Ол бүкіл әлемге танымал. Әр түрлы күрделіліктегі өзендерден өту үшін алуан түрлі жүзу құралдары мен әдістері бар. Таң қаларлық сенімділікке ие әмбебаб  кеме – бұл үрлемелі сал – рафт. Экстремалды турларды сүйетіндер үшін полиэтиленнен жасалынған арнайы бір орындық каяктар бар. Спорттық катамарандар да өте қызықты. Бұл тыныш өзенмен саяхаттар жасауды ұнататындар үшін арналған, олардың 2 және 3 орындық байдаркалары бар.  

Алматы облысында белсенді туризм түрлерінің ішінде қарқынды түрде дамып келе жатқан Рафтинг спортын айтуға болады. Оған себеп болған жергілікті және шетел туристерінің туризмнің экстремалды түріне көп қызығуы. Рафтингпен айналысуға қолайлы өзендердін ішінде: Шелек, Турген, Іле, Шарын өзендерін айту керек, себебі, бұлар  осы түрмен айналысу үшін негізгі ресурс болып табылады.  Рафтинг терминіне терең тоқтала кетсем, ол өте тез және қауіпті ағысы бар өзендермен жүзу. Негізінен спорттын бұл түрі адамға көп адреналин береді. Рафт – дүние жүзінде ен кең тараған қайықтын бір түрі. Ол негізінен спорттық,  коммерциялық, экспедициялық бағытта қолданылады.  Су туризмінің тарихынан бастасам, дұрыс болар еді. 1981 ж. СССР – дің су спорттық жорықтары 31 %  құрған. Ал осы саяхаттын күрделілерінен – 45 құрған. Су туризмімен айналысатындар саны жаяу немесе альпинизм және тау шаңғы тебушілерден асып, айналысушылар саны бойынша бірінші орында болды. АЛ Қазақстанда су туризмі бойынша басқаша статистика қалыптасты, яғни су туризмімен айналысатындар саны басқаларға қарағанда (альпинизм, тау шаңғы және       т .б.) азырақ болды. 1981 ж. 488 категориалы жорықтардан су туризмі 42 жорық немесе 8, 6 % құрған. Бұл көрсеткіш таблицада 1981 жылдан 1985 жылғы дейін өзгермегенін көрсетіп тұр.

  1-кесте.    Қазақстандағы 1981 – 1985 жылдар арсындағы категориялы жорықтардың саны. Оның ішінде су жорықтары

Қазақстандағы 1981 – 1985 жылдар арсындағы категориялы жорықтардың саны. Оның ішінде су жорықтары
Атауы	Жылдар
	1981	1982	1983	1984	1985	5 жыл ішінде
Категориялық жорықтардын барлығы	488	470	411	438	447	2725
Оның ішінде су жорықтары	42	32	29	35	33	171
Су жорықтарының саны %	8.6%	6.8%	7%	7.9%	7.3%	6.2%

 

1981 – 1985 ж. аралығында Қазақстанда 2725 категориялы жотықтар өткізілген, оның ішінде 175 немесе 6,2 су жорығы ұйымдастырылған. Су саяхаттарының динамикасы кестеде көрсетілген.

    Алматы облысында рафтингпен айналысуға ен кең тараған өзен Шелек өзеніне тоқталамын. Шелек өзені Іле өзенінің сол жақ сағасы. Алматы облысының оңтүстік бөлігінде, Іле және Күнгей Алатауы арасымен ағатын өзен. Шелек өзені бассейнінің жалпы ауданы 53 км². Ұзындығы 240 км. Өзеннің кө бөлігі таулар арсымен өтеді, шыға берісінде секундына 80 м³ су ағады. Судың орташа температурасы 6 – 8 градус. Шелек өзені техникалық жоспар жағынан 7 маршрутқа бөлуге болады. Шелек өзенінде спорттық дайындығы жоқ адамдар үшін су жорығын ұйымдастырып, өткізуге соңғы 7 – ші маршрут қолайлы болады. Соған қарамастан Шелек өзеніне көптеген адамдар су саяхатына келеді. Осы өзенге Ресей, Литва мемлекеттерінен туристер көбінесе қызығады. Ал енді жоғарыда айтылған маршруттарға сипаттама беріп кетсем.

Бағыт №1: Бірінші каньоннан – «Ленинградский» каскадына дейін 10 км – ге созылады. Техникалық жоспар жағынан өте қызық және өтуі басқаларға қарағанда оңай. Судың орташа еңісі 20 м. / км.

Бағыт № 2: «Ленинградский каскадынан»  —  Шелек каскадына дейін 8 км – ге созылады. «Ленинградский порогынын » ұзындығы 2 км. Еңісі 25 – 30 м./км. Су астындағы және су үстіндегі тастар өте көп, қатты ағыстар мен «бочкалоар» жиі кездеседі. Жылжу линиясы өте күрделі. 

«Шелек каскады» кедергісі —  шивералары мықты, жылжу линиясы ең күрделі. Кедергінің ұзындығы  4 – 5 км. Су астындағы және су үстіндегі тастар өте көп жіне қатты ағысы бар. Каскадтың күрделілігі жылжыған сайын қиындайды.

Бағыт № 3 :  «Медный всадник» каньонынан – Қарақия өзеніне дейін ұзындығы 19 км. Каскад ұзындығы 2 км.

Бағыт №  4: Қарақия өзенінен – Орта өрікті каньонына дейін. Маршрут ұзындығы 10 км. Бұл жерде «слалом» каскадын еске алу қажет.

Бағыт № 6: Кутурга өзенінен – Саты ауылына дейін. Ұзындығы  50 км.

Бағыт № 7: Саты ауылынан – Бартоғай су қоймасына дейін. Маршрут ұзындығы 18 км. Бұл маршрутты тек қана білімі бар адамдар өтуі тиіс.

   Шарын өзенінің техникалық сипаттамасы. Шарын өзені арқылы маршруттарды өту Қазақстанда ен күрделі маршрут болып саналады. Ол 1969 ж. Алматы туристерімен бірінші рет өтілген. Шарын өзенінде рафтингпен айналысу өте қауіпті және бұл жерде тек қана рафтинг жайлы практикасы бар адамдар ғана жүре алады.

   Тургень өзені туралы айта кетсем, бұл өзен бойымен рафтингпен айналысу әрбір адамға болады. Себебі, бұл өзен Шелек және Шарын өзеніне қарағанда, мүлдем қолай болып келеді. Маршруттың ұзындығы үш км – ге  жетеді. Ағысы жәй және суы да аз болып келеді.

   Мысал ретінде Тургень өзенің алып, сол жерге су жорығын ұйымдастырайық.

Бағыт түрі : өзен суы бойымен

Маусымдылығы: шілде, тамыз айлары.

Бағыт ұзындығы: 3 км.

Маршрутты өтудін күрделілік категориясы: 2

  Бағыт бағдарламасы

9  ⁰⁰     Алматыдан Тургень шатқалына автобуспен жүру. (Трансфер)

11 ⁰⁰  Рафт стартына туристерді апрару.

11 ³⁰  Екінші және күрделірек сплавқа

12 ⁰⁰ – 14 ⁰⁰ бос уақыт

14 ²⁰ Трансфер Тургень – Алматы

   Турдың бағасы

Жиналған группаға  20 $

Индивидуалды группаға 360 $

Бағаға: трансфер, ланч, суда рафтпен жүзу кіреді.

Атпен жүру туризмі Сізге максимум әсерлер мен қанағаттанушылықтар беруге қабілетті.

Атпен жүру бағыттары экспедициялық (бір айға дейін) және туристік (1-2, 6-10 күн) деп бөлінеді. Қайынды, Көлсай көлдеріне, Шелек, Талды, Құрметі өзендеріне бағытталған бағыттар өте көркем. Медеу мекені арқылы Алматы маңымен «Алматау», «Таусамал» санаториелеріне бағытталатын турлар өте қызықты.

Түйелермен – «шөл кемелерімен» саяхат жасау да өте қызықты. Түйемен экзотикалық саяхатқа шыққан кезде алыс орта ғасырларға түсіп кеткендей боласыз: көне керуен жолымен жүруге болады немесе «Алтын емел» ұлттық паркіне баруға болады. 

Қазір мамандар жаңа, қызықты тур түрін әзірлеуде – иттер жегілген арбалармен далада саяхат жасау.

Қазақстанның оңтүстік астанасы – Алматы қаласында және облсыс бойынша қала тұрғындарына альпинизм көптен бері әйгілі. Қазақстандық альпинистер екінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі кезде биіктігі 7 мыңнан асатын күрделі маршуттар арқылы тауларға шығатын. Бұл дәстүр әлі күнге дейін сақталып тұр. Бұл таіқаларлық нәрсе емес, себебі, Алматы қаласы дәл таудын маңында орналасқан. Іле Алатауының  ен биік доғасы Талғар шыны үш жақтан қоршайды.

Кіші Алматы шатқалы – спорттық альпинизм жағынан ен танымал болып есептеледі. 2200 – 2400 м. биіктіктегі, мұздықтын тіліне дейін 3 км. авто жол  бойы (3400 м. биіктікке дейін) альпинистермен бұрыннан бері пайдаланылатын бірнеше обьектілер орналасқан. Олар: Шымбұлақ шаңғы тебу кешені мен Эдельвейс және Тұйықсу кешендері. Олардың базасында мықты тау шаңғы кешендері, ведомстволық және жеке базалар бар. Олардың бәрі орман зонасында орналасқан. Ал қоршауында 20 шақты шындар бар, олардың әрқайсысына бірнеше маршруттар құрастырылған. Оның классификациясы – 1Б – ден 4Б – 5а дейін. Әрбір категорияда маршруттардың көп түрі бар. Ең көп бөлік бір базадан басқа базаға дейін. Бір күн ішінде өту, яғни орманнан орманға өту. Осы және тағы басқалары СССР кезінен бастап көптеген альпинистердің жастық  шақтары осы Кіші Алматы шатқалында өткен.

Вело-мото-авто-сафари.   Аяқ бұлшық еттері мықтыларға Тянь-Шань тауы тау велосипедімен серуендеуге кең мүмкіндіктер ұсынады.

Велосипедпен жүру туризмін ұнатушылар толық физикалық дайындықтан өтулері қажет және  тау велосипедімен жүруді жетік меңгерулері керек. Велосипедтік бағыттар тек қана жазда ғана жүзеге асырылады және бір күннен бірнеше күнге созылады.  

Автосаяхат – сүйіспеншілікті қанағаттандырудың жақсы әдісі. Азарт, адреналинді бөлу. Қазақстан табиғи декорациялардың күрт ауысуы мүмкіншіліктерімен бірегей болып табылады. Төбелер өзендері кеуіп кеткен тақырлармен жақын орналасқан, каньондар алқаптар мен шабындықтарды ауыстырады. Адам мекен етпейтін кеңістіктер мыңдаған шақырымдарға созылып жатыр. Адам аяғы баспаған, автокөлік доңғалағы тимеген жерлер шексіз. Автокөлік туризмі жолсыз жүру дағдыларын талап етеді. Мотоциклдермен саяхаттау турлары да танымалдылыққа ие болуда[17, 42, 44].

Параплан, дельтаплан, әуе шарлары. Дельтапланеризмнің пайда болуы 1971 жылдың 23-мамыры деп есептелінеді – неміс инженері, аты аңызға айналған планерист Отто Лилентальдің туылған күні. Іле Алатауы тау бөктерлерінде (Алматы қаласынан 41 км қашықтықта) керемет Үшқоңыр үстірті бар. Бұл парапланистер мен дельтапланеристердің «меккесі» болып табылады. Жыл сайын жаз мезгілінің соңында осы жерден алуан түстегі құстар тобы секілді, жүздеген парапландар мен дельтапландар ұшырылады.

Сирек кездесетін жердің салыстырмалы биіктігі – 1000 м, теңіз деңгейінен биіктігі – 1960 м, әуе дәлізінің зонасы – 300 км. Жерге қону орынының үстінде таңырқарлық көрініс ашылады. 60-шы жж. дельтапланеризм ерекше қолданыстарға ие болған, онымен жас экспериментаторлар, конструкторлар шұғылданған. Кәсіпқойлардың пайымдауларынша, дельтапланмен ұшуды велосипедті тебумен салыстыруға болады екен.

Әуеде ұшудың тарихы Францияда екі жүз жыл бұрын басталған, ал ол Қазақстанға 1989 жылы келген.  Алматы қаласында жеті жыл қатарынан әуе шарымен ұшу бойынша халықаралық жарыстар өткізілген. Бұл жарысқа Франциядан, Германиядан, Литвадан, Венгриядан және Ресейден келген спортшылар қатысты. Алматының географиялық орналасуы тиімді, бірнеше сағаттар бойы бір жерде ұшуды жүзеге асыру үшін қолайлы табиғи және климаттық  жағдайларымен ерекшеленеді. Аталған ауада жүзу біздің еліміздің Алматы, Астана, Тараз, Шымкент, Өскемен, Талдықорған, Түркістан, Атырау, Ақтөбе, Жезқазған және көптеген т.б. қалаларда дамыды. Әуе шарлары қазақстандықтардың танымал демалыс орындарында ұшырылады: Қапшағай, Есік көлдерінде, Шарын каньонында, Медеу мен Шымбұлақта.  Тіпті Хан Тәңірі шыңы маңындағы биіктігі 4500 м болып табылатын Солтүстік Ілнәшек (Орталық Тянь-Шань) мұздығында да әуе шарлары аспанға көтеріледі [42, 44]. 

 Қазіргі уақытта экстремалды туризмнің дайвинг деп аталатын экзотикалық түрі даму үстінде. Қазір туризмнің бұл түрінің инструкторлары  Алматы, Астана, Атырау қалаларында дайындалып жатыр. Дайвингтің объектілері таулы көлдер – Көлсай, Зайсан және т.б. болып табылады.

 

3.2 Экстрим-турларды ұйымдастырудың ерекшеліктері

 

 Кез келген турларды ұйымдастыру барысында белгілі бір проблемалар пайда болуы мүмкін. Экстрим-турларды ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері бар. Ең бастылары қызығушылықтар мен туристердің қауіпсіздігі, демалыс орнына шығуға арналған турды алдын ала талқылау (ұйымдастырушы фирма үшін қосымша шығындар болып табылады), арнайы қымбат жабдықтар.

Турларды және туристік қызметтерді  жобалау кезінде тәуекелдің мүмкін болатын  факторларын және оның көздерін мұқият зерттеу қажет, аталған көздердің адамға қауіпті деңгейіндегі мүмкіндіктері мен ықтималдықтарын зерттеу керек, туристтің өмірін және денсаулығы мен оның мүліктерін сақтаудың шаралары кешенін қарастыру керек [37, 44].

Турды ұйымдастырудың ерекшеліктерін су туризмін (рафтингті) мысалға ала отырып қарастырайық.

Қазақстан мен Алматы облысы территориясындағы күрделі өзендердің бірі Шелек өзені болып табылады.

Шелек өзенімен жүзу. Шелек өзені Іле өзенінің сол сағасы болып табылады, ол Солтүстік Тянь-Шань тауының екі жотасы – Іле мен Күнгей Алатауы жоталарының арасымен ағып өтеді. Оның бассейнінің көлемі 5350 кв. км, ұзындығы 240 км болып табылады. өзеннің көп бөлігі жоғары тау бөктерлері арасымен ағып өтеді. Шелек өзенінің бастауы шығысқа ағады, содан кейін күрт солтүстікке қарай бұрылады. Өзеннің жалпы құламасы 3500 м ( тау бөліктерінде 3000м) құрайды. Ол бастауынан тау жүйелерінен шыққанша 70 өзенді біріктіреді. Өзеннің төменгі саласы өте баяу.

Шелек өзені орта тау жүйелерінде өз бағытын меридионалды өзгертеді. Ол мұнда Торайғыр, Сүгет жоталарын кесіп өтіп, солтүстік батысқа қарай бағытталып, тау бөктерлеріндегі жазықтан бірақ шығады. Өзеннің таудан шыққан кезіндегі орташа жылдамдығы 32 куб. м/сек. Судың ағымы айлар бойы теп-тегіс болып тұрады. Орта ағысындағы температура – 6-8 градус, өзеннің орташа енкіштігі – км-ге 10 метр.

Тянь-Шань өзендерінің ерекшеліктері: үлкен енкіштік, теңіз деңгейінен биік орналасқан. Шелек өзенінің оң жағасындағы   орасан күрделі ойпат тау бөліктерінен көрінеді.  Ол 1911 жылы болған жер сілкінісінің нәтижесі болып табылады. Алқап төбешіктерге, шыңдарға, жалдарға толы. Сонымен қатар мұнда үшкір-үшкір қой тастар көп кездеседі. Жер сілкінісінің қуатты болғандығы сонша, тау тастары   өзеннің сол жағасына ауып кеткен. Батыттарды әзірлеу барысында осындай мәліметтерді есепке алған жөн.

Шелек   аса ұзақ емес: жаяу жүретін бөлігі – 35 км, су – 150 км. Өзен бойымен саяхаттау күрделілігі жөнінен 5-категорияға жатады, ұзақтығы – 25-35 күн, олардағы жорық   – 15-20, жаяу жүретін бөлігі – 10-12. Бағыт адам мекен етпейтін жерлерден өтеді.

Ең жоғарыда орналасқан Саты ауылы теңіз деңгейінен 1420 м биіктікте орналасқан. Биіктердің үлкен құламасы, күрделі кедергілер, каньондар  туристерден  жоғары физикалық, техникалық және моральдік дайындықты   талап етеді. Жорықтың шарттары альпинистік дайындықты талап етеді, команданы іріктеу аса мұқияттылықпен жүзеге асырылуы тиіс. Бағытпен өту кезінде   көмектесу жұмыстарын ұйымдастыруға, қауіпсіздік техникасына,  барлауға аса жоғары мән беріледі. Топта бір дәрігер болуы керек.  Құтқаратын жилеттерді, арнайы бас киімдерді қолдану, қауіпті учаскелерден өту кезінде сақтандыруды ұйымдастыру міндетті.  Өкінішке орай, барлау жұмыстары барлық жерде мүмкін емес. 

Өзеннің жағалауларымен жүргенде тасқа салынған жабайы аңдар суреттері көптеп кездеседі: маралдардың, арқардың, жайранның қасқырдың, екі өркешті түйенің. Өзеннің төңірегі өзіндік көркемділіктерімен ерекшеленеді, салдар жасау үшін ағаштар жеткілікті.

Күрт континенталды климаттың салдарынан күндіз ыстық болса, түнде суық, осыны естен шығармау керек. Мұнда күннен қорғайтын көзілдірік пен күйіктен қорғайтын кремді қолдану қажет. Саяхаттау кезінде азық-түлік қорын Саты, Алғабас, Жіңішке ауылдарында толықтырып алуға болады.

Шелекке Алматыдан туристер бірнеше жолдар арқылы жетулеріне болады.

Бұрынғы КСРО территориясындағы ең көп баратын өзен Шығыс Қазақстанның өзендері болатын. Олар: Оба, Зайсан, Үлбі, Күршім. Ең белгілісі және танымалы – Оба өзені. Ол Ертіс өзенінің оң сағасы болып табылады. Өзеннің ұзындығы – 278 км, бассейннің көлемі 9850 кв. км. Қоректенуі аралас, бірақ қар суы басым. Обаның Кенді Алтайдың басқа өзендері – Үлбі, Нарын, Күршім және Қалжыр өзендері  секілді  суы мөлдір болып табылады, ол табиғи сүзгіштердің —  тастақ арнаға, құм жағаларға және түбіне байланысты. Судың жаздық температурасы Ертістікіне қарағанда төмен. Жауын-шашынның максимум көлемі жылы кезеңге тұспа-тұс келеді. Бағытты Поперечный селосынан бастап Жоғарғы Оба елді мекенінен аяқтауға болады. Шомылу нүктелеріне Лениногорсктен рейстік автобустар қатынайды. Мұнда пошта,  дүкендер бар.

Велосипедтік туризмнің өз ерекшеліктері бар (маунтин байк). Тау велосипедінің отаны Америка, Калифорния штаты болып табылады. Ресми құрушысы SHWINN американдық фирмасы болып саналады. Тоқсаныншы жылдардың соңында маунтинбайк Қазақстанға да келіп жетті.

Су және велосипедтік туризмді мысалға ала отырып, экстримнің әрбір түрі өзіндік ерекшеліктерге ие деп қорытындылауға   болады. Экстрим-турдың ерекшеліктеріне сәйкес барлық болуы мүмкін күтпегендіктер қарастырылады. Осыған орай, турды мұқият қарастыру қажет.

Кез келген экстрим-турды әзірлеу барысында келесілерді есепке алу қажет:

1. бағыт туралы анықтамалық мәліметтер
2. бағыттың қатысушылары туралы мәліметтер
3. саяхаттаудың ауданы туралы мәліметтер (ауданның жалпы географиялық және туристік сипаттамасы)
4. саяхатты ұйымдастыру (бағытты әзірлеу, ауданды таңдау мен оны зерттеу, саяхат жасаудың жоспар-графигін әзірлеу, бағыттың басқа нұсқалары мен оны қысқарту жолдарын әзірлеу)
5. асудан өту тактикасы
6. материалдық қамтамасыз етулер, тамақтану өнімдерін дайындау, медициналық қамтамасыз ету
7. қауіпсіздікпен қамтамасыз ету, апаттық жағдайлардың алдын алу.

Қазақстан территориясындағы туризмнің экстремалды түрлерінің бірі ретінде шөлдерде жүзеге асырылатын алуан түрлі саяхаттарды атауға болады. Балхаштың маңындағы  Сарыесік-Атырау шөлімен өтетін   жаяу жүру бағыты ұсынылады.

Бағыттың тармағы: Бақанас – Сандыбай – №28 құдық – №30 құдық – Жанбас қыстағы – Талды құдығы – Қалпе станциясы.

Ұзындығы – 173 км

Ұзақтығы – 6-7 күн

Ұсынылып отырған бағыт 10 адамнан құралған топқа есептелген.

Бағыт Балхаш көлінің оңтүстігінде орналасқан Сарыесік-Атырау шөлі арқылы өтеді. Бағыт Бақанас елді мекені арқылы басталып, шөлдің шығысы арқылы өтеді, содан кейін көне Қарамерген қаласына бағытталады.

Барлық маршрутты бірнеше этаптарға бөлуге болады. Жол бір-бірінен аса алшақ орналаспаған құдықтар арқылы өтеді.

Бұл бағыттың мақсаты адам мекен етпейтін және әлсіз зерттелінген Сарыесік-Атырау шөлі арқылы жүріп өту, яғни экстремалды жаздық шарттарда өз ағзаңды шыдамдылыққа тексеру.

 Бағытқа дайындық кезінде басты міндет қатысушыларды таңдалған саяхаттаудың ауданының масштабы 1:100000 болып табылатын   топографиялық картасымен жабдықтау болып табылады. Тағы бір маңызды міндет – топты қажетті өнімдермен,  құралдар-жабдықтармен   қамтамасыз ету.

 

2-кесте. Жеке жабдықтаудың тізімі

 

№	Атауы	Саны	Қажеттілігі
1	Рюкзак	1	Жүкті тасымалдау үшін
2	Көрпе-төсек	1	Түнеу үшін
3	Каримат	1	Түнеу үшін
4	Спорттық трико   (көк)	1
5	Кроссовка немесе кеды	1	Басты аяқкиім
6	Шұлық	2
7	Жүн шұлық	1
8	Ұлтарақ	1
9	Сапты аяқ 0.25 л	1
10	Фляжка	1
11	Күннен қорғайтын көзілдірік	1
12	Желден қорғайтын костюм	1
13	Киізден жасалған қалпақ	1	Күннен басты қорғау үшін
14	Панама	1	Күннен басты қорғау үшін
15	Алюминді қасық	1
16	Полиэтиленнен жасалған чажка	1
17	Рюкзакты тіреуіш	1

 

3-кесте. Топтық жабдықтаудың тізімі

 

№	Атауы	Саны	Салмағы, кг	Қажеттілігі
1	Брезенттік тент	1	3.5	Күннен   қорғау үшін
2	Тіреуіш пен құм зәкірі	Комплект	0.7	Тентті орнату үшін
3	Шелек, 30 м жіп	1	0.6	Суды құдықтан алу үшін
4	Электр шамы	2	0.6
5	Қарауыл құбыр	1	0.8	Бақылау үшін
6	Воронка	1	0.1	Су құйып алу үшін
7	Компас	3	0.05
8	Шагометр	2	0.1
9	Кастрюля 8 л	1	0.6
10	Кастрюля 4 л	1	0.3
11	Шыны мата жапырағы	1	0.1
12	Брезенттік қолғап	2	0.1
13	Дәрігерлік дәріқұты	1	0.9
14	Жөндеу құрылғылары	1	1.5
15	Динамометр	1	0.4
16	Радиостанция	3	1
17	Күрек	1	0.4
	Барлығы		11.75

 

«Алтын емел» Ұлттық паркі ауданындағы шөлде өтетін түйемен жүру туры экзотикалық болып табылады, бірақ ол қызықты оқиғалы туризмнің қауіпті түрі болып саналады.

Бағыттың сипаттамасы

Тур түрі – түйемен жүру

Турдың ұзақтығы  — 8 күн

Бағыттың белсенді бөлігінің ұзақтығы – 7 күн

Арақашықтық – 100 км

Топтағы қатысушылар саны – 8 адам

Маусымдылық – сәуір-мамыр, қыркүйек-қазан.

Бағыттың тармағы: Алматы қаласы – «Алтын емел» Ұлттық паркіне бару – Шолақ тауына түйелермен   шығу – Бесшатыр Қорғаны – Ұзынтал бұлағы – Қосбастау бұлағы — Ән салғыш бархан – Іле өзені – Жыландыбұлақ мекеніндегі Қосбастау бұлағы – Сексеуіл арқалығы – Ақтау таулары – Айдарлы ауылы – Жаркент қаласы – Алматы қаласы.

Аталған бағыттың құндылықтары: Бесшатыр Қорғаны, Ән салғыш бархан,   тасқа салынған көне суреттер, бірегей жануарлар әлемі.

Бағытпен қозғалу графигі.

1-күн. Алматы қаласы – «Достық» қонақ үйіне дейін трансфер – қаламен шолу экскурсиясы. Қонақтарды әуежайдан күтіп алу және оларды қонақ үйлерге дейін шығарып салу. Топ қонақ үйде таңғы ас ішіп, демалады, содан кейін қала бойынша шолу экскурсиясына аттанады. Қазақ Ауылы (ұлттық қазақ асханасы) мейрамханасында түскі ас пен халық аспаптарының концерті. Алматы қаласына оралу.

2-күн. Алматы қаласы – «Алтын емел» Ұлттық паркіне жайлы автобуспен бару – 170 км. Қызылауыздағы қонақтар үйіне орналасу. Жергілікті тұрғындармен, түйе бағушылармен және жануарлармен танысу. Атпен, түйемен серуендеу. Демалыс, кешкі ас, түнеу.

3-күн. Түйемен жүруге жаттығу. Шолақ тауына шығу. Қараеспе және Іргезен шатқалдарындағы тасқа қашап салынған көне суреттерге танымдық экскурсия.

4-күн. Бесшатыр қорғанына — VII- VIII ғғ. тарихи ескерткішке  (бұл темір дәуіріне жатады) бару.

5-күн. Ұзынтал бұлағына өту. Бұл жерден маралдар мен еліктерді, осы жерге бой сіңдірілген құландарды көруге болады. Сондай-ақ туристер алуан түрлі құстарды да көре алады: бүркіт, қырғи, ұлар және т.б.

6-күн. Ұзынтал бұлағынан топ Қосбастау бұлағына бағытталады. ән салғыш барханға бару. Сондай-ақ Қысты Қалқан және Үлкен Қалқан тауларына шығу.

7-күн. Үлкен Қалқан тауы арасында. Топ Іле өзені бойымен бағыттарын жалғастырады.

8-күн. Жыландыбұлақ мекеніндегі Қосбастау бұлағынан туристер Сексеуіл арқалығына аттанады. Сексеуіл арқалығынан топ Ақтау тауларына бағытталады.

9-күн. Айдарлы ауылы, мұнда туристер ұлттық дәстүрлермен танысады.

10-күн. Жаркент қаласына жайлы автобуспен бару. Алматы қаласына қайта оралу.

   Шектеулер:

• физиологиялық (ыстық климатқа төзімсіздік)
• уақытша: «Алтын емел» Ұлттық паркі территориясын жылдың жылы кезеңінде – 15-сәуірден бастап қыркүйек-қазан айларына дейін аралау.

Өзімен алып жүруге болатын жеке заттар тізімі: күннен қорғайтын (тау) көзілдірік, ауыстыратын іш киімдер, жылы қалпақ, жағасы жоғары жемпір, спорттық костюм, жылы куртка, ауыстыратын аяқ киім, жылы шұлықтар.

«Алтын емел» Ұлттық паркі – Қазақстанның керемет жерлерінің бірі, дәстүрлі туристер мен экстремалдар баруға болады.

Парктің жалпы көлемі шамамен 460 мың гектарды құрайды, олардың шамамен 100 мың гектарын су алып жатыр (Қапшағай су қоймасы мен Іле өзенінің бөлігі). Ол Жоңғар Алатауы жотасының таулы бөліктерінде орналасқан. «Алтын емел» Ұлттық паркінің ландшафты алуан түрлі: құмды, аласа таулар шөлі, сазды.

«Алтын емел» Ұлттық паркі жабайы аңдардың көптігімен танымал, ол тек белгілі африкалық ұлттық парктермен ғана салыстыруға келеді. Ұлттық парктің территориясында 190 археологиялық ескерткіштер табылған, олардың ішінде тас ғасырының артефактілері, молалар, қола дәуірінің тұрақтары, сақ дәуіріндегі жерлеулер, үңгірлер мен тасқа салынған суреттер.

Паркпен қауіптілігі бойынша алуан түрлі бірнеше экскурсиялық бағыттар өтеді: жаяу жүру, атпен жүру, түйемен жүру, су және автокөліктік.

«Алтын емел» Ұлттық паркі жақын болашақта Қазақстандағы отандық және шетелдік экстремалды және экологиялық туризмнің дамуы бойынша ірі рекреациондық мекемеге айналу мүмкіндіктерін иеленеді.

Қызмет көрсетуші персоналдар:

1. Гид-нұсқаушы
2. Гидтің көмекшісі
3. Аудармашы
4. Аспазшы
5. Жұмысшы – 2 адам
6. Түйе айдаушылар – 2 адам
7. Жүргізушілер – 2 адам

 Барлығы: 10 адам.

 8 адамнан құралған топқа экономикалық есептеулер

1. Негізгі мәліметтер:

клиенттер саны – 8 адам

қызмет көрсетуші персоналдар саны – 10 адам

турдың ұзақтығы – 11 күн

саяхаттың белсенді бөлігінің ұзақтығы – 8күн

түйелер саны – 12

2. Басты қызметтер:

— таранспорттық: трансфер – 70 у.е.х 2 рет =140 $

— Алматы қаласынан «Алтын емел» Ұлттық паркі, Жаркент қаласына және Алматы қаласына қайтудың жолақысы – 250 $

— «Достық» қонақ үйіне жату – күніне 45$ * 8 адам * 2 күн = 720 $

— Брондау – 160 $

— Экскурсия – 50 $

— Туристерді тамақтандыру – 8 адам * 9 күн * 10 $ = 720 $

— Қызмет көрсетуші персоналдарды тамақтандыру – 10 адам * 9 күн * 5$ = 450 $

— Газ баллондарын сатып алу – 30 $

— Дәрі-дәрмек – 30 $

— Түйелерді жалға алу – күніне 30 $ * 8 күн * 12 түйе = 2880 $

жүк машинасын жалға алу – 70 $ * 9 күн = 630 $

автобусты жалға алу – 4 күн * 50 $ = 200 $

— Жабдықтауды жалға алу 3 $ * адам * күн = 3*8*8 = 192 $

— Қызмет көрсетушілердің жалақылары:

Гид-нұсқаушы – 13 күн * 25 $ = 325 $

Гидтің көмекшісі – 10 күн * 10 $ =  100 $

8. Аудармашы – 11 күн * 20 $ = 220 $
9. Аспазшы – 8 күн * 15 $ = 120 $
10. Жұмысшыларға – 7 күн * 10 $ * 2 адам = 120 $

Барлығы: 7337 $

Бір адамға: 7337 $ / 8 адам / 11 күн = 84 $

Бұл экстрим-тур шетелдік туристер мен қатар отандық туристерге де ұсынылады. Ұсынылып отырған тур өзіне экстрим мен экзотиканың элементтерін біріктіріп қана қоймай, сонымен қатар қазақ халқының дәстүрлерін дәріптейді.

 

3.3 Дамудың тенденциялары мен перспективалары

 

Қазіргі таңда басты проблема туризм дамуын мемлекеттің әлсіз қолдауы болып тұр, ал туризм халық шаруашылығының басты саласы ретінде табыс түсіреді және халықаралық аренада Қазақстанның имиджін көтеруге мүмкіндіктер береді.

Қазақстан туристер үшін тартымды болуы үшін кезек күттірмейтін үлкен шаруаларды дер кезінде орындау қажет. Ең алдымен, халықаралық және ішкі туризмнің тиімді саясатын жүзеге асыру қажет. Әр түрлі халық шаруашылық салаларының мамандарын шақырып, ғылыми негізде  әр түрлі территориялардың туристік-рекреациондық мүмкіндіктеріне мұқият талдаулар жүргізу қажет. Туризмнің түрлері бойынша жеке аумақтармен қатар бүкіл Қазақстан бойынша барлық құндылықтардың кадастрін құру қажет. Сондай-ақ ұқсас туристік құндылықтарды иеленуші және клиенттердің сол категориясы үшін күресуші туристік орталықтардың нарықтық конъюнктурасын зерттеу қажет. Баға қою және сервис шеңберінде дұрыс саясатты анықтау. Визалық талаптарды жеңілдету жолымен туристерді тарту шараларын тез арада қолдану қажет. Визаны беру мен оны қарастыру мерзімін максималды қысқартып, жеңілдету қажет және олардың бағасын талдап, олардың максималды арзандату шараларын жүргізу қажет. Сонымен қатар максималды дәрежеде құжаттамаға қойылатын басқа да талаптарды жеңілдету қажет және республиканың ерекше қорғалатын зоналарынан басқа барлық аудандарға кедергісіз кіруді қамтамасыз ету қажет. Шет тілдеріне аударылған қолдануы ыңғайлы карталарды, жол көрсетушілерді және ақпараттық буклеттерді кең түрде тарату керек және оларды дайындау қажет.

Қазақстанда бүгінгі күнге дейін барлық қажетті атрибуттары бар туризм жүйесі әлі де дамымай отыр – жарнамалар, сауда шарттары, транспорт, орналастыру, тамақтандыру байланыспен қамтамасыз ету және т.б.  Бұған басты себеп – елдің экономикалық және әлеуметтік даму деңгейінің төмендігі болып табылады. Бұрынғы өзінің экономикасы мен мәдениетінің дамуы жөнінен үшінші орында тұрған КСРО республикасы, қазіргі саяси тәуелсіз Қазақстан ұлттық табысы төмен дамушы елдер қатарында қалып қойды. Сондықтан қазіргі уақытта оны туризмді экспорттаушы елдер қатарына жатқызуға болады, яғни шетелдік туристерді қабылдау өз азаматтарын шетелге жіберуден тиімді санайтын елдер.

Келесі маңызды себеп туризм экономиканың «өндіруші» саласына жатуына қарамастан, ол мемлекеттік даму бағдарламасында толық бір бүтін ретінде қарастырылмай   және салааралық балансқа қосылмай отыр.

Елдегі туризмнің дамымауының тағы бір себебі туризм дамуын ғылыми қамтамасыз етудің жоқтығы болып табылады. Республикада дамуды ұзақ мерзімді жоспарлаудың және кешенді ғылыми жобалаудың мәселелерімен және туризмді территориялдық ұйымдастырумен айналысатын ғылыми құрылымдар жоқ [46, 47, 49, 50].

Қазақстан табиғи шарттардың бірегей жүйелеріне ие. 90-шы жж. Кеңес Одағының ыдырауынан кейін және Жоңғар Алатауы, Балхаш маңы шөлі және тағы басқа экзотикалық жерлер сияқты бұрындары рұқсат етілмеген көптеген жерлердің ашылуынан кейін экстремалды, ғылыми, қызықты оқиғалы туризммен шұғылданудың мүмкіндіктері пайда болды. Тарихи, экономикалық, ұлттық ерекшеліктері мен шарттарына орай Оңтүстік Қазақстан Орталық Азияның ең ескі тарихи орындарының бірі болып саналады. Нақ осы жерден Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы өткен. Сондықтан Тараз, Отырар, Бішкек, Шымкент сияқты қалалар бой көтерген. Қазіргі уақытта көптеген көне елді мекендер мен қалалар ғылыми туризмнің зерттеу объектісі болып табылады. «Ұлттық» туристерден басқа бұл жерлер экстремалдарды да қызықтырады.  

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Қазақстан – ғажап және қайталанбас тарихы бар көне өркениеттің  жері, бұл өркениеттер көшпенділер мен отырықшылар  әлемдерінің тоғысуында жүздеген жылдарда пайда болып, құлдырап жатты. Күлден қайтадан қуатты империялар мен мемлекеттер бой көтерді.  Мәдениеттер мен діндер жетіліп, өзгерістерге ұшырап отырды, Батыс пен Шығысты байланыстырған маңызды сауда жолдары өтті.

Қазақстан Республикасы қызықты оқиғалы және экстремалды туризм потенциалын қолдану үшін жақсы позицияларға ие. Қызықты оқиғалы және экстремалды туризмдердің басты тартымды элементтері Тянь-Шань, Алтай, Жоңғария таулары және Балхаш маңы шөлі мен Бетпақдала шөліндегі табиғи мүмкіндіктер диапазонының өте кеңдігі болып табылады. Табиғатты ұнатушылар үшін Тянь-Шань таулары мен Жоңғар Алатауы жотасы әлемдік кластың құндылықтары болып табылады. Бұл аумақ альпинизм, қауіптілігі әр түрлі категориядағы жаяу жорықтар, ат және түйемен серуендеулер, тау өзендерімен жүзу, құстар мен жануарларды бақылау, аң аулау және балық аулау сияқты туризм түрлері үшін бірегей мүмкіндіктер береді.

Қазақстанның таулары мен шөлдері бойынша ат және түйемен жүру сияқты экстремалды туризм түрлерінің үлкен перспективалары бар. Мұндай ландшафт Европа территориясында мүлдем жоқ және Америка территориясында жоқ десекте болады. Сондай-ақ рафтингтің (Шығыс Қазақстанның таулы өзендері, Іле, Шарын өзендері және т.б.), экстримнің жаңа түрлері —  cноубордтың, heli-ski-ң және т.б. балашақтары өте зор. 

Жоғарыда атлғандардан басқа Қасақстанда шөлдер мен далаларда орналасқан археологиялық және тарихи объектілер көптеп кездеседі, олар туристерді тартуға қосымша болады.

Бүгінгі таңда туристер саны қарқынды түрде өсуде. Сонымен қатар табиғатты жекпе-жекке шақырушы адреналиндерді сүйушілер қатары да күннен-күнге көбейіп келе жатыр. Туризмнің экстремалды түрлеріне адам өмірі үшін үлкен тәуекелдікпен байланысты белсенді демалыс түрлері жатады.  Туризмнің экстремалды түрлерінің кейбірулері спортқа жатады.

Тәжірибелер көрсеткендей, экстрим сөзі туристердің көпшілігін, әсіресе, тыныштық пен жайлылықты ұнататындарды қоқытады. Мұны болдырмас үшін кейбір туристік фирмалар экстремалды сөзін – демалыстың белсенді түрі деген сөзбен алмастырды.

Экстремалды туризм перспективалы болып табылады, ол туристік қызметтер спектрін «байқап көруге» мүмкіндіктер береді деп жұмысымды аяқтағым келеді.

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1 Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория,  методы, практика.  — Алматы,  2000- 336с.

2 Биржаков Б.М.  Введение в туризм. – Спб., Торговый  Дом  “Герда“, 2000-192с

3 Богданов Е.И. Экономика туризма: теория и практика. Учебное пособие. – СПб., Омега, 1998-200с.

4 Ананьев М.А. Экономика и география международного туризма.- М.: МГУ, 1975-297с.

5 Биржаков М.Б. Тематика туризма в сети Интернет. – СПб.:ОЛБИС, 1998-396с.

6 www.windsurf.ru

7 www.windsurf.boom.ru

8 www.wind.ru

9 Шлыков А., Каменев А. На пределе. Большая волна.// Pent house  ноябрь 11’ 2002- с.30-34

10 Маленков А. В Африку гулять.// Men’s Health декабрь 12’2001- с. 46-52

11 Каменев А., Пирумов А. Зимуем X-стремно.// Men’s Health декабрь 12’2002 –с.184-224

13 Николаев Р.  С места в каньон .// Men’s Health сентябрь 9’2002 –          с. 106-112

14 Аванесян И. Майские каникулы.// Playboy  май 5’2002 – с.76-79

15 www.xtremesport.ru

16 www.radiomajak.ru

17 www.travel.hotline.kz

18 www.xrest.ru

19 www.vvv.ru

20 www.risk.ru

21 www.refer.ru

22 www.vertical.com.ru

23 Семенов А.И. Что делать, Или французский кайтконтест.// Вертикальный мир №29’2002 – с.22-25

24 Смирнов В.Э. Никита. Открытая книга.// Вертикальный мир №30’2002 – с.28-33

25 Lonely Planet. Morocco, Lonely Publication Pty. Ltd, 5 edition.- Australia,2001.

26 www.whitewater.ru

27 А. Демина Экстремальная Москва. Лето 2002.//Вертикальный мир №29’2002 – с. 12-18

28 Тимошенко Е.Д  Большие  стены.// Вертикальный мир №30’2002 – с.64-67

29 Ожиганов М. Байки. Двухколесный Крым.// Вертикальный мир №30’2002 – с.67-70

30 Полетаева Н. На досках.// Вертикальный мир №30’2002 – с. 40-43

31 Казаринов И. В ласточкином гнезде.// Вертикальный мир №30’2002 – с.44-51

32 www.diving.ru

33 Андреева М. Под кайфом от дайва. // Туризм: практика, проблемы, перспективы, 03’2000- с.44-48

34 Волович В.Г.  С природой один на один. М.: Воениздат, 1989.-352с.

35 Синельников С.М.  Страхование в сфере туризма. – Спб.: АКТИС, 1993-  154с.

36  Волович В.Г. Академия выживания. – М.: Техноплюс, 1996-366 с.

37 Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности.- М.:Нолидж, 1996.- 345с.

38 Стесин Л.Б., Мальцев С.Н. Голубые дороги. – Алматы: Казахстан, 1983.-112с.

39 Чечет Б. Китой — волчий поток.// Вертикальный мир №30’2002 – с.59-63

40 Григорьев В., Митрофанов В. Водные маршруты СССР. Азиатская часть.- М.: Физкультура и спорт, 1976.- 408с.

41 Ропотаев П.С. К вершинам. Хроника советского альпинизма. – М., Физическая культура и спорт, 1977. -272с.

42 Алматы — центр туризма Казахстана. Путеводитель по Казахстану.- Алматы. Изд. «Баур», 2003. – 96с.

43 www.trial-sport.ru

44 www.tourist.kz

45 Федотов Ю.Н., Востоков И.Е. Спортивно-оздоровительный туризм: Учебник/ Под общей редакцией Ю.Н.Федотова. – М.: Советский спорт, 2002.- 364с.

46 Актуальные вопросы теории и практики туризма: сборник материалов Республиканской научно-теоретической конференции. / Под ред. С.Р. Ердавлетова. – Алматы: Казак университетi, 1999.-188с.

47 Ердавлетов С.Р., Мусин К.Н. Проблемы создания в Казахстане современной индустрии туризма.// Сборник материалов научно-теоретической конференции. Казак Университетi, 1999.- с. 76-79

48 Есафьев В.П. Проблемы развития иностранного туризма в Казахстане.// Сборник материалов научно-теоретической конференции. Казак Университетi, 1999.- с. 89-92

49  Концепция развития туризма в  Республике Казахстан. – Астана: Агентство по туризму и спорту, 2000.

50 Материалы республиканского семинара-совещания по вопросам развития туризма. – Астана: Агентство по туризму и спорту, 2001 – 36 с.

51 По материалам экспедиций « Человек и пустыня» под руководством Э.Л.Баля

52  www.extremeclub.kz

53  www.turinfo.kz

54  http://silkroad-adventure.hypertmart.net