Кіріспе                                                                                                       4

 

 

 Тарау 1: Акциздер: экономикалық мәні және

                салық жүйесіндегі ролі                                                          8

1.1    Акциз және оның экономикалық мазмұны                              8

• Шет елдік тәжірибедегі акциздік салым салу                          26
• ҚР-ның салық жүйесіндегі акциздік

      салым салу механизмі                                                                 28

 

Тарау 2: ҚҚС-ның салық жүйесіндегі ролі мен атқаратын

                қызметі                                                                                     36

        2.1 Салық салынатын айналым мен салық

              салынатын импортты анықтау                                                  36

        2.2 ҚҚС бойынша бюджетпен өзара қатынас

              және нөлдік ставка бойынша  салық салу                               

              айналымдары мен ҚҚС салық ставкалары                              50

        2.3 ҚҚС салық жөніндегі әкімшілік ережелер  

              және шот-фактуралар                                                                60

 

Тарау 3: ОҚО бойынша салық түсімдеріндегі ҚҚС-

               мен акциздің алатын орны                                                   70

3.1 ҚҚС бойынша есепке жатқызу                                                70

3.2 Салықты есептеу және төлеу тәртібі                                       73

3.3 Республикалық бюджетпен ОҚО

              бюджетіндегі ҚҚС мен акциздердің ролі                                76

 

Қорытынды                                                                                            93

 

Қолданылған әдебиеттер                                                                      96

 

 

 

 

         Кіріспе

 

Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жанама салықтың бір түрі ретінде акциздердің маңызды фискальды мәні анықталған. Акциздер алғаш рет Ежелгі Римде пайда болған, ал Қазақстанда 1992 жылдан бастап енгізілген. Қазіргі уақытта акциздерге жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі  ретінде үлкен көңіл аударылуда. Қазақстан Республикасында акциздік төлемдер бюджеттің едәуір қаржы түсімдерін құрайды. Акциздер бойынша түсімдер акциздік тауарлар өндірісінің көлеміне тікелей тәуелді. Үкімет акциздік ставкалар мен салым салынатын айналымдар тізімін тәртіптік түрде реттейді. Жалпы салық мемлекеттік кірістерді құрудың бір көзі. Оның қажет екенін саяси экономикалық классиктері мен олардың ізбасарлары (А.Смит, Д. Рикардо, Н.Озеров, Р. Лемиман және т.б. ) дәлелдеді. «Салықтар – мемлекеттік қызметі үшін төлемдер» теориясына сәйкес олар мемлекеттік саяси, экономикалық қызметіндегі шығындардың орнын толтыру деп қаралды.,

Екі еселік акциздік салым салуды болдыртпау мақсатында есептік кезеңде өндірілген дайын өнім бойынша есептелген акциздер сомасын әзірлеу үшін, алынған шикізат өнімдері бойынша төленген акциздер сомасына қысқарту қарастырылған. Акциздік өнімдердің жеке түрлері бойынша акциздік жиын белгісімен тауарды белгілеу қолға алынған. Акциздік маркалардың құны бюджетке төленетін соманы анықтау барысында акциздің жалпы сомасынан шегеріледі. Акцизді» міндеті — акциздік марканы жүргізу, ең алдымен жасырын өткізілетін тауарлар ағынын және жасырын өндірісті ауыздықтауға бағытталған.  Акциз — өнімнен алынатын жанама салық болып табылады, әрі тауардың бағасына қосылады. Акциздің салық ставкасы 20(%) пайызды көрсетеді. Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және ҚР–ның аумағында импортталатын тізбесін Қазақстан Үкіметі бекіткен тауарларға, сондай-ақ ойын бизнесіне акциз салынады. Тауар өндіруші тауарлардың экспортқа шығарылуын растаған жағдайда экспортқа шығарылған  акцизделетін тауарларға акциз салынбайды. ҚР қатысушы болып табылатын халықаралық шарттарда көзделген жағдайлар бұған кірмейді. Тауар өндіруші тауарлардың экспортын растау ретінде кеден декларациясын, сондай-ақ тауармен бірге жіберілген құжаттàрды табыс етеді.

Сонымен, акциздер ҚР салық жүйесінде маңызды орын белгілеген. Дегенмен, мемлекет салық төлеушілер және мемлекет мүдделерінің келісіміне негізделген, дұрыс акциздік ставканы орнату саясатын іске асыру қажет. Олар Отандық өнім өндірушілерді  арам ниетті бәсекелестіктен қорғау механизмінің бөлігі және Қазақстандық тауарлардың ішкі нарықта бәсекелестік мүмкіндігін жоғары, құралу қызметін орындайды.

Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған құнға салынатын салық — ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім  (амортизациясы бар таза өнім) болып саналатын, қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар қамтылуы мүмкін. Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз — тауар өндіру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналысы процесінде қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылымы, сондай-ақ ҚР аумағында тауар импорттау кезінде жасалатын аударымды айтады. Демек, бұл салықтың ерекшелігі — оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың мақсаты мынада:

біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен тобынан алынады;

екіншіден, төлеушілер үшін де есептердің салыстырмалы қарапайымдылығымен ерекшеленеді;

үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.

ҚҚС қазіргі кезде ҚР бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады. 2004 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 21,8 % құрды. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін есептелген ҚҚС сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады, яғни салық бойынша есепке алу механизмі көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС-ты төлеушінің тауарды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізу бойынша жасалған айналымы, салық салынатын айналым болып табылады. Салық кодексіне сәйкес ҚҚС босатылған және өткізу орны ҚР болып табылмайтын айналым қосылмайды. Салық салынатын айналым мөлшері, оған ҚҚС қоспай , мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып, өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызметтер көрсетудің) құны қандай бір өзгеріске түскен жағдайда , салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. ҚР кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан аумағына әкелетін немесе әкелінген тауарлар ҚҚС босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауардың кедендік құны, сондай-ақ ҚҚС салықты қоспағанда , Қазақстан Республикасына тауарлар импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомалары қосылады. ҚҚС салық көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің әрбір сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен стадияларындағы барлық алынымдарды қосып алады, бірақ мемлекетке тек осы тауардың өндірушісі тауарды өндіру мен өткізу стадиясында алынған ҚҚС салық түседі. Сөйтіп, салықты өндіріп алу механизмі баға құрамындағы салықты дәйекті және тұрақты қордалану есебінен баға өсуінің нәтижесін бермейді: баға салық салудың бір дүркіндігі кезіндегідей өсіп отырады. Сонымен бірге  кәсіпкерлердің салық жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады, түпкілікті тұтынушыға түсетін баға қысымы азаяды. ҚҚС салық мөлшерлемесі 16(%) пайызға тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады. Түсті және қара металдар сынығының экспортын қоспағанда экспортқа тауарлар өткізу бойынша айналымға, халықаралық тасылымдарға байланысты орындалатын жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге нөлдік ставка бойынша ҚҚС салынады. Кеден заңнамасына сәйкес ҚР кеден аумағынан тауарлар әкету тауарлар экспорты болып табылады. Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС мөлшерлемесі салық импорт мөлшерінің 16 пайызына тең болады. Салық салынатын импорт мөлшері  кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ ҚҚС –ты қоспағанда, ҚР тауaрлар импорты кезінде салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы кіріктіріледі.

 

      Тарау–1. Акциздердің экономикалық мәні және

                       олардың салық жүйесіндегі ролі

 

• Акциз және оның экономикалық мәні

 

       Акциздер – (француз тілінде- «accise», латын тілінде — «accisere» -кесу, кесіп тастау) – бұл негізінен көпшілік тұтынатын тауарлардың және жекеменшік кәсіпорындар көрсететін қызметтердің бағасына, не тариф құрамына енетін жанама салықтарға тиісті  салымдары болып табылады. Акциздердің екі функциясы анықталған:

• фискальдық
• реттеу

Акциздердің реттеу функциясы басты қызмет атқарады. Әлеуметтік әділдік негізінде  бұл ретте негізгі ықпал табысқа салық салу үдерісіне бағытталған. Акциздік салымдар ҚР территориясында өндірілген және ҚР территориясында шет елдерден енетін тауарларға; сонымен бірге, акциздік қызмет түрлеріне салынады.

Акциздік төлеушілер қатарына:

1. ҚР территориясында акциздік тауарларды өндіретін;
2. ҚР территориясына акциздік тауарлар кіргізетін;
3. ҚР территориясында бензин және дизельдік жанар майымен көтерме бөлшек сауда жасайтын;
4. ҚР заңына сәйкес ҚР территориясында көрсетілген тауарлар бойынша акциз бұрын төленбеген жағдайда конфискацияланған, иесіз сонымен бірге, мұралық құқы бойынша мемлекет қарамағына өткен және ҚР территориясында мемлекет меншігіне өтеусіз берілген акциздік тауарларды өткізумен айналысатын;
5. ҚР территориясында акциздік қызмет түрлерін атқаратын жеке және заңды тұлғалар — резидент емес және олардың құрылымдық бөлімдері жатады.

ҚР аумағында өндірілген немесе ҚР аумағына импортталатын  тауарлар 257-бапта көрсетілген, олар мыналар:

• спирттің барлық түрлері;
• арақ;
• ликер-арақ өнімдері;
• шырынды сусын;
• шарап;
• коньяк;
• шампан шарабы;
• сыра;
• шарап өнімдері;

10)темекі өнімдері;

11)құрамында темекі бар басқа да өнімдер;

12)бекіре мен қызыл балық, бекіре мен қызыл балық              

     уылдырығы, бекіре мен қызыл балықтан және уылдырықтан  

     дайындалған жеңіл тағамдар;

13)алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік

     бұйымдар;

14)өңделген және өңделмеген мех түрлері(қоян, көртышқан, ит,

     бұғы және қой терілерінен басқасы);

15)таза мехтен тігілген бұйымдар, оның ішінде пальто, шолақ

      пальто, жакет, жамылғы, палантин, пластиндер, бөкебай,

      мойын орағыш, бас киімдер мен жағалар, ішіктер

     (көртышқан, қоян, ит бұғы, қой терілерінен тігілген

      бұйымдардан басқасы);

16) таза былғарыдан тігілген киім;

17) хрусталь бұйымдар, жарық беретін хрусталь приборлар;

18) бензин (авиация бензинінен басқа) дизель отыны;

19)жеңіл автомобильдер (мүгедектерге арналған қолмен

     басқарылатын арнайы автомобильдерден басқа);

20)атыс және газ қаруы (мемлекет өкімет органдарының

     мұқтаждары үшін сатып алынғандарынан басқа);

21)шикі мұнай (газ конденсатымен қоса) жатады.

Ал, акциздік қызмет түрлерін:

1. ойын бизнесі мен
2. лотерея ұйымдастыру және өткізу бойынша жүргізіледі.

Көрсетілген тауарлар ҚР Үкіметi белгілеген тәртіппен және шарттарға сәйкес акциздік алым маркаларымен таңбалануы мүмкін. Экспортқа шығарылатын акцизделетін тауарлар акциздік алым маркаларымен  таңбалауға жатпайды. Акциз ставкалары ҚР Үкіметімен бекітіледі және тауар бағасына (адволорлық) немесе абсолюттік сомада өлшем бірілігіне  (натуралды қатты түрде) проценттік қатынаста белгіленеді. Алкоголь өнімдеріне тағайындалатын ставкалар  сусыз (100 пайызды) спирт құрамының көлеміне сәйкес бекітіледі. Спирттің барлық түрлеріне белгіленген акциз ставкалары спирттің кейін қолданылу  мақсатына қарай түрленіп отырады. Алкогольдік өнім өндірісінде спиртке қойылатын акциз ставкасы жұмсалған спиртті бір мақсатта қолданбайтын  тұлғалардың сату өніміне қойылатын базалық ставкадан төмен болуы мүмкін. Ойын бизнесінің объектілеріне ҚР Үкімет бір жылғы (1ж) есеппен акциздік базалық ставкасын ең жоғары  және ең төмен шектерін орнатқан. Ойын бизнес объектілеріне орнатқан базалық ставкалар көлемінде жергілікті үкімет органдары бір әкімшілік территориялды бірлік территориясында қызмет атқаратын барлық салық төлеушілер үшін біріңғай акциз ставкасын бекітеді.

Акциздік белгіленген ставкалар:

1) Отандық өндіріс тауарлары бойынша-тауар өндірушінің акциз қосылатын бағасына немесе заттай күйіндегі физикалық көлеміне қолданылады;

2) Импорттàлатын тауарлар бойынша — әкелінетін акцизделетін тауарлардың кеден құнына немесе заттай күйіндегі нақты көлеміне қолданылады;

3) Ойын бизнесі бойынша – ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстар шегерілген қаражаттың сомасына қолданылады;

ҚР қатысушы болып табылатын жасалған халықаралық шарттарға сәйкес акциздер қосылатын баға бойынша тауарлар жеткізіп тұрғаны үшін  өзара есеп айырысу көзделуі мүмкін. Отандық өндірілген тауарлар үшін тауар өндіруші осы тауарды немесе даяр өнімнің нақты көлемін беріп тұратын, акциздер қосылмайтын баға бойынша белгіленген  құн акциз салу объектісі болып табылады. Ойын бизнесі бойынша, ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстары шегерілген ақшалай қаражаттың сомасы акциз салу объектісі болып табылады.

 

Ставкалар № 1 кестеде көрсетілген:

 

Қазақстан Республикасында өндірілетін және Қазақстан Республикасының территориясында кедендік өткізу мақсатында әкелінетін акциздік тауарларға және ойын бизнесіне тағайындалған акциздердің ставкалары.

 

 

 

1 – кесте.

СЭҚ ТН Коды	Атауы	Салым объектісі	Өндірілетін тауарларға және ойын бизнесіне қойылған акциздер ставкалары	Әкелінетін тауарларға қойылатын акциздер ставкалары
2207 ішінен 2208**	Спирттің барлық түрлері (тауар өндірушіде көрсетілген өнімді өндіру құқығын растайтын ҚР лицензиясы бар жағдайда емдік және фармацевтикалық дәрі-дәрмек әзірлеуге жіберілетін сонымен бірге, бекітілген квота көлемінде мемлекеттік медицина мекемелеріне, спирттен басқа)	Физ. көлемі	300 теңге 1 литр	З  евро */ 1 литр
	Тауар өндірушіде көрсетілген өнімді өндіру құқығын растайтын ҚР лицензиясы бар жағдайда спирттің барлық түрлерінің ішінде спиртті ішімдіктер, күшейтілген сусындар, соктар, шарап және бальзам	Физ көлемі	30 теңге/ 1 литр	0,3 евро/ 1 литр
	Арақ-шарап, спирт қосып күшейтілген сусын, сок және бальзамдар	Физ көлемі	100 теңге/ 1 литр	1,7 евро/ 1 литр
	Коньяктар	Физ көлемі	20 теңге/ 1 литр	1,7 евро/ 1 литр
2204 ішінен	Шараптар (вино)	Физ көлемі	10 теңге/ 1 литр	0,4 евро/ 1 литр
(220430 басқа)	Шампан шараптары	Физ көлемі	20 теңге/ 1 литр	0,4 евро/ 1 литр
2205 220600**	Шарап өнімдері	Физ көлемі	10 теңге/ 1 литр	0,4 евро/ 1 литр
220300**	Сыра	Физ көлемі	6 теңге/ 1 литр	0,2 евро/ 1 литр
2402**	Темекі және темекі құрамдас бұйымдар	Физ көлемі	0,75 евро/ 1000 шт	2          евро/ 1000 шт
0301,0302, 303, 0304, 0305, 1604** ішінен	Бекіре және арқан балықтарының уылдырығы, олардан жасалған деликатестер	Өндірілетін тауар-лардың құны, әкелінетін тауарлардың кедендік құны	100 %	100 %
7113,7102, 39000, 7114, 7116** ішінен	Алтын платина, және күмістен жасалған зергерлік бұйымдар	Өндірілетін тауарлардың құны, әкелінетін тауарлардың кедендік құны	10 %	10 %
701321, 701331, 701391, 940510 500** ішінен	Қорғаcынды хрустальдан жасалған бұйымдар, хрустальды жарық шамдар	Өндірілетін тауарлардың құны, әкелінетін тауарлардың кедендік құны	0	0
271000270-2710 00360**	Бензин (авиациялық отыннан басқа)	Физ көлемі	2-ші қосымшаға сәйкес	31 евро/ 1 тонна
	Жанама салықтар «шығу елі» принципі бойынша салынатын өзара сауда қатынастарында түзілген, ТМД-ға мүше мемлекеттеріне экспортқа шығарылатын жанар-жағар майдан басқа	Физ көлемі	2003 теңге/ 1 тонна
271000610 271000650 2710 00690**	Дизельдік отын	Физ көлемі	2-ші қо- сымшаға сәйкес	20 евро/ 1 тонна
2709900* ішінен	Мұнай шикізатымен газ конденсатын қоса	Физ көлемі	0	0
8703	Жеңіл автомобильдер	Кедендік құны, не болмаса двигатель көлемі		10% бірақ 0,5 евро 1 куб см шамасынан аз емес (двигателі- нің көлемі 3000куб см шамасынан көп автомобильдер үшін)
9303, 9304, 9305** ішінен	Оқ дәрімен және газбен ататын қару (мемлекеттік билік органдарының қажеттілігіне алынатын қарудан басқа)	Өндірілетін тауарлар үшін құны, әкелінетін тауарлар үшін құны	0	0
271600000	Электр энергиясы	Физ. көлемі	0,03 теңге/ Вт сағ	0,03 теңге/ кват сағ
	Ойын бизнесі (лотереядан басқа)	Ойын бизнесінен түсетін түсім	20 %
	Лотереялар, мемлекеттік (ұлттық) лотереядан басқа	Лотерея өткізуден түсетін түсім	10 %

 

Қазақстан Республикасының территориясында өндірілген бензин (авиациялықтан басқа) және дизельдік отын, көтерме және бөлшек саудасын жасайтын, жеке және заңды тұлғалар өткізетін бензин және дизельдік отын өнімдеріне салынатын акциздер ставкалары.

 

 2 кесте

 

	Төлеуші	1 тоннаға салынатын акциздер ставкалары (теңге)
		Бензин (авиация-лықтан басқа) (СЭҚТН коды 2710,00270, 2710,00360)	Дизелдік жанар май (СЭҚТН коды 2710,00610, 2710, 00650, 2710   00690)
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін бөлшек (соңғы тұтынушыға) және көтерме  (әрі қарайғы қайта сату мақсатында) сауда жасайтын жеке және заңды тұлғаларға өткізу.	МӨЗ	4500	540
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін бартерлік операциялар және өзара есепті өткізуді қоса алғанда, өндіріс қажеттіліктері үшін тұтынушы кәсіпорындарға өткізу.	МӨЗ	5000	600
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін жеке бөлшек сауда жүйесі арқылы өткізу.	МӨЗ	5000	600
Заңды және жеке тұлғалардың жанар-жағар май материалдарын (соңғы тұтынушыға) бөлшек сауда ретінде өткізу.	Жанар май заттарын бөлшек сауда ретінде сататын заңды және жеке тұлғалар	500	60
Көтерме сауда жасайтын заңды және жеке тұлғалардың (әрі қарай қайта сату мақсатында) жанар-жағар май материалдары, бөлшек саудасын іске асырушыларға өткізу	Жанар май заттарын көтерме бағамен сататын заңды және жеке тұлғалар	0	0

 

 

                                  Лотерияның акциз бойынша декларациясы

 

 

                                                                                                                                               3-кесте

 

№	Лотерия түрі	Шығары-латын лотерия билеттері-нің саны	Лотерия билетін өткізу бағасы, теңге	Тапсырылған қаржы түсімі, теңге	Акциз став-касы %	Есептел-ген акциз, теңге	Ескер- тулер
1	Заттық	100 000	100	10000000	10	1000000
2
3
4
5
6	Барлығы	100 000	100	10000000	10	1000000

 

 

 

 

 

 

 

 

Акциз салынатын объектілерге мыналар жатады:

• акциз төлеушілердің өндірілген не болмаса, құйылған акциздік тауарлармен жасалынатын келесі операциялар:

а)   акциздік тауарларды өткізу;

б) алыс-беріс негізінде қайта өңдеуде акциздік тауарларды өткізу;

в) алыс-беріс шикізаттарын қайта өңдеу өнімдері бойынша акциздік тауар материалдарының қатарына өткізу;

г)  жарғылық капиталға жарна төлеу;

д)  акциздік тауарларды нақты төлем кезінде пайдалану;

е) тауар өндіруші өзінің құрылымдық бөліміне акциздік тауарларды жіберу;

ж) өндірілген, табылған, не болмаса құйылған акциздік тауарларды, тауар өндірушілер өздерінің өндірістік қажеттіліктеріне жарату керек, оның ішінде:

• бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды көтерме бағамен өткізу,
• бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды бөлшек бағамен өткізу,
• мұралық құқығы бойынша мемлекет қарамағына өткен және мемлекет меншігіне өтеусіз берілген, конфискацияланған немесе иесіз акциздік тауарды өткізу,
• ойын бизнес саласында қызмет ету,
• лотерея ұйымдастыру және өткізу,
• акциздік тауарлардың акциздік (марка) жиын белгілерін жоғалту немесе бүлдіру,
• Акциз келесі қызметтерге салынбайды:

а)  акциздік тауарларды сыртқа шығару,

б) этильдік спирт өндірісі мен айналымын бақылайтын өкілетті орган белгілейтін квоталар көлемінде жіберілетін этилдік спиртке салынбайды. Олар келесідей мақсатта:

• тауар өндірушінің көрсетілген өнімді өндіру құқығын растайтын ҚР лицензиясы бар жағдайда емдік және фармацевтикалық дәрі-дәрмек әзірлеу үшін,
• 0,1 литрден көп емес сыйымды тұтынушылық ыдысқа құйылған, сонымен бірге ҚР заңнамасына сәйкес дәрілік зат сапасында тіркелген спирт құрамдас, медициналық өнімнен мемлекеттік медицина мекемелеріне жіберіледі.

Операцияның орындалу уақыты:

1. Осы бабпен басқа жағдайлар қарастырылмаған кезде, барлық операцияны орындау уақыты сатып алушыға акциздік тауарды жіберу күні болып есептеледі.
2. Тауар өндірушілердің акциздік тауарларды өзінің құрылымдық бөлім жүйесі арқылы өткізу жағдайында , операцияның орындалу уақыты құрылымдық бөлімдерге тауар жіберу күнімен есептеледі.
3. Акциздік тауар болып келетін алыс-беріс тауарларын өткізу барысында, операцияның орындау уақыты, көрсетілген тауарларды мердігерге өткізу күнімен көрсетіледі. Акциздік тауарларды алыс-беріс тауарларынан әзірлеу жағдайында операцияның орындалу уақыты әзірлеген акциздік тауарларды, тапсырыс берушіге немесе нұсқалған тұлғаға беру күні болып есептелінеді.
4. Акциздік тауарларды өзінің жеке өндірістік қажеттіліктері үшін пайдалану жағдайында операцияның орындалу уақыты көрсетілген тауарларды іске асыру күнімен есептеледі.
5. Лотереяны ұйымдастыру мен өткізу жағдайында операцияның орындалу уақыты , лотерея билеттерін сатуға шығаруды салық органында тіркеу күнінде көрсетіледі.
6. Акциздік өнімді, акциздік жиын (марка) белгілерін жоғалту немесе іске жарамсыз қалуы жағдайында операцияның орындалу уақыты, бүлінген акциздік өнімді есептеп шығару туралы акті құру күнімен өндірістік процесте өнімнің келесі пайдалануы туралы шешім қабылданған күні есептеледі.

Жанама салық базасы 261-бапта көрсетілген, мұнда:

1. Акциздердің адволорлық ставкалары белгіленген акциздік тауарлар бойынша салық базасы акциз және ҚҚС кірмейтін және өндірушінің сату бағасы бойынша белгіленетін өндірілген және өткізілген акциздік тауарлар бағасымен анықталады.
2. Акциздік қатаң ставкалар бойынша белгіленген акциздік тауарлар үшін салық базасы нақты түрде өндірілген және өткізілген акциздік тауарлар көлемімен анықталады.
3. Лоторея ұйымдастыру және өткізу қызметін іске асыру бойынша салық базасы, акциз сомасы қосылмаған лотерея билеттерін сатуға шығаруды салық орындарында тіркелген, лотерея ұйымдастырушысы тапсырған түсімнен ұтыс қорындағы қаржы шегерілген сома болып анықталады. Салық базасы лотерея шыққан сәттен бастап оны өзгертуге жол берілмейді.

 Әртүрлі ставка қойылған жағдайда спирттің барлық түрлеріне салық салу ерекшеліктерінің түрлері:

1) Осы Кодекске сәйкес спирттің барлық түрлеріне әртүрлі акциздік ставкаларды белгілеу жағдайында салық базасы біркелкі ставкалар салынатын операциялар бойынша бөлек түрде анықталады.

2) Алкоголь өнімдерін өндірушінің базалық ставкадан төмен акциз ставкасымен алған спиртті, алкоголь өнімдерін өндіруден басқа мақсатта пайдалану барысында бұл спирт бойынша акциз сомасы алкоголь өнімдерін өндіруші болып табылмайтын  тұлғалардың өткізетін спирттің барлық түрлері үшін, акциздің базалық ставкасы бойынша қайта есептеліп, бюджетке төленуі қажет. Салықты қайта санау және төлеуді спирт алушы жүзеге асырады.

3) 2-тараудың ережелері бойынша емдік және фармацептикалық дәрі-дәрмек өндірісі, сонымен бірге медициналық қызмет көрсету үшін алынған спиртті мақсатсыз пайдалану жағдайында да өз күшіне енеді. Бұл спирт бойынша акциз төлеушілер, спиртті акцизсіз алған емдік және фармецевтикалық дәрі-дәрмек өндірушілер мен мемлекеттік медициналық мекемелерге табыс етіледі.

Акциздік тауарды іске жарамсыз ету, жоғалту бойынша:өндірілген тауар бүлініп, жоғалған жағдайда, акциз төтенше жағдай нәтижесінде пайда болған шарттарды есепке алмағанда толық көлемде төленеді. Осы ережеде келесі өткізу мақсатында алынған бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды бүлдіріп, жоғалтқан жағдайда да қолданылады.

Акциздік жиын белгілерін (марка) іске жарамсыз ету, жоғалту бойынша:

1. Осы 258 — баптың 2-тармағында басқа жағдай қарастырылмай, акциздік жиын балгілері (маркалары) бүлініп, жоғалған болса, акциз тапсырылған (хабарланған) ассортимент көлемінде төленеді. Алкогольдік өнімдерге белгі салу үшін бағытталған бүлінген не болмаса жоғалған (оның ішінде ұрланған) акциздік жиын белгілері бойынша акцизді есептеу, белгіде көрсетілген (ыдыстың) сыйымдылық көлеміне қарай қолданылатын белгілі ставкалар бойынша жүзеге асырылады. Берілген белгіде (ыдыста) сыйымдылық көлемі көрсетілмеген жағдайда жоғалған немесе бүлінген акциздік жиын белгілері (маракалары) бойынша акцизді есептеу кезінде, акциздік жиын белгілері (маркалар) бүлініп, жоғалған кезеңнің алдындағы салықтық кезең барысында өнімнің құйылуы (қапталуы) іске асырылған соң, ең үлкен (ыдыс) сыйымдылық көлеміне байланысты шығарылады.
2. Акциздік жиын белгілерінің (маркасының) бүлінуі, жоғалуы кезінде, акциз келесі мақсатта төленбейді:

• акциздік жиын белгілерінң (маркаларының) бүлінуі, жоғалуы төтенше жағдай нәтижесінде орын алғанда,
• бүлінген акциздік жиын белгілерін (маркаларын) салық органдары есептен шығару актісі негізінде жойылуға қабылданғанда, төленбейді.

 ҚР территориясында бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды көтерме және бөлшектеп сатуға қатынасатын критерийлерге:

1) Бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды өткізу,  көтерме сауда саласына толық жатқызылады. Егер сату-сатып алу келісім шарты бойынша, сатып алушы көрсетілген акциздік тауарларды қабылдауға және осы сату-сатып алу келісім шарты бойынша тауар қоюшы болып есептелгенде:

• бензин және дизельдік отын өндіруші болғанда,
• келесі өткізу мақсатында, сырттан бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отын алған салық төлеуші болған жағдайда тауарларды келесі өткізуші қолдануға міндеттенеді.

2) Бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынмен бөлшек сауда жасау саласында 1-тармақта көрсетілген тауар қоюшы орындайтын келесі операциялар мынадай:

• бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды жеке тұлғаларға өткізу,
• келесі өткізу мақсатында өндірілген немесе сатып алынған бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды өздерінің жеке өндірістік қажеттіліктеріне пайдалану,
• бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды заңды тұлға (оның ішінде шетел заңды тұлғасы) және жеке кәсіпкер өздерінің өндірістік қажеттіліктеріне байланысты өткізуде көрсетіледі.

 Ойын бизнесінің салалық қызметіне салық салуда ойын бизнесі (лотереяны есептемегенде) саласындағы қызмет барысында салым салу объектісіне келесілер жатады:

• ойын үстелі,
• ақшалай ұтысты ойын автоматы,
• тотализатор кассасы,
• бухгалтерлік кеңселер кассасы,

  Лотерея ұйымдастыруға және жүргізудегі салық салуға мыналар жатады:

1. Лотерея бойынша салым салу объектісі – лотерея ұйымдастырушысының лотерея билеттерін сатуға шығаруды айтады. Осы баптың мақсатында сатуға шығару дегеніміз — лотерея ұйымдастырушысы өткізуге дайындап қойған лотерея билеттерінің санын айтады.
2. Лотерея билеттерін сатуға әрбір шығарушы және оның ақша есебіндегі көлемі салық органдарында лотерея билеттерін өткізуді бастағанға дейін 10 (он) күн кешіктірмей, міндетті тіркеуден өткізеді. Лотерея билеттерін сатуға шығарудың тіркеу тәртібін өкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

  Акциздік тауарлар экспортын растау:

1) Осы 268 — баптың 2-тармағына сәйкес салық салудан босатуды негіздеуді растау үшін, акциздік тауарлар экспортын орындау барысында салық төлеуші 60 жұмыс күні ішінде міндетті түрде тіркеу жері бойынша салық органына келесі құжаттарды тапсырады:

• экспортқа шығарылатын акциздік тауарларды жіберуге арналған келісім шарт,
• кеден жүк декларациясы немесе оның экспорт режимдегі акциздік тауарларды шығаруды реттеген, кедендік органмен расталған және тиісті белгі қойылған көшірмесі. Акциздік тауарларды экспорт режимде магистральды құбырлар немесе электрлі тасымалдау жүйелері, толық емес кедендік декларациялау процедурасын қолдану бойынша сыртқа шығару жағдайында, экспорттық операцияларды кедендік құжаттау жасаған, кедендік органның белгілері қойылған толық кеден жүк декларациясы растай алады,
• ҚР кедендік шекерасындағы өткізу тармағында орналасқан кедендік органның белгісі қойылған тауарға ілеспе құжаттардың көшірмесі көрсетіледі. Экспорт режимінде магистральді құбырлар мен электр тасымалдау жүйелері бойынша, акциздік тауарларды сыртқа шығару жағдайында тауарға ілеспе құжаттардың көшірмелерінің орнына тауарларды қабылдау тапсыру актісі ұсынылады,
• ҚР салық төлеушісінің заңға сәйкес ашылған шоттарына акциздік тауарларды өткізуден түскен нақты пайда көлемін растайтын төлемдік құжаттар және банкілік көшірмелер.

2) ҚР акциздік тауарларының экспортын акциздеуден босату туралы ТМД мемлекеттерімен түзген келісім шарттар бойынша акциздік тауарларды экспортқа шығару барысында, қосымша ҚР кедендік территориясынан шығарылған акциздік тауарларды импорттаушы елде құжатталған кеден жүк декларациясының көшірмесі ұсынылады.

3) Осы баптың 1 және 2- тармақтарында сәйкес экспорттық акциздік тауарлардың өткізілуі расталмаған жағдайда бұл өткізуге ҚР территориясында акциздік тауарларды өткізу үшін осы тарауда бекітілген тәртіп бойынша акциз салынуы қажет.

Акциз сомасын есептеу:

1. Акциз сомасын есептеу салық базасына қойылған акциз ставкасын қолдану арқылы жүзеге асады.
2. Ойын бизнесі бойынша акциз сомасын есептеу салық салу объектілерінің санына қатысты салық мерзіміне орнатылған акциз ставкасын қолдану нәтижесінде орындалады. Салық мерзімінде салық салу объектілерінің саны өзгерген жағдайда іске қосылған (істен шығарылған) объект үшін акциз сомасы толық көлемде төленеді.

Салықтан ұсталынатын төлем:

1) Салық төлеушінің осы баптың қарастырылған ұстап қалынатын төлемге салық сомасын азайту құқы бар,

2) Көрсетілген тауарлар келесідей акциздік тауарлар өндірісі үшін негізгі шикізат сапасында пайдаланған жағдайда, ҚР кедендік территориясына акциздік тауарларды (спирт және газ конденсатын қоса алғанда, мұнайдың барлық түрлерінен басқа) импорттау барысында, төленген акциз сомалары ұсталынып қалады. Осы тармаққа сәйкес акциздік тауарларды салық мерзімінде әзірлеуден, нақты пайдаланған акциздік шикізат көлеміне қарай, анықталған акциз сомасына шегерім орындалады. Осы 268-баптың ережесі, сонымен бірге, акциздік алыс-беріс шикізаты мен материалдар егесінің акциз төлемін растаған жағдайда, акциздік алыс-беріс шикізат және материалдардан әзірленген акциздік тауар өткізу кезінде де қолданылады.

Акциздерді төлеу мерзімі:

1. Спирттің барлық түрлеріне,

• алкоголь өніміне,
• темекі бұйымдарына,
• темекі құрамдас басқа заттарға акциз бюджеттік операцияның орындалу күнінен кейін 10 (он) күннен кешіктірмей есепке алынуы қажет.

2. Алыс-беріс шикізат пен материалдардан өндірілген акциздік тауарлар бойынша, өнімді тапсырыс берушіге немесе көрсетілген тұлғаға тапсыру күнінде төленеді.
3. ҚР территориясында өндірілген газ конденсатын қоса, шикі мұнайды өнеркәсіптік қайта өңдеуге тапсыру барысында акциз тапсырыс күнінде төленеді.
4. Осы 271-баптың 1 және 3-тармақшаларында көрсетілмеген акциздік тауарларға қойылған акциздер бюджетке келесі мерзімнен кешіктірілмей түсуі қажет:

 а) 10 (он) салық мерзімінің ішінде орындалған операциялар бойынша айдың 13-і күні  түсуі керек,

б) салық мерзімінің екінші 10-шы күні ішінде орындалған операциялар бойынша есептік айдан кейінге айдың үшінші күні түсуі керек,

в) салық мерзімінің қалған күндерінде орындалған операциялар бойынша есептік айдан кейінгі айдың 23 ші күні түсуі керек.

5. Акциз салынуға тиіс жеке өндіріс шикізатынан акциздік тауарлар өндіру барысында берілген шикізатқа акциз дайын өнімді, акциздік тауарлаар бойынша (қызметке қойылған) акциз төлеу үшін қойылған мерзім ішінде төленеді.
6. Ойын бизнесі бойынша акциз төленеді.
7. Лотерея ұйымдастыру және өткізу бойынша қызметке қойылған акциз, лотерея билеттерін шығаруды тіркеу күніне дейін төленеді немесе лотереяны сатқаннан кейін төленеді.

Акциз төлеу орны.

1) Осы 272-баптың 2-тармағында көрсетілген жағдайдан басқа акциз төлеуші тіркелу орнына байланысты төленеді.

2) Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер акцизді келесі қызметті орындайтын құрылымдық бөлімдердің орналасу орны бойынша төленеді:

— спирттің және алкоголь өнімдерінің барлық түрлерін өндіру немесе құю;

— бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды көтерме және бөлшек бағамен сату;

  Салық төлеушілердің құрылымдық бөлімдері бойынша акцизді есептеу және бөлшек бағамен сатуда оның төлеу тәртібі:

1. Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер өзінің құрылымдық бөлімдерін, орналасу орны бойынша салық органдарында тіркеу есебіне тұрғызып, өзінің тіркелу орны бойынша салық органына құрылымдық бөлімдерін тіркеу есебіне тұрғызу туралы хабарлама жасауы тиіс.
2. Құрылымдық бөлім бойынша төленетін акциз сомасы әр құрылымдық бөлім үшін есептелген акциз негізінде анықталады.
3. Құрылымдық бөлім бойынша акциз есебін түзуде, салық мерзімі ішінде құрылымдық бөлімнің акциз салынатын операциялар есепке алынады.
4. Акциз төлеушілер құрылымдық бөлім үшін төленуге тиіс акциз сомасының есебін өзінің тіркелу орны бойынша салық органына, ал есеп көшірмелерін құрылымдық бөлімінің тіркелу орны бойынша салық органына тапсыруы қажет.
5. Құрылымдық бөлімдер үшін ағымдағы төлемдерді қоса алғанда, акцизді заңды тұлға тікелей өзінің есеп шотынан төлейді немесе құрылымдық бөлімге жүктейді.
6. Осы бапта бекітілген тәртіп, сонымен қатар 2-тармақта көрсетілгендей тіркелу орны бойынша емес, қызметті орындайтын жеке кәсіпкердің акциз төлеуі барысында да өз күшіне енеді. Ағымдағы төлемдерді қоса алғанда, жеке кәсіпкердің акциздік төлемдері қызмет орны бойынша жасалынады. Акциз үшін салық мерзімі ретінде күнтізбекті ай белгілейді.

        Салық декларациясы мына түрде тапсырылады:   

1) Әрбір салық мерзімі аяқталған соң, салық төлемеуші тіркелу орны бойынша салық органдарына акциз декларациясын салық мерзімінен кейінгі айдың 15-ші күнінен кештетпей тапсыруы тиіс.

2) Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер декларациямен бірге бөлімдер үшін акциз есептерін тапсырады.

3) Құрылымдық бөлімдер үшін акциз бойынша декларация және есеп, салық органына салық мерзімінен кейінгі айдың 15-ші күнінен кешікпей тапсырылады.

Импортталатын акциздік тауарлардың салық базасы:

1. ҚР кедендік территориясына қатаң ставкалы акциздер бекітілген акциздік тауарлар импорты үшін салық базасы нақты түрде импортталатын акциздік тауарлар көлемінен анықталады.
2. Адвалорлы ставкалар қойылған акциздік тауарлар импорты үшін салық базасы ҚР кеден заңдарына сәйкес импорттың акциздік тауарлардың кедендік құнымен анықталады.

Импорттың акциздік тауарлар үшін акциздік төлемдер мерзімі-белгі салынуға тиіс импорттық акциздік тауарлар, акциздік жиын белгілерін (марка) алу күні немесе оған дейін төленеді. Сондай-ақ импорттық тауарлар үшін акциздер 276-баптың 1-тармағында қарастырылған жағдайдан басқа ҚР кеден заңдарымен анықталған кедендік төлемдерге бөлінетін күні төленеді. 2-тармақта көрсетілген акциздік тауарлардың нақты импорты бойынша  акциз сомасы тиянақталуы тиіс.

Акцизден босатылған акциздік тауарлар импорты ҚР Үкіметі бекіткен нормалар бойынша жеке тұлғалар әкелетін акциздік тауарларға акциз салынбайды.

Төменде берілген импорттық тауарлар акцизден босатылады:

 1) Жолда және аралық аялдама  арасында халықаралық жүк тасымалдайтын көлік құралдарын эксплуатациялау үшін қажет, сонымен бірге, 278-бапта көрсетілген авария (бұзылу) салдарын жою үшін шет елде алынған акциздік тауарлар,

2) ҚР кедендік шекарасы арқылы өткізуге дейін зақымдану нәтижесінде бұйым және материал сапасында пайдалануға жарамсыз болған тауарлар,

3) Шетелдік дипломатиялық және оған теңестірілген өкілдіктердің ресми пайдалануы үшін, сонымен бірге, осы үкіметтердің ҚР қатысқан халықаралық келісім шарттарына сәйкес босатылатын дипломатиялық және әкімшілік-техникалық қызметкерлерінің және олармен бірге әкелінетін тауарлар,

4) «Еркін айналым үшін тауар шығару» режимінен басқа ҚР кедендік заңнамасымен бекітілген кедендік ресми шеңберінде босатылып, ҚР кедендік шекарасы арқылы өткен тауарлар,

5) ҚР заң құжаттарына сәйкес тіркелген және 0,1 литр сыйымдылықтан көп емес тұтынушылық ыдыстарға құйылған медициналық спирт құрамдас өнім (бальзамдардан басқа) акцизден босатылады.

 

• Шет ел тәжірибесінде акциздік салым салу

 

Көптеген мемлекеттер акциздерді  ерте уақыттан кеңінен пайдаланып келеді. Ең алғаш акциздер Ежелгі Римде пайда болды. Тауар-ақша қатынастарының дамуымен салым салудың акциздік формасы жаңа күшке ене бастайды. Қазіргі уақытта капиталистік елдерде акциздер мемлекеттің маңызды табысы болып табылады.

Мысалы: Франция және Германияда акциздер мемлекеттік бюджеттің 50 пайызын, Ұлыбританияда –38 пайызын, Жапонияда –16 пайызын құрайды.

Революцияға дейін Ресей экономикасында акциздер мемлекеттік табыстың 60,8 пайызын қамтамасыз етті. Салым объектілеріне бірінші қажеттілік тауарлар (тұз, қант, сіріңке, шәй, киім) сонымен қатар, көпшілік тұтыну тауарлары (арақ, темекі, солод және т.б) жатты. КСРО-да 1930 жылы орын алған салық реформасы 86 салықтың орнына айналым салығын енгізіп, акциз ұғымын жойған болатын. Шет ел тәжірибесінде акциз негізінен жалпы айналым көлеміне салынатын. Әдетте бұл сатылған айналымға қойылған проценттік ставкалар болатын. Германияда акциздерді «тұтынуға салынатын салықтар» деп атайды. Олар өз кезегінде үш топқа ажыратылады:

 1) азық-түлік тауарларына (қант, тұз)

 2) рахаттандыратын өнімдерге (темекі, кофе, сыра және т.б)

• тұтынуға мысалы, мұнай өнімдеріне салынатын басқа да

    салықтар.

 Бұл салықтар өнім бағасына тиісті салық сомасын қосып, салмақты тұтынушының өзіне түсіретін өндірушіден алынады. Германияда мұнай өнімдеріне салынатын салық қазіргі уақытта  жалпы салық түсімдерінің 1,6 пайызын құрап, үлкен соманы есепке алады. 1993 жылдың басында Германияда үкіметтік жоспарлар аясында қызу, алғашқы орынға ие болады. Осы салықты жоғарылату (автомобиль жанар-майына салынатын салық) не автогон бойынша өту үшін пайдаланатын шикі мұнайға, мұнай өнімдеріне салынатын салық салынбайды. Дегенмен автокөлік үшін жанар май ретінде бөлме жылытуға пайдаланатын және жанар-жағар май сапасындағы мұнай өнімдеріне әртүрлі ставкалар салынады. Мәселен, бөлме үшін арналған жеңіл сұйық отынды  9,4 Ом /100кг қатынасында , ауыр отынға –3 Дм/100 кг, этилденген бензинге 92 дм/гл (гектометр), этилденбеген –82 дм/гл қатынасында салынады. Автокөлік жанар-жағар майы қызметінде табиғи газға да салық салынса, экзотикалық отын ресурстары спирт, сутекке салық салынбайды.

Бұл топтың басқа да салықтарынан темекі бұйымдарына салынатын салықтың (барлық салық түсімдерінің 3 пайызы) маңызы ерекше. Қалған салық түрлері әрқайсысы 1 пайыздан кем түсім береді.

Мысалы: кофе үшін төленетін салық –0,3 пайыз, сыра үшін төленетін салық-0,2 пайыз ж/е т.б. қамтамасыз етеді.

Әйтсе де бұл салықтар нақты шектеліп, ставкалар тәртіпті түрленген. Сонымен сыраға төлейтін салық ставкасы сыраның сапасына және берілген сыра қайнататын өндірістің көлеміне  тәуелді болады. Жай (толық) сыраға 12-15 Дм/гл қатынасында салық салынады. Сыра қайнатқыштың өзінде тұтынылатын немесе өз қызметкерлеріне жеңілдікпен (не тегін берілетін) сатылатын сыра салықтан босатылады. Пайдаланатын қанттың тазалығымен сипатына  байланысты қантқа салынатын салық ставкалары да түрлі болып келеді.

Тағы да бір мысал: салық өсімін экономикалық емес, әлеуметтік міндеттерді шешуге көмек ретінде қолдану болып табылады. Темекіге акциз бірден өскен соң, темекі шекпейтіндердің саны темекінің денсаулыққа зиян туралы ұзақ мерзімді компаниясын нәтижеснен анағұрлым азайып кетуін көрсетеді.

Салық арқылы экология мәселелерін де шешуге болады. Өз уақытында елдің өнеркәсібі автокөліктерді катализаторлармен қамтамасыз етуге қарсы болды. Ол кезде катализаторлармен жабдықталған автокөліктерге салық бірден төмендетілген еді. Катализаторлы автокөліктер пайдаланатын бензин түрлеріне акциздік жиынды (марканы) азайтып, катализаторға шығындатылған қорғасын және басқа қоспалар құрамдас бензин сорттарына акциз төлемдері ұлғайтылды.

Бүгінгі күні Германияда автокөлікке төленетін салық факторға цилиндр көлемі және катализатордың барлығына немесе жоқтығына байланысты көрсетіледі.

Двигатель цилиндрінің көлемі 100 дм³ , катализатор автокөлік егесі катализаторы  болмаған жағдайдан 3 (үш) есе аз салық төлейді. Катализатормен жабдықталған, қуаты төменірек автокөлік егелері салықтан босатылған.

Еуропалық Одақ ішінде акциздер гармонизациясы ҚҚС гармонизациялауға байланысты. Азаматтары сауда-саттықты шет елдерге жасайтын елдердің бюджеттік шығындарын біршама көтеруге, сонымен бірге туризмді ынталандыруға бел буды. Ынталандыруға әкелетін «туристік шопинг»  және шекаралық сауда даму темптерін бәсеңдету үшін бүкіл қауымдастықты акциздерді біркелкі тәртіпке қойып, акциздік тауар бағаларындағы едәуір айырмаға жол бермеу ұсынылады. Бұл жағдайда салық түсімдерінің бағасына акциз қосылған тауарлар мен қызметтер көрсетуде сатып алынатын елге тиісті. Бюджеттік шекараларды толық жою және салық ставкаларын біркелкі тәртіпке келтіру мерзіміне дейін, жаңа акциз енгізуге жол бермей, арақ-шарап және темекі бұйымдарына акцизді өзгертпеу дұрыс шешім болып табылады.

 

 

1.3 ҚР қазіргі салық жүйесінде акциздік салым салу механизмі

 

Қазіргі уақытта жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі ретінде акциздерге үлкен көңіл бөлінеді. ҚР-да акциздік салым салу бюджетке үлкен қаржы түсімдерін қамтамасыз етуде.

Акциздер бойынша түсімдер тікелей акциздік тауарлар өндірісінің көлеміне тәуелді. Қажетті өріс көлемінде үкімет акциздер ставкаларын және салық салынатын тауарлар тізімін қадағалап отырады.

Мысал, ретінде акциздің бензиннен, уылдырыққа дейінгі тауарларға салынатынын келтіруге болады. Бұл жәйт тауар бағасына кіретіндіктен, акциздердің жанама түрде әрекет ету сипатымен күшейе түседі. Қос акциздік салым салуды болдыртпау мақсатында дайын өнім бойынша есептелген акциздер сомасын осы өнімді есептік мерзімде әзірлеу үшін алынған шикізат бойынша төленген акциз сомасына азайту қарастырылған.

Акциздік салық салу базасы өзгертілген. Бұл-акциздік тауарлардың ҚҚС және акциз есепке алынбаған бағасы, яғни акцизді баға тура шот әдісімен қойылды. Акциздік өнімінің жеке түрлері бойынша акциздік жиын белгілерімен (марка) белгі салу енгізілген. Акциздік жиын белгілерінің (марка) құны бюджетке төленетін соманы анықтау барысында жалпы акциз сомасынан шегеріледі. Акциздік жиынды (марканы) қолдану өзінің келеңсіз жақтарын көрсетеді. Ең алдымен, бұл жасырын өткізілетін тауарлар және жасырын өндіріс айналымына  жол бермеуге мақсат ұстаған. Алайда, қызметтегі акциздік маркалары өте әлсіз қорғалғандықтан, бүгінгі таңда көлеңкелі экономика субъектілерінің оңтайлы қаруына айналған. Қара нарықты спирттік ішімдіктердің этикеткаларымен шығындарынан басқа, акциздік жиын белгілерінің (марка) кез келген көлемін таба аласыз. Ең алдымен, олардың жалған өндірістен сәйкес қорғаныс қамтамасыз ету қажет.

Импортталатын жеңіл автокөліктерге жоғары акциз ставкаларын пайдалану туралы сөз қозғалса, автокөлік өндірісінің әлсіздігі жағдайында, елде әкелінетін көлік-құралдарына салықты жоғарылату дұрыс емес екендігі анық шарт.

Мысалы: Қытай экономикалық өсімге қол жеткенге дейін, көлік құралдарын сырттан әкелумен қатар, өзінің жеке автокөлік өндірісі берік негізге тұрған соң ғана, олар Отандық тауар өндірушілерді қорғау мақсатында сырттан әкелінетін көлік құралдарына бірден бағаны өсіре түседі.

Бізде ситуацияның басқа жағы орын алған. Отандық өндірістің толық тұрақсыздығы жағдайында шет елдерден әкелінетін жеңіл автокөліктерде акциздік ставкалаар өсіп отыр. Бұл жеке тұлғалар мен ұйымдардың Қазақстанға шет жақтан автокөлік әкелу ынтасын төмендетуде. Шекараны өту барысында кеден баж салығы импорттық тауарларға салынатын акциздер әдетте протекционистік сипатқа ие. Олар отандық тауар өндірушілерді адал емес бәсекеден қорғау механизмі  және Қазақстандық тауарлардың ішкі нарықты бәсекелесу мүмкіндігін жоғарылату қызметін орындауға бағытталған. Әкелінетін жеңіл автокөліктерге жоғары акциз ставкалы салық салынуы мемлекеттік фискальды саясат жүзеге асыру формаларының бірі болып табылады. Жалпы алғанда , түсінікті жәйт. Бірақ, мемлекеттік мүдде шеңберінде өзінің жеке өндірісін  дамыту үшін әкелінетін көлік құралдарына орнатылған ставкалар деңгейін тиісті шектен асырмау не болмаса түсірмеу қажет.

Ойын бизнесі –бұл пайда түсіру үшін құмар ойындармен бәс ұйымдастыру және өткізу мақсатындағы кәсіпкерлік қызмет болып саналады.

19.05.2002 жылғы ойын бизнесі субъектілеріне жеңілдетілген салық салу режимі туралы нұсқауға сәйкес ойын бизнесі саласында қызмет ететін заңды (оның ішінде резидент еместер) және жеке тұлғалар ҚҚС, акциз және табыс салығын жеңілдетілген режимде яғни патент негізінде төлейді. Ал, басқа салықтар, жиындар мен міндетті төлемдер бекітілген тәртіп бойынша есептеліп, төленеді. Ойын бизнесіне патент 1 айдан 1 салық жылына дейінгі мерзімге беріледі. Оны басқа тұлғаларға тапсыруға болмайды.

Ойын бизнесінде ҚҚС, акциз және табыс салығын, яғни жалпы тұрақты салықты есептеу базасы ойын бизнесіндегі объектілер санына сәйкес және салық жылында қабылданған республикалық бюджет туралы заңда бекітілген, айлық есептік көрсеткіштер көлеміне негізделеді. Осылайша, ойын бизнесінен түскен нақты табыс ҚҚС, акциз және табыс салығы салынатын объект болмауы ықтимал.

 

Ойын бизнесінің салық салынатын объектілері және  көрсетілген

объектілерге белгіленген тұрақты салық көлемі кестесі

                                                                                                4-кесте

Ойын бизнесінің салық салынатын объектілері	Жалпы тұрақты салық көлемі (ҚҚС+акциз- табыс салығы)
1.Ойын мекемесі өз өкілдері арқылы жақ ретінде қатысатын құмар ойындар өткізуге арналған ойын үстелдері.	Әр ойын үстелдері үшін бір жылға  800-1200 АЕК
2.Ойын мекемесі өз өкілдері арқылы ұйымдастырушы және бақылаушы ретінде қатысатын құмар ойындар өткізуге арналған ойын үстелдері	Әр ойын үстелдері үшін бір жылға 50-100 АЕК
3.Ақшалай ұтысты ойын автоматтары	Әр автомат үшін бір жылға 30-50 АЕК
4.Тотализатор кассалары	Әр касса үшін бір жылға 500-700 АЕК
5.Бухгалтерлік кеңсе кассалары	Әр касса үшін бір жылға 100-300 АЕК

Жалпы тұрақты салықтың нақты көлемдері салық органының басшысымен бекітіледі. Бұл сәтте бір қала көлемінде салық төлеушілердің жеке категориялары үшін, жеке салық көлемдерін енгізуге тиым салынған.

Мысал: А қаласының салық органының жетекшісі, әр тотализатор кассасы үшін 1 жылға-600 АЕК көлемінде тұрақты салық салу тәртібін бекітті, яғни ойын бизнесінің объектісі бойынша бекітілген салық көлемі, осы қаланың барлық ойын үшін бірегей болады. Осы уақытта басқа қалада тотализатор кассасына мәселен, салық 500 немесе 700 АЕК көлемінде бекітілуі мүмкін.

Жалпы тұрақты салық бойынша есептік мерзім 1 ай уақытын алады. Салық төлеуші өз бетінше ойын бизнес объектілерінің саны мен объект бірлігіне салынатын, жалпы тұрақты салық көлеміне байланысты бекітілген формалы есеп құрады.

Есеп тіркелу орны бойынша салық органына келесі айдың 15-шы санына дейін тапсырылуы қажет. Есептік ай бойынша жалпы тұрақты салық, келесі айдың 20-шы санына дейін төленуі тиіс.

Бір ай ішінде ойын бизнесі объектілерінен алынатын кесімді жиынтық салықты есептеу тәртібі, келесі формуламен көрсетілген:

 

КЖС_т = (КЖС₁ хn₁ +КЖС₂ х n₂ +КЖС₃ хn₃ …) :12

 

Мұнда, КЖС_т – есептік ай бойынша төленуге тиіс кесімді жиынтық салық сомасы;

КЖС_1,2,3— ойын бизнесінің әрбір объектісі бойынша кесімді жиынтық  салық сомасының жылдық көлемі;

хn_1,2,3— ойын бизнес объектілерінің әр түрінің салық органда тіркелген саны;

Мысалы: Ойын мекемесі 2002 жылдың 1 қыркүйегінен 31 желтоқсан айлары арасындағы мерзімге патент алды. Бұл мекемеде кесімді жиынтық салық салынатын объетілерге ойын мекемесі, өз өкілдері арқылы жақ ретінде қатысатын құмар ойындар өткізуге арналған 10 ойын үстелдері (салықтың көлемдері 1 жылға –800 АЕК); Сонымен бірге, ақшалай ұтысты 20 ойын автоматтары (салық көлемі 1 жылға –30 АЕК) жатқызылған. Ал, сонда қыркүйек айында ойын үстелдері бойынша кесімді жиынтық салық — 476667 теңге (800_*715 10:12) құраса, автоматтар бойынша — 35 750 теңге (30_*715_*20:12) шамасымен анықталады. Қыркүйек айында бюджетке төлену тиіс салықтың жалпы сомасы 512 417 теңгеге (476667 + 35750) теңге.

Қазан айында осы жағдайда ойын үстелдерінен кесімді салық көлемі 483 333 теңге (800_*725_*10:12) ойын автоматтарынан 36 250 теңге (30_*725_*20:12), жалпы 519 583 теңгені құрды.

Ағымдағы айдың 15-ші санына дейін ойын бизнесінің жаңа объектісі қосылған жағдайда бұл объектіге, кесімді жиынтық салық бүкіл аталған ой үшін төленеді. Жаңа объекті 15-ші жұлдыздан кейін енгізілген жағдайда, ол бойынша салық сомасы ағымдағы айдың жартысы үшін төленеді.

Мысалы: Ойын мекемесі ағымдағы жылдық 20-шы қараша күні 2 жаңа ойын үстелі эксплуатацияға енгізді. (салық жылына 800 АЕК көлемінде бекітілген). Бұл жағдайда кесімді жиынтық салық қарашаның жартысы үшін жаңа үстелге 48333 теңге (800_*725_*2:12:2) шамасында төленеді.

Күнтізбектік ай ішінде ойын бизнесі объектісі істен шықса, төленіп қойған кесімді жиынтық салық қайта есептелмейді. Салық төлеуші ойын бизнес объектілерінің әр түрінің санын өзгерту кезінде, бұл жайтты салық органында жазбаша түрде объектіні іске қосу немесе істен шығару күнімен, келесі 5 күн ішінде тіркеуден өткізуі қажет. Осы кезде ойын мекемесінің қызметі тоқтатылмайды. Салық органы салық төлеушінің өзіне ойын жабдығын есепке алудың тіркеу карточкасын беру туралы, жазбаша арызын алған соң, 5 күн ішінде арызды қанағаттандыруы тиіс. Ойын бизнесімен бірге, кәсіпкерлік қызметтің басқа түрін орындаушы салық төлеуші жеке субшоттар негізінде көрсетілген қызмет түрлері бойынша шығын мен кірістің бөлек есебін жүргізуге тиісті.

Мысалы, Салық төлеушінің ойын мекемесі және рестораны бар.Ойын мекемесіне қатысты шығыс пен кіріс, ресторанға қатысты                      шығыс пен кірістен бөлек айқындалуы қажет. Кесімді жиынтық салықтың (КЖС) есептелген сомасы келесі түрде бөлінеді:

 

ҚҚС — 16%, КЖС — 16%

Акциз, КЖС — 20 %

(КЖС — ҚҚС) — 16%

Табыс салығы — 64%

КЖС (КЖС — ҚҚС — акциз) -16%

Потент алу және кесімді жиынтық салықты төлеу туралы толық ақпарат, ойын бизнес объектілеріне жеңілдетілген режиммен салық салу туралы нұсқауларды ұсынады.

 

Акциздік тауарлардың жеке түрлерін акциздік

жиын белгілерімен белгілеу ережелері

1.Жалпы ережелер

1. Осы ережелер ҚР «Салықтар және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы» заңның 76-бабына сәйкес және басқа нормативті-құқықты құжаттар негізінде әзірлеген.
2. Акциздік тауарлардың жеке түрлерін акциздік жиын белгілерімен белгілеу тәртібі.

2-тармақта 10.07.2003 жылғы ҚР Үкіметінің №1040 шешімі және 08.11.2004 жылғы №1421 шешімі негізінде өзгертулер енгізілген.

 

2. Акциздік жиын белгілері келесі тауарларға қойылды:

Нормативті – техникалық құжаттарына сәйкес, тұтынушылық ыдысқа құйылған арақ, арақ-шарап бұйымдары, күшейтілген сусындар, соктар және бальзамдар, шараптар, коньяктар, шампан шараптары.

ҚР Мемлекеттік Кіріс Министрлігінің 2002 жылғы 3-қыркүйегіндегі №1089 «Акциздік жиын (марка) белгісімен отандық өндіріс арағына белгі салу туралы» заңын қараңыз.

3. Акциздік тауар өндірушілер Қазақстан Республикасының территориясында өткізуге арналған дайын өнімге, өндіріс кезінде немесе өз территориясында белгілеуге анықталған оқшау жерде акциздік маркаларды тапсыруды орындайды.
4. Тауарларды еркін айналымға шығару кедендік режиміне сәйкес, ҚР кедендік территориясына кіргізетін акциздік тауарларды, акциздік жиын белгілерімен (маркаларымен) белгілеу, заң бекіткен жағдайлардан басқа ҚР кедендік территориясының сыртында іске асады.
5. Акциздік жиын белгілерімен (марка) міндетті түрде белгіленуге тиіс акциздік тауарлар, акциздік марка көрсетілген түрлерімен сыйымдылық белгілерімен белгіленеді.
6. Акциздік жиын белгілерімен келесі акциздік тауарлар міндетті белгілеуге жатпайды:

     —  Қазақстан Республикасынан сыртқы шығарылатын,

     — Қазақстан Республикасының территориясына «баж салығынсыз сауда дүкені», «кеден қоймасы» кедендік режимдер бойынша өткізілетін,

• Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Кіріс Министрлігінің

алкоголь өнімінің айналымы және өндірісіне мемлекеттік бақылау Комитетінің рұқсаты бойынша, көрмелер өткізу үшін ҚР территориясына әкелінетін алкоголь өнімі,

• Қазақстан Республикасының Кеден территориясы арқылы

кедендік режимде тауар транзитін орындау,

      — Қазақстан Республикасының Кеден территориясы ҚР Үкіметімен бекітілген акцизсіз өткізу нормалары шеңберінде жеке тұлғалар өткізетін (жіберетін) тауарлар ағыны,

7. ҚР Кеден территориясына өткізілген және кедендік режимде құжатталған, сонымен бірге, акциздік жиын белгілерімен белгіленбейтін акциздік тауарлар, ҚР Кеден территориясында өту барысында заңға сәйкес міндетті түрде акциздік жиын белгілерімен (марка) белгіленіп, акциз салығын төлеуге тиісті болып саналады.
8. Белгіленбеген конфискацияланған және мемлекет пайдасына бас тарту режимінде құжатталып, сапасы бойынша, мемлекеттік стандарттарға сай, алкоголь өнімі арнайы мемлекеттік мекеменің белгі салуына қарасты анықталады.

 

3. Акциздік жиын белгілерін (марка) акциздік тауарлардың

жеке түрлеріне тапсыру тәртібі

9-тармақта 08.11.2004 жылғы ҚР Үкіметінің №1421 шешіміне сәйкес қосымшалар енгізілген.

9. Темекі бұйымдарына акциздік жиын белгілерін жапсыру ережелері. Қорапты ашқанда акциздік марка расталуы қажет. Акциздік белгі келесі түрде орналасады:

1) Жұмсақ қорап бетінде жоғарғы жазықтықты жабатын акциздік жиын белгісіндегі (марка) текст немесе сурет, қораптың алдыңғы жазықтығының  бағытымен үйлесіп, оң және сол жақ шеттен, алдыңғы және артқы қабырғадан бірдей қашықтықта орналасуы қажет. Целлофанды қап акциз белгісі жапсырылған, қорапты сыртынан қаптайды.

2) Ашылған қақпағы бар қорапта, белгі артқы жазықтықта орналасып, бұрышты жоба, қораптың қалған жазықтығына өту қажет. Целлофанды қап (егер бұл қарастырылса) акциз белгісі жапсырылған қораптың сыртынан қаптайды.

10. Алкоголь өніміне акциздік жиын белгілерін (марка) жапсыру ережелері:

1) Бөтелкеде (шыны, хрусталь, форфар, керамика ж/е т.б) акциздік жиын белгісі, аузына қатты нығыздалып, ашылған кезде бүлінетін тығынның үстіне жапсырылады. Жапсырылған акциз маркасының үстінен мөлдір материалды капсуладан басқа  қалпақтар пайдалануға  тыйым салынады.

2) «Тетра Пак» типті қапқа акциздік жиын белгісі қап үстінен бүкіл ұзындығы бойынша, жоғарғы қосым тігісін жауап, тең ортасында орналасады.

11. Акциздік белгілерді жапсыру барысында белгіні тауардан бүлдірмей алуға болмайтын клей пайдалануы қажет. Акциздік жиын белгісін (маркасын) жапсыруға пайдаланатын клей, жоғары не төмен температураға, ылғалдану деңгейлеріне, тауардан бөлініп кетпеуге тұрақты болуы қажет. Белгі қайта пайдаланылмауы шарт.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      Тарау 2: ҚҚС-ның  салық жүйесіндегі ролі

                      мен атқаратын қызметі

 

2.1. Салық салынатын айналым мен салық

       салынатын импортты анықтау

 

ҚҚС салық – бұл тауар өндіру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналысы процесінде  қосылған құн  өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылуы, сондай-ақ ҚР аумағында тауар импорттау кезінде  жасалатын аударымды білдіреді. Салық салу  объектілеріне:  

• салық салынатын айналым
• салық салынатын импорт жатады.

Салықтан босатылған және өз өндірісінің мұқтажы үшін жүзеге асырылатыннан басқа ҚР шегінде жүзеге асырылатын тауарларды өткізу жөніндегі айналым, сондай-ақ ҚР қатысушы болып  табылатын халықаралық шарттарда көрсетілген  және көзделген ережелерге сәйкес  анықталатын айналым  салық салынатын айналым болып табылады. Заттай түрінде  жалақы төленген  жағдайда берілген заттардың құнына ҚҚС салық қосылады. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына  мүше мемлекеттер  басшыларының келісіміне сәйкес салық  салынатын айналым болып саналады. Осы тауарларға  қатысты «өткізу» термині сатуды, айырбастауды, өтемсіз беруді немесе кепілге салынған тауарларды  кепіл иесінің  меншігіне беруді, сондай-ақ атқарылатын жұмысты немесе көрсетілген  қызметті білдіреді. Тауарларды өткізу жөніндегі айналым салық төлеушінің қалауына қарай есептеу әдісі немесе есеп жүргізудің кассалық әдісі кезінде бұлар бойынша төлем төленіп жөнелтілген тауарлардың құнын негізге ала отырып анықталады. Есептеу әдісі бойынша, есептеу төлеу фактісіне қарамастан  жөнелтілген тауарлардың құнын көрсетеді. Салық жылының басынан аяғына дейін  таңдалған әдістердің тек біреуі ғана қолданылады. Заттай  түрінде жалақы немесе басқа да төлемдер төленген жағдайда берілген заттың құнының үстіне 16 % ставка бойынша ҚҚС салық қосылады. ТМД елдеріне  мүше мемлекеттерде шығарылған тауарлар ҚР  кеден аумағындағы  еркін айналысқа ҚҚС салықты төлемей-ақ түсе алады. Егер тауарлар салық төленуге өзінің кәсіпкерлік қызметінің мақсаттары үшін берілсе, бірақ оларды ол немесе өзге адамдар жеке мақсаттары үшін өтемсіз пайдаланса, онда аталған тауарларды пайдалану салық салынатын айналым ретінде қарастырылатын болады. Шаруашылық жүргізуші субъекті ҚҚС салықты төлеуші есептен шығарылған жағдайда, оның тауарларының қалдығы бюджетпен есеп айырысу мақсатында салық салынатын айналым ретінде көрсетіледі.

Мысалы: Салық төлеушінің ҚҚС салық бойынша есептен шығатын сәтінде 100 мың теңге мөлшерінде өткізілмеген тауарлар қалдығы болып, сол бойынша 20 мың теңге салық бұрын есепке жатқызылады. (ҚҚС салық бойынша төлемдерді азайтуға) Бюджетпен түпкілікті есеп айырысқанда 20 мың теңге салық сомасы бюджетке төленуге тиіс болып табылады.

Салық төлеушілерге мыналар жатады:

1-ден, ҚҚС төлеушілер осы салық кодекстің 208 – бабына сәйкес ҚР ҚҚС бойынша есепке тұрған немесе тұруға  міндетті тұлғалар болып саналады. ҚР Азаматтық кодексіне  сәйкес:      

а)     толық серіктестігі,

ә)     сенім серіктестігі,

б)     жауапкершілігі шектеулі серіктестігі,

в) еншілес және тәуелді шаруашылық серіктестіктері  нысанында құрылған, олар:

• шаруашылық серіктестіктері;
• өндірістік кооперативтер;
• мемлекеттік кәсіпорындар, бірлестіктер және ұйымдар;
• кәсіпкерлік қызметпен айналысатын коммерциялық ұйымдар;
• ҚР аумағында орналасқан бірлескен кәсіпорындар, шетелдік инвестициялары бар кәсіпорындар заңды тұлғалар болып саналады;
• ҚР азаматтары, басқа да мемлекеттің азаматтары, сондай-ақ азаматтығы    жоқ адамдар жеке жеке тұлғалар болып саналады.

2- ден , Бас салық инспекциясының рұқсатымен заңды тұлғаның бөлімшелері дербес салық төлеушілер ретінде қарастырылуы мүмкін.

3–ден, ҚР кеден аумағы импортты жүзеге асыратын адамдар кәсіпкерлік  қызметпен айналыса ма, жоқ па, олар ҚҚС салық бойынша есепке тұрды ма, жоқ па – бұған қарамастан заңды және жеке тұлғалар импортталатын тауарларға, салынатын ҚҚС бойынша салық төлеушілер болып табылады.

ҚҚС бойынша  есепке қоюға қойылатын талаптар:

1) Кез келген 12 айдан аспайтын кезеңнің қорытындысы бойынша тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізу бойынша  айналымның мөлшері  208  — бабтың 3 – тармағында белгіленген өткізу бойынша ең төменгі айналымнан асатын болса, тұлға осы кезең аяқталғаннан кейінгі күннен бастап 15 күнтізбелік  күннен кешіктірмей ҚҚС бойынша есепке қою туралы салық  органына  өтініш беруге міндетті   мерзімі асып кеткен айдағы ең төменгі айлық  жалақының 1000 еселенген мөлшері  болып саналады. Заңды тұлғаның бөлімшелері   болған жағдайда осы тармақтың мақсаттары үшін салық салынатын айналым осы заңды  тұлғаның барлық бөлімшелерін ескере отырып анықталады.

2) Өткізу бойынша айналымды анықтау кезінде осы кодекстің 225 – бабына сәйкес салықтан  босатылатын (өткізу бойынша) айналым, сондай – ақ жеке тұлғаның  жеке мүлкін өткізу бойынша айналым , егер ондай мүлік  кәсіпкерлік қызмет мақсатында пайдаланылмаса есепке алынбайды. Осы баптың 1 – тармағының мақсаттары үшін шаруа   (фермер) қожалығына арналған  арнаулы салық  режиміне бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын салық  төлеуші, өткізу бойынша айналым мөлшерін анықтау кезінде осы арнайлы салық режиміне кіретін  қызметті жүзеге асырудан түскен айналымды есепке алмауына болады. Заңды тұлғаның құрылымдық  бөлімшелері  болған жағдайда   өткізу бойынша айналым көлемі осы тұлғаның барлық  құрылымдық бөлімшелерінің өткізу бойынша айналымдары ескеріле отырып айқындалады.

3) Өткізу бойынша  айналымның ең төмен деңгейі  осы бабтың 1–тармағында көрсетілген кезеңнің соңғы айына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 10000 еселенген шамасын құрайды. Салық салынатын айналымның ең төменгі  деңгейін асырып жіберу, болған айдағы ең төменгі айлық жалақының 1000 мәрте шамасын құрайды.

4) Осы баптың 1 – тармағына сәйкес  ҚҚС бойынша есепке  қойылуға жатпайтын, бірақ ҚҚС салуға жататын тауарларды (жұмыстарды,   қызмет көрсетулерді) өткізуді жүзеге асыратын   немесе жүзеге асыруды  жоспарлаған тұлға ҚҚС  бойынша есепке қою туралы өтінішті салық органына ерікті түрде бере алады.

5) Тұлға ҚҚС бойынша есепке қою туралы  өтініш беруге   міндетті болатын немесе ерікті  түрде өтініш берген  айдан  кейінгі   айдың бірінші күнінен бастап ҚҚС төлеушіге  айналады. Тұлға мемлекеттік   тіркеуден   кейін 10 жұмыс күннен кешіктірмей ҚҚС бойынша есепке қою туралы салық органына өтініш  берген жағдайда, мұндай тұлғаға салық органы ҚҚС бойынша есепке қою туралы куәлік  берген күннен бастап ҚҚС төлеушіге  айналады. Салық төлеушіні ҚҚС салық бойынша есепке қойған кезде оның есепке қойылған  датадағы тауар қалдықтары бойынша ҚҚС салықтың сомасын есепке алуға құқығы бар.

6) Уәкілетті  мемлекеттік орган ҚҚС төлеушінің өтініші бойынша оның  құрылымдық  бөлімшелерін ҚҚС дербес төлеушілер ретінде қарастыра алады. Егер салық төлеуші салық салынатын айналымға байланысты қызметін  тоқтатқан немесе  есепке қойған датадан бастап кемінде 2 жыл  өткен соң, салық салынатын айналымы соңғы 12 айлық кезеңде ең төменгі деңгейден аспаған жағдайда ҚҚС салық есебінен шығару туралы өтініш беруге міндетті.

7) Осы баптың 6 – тармағына сәйкес құрылымдық бөлімшелері ҚҚС  дербес төлеушілер деп танылған ҚҚС  төлеуші құрылымдық  бөлімшелердің  орналасқан жері бойынша салық органдарына ҚҚС бойынша оларды есепке  қою туралы өтініш беруге немесе өзінің құрылымдық бөлімшелеріне тапсырма беруге міндетті болып саналады.

8) Тұлғаны ҚҚС бойынша есепке қойған кезде, осы кодекстің 235 – бабына сәйкес есепке қойылған күніндегі  тауарлар негізгі құралдарды қоса алғанда қалдығы бойынша ҚҚС сомасын есепке жатқызуға құқығы бар.

9) Салық органы осы баптың 1–тармағында көзделген жағдайлар  анықталған кезде, тұлғаның өтінішсіз оны ҚҚС  бойынша есепке қоюға құқылы. ҚР қатысушы болып табылатын халықаралық шарттарға сәйкес  тауарлар (атқарылған жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер) үшін  уағдалаушы талаптармен келісілген  мөлшердегі бағалар бойынша ҚҚС салықты ескеріп,  есеп айырысуды көздейді. Бүгінгі таңда ТМД  мүше мемлекеттер  Үкіметінің арасындағы «Салық саясатының келісілген принциптері туралы» келісімге  сәйкес тауарлар және қызметтер үшін өзара есеп айырысу ҚҚС салықты ескере отырып, қойылатын бағалар (тарифтер) бойынша  жүзеге асырылады. Аталаған келісімге сәйкес ҚҚС салықтың ставкасы  бірыңғай болуы тиіс. ТМД-ға  мүше мемлекеттер 20 % асып түсетін мөлшерде  айырманы өндіріс  шығындарына  (айналысқа) жатқызады.

ҚҚС бойынша  есепке қою туралы куәлік – ҚҚС бойынша  есепке қойған   кезде салық органы тұлғаға, оның ҚҚС төлеуші ретінде есепке қойылғаны туралы куәлік беруге  міндетті, онда :

а) тұлғаның атауы және оның деректемелері;

ә) осы кодекстің 523 – бабына сәйкес салық төлеушіге  берілетін салық төлеушінің  тіркеу нөмірі;

б) тұлға осы кодекстің 208 – бабының 5 – тармағына сәйкес ҚҚС төлеуші болған күн көрсетіледі;

ҚҚС бойынша  есепке қою туралы   куәліктің  бланкісі қатаң есеп беру бланкісі болып табылады және салық төлеушіге ақша төлетпей беріледі. ҚҚС бойынша есепке қою туралы куәліктің нысаны мен оны беру тәртібін осы кодекске сәйкес уәкілеттік мемлекеттік орган белгілейді. ҚҚС бойынша есепке қойылғаны жөніндегі куәлік ҚҚС төлеушіде  сақталады. ҚҚС бойынша есептен  шығарылған жағдайда куәлік салық органына қайтарылуы  тиіс болып саналады.

ҚҚС салықты есепке жатқызу механизмі  5–кестеде көрсетілген.

ҚҚС бойынша есептен шығаруды 5 жолмен көрсетуге болады:

• Егер ҚҚС төлеушінің соңғы 12 айлық  кезеңдегі  салық салынатын айналым мөлшері  салық салынатын  ең төмен айналым мөлшерінен аспаса,  ол тіркелген жеріндегі салық органына өзін ҚҚС бойынша есептен шығару туралы өтініш беруге құқылы. ҚҚС төлеуші мұндай құқықты өзін ҚҚС бойынша есепке қойған кезден бастап, кем дегенде 2 жыл өткеннен кейін пайдалана алады.
• Егер ҚҚС төлеуші болып табылатын тұлға салық салынатын айналымдарға байланысты қызметін тоқтатқан жағдайда, мұндай тұлғаның  қызметі  тоқтатылған салық кезеңінен кейінгі 6-айдың аяқталуынан кешіктірмей, өзін ҚҚС бойынша есептен шығару  туралы өтініш беруге міндетті.
• ҚҚС төлеуші болып табылатын заңды тұлға таратылған жағдайда, мұндай тұлға салық төлеушілердің мемлекеттік тізімінен алып тасталған күннен бастап ҚҚС бойынша есептен шығарылуы тиіс.
• Тұлға осы баптың ережелеріне сәйкес келетін ҚҚС бойынша өзін есептеп  шығару туралы өтініш берген кезеңнен кейінгі салық кезеңінің алғашқы күнінен бастап ҚҚС төлеуші болуын тоқтатады.

Есепке жатқызылған ҚҚС – ты өндіріп алу.

 

   5-кесте

 

 

Материалдар-ды сатып алудың, қызметтер көрсетудің бағасы	Қ Қ С					Мемлеке- тік бюджеттің кірісі	Есеп-ке жат-қызу
		Қосылған құн
		Амортизация-лық аударымдар	Еңбекке ақы төлеу	Таза табыс (пайда)	Басқа компоненттер	Өндірушінің  қосылған құнына салынатын салық	ҚҚС бойынша есепке жатқызу

 

Жеткізуші құны
Өндіруші құны
Өткізу бағасы

 

 

• Тұлғаны ҚҚС бойынша есептен шығару кезінде осы кодекстің 235 – бабына сәйкес олар бойынша ҚҚС есепке алуға  жатқызылған, оның  тауарларының соның ішінде, негізгі құралдардың  қалдығы салық салынатын айналым ретінде қарастырыла отырып, ҚҚС бойынша есептен шығарылған болып саналады. Осыған орай мынадай есептік көрсеткішпен мысал ретінде көрсетуге болады.

Мысал: Үш кәсіпорындағы ұқсату өсімінің тізбектік қозғалысы кезіндегі 16 пайыздық мөлшерлемедегі ҚҚС-тің іс-әрекет механизмінің сызбасын мына сандық мысалдан бақылап отыруға болады. (шартты ақша өлшемінде). Сауда кәсіпорны  үшін тауар құны 522 — шартты өлшемді құрайды; сонда үстемесі, 20 пайыз кезінде еркін баға 626 — шартты ақша өлшемін (522х1,20) құрайды және сауда кәсіпорны 104 — шартты ақша өлшеміне тең (626-522) осы үстемеден 14 шартты ақша өлшемі (104х16:100+16) мөлшерінде салық төлейді; сөйтіп, сауда кәсіпорынның шығындары мен пайдасы  90(104-14) шартты ақшаны құрайды.

 

                            522х1,20=626,4

                            626-522=104

                            104х16:100+16=32,64

                            90 (104-14)=90 /90

 

 

             ҚҚС әр квартал бойынша көрсеткіші.                                          

                                                                                           6-кесте

 

 

Дайындаушы кәсіпорын	Сатып алу құны	Өзіндік құнға жатқызылады	Қосылған Құн	Өткізу құны	ҚҚС  5гр х 16 %	Сату құны 5 гр х 16 гр	Бұрын төленген ҚҚС  есепке алынады
I	2	3	4	5	6	7	8	9
I	—	—	100	100	16	116	—	16
II	116	100	200	300	48	348	16	32
III	348	300	150	450	72	522	48	24
Жиыны			450					72

 

 

 

Салық салынатын айналым мөлшеріне мыналарды көрсетуге болады:

• Салық салынатын айналым қолданылған бағалармен тарифтерге сүйеніп, оларға ҚҚС салықты енгізбей сатылған тауарлардың (атқарылған жұмыстардың немесе көрсетілген қызметтердің) құны негізінде анықталады. Алайда  іс-жүзіндегі шығындардан  төмен болмауы тиіс.
• Тауарларды өзара алмасу кезінде немесе оларды өтемсіз беру кезінде салық салынатын айналым салық төлеушінің айырбастау немесе беру кезінде қалыптасқан, бірақ іс-жүзіндегі  шығындарынан төмен болмайтын ҚҚС салық енгізілген бағаның деңгейінде анықталады.
• Егер тауарлар салық төлеушіге өзінің кәсіпкерлік қызметінің мақсаттары үшін берілсе, бірақ оларды салық төлеуші немесе  өзге адамдар жеке мақсаттары үшін өтемсіз пайдаланса, онда аталған тауарды пайдалану осы тауарларды өткізу жөніндегі айналым ретінде  қарастырылатын болады, бірақ іс – жүзіндегі   шығындарынан төмен  болмауы тиіс.
• Салық салынатын айналымның мөлшері акцизделетін тауарлар жөніндегі акциз  сомасына қосылады.
• Сату бағасымен есептік құнның (инфляция ескеріліп) арасындағы айырма түріндегі табыс ҚҚС салықпен бірге бұрын сатып алынған ҚҚС салық бойынша есепке алу  көзделмеген тауарларды сату кезінде салық салынатын айналым болып табылады.

Шаруашылық жүргізу субъекті – ҚҚС салықты төлеуші есептен, шығарылған жағдайда, оның тауарларының  қалдығы бюджетпен есеп айырысу мақсатында салық салынатын айналым ретінде қарастырылады және олардың құны іс-жүзінде қалыптасқан шығындардан  төмен болмайтын баға бойынша анықталады. Тауар құны өзі өндірген, сондай-ақ жалақы сатып алынған  тауар түрінде заттай төленген жағдайда салық салынатын айналым тауар берілген күні қолданылған баға негізінде анықталады. Құрылыс, құрылыс – монтаждау және жөндеу, құрылыс ұйымдары үшін орындалған және тапсырыс берушілер төлеуге қабылдап  алған жұмыстардың құны салық салынатын айналым болып саналады.

Шаруашылық тәсілмен орындалған құрылыс-монтаж  жұмыстарына ҚҚС салық салынбайды. Бұл орайда объектілерді салу үстінде пайдаланылған материалдар мен қызметтер бойынша бұрын есептеуге (төлемдерді азайтуға) жатқызылған ҚҚС салық сомасы шегеріліп, өндіріс шығындарына жатқызылады. Сырттан келетін шикізат материалдардың, тауарлардың жаңа күйіндегі салық салынатын айналымы – бұл өңдеу құны болып есептеледі. ҚҚС салық мына жағдайда салынбайды:

А) кері қайтарылатын ыдыстың, оның ішінде кепілдік құны бар  шыны ыдыстың құны дайындаушы кәсіпорында осындай ыдысты сататын болса;

Б) кәсіпорындар бір құрылымдық бөлімшелерінде өндірістік — өнеркәсіптік қажеттері үшін, осы кәсіпорындардың  басқа құрылымдық бөлімшелеріне өнімдер, жартылай фабрикаттар сату,  жұмыстар орындау және қызметтер көрсету жөніндегі айналымдар жүргізуде кәсіпорынның құрылымдық  бөлімшелеріне анықтама берсек, банк мекемесінде есеп айырысу шоты және дербес балансы жоқ құрылымдық бөлімшелерді айтады. Сатылған тауарлардың (атқарылған жұмыстардың немесе көрсетілген қызметтердің) құны қандай бір өзгерістерге ұшыраған жағдайда, салық салынатын айналымның мөлшеріне тиісінше түзету енгізеді. Салық төлеуші есептеу әдісін қолданған кезде жөнелтілген (тауарлар, атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет) үшін төлемақы алынған жағдайда, салық төлеуші күмәнді қарыздар бойынша, ҚҚС салық сомасының есебіне жатқызу құқын пайдаланған соң, салық салынатын айналым аталған төлемнің құнына өсірілуі тиіс. ҚР кеден заңдарына сәйкес анықталатын тауарлардың кеден құны, сондай-ақ ҚР тауарларды импорттау кезінде төлеуге тиісті алымдардың, баждардың, салықтардың сомасы салық салынатын импорт мөлшеріне енгізіледі. Жеке тұлғалардың қалауы бойынша салық салынатын айналымның мөлшері кеден заңдары мен  импорт кезінде төленуге тиіс алымдардың, баждардың кеден заңдарына сәйкес ерекшелік ставкалар бойынша және салықтың сомасына бара-бар соманы негізге ала отырып анықталады. Бұл ретте импорт бойынша ҚҚС сомасы есептелген алымдардың баждар мен салықтың сомасын 1,2 есе  мөлшердегі коэффициентке арттыру әдісімен анықталады.

Мысалы: Айталық, импорт кезінде жеке тұлғаға кеден бажын төлеуге -1200 теңге, кеден рәсімі үшін алым -105 теңге, акциз (акцизделетін тауарлар бойынша) -3500 теңге берілді. Барлығы (1200+105+3500) — 4805 теңге талап қойды. Бұл жағдайда ҚҚС салық 576 теңге (4805_*1,2) болады.

  Салық салынатын айналымға түзетулер енгізуде сатылған тауарлардың (атқарылған жұмыстардың немесе көрсетілген қызметтердің) құны өзгеріске ұшыраған кезде салық салынатын айналымның мөлшеріне тиісінше түзету енгізіледі. Салық төлеуші есептеу әдісін қолданған кезде жөнелтілген тауарлар, атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемақы алынған жағдайда ғана түзету енгізіледі.

 Тауарларды , жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналым мынадай болып ерекшеленеді:

 1)  тауарға меншік құқығын беруді, оның ішінде:

    —  тауарды сатуды,

    — тауарды тиеп жөнелтуді, оның ішінде басқа тауарларға жұмыстарға, қызмет көрсетулерге алмастыруды,

     —  тауар экспортын,

     —  тауарды тегін беруді,

     —  жарғылық капиталға жарна төлеуді,

     — жұмыс берушінің жалдамалы қызметкерге жалақы есебінен тауар беруін,

2)  тауарды төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді, соның ішінде қаржы лизингіне беруді,

3)   комиссия  шарттары бойынша тауарды тиеп жөнелтуді,

4) қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепіл ұстаушыға кепілге қойылған мүлкін беруін,

5) кәсіпкерлік қызмет мақсаты үшін сатып алынған тауарды кәсіпкерлік қызметке жатпайтын шараларды өткізу үшін, сондай-ақ ҚҚС төлеушінің не оның жолдамалы қызметкерлерінің, қатысушыларының немесе басқа да тұлғалардың жеке тұтынуы үшін пайдалануын қадағалайды,

6) осы Кодекстің 208-бабының 6-тармағына сәйкес бір заңды тұлғаның ҚҚС дербес төлеушілері болып табылатын, бір құрылымдық бөлімшесіне тауар жөнелтілуін білдіреді.

Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналым, кез келген жұмыстар орындауды немесе қызмет көрсетудің соның ішінде, олардың тегін орындалуын, сондай-ақ тауарды өткізуден өзге сыйақы үшін кез келген қызметті атқаруды білдіреді, оның ішінде:

 1- мүмкіндігінше уақытша иелікке беруді және мүлікті жалдау шартымен пайдалануды,

 2- санаткерлік меншік объектілеріне, соның ішінде жарғылық капиталға салым ретінде берілетін құқықтар беруді,

 3- жұмыс берушінің жалдамалы қызметкерге жалақы есебінен жұмыстарды орындауын, қызметтер көрсетуін,

 4- ҚҚС дербес төлеушілер болып табылатын бір заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері арасында жұмыстар орындауын, қызметтер көрсетуін білдіреді.

Қызмет көрсетулердің салық айналымдағы қосымша түрлеріне мыналар кіреді:

— бірлігінің құны 2 айлық есептік көрсеткіштен аспайтын тауарды жарнамалық мақсатқа беру, не сыйлау,

—  тапсырысшының мердігерге оның дайын өнімді әзірлеу және құрастыру, жөндеу үшін, алыс-беріс тауарларын тиеп жөнелтуі. Аталған тауарлар ҚР тыс жерлерде дайындалған және құрастырылған немесе жөнделген жағдайда оларды әкету ҚР кеден заңдарына сәйкес «Тауарларды кеден аумағынан тыс жерлерде ұқсату» режимімен жүзеге асырылса, аталған тауарларды тиеп жөнелтуді өткізу бойынша айналым болып табылады. Ұқсату режимі экспорт режиміне өзгертілген жағдайда бұрын әкетілген алыс-беріс тауарлары немесе оларды ұқсату өнімдерін өткізу бойынша айналым процесі жүріп отырады.

 — қайтарылатын ыдысты тиеп жөнелту құны онымен жіберілетін өнімді өткізу құнына кірмейтін және осы өнімді беру жөніндегі  шартта белгіленген талаптармен белгілі бір мерзімде, бірақ ұзақтығы 6 айдан аспайтын мерзімде өнім берушіге  қайтарылуға тиіс ыдыс қайтарылатын ыдыс болып табылады. Егер ыдыс белгіленген мерзімде қайтарылмаса, мұндай ыдыс өткізу бойынша айналымға енгізіледі.

 —   тауарды қайтару,

 —  шартты белгіленген талаптар мен мерзімдерде қайта әкелуге жататын тауарларды көрмелер, басқа мәдени және спорт шараларын өткізу үшін ҚР шегінен тыс жерлерге әкету, егер бұл ҚР кеден заңдарына сәйкес «Тауарларды уақытша әкету» кеден режимімен ресімделсе ғана айналым бойынша өткізе алады. Оны мына диаграммадан көруге болады:

 

 

 

 

Îáëûñ áîéûíøà ²²Ñ- íû» 2005-æûë¹à àðíàë¹àí

áà¹àíàëû äèàãðàììàñû

Диаграмма N1

 

 

Мынадай тауарларды сату, жұмыстарды атқару немесе қызмет көрсету жөніндегі айналымдар, сондай-ақ импорттың мына түрлері ҚҚС салықтан басталады:

1) жерді жалға беру немесе иелену мен пайдалану құқығын сату немесе үйлерді жалға беру, бұған мейманханаларда тұру ақысы, автомобильдерді немесе өзге де көлік құралдарын қою мен сақтау үшін берілген учаскенің ақысы, салынған объектіні алғаш рет өткізу төлемдері қосылмайды:

2) қаржы қызметі, оған жататындар:

      — қарыздар, кредиттер, кредит кепілдіктерін беру және кез келген ақша кредит операцияларын қамтамасыз ету;

      —  депозиттер және ағымдағы шоттарды жүргізуге, төлемдерге, аударылымдарға, қарыз міндеттемелеріне, чектерге және коммерциялық айналымда жүретін төлем құралдарына байланысты операциялар;

      — заңды төлем құралдары болып табылатын валютаның, ақшаның, банкноттың айналысына байланысты операциялар;

     —  сақтандыру мен қайта сақтандыру жөніндегі операциялар;

3) почта маркалары (коллекциядағыдан басқа ) марка жапсырылған конверттер мен ашық хаттар:

4) заңды тұлғалардың мемлекет меншігіндегі мүлкін жекешелендіруге байланысты операциялар:

5) коммерциялық емес ұйымдар жүзеге асыратын жұмыс немесе қызмет көрсетулер: егер бұлар,

-медициналық жәрдемге байланысты тауар өткізумен немесе қызмет көрсетумен айналысса;

-балаларды, қарттар мен мүгедектерді қорғау және әлеуметтік жағынан қамтамасыз ету жөніндегі қызмет көрсетумен айналысса;

-білім беру, мәдениет, дене тәрбиесі мен спорт саласында қызмет көрсетумен айналысса;

-діни ұйымдардың әдет-ғұрыптар мен рәсімдер өткізуі мен байланысты болса;

 Мынадай шарттарды сақтайтын ұйымдар ғана коммерциялық ұйымдар болып табылады:

• саяси партиялар
• бұқаралық қозғалыстар,
• кәсіпқой шығармашылық одақтар,
• діни, қайырымдық қорлар,
• спорт және басқа да ұйымдар түрінде тіркелу және оның жарғысына ұйымның табыстары немесе қаржыларын өзге де адамдар пайда күнемдікпен пайдалана алмайды деген ереженің енгізілуі қажет.

6) уәкілдік алған органдар орындайтын және соған байланысты мемлекеттік баж салығы салынатын қызмет:

7) жерлеу-ғұрып қызмет, зират пен крематорийлер көрсететін қызмет:

8) ұлттық волютаның, шетел валютасының (нуллезматикалық мақсатқа пайдалынатыннан басқасы) сондай –ақ бағалы қағаздар импорты:

9) акциздерден босатылған тауарлардың тізбесіне жататын тауарлар импорты:

 а) ҚР Үкіметі бекіткен нормалар бойынша жеке тұлғалар импорттаған акцизделетін тауарлар:

ә) Халықаралық жүк, қол жүгі мен жолаушылар тасымалын жүзеге асыратын көлік құралдарын жол үстінде және аралық аялдау бекеттерінде пайдалану үшін қажетті акцизделетін тауарлар, сондай-ақ аварияны жою үшін шетелден сатып алынған тауарлар;

б) ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілгенге дейінгі бүліну салдарынан бұйымдар мен материалдар ретінде пайдалануға жарамсыз деп танылған тауарлар;

в) ҚР Министрлер Кабинеті белгіленген тәртіппен гуманитарлық көмек ретінде әкелген тауарлар;

 г) Мемлекеттер, үкіметтер, халықаралық ұйымдар желісімен қайырымдылық мақсатында , техникалық жәрдем көрсету мен қоса, әкелінген тауарлар;

ғ) Тәркіленген, иесіз қалған құндылықтар, сондай-ақ мұрагерлік құқығы бойынша мемлекет иелігіне көшкен құндылықтар;

д) Шетелдік дипломатиялық және соларға теңестірілген өкілдіктердің ресми пайдалануы үшін, осы өкілдіктердің дипломатиялық әрі әкімшілік- техникалық қызметкерлердің , сондай-ақ олармен бірге тұратын және ҚР қатысушы болып саналатын халықаралық шарттарға сәйкес босатылған жеке пайдалану үшін әкелінген тауарларды көрсетеді;

е) «Еркін айналым үшін тауарлар шығару» режимін қоспағанда ҚР кеден заңдарында белгіленген кеден режимдерінде яғни өз шеңберінде босатылған тауарлар болып саналады;

10) ҚР Үкімет бекіткен бажсыз тауарлар әкелу нормаларына сәйкес келетін нормалар бойынша жеке тұлғалардың тауарлар импортты болып көрсетілген жағдайда;

 Егер салық төлеуші жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар немесе кәсіпорындардың дербес істеуші бөлігін басқа салық төлеушіге берген жағдайда, онда мұндай беру (сату) ҚҚС сатудан босатылады.

 

 

• ҚҚС бойынша бюджетпен қатынас және нөлдік ставка

бойынша салық салу айналымдарымен

ҚҚС салық ставкалары

 

ҚҚС салынатын салық ставкасы екі түрге бөлінеді:

• 16 пайыздық және
• нөлдік ставка

Жалпы салық төлеушілер үшін немесе салық салынатын импорт бойынша  салық ставкасы 16 % мөлшерінде бекітілген. Нөлдік ставка бойынша салық салу дегеніміз – нөлге тең мөлшерлі ҚҚС салықты есептеу болып табылады. ҚҚС әр түрлі ставкасы бойынша салық салынатын тауарлар үшін қызметтің әрбір түріне жеке есептеу жүргізіледі. Мәселен, сауда-делдалдық қызмет бойынша 20%, 10%, 0% ставкасы бойынша салық салынатын тауарларды 7-кестеден көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Есеп беру айы тоқсан үшін сатып алу бағасына және іс жүзінде қалыптасқан

шығынға дейін ҚҚС қосымша есептеу.

                                                                                                                                                    7-кесте

Өнім түрі	ҚҚС ставкасы, %	Сатылған тауар-лардың (жұмыстар-дың, қызметтердің) өзіндік ұны	ҚҚС-сыз сатудың өзіндік құны	Үлес салмағы, %	ҚҚС есепке жатқызыл-ған кезеңнің шығындары (6-баған х 5-баған жиынтығы)	Сатып алу бағасы (САБ) немесе іс- жүзінде қалыптасқан Шығындар (ІЖҚШ) 3-бағ+6-бағ)	Сату құны мен САБ (ІЖҚШ) арасындағы айырмашылық (4-бағ-7-бағ)	ҚҚС қосымша есептеу (8-бағ х 2-бағ)
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Экспортқа сатуды қоса алғанда, сауда-делдалдық қызмет	20 10 0	1000 200 500	1 300 240 700	9,7 1,8 5,2	290 54 155	1290 254 655	+10 -14 +45	— 1,4 —
Айырбас операциясы бойынша тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату	20 10 0	180 80 —	200 100 —	1,5 0,7 —	45 21 —	225 101 —	-25 -1 —	5 0,1 —
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өтеусіз табыстау	20 10 0	100 50 —	0 0 —	0 0 —	0 0 —	100 50 —	-100 -50 —	20 5 —
Жалақы және заттай түріндегі өзге де төлемдер	20 10 0	230 170 110	300 200 150	2,2 1,5 1,1	66 45 33	296 215 143	+4 -15 +7	— 1,5 —
Жеке мақсатында пайдаланатын қайтарылмайтын тауарлар (жұмыстар, қызметтер)	20 10 0	— 125 —	— 150 —	— 1,1 —	— 33 —	— 158 —	— -8 —	— 0,8 —
Тауарлардың бүлінуі, жоғалуы	20 10 0	75 330 90	100 400 100	0,7 3,0 0,7	21 90 21	96 420 111	+4 -20 -11	— 2 —
ҚҚС төлеуші таратылған кездегі тауарлар қалдығы	20 10 0	— — —	— — —	— — —	— — —	— — —	— — —	— — —
ҚҚС-тан босатылған тауарлар (жұмыстар, қызметтер)		900	1500	11,2	335	1235	х	х
Жоғарыда аталмаған өзге де тауарлар (жұмыстар, қызметтер)		6400	8000	59,6	1781	8181	х	х
Жиынтығы		10 540	13 440	100	2990	13530		35,8

 

 

 

 

 

 

 

8-бағанада теріс нәтиже алынған жол бойынша ғана ҚҚС қосымша есептелінеді. Кестенің соңғы «өзге де тауарлар (жұмыстар, қызметет)» — жолына жалпы ереже бойынша , яғни қолданылатын бағалар мен тарифтер арқылы сату құны негізінде салық салынатын айналымдар енгізіледі. Осы айналым бойынша, сондай-ақ ҚҚС босатылған тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудың айналымы бойынша өткізу құны мен сатып алу бағасы (іс жүзінде қалыптасқан шығындар) арасындағы теріс айырмашылыққа ҚҚС салынбайды, сондықтан 8 және 9-бағанадағы соңғы екі жол толтырылмайды. «ҚҚС –сыз сатудың өзіндік құны»  деген 4 бағанадағы «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өтеусіз табыстау жолына мынадай мақсатта нөлдер қойылған: «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР  Заңының 138-бабына сәйкес салық салу мақсатында, егер «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР  Заңының осы бабында өзгеше көзделмесе, мәмле тараптары көрсеткен тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) бағасы қабылданады. Тауарларды өтеусіз табыстаған жағдайда, 138-бабының 1-тармағында бағаға түзету енгізуді қарастырмайды, сондықтан мәмле тараптары көрсеткен баға қабылдануы тиіс. Өтеусіз табыстар табыс етілетін тауарлардың бағасы нөлге тең екендігін білдіреді. Сонымен қоса, 5- «Табыс» Бухгалтерлік есеп стандарты бойынша есеп беру кезеңінде активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің кемуі табыс деп танылады. Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өтеусіз табыстаған жағдайда, алдыңғысы да, кейінгісі де болмайды, сондықтан ешқандай табыс та болмайды. 7-кестедегі 35,8 мың теңге мөлшерінде қосымша есептеген ҚҚС декларацияға ҚҚС бойынша енгізіледі. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңының 56-бабының 8-тармағы бойынша айналымды есептеу үшін мынадай кестені пайдалануды ұсынамын. Алдыңғы кестеден 2-кестенің өзгешелігі ҚҚС табысқа, яғни 5-бағанадағы тек оң айырмашылыққа есептеледі.

 

 

 

 

Есеп беру айы (тоқсаны) үшін «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңның 56-бабының8-тармағы бойынша ҚҚС салынатын айналымды есептеу.

 

                                                                                                  8-кесте                                                                                                           

                                                                                             мың теңге

	ҚҚС став- касы, %	Есептік құны	Сату құны	Табыс (4-бағ-3-бағ)	ҚҚС
1	2	3	4	5	6
Қосылған құнға салынатын салықпен қоса сатып алынған, сол бойынша ҚҚС есепке жатқызу қарастырылмаған тауарларды сату:
1.1995 ж. 1 шілдеге дейін сатып алынған негізгі құрал-жабдық-тар (үй-жайлардың, жеңіл автомобиль-дерден өзгесі) мен материалдық емес активтер	20	510	534	+24	24*20%:120%=4
2.Негізгі құрал-жабдық-тар құрамында сана-латын жеңіл автомобильдер	20	300	260	-40	—
3.Кәсіпкерлік қызметке жатпайтын шаралар өткізуге байланысты тауарлар	20 10	50 78	62 100	+12 +22	12*20%:120%=2 22*10%:110%=2
ЖИЫНТЫҒЫ					8

 

Тауарларын нөлдік ставка бойынша өткізетін салық төлеушінің сатып алынған тауар, материалдық құндылықтар бойынша кәсіпкерлік қызметте пайдалынатын жұмыстар намесе қызметтер бойынша салық сомасын есепке алу немесе бюджетпен өтеуге құқығы бар болып саналады. Тауарларды немесе жолаушыларды халықаралық тасымалдауға байланысты қызмет көрсетуге немесе жұмыс атқаруға, ҚР қатысушы болып табылатын тиісті халықаралық шарттарда көзделген басқа жағдайларда нөлдік ставка бойынша салық салынады. ҚР кеден аумағынан ТМД –ға мүше мемлекеттерден тысқары жарлерге  экспортталатын тауарларды тасымалдауға, тиеп-түсіруге, үстіне тиеуге байланысты қызметтер, сондай-ақ ТМД-ға мүше мемлекеттерден тысқары жерлерге бағыт алған транспорт жүктеріне байланысты қызметтерге нөлдік ставка бойынша салық салынады. Жүретін жолы ҚР аумағы арқылы өтетін ТМД-ға мүше мемлекеттердің екінші біреуіне жөнелтілген тауарларды  тасымалдауға, тиеп түсіруге және қайта тиеу жөніндегі қызметтерге байланысты нөлдік ставка қолданылмайды. Халықаралық рейстер бойынша жолаушыларға жол жүру билеттерін өткізуден  түсетін түсімдер қолданылады. ТМД-ға мүше мемлекеттерден тысқары жерге баратын болса, ҚҚС нөлдік ставка бойынша алынуы тиіс. ҚР Мемлекеттік Қазынасына өткізілетін бағалы металдар мен асыл тастарға, бағалы металдар мен асыл тастардан жасалған зергерлік бұйымдарға нөлдік ставка бойынша салық салынады.

Тауарлар экспорты арасында нөлдік ставканың мәні:

1) Түсті және қара металдар сынығының экспортын қоспағанда, экспортқа тауарлар өткізу бойынша айналымға нөлдік ставка салық салынады.

2)   ҚР кеден заңдарына сәйкес жүзеге асырылатын ҚР кеден аумағынан тауарлар әкету, тауарлар экспортына нөлдік ставка бойынша салық салынады.

Тауарлар экспортын көздеуде яғни растауда мыналар кіреді:

—  экспортталатын тауарлар беруге жасалған шарт,

— тауар шығаруды экспорт режимінде жүзеге асырған кеден органының белгісі соғылған кедендік жүк декларациясы тауарлар экспортын растайтын құжаттар болып табылады. Магистральды құбыр жүйелерімен немесе электр желісімен не толық емес мерзімдік декларациялау рәсімдерін қолдана отырып, тауарларды экспорт режиміне әкеткен жағдайда кедендік ресімдеуді жүргізген кеден органының белгісі соғылған толық кедендік жүк декларациясы экспортты растауда қолданылады.

— ҚР Кеден шекарасындағы өткізу тармағында орналасқан кеден органының белгісі соғылған тауар құжаттар болып табылады.

   Халықаралық тасымалдауға байланысты жұмыстарға, қызмет көрсетуге салық салу мына тұрғыда көрсетіледі:

1)  Халықаралық тасымалдауға байланысты орындалатын жұмыстарға, көрсетілген қызмететрге нөлдік ставка бойынша салық салынады;

2) Халықаралық тасымалдауға байланысты жүзеге асырылатын жұмыстарға, қызмет көрсетулерге осы бабтың мақсаттары үшін мыналар жатады:

— ҚР аумағынан экспортталатын тауарларды тасымалдау, тиеп түсіру, қайта тиеу, жөнелту жөніндегі жұмыстар, қызмет көрсетулер, сондай-ақ ҚР аумағы бойынша транзит арқылы жіберілетін тауарлар;

— ҚР шегінен тыс жерлерге почтаны, жолаушыларды, жүкті тасымалдауға байланысты жұмыстар, қызмет көрсетулер,

— Халықаралық рейстерге техникалық, коммерциялық, аэроновигациялық, әуежайлық қызмет көрсетулер.

  ҚҚС бойынша бюджетпен өзара қатынаста – есепке жатқызылған салық сомасы салық кезеңі ішінде есептелген салық сомасынан асып кеткен жағдайда бюджетпен өзара қатынаста болады, яғни мынадай:

1. Егер осы бабта өзгеше көзделмесе, есепке жатқызылған салық сомасының салық кезеңі ішінде есептелген салық сомасынан асып кетуі ҚҚС бойынша (салық салынатын айналымдар) алдағы төлемдердің есебіне жатқызылады;
2. Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар бойынша осы 235-бабтың 1-тармағында аталған асып кету сомасы мына шарттар орындалған жағдайда көрсетіледі:

— ҚҚС төлеуші нөлдік ставка бойынша салық салынатын тауарларды тұрақты өткізуді жүзеге асырып отырса,

—  Қайтарып алуға өтініш берген айдың алдындағы тоқсан ішінде нөлдік ставка бойынша салықты өткізу жөніндегі айналым салық салынатын айналымның кемінде –70% болса, ҚҚС төлеушіге белгіленген тәртіппен қайтарылады,

3. Осы белгіленген шарттар орындалмаған жағдайда, асып кеткен сома ҚҚС төлеушіге оның өткен салық кезеңдері үшін ҚҚС бойынша міндеттемелерін есепке ала отырып, нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымның мақсаттары үшін пайдаланылған тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша есепке жатқызылған салық сомасы бөлігінде қайтарылады,
4. Қайтарылуға тиіс ҚҚС сомасын анықтау кезде салық төлеушінің ҚР заңдарында белгіленген тәртіппен ашылған банк шоттарына валюталық түсім түсірген тауарлардың экспорты есепке алынады .
5. Егер нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар бар ҚҚС төлеуші ҚҚС сомасын қайтару туралы салық органына өтініш жасамаса, онда аталған асып кету сомасы есепті салық кезеңнен кейінгі салық кезеңінде ҚҚС бойынша алдағы төлемдер есебіне жатқызылады.
6. Аталған жағдайлардан басқа мынадай тәсілдер қолданса:

— грант қаражаттары есебінен алынатын тауарлар (жұмыстар, қызметер) берушілерге көзделген тәртіппен төленген жағдайда;

—  дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктер шетелдік дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктерге ресми пайдалануға, жеке пайдалануға арналған тауарлар берушілерге көзделген жағдайларда төлеген ҚҚС болып саналады.

—  бюджетке артық төленген ҚҚС сомасы белгіленген тәртіппен қайтарылуға тиіс;

 Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар бойынша ҚҚС қайтару:

1) нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар бойынша ҚҚС қайтару салық органы ҚҚС төлеушінің уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша қайтару туралы өтінішін алған кезден бастап 60 жұмыс күні ішінде және мыналар толтырылған жағдайда:

— салық кезеңі ішіндегі ҚҚС жөніндегі декларация:

— экспортты растау үшін қажет құжаттар, ал халықаралық тасымалдауларға байланысты жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізген жағдайда -осы көзделген құжаттармен анықталады:

— салық органы жүргізген салық тексеру актісіне сәйкес қайтаруға ұсынылған салық сомасының дұрыстығын растау негізінде жүргізіледі:

2) ҚҚС қайтару, мұнда:

— ҚҚС салықты  төлеушінің басқа салықтар бойынша салық берешегін өтеу есебіне есепке жатқызу,

— Тауарлардың импорты кезінде төленген  ҚҚС есепке жатқызу,

— Төленуге ҚҚС есебін есепке жатқызу,

3) ҚҚС төлеушінің банк шотына ҚҚС қайтару, оның басқа салықтар бойынша мемлекеттік бюджетке салық берешегі болмаған кезде жүргізеді. Басқа салықтар бойынша салық берешегі болған жағдайда, бюджеттен қайтарылуға тиісті салық сомасы осы берешекті өтеуге жатқызылады.

4) Көрсетілген мерзім ішінде ҚҚС төлеушінің берушілері қарсы салық тексеруін өткізу барысында анықталған бұзушылықтарды жоймаса, мұндай ҚҚС төлеушілерге салықты қайтару бұзушылықтар анықталмаған, не бұзушылықтар жойылған сомалар шегінде жасалады. Қайтаруға ұсынылған ҚҚС сомаларының дұрыстығын растау үшін берушіні тексеру, тағайындау тәртібімен анықталады, яғни олар мынадай:

— Бұл салық төлеушінің ҚҚС қайтаруға өтініш беру кезінің алдындағы 12 ай кезеңі ішінде аталған салық төлеушіге айына кемінде бір рет талаптар өткізуді жүзеге асырған өнім берушілерге қарсы тексеру жасалмайтыны,

— ҚҚС 1 миллион теңгеден астам көрсетіліп, шот-фактура жазған міндетті тексеруге жататыны ескеріле отырып қабылданады,

5) Осы бапта көрсетілген ҚҚС — шағын бизнес субъектілеріне, шаруа (фермер) қожалықтарына, ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғалар үшін белгіленген арнаулы салық режиміне бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын ҚҚС төлеушілерге қайтарылмайды.

Грант қаражаттары есебінен сатып алынатын тауарлар бойынша төленген ҚҚС қайтару мына жолмен көрсетіледі:

1) Грант алушыларға ҚҚС қайтару, көзделген тәртіппен ҚҚС грант қаражаттары есебінен төленгенін растайтын құжаттар негізінде жүргізіледі. ҚҚС грант қаражаттары есебінен төленгенін растайтын құжаттардың тізбесін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

2) Грант қаражаттары есебінен алынатын тауарларды берушілерге төленегн ҚҚС бір мезгілде мынадай шарттар сақталса:

— тауарлар алынатын грант (қаражаттары) мақсаттарын іске асыру үшін ғана алынса,

— тауарлар алынатын грант қаражаттары мемлекеттердің, үкіметтердің, халықаралық ұйымдар келісімі берілсе,

— тауарларды өткізу, жұмыстарды орындау, қызмет көрсету грант алушымен грант мақсаттарын жүзеге асыру үшін  грант алушы тағайындаған орындаушымен жасалған шартқа сәйкес жүзеге асырылса, салық органдары 30 жұмыс күні ішінде қайтарады.

ҚҚС ҚР тіркелген дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктерге қайтару есебінде жүргізіледі. ҚҚС қайтаруды ҚР қатысушы болып табылатын халықаралық шарттарда мұндай қайтару көзделген жағдайда жүргізіледі. ҚҚС сомаларын ҚР тіркелген дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктер жасаған жиынтық ведомствалардың және ҚҚС төленген фактісін растайтын құжататрдың (шот-фактуралардың, чектердің және т.б) көшірмелері негізінде жүзеге асырылады. Жиынтық ведомстар уәкілеттік мемлекеттік орган белгілеген нысанда орындалып, дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктер жанама салықтар (ҚҚС және акциз) бойынша жеңілдіктер беру кезінде өзара түсіністік принципін сақтау жөніндегі ноталармен алмасуды растау үшін ҚР Сыртқы Істер Министрлігіне табыс етеді. Расталғаннан кейін жиынтық ведомстар уәкілетті мемлекеттік орган қайтару жүргізілуін бақылайтын және белгілейтін салық органына тапсырылуға тиіс. Егер жиынтық ведомстарға қоса тіркелген құжаттарға ҚҚС сомалары және жолмен бөлініп көрсетілмесе, салық бойынша қайтарымды алу құқығы тауарларды берушілерден олардың ҚҚС шот-фактураға енгізуі туралы растауы алынған кезде ғана мүмкін болады. Салық органдары дипломатиялық және оларға теңестірілген өндірістерге және өкілдіктерге салықты қайтаруды ҚР Сыртқы Істер Министрлігінен жиынтық ведомостар алғаннан кейін 30 жұмыс күні ішінде жүзеге асырады. Бюджетпен қайтарылуға тиіс салық сомалары дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктердің тиісті шотына аударылады.

 

 

• ҚҚС салық жөніндегі әкімшілік ережелер

және шот-фактуралар

 

         Деклорацияларды табыс ету және ҚҚС төлеуде әрбір салық төлеуші — әрбір есепті кезеңде ҚҚС салық жөнінде декларация тапсырып отыруға міндетті. Декларация табыс етілген соң белгіленген мерзімге дейін немесе сол күні әрбір есепті кезең үшін бюджетке салық төлеуге міндетті – ҚҚС салық жөніндегі декларация әрбір есепті кезең үшін одан кейінгі айдың 15 – күнінен кешіктірмей табыс етіледі. Импортталатын тауарлар бойынша ҚҚС ҚР кеден заңдарымен кеден төлемдерін төлеу үшін белгіленген күні  төленеді. Салық органының қызметкерлері өнеркәсіпті ұқсатуға арналған импортталатын тауарларға ҚҚС төлеуді 3 айға кейінге қалдырады. Берешектің көрсетілген сомасын 3 айлық мерзім ішінде өтеуді салық органдары сатылған өнім бойынша ҚҚС салық жөнінде бюджетпен өзара есеп айырысу әдісімен жүргізеді. Өтелмеген берешек сомасына көрсетілген 3 айлық мерзім аяқталған алғашқы күннен бастап өсім есептеледі. Мұндай тауарлар өнеркәсіптік ұқсатусыз сатылған жағдайда ҚҚС салыққа сәйкес айыппұл санкциялары қолданылмай есептеледі.

ҚҚС салық жөніндегі есепті кезең екі түрлі болады:

1. Күнтізбелік ай ҚҚС салық бойынша бюджетпен нақтылы есеп айырысу жөніндегі есептік кезең болып табылады;
2. Егер ҚҚС салық бойынша тоқсандағы орташа айлық төлемдер 500 (бес жүз) ең төменгі айлық жалақыдан кем болса, онда есептік кезең тоқсан болып табылады.

ҚҚС салық бойынша ағымдағы төлемдер мынадай :

• ҚҚС салық жөнінде тоқсан ішінде 1000 – нан астам ең төменгі айлық жалақы мөлшеріндегі орташа айлық төлемі бар салық төлеуші ағымдағы 10 күндік төлемдерін мына мерзімде көрсетуге болады:

• Есептік айдың он үші (13)
• Жиырма үші (23)
• Айдың үш (3) күндері төлейді.

Салық төлеушінің таңдауы бойынша салық төленетін жыл ішінде ағымдағы 10 күндік төлемдердің мөлшері өткен тоқсандағы немесе ағымдағы он (10) күндіктегі нақты айналым бойынша салық саласының тоғыздан бір (1/9) мөлшерінде анықталады;

• Салық жөніндегі ағымдағы он (10) күндік төлемдердің тапсырылған сомалары төлемнің есепті кезеңіндегі декларацияда мәлімделген салықтың есебінен қосылады;
• Ағымдағы төлем он (10) күнді артығымен төленген жағдайда артық төленген сома мерзімі жөнінен келесі ағымдағы он (10) күндік төлемнің мөлшерін анықтаған кезде есептеледі. Салықтың ағымдағы он (10) күндік төлемдерін уақытында төлемеу үшін оған өсім есептеледі.

Есепке алуға жатқызылатын салық сомасы есепті кезеңге есептелген салық сомасынан асып кеткен жағдайда бюджетпен өзара қарым-қатынаста болады, оны 4 түрге бөліп көрсетуге болады:

• Есепті кезеңге есептелген салық сомасынан салық алуға жатқызылған

салық сомасының артығы салық қызметі салық төлеушіден өтініш алған сәттен бастап он (10)  күн ішінде қайтарылады. Сауда – делдалдық қызмет жөніндегі мұндай сома салық қызметі салық төлеушіден өтініш алған сәттен бастап тоқсан (90) күн ішінде  қайтарылады. Егер өткен есепті кезеңде есептелген салық сомасынан есепке алуға жатқызылған салық сомасы артылып  қалса немесе егер салық инспекциясына өтініш жасамаса, осы артылып қалған сома есепті кезеңнен кейінгі кезеңге есептеледі.

• ҚҚС салықтан босатылған айналымдар бойынша өнім беріп тұрушыларға төленуге тиісті салық есепке алынуға жатпайды, қайта шығындардың құрамына қосылады.
• Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметіне қатысы жоқ шараларды өткізуге байланысты тауарлар, атқарылған жұмыс пен көрсетілген қызмет үшін өнім беріп тұрушыларға төленуге тиіс ҚҚС салық төлеушінің шығындары құрамына қосылмайды және оның таза табысы  есебінен орны табылады.
• Есепке алуға жатқызылмайтын үйлер мен жеңіл автомобильдер бойынша төленуге тиіс ҚҚС амортизация сомалары арқылы салық төлеушінің шығындары құрамына қосылады.

Шот – фактура көзделген жағдайларды қоспағанда, барлық ҚҚС төлеушілер үшін міндетті құжат болып табылады. ҚҚС салынатын тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) өткізуді жүзеге асыратын ҚҚС төлеуші аталған тауарларды алушы тұлғаға, осы көзделген жағдайларды қоспағанда ҚҚС көрсетілген шот – фактураны беруге міндетті. ҚҚС есепке жатқызу үшін негіздеме болып табылатын шот – фактурады:

• шот-фактураның реттік нөмірі мен толтырылған күні;
• тауарларды беруші мен алушының тегі, аты, әкесінің аты немесе толық атауы, мекен-жайы және тіркеу нөмірі, сондай-ақ өнім берушінің ҚҚС бойынша есепке қойылғаны туралы куәліктің нөмірі:
• өткізілетін тауарлардың атауы;
• салық салынатын айналымның мөлшері;
• ҚҚС ставкасы;
• ҚҚС сомасы;
• ҚҚС ескерілген тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) құны көрсетілуге тиіс;

Шот — фактура өткізу бойынша айналым жасалған күннен кешіктірілмей жазылады және берушінің басшысымен  бас бухгалтерінің, не осыған уәкілетті өзге де лауазымды адамдардың қолымен куәландырылады. Егер осы тармақта өзгеше белгіленбесе, салық салынатын айналымның мөлшері шот – фактурада тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) әрбір атауы бойынша бөлек көрсетіледі. Егер мұндай шот-фактураға өткізілетін тауарлардың (жұмыстардың , қызмет көрсетулердің) тізбесі көрсетілген құжат қоса тіркелген болса, айналымның жалпы мөлшерін көрсетуге жол беріледі. Бұл ретте шот – фактурада құжаттың нөмірі мен күніне, сондай-ақ оның атауына сілтеме болуға тиіс. Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимін қолданатын ҚҚС төлеушілер уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен және нысан бойынша шот – фактуралар жазады. Осы тармақта көрсетілген ҚҚС төлеушілер табыс бойынша есептелеген салық сомасынан аспайтын жалпы сомаға ҚҚС қоса отырып шот- фактуралар жазады.Сыртқы сауда келісім  шарттары бойынша тауарлар өткізу жағдайларын, сондай-ақ ҚР заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, тауарлар құны және ҚҚС сомасы шот- фактурада ҚР ұлттық валютасымен көрсетіледі:

• Бухгалтерлік есеп жүргізуде негіздеме болатын бастапқы құжаттарды қолдана отырып, банктер арқылы халыққа көрсетілген коммуналдық қызметтер, байланыс қызметтері үшін есеп айырысуды жүзеге асырғанда;
• Жолаушыларды тасымалдау, жол билеттерімен ресімдегенде;
• Қолма-қол есеп айырысу арқылы халыққа тауарларды өткізген жағдайда, сатып алушыға бақылау – касса машинасының чегін берген кезде;
• ҚҚС босатылатын тауарлар табыс еткен кезде талап етілмейді.

Салық салынатын айналым түзетілген кезде шот – фактуралар жасауда қаралатын негізгі жағдайлар:

• Қосымша шот – фактураның рет нөмірімен жасалған күні;
• Қосымша шот-фактурасы жасалатын шот – фактураның рет нөмірі мен жасалған күні;
• Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) берушімен алушының атауы, мекен-жайы және тіркеу нөмірі;
• ҚҚС есепке алмай, салық салынатын айналымды түзету мөлшері;
• ҚҚС сомасы көрсетіледі;

Қосымша шот – фактураны тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) беруші жасайды және аталған тауарларды алушы растайды.

ҚҚС босатылған айналымдар мынадай тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) көздейді:

1. Пошта маркаларын (коллекциялық маркалардан басқа);
2. Акциздік алым маркаларын;
3. Уәкілетті органдар жүзеге асыратын, соларға байланысты мемлекеттік баж алынатын қызметтерді;
4. Адвокаттық қызметті, нотариаттық іс-әрекеттерді жүзеге асыру бойынша көрсетілетін қызметтерді;
5. ҚР ұлттық Банк өткізетін тауарлар;
6. Мемлекеттік меншікті жекешелендіру тәртібімен өткізілетін мүлікті;
7. ҚР заңдарына сәйкес мемлекеттік мекемелердің пайдасына өтеусіз негізде негізгі құралдарды беру, сондай-ақ мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік кәсіпорындар пайдасына өтеусіз негізде құралдарды беруді;
8. Жарғылық капиталға жарналарды ұсыну;
9. Жарғылық капиталға жарна ретінде алынған мүлікті қайтарып алуды;
10. Жерлеу бюроларының әдеп-ғұрыптық қызмет көрсетулерін, зираттар мен крематорийлердің қызмет көрсетулерін;
11. Оларды өткізу жөніндегі қызмет көрсетулерді қоспағанда, лотериялық билеттерді (қоспағанда) өткізу бойынша айналымды жүргізу;
12. Банк карталарымен операциялар бойынша есеп-қисаптарға қатысушыларға жинау, өңдеу және таратып беру жөніндегі қызмет көрсетулерді қоса алғанда, есеп-қисаптарға қатысушылар арасында ақпараттық және технологиялық өзара іс-қимылды қамтамасыз ету жөнінде көрсетілетін қызметтерді өткізу бойынша айналымдар:
13. Көрсетілген қызметтерді өткізу бойынша айналымдар ҚҚС босатылады.

Жерге және тұрғын үй қорындағы ғимараттарға байланысты айналымдар тұрғын үй қорындағы  ғимараттарды (ғимараттың бір бөлігін) өткізу жіне осындай ғимаратты жалға беру, оның ішінде қосалқы бөлшектерді  жалға беруде мыналар көрсетіледі:

• тұрғын үй қорының алынған ғимаратын бірінші рет өткізуді;
• қонақ үй қызметін көрсету мақсатында пайдаланатын ғимаратты өткізуді немесе жалға беруді;
• қонақ үйде тұру бойынша қызмет көрсетуді қоспағанда ҚҚС босатылады.

Ғимаратқа құны бастапқы құнының кемінде 50 пайызы болса қайта жаңғырту (жөндеу) жасалып, егер осы ғимарат қайта жаңғыртудан кейін тұрғын үй мақсатында пайдаланылатын болса, бұл ғимаратқа тұрғын үй қорының салынған ғимаратын жатқызады. Жер учаскесін иелену және пайдалану құқын беру және жер учаскесін жалға ,оның ішінде қосалқы жалға беру, жер учаскесін автомобильдерді, сондай-ақ өзге де көлік құралдарын қою немесе сақтау үшін беру ақысын қоспағанда ҚҚС босатылады.

Қаржылық қызмет көрсетулер бойынша айналымдар көзделсе, ол қызмет көрсету кезінде ҚҚС босатылады. ҚҚС босатылатын қаржылық қызмет көрсетулерге мыналар жатады:

1. ҚР Ұлттық Банкінің банк операцияларын жүргізуге берген лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын мынадай банктік операциялар жүргізілуде:
   • депозиттерді қабылдау, жеке және заңды тұлғалардың банк шоттарын ашу және жүргізу;
   • банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге

асыратын ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу және жүргізу;

• осы тұлғаға тиесілі тазартылған қымбат металдардың нақты саны көрсетілген жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашу және жүргізу;
• аударым операциялары, жеке және заңды тұлғалардың ақшаны аудару жөніндегі тапсырмаларын орындау;
• заем операциялары, ақшалай нысанда кредиттер беру;
• факторингтік және форфейтингтік операциялар жүргізу;
• жеке және заңды тұлғалардың, оның ішінде корреспондент

банктердің тапсырмасымен олардың банк шоттары бойынша есеп айырысуын жүзеге асыру;

• сенімгерлік (траст) операциялары, сенім білдірушінің мүддесі үшін және тапсырмасы бойынша ақшаны, тазартылған қымбат металдар мен бағалы қағаздарды басқару;
• клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, салыстырып тексеру, сұрыптау және растау, сондай-ақ олардың өзара есепке алынуын жүргізу және клирингке қатысушылардың таза позицияларын айқындау;
• ломбард операциялары, депозиттелетін тез сатылатын бағалы қағаздар мен жылжымалы мүліктің кепілі бойынша қысқа мерзімді кредиттер беру;
• шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру; төлем құжаттарын (вексельдерден басқа) инкассаға қабылдау;
• ақшалай нысанда орындауды көздейтін кепілдіктер беру;
• аккредитивті ашу (шығарып қою) мен растау және ол бойынша міндеттемелерді орындау;
• кассалық операциялар: қабылдап алу, беру, қайта санау, ұсақтау, айырбастау, сорттау, буып-түю;
• құжатсыз нысанда шығарылған бағалы қағаздарды сақтауа;
• үшінші тұлғалар үшін ақшалай нысанда орындау көзделетін банк кепілдіктерін және өзге де міндеттемелер беру;

2. Бағалы қоғамдармен жасалатын операциялар, бағалы қағаздар рыногына кәсіби қатысушылардың қызметі, сондай-ақ ҚР заңдарына сәйкес берілген лицензия негізінде бағалы қағаздар рыногындағы қызметті жүзеге асыру жөніндегі ұйымдардың қызметтері.
3. Сақтандыру (қайта сақтандыру)жөніндегі операциялар: сондай-ақ сақтандыру шарттарын жасасу және орындау жөніндегі сақтандыру брокерлерінің (сақтандыру агенттерінің) қызмет көрсетуі.
4. Төлем карточкаларымен, чектермен, вексельдермен, депозиттік сертификаттарымен жасалатын операциялар:
5. Зейнетақы активтерін басқару жөнінде қызметтер көрсету.
6. Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы жарналарын тарту жөніндегі зейнетақы активтерінен алынған инвестициялық табысты бөлу мен есептеу жөнінде көрсететін қызметтер.
7. Кәсіпорынның жарғылық капиталына қатысу үлесін өткізу болып саналады.

Қаржы лизингіне берілген мүлік – лизинг алуға тиіс сыйақы сомасы бөлігінде  белгіленген талаптарға сай келсе, лизинг алушы мүлікті негізгі құрал ретінде алса, ҚҚС босатылады.

Коммерциялық емес ұйымдар көрсететін қызметтерді жүзеге асыратын негізгі көрсеткіштер мынадай болады:

• балаларды, қарттарды, соғыс және еңбек ардагерлері және мүгедектерді анықтау, қорғау және әлеуметтік көмек көрсетулермен анықталады;
• діни ұйымдардың әдеп- ғұрыптарымен рәсімдерді жүзеге асыруына және де діни қажеттілік заттарын өткізуіне байланысты болса, ҚҚС босатылады.

Геологиялық барлау және геологиялық іздестіру жұмыстарын өткізу бойынша айналымдар ҚҚС босатылады. Геологиялық барлау және геологиялық іздестіру жұмыстары деп – көмірсутекті және минералды шикізат кен орындарын іздестіруді, барлауды бағалау мен игеруге дайындауды қамтамасыз ететін өзара байланысты белгілі бір сабақтастыққа қолданылатын жұмыстардың жиынтығы ұғылады.

Мәдениет, ғылым және білім беру саласындағы қызмет көрсетулер, жұмыстар мына жағдайда ҚҚС босатылады.

• Шоу-бизнес саласындағы қызметтерді қоспағанда, театр – концерт қызметін жүзеге асыру жөнінде;
• Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту, бастауыш, негізгі және орта, қосымша жалпы білім беру жөнінде;
  • Бастауыш, орта, жоғары оқу орындарынан кейінгі кәсіптік білім беру;
  • Қайта даярлау және біліктілігін арттыру салаларында қызметтің осы түрлерін жүргізуге құқық беретін лицензиялар бойынша жүзеге асырылатын білім беру;
  • Ғылыми зерттеуде сапалы білім беру.
• Мемлекеттік тапсырыс шеңберінде ғылыми – зерттеу жұмыстарына көбірек көңіл бөлу жөнінд;.
• Кітапхана қызметін көрсету жөнінде;
• Тарихи және мәдени мұраны, мұрағаттық құндылықтарды сақтау жөнінде қызмет көрсетулерге, жұмыстарға жататын болса, олар ҚҚС босатылады.

Медициналық және мал дәрігерлік қызмет саласындағы  тауарлар мен қызмет көрсетулерге байланысты тауарларды өткізу бойынша айналымдар:

1.Кез келген нысанадығы дәрі-дәрмектік заттарды, сондай-ақ оларды өндіру үшін қажет материалдар мен жинақтаушы заттарды өткізген;

2.Медициналық мақсаттағы бұйымдарды, оның ішінде протездік ортопедиялық бұйымдар мен медициналық техниканы қоса алғанда, сондай-ақ оларды өндіру үшін қажет материалдар мен  жинақтаушы заттарды өткізген;

3.Косметологиялық қызметті қоспағанда медициналық қызмет көрсетілген жағдайларда ҚҚС босатылады. Аталған тауарлар мен көрсетілген қызметтер тізбесін ҚР Үкіметі бекітеді.

Кәсіпорындарды сату ҚҚС төлеушінің біреуі, екінші бір ҚҚС төлеушіге кәсіпорындардың немесе кәсіпорындардың дербес жұмыс істеп тұрған бөлігін өткізуге берілетін активтерін, оларды қалыптастыру көздерін және олар бойынша міндеттемелерді көрсете отырып, кәсіпорынның тарату балансы және беру мен мөлу балансы негізінде анықталады. Осы айналым жасалғаннан кейін (10) он жұмыс күнінен кешіктірмей тиісті салық органдарында ұсынылған ҚҚС босатуды қолдану жөніндегі операцияға қатысушылардың екеуі де қол қойылған өтініш негізінде ҚҚС босатылады. Жер қойнауын  пайдалануға жасалған келісім шарт беретін құқықтарды қайтадан басқа біреуге берген жағдайда қолданылады.

ҚҚС босатылатын импорттар:

• Ұлттық валюта,шетел валютасы (нулизматикалық мақсатта пайдалатыннан басқа) сондай-ақ бағалы қағаздар импорты;
• Жеке тұлғалардың ҚР Үкіметі бекіткен тауарлардың бажсыз әкелу нормалары бойынша тауарлар импорты;
• Акцизделетін тауарларды қоспағанда ҚР Үкіметі белгілеген тәртіппен ізгілік көмек ретінде әкелінген тауарлар импорты;
• Акцизделетін тауарларды қоспағанда (ҚР Үкіметі белгілеген тәртіппен) мемлекеттің үкіметтері халықаралық ұйымдар иелері бойынша қайырымдылық мақсатында әкелінген тауарлар импорты, оның ішінде техникалық жәрдем көрсету;
• Шетелдердің дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктерінің ресми пвйдалануы үшін, сондай-ақ солармен бірге тұратын, олардың отбасы мүшелерін қоса алғанда, осы өкілдіктердің дипломатиялық және әкімшілік-техникалық қызметкерлерінің жеке пайдалануы үшін әкелінген және ҚР бекіткен халықаралық шарттарға сәйкес салықтан босатылған тауарлар импорты;
• Салық төлеуден босатуды белгілейтін кеден режимдерінде ҚР кеден заңдарына сәйкес деклорациялануға тиісті тауарлар импорты;
• Дәрі – дәрмектік заттардың, оның ішінде субстанция – дәрілер, протездік – ортопедиялық бұйымдарды, сурдотифло-техниканы және медициналық техниканы қоса алғанда, дәрі-дәрмек және диабет заттарын өндіруге арналған материалдар мен жинақтаушы заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар импорты, осы аталған тауарлардың тізбесін ҚР Үкіметі бекітеді.
• Пошта маркаларын импорттау;
• Ақша белгілерінің өндірісі үшін ҚР Ұлттық Банкі және оның ұйымдары жүзеге асырылатын шикізат импорты;
• Мемлекеттік Үкіметтері мен халықаралық ұйымдардың желісі бойынша берілген гранттар қаражаты есбінен жүзеге асырылатын тауарлар импорты;
• Төлем карточкалары мен қызмет көрсетуге арналған құрал-жабдықтар импорты;

Көрсетілген тауарлар импортын ҚҚС босату тәртібін ҚР Үкіметі белгілейді.

 

      Тарау 3. ОҚО бойынша салық түсімдеріндегі

                      ҚҚС мен акциздің алатын орны

 

      3.1. ҚҚС бойынша есепке жатқызу

 

Есепке жатқызылатын ҚҚС 5 түрде көрсетіледі:

1.Егер осы таауарда өзгеше көзделмесе, тауарларды алушының бюджет жарнасына жатқызылуға тиіс салық сомасын анықтау кезінде, негізгі құралдарды қоса алғанда, алынған тауарлар (жұмыстар мен қызмет көрсетулер) салық салынатын айналым мақсатында пайдаланылса немесе пайдаланылатын болса, сондай – ақ, егер мынадай шарттар орындалса:

• тауарларды алушы ҚҚС төлеуші болып табылса;
• өнім беруші өткізілген тауарлардың шот-фактурасын ұсынса, егер өнім беруші ҚҚС болып табылмаса «ҚҚС жоқ» деген белгімен жазылса;
• тауарлар импорты жағдайында ҚҚС бюджетке төленген болса;
• көзделген жағдайларда ҚҚС іс-жүзінде бюджетке енгізілген болса, олар үшін төленуге тиіс ҚҚС саласын есепке жатқызуға құқығы бар;

2.Мыналар ҚҚС бойынша есепке жатқызудың негізгі көрсеткіштері болып табылады:

• ҚҚС болып көрсетілген шот-фактуралар бойынша өнім беруші төлеуге тиіс салық сомасы;
• ҚР кеден заңдарына сәйкес ресімделіп, кедендік жүк декларациясында көрсетілген және белгіленген тәртіппен ҚҚС бюджетіне төленген және кеден режимінің шарттарына сәйкес қайтарылуға жатпайтын салық сомасы;
• ҚҚС төленгенін растайтын төлем құжатында көрсетілген салық сомасы;
• Есеп айырысулар банктер арқылы жүргізілетін коммуналдық қызметтерді көрсетуші қолданылатын құжаттарда көрсетілген салық сомасы;
• Осы көзделген жағдайларда осы 235 – бабтың тиісті тармақшаларына сәйкес расталған жағдайда, ҚҚС бойынша есепке қойылған күнге жасалған тауарлардың қалдықтарын түгендеу тізімдемеде көрсетілген салық сомасы;
• Тауарларды қолма-қол есеп айырысу арқылы сатып алған жағдайда; бақылау – касса машинасының чегінде көрсетілген салық сомасы, осы есепке жатқызылған ҚҚС сомасы болып табылады.

3. Халықаралық шарттарға сәйкес оларға қатысты тауарлардың экспорты мен импортына салық салудың өзгеше тәртібі қолданылатын ҚР импортталатын тауарларды берушілерге төленуге тиіс ҚҚС ҚР Үкіметі белгілеген тәртіппен есепке жатқызылады.
4. ҚҚС белгілеген тәртіппен тауарлар алынған салық кезеңінде есепке жатқызылады. ҚҚС төленген жағдайда, төленген салық бюджетке нақты енгізілген салық кезеңінде есепке жатқызылады.
5. ҚҚС төлеушіде салық салынатын және салық салынбайтын, оның ішінде ҚҚС босатылған айналымдар болған кезде, ҚҚС осы көзделген тәртіппен есепке жатқызылады.

Есепке жатқызылмайтын ҚҚС мынадай болғанда:

• ҚҚС төлеушінің кәсіпкерлік қызметіне жатпайтын шаралар өткізумен байланысты тауарларды (жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді) көздеген жағдайда;
• Қонақ үй ретінде пайдаланылатын ғимараттарды қоспағанда, тұрғын үй қорындағы ғимараттарды (ғимараттың бір бөлігі) көздеген жағдайда;
• Негізгі құралдар ретінде сатып алынған жеңіл автомобильдерді көздеген жағдайда;
• Жалдау шартына сәйкес жөндеу шығындарын жалға беруші өтеген және жөндеуді жүзеге асырған жалға алушының салық салынатын айналымы болып табылатын жағдайда, тұрғын үй қорындағы жалға алынған ғимараттарды жөндеуге пайдаланылған тауарлар  мен қызметтерді көздеген жағдайда;
• Өтеусіз алған мүлікті (тауарларды) осындай мүліктердің түрлерін ҚР тыс жерлерден әкелінген және осы мүлікті алушы импорт кезінде ҚҚС төлеген жағдайларды қоспағанда, мүлікті алушымен байланысты төленуге тиіс болса, есепке жатқызылмайды.

Есепке жатқызылатын ҚҚС сомасын түзетудің 4 жолы бар:

1.Бұрын есепке жатқызылған ҚҚС мынадай жағдайларда жүргізіледі:

• салық салынатын айналым мақсаттарында пайдаланылмаған тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша
• негізгі құралдарды қоса алғанда, тауарлар бүлінген, жоғалған жағдайда (төтенше жағдайлар салдарынан) туындаған реттерді қоспағанда, олар табиғи монополиялар субъектісі нормативтен тыс шеккен шығындар бойынша және белгіленген ережелер сақталмаған жағдайда есептен шығарылып тасталуға тиіс.

2.Осы бабтың мақсаттары үшін тауардың (мүліктің) барлық немесе жекелеген сапасының өзіндік қасиеттерінің нашарлауы, соның салдарынан осы тауардың (мүліктің) салық салынатын айналым мақсатында пайдалануға келмей қалуы тауардың (мүліктің) бүлінуін білдіреді. Салдары тауардың (мүліктің) жойылуына және ысырап болуына әкеп соққан оқиға  тауардың (мүліктің) жоғалуы деп ұғынылады. Салық төлеуші табиғи залалдың ҚР заңдарында белгіленген нормалар шегінде шеккен тауарлар (мүлік) ысырабы жоғалту болып табылмайды.

3.Аталған жағдайларда алынған тауарлар (жұмыстар, қызметтер) құны өзгерген кезде, бұрын есепке жатқызылған ҚҚС сомасы тиісінше түзетіледі.

4. Есепке жатқызылған ҚҚС сомасын түзету, аталған жағдайлар туындаған нақ сол салық кезеңінде жүргізіледі.

Күмәнді міндеттемелер бойынша есепке жатқызылған ҚҚС сомасын түзетулер – тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша күмәнді міндеттеме сомасын табысқа енгізген кезде осынадай тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша бұрын есепке жатқызылған ҚҚС сомасы есепке жатқызылған кезден бастап 3 жыл өткен соң есептен шығарып тастау банкрот деп танылған. Егер ҚҚС шығарып тасталғаннан кейін ҚҚС төлеуші тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін ақы төлеген жағдайда, осы аталған тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша салық сомасы сол ақы төленген салық кезеңіндегі есепте қалпына келтірілуі тиіс болып саналады. ҚҚС өнім беруші мен төлеуші банкрот деп танылған жағдайда, бұрын есепке жатқызылған ҚҚС сомаларын есептен шығарып тастау, банкрот деп танылған ҚҚС өнім беруші төлеушіні заңды тұлғалардың мемлекеттік тізімінен алып тастау туралы әділет органдарының шешімі шығарылған  салық кезеңінде жүргізіледі және күмәнді  міндеттемелер ұғымына сәйкес анықталады.

ҚҚС салынбайтын өткізу бойынша айналымдар болған кезде ҚҚС есепке жатқызудың тәртібі мынадай:

• Салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) бойынша өнім берушіге төленуге тиіс және импорт бойынша ҚҚС есепке жатқызылмайды.
• Салық салынатын және салық салынбайтын айналымдар болған кезде ҚҚС төлеушінің таңдауы бойынша барабарлық немесе бөлек есептеу әдісімен анықталған ҚҚС сомасы есепке жатқызылады. Есепке жатқызылған ҚҚС сомасын анықтауда таңдап алынған әдісі салық жылы ішінде өзгертілмеуге тиіс.
• Есепке жатқызылмайтын ҚҚС салық салынатын табысты анықтау кезінде белгіленген тәртіппен шегерімге жатқызылады.

Барабарлық әдіс – бұл есепке жатқызылған ҚҚС сомасы барабарлық әдіс бойынша салық салынатын айналымның жалпы айналым сомасындағы үлес салмағына  қарай анықталады. Барабарлық әдістің мақсаттары үшін бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларды жүзеге асыру кезінде  бағалы қағаздарды өткізу кезінде алынған өсім өткізу бойынша айналымға қосылады.

Бөлек есептеу әдісі – бұл есепке жатқызылған ҚҚС сомасын анықтау кезінде, ҚҚС төлеуші алған салық салынатын  және салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) бойынша шығыстар мен ҚҚС сомалары бойынша бөлек есеп жүргізеді. Есепке жатқызудың барабарлық әдісін пайдаланатын банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың, кепілдегі мүлікті (тауарларды) алуға және өткізуге байланысты айналымдар бойынша ҚҚС сомаларын есепке алу бойынша есептеу әдісін қолдануға құқығы бар.

 

3.2. Салықты есептеу және төлеу тәртібі

 

Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс ҚҚС салық салынатын сомасы осы салық салынатын айналым бойынша есептелген ҚҚС сомасы мен есепке жатқызылған салық сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады. ҚҚС ставкалары 16 пайызға тең болады және көзделген жағдайларды қоспағанда салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады. Аталған тауарлардың (жұмыстардың, көрсеткен қызметтердің) өткізу бойынша  айналымдарына ҚҚС нөлдік ставка бойынша салық салынады. Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС ставкасы  белгіленген салық салынатын импорт мөлшерінің 16 пайызға  тең болуын көрсетеді. Салық кезеңі көзделген жағдайларды қоспағанда ҚҚС бойынша салық кезеңі күнтізбелік ой болып есептелінеді. Егер алдыңғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиіс ҚҚС орташа айлық сомасы 1000 айлық есептік көрсеткішпен есептелгенде кем болса, онда салық кезеңі тоқсан болып табылады. Ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимін қолданатын ҚҚС төлеушілер үшін қолданылатын қызметті жүзеге асырудан бюджетке төленуге тиіс ҚҚС  бойынша салық кезеңі салық жылы болып табылады. Басқа да қызмет түрлерін жүзеге асырудан бюджетке төленуге тиіс ҚҚС бойынша салық кезеңіне сәйкес анықталады.

Салық декларациясы егерде өзгеше көзделмесе, ҚҚС төлеуші әрбір салық кезеңі үшін ҚҚС бойынша декларацияны салық кезеңінен кейін кешіктірмей табыс етуге міндетті болады. Ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимін қолданатын ҚҚС төлеушілер әр тоқсан үшін ҚҚС бойынша декларацияны есепті тоқсаннан кейін кешіктірмей табыс етуге міндетті. Декларациямен бірге салық кезеңі ішінде оларда салық салынатын айналымы 150 000 (жүз елу мың)  теңгеден асатын сатып алынған тауарлар  (жұмыстар, көрсетілген қызметтер) бойынша шот – фактуралардың тізілімі табыс етіледі. Шот-фактуралар  тізілімінің нысанын уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді. ҚҚС төлеу мерзімдері егер де өзгеше көзделмесе, ҚҚС төлеуші ҚҚС бойынша декларацияны тапсыру үшін мерзімі белгіленген күнге дейін немесе сол күні  бюджетке әрбір салық кезеңі үшін салық төлеуге тиіс ҚҚС қоспағанда, импортталатын тауарлар бойынша  ҚҚС кеден төлемдерін төлеу үшін ҚР кеден заңдарында белгіленген күні төленеді. Импортталатын тауарларға ҚҚС төлеу мерзімі белгіленген тәртіппен өзгертілуі мүмкін.

Импортталатын тауарларға ҚҚС төлеу мерзімін өзгерту 7 түрде көрсетіледі :

• Салық органдары егер де :
  • импортталатын тауарлар өнеркәсіптік ұқсатуға арналған жағдайда;
  • су, газ, электр энергиясы импортталатын тауарлар болып табылатын жағдайларда импортталатын тауарларға ҚҚС төлеу мерзімінөзгертеді;
• осылардың мақсаттары үшін, егер бұл орайда төменде аталған шарттардың ең болмаса біреуі орындалатын болса:
  • өндірістік ұқсатудан кейін алынған өнімде (тауарда) пайдаланылған тауарлардан өзгеше, алғашқы кез келген төрт (4) белгі деңгейінде сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасының коды болса;
  • өндіріс процесінде тауарларға қосымша еңбек пайдалана отырып, химиялық процесс жасалса, өндіріс процесінде тауарларды одан әрі пайдалану оларды өнеркәсіптік ұқсату деп ұғылады.
• ҚҚС төлеу мерзімін өзгерту өсімпұл есептелмей, кеден органы кедендік жүк декларациясы қабылданған күннен бастап үш (3) айдан аспайтын мерзімге жасалады;
• ҚҚС төлеу мерзімін өзгертуде мына құжаттар көрсетіледі:
  • өтініш;
  • тауарларды беруге арналған келісім шарттың көшірмесі негізінде жасалады;

Төлеу мерзімін өзгертуде құқығын растау үшін салық органдары ҚҚС төлеушінің өндірістік қуаттарын тексеріп қарауға құқылы болып табылады.

• Уәкілетті мемлекеттік орган өнеркәсіпті ұқсату үшін үнемі импорт бойынша тауарларды алып тұратын ҚҚС төлеушілерге, ҚҚС өзгертілген мерзімдер бойынша төлеткізе отырып, тауарларды кедендік ресімдеуді жүзеге асыру үшін  күнтізбелік жыл ішінде қолдануға рұқсат береді. Осы тармақта көзделген рұқсат ҚҚС төлеу мерзімін кеден органы, үш айдан аспайтын мерзімге тауарларды кедендік ресімдеуге негіздеме береді. Рұқсат алу үшін уәкілетті  мемлекеттік органға аталған құжаттар, сондай-ақ ҚҚС төлеушінің тіркелген жері бойынша салық органының өндірістік қуаттары мен үй-жайларының бар-жоғы жөніндегі қорытындысы табыс етіледі.
• Төлеу мерзімдері осыған сәйкес өзгертілген салық сомаларын өтеуді үш айлық кезең ішінде салық органы өткізілген тауарларға қатысты ҚҚС бойынша бюджетпен өзара есепке жатқызу әдісімен жүргізеді. өтелмеген берешектің сомасына аталған үш айлық кезең аяқталғаннан кейін бірінші күннен бастап есептеледі;
• Тауарларды өнеркәсіптік ұқсатусыз өткізген жағдайда ҚҚС белгіленген тәртіппен өсімпұл салына отырып есептеледі.

Импортталатын тауарларға арналған ҚҚС есепке жатқызу әдісімен төлеу

– құрал-жабдықтардың импорты, сондай-ақ өзінің өндірістік қажеттіліктері үшін әкелінетін қосалқы бөлшектердің импорты бойынша ҚҚС көзделген тәртіппен есепке жатқызу әдісімен төленеді. Бұл ретте аталған құрал – жабдықтармен  қосалқы бөлшектердің тізбесін ҚР Үкіметі белгілейді.

ҚҚС төлеуші кеден органына ҚҚС бойынша есепке қою туралы куәліктің көшірмесін, сондай – ақ ҚҚС бойынша деклорацияда аталған тауарлардың импорты бойынша төленуге тиіс ҚҚС сомасын көрсету  жөніндегі міндеттемені табыс етеді. Міндеттеме уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда екі дана етіп толтырылады. Міндеттеме негізінде тауарларды еркін айналысқа шығару белгіленген тәртіппен кеден төлемдерін, ал акцизделетін тауарлар бойынша акциздерді де төлеген жағдайда ҚҚС сомасы ҚҚС жөніндегі декларацияда  бір мезгілде есепке жатқызыла отырып, салықтың есептелген сомасы ретінде көрсетіледі. Аталған тауарларды одан әрі пайдалануға ҚҚС салынуға тиіс болып табылады.

 

 

3.3. Республикалық бюджетпен ОҚО бюджетіндегі

ҚҚС мен акциздердің ролі

 

2004 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджетке 17375,4 млн. теңге немесе жоспардың 129,6 % көлемінде салық және басқа да төлемдер түсті. Жоспар бойынша салық түсімдері – 129,9 % — ке, салықтық емес түсімдер – 124 %- ке, капиталмен операциялар бойынша табыс – 121,5 % — ке орындалған. Дегенмен, бағдарламалқ ақпараттардың немесе бюджет көрсеткіштерінің асық орындалуына қарамастан, мемлекеттік бюджетке салық және басқа төлем түсімдерінің сомасы 2003 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2612,7 млн. теңгеге азайды.

Республикалық бюджетке түсетін салық және басқа төлемдерді болжамдаудың  орындалу проценті 154 % — ті құрап, жалпы көлемі 8099,6 млн. теңгеге түсті. Жергілікті бюджеттің кіріс бөліміне түсімдердің динамикасы ұлғайды. Осылай, ағымдағы жыл бойынша 9275,8 млн. теңгеге немесе болжам көрсеткішіне 113,9 % — түсім позициясы орындалды. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 99,8 млн.теңге шамасынан артық көрсеткіш. Жылдың басынан санағанда ОҚО бойынша жергілікті бюджеттің кіріс бөлімі облыстың барлық аудандарымен орындалды. Салық түсімдерінің 27 түрінен, болжам 15 бағытта, жеке алғанда, заңды тұлғаларға салынатын табыс салығы бойынша – 112,8 %, жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы – 118,5 %, әлеуметтік салық – 116,9%, ҚҚС — 170%, көлік құралдарына салынатын салық бойынша – 108,7 % және т.б.с.с. орындалды. Болжам негізгі салық түсімдері бойынша орындалмады: акциздер – 7,7 %, нарықтарда тауар өткізу үшін жиын – 3,2 %, лицензиялық жиын (марка) – 7,9 %, аукциондық сатудан жиын – 76,8 %, кедендік бақылау – 28,4 % және т.б. жетіспеушілік орын алған.

Салық түсімдерін құрылымдық талдау бюджеттің негізгі бөлімінің реттеуші салықтардан, яғни заңды тұлғаларға салынатын табыс салығынан 16 пайызға және әлеуметтік салықтан 25 пайызға тұрады.

 

Жалпы түсімдерде салықтардың негізгі

түрлерінің үлестік өзгерісі, %

9-кесте

 

	Жылдар
	2003	2004	2005
Жалпы түсімдер	100	100	100
Әлеуметтік салық	18	25	21
Заңды тұлғаларға салынатын табыс салығы	35	16	18
Төлеу кезінен алынатын жеке тұлғалардың табыс салығы	6	8	10
Қосымша құн салығы	12	18	20
Акциздер	12	15	16

 

Салық төлеушілер мониторингісі ОҚО – да 15 негізгі ірі кәсіпорын салық төлеушілерін анықтайды. 2004 жылдың 9 айы бойынша ірі кәсіпорындарынан түскен салықтар 4820,4 млн. Теңге немесе жалпы түсімдердің 27,7 % — ін құрады.

Қарастырылған мерзім ішінде облыс бойынша жалпы бекітілген табыстарға болжам – 106,3 % — ке орындалды, бірақ Сарыағаш – 93,7 %, Төле би аудандары – 93,7 %, Түркістан – 94,2 %, Арыс – 84 %, Кентау қалалары – 91,5 % шамасына бағдар сай болмады.

2004 жылға акциздік тауарлардың ішкі өндірісінің барлық түрлеріне болжамдау 93,1 % — ке орындалды, не 2601,8 млн. теңге түсім болды. Спирттің барлық түрлері бойынша акциздер жөніндегі бағдарлар, бар болғаны 6,9 % — ке орындалды. Жеке кәсіпорындардың өндірісті тоқтату есебінен жалпы сомадан 4 млн. теңге түсіп отыр.Конъяктарға бағдарланған акциздер бойынша бюджетке 2,2 млн. теңге шикізаттың жоқтығымен  электр қуатымен және газбен қамтамасыз ету жүйелеріндегі бүлінумен түсіндіріледі. Негізгі өндіруші «Молчанов и К»  ААҚ. Арақ-шарап өнімдеріне төленетін акциздер бойынша бағдар – 0,7 % — ке ғана орындалып, бюджетке 78 мың теңге түскен. Жалғыз өндіруші «Химфарм» ААҚ өнім өндірмеді де, өткізбеді де, тек алдыңғы уақыт жетіспеушіліктері шықты. Араққа алынған акциздер бойынша бағдардың орындалуы  — 12,9 %, бюджеттік түсім 6 млн. теңгені құрады. Жоспардың орындалуының негізгі себебі – «Биг» ЖАҚ және «Иген» ӨК өндірісінің тоқтап тұруы. Сонымен қатар, нарықтағы «БМ», «Wimpex» «Семей су» , «Тараз» маркалы арзан арақ өнімдерінің үлкен ассортименті ашық түрде «Химфарм» ААҚ — өніміне сұраныстың болмау факторына айналды. 2004 жылдың наурыз айынан бастап , арақ өндірісі кәсіпорында тоқтатылған. Шарапқа акциздер бойынша бағдардың орындалуы тек 14,4 %- ті құрса,8,9 млн. теңге түсім тіркелді.  Орындалмау есебі қаржы көздерінің, шарап жасайтын шаруашылықтар мен кәсіпорындардың жоқтығы. Нәтижесінде шарап әзірлеу спирт және жабдықтаушы заттар алу мүмкіндігінің шектеулігінен құрғақ шараптық өнімдерді өндіру кезеңінде аяқталады. Ең ірі өндірушілер «Шарапат» ЖШС – қаражат мәселесімен тоқтап тұрса, «Қарақұм», «Нұр» ӨК жартылай қызмет күшімен шараптың негізгі бөлігін шараптық өнімдермен шығаруға тура келеді.

ҚР территориясында өндірілген бензинге төленетін акциз бойынша болжам – 81,8 % — ке орындалды. Бюджетке 1832 млн.теңге түсті. өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда, акциз түсімдері 387,5 млн.теңгеге жеті. Себебі, «ШНОС» ААҚ 2004 жылы нөлдік ставкамен мұнай экспорты бойынша ҚҚС қайта төлеу есебін акциздік есепке жатқызуын өтінді. ҚР территориясында өндірілген және соңғы  тұтынушыға арнайы жабдықталған стационарлы пунктілерден өткізілетін, дизельдік отын бойынша бюджетке 3,2 млн.теңге акциз төленді, 54,5% сәйкестігі көрсетілді. Бағдардың орындалмау себебі, ЖҚБ – нің негізгі бөлігі әр түрлі себеппен жұмыс істелмеуінде. Облыстың ең ірі ауданы Мақтааралда 49 тіркелген ЖҚБ-нің 17 – сі істесе, Сарыағашта 35 –тен 7 – еуі, Сайрамда – 51 – ден 25 –і ғана жұмыс істейді. Мұндай жағдай басқа аудандарға да тән болып келеді.

ОҚО бюджетіне түскен акциз түсімдерінің көлемі

 

10 –кесте

Аты	2004 ж. нақты орын-далуы	2005 ж.
		Бағдар	Төлен-гені	Орын-далуы %	Ауытқу млн.теңге
Спирт	37286	46050	2003	4	-35,3
Арақ	11309	36840	3760	10	-7,5
ЕШБ, бальзам	0	8596	205	2	+0,2
Конъяк	108	1858	0	0	-0,1
Шарап	3852	40986	4655	11	+0,8
Шараптық заттар	43248	20904	51564	247	+8,4
Сыра	62629	44192	110101	249	+47,5
Бензин	1086301	1164481	1515225	130	+429
Дизельдік отын	197851	214101	241064	113	+43,1
Электр қуаты	10072	13274	14830	112	+4,8
Темекі заттары	53800	106564	113225	106	+59,4
Ойын бизнесі	714	685	1002	146	+0,3
Барлығы	157170	1702929	2057632	121	+550,5

 

Кестеден жоспарланған 1703 млн.теңгеде бюджетке 2057,6 млн. теңге немесе 121 %-ке асық орындалуда барлығын  көруге болады.  өсім – 27 %, не болмаса 550,5 млн.теңге. акциздер этил спирті және арақ өнімдері бойынша тиісінше жиналмаған. Мұнда ОҚО алкоголь саласының негізгі даму тенденциялары қарастырылған болатын. Сондықтан, енді басқа акциздік өнімге және оның өндірісі мен айналымын бақылау енгізумен байланысты мөлшерге тоқтау жасайық.

2004 жылы «ШНОС» ААҚ жанар-жағар май өнімдері ішінен бензин үшін 1496778 мың теңге сомасында акциздік төлемдер жасады. Бағдар көлемі 1139173 мың теңге болса, жоспар 131 % — ке орындалды. Дизельдік отын үшін 238515 мың теңге (жоспар бойынша 210000 мың теңге) төленсе, жоспар 114 %- ке орындалды. Жалпы бағадрланған 1349173 мың теңгеге зауыт 1735292 мың теңге төлеп, жоспар 129 %-ке орындалды. өткен жылдық кезеңмен сәйкес салыстырғанда, акциздер 35 %-ке немесе 454060 мың теңгеге артық төленді. «ШНОС» ААҚ бойынша акциз түсімдерінің ұлғаюы өткен жылмен салыстырғанда төлем процентінің өсуімен түсіндіруге болады.

 

 

 

2005 жылғы акциздік өнім түрлері бойынша акциздік

 түсімдер үлесі.

 

Диаграмма № 2

 

 

 

Мысалы: 2004 жылы ақпан айында бензин бойынша акциздердің төлем проценті – 7,5 %, наурыз айында – 10 %, сәуір айында – 27 % құрды. Ал 2005 жылы  осы айлар бойынша бұл көрсеткіш сәйкесінше 172 : 70 және 80 % түзді.

Маусымның соңынан жөндеу –профилактикалық  жұмыстар өткізуге «ШНОС» ААҚ ЖЖМ өндірісін тоқтатып қойды. 2004 жылы «ШНОС »ААҚ –ның қалдық шотында 92 мың тонна бензин және 24,6 мың тонна дизельдік отын қалды. Соңғы тұтынушыға арнайы жабдықталған станциялардан өткізілетін бензин бойынша 18447,5 мың теңге сомасында (25308 мың теңге болжамданған) яғни жоспар 4101 мың теңге жоспарында 2549,7 мың теңгеге төлем немесе 62 %ке орындалған.

Облыста жұмыс істеп тұрған 298 ЖҚБ есебімен бір ЖҚБ-ның бензин өткізуінің орта айлық көлемі және акциз түсімдері 11,3 тонна және 10,3 мың теңге құрайды. Бұл көрсеткіштер республикадағы ең төмен көрсеткіштер болып табылады. Облыстың ЖҚБ-дан ЖЖМ-ды төмен өткізу процесіне, нарықта Өзбекстандық анағұрлым арзан ЖЖМ өнімдерінің бәсекесі және ЖЖМ айналымын тиімді ұйымдастыру үлкен әсерін тигізді.

Электр қуаты бойынша 14830,4 мың теңге жоспарлы 13274 мың теңгеге 112 % төлем жасалды. Өткен жылмен салыстырғанда өсім 4759 мың теңге немесе 47 % болды. Акциздік салық жиыны бойынша жоспардан артқа орындау және өткен жыл көрсеткіштеріне қатысты өсімге қарамастан, облыстағы электр қуатын өндірушілердің бірі акциздер бойынша қарызы бар. Бұл «Шардара ГРЭС» ААҚ – 9326,9 мың теңге. Акциздік қарыз өткен жылдан бастап, соңғы тұтынушылардың төмен қабілеттілігінің төмендігі себебінен электр қуатын өндірушінің тиісті мерзімде және толық көлемде акциз төлеу мүмкіндігі болмай отыр.

Темекі бойынша жоспарланған 106564 мың теңгеге 113225 мың теңге – 106 %, акциздік төлем жасалды. Салыстырмалы түрде : 2004 жылдың 6 айы үшін 53800 мың теңге (59425 мың теңгеге төмен) сомасында акциз төленді. Проценттік қатынаста есептік кезең бойынша нақты салық төлемі, өткен жылдық мерзімге сәйкес 210 % орындалуы орын алды.  Акциз түсімдерінің өсімі – бұл өнімнің сату көлемінің және төлем процентінің жоғарылауымен байланысты. Егер 2004 жылы 704868 мың дана сигарет сатылса, ағымдағы жылы – 737350 мың дана, яғни 4 %- ке артық өткізілді.

Жалпы ЖЖМ заттары, электр қуаты және темекі бұйымдары бойынша 2005 жылы 1884344 мың теңге сомасында акциздік төлем жасалды. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 29 %-ке, ал жоспармен салыстырғанда 20 % — ке артық көрсеткіш. Облыс бойынша ЖЖМ өткізуден акциз түсімдерінің ең үлкен үлестік салмағы республикада бөлшек сауда мен айналысатын ұйымдар санының өсуімен түсіндіріледі. Республика ішінде «ШНОС» ААҚ 7 филиалы бар. ЖЖМ заттарын негізгі өткізушілер Алматы, Оңтүстік Қазақстан және Тараз облыстарындағы филиалдарда орналасып отыр. Сонымен бірге, «ШНОС» ААҚ өндірілетін өнімнің 40 %-ін өткізеді. өндірушінің ЖЖМ өнімдерін негізгі сатып алушылар шикізат алыс-берісін реттейтін «НКТН Казтрансойл» ЖАҚ, «Қазақойл — продакт» ЖШС, «Торғай-петролеум» ЖАҚ, «Гетман» ЖШС т.б. кәсіпорындар болады. Осыған байланысты тұтынушылар республиканың кез-келген аймағында ЖЖМ заттарын өткізе алады, ал мұнай өнімдерінің айналымын реттеумен белгілі қиындықтар орын алып отыр.

Акциз бойынша болжам-жоспарды орындау анализі, түсімдерді көбейту және басқа акциздік өнім айналымын тиімдірек бақылау мақсатында кейбір мәселелердің шешімі қажет.

Бензин, дизельдік отын және басқа акциздік өнім айналымын бақылауды ұйымдастыру келесі мәселелердің шұғыл шешімін қажет етіп отыр :

1. басқа акциздік өнім өндірісі мен айналымын бақылау бойынша заң және нормативті база қабылдау.
2. заңды тәртіп бойынша территориалды басқармаларға ЖҚБ-де есеп приборларын пломболауды ұйымдастыру құқын беру.
3. акциздік өнім өндірісі мен айналымын мемлекеттік бақылау жөнінде Комитеттің КБ серверлеріне ЖҚБ есептегіш құралдарының көрсеткіштерін түсірудің автоматты жүйесін енгізу.
4. қазіргі уақытта бензин және дизельдік отынды көтерме бағамен сатушылар делдал қызметін орындайтындықтан, ЖЖМ заттарын сақтау және көтерме саудаға өткізуге жағдай жасалған сатушыларды ғана лицензиялау қажет.

Мемлекет бюджетіне салынатын акциздер есебінен толтыратын экономиканың екі басты салалары – спиртті ішімдіктер өндірісі және бензин мен дизельдік отын өндірісі өте ұқсас келеді. Алкоголь өнімі және бензиннің жасырын айналымы 60 % құрайды.

2005 жылы 9320 слн.теңге көлемінде акциз жиналды. Бұл 2004 жылғы бюджетке салық түсімдерінің оң сальдосымен қатар акциздер бойынша жоспар – 65,8 % — ке орындалды. 2004 жылы жиналған акциз сомасының 49 %-ін құрайды.

Салықшылар жоспарланған 28807,5 млн.теңге орнына 18956,4 млн.теңге жинады. Бензин және дизельдік отынды өткізу бойынша акциздер жиыны 11340,6 млн.теңгенің орнына 7741,2 млн.теңге шамасын құрды.

Нақты жиынның жоспардан айырмасын көлеңкелі айналым ауқымымен бірге, әлемдік мұнай бағасының кенеттен түсіп кетуімен түсіндіруге болады. Жанар май бекеттері үшін тауар бағасына шикізат құнымен қатар, акциздер қосылған Қазақстандық «отын» емес, заңсыз негізде сатушылардың өнімін алу тиімді болып отыр. Біздің шекаралардың ашықтығы қырғызстан және Ресейден шығатын  тауар ағындарын тоқтатуға мүмкіндік бермей отыр . 2004 жылдың бірінші жартысында ҚР- да орта кварталдық бензин тұтыну көлемі 580 мың тоннада бағаланса, акциздер 200 мың тоннадан ғана төленді. Қалған пайда көлеңкелі сектор үлесіне айналды.

Алкоголь ішімдіктер нарығы өте қиын реттелуде, сол себептен бұл мәселені кешенді түрде шешу барысында мемлекеттік органдардың заң актілерін міндетті және нақты орындалуы қажет. Этилдік спирт және алкогольдіөнім өндірісі мен айналымы отандық тұтынушы мен өндірушіні қорғау, бюджеттің кіріс бөлімін толтыру салалары бойынша бірегей мемлекеттік саясатты тәртіпке келтіру керек. Бүгінгі таңда республикада этилдік спирт және алкогольдік өнім өндірісімен айналысатын 205 кәсіпорынның 6,5 %-і мемлекеттік акциялар пакеті бар, ал 93,5 %- інің қызметіне мемлекет қатыспайды.

Ресми статистика бойынша республиканың алкогольге сұранысын қанағаттандыру үшін 6,3 млн.дол.көлемінде , ал медицина және техникалық мақсатта 7,5 — 8 млн.шамасында қосымша жылдық өндіріс қажет болып отыр.

ҚР МКШ бағасы бойынша заңсыз өндірілетін арақ көлемі — 10%-ті орын алып отыр. Қалған 90 %- ті өндіріс ресми жұмыс істейтін лицензиясы бар, арақ-шарап жасайтын зауыттарда жолға қойылған.

Бюджетке ішкі өндіріс тауарларына акциздер бойынша 18522 млн.теңге (жоспар бойынша – 22413 млн.теңге) түсті. Жоспар 17,4 %-ке не болмаса 3891 млн.теңгеге орындалмады.

 

Аймақ бойынша  жүкті орындауды болжамдау

 

11 – кесте

 

Облыс аты	Жоспар 2005 ж.	Нақты 2005 ж.	Ауытқу	Орын-далу %	Факт 2005 ж.	Өсім, % 2004/2005
Ақмола облысы	717	435	-282	60,7	549	79,2
Ақтөбе облысы	944	1564	620	165,7	1381	113,2
Алматы облысы	2477	2549	75	103,0	501	508,4
Атырау облысы	2026	1847	-179	91,2	2240	82,5
Батыс Қазақстан облысы	1895	1619	-276	85,5	1239	130,7
Тараз облысы	1476	900	-577	60,9	1088	82,7
Шығыс Қазақстан обл.	339	100	-239	29,5	94	106,6
Қарағанды облысы	619	532	-87	85,9	328	162,0
Қостанай облысы	2005	1123	-883	56,0	1293	86,8
Алматы қаласы бойынша	938	1039	101	110,8	2621	39,6
Қызылорда облысы	543	705	162	129,9	429	164,3
Маңғыстау облысы	181	198	17	109,6	63	315,1
Павлодар облысы	1978	1897	-81	95,9	979	193,8
Солтүстік Қазақстан обл.	300	275	-25	91,8	151	182,5
Оңтүстік Қазақстан обл.	3405	3098	-308	91,0	4342	71,3
Астана қаласы б/ша	2462	641	-1821	26,0	835	76,8
Барлығы	22413	18522	-3891	82,6	18135	102,1

 

Жалпы республика бойынша өткен жыл көрсеткіштерімен салыстырғанда, бұл салық түсімдері азая түскен.

Ішкі өндіріс тауарларына акциздер бойынша болжамның орындалмауы бензин, дизельдік отын және алкогольді өнімдерге қатысты тиісті түсімдердің болмауынан құралады. Бензин және дизельдік отынға салынатын акциздер бойынша орындалмау 2004 жылы мұнай өңдеу зауыттары тіркелген Атырау, Оңтүстік Қазақстан облыстары және Астана қаласы аймақтары көлемінде орын алған.

 

2003-2005 жылдарының ішкі өндіріс тауарларына салынған акциз түсімдерінің динамикасы.

Диаграмма № 3

 

 

  Бензин және дизельдік отынға салынатын акциздер

бойынша болжамның орындалмауы

12 – кесте

Облыс атауы	Жоспар 2004ж.	Нақты 2005ж.	Ауытқу	Орында-луы %
Жалпы республика бойынша	7608,9	6332,5	-1276,3	83,2
Оның ішінде негізгі орындалмаған аймақтар Астана қаласы	1715,6	432,0	-1283,6	25,2
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша	2812,4	2615,9	-196,4	93,0
Атырау облысы бойынша	1906,5	1757,1	-149,4	92,2

2004 жылы мұнай өңдеу зауыттарының өнімдеріне салынатын акциз ставкалары төмендеп, бензин және дизельдік отын бөлшек саудасына, акциз енгізілген кезде, бюджеттік түсімдер көлемі 100 млн.теңге шамасында жоспар түзілген болатын. Алайда, бұл көрсеткіш орындалмай, 2004 жылдың екінші жартысында бұл табыс көзінің төмендеуі байқалған.

 

2005 жылы бөлшек сауда жүйесінен бензин және дизельдік отынға салынатын акциз түсімдерінің динамикасы.

Диаграмма № 4

 

 

Бөлшек саудадан акциз түсімдері

 

 

Бензин және дизельдік отынға салынатын акциздер

бойынша толық орындалмау.

13 – кесте

 

Облыс атауы	Жоспар	Нақты	Ауытқу	Орындалу %
Жалпы республика бойынша	526,8	523,9	-2,9	99,4
Ақтөбе облысы	51,1	30,6	-20,5	59,9
Оңтүстік Қазақстан облысы	32,3	18,5	-13,8	57,4
Шығыс Қазақстан облысы	56,6	49,2	-7,4	86,9
Тараз облысы	20,8	13,9	-6,9	66,8
Батыс Қазақстан облысы	22,8	16,0	-6,8	70,2

 

   Мұнай өңдеу зауыттарының өнімдеріне белгіленген акциздер бойынша бағдардың толық орындалмауына 2 фар әсер етеді:

1) мұнай өнімдерінің ішкі өндіріс көлеміне ықпал еткен импорттық мұнай өнімдеріне нөлдік ставканың қойылуы;

2) мұнай өңдеу компанияларының мұнайға отандық МӨЗ – на емес, экспортқа шығаруымен байланысты МӨЗ-ның толық қуатта жұмыс істей алмауы;

 

 

Диаграмма № 5

	2,5   2,4   2,3   2,2   2,1   2,0

 

 

Мұнай өнімдерін сату көлемі, мың теңге

 

 

   Берілген диаграммадан мұнай өнімдерінің 1 – тоннасы бюджетке бұрынғыдан, анағұрлым төмен түсім әкеле бастағанын көруге болады. Бұл өзгерісті алдыңғы жылдың ақпан айындағы бензин және дизельдік отынға белгіленген акциз ставкасының 10 % түсуімен түсіндіру оңай емес.Әйтсе де, бұл жерде аймақтар бойынша аталмыш салықты басқару деңгейінің төмендеуі де ескерер жағдай.

   Алкогольдік өнім өндірісінен түскен акциздер динамикасы 2005 жылдың екінші жартысында 2004 жылдың белгілі кезеңімен салыстырғанда түсімдердің азаюын байқатады.

 

 

2003-2005 жылдардың алкоголь өнімдеріне салынатын

акциздер түсімдерінің динамикасы.

 

Диаграмма № 6

 

 

 

Алкогольдік  өнімдерге салынатын акциздер бойынша бағдардың толық орындалмауы орын алған

негізгі аймақтар

 

15-кесте

 

Облыс аты	Жоспар 2004 ж.	Нақты 2004 ж.	Ауытқу	Орында-луы %	Нақты 2003 ж.	Өсу қарқы-ны %
Жалпы республика бойынша	9901,2	7546,9	-2354,3	76,2	6902,3	109,3
Қостанай облысы	1947,5	1051,4	-896,1	54,0	1273,9	82,5
Астана қаласы	700,6	160,5	-540,1	22,9	102,4	156,7
Жамбыл облысы	1399,6	866,2	-533,4	61,9	966,0	89,7
Павлодар облысы	727,3	354,5	-372,8	48,7	395,4	89,7
Шығыс Қазақстан облысы	1634,7	1351,0	-283,7	82,6	1059,5	127,5
Ақмола облысы	672,0	396,0	-276,0	58,9	544,5	72,7
Батыс Қазақстан облысы	312,1	67,3	-244,9	21,6	73,0	92,1

 

 

Алкоголь салынатын акциздер бойынша түсімдердің азаюы алкоголь өнімінің ресми өндірісінің төмендеуімен байланысты.

 

 

 

Арақ және арақ – шарап өнімдерінің өндіріс көлемі

 

16 – кесте

 

Мың.доллар

Облыс аттары	Нақты 2004 ж.	Нақты 2005 ж.	Ауытқуы	Өсу қар-қыны, %
Қостанай облысы	1491,6	790,4	-701,2	53,0
Астана қаласы	595,8	216,8	-378,9	36,4
Павлодар облысы	463,6	251,1	-212,5	54,2
Жамбыл облысы	886,5	694,7	-191,8	78,4
Ақмола облысы	409,8	249,2	-160,6	60,8
Батыс Қазақстан облысы	97,6	35,7	-61,9	36,5
Шығыс Қазақстан облысы	1069,5	1066,2	-3,3	99,7
Атырау облысы	0	0	0	0
Маңғыстау облысы	0	0	0	0
Қарағанды облысы	168,0	185,0	17,1	110,2
Солтүстік Қазақстан облысы	253,2	271,5	18,4	107,2
Оңтүстік Қазақстан облысы	4,2	26,1	21,9	615,6
Қызылорда облысы	121,1	146,0	24,8	0,0
Алматы облысы	107,1	286,3	179,2	267,4
Ақтөбе облысы	707,3	897,5	190,2	126,9
Алматы қаласы	365,4	597,3	232,0	163,5
Жалпы республика бойынша	6740,5	5713,7	-1026,8	84,8

 

 

 

Кестеде өндіріс көлемінің 30 % түсуі көрініс берген. Статистика бойынша республика ішінде жалпы өндіріс көлемі 20 %-ке түсіп отыр. өндірістің нақты көлемі азаймаған. Алкогольдік өнімнің жасырын айналым үлесі үлкен, ол алкогольдік өнімнен түсетін акциздерді ұлғайту үшін резервтер бар. Жергілікті билік органдары қаржы полициясы мен және ҚР МКМ алкогольдік өнім жөніндегі комитетпен бірлесе отырып, алкогольдік өнім өндірісін заңдастыруға үлкен күш салады.

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

  Қазақстан Республикасындағы ҚҚС мен акциздер бойынша салық есебін зерттей келе, мынандай ой түюге болады. Жалпы салықтар мемлекетпен тікелей байланысты, себебі жалпы салықтар мемлекетпен бірге пайда болып, өмір сүруінің негізі болып пайдаланылады. Қосылған құн салығы мен акциз салықтарының мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз ететін, фискалдық функциясы ежелден оның бірінші функциясы болып табылады. ҚР-да өндірілетін және ҚР-ның территориясында кедендік өткізу мақсатында әкелінетін акциздік тауарларға және ойын бизнесіне тағайындалған акциздерге – 20 (%) пайыздың ставка көрсеткіштері, ал қосылған құн салығы бойынша – 16 (%) пайыздық ставка көрсеткіштерімен көрсетіледі. Жалпы салықтар – белгілі бір көлемде және мерзімдік алынатын заң бойынша құрастырылған міндетті төлемдер болып саналады. Соңғы мәліметтер бойынша ОҚО мен Қалалық бюджеттің көрсеткіштерінде, ҚҚС 2004-жылдың қалалық бюджетіне 994672,1 млн. теңгені құраған. Ал, акциз бойынша қалалық бюджетке 2004 жылы  6298,8 млн.теңге болса, 2005 жылы 2525470,0 млн. теңгені көрсетеді. Жалпы ОҚО-ның бюджет қорына 2006 жылы акциз бойынша 3054181 млн. теңгені құрады.

  Жанама салықтардың экономикалық мәні мынада. Олар шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Оны мемлекет өзінің функциялары  мен міндеттерін орындау үшін жинайды. Қосылған құн салығы мен акциз салықтарын ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін  Адам Смитт ұсынған еді. Олар мына шарттарды орындауы тиіс:

• салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуға тиіс;
• салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі, алдын ала әрі нақты белгіленуге тиіс;
• әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді әдіспен салынуға тиіс;
• өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс.

Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сорақылықтарды жойып, бұл процесті реттейді.  Сондықтан Адам Смитт «Төлеушілер үшін салықтар – құлдықтың емес, бостандықтың белгісі»  деп жазды. Мемлекетке түсетін ҚҚС, акциз, алуан қоғам қажеттеріне, мемлекетке түсетін жанама салық түсімдеріне тән ерекшеліктер, сан алуан қоғам қажеттілігіне таратылып, пайдаланылады. Қазіргі нарық қатынастарының түрлері мен түзілуі жағдайындағы ҚҚС мен Акциздің негізгі бағыты – халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін орталықтандырылған қоғамдық тұтыну қорлары арқылы қалыптастыру принциптерінен бас тарту болып табылады. Бұл халықтың еңбекке қабілетті бөлігінің табыстарын, еңбек белсенділігін арттыруға, экономикалық мүдделігін арттыруда көп үлес қосты.

         1 – тарауды зерттеп, жазу барысында акциздердің экономикалық мәніне және салық жүйесіндегі роліне көп көңіл бөлінген. Мұнда акциздің шығу тарихы, атқаратын қызметі және қандай тауарларға акциздік марка жапсырылатынын, сондай-ақ олардың салық ставкасы қанша мөлшерде салынатыны туралы айтылған.  Дәлірек айтар болсақ, акциз – ол көпшілік тұтынатын тауарлардың және жекеменшік кәсіпорындар көрсететін қызметтердің бағасына, не тариф құрамына енетін жанама салықтарға тиісті, салымдар болып табылады. Оның салық ставкасы 2005 жылғы 1- қаңтарда бекітілген «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер  туралы» заңына сәйкес 20(%) пайыздық есептік көрсеткішті көрсетеді. Сонымен қатар, бұл тарауда шет елдік тәжірибедегі акциздік салым салу мен ҚР-ның салық жүйесіндегі акциздік салым салу механизміне толығырақ анықтама берілген.

Ал, 2 – тарау бойынша ҚҚС –ның салық жүйесіндегі ролі мен атқаратын қызметі туралы айтылған. Мұнда ҚҚС жанама салықтардың ішінде ең маңызды салық түрі болып табылғандықтан, оған ерекше көңіл бөлуде. Себебі, ҚҚС тауар өндіру, (жұмыс орындау немесе қызмет көрсетумен) олардың айналым процесінде қосылған құн өсімінің бір бөлігі бюджетке аударылып, сондай-ақ ҚР аумағында тауар импорттау кезінде жасалатын аударымды білдіреді. ҚР-да  ҚҚС бойынша  бюджетпен өзара қатынаста нөлдік ставка бойынша және 16(%) пайыздық ставка бойынша есептеледі. Сонымен бірге, бұл тарауда ҚҚС салық жөніндегі әкімшілік ережелермен шот – фактуралар көрсетілген. Мұнда ҚҚС бойынша ағымдағы төлемдер мен негізгі салық салынатын шот-фактуралардың негізгі көрсеткіштері енгізілген.

3 – тарау бойынша ОҚО – дағы ҚҚС мен акциздің алатын орны туралы жазылған. Мұнда ОҚО мен Республикалық бюджетке түсетін салықтардың (оның ішінде акциз бен ҚҚС) түсімі көрсетілген. Сондай-ақ салықты есептеу мен төлеу тәртібі қалай жүретіндігі туралы айтылған. Сонымен қатар, салық түсімдерін құрылымдық талдау, бюджеттің негізгі бөлімін реттеуші салықтардан, яғни заңды тұлғаларға салынатын табыс салығынан тұратыны негізделген. Дегенмен, мемлекет салық төлеушілер және мемлекет мүдделерінің келісіміне негізделген дұрыс акциздік ставканы орнату саясатын іске асыру қажет.

Жанама салықтар – жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушінің табыстарына немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Жанама салықтар мемлекеттің фискалды мүдделерін білдіреді. Оларды саналы пайдалану баға белгілеу процесіне оңтайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі мүмкін. Бұдан басқа, салық төлеушілер үшін табыстарға тура салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге, тұтынуға салынатын салықтар болып табылатын акциздерді, сатудан алынатын салықты, қосылған құнға  салынатын салықты пайдаланудың көбірек артықшылығы болады, өйткені, олардан жалтарыну қиынырақ, олармен экономикалық бұзушылық аз байланысты. Олар еңбекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады. Тапшылықтың жоқтығы жағдайында, ауыстырушы тауарға да тапшылықтың жоқтығын қоса, олар тұтынушыға таңдау құқығын сақтап қалады. Салықтардың жасырымдылығын қамтамасыз етеді.     Салық салу жүйесінде ортақ заңдылықтың болатынын есте ұстау қажет. Экономиканың дағдарыс жағдайында, өндірістегі, саудадағы және экономиканың басқа секторларындағы тоқырауда – салық салуды, тұтынысқа объективті қайта бағдарлау болады. Сондықтан салық ауыртпалығын көп тұтынатындарға ауыстырудың қажеттігі пайда болады. Алайда тұтынуға салынатын акцизбен ҚҚС салық өсуінің кемшіліктері де бар. Бұл кемшіліктерге олардың инфляциялық және регрессивтік сипатын жатқызуға болады. Бірақ, бұл салықтардың оң нәтижесі, олардың теріс әсерін жауып кетеді. Егер баға өсетін болса, сонымен бірге, бюджет шығыстары да өсетін болса, онда бұл салықтардан түсетін түсімдер бағаның өсуімімен көбейетін болады.

 

²îëäàíûë¹àí ¸äåáèåòòåð

 

1. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòiíi»     æ¸íå     ²àçàºñòàí

   Ðåñïóáëèêàñû ¶êiìåòiíi» àêòiëåð æèíà¹û.

 

2. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû Ïàðëàìåíò ñåññèÿñûíû» ìàòåðèàëäàðû ìåí æàðëûºòàðû.

 

3. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòiíi» æàðëû¹û «Ñàëûº æ¸íå áþäæåòêå ò¼ëåíåòií áàñºà äà ìiíäåòòi ò¼ëåìäåð òóðàëû» Àëìàòû-1995æ.

 

4. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» «Áþäæåò æ¾éåñi òóðàëû» çà»û. 2005 æûëäû» 1-íàóðûçûíäà.

 

5. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû ¶êiìåòiíi» «2003 æûë¹û 28-ºà»òàðäà¹û N137 ºàóëûñûíà ¼çãåðiñòåð åíãiçó òóðàëû» çà»û.

    Åãåìåí ²àçàºñòàí ãàçåòi. 2005 æûë 21-ìàóñûì.

 

6 .«Àêöèçäåëåòií òàóàðëàðäû» ºîðûòûíäûñû» ²àðæû-ºàðàæàò æóðíàëû. 2003 æûë \ ìàìûð.

 

7. «²²Ñ-¹ûí øû¹ûí¹à äåéií ºîñûìøà ååïòåó» ²àðæû-ºàðàæàò æóðíàëû. 2005 æûë \ ìàóñûì.

 

8. «Àêöèçäi» ýêîíîìèêàëûº ì¸íi» Áóõãàëòåð áþëëåòåíüi. 2003 æûë \ òàìûç. N 55.

 

9. «²²Ñ ñàëûíàòûí àéíàëûìäû åñåïòåó» Áóõãàëòåð áþëëåòåíüi. 2003 æûë \ ºûðê¾éåê. N 38

 

10. Àøèìîâ Â.À. «Íàëîãîâûé êîäåêñ ÐÊ: ïðàâà è îáÿçàííîñòè íàëîãîïëàòåëüùèêîâ» Àëìàòû- 2005ã.

 

11. Áåðëèí Ñ.È. «Òåîðèÿ ôèíàíñîâ» Ó÷åáíîå ïîñîáèå-Ì: Ïðèîð, 2003ã.

 

12. Ãîðáóíîâ À.Ð. «Íàëîãîâîå ïëàíèðîâàíèå è ñîçäàíèå êîìïàíèè çà ðóáåæîì» Ìîñêâà- 2003ã.

 

13. Äåðáèñîâ Å.Æ. «Ôèíàíñû Êàçàõñòàíà: ìåæäó ïðîøëûì è áóäóùèì» Àëìàòû-2002ã.
14. Äðîáîçèíà Ë.À. Ôèíàíñû Ó÷åáíèê äëÿ âóçîâ.-Ì: ÞÍÈÒÈ, 2003ã.

 

15.Äþñåìáàåâ Ê.Ø. «Àíàëèç ôèíàíñîâî ïîëîæåíèÿ      ïðåäïðèÿòèÿ»

    Ó÷åáíîå ïîñîáèå.-Ì: Âûñ. Øê, 2001ã.

 

16. Åðìåêáàåâà Á.Æ. «Ñàëûº æ¸íå ñàëûº ñàëó» Àëìàòû-1996æûë.

 

17. Åðìåêáàåâà Á.Æ. «Æàëïû ìåìëåêåòòiê ñàëûºòàð» Ýêîíîìèêà-

     2000æûë.

 

18. Ñåéäàõìåòîâà Ô.Ñ. «Íàëîãè â Êàçàõñòàíå» Àëìàòû-2005ã.

 

19. ²½ëïûáàåâ Ñ, Áàÿçèòîâà Ø, Áàÿçèòîâà À. «²àðæû òåîðèÿñû» Îºó º½ðàëû. Àëìàòû: Ìåðåé, 2004 æûë.

 

20. ²½ëïûáàåâ Ñ, Iëèÿñîâ ².². «²àðæû» Àëìàòû- 2006 æûë.

 

21. Õóäÿêîâ À.È. Áðîäñêèé Ã.Ì. «Òåîðèÿ íàëîãîîáëàæåíèÿ» Àëìàòû- 2005ã.

 

22. Õóäÿêîâ À.È. «Íàëîãîâîå ïðàâî ÐÊ» Àëìàòû. «Æåòi æàð¹û» 2001æûë.

 

23. «Ñàëûº æ¸íå áþäæåòêå ò¼ëåíåòií áàñºà äà ìiíäåòòi ò¼ëåìäåð òóðàëû» çà». Ñàëûº Êîäåêñi. Àëìàòû-2005 æûë 1-ºà»òàð.