Дипломдық жұмыс: Кіші мектеп жасыңдағы үлгермейтің балалардың ойлау ерекшеліктері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ — ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

 

Кіші мектеп жасыңдағы үлгермейтің балалардың ойлау ерекшеліктері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы — 2010

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ

 

1 ҚАЗІРГІ ЗЕРТТЕУЛЕРДЕГІ ҮЛГЕРМЕУШІЛІК МӘСЕЛЕСІНІҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.

1.1 Қазіргі зерттеу мәселелеріндегі психологиялық-педагогикалық аспектілер.

1.2 Оқуы төмен балалардың мотивациялық сферасының ерекшеліктері.

1.3  Кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі төмен оқушылардың ойлау ерекшеліктері

 

2 КІШІ МЕКТЕП ЖАСЫҢДАҒЫ  ҮЛГЕРІМІ ТӨМЕН ОҚУШЫНЫҢ ОЙЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ТҮЗЕТУ ЖҰМЫСТАРЫ.

2.1  Кіші мектеп жасыңдағы  үлгерімі төмен оқушының ойлау ерекшеліктерінің  диагностикасы.

2.2 Кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі төмен оқушының ойлауын түзету

дамыту жұмыстары.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

          Қазіргі таңдағы өркениетті ел және демографиялық қоғамды қалыптастыру-ға бағытталған құрылымдар жоғары эрудиялы, адамгершілікті, шығармашылықты жұмыс істейтін мамандарды қажет етеді. Олардың іс-әрекеттерінің кез-келген аймағында қазіргі заман талабына сай шешімдер қабылдай алады.

          Гуманисттік психология өз зерттеу нысаны етіп жеке тұлғаны қояды, оның шығармашылықты күші адамдардың шындықты көре білу қабілетін, қоршаған орта әлеміндегі құрылымдардағы белсенділікті дамытуға бағытталған.

          Сондықтан да мектептегі үлгермеушілік қазіргі кездегі білім беру жүйесінде зор маңызға ие.

          Мектептік тәжірбиелер бойынша, қандай да бір органикалық кемшілігі жоқ әрбір оқушы, мектеп бағдарламасы көлеміндегі білімді меңгеркге құлықты, алайда барлық жағдайда қажетті деңгейге қол жеткізе бермейді немесе кейбір оқушылар оқу материалын қиын меңгереді.

          Мектептегі үлгермеушілік өте күрделі, оны зерттеу көптеген тәсілдер қажет етеді, бірақ олар мәселені қарастырудағы 2 негізгі аспектілердің төңірегінде қарастырылады:

1. мұғалім қалай оқытады.
2. оқушы қалай оқиды және оның дамуы қалай жүзеге асады.

Психология ғылымының түрлі бағытындағы мамандар осы мәселені жан-жақты қарастырған. Дидактикалы жақтаушылар зерттеу обьекті ретінде педагогикалық шарттарды, үлгермеушілікті жеңуге көмектесетін оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктерін ашып қарастырды. Психологтар үлгермеуші оқушылардың оқу процесі барысында көрінетін тұлғалық ерекшеліктеріне баса назар аударды.

          Кіші мектеп жасындағы оқушылардың психологиялық мазмұнын анықтап, олардың пайда болу кезеңі мен себептерін айқындау жұмыстарымен ертеректе ғалымдар да айналысқан. П.П.Блонский, С.Л.Рубинштейн, Л.С.Славина, Н.А.Менчинская, мектептегі оқуға психологиялық даярлық мәселесіндегі негізгі ролі – Л.И.Божович, М.В.Матюхина, Е.С.Слепович, Н.А.Жулидова еңбектерінде қарастырылған. Осы тақырыптағы дерлік барлық зерттеулерде танымдық процес дамуындағы бұзылыстардың өзара тығыз қарым-қатынасы байқалады: Н.И.Мухарачковский, Т.В.Егорова.

           П.П.Блонский  үлгермеушілі оқушылар туралы айтқанда, мектепке дейінгі кезеңге үлкен мән береді, яғни үлгермеушіліктің шығу себебін оқу процесінен емес, оған даяр еместікте деп қарастырады. Н.А.Менчинская және Г.Г.Сабурова мектепке келген кездегі балалардың құбылыстары мен салыстырмалы интеллектуалды және тұлғалық дамуын төмен деңгейде болатынын атап көрсетеді. Осыған орай, оқу барысында қиындықтарға ұшырайтын балалар қандай да бір себептерге байланысты мектептегі оқу процесіне дайын болмаған деп айта аламыз.

          Тереңдетілген біріңғай зерттеулердің (клиникалық, нейрофизиологиялық, психологиялық-педагогикалық) көрсеткендей, үлгермеушілік мектептегі оқу процесіне дайынсыздық көптеген себептерге байланысты: астеникалық жағдаймен, педагогикалық төмендеушілікке, психологиялық дамудың кешеуілдеуіне т.с.с.

          Педагогикалық төмендеушілік — отбасындағы, мектептегі балалармен жүргізілетін оқу-тәрбиелік жұмыстардың жетіспеушілігімен шартталатын жағдай. Оның басты элементтері:

а) мінез-құлықтық, әлеуметтік-этникалық, жалпы білім беруде оларды қолдануда- ғы білімнің, тәсілдері мен құралдарының жетіспеушілігің

б) жалпы дамудағы кешеуілдеулер-физикалық, психикалық, тұлғалық.

в) әртүрлі іс-әрекетке, өзіңе, қоршаған ортаға деген қарым-қатынастан жалығу.

          Бағдарламаны материалды меңгеруде айтарлықтай қиындықтарға ұшырайтын балалар, өз жұмыстары үшін көбнесе мұғалім тарапынан нашар баға алады. Бағалау әрекетінің әсерінен балада аса бір маңызды әрі күрделі қасиет өзін-өзі бағалау қалыптасады. Б.Г.Ананьев оған — «Белгілі бір жақсы бағаға деген тұрақты қажеттілік», — деп анықтама берген.

          Кіші мектеп жасында өзін-өзі бағалауды психологияда зерттеуге көптеген ғалымдар үлес қосқан Л.И.Божович, П.Р.Чамат. Бұл жұмыстарында кіші мектеп оқушыларында оқу әрекетінің нәтижелерін бағалау қабілеті, мұғалімнің басшылығымен қалыптасатыны көрсетілген. Оқу іс-әрекетінің түрткісі ретінде бағалаудың маңыздылығы Л.И.Божович, Л.С.Славина еңбектерінде қарастырыған. Оқу іс-әрекетіне ынталандыратын көптеген түрткілердің ішіндегі ең маңыздысы мұғалімнің бағалауы болып табылады. Осыған байланысты түрлі оқушыларды бағалаудың психологиялық ерекшеліктерін білген жөн.

Тақырыптың өзектілігі, оның өңделмегендігі, сондай-ақ үлгермеушіліктің себептерін анықтаудың маңызы болып отыр. Сондықтан да зерттеу тақырыбын: «Кіші мектеп жасыңдағы  үлгермейтің балалардың ойлау ерекшеліктері» деп алынып отыр.

Зерттеу мақсаты —  теоретикалық негізделген және кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі  төмен оқүшыларының  ойлау ерекшеліктерің дамуы бойынша тәжіребиелік мақұлданған өңдеу болып табылады.

Зерттеу нысаны — кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі  төмен оқушының ойлау ерекшеліктері.

Зерттеу пәні — кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі  төмен оқушының ойлауының  даму процессі.

Зерттеу болжамы — арнайы ұйымдастырылған дамыту- түзету жұмысы үлгерімі төмен кіші мектеп жасыңдағы оқушыларды ойлау  дамытуға ықпал етеді.

 Зерттеу міндеттері:

1.Мәселе бойынша отандық және шетел зерттеулерін оқу.

 2.Бақылау және эксперименталді топтағы кіші мектеп жасыңдағы оқушыларының ойлауының даму динамикасын анықтау.

  3.Алынған эксперименталды құжаттарды салыстырмалы анализ негізінде дамыта — түзету бағдарламаларының тиімділігін бағалау.

 4.Теориялық-эмпирикалық анализ негізінде педагогикалық тәжіребиеде дамыта-түзету бағдарламаларының қолданудың деңгейін анықтау.

Қойылған мақсат пен міндеттердің шешіміне қол жеткізу үшін келесі зерттеу әдістері қолданылады: теоретикалық анализ, эксперимент, тестілеу, бақылау, интервью, әңгімелесу.

          Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі – Н.А. Менчинская кіші мектеп жасыңдағы  үлгерімі төмен  балалардың  ойлау ерекшеліктері жұмысы негізінде болды; мектеп жасыңдағы  үлгерімі төмен  балалардың  ойлау ерекшеліктерің дамыту мәселесі бойынша отандық, шетел психологтарының еңбектері, зерттеліп отырған мәселе бойынша зерттеулер, оқулықтар мен оқу құралдары.

Зерттеудің теориялық мәнділігі — үлгермеушілік себептерін нақтылаудан, үлгерімі төмен балардың  ойлау ерекшеліктерін анықтаудан тұрады.

Зерттеудің тірек орны: Алматы қаласы, №47 орта мектеп; 2 «А» және  2«Ә» сыныптар  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 ҚАЗІРГІ ЗЕРТТЕУЛЕРДЕГІ ҮЛГЕРМЕУШІЛІК МӘСЕЛЕСІНІҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.

 

1.1 Қазіргі зерттеу мәселелеріндегі психологиялық-педагогикалық аспектілер.

 

          Баланың ақыл-ой әрекетінің ерекшеліктері, оның оқуы, тұлғалық қасиеттерімен тығыз байланысты және ең басты оның оқуға деген қатынасына, баланың өзіндік жетістіктерімен, сәтсіздіктерін қалай бағалай алады және өзгелердің берген бағасын қалай қабылдайды (мұғалімдердің және сыныптағы жолдастарының).

 Бұл жердегі басты мазмұн – сабақтағы оқу жұмысының сапасын жоғарлату, маңызды дидактикалық принциптерді қолдану. Жалпы дидактикалық талаптардан басқа, сабақтың әдістемелік ұйымдастырылуы, әр оқушыға жеке –жеке жол таба білу мәселелері қарастырылады. Дәл осы мәселені қарастыруда дидактика психологиямен тығыз байланыста болады. Оқудағы тежелудің себебін анықтауда оқушының жекелік психологиялық ерекшеліктері қарастырылады. Психологиялық ерекшеліктер жүйесін қарастырған кезде «ұялшақ балалар кездеседі», «зейіннің жеткілікті дамымауы», «қабылдау үрдісі баяу жүретін балалар кезедеседі».

          Мектеп жасындағы негізгі іс-әрекет бұл оқу іс-әрекеті болып табылады, ол оқушының тұлғалық қалыптасуына ықпал етеді.Сонымен қатар маңызды болып саналатын жайт оқушының «оқу биографиясы», ол мұғалімдер тарапынан мадақтау мен жақсы бағалар ала ма, әлде жаман бағалар алып, мұғалімдермен сынып жолдастары тарапынан төмен бағалауларын жағымсыз қараым-қатынасқа ие болады ма.

          Балалардың оқу әрекетіндегі ерекшеліктері баланың оқуға деген қабілет деңгейімен тығыз байланысты.Сонымен қатар, оқыту деңгейлерінің сатылары бір-бірімен тығыз байланысты, ол оқушының жағымды, жағымсыз қасиеттерінің және тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына ықпал етеді. Егерде оқыту шарттары өзгерілсе, онда ол оқушыда жағымсыз қасиеттердің пайда болуына әсер етеді.Ол мұғалімнің уақытылы анықталуына байланысты оқушыға кері әсер ете алмайды.

          Оқушының оқу қабілетін арттыру үшін оның оқу деңгейін анықтау керек. Баладағы төмен үлгерімді анықтаған жөн, өйткені үлгерімі нашар немесе ақыл-есі кем болатын болса, оны арнайы мектепке жібереді. Баланың үлгерімінің нашар болуын анықтау үшін оның қай кешенен әсер ететін анықтаған жөн.

          Психология ғылымының түрлі салаларының мамандары мәселенің жан-жақтылығына мән берген. Дидактиктер негізгі зерттеу нысаны ретінде —  педагогикалық  шартты есептеген, оқыту-тәрбиелеу процесінің ерекшеліктері үлгермеушіліктің себебін анықтауға көмектеседі деп санаған. Психологтар өз зейіндерін оқушының тұлғалық ерекшеліктеріне бөлген, оқу кезінде көрініс табатын іс-әрекет нәтижесіне мән берген.

          Дидактикалық жұмыстарда үлгермеушіліктің себебін талдауға үлкен мән беріледі. Осыған байланысты мектептегі оқушыға арналған әдістемелер мен жанұядағы тәрбиелеу шарттары қарастырылады. Сонымен бірге Гальмонт пен Реверстің жұмыстарында мұғалімдердің жұмыс тәжірбиесіне жалпылау зейін бөлінеді, мұндай мұғалімдер көп жылдар бойы оқушының үлгермеуіне жоғары сапа беріп отырған. Бұл жердегі басты мазмұн – сабақтағы оқу жұмысының сапасын жоғарлату, маңызды дидактикалық принциптерді қолдану. Жалпы дидактикалық талаптардан басқа, сабақтың әдістемелік ұйымдастырылуы, әр оқушыға жеке –жеке жол таба білу мәселелері қарастырылады. Дәл осы мәселені қарастыруда дидактика психологиямен тығыз байланыста болады. Оқудағы тежелудің себебін анықтауда оқушының жекелік психологиялық ерекшеліктері қарастырылады. Психологиялық ерекшеліктер жүйесін қарастырған кезде «ұялшақ балалар кездеседі», «зейіннің жеткілікті дамымауы», «қабылдау үрдісі баяу жүретін балалар кезедеседі».

          Мұғалім тәжірбиесін жалпылауда  Гальмонт пен Реверс педагогтың бақылауынан алынған материалдарды ұсынады: «Сыныппен жұмыс істеу кезінде мен оқу материалын тез қабылдай аламайтын балаларды білуге тырысамын, баяу ойланатын және қадағалауды қажет ететіндерді білемін және тез қабылдап, шапшаң ойланатын абстрактылы мәліметтерді де қабылдауға қабілетті балалар да танып білуге тырысамын».

Бірақ та бұл материалдардан қарастырылатын үлгермеушілік проблемасын- ың түйінін табу мүмкін емес. Мәселені қарастыруда психологиялық зерттеулер көмектеседі. Мұндай зерттеулерге арналған дидактикалық негіздер Гальмонт жұмыстарында кездестіріледі. Бұл жұмыста оқушының үлгермеушілігінің себептері мен дифференциалдыталдауы ұсынылған.

           Гальмонт үлгермеушіліктің 3 арнайы топтамасын бөліп көрсетеді:

• Бірініші топтамадаға — автор «оқудағы терең және жалпы қалып қою» жағдайын жатқызады, ол кезде оқушы ұзақ уақыт бойы барлық пәндерге үлгермейді.
• Екінші топтамаға — негізгі пәндерге үлгермеушілік байқалады.
• Үшінші топтамаға эпизодтық көрініске ие үлгермеушілік жатады.

Дифференциалды үлгермеушліктің негізін қалаған Гельмонт түсініктемелер- інің бірі педагогикалық қана емес психологиялық сипатқа ие, ол жағымсыз құбылыстың алдын-алуының жеңіл деңгейі. Бұл көзқараста үлгермеушінің оқудағы терең жалпылау түрі қиын, күрделі болып табылады. Автор мектептегі үлгермеушілікке қарсы күрестің тиімді деңгейлерін қалыптастырды. Эпизодты үлгермеушілік — 75% жағдайда кездеседі, аралық тұрақтылық — 61%, бірінші категориялық үлгермеушілік — 28% жағдай, 71% мектепте кездесетін келеңсіз жағдайлар үлгермеушілікке себеп болады.

Гальмонттың пайымдауынша, екінші категориялық үлгермеушіліктің болуы дәріс берудің жеткіліксіз болуынан пайда болады.

Бұл себеп эпизодты үлгермеушілікке негіз болады.

Оқушының өзіндегі себептің бірінші топтамадағы үлгермеушілік шарттарын талдауда анық көрінеді. Гальмонт тұрмыстық шарттағы жағымсыз себептердің 3 түрін көрсетті:

1. нашар дайындық және білімдегі маңызды кемшіліктер;
2. оқушылардың негативтілігі (білімге деген жағымсыз көзқарас);
3. ұйымдастырылған еңбекке деген дағдының болмауы, жалпы дамудың жеткіліксіз деңгейі.

Жоғарыда көрсетілген материалдарды талдау көрсеткендей мектепте

үлгермеушілікті жоюға арналған жұмыстардың жеткіліксіз болуы, оқушының 

жеке психологиялық ерекшеліктеріне мән бермеуіне байланысты пайда болатын қиыншылықтар.

Түрлі оқушылардың жас ерекшеліктеріне  және жекелік мәселелерін қарастыруда үлгермейтін оқушылардың маңызды психологиялық ерекшеліктері байқалған.                                                                                                                                                       

          Н.Н.Волокитина кіші мектеп жасындағы оқушыларды зерттегенде олардағы айырмашылық, оларды моральды шарттарды қабылдауына және оқуға деген көзқкарастарына байланысты болады деген қортындыға келген.

          Н.Н.Волокитина үлгермейтін оқушының ерекшеліктерін талдауда олардың есте сақтау қабілетіне айрықша мән берген. Оқушылар тапсырмаларды орындауда берілген нұсқауды зейінсіз оқып шығады, сол себепті оны орындауда жеңіл жол іздейді, қателіктер жасайды.

          Самохвалова 1-ші сынып оқушыларының жекелік айырмашылықтарын анықтауды өзіне мақсат еткен. Ол баладағы 3 негізгі ерекшеліктерді бөліп көрсеткен:

1. білімге деген қатынасы;
2. оқу жұмысын ұйымдастыру;
3. білім мен нышанды меңгеру.

     Автордың пайымдауынша, бұл ерекшеліктер әр оқушыда әр қалай көрініс табуы мүмкін. Оқушылардың білімге деген қатынасы бола тұрып, ал материалды игеру, меңгеру қабілеті нашар болып келуі мүмкін. Үлгерімі нашар балалар әрқашанда нашар баға алып отырады, зерттеулер көрсеткендей нашар баға оның оқу әрекетіне нашар әсер етеді.

   Американ психологы Герлок жүргізген зерттеу: 106 адамнан тұрады олар біріктіруге арналаған Куртис тестін орындаған. Жұмыс барысында шыққан нәтиже: біреулер қарсы болған, екіншілер мақұлдаға, үшіншілер бағаланбаған.

Тапсырмаларды ең жақсы орындаған екінші, яғни мақұлдаушылар болып табылады.

   Оқушылардағы білімнің маңыздылығы Кембридждегі Бартлет зерханаларын- да да қарастырылған.

   Білімді психологиялық тұрғыдан қарастыру Джеймс ұсынған. Ол оқушыларға алған бағаны айтпау, олардағы қанағатсыздық сезімін тудырып, беймәлімділікке әкеліп соқтырады деген ой тұжырым жасаған.

     Кіші мектеп жасындағы балалардың өзіндік бағалауын зерттеуге отандық психологияда Л.И.Божович пен П.Р.Чаматтың басшылығымен көптеген зерттеулер бар. Бұл жұмыстарында кіші мектеп оқушылардың қабілеті олардың оқу әректіндегі қылықтары мен оқыту тәрбиелеу процесі нәтижесінде қалыптасатындығы көрсетілген.

     Білімді, білгерлік пен нышанды меңгере отырып оқушылар олардың мұғалім талапына сәйкес келетінін игереді. Алғашында тек өздерінің оқу әрекетінің нәтижесін бағалаудан кейін балалар бағалауға өзіндік моральдық қасиеттерді қосады. Бастауыш сыныптардағы оқушылардың өзіндік бағалаулары толығымен өзгелердің көзқарасымен байланысты болады.

     Орта сыныптарға барғанда Б.Г.Ананьевтің зерттеуінше, оқушылар өзін емес мұғалімді көбірек бағалайды. Оқу әрекетінің сәтті болуы үшін баланың педагогикалық және психологиялық ерекшеліктеріне аса мән берген жөн.

Мектептік тәжірибиелер бойынша, қандай да бір органикалық кемшілігі жоқ әрбір оқушы, мектеп бағдарламасы көлеміндегі білімді меңгеркге құлықты, алайда барлық жағдайда қажетті деңгейге қол жеткізе бермейді немесе кейбір оқушылар оқу материалын қиын меңгереді.

Дидактикалық жұмыстарда үлгермеушіліктің себебін талдауға үлкен мән беріледі. Осыған байланысты мектептегі оқушыға арналған әдістемелер мен жанұядағы тәрбиелеу шарттары қарастырылады. Сонымен бірге Гальмонт пен Реверстің жұмыстарында мұғалімдердің жұмыс тәжірбиесіне жалпылау зейін бөлінеді, мұндай мұғалімдер көп жылдар бойы оқушының үлгермеуіне жоғары сапа беріп отырған. Бұл жердегі басты мазмұн – сабақтағы оқу жұмысының сапасын жоғарлату, маңызды дидактикалық принциптерді қолдану. Жалпы дидактикалық талаптардан басқа, сабақтың әдістемелік ұйымдастырылуы, әр оқушыға жеке –жеке жол таба білу мәселелері қарастырылады. Дәл осы мәселені қарастыруда дидактика психологиямен тығыз байланыста болады. Оқудағы тежелудің себебін анықтауда оқушының жекелік психологиялық ерекшеліктері қарастырылады. Психологиялық ерекшеліктер жүйесін қарастырған кезде «ұялшақ балалар кездеседі», «зейіннің жеткілікті дамымауы», «қабылдау үрдісі баяу жүретін балалар кезедеседі».

          Мектептегі үлгермеушілік өте күрделі, оны зерттеу көптеген тәсілдер қажет етеді, бірақ олар мәселені қарастырудағы 2 негізгі аспектілердің төңірегінде қарастырылады:

1.мұғалім қалай оқытады.

2.оқушы қалай оқиды және оның дамуы қалай жүзеге асады.

Психология ғылымының түрлі бағытындағы мамандар осы мәселені жан-

жақты қарастырған. Дидактикалы жақтаушылар зерттеу обьекті ретінде педагогикалық шарттарды, үлгермеушілікті жеңуге көмектесетін оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктерін ашып қарастырды. Психологтар үлгермеуші оқушылардың оқу процесі барысында көрінетін тұлғалық ерекшеліктеріне баса назар аударды.

          Кіші мектеп жасындағы оқушылардың психологиялық мазмұнын анықтап, олардың пайда болу кезеңі мен себептерін айқындау жұмыстарымен ертеректе ғалымдар да айналысқан. Блонский П.П., Рубинштейн С.Л., Славина Л.С., Менчинская Н.А., мектептегі оқуға психологиялық даярлық мәселесіндегі негізгі ролі – Л.И.Божович, М.В.Матюхина, Е.С.Слепович., Н.А.Жулидова еңбектерінде қарастырылған. Осы тақырыптағы дерлік барлық зерттеулерде танымдық процес дамуындағы бұзылыстардың өзара тығыз қарым-қатынасы байқалады: Н.И.Мухарачковский, Т.В.Егорова.

           П.П.Блонский  үлгермеушілі оқушылар туралы айтқанда, мектепке дейінгі кезеңге үлкен мән береді, яғни үлгермеушіліктің шығу себебін оқу процесінен емес, оған даяр еместікте деп қарастырады. Н.А.Менчинская және Г.Г.Сабурова мектепке келген кездегі балалардың құбылыстары мен салыстырмалы интеллектуалды және тұлғалық дамуын төмен деңгейде болатынын атап көрсетеді. Осыған орай, оқу барысында қиындықтарға ұшырайтын балалар қандай да бір себептерге байланысты мектептегі оқу процесіне дайын болмаған деп айта аламыз.

          Тереңдетілген біріңғай зерттеулердің (клиникалық, нейрофизиологиялық, психологиялық-педагогикалық) көрсеткендей, үлгермеушілік мектептегі оқу процесіне дайынсыздық көптеген себептерге байланысты: астеникалық жағдаймен, педагогикалық төмендеушілікке, психологиялық дамудың кешеуілдеуіне т.с.с.

          Педагогикалық төмендеушілік — отбасындағы, мектептегі балалармен жүргізілетін оқу-тәрбиелік жұмыстардың жетіспеушілігімен шартталатын жағдай. Оның басты элементтері:

а) мінез-құлықтық, әлеуметтік-этникалық, жалпы білім беруде оларды қолдануда- ғы білімнің, тәсілдері мен құралдарының жетіспеушілігі.

б) жалпы дамудағы кешеуілдеулер-физикалық, психикалық, тұлғалық.

в) әртүрлі іс-әрекетке, өзіңе, қоршаған ортаға деген қарым-қатынастан жалығу.

          Бағдарламаны материалды меңгеруде айтарлықтай қиындықтарға ұшырайтын балалар , өз жұмыстары үшін көбнесе мұғалім тарапынан нашар баға алады. Бағалау әрекетінің әсерінен балада аса бір маңызды әрі күрделі қасиет өзін-өзі бағалау қалыптасады. Б.Г.Ананьев оған — «Белгілі бір жақсы бағаға деген тұрақты қажеттілік», — деп анықтама берген.

     Кіші мектеп жасында өзін-өзі бағалауды психологияда зерттеуге көптеген ғалымдар үлес қосқан Л.И.Божович, П.Р.Чамат. Бұл жұмыстарында кіші мектеп оқушыларында оқу әрекетінің нәтижелерін бағалау қабілеті, мұғалімнің басшылығымен қалыптасатыны көрсетілген. Оқу іс-әрекетінің түрткісі ретінде бағалаудың маңыздылығы Л.И.Божович, Л.С.Славина еңбектерінде қарастырыған. Оқу іс-әрекетіне ынталандыратын көптеген түрткілердің ішіндегі ең маңыздысы мұғалімнің бағалауы болады.

 

1.2 Оқуы төмен балалардың мотивациялық сферасының ерекшеліктері.

 

          Оқушының үлгеріміне әсер ететін тұлғалық маңызды қасиет болып білімді игере алуы табылады.  Бірінші қиыншылық әрі талап бұл оқушының белсенділігі. Танымдық белсенділіктің тонусы төмен болса, бала жаңа мәліметтен білімді игеруге қиналады, ол оқушының мотивациялық сферасымен тығыз байланысты.

          Мектепке жаңа келген бала алғашқы кезде міндетті түрде қиындықтарға тап болады, бірақта ол оқуға деген қызығушылық танытады, мұғалімдердің талап-тілектерімен тапсырмаларын орындайды, өйткені бастауыш сыныпта оқушының беделдікке (авторитет) ұмтылысы жоғары болады. Бастапқыда ол жақсы оқитынына сенімді және үмітті болады және оқушыға тән барлық талаптарды орындайды. Бірақта қиыншылықтарға тап болғанда, оқушыр нашар баға алып қойғанда оның барлық үміті мен сенімділігі жоғалады, оқуға деген қызығушылығы төмендейді.

          Бұл мотивациялық сфераның өзгерістері білімді ары қарай игеру мен тануға кері әсер етеді. Баланың тұлғалық қалыптасуына нұқсан келтіреді.Бірақ барлық кезде де мұндай кері әсер пайда болмауы мүмкін керсінше өте жақсы қасиеттер туындап кетуі де кездеседі.

          Зерттеулер көрсеткендей бастауыш сыныпта өте жақсы үлгерім көрсеткен балалар, орта буынға келгенде үлгерімі төмендеп кетуі де мүмкін. Олар мектепке келгенде өте жақсы дайындықпен келгендіктен өте жақсы бағалар оларға қиындықсыз берілгендіктен есейе оларда өзіндік бағалау жоғары болады да оқу дәрежесі төмендеп кетеді. Оқушылардың үлгермеушілік себептерін анықтау үшін ең басты оның оқу деңгейін анықтау керек, екіншіден моральды бағыттылығын ұстана ма, ол оқушы позициясын ұстана ма, әлде жоғалтып алған ба, үшіншіден екі қасиеттің бірігуі.

          Балаға деген жас ерекшелік талаптар оның жасы мен мотивациялық сферасына байланысты болып келеді. Оқуға деген дифференциалды бағыт ұстайтын мұғалімдер тапсырмаларға үлкен мән береді. Психологиялық зерттеулерде білімді игеру процесі кезіндегі оқушы ерекшеліктері ескерілмей, көмек беру көзге түседі. Тапсырмаға байланысты көмек беруде мұғалімдер баланың жүйелі түрде ойлауын дамытумен қатар, тапсырманы шешудегі баланың мотивациясына әсер етеді.

          Зерттеулер көрсеткендей білімді игеру оқушыны тек ойлау процесіне сәтті баулумен ғана емес, нақты әрекетке баулумен ерекшеленеді. Ойлау әрекетімен оқуға қолалы шартты жағдайлар жасау бұл үлгермеушіліктің алдын-ала шаралары болып табылады.

          Оқудан қалып қойған оқушының өзіндік бағалауы негізгі шарттардан тұрады, олардың кейінгі екеуі ерекше болып табылады:

1. Оқу процесі кезіндегі пайда болатын талаптарға оқушының обьективті мүмкіндіктері;
2. Оқу әрекетінің мұғалімдерін нәтижеленіп нақтылануы.

Липкина жүргізген зерттеудің нәтижесі көрсеткендей үлгермейтін көп

балалар 1-2 сыныптарда өз оқу әрекетін асыра бағалауында, 4 сыныпта анағұрлым адекваттылық пен өзіндік бағалауы төмендейді. Зерттеулер дәлелдегендей әр оқушы мектепке келерде елдің алды болуды мақсат етеді, ал ол мақсат негізінен сәттілікке жете білу мотивациясына байланысты болады. Бірақ мектепте кездесеті қиыншылықтарға төтеп бере алмауына байланысты үлгермейтін оқушылар қатарына қосылады.

          Егерде бала әрқашанда сәтсіздіктерге ұшырап немесе нашар бағалар алса, онда оның жетістікке жету мотивациясы да әлсірейді. Әсер ететін қысымдылықтан баланың мақсаттылығы құрып, немқұрайлық сезімі пайда болады. Зерттеулер көрсеткендей бастауыш сыныпта өте жақсы үлгерім көрсеткен балалар, орта буынға келгенде үлгерімі төмендеп кетуі де мүмкін. Олар мектепке келгенде өте жақсы дайындықпен келгендіктен өте жақсы бағалар оларға қиындықсыз берілгендіктен есейе оларда өзіндік бағалау жоғары болады да оқу дәрежесі төмендеп кетеді. Оқушылардың үлгермеушілік себептерін анықтау үшін ең басты оның оқу деңгейін анықтау керек, екіншіден моральды бағыттылығын ұстана ма, ол оқушы позициясын ұстана ма, әлде жоғалтып алған ба, үшіншіден екі қасиеттің бірігуі.

          Балаға деген жас ерекшелік талаптар оның жасы мен мотивациялық сферасына байланысты болып келеді. Оқуға деген дифференциалды бағыт ұстайтын мұғалімдер тапсырмаларға үлкен мән береді. Психологиялық зерттеулерде білімді игеру процесі кезіндегі оқушы ерекшеліктері ескерілмей, көмек беру көзге түседі. Тапсырмаға байланысты көмек беруде мұғалімдер баланың жүйелі түрде ойлауын дамытумен қатар, тапсырманы шешудегі баланың мотивациясына әсер етеді.

 

          Л.И.Божович зерттеулері көрсеткендей баланың сәтті үлгерімді оқуы мотивациялар жүйесі тәуелді болады, бірақ әр мотив әсері әр балаға түрліше әсер етеді. Біреулерге ол жақсы оқушы, озат болуға итермелесе, екіншілер әшейін қарапайым көпшілік санын құрайтындар байқалады.

          Біріншіден, баланың өмір жағдайын өзгерту, оны қоршаған адамдармен қатынасы арқылы дамуы. Балалар әр жас кезеңінде өмірдегі түрлі орындарды иеленеді, бұл түрлі талаптарды анықтауын талап етеді осыған байланысты бала қойылған талаптарға олар эмоционалды сәтті жауапты көрсетеді. Әр жас кезеңінде түрлі қажеттіліктер пайда болады. Оқушылардың оқу әрекетінде мотивті дамуын зерттеу кезінде, мотивтің өзгеруінен бұрын алдымен оқушының жаңа әлеуметтік бағыттарға қажеттілігін, сонымен бірге баланың топпен, құрбыларымен және қоғамның болашақ өкілі ретінде қарастырылатыны байқалады. Бала қажеттілігінің дамуы осыған байланысты негізделеді. Ересек адамның қажеттілігі оның өмірде алатын орны, тәжірибиесінде, білімінде, оның психикалық даму деңгейінің өзгеруімен байланысты.

          Екіншіден, баланың жаңа мінез-құлық, іс-әрекетті, мәдениет заттарын қабылдау кезінде,  балада жаңа қажеттіліктер пайда болады. Мысалы оқуды үйрегенде балада оқуға деген қажеттілікті, ән тыңдауды үйренуде әнге деген қажеттілікті, таза жүруге үйренуде тазалыққа деген қажеттілікті, спорттың түрлеріне үйренуге спортқа деген қажеттілік пайда болады.

          Үшіншіден, жоғарыда көрсетілген қажеттіліктерден, қабілеттерден басқа да оларды күрделірек түрлерін меңгеруге қажеттіліктер туындайды. Ең соңғы қажеттіліктің дамуы баланың мотивациялық құрылымы, мотив пен қажеттіліктің дамуындағы өзара байланыстылық. Зерттеулер көрсеткендей білімді игеру оқушыны тек ойлау процесіне сәтті баулумен ғана емес, нақты әрекетке баулумен ерекшеленеді. Ойлау әрекетімен оқуға қолалы шартты жағдайлар жасау бұл үлгермеушіліктің алдын-ала шаралары болып табылады.

          Оқудан қалып қойған оқушының өзіндік бағалауы негізгі шарттардан тұрады, олардың кейінгі екеуі ерекше болып табылады: Зерттеулер көрсеткендей бастауыш сыныпта өте жақсы үлгерім көрсеткен балалар, орта буынға келгенде үлгерімі төмендеп кетуі де мүмкін. Олар мектепке келгенде өте жақсы дайындықпен келгендіктен өте жақсы бағалар оларға қиындықсыз берілгендіктен есейе оларда өзіндік бағалау жоғары болады да оқу дәрежесі төмендеп кетеді. Оқушылардың үлгермеушілік себептерін анықтау үшін ең басты оның оқу деңгейін анықтау керек, екіншіден моральды бағыттылығын ұстана ма, ол оқушы позициясын ұстана ма, әлде жоғалтып алған ба, үшіншіден екі қасиеттің бірігуі.

          Балаға деген жас ерекшелік талаптар оның жасы мен мотивациялық сферасына байланысты болып келеді. Оқуға деген дифференциалды бағыт ұстайтын мұғалімдер тапсырмаларға үлкен мән береді. Психологиялық зерттеулерде білімді игеру процесі кезіндегі оқушы ерекшеліктері ескерілмей, көмек беру көзге түседі. Тапсырмаға байланысты көмек беруде мұғалімдер баланың жүйелі түрде ойлауын дамытумен қатар, тапсырманы шешудегі баланың мотивациясына әсер етеді.

 

 

 

 

 

1.3  Кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі төмен оқушылардың ойлау ерекшеліктері

 

Танылатын оқу әрекетінде тек қана оқу материалдарының қызықтығы және оның әртүрлі әдістері ғана ынталандырылмайды, сонымен қатар оқу процесіндегі педагогтың нығайтылған қарым-қатынас түрі, оқушы                                                                танылатын оқу тапсырмасын сүйіспеншілік сезімімен, жақсылықта, сенімділікте, сыйластықта жеңіл қабылдайды. Оқушы өзінің құндылығын, жеке ойлау қабілетін, шығармашылық ізденісін бағалайтынын көре отырып, күрделі танымды- оқу тапсырмаларын шешуге тырысады. Бірнеше педагогикалық бағытқа тоқталайық: яғни педагогтармен және оқушылардың арасындағы адамгершілік қарым-қатынастарын оқушылар арасындағы экспериментальды оқу процесін, алдын-ала анықтау керек. Бұл жағдай мықты адамгершіліктік тәрбиеден және дидактикалық принциптерден тұрады.

          Оқушылардың оқуын және мектеп өміріне қызығушылықтары арқылы қадағалау. Оқудың және тәрбиенің мазмұны, яғни балалардың мектептегі өмірінің ұйымдастыруға арналған базасы олардың жеке қызығушылығын және қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Психолого-дидактикалық міндет оқушылар сол мазмұнды қабылдауда, оларға қызығуы, танылатын-оқу әрекеттерін игерумен бекітіледі. Оқушы әрқашанда санасатынын, оның пікірін, бағалайтынын, сенетінін, кеңес беретінін сезіну керек. Бір уақытта педагогикалық шарттардың беделді жүйесі жойылып кетеді, егер оқуда қақтығыстық және санасу оқу-тәрбиелеу процесінде ережені сақтау қамтамасыз етілмесе т.б.

          Әр оқушының болашағына және мүмкіншілігіне әрқашанда сенімділік білдіру керек. Педагог әр баланың мүмкіншілігіне сенетінін және дамуындағы ауытқушылықты оған дифференциалды емес әдістемелік жақындаудың нәтижесі ретінен деп білу қажет.

          Жалпы сыныпқа және әрбір оқушыға олардың оқудағы қиындықтарын  жеңетіндерін үйрету өте маңызды. Ұжыммен бірге жаңа танымдық-оқу мәселесін шешуден, жаңа күрделі оқу материалдарын түсіндіруден бұрын, оқушыларды мүмкіндік қиыншылықтар болатынын ескерту және олардың қиыншылықтарды жеңетіндерін білдіру, сонымен қатар не істеулерін, неге назар аудару керектігін, қиыншылықтарды қалай жеңіп шығуын түсіндіру.

          Мұғалім оқушының, сыныптың әрбір жетістігіне қуанып, ризашылық білдіру керек. Сонымен қатар балалардың сыныптастарының жетістіктеріне қуануын үйрету керек.

Кез келген да психикалық процестер ретінде ойлау да онтогенез барысында біртіндеп, қарапайымдарқүрделіге қарай жетеледі.

Кіші мектеп жасыңдағы төмен оқушылпрдың ойлау ерекшкліктері басқа психиқалық процестер мен тығыз байланыста.

          Оқушылардың сәтсіздіктеріне педагог ренжіуін позитивтік айтуы, олардың болашақта жетістіктерін бағалайтынын сүйенуге тиісті.

          Оқушылардың сәтсіздіктерін күшейту оларды достарының алдында ұялту әке-шешелерін шақыртудың қажеті жоқ. Бұл әрине балаға қамқорлық болып көрінеді, бірақ мұндай қамқорлық баланы педагог пен достарынан шеттендірілуі мүмкін. Оқушылардың оқуын және мектеп өміріне қызығушылықтары арқылы қадағалау. Оқудың және тәрбиенің мазмұны, яғни балалардың мектептегі өмірінің ұйымдастыруға арналған базасы олардың жеке қызығушылығын және қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Психолого-дидактикалық міндет оқушылар сол мазмұнды қабылдауда, оларға қызығуы, танылатын-оқу әрекеттерін игерумен бекітіледі. Оқушы әрқашанда санасатынын, оның пікірін, бағалайтынын, сенетінін, кеңес беретінін сезіну керек. Бір уақытта педагогикалық шарттардың беделді жүйесі жойылып кетеді, егер оқуда қақтығыстық және санасу оқу-тәрбиелеу процесінде ережені сақтау қамтамасыз етілмесе т.б.

          Әр оқушының болашағына және мүмкіншілігіне әрқашанда сенімділік білдіру керек. Педагог әр баланың мүмкіншілігіне сенетінін және дамуындағы ауытқушылықты оған дифференциалды емес әдістемелік жақындаудың нәтижесі ретінен деп білу қажет.

          Қабілетсіздігі, салақтығы, ұқыпсыздығы, ар-ұждансыздығы үшін кәналайды. Бұдан мұғалімдерге бірнеше орында педагогикалық әрекет мәні емес, жеке қабілеттерінің қалыптасуы емес дамып жатқан баланың ішкі сезімімен теңдестіруге кешейтін формальды нәтиже.

          Біздің оқуымызда келесі антипедагогикалық әдістер қолдануын болжайды. Өткені олар оқушының сәтсіздіктеріне және кемшіліктеріне ерекше көңіл бөледі, оны балалар ұжымына бөлді және оған қарама-қарсы қойды.

          Тәрбиелік әсердің мақсаты, балалар ұжымын бір-біріне деген сенімділікті үйретуі, арасын жетістіктеріне сенуге, қуануын үйрету және де оған деген қажеттілігін тудыру. Сыныптың ұжымда өзара адамгершілік қарым-қатынас негізгі мағынасы — басқаны көру және түсіну, әрқайсысының мүмкіндіктеріне оптимистік көзқараспен қарау, бір-біріне жақсылық істеу.

          Оқу процесінде оқушымен бірге қызмет ету. Педагогтың оқушымен бірге қызмет етуі дегеніміз — олардың көңілдерінің  және танымдық мәселелерін шешуге күш салуларының біріктірілуі. Мұндай қарым-қатынасты оқушылар өздерін педагогикалық обьективі ретінде емес, тәуелсіз жеке адам деп сезінеді. Мұғалім оқушылардан өтіп жатқан тақырыптың  түсініктерін және қасиеттерін анықтауын мөлшерінің шешімін табын көмек сұрайды. Бұл жерде оқушының көмегінің керектігі екенін сендіру мұғалімнің іскерлігімен байланысты.

          Баладан оқу процесін ұйымдастыруға кеңес сұрау, оқушының өз еркімен осы процеске кіруіне көмектеседі.

          Оқушының абыройын сыйлау және категориялау. Педагогтың оқушының этикалы қатынасының екі түрлі нәтижелігі бар: біріншіден — өзара сыйласушылық пен оқу-танымдық іс-әрекеттің еркіндігін құрайды, екіншіден- оқушыда этикалық нормаларды, қоғамда өнегелі жүріс-тұрыстарын қалыптастырады.

          Баланы жақсы көргендіктен деп оған ұрысуға, айқайлауға, көңіл аудармауға, қорқытуға болмайды. Біріншіден — оны жеке тұлға ретінде сыйлау, оқушымен өзара сенімділік арқылы қарым-қатынасты құру керек емес дегенді білдірмейді. Балалар түсіндіре алмайтын дау не үшін пайда болатын педагог шешуге тиісті.

          Оқушыларға үй жұмысын таңдауға рұқсат беру, жауапты тапсырма беру сенімді қарым-қатынасты нығайтады. Педагогтың шыншылдығы, оқушылардың сұраныстарына көңіл аудару, көмек беру, әр балаға жеке қатынас жасау, оқушылардың педагогқа деген сенімділігін арттыруы. Екіншіден — балалар ұжымында бір-біріне деген сыйлаушылықты, балаларды этикалық қатынаста болуды қалыптастыру керек. Үшіншіден — әр оқушының қызығушылығына іс-әрекеттеріне көңіл бөлу қажет. Оқушы оның не оқып жатқанын, неге қызығып жатқанын педагогқа қызықты екенін сезіну керек.

Сабақ үстінде оқушының өнерін ұйымдастыру. Тәрбиелік әсердің мақсаты, балалар ұжымын бір-біріне деген сенімділікті үйретуі, арасын жетістіктеріне сенуге, қуануын үйрету және де оған деген қажеттілігін тудыру. Сыныптың ұжымда өзара адамгершілік қарым-қатынас негізгі мағынасы — басқаны көру және түсіну, әрқайсысының мүмкіндіктеріне оптимистік көзқараспен қарау, бір-біріне жақсылық істеу.

          Оқу процесінде оқушымен бірге қызмет ету. Педагогтың оқушымен бірге қызмет етуі дегеніміз — олардың көңілдерінің  және танымдық мәселелерін шешуге күш салуларының біріктірілуі. Мұндай қарым-қатынасты оқушылар өздерін педагогикалық обьективі ретінде емес, тәуелсіз жеке адам деп сезінеді. Мұғалім оқушылардан өтіп жатқан тақырыптың  түсініктерін және қасиеттерін анықтауын мөлшерінің шешімін табын көмек сұрайды. Бұл жерде оқушының көмегінің керектігі екенін сендіру мұғалімнің іскерлігімен байланысты

          Баланың мектепте, оқуға деген жақсы қарым-қатынасы, сабақ үстінде қалыптасады. Баланың оқу процесінде өмірінің мағынасына екі жағдайға байланысты. Бірінші, бала мектепке келе жатқанда өз тілімізбен, ептілігімен, жаңа білім алуын емес, сонымен қатар өзінің тәжірбиесімен, қызығушылықтарымен, реніштерімен, қуаныштары мен бірге келеді, ол мектепте балалармен танысып, жаңа достар табады осыған байланысты, бала мектепке баруға асығады., басқа балалармен өзінің қызықты жағдаймен бөліседі. Оқудан қалып қойған оқушының өзіндік бағалауы негізгі шарттардан тұрады, олардың кейінгі екеуі ерекше болып табылады: Зерттеулер көрсеткендей бастауыш сыныпта өте жақсы үлгерім көрсеткен балалар, орта буынға келгенде үлгерімі төмендеп кетуі де мүмкін. Олар мектепке келгенде өте жақсы дайындықпен келгендіктен өте жақсы бағалар оларға қиындықсыз берілгендіктен есейе оларда өзіндік бағалау жоғары болады да оқу дәрежесі төмендеп кетеді. Оқушылардың үлгермеушілік себептерін анықтау үшін ең басты оның оқу деңгейін анықтау керек, екіншіден моральды бағыттылығын ұстана ма, ол оқушы позициясын ұстана ма, әлде жоғалтып алған ба, үшіншіден екі қасиеттің бірігуі.

          Балаға деген жас ерекшелік талаптар оның жасы мен мотивациялық сферасына байланысты болып келеді. Оқуға деген дифференциалды бағыт ұстайтын мұғалімдер тапсырмаларға үлкен мән береді. Психологиялық зерттеулерде білімді игеру процесі кезіндегі оқушы ерекшеліктері ескерілмей, көмек беру көзге түседі. Тапсырмаға байланысты көмек беруде мұғалімдер баланың жүйелі түрде ойлауын дамытумен қатар, тапсырманы шешудегі баланың мотивациясына әсер етеді.

Липкина жүргізген зерттеудің нәтижесі көрсеткендей үлгермейтін көп

балалар 1-2 сыныптарда өз оқу әрекетін асыра бағалауында, 4 сыныпта анағұрлым адекваттылық пен өзіндік бағалауы төмендейді. Зерттеулер дәлелдегендей әр оқушы мектепке келерде елдің алды болуды мақсат етеді, ал ол мақсат негізінен сәттілікке жете білу мотивациясына байланысты болады. Бірақ мектепте кездесеті қиыншылықтарға төтеп бере алмауына байланысты үлгермейтін оқушылар қатарына қосылады.

          Егерде бала әрқашанда сәтсіздіктерге ұшырап немесе нашар бағалар алса, онда оның жетістікке жету мотивациясы да әлсірейді. Әсер ететін қысымдылықтан баланың мақсаттылығы құрып, немқұрайлық сезімі пайда болады. Зерттеулер көрсеткендей бастауыш сыныпта өте жақсы үлгерім көрсеткен балалар, орта буынға келгенде үлгерімі төмендеп кетуі де мүмкін. Олар мектепке келгенде өте жақсы дайындықпен келгендіктен өте жақсы бағалар оларға қиындықсыз берілгендіктен есейе оларда өзіндік бағалау жоғары болады да оқу дәрежесі төмендеп кетеді. Оқушылардың үлгермеушілік себептерін анықтау үшін ең басты оның оқу деңгейін анықтау керек, екіншіден моральды бағыттылығын ұстана ма, ол оқушы позициясын ұстана ма, әлде жоғалтып алған ба, үшіншіден екі қасиеттің бірігуі.

Н.А.Менчинская және Г.Г.Сабурова мектепке келген кездегі балалардың құбылыстары мен салыстырмалы интеллектуалды және тұлғалық дамуын төмен деңгейде болатынын атап көрсетеді. Осыған орай, оқу барысында қиындықтарға ұшырайтын балалар қандай да бір себептерге байланысты мектептегі оқу процесіне дайын болмаған деп айта аламыз.

          Тереңдетілген біріңғай зерттеулердің (клиникалық, нейрофизиологиялық, психологиялық-педагогикалық) көрсеткендей, үлгермеушілік мектептегі оқу процесіне дайынсыздық көптеген себептерге байланысты: астеникалық жағдаймен, педагогикалық төмендеушілікке, психологиялық дамудың кешеуілдеуіне т.с.с.

          Педагогикалық төмендеушілік — отбасындағы, мектептегі балалармен жүргізілетін оқу-тәрбиелік жұмыстардың жетіспеушілігімен шартталатын жағдай. Оның басты элементтері:

а) мінез-құлықтық, әлеуметтік-этникалық, жалпы білім беруде оларды қолдануда- ғы білімнің, тәсілдері мен құралдарының жетіспеушілігі.

б) жалпы дамудағы кешеуілдеулер-физикалық, психикалық, тұлғалық.

в) әртүрлі іс-әрекетке, өзіңе, қоршаған ортаға деген қарым-қатынастан жалығу.

          Бағдарламаны материалды меңгеруде айтарлықтай қиындықтарға ұшырайтын балалар, өз жұмыстары үшін көбнесе мұғалім тарапынан нашар баға алады. Бағалау әрекетінің әсерінен балада аса бір маңызды әрі күрделі қасиет өзін-өзі бағалау қалыптасады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 КІШІ МЕКТЕП ЖАСЫҢДАҒЫ  ҮЛГЕРІМІ ТӨМЕН ОҚУШЫНЫҢ ОЙЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ТҮЗЕТУ ЖҰМЫСТАРЫ.

 

2.1  Кіші мектеп жасыңдағы  үлгерімі төмен оқушының ойлау ерекшеліктерінің  диагностикасы.

 

Мақсаты: Үлгерімі нашар кіші мектеп оқушыларының ойлау ерекшеліктерінің анықтау.

Берілген жұмыс Алматы қаласы № 47 орта мектебінде жүргізілді. Оған екі топқа бөлінген 2-ші сынып оқушылары қатысты. Экспериментальды топ- 2 А оқу қиындықтары бар және нашар үлгерімді балалар; бақылау топ 2 Ә- жақсы және орта үлгерімді оқушылар; әр топ 10 оқушыдан тұрады. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ойлау ерекшеліктерін деңгейін анықтаудан бұрын, әрбір берілетін сапаларды қарастыруда критерийлерге бөлінеді. Кіші мектеп жасындағы оқушының  деңгейіне Нысаналардың ұқсастығы, айырмашылығы және себебін анықтау және кіші мектеп жасындағы оқушылардың ақыл-ой дамуының деңгейін    анықтау.(З.Ф. Замбициявич ұсынған) тапсырмаға қатынасын бағытталдық.

 

Нысаналардың ұқсастығы, айырмашылығы және себебін анықтау.

 

Себептерді анықтау, түсініктің анықталуы – бұл бала дамуындағы интеллектуалдық процесті бағалай отырып ойлау операциясы болып табылады. Ойлаудың ерекшеліктері баланың келесі сұрақтарға дұрыс жауап беруімен анықталады.

 

 

1. Жануардың қайсысы үлкен: ит немесе ат?
2. Адамдар таңертеңгілікті азанда ішеді. Түскі және кешкі тамақты ішіп не

    істейді? ( түстенеді, кешкітамақты ішеді).

3. Күндіз көшеде жарық, ал кешке? (қараңғы)
4. Аспан көк, ал шөп? (жасыл)
5. Алма, алмұрт, шие, өрік ?(жеміс-жидектер)
6. Поезд жүргенде, неге шлагбаумды жабады?
7. Алматы, Астана, Алматы? (қалалар)
8. Қазір сағат қанша?
9. Кішкентай сиырды бүзау дейді. Ал кішкентай күшік пен кішкентай қойды

     не деп атайды? ( күшік, қозы)

10. Ит қайсысына көбірек ұқсайды? Мысыққа немесе тауыққа?
11. Машинаға тежегіш не үшін керек?
12. Балға мен балта бір-біріне несімен ұқсайды?
13. Мысық пен тиіннің өзара қандай ұқсастықтары болуы мүмкін, ортақ?
14. Шеге, винт және шуруптың бір-бірінен қандай айрмашылығы бар?
15. Футбол, ұзындыққа секіру, теннис, шомылу бүлар не?
16. Қөлектің қандай түрлерін білесің?
17. Неге хатқа марка жабыстыру қажет?
18. Адамдар спорт және дене тәрбиесімен неге айналысады?
19. Егер адам жұмыс істегесі келмесе, неге оны жаман деп айтады?

 20.Кәрі адам жас адамнан қалай ажыратылады? 

 

Нәтижесін шығару

 

Бала әрбір дұрыс жауабы үшін 0,5 ұпай алады. Сондықтан бұл әдісте бала ең жоғарғы 10 ұпайға ие болады.

Ескерту. Дұрыс жауап мысалдарға сәйкес келетін ғана емес, баланың басқа дұрыс жауаптары да есептеледі. Егер баланың дұрыс жауап бергеніне сенімсіз болсаныз, онда 0,25 ұпай қоюға болады.

Даму деңгейінің қорытындысы

10 Ұпай – оте жоғары

8-9 Ұпай – жоғары

          4-7 Ұпай —  орташа

 2-3 Ұпай – төмен

 0-1Ұпай — өте төмен

 

  Экспериментік тобы

 

№	Аты-жөні	Упай	деңгейі
1	Аблай Д.	7	Орташа
2	Амина Н.	8	Жоғары
3	Балнур А.	2	Төмен
4	Маулен Ж.	9	Жоғары
5	Марат С.	3	Төмен
6	Тахмина Л.	2	Төмен
7	Томирис Н.	2	Төмен
8	Камила С.	5	Орташа
9	Сабина Р.	5	Орташа
10	Самат Т.	6	Орташа

                              

 

  Бақылау тобы

 

№	Аты-жөні	Упай	деңгейі
1	Айман Г.	10	Жоғары
2	Арман Д.	9	Жоғары
3	Әсел А.	3	Төмен
4	Жомарт М.	5	Орташа
5	Сабит Н.	6	Орташа
6	Лаура О.	8	Жоғары
7	Надира О.	8	Жоғары
8	Салтанат Р.	7	Төмен
9	Расул Т.	5	Орташа
10	Таншолпан	5	Орташа

 

Экспериментік тобы                                     Бақылау тобы

Жоғары деңгейі –  20%                                    Жоғары деңгейі  — 40%                                                   

Орташа денгейі –   40%                                    Орташа деңгейі – 40%

Төмен деңгейі –     40%                                     Төмен деңгейі – 20%

 

   Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ақыл-ой дамуының деңгейін  

     анықтау.(З.Ф. Замбициявич ұсынған)

 

Вербальды тапсырмаларды қосқанда тест төрт субтестен тұрады,  бастауыш сыныптардың бағдарламалық материалынан жинакталып алынған.

1.Субтест. Заттардың нақты белгілерін, дифференциациясын және нақты емес белгілердің пайда болуын және сыналушы білім деңгейін зерттеу.

2.Субтест.Нақты заттардың белгілерін және пайда болуын ажырата білу қабілетті, жалпылау және бұрмалау операцияларын зерттеу.

3.Субтест. Логикалық ойлау қабілетін және түсініктер аралығындағы қатынасты зерттеу.

4.Субтест. Жалпылау қасиетін аңықтау

 

1.Субтест.

а) етікте бар…( бау, тоқыма, табан, белбеулер, түймелер)

б) жылы жақта өмір сүреді… (аю, бұғы, түйе, тюлень)

в) бір жылда … ( 24,3,12,6) айлар бар

г) қыс айы…(қыркүйек, қазан, ақпан, қараша, наурыз)

д) ең үлкен құс…(қарға, түйеқұс, қаршыға, торғай, бүркіт, үкі)

е) раушан- бұл …(гүл, тал, жеміс-жидек)

ж) үқі әрқашан ұйықтайды (түнде, таңертең, қүндіз, кешке)

з) су әрқашан (мөлдір,суық, сұйық,ақ,тәтті)

и) талда әрқашан бар ( жапырақ, гүл, жеміс, тамыр, көлеңке)

к) Ресей қаласы ( Париж, Москва, Лондон, София)

 

2.Субтест. Бұл жерде әр қатарда бес сөз берілген, бұлардың төртеуін топқа біріктіре бір ұғым береміз, ал бір сөз бұл топқа жатпайды. Осы артық сөздің астын сызып көрсет.

а) жауқазын, лилия, асбұршақ, түймедақ, қоңырау гүл

б) өзен, көл, теңіз, көпір, саз

в) куыршақ, қонжық, құм, доп, күрек

г) Киев, Харьков, Донецк, Одесса, Москва

д) ақ қайын, жаңгақ тал, үйеңкі, терек, қарагай

е) шеңбер, үшбұрыш, төртбұрыш, тіктөртбұрыш, шаршы

ж) Иван, Петр, Кестеров, Макар, Андрей

з) тауық, қораз, аққу қаз, үндік

и) күні, бөлу, қосу, көбейту

к) көнілді, тез, мұнды, тәтті, ұқыпты

 

3. Субтест. Мына мысалдарды мұқият оқы. Бір-бірімен байланысты бір сөздер жақ мағынада жазылған. Оң жақта асты сызылған бір сөз және сызықтың астында бес сөз. Саған сызықтын астындағы бес сөздің біреуін таңдап алып, сызықтың үстіндегі бір сөзбен қосу керек.

а) қияр                      георгин

———— = ——————————————

жидек         арам шөп, шық, бақша, гүл, жер

б) мүғалім                 дәрігер

—————  = ———————————————

 оқушы           төсек, науқастар, палата, термометр

в) бақша                            бау-бақша

————-  = ——————————————

сәбіз               дарбаза, алма тал, орындық, гүл

г) гүл                                  құс

————- = ——————————————————

құмыра          тұмсық, шағала, құстын ұясы, жұмыртқа

д) қолғап                               етік

————— = —————————————————

қол                  шұлық, табан, тері, аяқ, шөтке

е) қаранғы                           дымқыл

————— = —————————————————-

жарық               жарық, сырғанақ, құрғақ, жылы, суық

 

ж) сағат                                термометр

————— = —————————————————-

уақыт               шыны, температура, төсек, науқас, дәрі

 

 

з) машина                     қайық

————— =——————————————

    мотор           өзен, теңізші, саз, желкен, толкын

 

и)  орындык                ине

—————— = —————————————

      ағаш               өткір, жұқа, жылтыр, қысқа, темір

 

к)  стол                                еден

   ————- = ————————————

    дастархан    жиқаз, кілем, шаң, тақтай

 

 

4. Субтест . Бұл жұп сөздерді бір ұғым мен атауға болады.

әр жұптарға ат ойлап тап.

а) сыпырғы, қүрек…

б) окунь, карась…

в) жаз, қыс…

г) қияр, қызанақ…

д) сирень, итмұрын…

е) шкаф, диван…

ж) күн, түн…

з) піл, құмырсқа…

и) маусым, шілде…

к) ағаш, гүл…

Баға және интерпретация қорытындысы

1-Субтест. Дұрыс жауапқа  ұпай беріледі

2-Субтест. Егерде  1 сұраққа жауап дұрыс болса, «неге?» сұрағы қойылады. Дұрыс түсіндірілген жауапқа 1 ұпай, ал дұрыс емес жауапқа  0,5 ұпаймен бағаланады.

3-Субтест.Дұрыс жауап үшін – 1 ұпай, мүмкіндіктен кейінгі жауап үшін 0,5 ұпай.

4-Субтест. Егер де жауап қате болса, тағы да келтірілген жауаптарға бағалар теңдестірілген.

 Қорытындыларды зерттеу үшін әр баланың субтесте алынған және барлық субтестерді қоса алынғандағы ұпай сандары есептеленеді. Әр зерттелуші барлық субтестерді қосқанда ең жоғары ұпай алу керек  100 пайыздык үлгеріммен. Сонымен қатар екі мүмкіндіктен кейін алынған дұрыс жауаптар ұпайларын есептеу дұрыс болады. Экспериментатор балаға қайта ойлануға мүмкіндік бергенен кейін, дұрыс жауаптар көбейетін болса бұл баланың алғашкы зейінінің дұрыс еместігін және ойланбай жауап бергендігін корсетеді

Субтестердің үлгерімділік бағасының шешуі мына формула аркылы шешіледі

ҮБ = Х*100%

Мұндағы Х-сыналушы адам алған ұпай саны.

Ұпайлау негізінде жекелік белгілерін бөлу үшін келесі үлгерімділік деңгейлері таңдалады: 

  4- үлгерімділік деңгейі — 32 ұпай және одан жоғары  (80-100% ҮБ)

  3 -үлгерімділік деңгейі -31,5-26 ұпайлар (79,9-65%)

  2 -үлгерімділік деңгейі – 25,5-20 ұпайлар (64,9-50)

  1 — үлгерімділік деңгейі    19,5 және одан төмен ұпайлар (49,9 және одан төмен)

 

 

экспериментік топ

№	Аты-жөні	Упай	деңгейі
1	Аблай Д.	28	3-үлгерімділік деңгейі
2	Амина Н.	32	4-үлгерімділік деңгейі
3	Балнур А.	20	2 -үлгерімділік деңгейі
4	Маулен Ж.	35	4-үлгерімділік деңгейі
5	Марат С.	21	2-үлгерімділік деңгейі
6	Тахмина Л.	23	2-үлгерімділік деңгейі
7	Томирис Н.	22	2-үлгерімділік деңгейі
8	Камила С.	28	3-үлгерімділік деңгейі
9	Сабина Р.	25	3-үлгерімділік деңгейі
10	Самат Т.	24	3-үлгерімділік деңгейі

                               

  Бақылау тобы

№	Аты-жөні	Упай	деңгейі
1	Айман Г.	36	4-үлгерімділік деңгейі
2	Арман Д.	34	4-үлгерімділік деңгейі
3	Әсел А.	23	2-үлгерімділік деңгейі
4	Жомарт М.	24	3-үлгерімділік деңгейі
5	Сабит Н.	25	3-үлгерімділік деңгейі
6	Лаура О.	35	4-үлгерімділік деңгейі
7	Надира О.	32	4-үлгерімділік деңгейі
8	Салтанат Р.	22	2-үлгерімділік деңгейі
9	Расул Т.	28	3-үлгерімділік деңгейі
10	Таншолпан	29	3-үлгерімділік деңгейі

 

Экспериментік тобы                                     Бақылау тобы

Жоғары деңгейі –  20%                                    Жоғары деңгейі  — 40%                                                   

Орташа денгейі –   40%                                    Орташа деңгейі – 40%

Төмен деңгейі –     40%                                     Төмен деңгейі – 20%

1. Диаграмма.

 

Анықтау эксперименті

 

 

  2.2 Кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі төмен оқушының ойлауын          түзету-дамыту жұмыстары.

 

          Берілген түзету-дамыту бағдарламасы, оқудағы қиындығы яғни үлгерімі төмен балалардың потенциалды тұрақтандыру мен дамытуына бағытталған. Баланың мінез-құлқынан байқалған психологиялық қиындықтарына байланысты түзету жаттығулық жүйелерінде дамыту жаттығулары және оның комплекстері пайдаланылады.

          Жаттығулар балалардың өз ойлау процессін дамыту, үлгерімін жоғарлату, әлеуметтік және коммуникативті қасиеттерді дамыту мен тұрақты оқу мотивациясын жүйелендіруден тұрады. Берілген бағдарлама топтық дамыту жұмысына бағытталған. Топтық ойындарды пайдаланудың нәтижесі — өзара қарым-қатынасты дамыту, бірін-бірі түсінуді орнату, жауапкершілікті сезінуді дамыту. Бағдарлама 15 дамыту сабағынан тұрады.

 

 

САБАҚ №1

Тапсырма: қарым-қатынас дағдыларын жаттықтыру; еркіндік сезімін дамыту; ойлау процестерін дамыту

Құрал-жабдықтар: балалар орындығы; бояулар, ақ парақ, кисточка, түрлі-түсті каламдар, таратылатын материалдар (геометриялық фигуралар салынған карточка)

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдесіп болғаннан кейін, балаларды сергітіп, белсендіру үшін: «Кәнекей шапалақтайық» ойынын ойнау.

Сабақ мазмұны

№1 Жаттығу. «Фигураларды боя»

Мақсаты: Ерікті зейінді дамыту.

Барысы: Балаға геометриялық фигуралары бар сурет көрсетіледі.

 

Олардың әрқайсысын түрлі-түсті каламдармен бояуларын сұрайды. Таза шетіне шығармай бояуларын ескеретеді. Бала бұл жаттығудан жалыққанша жаттығу жалғаса береді.

№2 Жаттығу. «Графикалық диктант»

Мақсаты: Ерікті зейінді дамыту.

Барысы: «Қазір біз сендермен «Сиқырлы қалам» ойынын ойнаймыз». Егер сендер мені зейін салып тыңдасаңдар, онда біз суретті аяқтап, дәптерлерімізден таныс суреттерді көреміз. Мен сендерге қай жақтан, қанша торкөз сызатындарыңды айтып отырамын. Мен айтқан сызықтарды ғана сызыңдар. Әр жаңа сызықтарыңды алдында сызған сызықтарыңның аяқталған жерінен бастаңдар, яғни қаламды дәптер бетінен алмаңдар. Ал бастайық! Оң жақ төменгі төркөзге нүкте қой, нүктеге қаламды қой! Назар аударыңдар! Қаламды жылжытамыз…. »

Тапсырманы талдау.

Үй тапсырмасы. Ата-аналар дәл осы тапсырманы балаларымен қайта жүргізу. Бастаған жаттығуды, яғни «фигураларды бояу» жаттығуын аяқтау.

САБАҚ №2

Тапсырма: қарым-қатынас дағдыларын жаттықтыру; ерік сферасын дамыту; ойлау процестерін дамыту

Құрал-жабдықтар: балалар орындығы; бояулар, парақ, кисточка, түрлі-түсті каламдар, торкөз дәптер.

                                                      Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдесіп болғаннан кейін, балаларды сергітіп, белсендіру үшін: «Өзімді жақсы көремін…» деген ойын ойнау.

Сабақ мазмұны

№3 Жаттығу «Үлгіні көшіру»

Мақсаты: Ерікті зейінді дамыту.

Суретте берілген үлгіні, өзіне көшіріп алуын сұрану. Қорытындыны анықтауда, нүктелер қаншалықты үлгіге ұқсайтындығын немесе сәл кішкентай болуы мүмкін.

№4 Жаттығу «Графикалық диктант»

Мақсаты: Ерікті зейінді дамыту.

Графикалық үлгі таңдалып, оның үлгісі тақтаға жазылады: 3-1, 5+2, 2+3, және т.б. Мұнда қанша торкөзге сызық жүргізу керек екендігі және бағдар оның бағыттаушысы.

Сабақты талдау.

Қоштасу.

Үй тапсырмасы: Ата-аналар берілген тапсырма бойынша балалармен жұмыс жүргізу. Ерікті зейін, есте сақату, қоршаған ортаны қабылдауын және ойлауды дамыту үшін балаларға «Түймелер» ойынын ойнату. Біздің алдымызда екі бірдей түймелер жиынтығы тұр. Бірде-бір түйме қайталанбайды. Әр қатысушының өз ойын алаңы бар. Бұл-торкөзге тіктөртбұрыш. Ойынды бастаушы өз алаңына үш түйме қояды, екінші ойыншы соны жақсылап бақылап, есінде сақтау керек (қай жерде қай түйме жатқанын). Осыдан кейін бірінші ойыншы өз ойын алаңын парақпен жауып қояды, ал екінші ойыншы өз ойын алаңына дәл сол етіп түймелерді орналастыру қажет. Ойында неғұрлым торкөзбен орналастыру қажет. Ойында неғұрлым торкөзбен түйме көп болған сайын, соғұрлым ойын күрделірек болады.

САБАҚ №3

Тапсырма: есте сақтауды, естіп қабылдауды және зейінді дамыту.

Құрал-жабдықтар: балалар орындығы; бояулар, парақ, кисточка, түрлі-түсті каламдар, торкөз дәптер.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдесіп болғаннан кейін, балаларды сергітіп, белсендіру үшін: «Мадақтау» (Комплимент) ойын ойнау.

Сабақтың мазмұны

№4 Жаттығу. «Өрнектер салу»

Балаға майда геометриялық фигураларды беріңіз. Жоғарғы қатарда — үшбұрыштар, ортаңғыда — дөңгелектер; ал төменгі қатарда — тіктөртбұрыштар. Жоғары мен төменгі қатарлар бір-біріне қарама-қарсы ал, ортаңғы олардың арасында орналасқан. Үшбұрыштар мен тіктөртбұрыштар-14-тен, дөңгелектер-13.

Балаларға: «Біз қазір өрнек салып үйренеміз. Мен мәнерлеп оқып тұрамын, ал сендер мені тыңдап, түрлі фигураларды біріктіріңдер».

     Келесі үш шартты орындау қажет:

1. 2 үшбұрыш, 2 тіктөрбұрыш немесе үшбұрыш пен тіктөртбұрышты тек дөңгелек арқылы біріктіруге болады.
2. Біздің орналастыру сызықтарымыз тек алға ғана жүреді.
3. Әр жаңа біріктіруді, аяқталған жерден бастау, сонда сызығымыз үздіксіз болады және өрнектерде үздіктер болмайды.

Сергіту сәті: «Жел және флюгерлер».

«Үкі» ойыны.

Мақсаты: Ерікті зейінді дамыту.

Балалар жүргізушіні  өздері таңдайды. Ол жүргізуші — үкі яғни «ұясына» отырып, ұйықтайды. Күні бойы балалар қимылдап жүреді. Содан соң жүргізуші «түн» дегенде, балалар тоқтап қалады. Ал үкі көзін ашып оларды ұстай бастайды. Ойыншылардың арасынан қимылдап немесе күліп қалғандар болса, сол үкі болып, ойынды жалғастырады.

Cабақты талдау.

Қоштасу.

Үйге тапсырма. Ата-аналар берілген тапсырманы балалармен жеке жүргізу керек. Аяқталмаған жаттығуларды үйде аяқтау.

САБАҚ №4

Мақсат: есте сақтауды, естіп қабылдауды және зейінді дамыту

Құрал-жабдық: Қалам, өшіргіш, ақ парақ, бояу немесе түрлі-түсті қаламдар, фломастер.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен «Айна» ойынын ойнатуға болады.

Мақсаты: Бақылампаздық пен коммуникативті талпыныстарды дамыту.

Балалар топтың ішінен жүргізушіні таңдайды. Ойынды бастаушы бала айна көп дүкенге келеді. Жүргізуші ортада ал қалғандары оның айналасында жарты шеңбер тәрізді болып тұрады. Яғни айналасындағы балалар айна бейнесінде бір-бірінен қарама-қарсы тұрады. Жүргізуші бала бір қимыл жасап, тұра қалады. Ал «айна» (балалар) дәл сол кезде, сол қимылды қайталайды. Жүргізуші қандай қимыл жасаса да болады.

Ескерту: Жүргізуші орнында ойнағысы келген балалардың барлығы болулары қажет.

№3 Жаттығу. «Тік немесе жанама түсініктеріне жауап беретін бейнелік ойлаулар».

Мақсаты: Бейнелік ойлау қабілетін дамыту.

Баларға бейнелік ойлауды есте ұстап тұру қиын балғандықтан, жаттығу 25 бөлімнен тұрады. 1-ші бөлімде графикалық көріністерді пайдалану керек. Психолог балаларға: «Менің әр айтқан сөзімнен өздерін сурет салуға тырысыңдар». Мұнда қиялдауды пайдалану керек.

Мысалы:

Серия 1

Жүк тасушы машина                                          Ақылды мысық

Ашу                                                                      Қорқақ бала

Көңілді ойын                                                        Қырсық әлди

Тал                                                                         Жақсы ауа-райы

Жазалау                                                                  Қызықты ертегі                                                             

 

Серия 2

Көңілді мейрам                                                       Көңілді

Қараңғы орман                                                        Ауру

Көңілдің түсуі                                                         Жылдам адам

Батырлық                                                                 Көңілсіздік

Керең кемпір                                                           Жылы жел

 

Серия 3

Күдік                                                                         Күн

Күш-жігер                                                                Қорқыныш

Табыс                                                                        Ауыр мінез

Жылдамдық                                                              Қызғану

Әділеттілік                                                                Жақсы дос

 

Екінші бөлім – сөздерді есте сақтау яғни параққа түсірмеу керек.

Сергіту сәті: «Байланыс» (ассоциация) этюді.

Біреуі бастаушы. Ол бөлмеден шығып кетеді, ал осы кезде қалғандары бір адамдарды жасырып қояды. Бастаушы ішке кіріп, кімді жасырғанын табу, яғни адамдардың мінезін кез-келген затпен байланыстыра отырып табу:

• Қандай жануарға байланыстыра аласың?
• Қандай өсімдікке ұқсас?
• Бұл адамдарға қандай үй лайықты?
• Қандай шырынмен байланыстырасың?

Бұл ойында «Бұл адамның аты кім?» немесе «Оның сөздері қандай?» деген сұрақ қойға болмайды және т.б.

Ойын. «Елестеген затты келесі адамға берілуі»

Мақсаты: Зейінділікті, бейнелі және қимылдық есті дамыту.

Жүргізуші қандай-да бір затты қимыл арқылы (Мысалы: сыпалау, доп ойнау) көрсетеді және сол қимылды сұрайды. Сөзбен ештеңе айтылмауы қажет. Бұл «зат» шеңбер арқылы жүргізіледі және әрқайсысы не зат екенін табу керек немесе затты сезініп, соны келесі адамдарға көрсету керек. Әр адам ол затты бейнелеп көрсеткен сайын, әр қатысушы ол заттың не екенін тереңірек түсінеді. Сонымен қатар бұл жаттығу бейнелі және қимылдық ойлауды дамытады. Әрқайсысы өз ойындағы затты келесіге қимылмен түсіндіреді. Ал қабылдаған адам не алғанын түсіндіреді.

Сабақты талдау.

Қоштасу

Үйге тапсырма. Берілген тапсырманы ата-аналар үйде балаларымен жұмыс істеу керек. Балаларға өз-өзініне кез-келген затты, адамдарды, әртүрлі суретке түсіріетін фотоаппарат түрінде сезінуін сұраңыз.

 

САБАҚ №5

Тапсырма: ойлау әрекетін, естің нақтылығын дамыту.

Құрал-жабдықтар: қаламдар, өшіргіш, ақ парақ, балалар орындықтары.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен «Бастапқы жағдай» ойынын ойнау.

Мақсаты: бақылампаздық пен зейінділікті дамыту.

Барысы: «Ал достар кішкене жаттығайық!».

Өз орындарыңа ыңғайланып отырыңыздар. Мен «тұрыңдар» дегенде жылдам орындарыңнан тұрасыңдар, ал «отырыңдар» дегенде жылдам отырасыңдар. Барлықтарың бірдей жылдам отырып, тұруға тырысыңдар!

Сабақтың мазмұны

№3 Жаттығу. «Тіл немесе жанама түсініктеріне жауап беретін бейленік ойлаулар».

Мақсаты: Бейнелік ойлауды дамыту.

Алдыңғы жаттығудың екінші бөлімі — сөз немесе сөйлемді ойда ұстап, сақтау, параққа түсірмей.

Психолог балаларға: «Мен сендерге сөздер оқимын, ал сендер соларды есте сақтауға тырысыңдар. Енді сендер сөздерге сурет салмайсыңдар, тек есте сақта 

қағазға жазыңдар!                                                                                                 

Сергіту сәті: «Шаңсорғыш және шаң» нұсқауы.

Мақсаты: бұлшықеттерді жаттықтыру, бұлшықеттердің босаңсуына арналған нұсқау.

Шаң күншуақта билеп жүреді. Шаң еденге қонды. Шаңсорғыш оларды жұтып алады. Бала еденге отырғанда оның бұлшықеттері мен иығы босаңсып қолдары төмен түседі, басы иіледі, яғни ол түгел босаңсиды.

Ойын. «Тарихи әңгіме құрастыру»

Мақсаты: Ойлау дәлдігін дамыту.

Әр қатысушы әңгіме құрастыру үшін өзіне ұнайтын бір сөз ғана айтады. Сөз айтпас бұрын, алдыңғы айтылған сөздерді айтып шығу. Соңында әңгіме құрастыру.

Сабақты талдау.

Қоштасу.

Үйге тапсырма: Берілген тақырып бойынша ата-аналар балаларымен жұмыс жасау керек.Балаға сандар қатарын көрсетіңіз және дәл сол қатар бойынша қайталуын сұраңыз. Кейіннен ол санды бір қатарға көбейтіңіз. Бала ең көп сандар қатарын қайталағанын белгілеңіз.

          6   2

          2   8   3

          3   7   1   4

          6   3   9  1   5

          7   1   4   9   2   6

          8   4   1   8   3   9   2

 

САБАҚ №6

Тапсырма :бейнелі ойлауды, жылдам әрекет етуді және еркін қимылдарды дамыту. Координациялық қасиеттерді және бейнелі елесті және зейін мен есте сақтауды дамыту.

Құрал-жабдықтар: қалам, өшіргіш, ақ парақ, жануарлар бейнеленген суреттер.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен «Затты бер» ойынын ойнау.

Балалар екі топқа бөлінеді. Бір-біріне қарама-қарсы  тұрады. Әр топта дөңгелек тәрізді зат беріледі. Әр топ бір-біріне сол затты иектері немесе иықтары арқылы берілуі керек. Ол зат жерге түсіп қалса, ойын қайта басталады. Соңында жеңімпаз топ анықталады

                                                         Сабақ мазмұны

№4 Жаттығу «Бейнелі ойлау және оның эмоционалды бояуы»

Мақсаты: Бейнелі ойлауды дамыту.

Жүргізуші: Көздеріңді жұмып, келесі суретті елестетіңдер.

• Шымшық ұясы.
• Шымшық ұясы сіздің есіңіздің алдында.
• Шымшық ұясы сіздің төсегіңіздің басында.
• Орындықта отырған шал.
• Күн шуағында орындықта отырған шал.
• Күн шуағында жылап отырған шал.
• Өткір пышақ.
• Ет турайтын өткір пышақ
• Сіздің саусақтарыңызды кесіп кететін өткір пышақ.

Сергіту сәті: «Жүзіп жүр, ұшып жүр, гүрілдеп жүр….»

Мақсаты: Зейінді, есте сақтауды дамыту. Балалар шеңбер құрады. Психолог сурет көрсетеді, ал балалар қимыл көрсетеді: балық — жүзіп жүреді, шымшық-ұшады, жануарлар-айқайлайды.

Сабақты талдау.

Қоштасу.

Үйге тапсырма Берілген тақырып бойынша ата-аналар балалармен үйге берілген тапсырма бойынша жұмыс жасау.

Балаға санды көрсетпей, оқып, есте сақтауын сұраңыз.

 

САБАҚ №7

Тапсырма: Қабылдауды дамыту; топ құрамының бір-біріне қарым-қатынасын жылдам анықтау, нақтылық пен есте сақтауды дамыту.

Құрал-жабдықтар: берілетін қүралдар (12 суретті бар құралдар) қалам, өшіргіш.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен «Жануарлар» ойынын ойнау.

Балаларды екі топқа бөліп, әр топтан балалр шығып, кез-келген жанурларды бейнелейді. Келесі топ, сол жануарларды анықтауы қажет.

Сабақтың мазмұны

№5 Жаттығу. «Визуалды құралды мойындау»

Мақсаты: Қабылдауды дамыту.

Бұл жаттығуға: ақ парақ, қалам және секундамер. Төменде 12 суреті бар

 құрал беріледі. Балалар бірінші қатардағы суреттер тобын еске сақтап, оны жауып қоып, баллардың зейінін басқаға аударып, 30 секундтан соң, олар естеріне қалған суреттерді салулары керек. Кейін олардың суреттері мен тақтадағы суреттер сәйкес келеді ме? соны байқау. Әрі қарай келесі қатарларды дәл солай пайдаланып ойнау.

Сергіту сәті: «Жылдам социометрия».

Мақсаты: Қысқа уақыт ішінде топ ішінің бір-біріне қарым-қатынасын анықтау.

Барысы: «Осы топтағы ең ұнайтын немесе қарым-қатынасқа түсе алатын екі адамның қолдарынан ұста».

Ойын. «Мысық өмір сүріпті….»

Мақсаты: Есте сақтау нақтылығын дамыту.

Әр қатысушы алдындағы айтылған сөзді айта отырып, өз сөзін айтып кету. Мысалы,

• «Бұл өте әдемі мысық болып еді…»
• «Бұл өте үлпілдек әдемі мысық еді…»
• «Бұл өте үлпілдек, көзі көк әдемі мысық еді…»

Бұдан басқа нұсқаулар болуы мүмкін Мысалы: Апа әдемі тағам жасады т.б.

Сабақты талдау.

Қоштасу

Үйге тапсырма: Берілген тапсырманы үйде қайталау.

 

САБАҚ №8

Тапсырма: Байқампаздық пен есті дамыту; импульсивтілік пен ашуды бәсеңдету, т.б.

Құрал-жабдықтар: тарату құралы (Абстрактілі фигуралар орналасқан суреттер) қарындашпен, өшіргіш, ақ парақ.

Жүргізілуі барысы:

Сәлемдесу. Сәлемдесіп болған соң «Бір әріпке» деген ойынды ойнауға болады.

Балалар шеңбер болып отырады. Зат аты аталатын 1 әріп таңдалады. (ол зат бөлме ішінде болуы шарт). Сағат тілі бойынша балалар таңдалатын әріптен басталатын затты атаулары керек. Ең соңғы зат атаған бала – жеңімпаз болады.

 

Сабақ мазмұны

№6 Жаттығу. «Сергек болу» құралдар сезімі.

Мақсаты: Қабылдауды анықталатын жаттығу.

Көрнекті суреттен абстрактылыға жіберіңіз. Балаларға 4 абстрактылы фигураны ұсыныңыз. Әр бала бір-біріне көрсетпей, өздер 1 минут ішінде сол суретті еске сақтап, есінде қалғанын әр деталін параққа түсіру.

Сергіту сәті: Ойын «Артқа жүру».

Мақсаты: Импульсивтілік пен ашуды бәсеңдету. Балалар екі топқа бөлініп, бір-бірінің артына тұрады. Екі топ жарысуы. Қатысушылар бірнеше метр алға жүреді, сонан соң дәл сол қалыпта, яғни артқа қайтады. Еш құлаусыз өткен топ – жеңімпаз болып есептеледі.

Ойын: «Барлаушылар».

Мақсаты: Байқампазды қ пен есті дамыту. I – нұсқау. Бөлмеде ретімен орындар орналасқан. Бір бала (барлаушы — разбедчик) сол бөлмедегі орындықтардың (қай жағымен жүрседе өзі біледі) арасынан немесе шетінен өтіп жол құрайды. Ал келесі бала (командир) дәл сол жолды есінде сақтап өзінің отрядын сол жол алып өту керек. Отряд командирі басқа балаларда болуға болады. Барлаушы жаңа жол салады, ал командир өз отрядын осы жолмен алып өтеді, ойын әрі қарай жалғасады.

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырама: Берілген тапсырманы ата-аналар үйде балаларымен жұмыс істеу керек.

            Үстел үстіне бала алдында бірнеше таяқшаларды қойып қандай-да бір фигуралар құрастыруын сұраңыз(үйшік, төртбұрыш, үшбұрыш т.б). Балаға осы фигкраларға 2 секундта есте сақтап, содан кейн сол фигураларды қайта жаңғыртуын талап етіңіз.

САБАҚ №9

Тапсырма: қарым-қатынас дағдыларын жаттықтыру; есті жаттықтыру; ес және зейіннің еріксіз дамуы.

Құрал-жабдықтар: үйлестірілген материалдар (абстрактлілі фигуралар бейнеленген сурет) қалам, қағаз, өшіргіш.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен белсендіру үшін                                                                                                       

«Қағаздан қағазға жүру» ойынын ойнау.

Эстафетаны жүргізу үшін топ екі командаға бөлінеді, әр командада екі қағаздан бар. Бір қағаздан екінші қағазға өту үшін, алдағы қағазға екі аяғын қойып, екінші қағазды алдыға қояды. Эстафета ослай жалғасабереді. Команда мүшелері кезекпен жарысады.

Сабақ мазмұны

№7 Жаттығу. «Ауызша диктант»

(есту, көру естерін жаттықтыру)

Мақсаты: Сөздер оқылады, сол сөздер туралы балалар ой жүгіртулерін талап етіледі.

Жетекші: «Қазір сөздер оқылады (көрсетіледі) әр сөзді естігеннен кейін сол айтылған заттарды көз алдарыңа олардың дәмін, иісін, шығаратын дыбыстарын елестетіңдер. Мысалы: тіс пастасы ақ және жылтыр, оның дәмі бір мезгілде қышқыл әрі тәтті т.б»

Қағаз                 Жүн                 Етік

ұя                       арба                 саусақ

мысық               шаш                 лимонад

дөңгелек           роза                  піл

таяқ                   орамал             сүю

фильм               жас                   автобус

құмақ                бәтинке            доқтор

бақыт                 құс                   балмұздақ

Сергіту сәті: «Орындыққа орналасу» ойыны

Балаларды шеңберге тұрғызып ортасына бір орындыққа бір адам отырғызу керек., ал қалғандарының мақсаты – барлық тәсілмен ортадағы орындыққа орналасу қажет.

Бұл жаттығу балаларда қызығушылық тудырады олар басқа адамдарды сендіруде және өтінуде өзара жақсы байланысты көрсетеді. Бұл жерде ең маңыздысы мынандай сұрақтар қойылады: «Неге ол мына балаға жол берді?», «Кімге ешқашанда жол бермейді, неге?»

Тапсырма: «Есту диктанты»

Мақсаты: еріксіз ес, зейінді дамыту.

Балалар нұсқауды тыңдап, тапсырманы және барлық шарттарды орындау қажет (4-тен 7-ге дейін) мысалы, 5-ті жаз(1 шарт) әртүрлі мөлшердегі үй (2) төртінші үй ең кішкентай (3) екінші үйдің шатырында құбыр бар (4) ал орташа үйде дөңгелек терезе (5)болуы керек.                                                                                                        

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырма: берілген тақырып бойынша ата-аналар балалармен жұмыс жасау керек. Балаға ұқсас, бірақ күрделі варианттағы жаттығуларды орындауға мүмкіндік береді.

Бұл жаттығуды күрделендіру үшін түрлі түсті фигураларды таяқшалармен құрастыру. Бала қойылған таяқшаларды есте сақтап өз бетінше фигураны құрастыру керек.

                                                      Сабақ №10

Мақсаты: қарым-қатынас дағдыларын жаттықтыру; қабылдауды дамыту, көру есін жаттықтыру; еріксіз әрекеттің дамуы, реакцияның жылдамдығы, байқағыштық, топпен жұмыс істеу шеберлігі.

Құрал-жабдықтар: бала орындықтары, қалам, өшіргіш, дәптер, сіріңке таяқшалары, магнитафон.

 

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен белсендіру үшін «Шатастыру» ойынын ойнату.

Топтағы бір адам жүргізуші. Ол теріс қарап көзін, жұмады. Бұл уақытта қалғандары бір-бірінің қолдарынан ұстап, дөңгелек болып тұрады. Содан кейін олар бір-бірінің қолдарын ұстап жүре бастайды, бұрылып бір-бірінен аттап өтіп, жалпы шатасады. Жүргізушінің мақсаты – шумақты ажырату, түйінді шешу. Бұл жаттығутоптасқан топта жұмыс жасайды.

 

Сабақ мазмұны

№8 Жаттығу «Фигуралар»

Мақсаты: көру есін жаттықтыру.

Балалар жұп болып бөлінеді. Алдымен жұптың біреуі сіріңке таяқшаларын үстел үстіне шашып үстіне қағаз жауып, 1-2 секундтан кейін қағазды көтеріп қандай фигура жасалғанын жолдастарына көрсетеді. Екінші ойыншы көзін жұмып қолданылған сіріңке таяқшаларын санайды және фигура жасайды. Содан кейін бірінші ойыншы қағазды көтеріп түпнұсқамен салыстырады. Келесі кезекте ойыншылар ролдермен аламасады. Бала келесі жаттығуға өту үшін елестету арқылы кем дегенде 10 сіріңке таяқшкаларын табу керек.

Сергіту сәті: «Әуен» ойыны

Мақсаты: балаларды тыныштандыру, қозуды және албыртылықты жою үшін қоланылады.

Балалар шеңбер болып орындықтарға отырғызылады. Шеңбер ортасында жүргізуші «Қазір біз хормен қандай да бір өлеңді орындауға тырысайық (балалар өздеріне таныс өлеңді тңдайды)». Өлең 2 шумақты болу керек. Жүргізуші ойынның шартымен (ережесімен) таныстырады. «Мен бір шапалақ ұрғанда барлығымыз өлеңді айта бастаймыз, екінші шапалақ ұрғанда өлең жалғасады, бірақ ойша (дауыс шығармай) үшінші шапалақ ұрғанда қайта дауыстап айтамыз».

Тапсырма «Көру диктанты»

Мақсаты: қабылдауды дамыту; бала элементтердің барлық фонын толық мазмұнын қабылдауға үйрету.

Балаларға карточкада немесе тақтада жазылған сөздер көрсетіледі (1 секунд-1әріпен есептеледі), содан кейін сөздерді алып тастайды, есте сақтап тапсырманы орындаулары тиіс.

Нұсқау: «Сөздерді оқы, олардың ішінен дауысты әріптерді таңда, есіңе сақта»

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырма: Берілген тақырып бойынша ата-аналар балалармен жұмыс жасауы тиіс.

Басқа вариант: балаға сіз жасаған фигурадағы таяқшаларды санап, сол таяқшадан фигура құрастыруын талап етіңіз. Бұл жаттығу көру есімен қатар санау шеберлігін жаттықтыруға арналған.

Сабақ №11

Мақсаты: қарым-қатынас дағдыларын жаттықтыру; есту, қабылдау процестерін жаттықтыру.

Құрал-жабдықтар: балалар орындықтары, қалам, өшіргіш, сіріңке.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен белсендіру үшін «Құлатып алма» ойынын ойнату.

Мақсаты: қозушылықты алып тастау.

Жаттығу шеңбер түрінде өтеді.Қатысушылар допты қандай да бір зат ретінде бір- біріне асыра тастауы қажет. Мысалы: хрусталды құмыра, немесе кірпінің тікенегі, муз және т.б. Екінші ойыншының мақсаты допты тосу.

Сабақ мазмұны

№9 Жаттығу «Ойдағы бейне»

Мақсаты: есту процестерін дамыту.

Ойдағы бейнелердің негізгі ерекшеліктерін байқау ептілігі: (№3 жаттығудың күрделірек варианты) 200-300 сіріңке таяқшалары қолданылады. Сіз балаларға сөздер оқыңыз, ал олар айтылған сөздерден сіріңке таяқшаларымен бейнелер жасауы қажет.(Мысалы трактор сөзі оларда мына дыбыстарды «р-р-р» шығарады) сіріңке таяқшаларын барлық тәсіл арқылы және сындыруға да болады. Сөз 1 минут үзілістен кейін айтылады. Содан кейін балалар таяқашалармен жасалған бейнгенің атын айтады.

Сергіту сәті:  «Шатасу» ойыны

Тапсырма: «Көр-оқы-есте сақта- жаз-тексер»

Мақсаты: қабылдауды дамыту; бала элементтердің барлық фонын толық мазмұнын қабылдауға үйрету.

Балаларға сөз жазылған карточка беріледі. Ол сөзді (фразаны) бір рет оқып, оны жауып дәптеріне жазады. Осыдан кейін бала сөзді оқып қатесін тауып, келесі сөзді көрсетеді осылай жалғаса береді. Диктантты ашып тексеріп, қателерінің санын жазып және баға қойылады (егер ол жақсы болса).

Жаңбыр жауып тұр. Раушан гүл гүлдеді. Тышқан жүгіріп жүр. Қыз оқып отыр. (4-5 фразадан кем болмау керек).

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырма: Берілген тақырып бойынша ата-аналар балалармен жұмыс жасауы тиіс. Ес көлемін дамыту үшін «Қалып кеткен сөздерді жаз» жаттығуын орындау қажет.

Мағынасы бірдей емес 5-7 сөз оқылады, мысалы: қарт- оң -жәшік- балық- би- алмұрт. Келесі кезекте бір сөзді қалдырып оқиды. Бала оқимай кеткен сөзді табу керек. Үшінші ретте сөздер оқылмайды, төртінші кезекте балалар оқылған сөздердің рет-ретімен толық айтып шығу керек.

 

 

Сабақ №12

Тапсырма: қарым-қатынас дағдыларын жаттықтыру; қабылдаудың дамуын ұғыну, зейіннің дамуы, есту және қимыл анализаторларының байланысының үйлесімділігі

Құрал-жабдықтар: балалар орындықтары, қалам, өшіргіш, секундомер.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен белсендіру үшін «Мақатулы қошемет» ойынын ойнату.

Барлық қатысушылар шеңбер болып тұрады. Ойынға қатысушылардың бірі екіншісіне қарап жақсы тілек айтады. Ол «рахмет деп айту кеерек, барлық қатысушыға мақтаулы қошемет айтып шығу керек».

Сабақ мазмұны

№10 Жаттығу. «Көзбен шолу».

Мақсаты: Көру есін жаттықтыру

Сандар мен фигураларды қысқа мерзімде есте сақтап қалу үшін ойдағы бейнеге назар аудару.

Оқушыға нұсқау: Үзіліс жаса, есте сақтаған санды ішіңнен қайтала.

Қар тұман сапанда сары түспен жазылған санды елестет, көзді ашып жұмғанша өз қиялыңда 15 секунд аралағында ойыңда ұста. Дауыстап айт.

Сергіту сәті: «Төрт апатты құбылыс»

Тапсырма: «Есту диктанты»

Мақсаты: Қабылдауды дамыту; бала элементтердің барлық фонын толық мазмұнын қабылдауға үйрету.

Балаларға шамалы ғана текст оқылады. Олар текстті зейін қойып тыңдап, есте сақтап барлық сөздерді жазу керек, ойланған дыбыстардан бастап. Мысалы: текстегі «Л» әріпімен басталған сөздерді есте сақатау.

«Ерте-ерте-ертеде әйел болыпты. Ол қыздарын тамақтандыру үшін күні-түні жұмыс істепті. Үш қызы қарлығаш, ай сәулесіне ұқсас болып тез өсіпті. Бірінен кейін бірі тұрмысқа шығыпты. Бір жыл өтті. Кемпір өте қатты сырқаттанады. Ол орманда тұратын тиынды шақырып қыздарына жіберіпті».

Егер қатысушылар сөздерді есте сақтауда қиындық туындаса мақсатқа сәйкес кезекпен қолдану керек. Оларды орындауда балалар хат жащуда жақсы қорытынды береді.

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырма: Берілген тақырып бойынша ата-аналар балалармен жұмыс жасауы тиіс. Логикалық ойлауды дамыту үшін «Бірнеше сөз» ойынын ұсынуға болады.                                                                                                         

Балаға мына нұсқау беріледі: «Жұптың екінші сөзін есіңде сақат». Олар: мысық-сүт, нан-май, бала-машина, қыс-төбешік, орындық-тәтті нан, тіс-щетка, өзен-көпір.

Сабақ №13

Мақсаты:  қарым-қатынас дағдыларын жаттықтыру; қабылдауды дамыту, көру және есін жаттықтыру; зейіннің еріксіз дамуы.

Құрал-жабдықтар: бала орындықтары, қағаз, қалам, өшіргіш, секудомер.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен белсендіру үшін «Бастапқы жағдай» ойынын ойнату.

Сабақ мазмұны

№7 Жаттығу. «Ауызша диктант»

(есту, көру естерін жаттықтыру)

Мақсаты: Сөздер оқылады, сол сөздер туралы балалар ой жүгіртулерін талап етіледі.

Жетекші: «Қазір сөздер оқылады (көрсетіледі) әр сөзді естігеннен кейін сол айтылған заттарды көз алдарыңа олардың дәмін, иісін, шығаратын дыбыстарын елестетіңдер. Мысалы: тіс пастасы ақ және жылтыр, оның дәмі бір мезгілде қышқыл әрі тәтті т.б»

Қағаз                 Жүн                 Етік

ұя                       арба                 саусақ

мысық               шаш                 лимонад

дөңгелек           роза                  піл

таяқ                   орамал             сүю

фильм               жас                   автобус

құмақ                бәтинке            доқтор

бақыт                 құс                   балмұздақ

Сергіту сәті: «Желдегі шөптің сабағы»

Топ шеңбер болып бір-бірінің иықтарымен тығыздалып, қысылып, қолдарын алдыға созып тұрады. Бір адам шеңбер ортасында. Ол көзін жұмып әр бағытқа құлап түседі. Қоршап тұрған қатысушылар оны тосып қайта сол бағытқа тұрғызады.

Жаттығу топтағы балаларға жоғары сенімділік білдіруге мүмкіндік туғызады.

Шеңбер ортасына қатысушылар кезекпен емес, өзін ұсынумен кіреді

  Талдау:

• Сіз шеңбер ортасында қандай сезімде болдыңыз?
• Тосушы болу қандай?

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырма: Берілген тақырып бойынша ата-аналар балалармен жұмыс жасауы тиіс. Логикалық ойлауды дамыту үшін мына ойынды қолдануға болады. «Кімге не жетіспейді».

Балаларға 7-8 жұпты сурет таңдап алу ұсынылады, мағынасы өзара байланысты және жұппен қою керек. Жетекші оң жақтағы суретті алып қалады. Бала суретте не жетіспейтіндігін рет-ретімен айту керек.

Сабақ №14

Мақсаты: қарым-қатынас дағдыларын; қабылдауды дамыту, ақпараттық және көру бейнелерін көшіру дағдысын қалыптастыру, тәртіптілікті дамыту, ұйымшылдық, бірлік сезімдерін ояту.

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен белсендіру үшін «Аңдар» ойынын ойнату.

                                                       Сабақтың мазмұны

№12 Жаттығу «Жандану»

Көру бейнесіндегі ақпаратты алмастыру іскерлігі (көзбен шолу шеберлігі) сонымен бірге зейіннің шоғырлануы, қабылдауды ояту.

Балаларға қандай да бір аңды, жабайы аңды елестетуін талап етіңіз. Содан кейін бейне жасалған соң суретті «жандандырып», аңның қимылын, қиялда өмір сүруін айтуына ұсыныңыз. Балалар бір-біріне ойлаған аңдары туралы айту керек.Қортынды шығарыңыз кімнің әңгімесі өте қызықты. Жаттығу алдымен көзді жұмып, содан соң ашық түрде өткізіледі. Жақсы нәтиже  көрсету үшін 50 аң 100 затты жандандыру қажет. Бұл жаттығуды сиқыршы ойыны ретінде жүргізуге болады: баланы сиқыршы болуға ұсынады, сиқыршы таяқпен барлық нәрсені жандандрады. Мысалы: өз қиялында бір затқа қолын тигізсе ол жанданады, содан кейін сиқыршы не көргенін әңгімеледі, ролдермен алмасады.

Тапсырма: «Тыңда-қайтала-жаз-тексер».

Мақсаты: қабылдауды дамыту; бала элементтердің барлық фонын толық мазмұнын қабылдауға үйрету.

Ұқсас диктант орындалады. Психолог диктантты сөзбен (фраза бойынша) барлық дыбыстарды нақты айтады.

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырма: Берілген тақырып бойынша ата-аналар балалармен жұмыс жасауы тиіс. Көзбен шолу іскерлігін дамыту үшін кем дегенде 10 аңды 20 затты жандандыру қажет.

Жоғарыда көрсетілген жаттығулардың барлығы есте сақтаған ақпараттармен толықтырылады. Сонымен қатар қысқа мерзімді ес ұзақ мерзімді еске көшу үшін, олар арнайы құрылдардану мен ретке келтіру керек. Осылайша бұндай процес ойлану операцияларын қатысуынсыз мүмкін емес. Есте сқтауға тиіс нысаналарды жүйелеу мен жіктеудегі алғашқы өңдеу – міндетті түрде эмоционалды аймақтың қатысуымен ұқсастықтар мен ерекшеліктерін белгілеудің көмегімен жүзеге асады. Бұл ақпараттарды категорияларға бөлуге немесе оны естен шығаруды жеңілдететін танымдық сенсорлы біліммен қамтамасыз етіледі. Осыған байланысты ұзақ мерзімді есте сақтауды жаттықтыру жұмысы болып ең алдымен балаларда есте сақталатын заттарды салыстыра білу іскерлігін, олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктерін дамытудан басталуы керек.

Сабақ №15

Мақсаты: қарым-қатынас дағдыларын жетілдіру; саналы қабылдауды дамыту, ұзақ мерзімді есте сақтауды жаттықтыру, өз бетінше іс-әрекетті дамыту, реакциялардың жылдамдығын, бақылампаздығын, ұжымда жұмыс істеу іскерлігін дамыту.

Құрал-жабдықтар: балалар орындықтары,

Жүргізілу барысы

Сәлемдесу. Сәлемдескеннен кейін балаларды бір-бірімен белсендіру үшін «Тілек» ойынын ойнату.

Ойынға қатысушылар барлығы шеңбер болып отырады.

Нұсқау: «Бүгінгі күнді бір-бірімізге тілек айтудан бастайық. Әр қайсысымыз тұрып басқа адамға барын амандасып бүгінгі күніне тілек айтыңыз. Бірінші ойыншы барып тілек айтқан адам келесі ойыншыға тілек айтады, ойын осылай жалғасады».

                                                            Сабақтың мазмұны

Барлық зерттелініп жатқан пән сол схемалар бойынша қортындыланады: эмоциядан логикаға. Мынандай қортыныды жоспарына көшейік.

1. Затты қабылдау сезімі.

«Балаларға қараңдаршы сендерде қандай әсер қалды? Заттың түрі, формасы, түсі ұнайды ма, оны қоршаған орта толық фонда көрсетіледі»

Мұғалімнің осындай сияқты сұрақтар қоюда баланы сезім позициясының мақсаты белсенді қабылдау процесіне оқушыны еліктіру, ұзақ мерзімді есте жақсы сақтау. Балада қандай жақсы әсер қалғанын табуға тырысыңыз.

2. Келтірілген сезімді қортындылау.

«Айтыңдаршы мына зат сендерге ұнады ма немесе жоқ? Ол сені тыныштандырады ма немесе наразылық білдіреме? Қызықты немесе қайғылы? Еліктіргіш немесе жалықтырғыш?»

Бала өз сезімін тыңдап, оларды талдауға үйретіңіз. Мұндай сезімді шақыруда ойлану жақсы есті бекітуіне мүмкіндік туғызады.

Логикалық бөлім. Қортындының қарапайым стратегиясы негізгі аспектілердің маңызын шоғырландыруға мүмкіндік береді.

3. Жалпы пікірді анықтау.

Затқа қараңдар. Бұл қандай зат? Қалай аталады?

4. Композиция тұрғысынан қарастыру.

«Затты басқасынан тиімді ерекшелейтін қандай қосымша элементтер, бояулар қолданылған? Алдыңғы жоспарда не бар?»

Баланы өз сұрақтарыңызбен нысананы кеңістікті қабылдауға еліктіруге ұмтылыңыз.

5. Балаларға талдау жасау.

Енді сіздер балалармен бірге бір зат туралы ерекше ақпарат беретін ең маңызды элеметтерді табуларыңыз.

6. Синтез.

«Көздеріңді жұмыңдар және (зерттелген нысананы) ойша елестетіп көріңдерші Өздеріңнің суреттеріңе нақты не көріп тұрғандарыңды айтыңдар. Қаламдарыңды алып оны қала естеріңде сақтаңдар солай етіп сурет салыңдар».

Қортынды жасағандай салынған суреттерді салыстыруға болады.

Жоғарғы анализде келтірген жаттығулар үшін, сіздің жағдайыңызға келетін заттар қолданылады.

• көкеністер мен жемістер, бір нысанадан бастап, жаймен бір жанұяның бірнеше обьектісін салыстыруға көшіңіз;
• гүлдер мен өсімдіктер;
• талдар; балалармен бірге олардың жалпы пішінін, ағаштың бұтақтарын , жапырақтарын, гүлдерін, жемістерін зерттеңдер;
• жануарлар (мысалы, мысық, иттер, құстар);
• жақын аймақтар (жақын жердегі көшелер, саябақтар т.б.)
• адамдар; түрлері, дауысы, өз достарыңның әдеттері, достары.

Сабақты талдау

Қоштасу

Үйге тапсырма: Ата-аналар берілген тапсырма бойынша балалармен жұмыс жасау керек. Үйде гүлдер, өсімдіктер және жануарларды эмоционалдық тұрғыда қабылдауды жаттықтыруды ұсыныу.

Біздің зерттеуіміз келесіні нақтылайды ұсынылған әдістемеде экспременталды топтағы балалардың қарым-қатынас жақсы денгейде дамыған байқалады, бұдан біз осы белсенділікке түзету дамыту бағдарламасына позитивті әсер бергенін     

байқаймыз. Төмен үлгерімі балалардың  орташа денгейге қөтерілді. Ойын барысында, балалармен қарым-қатынастары жақсарылды .Тузету-дамыту бағдарлама барысында әсер бергенін байқалады. Оларды қарым-қатынастары тағы жоғарланды.

 

• Кіші мектеп жасыңдағы үлгерімі төмен оқушыларының ойлауының ерекшеліктеріне салыстырмалы талдау жасау   

Берілген нақтылау диагностикасы мен қортынды тәжірибиенің нәтижесі бойынша балалардың ойлауының байланысты оларды бақылау немесе эксперимент топтарға бөлу.

          Нақтылау немесе бақылау диагностикаларының нәтижелерін салыстыру – үлгерімі нашар балаларды біріккен іс-әрекетке еліктіру, әлеуметтік және қарым-қатынас дағдыларын дамыту, когнитивті іскерліктер мен дағдыны дамыту, психикалық іс-әрекеттердің еркіндігі оқытудағы қиындықтарды жеңуге жағдай жасайтынын көрсетеді.

          Үлгерімі төмен оқушылардың өзін-өзі бағалау динамикасын өзгерту, оқу іс-әрекетінің мотивациясын өзгертуге  және ойлау процессің датытуға  жағдай жасайды, ол балалармен әңгімелесу барысында мәлім болды.  Ал кей жағдайда бала әрдайым жетістікке ұмтылып, бірақ әрдайым өзінің оқу іс-әрекетінде сәтсіздіктерге ұшырайтын болса, жағымсыз бағалар алса, жетістікке жету мотиві әлсірейді. Жетістікке ұмтылу алдымен қысымға алып келеді, содан соң жағымсыз бағаға деген индифферентті қарым-қатынас пайда болады.

Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ақыл-ой дамуының деңгейін Салыстырма мақсатпен анықтау (З.Ф. Замбициявич ұсынған) тапсырмаға қатынасын бағытталдық.

 

экспериментік топ

№	Аты-жөні	Упай	деңгейі
1	Аблай Д.	28	3-үлгерімділік деңгейі
2	Амина Н.	32	4-үлгерімділік деңгейі
3	Балнур А.	27	3 -үлгерімділік деңгейі
4	Маулен Ж.	35	4-үлгерімділік деңгейі
5	Марат С.	25	3-үлгерімділік деңгейі
6	Тахмина Л.	25	3-үлгерімділік деңгейі
7	Томирис Н.	22	2-үлгерімділік деңгейі
8	Камила С.	28	3-үлгерімділік деңгейі
9	Сабина Р.	25	3-үлгерімділік деңгейі
10	Самат Т.	24	3-үлгерімділік деңгейі

                                

Бақылау тобы

№	Аты-жөні	Упай	деңгейі
1	Айман Г.	36	4-үлгерімділік деңгейі
2	Арман Д.	34	4-үлгерімділік деңгейі
3	Әсел А.	23	2-үлгерімділік деңгейі
4	Жомарт М.	24	3-үлгерімділік деңгейі
5	Сабит Н.	25	3-үлгерімділік деңгейі
6	Лаура О.	35	4-үлгерімділік деңгейі
7	Надира О.	32	4-үлгерімділік деңгейі
8	Салтанат Р.	22	2-үлгерімділік деңгейі
9	Расул Т.	28	3-үлгерімділік деңгейі
10	Таншолпан	29	3-үлгерімділік деңгейі

 

Экспериментік тобы                                     Бақылау тобы

Жоғары деңгейі –  20%                                    Жоғары деңгейі  — 40%                                                   

Орташа денгейі –   70%                                    Орташа деңгейі – 50%

Төмен деңгейі –     10%                                     Төмен деңгейі – 10%

2. Диаграмма.

 

Анықтау эксперименті

 

 

Кіші мектеп жасыңдағы  оқушыларының  ойлау ерекшеліктерін дамытуға  түзету бағдарламасының әсерінің   құндылығына  негіздеме отырып біз  параметрлі  емес  статистикалық    J-критерийді  қолдандық.

      Әр топтың  оқушылары мынадай  категорияларға  бөлінді:

«өзгеріс болды», «өзгеріс болмайды». Нәтижесінде 4 клеткалы кесте құрылды:

санақ келесі формулада жүргізілді:

 

 

	Ия	Жоќ
Эксперименталды  топ	7	3
Баќылау тобы	6	4

 

T=r,n2(O4+O21)-(O4+O22)  мұнда n2 таңдау келесі, N=ni+n2-жалпы бақылау саны. Алынған экспременталды мәліметтерден келесі пікіте кеше аламыз: яғни дамыту циклінің сабақтарын қолдану ойын блоктарі балалардың шығармашылық қабілеттерінің деңгейін жоғарлатады. Мұның барлығы дерлік танымдық  мүмкіндіктерін дамытады: қабылдау, логикалық ойлау, қиялы, елестеу, психика т.б.

       Біздің зерттеуіміз келесіні нақтылайды ұсынылған әдістемеде экспременталды топтағы  кіші мектеп жасыңдағы оқушылардың  ойлау процесі белсенділігінің  өсуі байқалады, бұдан біз осы белсенділікке түзету дамыту бағдарламасына позитивті әсер бергенін байқаймыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ