Дипломдық жұмыс: Түлкібас ауданы флорасының түрлік құрылымы

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ.

 

1. ТҮЛКІБАС АУДАНЫНА ФЛОРАСЫНА ҚЫСҚАША ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА.

 

2. ТҮЛКІБАС АУДАНЫ ФЛОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕУ ТАРИХЫ.

 

3. ТҮЛКІБАС АУДАНЫНЫҢ ФЛОРАСЫ.

3.1. Таксономиялық талдау.

3.2. Тіршілік формалары.

3.3. Түлкібас ауданы флорасының конспектісі.

 

4. ТҮЛКІБАС АУДАНЫНЫҢ ӨСІМДІК ҚОРЛАРЫ, ОЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ САҚТАУ.

 

ҚОРЫТЫНДЫ.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

ҚОСЫМША.

 

КІРІСПЕ

 

Қаратау мен Батыс Тянь-Шанның қиылысында, тоғысында орналасқан Түлкібас (Түркібас) ауданы Қазақстандағы, тіпті бүкіл Орта Азиядағы флорасы бай өлкелердің бірі. Ауданның жер ауқымында 2000 — ға жуық өсімдік түрлері өседі. Түлкібас ауданындағы мұндай бай алуан-түрліліктің болуын оның табиғи жағдайларының байлығымен түсіндіруге болады. Өйткені осы ауданның жер ауқымында биік таулық, альпілік шалғындар мен мұздықтарға дейінгі (Ақсу-Жабағылыдағы биік тау, Иірсу) дүние жүзіндегі барлық табиғи аймақтардың үзінділерін кездестіруге болады (субтропикалық) саваналардан бастап Пістелі мен Дәубабадағы тау пістелі бадалшіліктер.

Түлкібас ауданының жасыл жамылғысы мен флорасын өткен уақыттарға, дәуірлерге тән флоралардың өкілдері құрайды.

Ежелден келе жатқан әр түрлі эволюциялық, табиғи-тарихи қатпарлардың осы өкілдері — Түлкібас жерінің флорасы мен өсімдіктер дүниесінің негізін қалаушылар. Одан бергі уақыттағы табиғи даму, түр құрылу өсімдік түрлерінің таралуы осы негізде жүрген. Тек осы өңірге ғана тән даму үрдісінің белгісі болып табылатын эндемик түрлер. Батыс Тәңіртау (Аспан тау) мен Қаратаудың тоғысындағы Түлкібас (Түркібасы) жері біздің еліміздегі өте маңызды эндемизм орталығы болып табылады. Жердің бетінде тек ғана Қазақстанда өсетін 850 эндемик түрлердің 41%-ы Оңтүстік Қазақстанда кездеседі. Тек Оңтүстік Қазақстан облысында кездесетін эндемиктердің 45%-ға жуығы осы Түлкібас өңірінде. Түлкібастың табиғи байлығы ежелгі уақыттан бері осы өңірді мекендеген ел-жұртың тұтыну қоры, тіршілік көзі болып келеді. Оның себебі — өсімдіктер дүниесі шаруашылыққа пайдалы өсімдіктердің 100-ге жуық түрін осы өңірдегі ел-жұрт кеңінен тұтынады, ал кейбір түрлердің тіпті елеулі өндірістік қорлары да бар. Кеңінен тұтынылатын түрлер мыналар:

Сары долана — жемісі өте дәмді витаминге бай, жергілікті халық көп мөлшерде тосап қайнатып алады, соңғы жылдары үлкен қалаларға көптеп шығарылып сатылып жүр;

Жабайы алма — Сиверс алмасы — жемісі дәмді, витамин мен пектинге бай, қоры тым азайып кеткен;

Жабайы жүзім;

Тay пісте;

Жаңғақ;

Рауғаш — қымыздық.

Сонымен қатар, Түлкібас ауданында долананың, итмұрынның, шайгүлдің, жұпаргүлдің, солмасгүлдің немесе шөпшайдың, мыңжапырақтың, қызыл мияның, қылшаның, теміртікеннің, киікотының, тасшүйгіннің және т.б. бірқатар дәрілік және басқалай пайдалы өсімдіктердің жеткілікті қоры бар. Ал кейбір өсімдіктер үшін Түлкібас жері Бүкіл Қазақстан бойынша жалғыз өндірістік база болып табылады. Мысалы, сары долана, қызыл долана, алша, тау пісте. Бұл өңірдің флорасы хош иісті эфирмайлы өсімдіктерге де, бал беретін омарталық өсімдіктерге де бай. Осы пайдалы өсімдіктердің ішіндегі аса маңыздылардың бірі мен бірегейі.

Мәдени өсімдіктерді жабайы туыстарының елеулі массивтері де осы Түлкібас жерінде. Олардың ішіндегі бағалы нәсілдік қасиеттері барлары -жабайы алма, жабайы алмұрт жабайы жүзім, алша, шырғанақ, жиде, бүлдірген, жаңғақ тау пісте, дәнді дақылдардан — жабайы арпа, көкөністерден — жабайы сарымсақтар. Түлкібас жері декоративті — әсемдік өсімдіктерге бай болып табылады. Олардың ішінде ерекше атап өтетіндері әсемдік декоративті ағаштар мен бұталар: бадон парсы шетені жауқазынның өте бағалы түрлері Грейг жауқазыны, кауфманн жауқазыны, Альберт жауқазыны әсем гүлді жабайы жаулар қаратау пиязы, Северцов пиязы, Іле пиязы және шырыш етікші сияқты т.б. көптеген әсем гүлді өсімдіктер.

Ежелгі уақыттан бері тұрақты пайдалану көптеген өсімдік түрлерінің табиғи қорының кемуіне әкеліп соқты. Қазақстанның қызыл кітабына енгізілген 300-ге жуық түрдің 40%-ы Оңтүстік Қазақстан облысында. Түлкібас ауданындағы 45-50 өсімдік түрі Қазақстанның қызыл кітабында. Оның ішіндегі 30 түрі Ақсу – Жабағылы қорығында. Соңғы уақыттарда парықсыз тұтынудан көп зардап шеккен өсімдік — сабынтамыр мен сары долана.

Соңғы 5-10 жыл ішінде бойында отырғызылған жасыл желекті құрайтын ағаш-бұталарға балта шабылды. Жергілікті халық құрметпен қарайтын өрік, жаңғақ, долана, алша, тау пісте кәтреңкі және т.б. ағаштар мен бұталар қиылып, олардың Түлкібастағы генофондына (нәсілдік қорына) айтарлықтай нұқсан келтірілді. Түлкібастың табиғатына зиянды әсер етіп жатқан тек осы жерге ғана тән өсімдіктердің генофондының азып-кемуінің себебі — тек қана жергілікті жердегі тұрғындардың оны тиімсіз, парықсыз тұтынуында ғана жатқан жоқ.

Қазақстанның экологиялық мәселелердің де нысандары көрініс беріп қалды. Мысалы, жалпылай шөлдену үдерісі (процесі) жүріп жатқандықтан, бұрын бұл жерде кездеспейтін көптеген шөлдік өсімдік түрлері көптеп кездесетін болды. Ауыл селолардың айналасындағы тұтасып тұрған ақтікенмен қоса, Түлкібас ауданында ебелектің, ақ мияның, адыраспанның, ақ сұр алаботаның, арамшөптік көкпектің, қарашағырдың алып жатқан жер ауқымының көлемі жылдан-жылға ұлғайып келе жатқан жер (ауқымының көлемі) Аралдың экологиясының ықпалы ретінде Арыстың бойын жағалап жыңғыл жылжып келеді — қазіргі уақытта жыңғыл тіпті Арыс өзеніне құятын Көкбұлақ, Құлан, Жыланды сияқты өзен салаларының бойында сирек болса да кездесе бастады. Бұл дегеніңіз Түлкібасқа тұз келіп, сортаңдану үдерісі жүріп жатыр деген сөз. Бұл шөлдену процесін тереңдете түсетін тағы бір себеп — бір ағаш кессең, он ағаш ек принципінің (қағидасының) бұзылуы. Соңғы он жыл ішінде аудан көлеміндегі бау-бақша жасыл желекке аяусыз балта шабылып, көп мөлшерде ағаш қиылды. Жығылғанға жұдырық дегендей 2000 жылы Қаратаудың баурайындағы тау пісте, доланадан тұратын бадал шіліктер, алшалы — алмалы тоғайлар өртеніп кетті. Егер, бір кісідей жұмылып, осы шығынды қолдан қалпына келтіру жұмыстарды іске асырмаса, ол орман-шіліктердің табиғи жолмен қалпына келуі үшін бірнеше ондаған жылдар керек болады.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Түлкібас ауданы флорасының түрлік құрылымын жинақтау және ауданның өзіндік ерекшелігі бар өсімдіктердің маңыздылығын анықтау және оларды қорғау.

Осы қойылған мақсаттарға жету үшін келесі тапсырмалар жоспарланды:

1. Ауданның флоралық түр құрылымын анықтау.
2. Таксономиялық талдау жасау, тіршілік формаларын анықтау.
3. Түлкібас ауданы флорасының маңызды өсімдіктеріне сипаттама беру.
4. Сирек кездесетін өсімдік түрлерін айқындау және оларды қорғау.

 

Жұмыстың жаңашылдығы: Алғаш рет Түлкібас ауданы флорасының түрлік құрамы анықталып 86 тұқымдасқа 395 туысқа бірігетін 956 жоғары сатыдағы өсімдіктер түрлері көрсетілген. Түрлердің тіршілік формалары анықталды. Өзіндік ерекшелігі бар өсімдіктердің шаруашылық маңызы, оларды пайдалану және қорғау шаралары көрсетілген.

 

1. Түлкібас ауданына қысқаша физикалық географиялық сипаттама

 

География және орография. Талас Алатауы Тянь-Шаньның солтүстік доғасының жоталары жүйесіне жатады (Костенко, 1971ж). Ол Қырғыз Алатауынан оңтүстікке шамамен Чоң-Қайыңды және Қарабалта өзендерінің бастаулары деңгейінде, бірден теңіз деңгейінен биіктігі 4000 м асатын биік жота түрінде бөлініп шығады. Оңтүстік бағыттың осы қысқа аралығында ол Сусамыр мен Талас (олардың бастауларында) өзендерінің арсындағы су айырықтың рөлін атқарады. Одан соң жота оңтүстік-батысқа бұрылып, осы бағытта Тараз қаласына дейін жетеді; бұдан соң ол өз бағытын батысқа, тіпті аздап солтүстік-батысқа өзгертеді.

Талас Алатауының жалпы ұзақтығы — 300 км жуық. Оның ұзынырақ келген шығыс бөлігі Қырғыз Республикасында, ал ұзындығы 100 км жуық батыс шеті — Қазақстанда орналасқан. Бұл аумақ Оңтүстік Қазақстан және ішінара Жамбыл облысының биік таулы аймағын құрайды.

Талас Алатауы Қазақстанның Қырғызстанмен шекарасында айтарлықтай мұздықтары бар биік тау торабын түзеді, одан әр түрлі бағытта ағатын көптеген өзендер мен жылғалар өз бастауын алады. Олардың бастылары: оңтүстік — батысқа ағатын Майдантал және Ойқайың, Күркіреу су, Көксай мен Ақсай — солтүстікке, Жабағылы мен Ақсу — батысқа қарай ағады. Жотаның осындағы қырғыз жағында Талас Алатауының ең биік нүктесі — Манас шыңы (4488 м) орналасқан. Осы тораптан батысқа қарай жота Талас Алатауының Батыс сілемдері деген атпен белгілі екі қырат түрінде Қазақстан аумағына кіреді. Солтүстік — батыс бағыттың қыраты – Жабағылы, ал Оңтүстік — батыстікі — Өгем — Қаржантау таулары. Өгем жотасының батыс шеті мен Қаржантаудың оңтүстік баурайын геологтар Талас Алатауының батыс сілемдері емес, Батыс Тянь-Шяньның өзі ретінде қарастырады.

Жабағылы таулары бір-біріне параллель орналасқан төрт жотадан тұрады: Жабағылы және Арыс өзендерінің арасындағы су айрықтың рөлін атқарып тұрған солтүстіктегі Жабағылытау онша биік емес (2900 м), ал Жабағылы өзенінің оңтүстігінде орналасқан Бұғылытөр, Жусалы және Алатау жоталары (4000 м) биік келген. Алғашқы екеуі (ұзындығы 10-12 км шамасында) осы аттас өзендер Үлкен Ақсу өзенін бөліп тұр. Екі жотада (әсіресе Жусалы) өте жартасты.

Алатау жотасы — Жабағылы және Жусалы өзендері арасындағы су айырығы — батысқа 80-90 км-ге созылып жатыр. Ол 30 км бойы биік (3200-4000 м) қалпын сақтайды, алайды Талдыбұлақ өзенінің шатқалына жеткенде бірден 1500 м-ге дейін төмендеп, Бораншы асуына дейін жайпақ келген аласа тасты қарат (1400 м-ге дейін) күйінде болады. Бораншы асуынан батысқа қарай Алатау 1760 м-ге дейін күрт көтеріледі. Жотаның осы бөлігі енді Алатау емес, Дәубаба деп аталады. Бұл таулардың ең биік шыңы (Дуан) Түлкібас темір жол станциясына төніп тұрады.

Дәубабадан батысқа қарай Алатау одан әрі төмендей береді, кейде бір-біріне ұқсас күмбез тәрізді шыңдары бар таулар түзеді. Бұл Қарақұс, Келте-машат, Састөбе және басқа таулар. Қызылқұм шөліне сұғынып жатқан Қарақтау төбешігін осы жүйесінің соңғысы деп айтуға болады.

Алатау жотасы Жусалы мен Бұғылы төрге қарағанда онша жартасты емес. Оның солтүстік және батыс баурайларын (2700-2800 м) қиыршықты топырақ қабаты жапқан. Оларда (белдеуге сәйкес) далалық, шалғындық шөптер мен ағаш-бұталар өскен. Алатаудың оңтүстік және шығыс баурайларын таста, ақшыл мәрмәр түстес ізбес алып жатыр, кейбір тұстары жартасты келген.

Дәубаба тауының солтүстік баурайы тік, оңтүстігі көлбеу келген, жері қиыршықты, кейде тасты, жартастарда кездеседі. Мұнда барлық жерде саванна типіндегі өсімдіктер дүниесі кең тараған, арша, долана, сондай-ақ шалғындық-далалық өсімдіктер кездеседі.

Талас Алатауының батыс сілемінің оңтүстік-батыс тарамы өзінің Өгем бөлігінде Ақсу мен Майдантал өзендерінің арасында су айрығын жасайды. Қоржынтөр қонысының маңайында жотадан солтүстікке жартаста үш шыңды тау — Балдыбірек тау (3095 м) бөлініп шығады. Сәл батысқа қарай Шіңкілдек және Сайрамсу өзендері бастаулары арасында Талас Алатауының Қазақстан бөлігіндегі ең биік шыңы – Сайрам шыңы (4229 м) орналасқан, оны жергілікті тұрғындар «Ақтүйе өлген» деп те атайды. Өгем жотасынан (3000 м) батысқа Қаржантау созылып жатыр. Ол Өгем, Сайрамсу және Келес өзендерінің арасындағы су айрығы рөлін атқарады.

Сипатталып отырған аудандағы Өгем жотасының солтүстік баурайы өте тік және жартасты, терең шатқалдармен тілімденген, биік жоталардың басында мореналардың үстін ала шағын мұздықтар орналасқан.

Түлкібас ауданының биік жоталары тұтас алғанда кедір-бұдырлы релефімен, үлкен жартастардың көптігімен ерекшеленеді. Өзендердің кейбірі (Ақсу, Көксай, Машат, Дәубаба) таудан шыға берісте терең каньондардың түбімен ағады. Ақсу өзенінің ірі каньоны төрттік дәуір шөгінділерінен қалыптасқан, 12 км бойы оның тереңдігі 300-700 м құрайды.

Су ресурстарының молдығана байланысты таудың Балдыбрек-Сайрамсу жағындағы оңтүстік бөлігі тығыз қоныстанған және мұнда бидай, арпа, мақсары, зығыр, қызылша сияқты дақылдар, сондай-ақ бақша өнімдері өсіріледі. Сонымен бірге, ол шөбі шүйгін шабындықтар мен жайылымдарға, бау-бақшаға бай.

Әкімшілік жағынан Талас Алатауының Батыс сілемдері Оңтүстік Қазақстан облысының Түлкібас, Төлеби, Сайрам, Қазығұрт аудандарына және Жамбыл облысының Жуалы ауданына кіреді.

Геология. Талас Алатауы, оның Батыс сілемдерін қосқанда, Оңтүстік Қазақстанға қарасты Түлкібас ауданындағы солтүстік Тянь-Шаньның аяқталуы болып табылады (Шульц 1948ж; Носенко, Шлыгин, 1971ж). Жотаның батыс бөлігі негізінен төменгі карбон және ішінара жоғарғы девон ізбестерінен тұрады. Кембрий, ордовик және селур дәуірлерінің шөгінді жыныстары, сондай-ақ вулкан жыныстары аз кездеседі. Бұл ежелгі шөгінділерді 1300 м (кей жерлерде 1700 м) дейін плеоцен — төрттік дәуірдің конгломераттары мен ізбестері, сондай-ақ қазіргі аллювиальды және өзге үгілмелі жыныстар жауып жатыр. Ақсу-Жабағылы қорығының батыс шекарасы бойында, оның ішінде Иірсу және Ақсу өзендерінің арасындағы су айырық үстіртінде, осы жыныстар біртіндеп батысқа карай кеңейе түсетін лестардың қалың қабатына ауысады. (Мухин, 1926; Наливкин, 1928; Сергунькова, 1933; Диасов, 1971; Галицкий, 1971).

Пермь мен Триастың басы геологиялық дамудың орогендік кезеңі аяқталған кезеңдер ретінде сипатталады, дегенмен тектоникалық қозғалыстар әлі де елеулі аумақты алып жатты. Бірақ пермьде платформалық көтерілулер майысуға қарағанда басым болды (Бакиров, 1971). Пермь шөгінділері Талас Алатауының Қазақстандық жағында тек Дәубаба және Қаржантау тауларында белгілі. Климат пермь дәуірінде континентальды болған, аридтену өсе түскен (Бакиров, 1971).

Қарастырылып отырған ауданда триас шөгінділері айқын байқалмайды. Олар Келте — Машат өзені бойында белгілі. Климат бұрынғыдан да континентальды, құрғақ (Бувалкин және т.б., 1971).

Гидрология. Түлкібас ауданында су жеткілікті, бірақ ол біркелкі таралмаған. Таулардың ұшар басы олардың оңтүстік баурайлары сусыз деуге болады. Сондай-ақ Жабағылытау жотасы, Иірсу үстірті және Бала-Балдыбрек, Ақсу өзендері мен Дәубаба тауларының арасындағы жерде судан кенде. Есесіне таудың солтүстік баурайлары мен солтүстік және батыс бағыттардағы ірілі-ұсақты аңғарлар 1300 — 3000 м аралығында сумен жақсы қамтамасыз етілген.

Ауданның басты өзендері — Көксай, Ақсай, Тобчаксу, Жабағылы, Машат, Ақсу, Сайрамсу (Бала-Балдыбрек, Балдыбрек, Сарыайғыр, Қасқасу салаларымен) және Бадам.

Климаты. Зертеліп отырған ауданның климаты таулы Орта Азияныкіне ұқсас. Қарастырылып отырған ауданда ол құрғақ әрі ыстық жазбен сипатталады, температура орта биіктіктегі тау белдеуінде 30, ал етектегі жазықтарда 39-40° жетеді. Қысы қарлы, ұзақ болмаса да суық, аяз кезде — 30-35° барады. Орта биіктіктегі тау белдеуінің солтүстік баурайларында, мысалы арша ормандарының белдеуінде, қар жамылғысының биіктігі 1,4-1,6 м. алайда ықтасын емес жерлерде оны жел тез ұшырып әкетеді. Таудың альпілік белдеуінде жазғы суық түсулер үйреншікті құбылыс. Орта биіктіктерде суық түсудің соңғысын шілденің басында, ал ерте суық түсуді тамыздың екінші жартысынан байқауға болады. Орта биіктіктерде жауын шашынның орта мөлшері 700, ал биік тау белдеуінде 1000 мм дейін жетеді. Жыл мезгілдері бойынша ол төмендегідей таралған: қыс — 28, көктем — 38, жаз — 9, күз — 25% жуық.

Топырақ. Шымкент уезінің топырақ жамылғысының алғашқы сипаттамасын С.С. Неуструев (1910) берген болатын. Ол топырақ картасында қорықтың қазіргі аумағы үшін қара топырақты, сондай-ақ каштан және қара мен сұр топыраққа жақын топырақтарды көрсеткен болатын. С.С. Неуструев бұл ауданның қара топырақ түстес және каштан топырақтарының ерекшелігіне тоқталып, Европалық оның ішінде орыс топырақтары үшін белгіленген жалпы анықтамалар Шымкент уезінің топырағы үшін онша келмейтінін көрсетті. Ол тіпті оларға айырықша атаулар беруді орынды деп санады.

Л.Н. Гиркина (1965) Талас Алатауында топырақ түзілуі карбонаттық негізде жүруде деп атап өтеді. Аталған ауданның орта биіктіктегі тау белдеуінің топырағын ол қоңыр топыраққа жатқызып, онда қиыршық тастың көптігін айтады. Бұл жағдай осы топырақтың жақсы аэрациясы мен су өткізгіштігін анықтап береді. Сондықтан бұл қасиет топырақтың тезірек құрғауына, сөйтіп осы учаскелерде өсімдіктердің құрғақшылыққа төзімді түрлерін өсуге себепкер болады.

 

2. Түлкібас ауданы флорасының зерттеу тарихы

 

Талас Алатауының батыс сілемдері ғалымдардың назарын өткен ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап өзіне аудара бастады. Бұл ауданға алғаш рет белгілі саяхатшы натуралистер Н.А. Северцов (1867), биолог И.П.Зарубин (1879) және кейінірек 1898-1902 жылдары Орта Азияның өсімдіктер дүниесінің ірі зертеушісі Б.А. Федченко келді. Дегенмен ол қазір қорық алып жатқан жерде болған жоқ. Оның экспедициясының жолы қорықтың шекарасына таяу жатқан Майдантал өзенінің аңғары арқылы өткен.

Талас Алатауының батыс сілімдерінің өсімдіктер дүниесін зертеуді XX ғасырдың бірінші он жылдығында белгілі топырақтанушы С.С. Неуструев басқарған экспедицияларға қатысқан ботаниктер О.Э. Кнорринг пен З.А.Минквиц (1905-1908) бастады. Бұл ботаниктер Жабағылы, Топчақсу, Ақсай, Арабек өзендерінің аңғарларын және Майдантал асуының аумағын зерттеді.

Бұдан кейін ғылыми зерттеулер ұзаққа тоқтап қалды. Олар тек Кеңес өкіметі орнаған соң, 1921 жылы қайта жалғасады. Осы уақыттан 1925 жылға дейін Талас Алатауының Батыс сілемдері мен Қаратауда Орта Азия мемлекеттік университетінің және Түркістан көне ескерткіштерді қорғау комитетінің кешенді экспедициялары жұмыс істеді. Соңғының профессор А.Л. Бродский басқарған экспедициясының бір міндеті тау қорығын ұйымдастыру үшін орын таңдау болды. Бұл экспедицияларға елдің ірі ботаниктері М.Г.Попов, Е.П.Коровин, П.А.Баранов, М.В.Культиасов, М.М.Советкина, Р.И.Аболин, зоологтар А.П.Бродский, Д.Н.Кашкаров, топырақ зерттеушілер Н.А.Димо, К.М.Клавдиенко және т.б. қатысты. Олардың жүру бағыттары аласа машат тауынан бастап, Жабағылы, Ақсай, Арабек өзендерінің бастауларына дейінгі Талас Алатауының бүкіл батыс бөлігін, сондай-ақ Ақсу өзенінің каньонынан оңтүстікке және оңтүстік батысқа қарай орналасқан Балдабрек, Сайрамсу, Бадам өзендерінің аңғарларын қамтыды.

Қорықты ұйымдастыру кезінде таңдау ғалымдардың назарын өзінің өсімдіктер дүниесінің байлығымен және шалғындары мен далаларының жеткілікті жақсы сақталуымен аударған Жабағылы және Ақсу өзендерінің аңғарына түсті.

Ақсу және Жабағылы өзендерінің аңғарлары қорыққа айналған соң оған ғылыми экспедициялармен жекелеген ғалымдар жиі келе бастады. Айталық 1931 ж. мұнда Н.В.Павлов, 1933ж. — Кеңес Одағы ғылым академиясы Қазақ филиялының ботаник И.А.Линчевский қатысқан кешенді экспедициясы болды. Ол Кіші Ақсу, Жабағылы өзендерінің аңғарындағы, ішінара Ақсу өзені каньонының өсімдіктерін зерттеді. И.А.Линчевскийдің осы экспедиция бойынша жазған есебі қорық кітапханасында сақтаулы тұр. 1935ж. қорыққа қазақ ССР Ғылым Академиясының А.А.Дмитриева басқарған флораны зерттеу экспедициясы соғып кетті. 1939ж. қорықта қазақ ССР Ғылым Академиясының В.С.Корнилова басқарған өсімдік ресурстары бөлімінің экспедициясы болды. Осы жылы Жабағылы өзенінің аңғарында СССР Ғылым Академиясы ботаника институтының қызметкерлері И.Т.Васильева мен Е.И.Штейнберг және СССР Ғылым Академиясының бас ботаникалық бағынан М.В.Культиасов пен К.Н.Тараканов жұмыс істеді. Т.Васильченко, М.В.Культиасов пен И.А.Линчевский бұдан кейінгі жылдары да қорықта жұмыс істейді. Сонымен бірге 1940-1960 жылдары қорықта бірнеше рет болған ботаниктердің қатарында И.Культиасов, Е.П. және С.Е.Коровиндер, Н.Н.Цвельев, В.Н.Ворошилов, Г.В.Микешин, О.В.Даева, А.И.Пояркова, А.Г.Борисова, О.Э.Кнорринг, Е.Е.Короткова, П.П.Поляков, Н.И.Гранитов, Ф.Н.Русанов, В.Н.Голубев, Б.А.Быков, В.Б.Куваев, Л.И.Соболев, М.И.Байтенов, А.Н.Васильева, Н.В.Шарапова және т.б. болды.

 

3. Түлкібас ауданының флорасы

 

Бұл бөлімде аудан флорасына таксономиялык талдау жасалып, сирек кездесетін өсімдіктердің тіршілік формаларына сипаттама жазылды. Сонымен қатар өсімдіктер ресурстары мен оларды қорғау туралы мағлұматтар берілді.

 

3.1.Таксономиялық талдау

 

Жұмыстың негізгі мақсаты: Түлкібас ауданы флорасының түрлік құрылымын жинақтау, ауданның өзіндік ерекшелігі бар өсімдіктердің маңыздылығын анықтау және оларды қорғау.

 

Түлкібас ауданы флорасының негізгі систематикалық топтарының арақатынасы.

1-кесте

 

Таксондар	Тұқымдастар	Туыстар  саны	Түрлер  саны	Жалпы түрлер санының мөлшері, %
1. Eguisetophyta	1	1	3	0,31
2. Polypodiophyta	4	7	16	1,67
3. Pinophyta	3	15	19	1,98
4. Magnoliphyta	78	72	918	96,0
1. class Magnoliopsida	66	355	870	94,7
2. class Liliopsida	12	17	48	5,2
Барлығы:	86	395	956	100%

 

Түлкібас ауданы флорасының негізгі систематикалық топтарының арақатынасы 1-кестеде көрсетілгендей жабық тұқымдастары 918 түрді жалпы флора өсімдіктерінің 96% құрайды. Ондағы өсімдіктерді қос жарнақтылар класына 870 түр, 94,7%, дара жарнақтылар 48 түр, 5,2% құрайды, папортниктер тәрізділерге 16 түр 1,67%, жалаңаш тұқымдыларға 19 түр 1,98%, қырықбуындылар тәрізділерге 3 түр 0,31% жатады.

Түлкібас ауданы территориясында Орта Азия флорасының барлық негізгі тұқымдас түрлері кездеседі десе де болады.

Бірақ, туыстар мен түрлердің саны жағынан олар біршама ерекшеленеді (2-кесте)

 

 

Түлкібас ауданы флорасының таксондар саны.

2-кесте

Тұқымдастар		Туыстардың саны	Түрлердің саны
1	Athyriaceae	1	1
2	Thelypteridaceae	1	1
3	Aspidraceae	2	2
4	Aspleniaceae	2	4
5	Sinopteridaceae	1	1
6	Adiantaceae	2	2
7	Ophioglessaceae	2	2
8	Eguisetaceae	1	3
9	Cupressaceae	1	3
10	Ephederaceae	1	2
11	Typhaceae	1	3
12	Potomogetonaceae	1	2
13	Juncaginaceae	1	1
14	Alismataceae	2	3
15	Butomaceae	1	1
16	Poaceae	59	205
17	Cyperaceae	12	35
18	Araceae	2	2
19	Juncaceae	2	5
20	Allicaceae	1	11
21	Lileiaceae	9	23
22	Asparagaceae	1	1
23	Amaryllidaceae	2	2
24	Jridaceae	5	15
25	Salicaceae	2	14
26	Betulaceae	1	4
27	Fagasceae	1	1
28	Celtideceae	1	1
29	Moraceae	2	3
30	Cannabiaceae	2	3
31	Urticaceae	2	4
32	Sontalaceae	1	3
33	Polygonaceae	7	51
34	Chenopodiaceae	7	13
35	Coryophyllaceae	13	24
36	Paeoniaceae	1	2
37	Ronunculaceae	7	15
38	Berberidaceae	3	14
39	Papaveraceae	4	7
40	Fumariaceae	1	4
41	Capparidaceae	1	1
42	Brassicaceae	34	65
43	Resedaceae	1	1
44	Crassulaceae	4	7
45	Saxifagaceae	1	2
46	Parnassiaceae	1	2
47	Rosaceae	23	49
48	Fabaceae	20	74
49	Geraniaceae	1	3
50	Biebersteiniaceae	1	1
51	Linoual	1	2
52	Polugalaceae	1	1
53	Euphorbiaceae	2	7
54	Anacardiaceae	1	1
55	Celastraceae	1	2
56	Aceraceae	1	2
57	Balsaminoceae	1	3
58	Rhamnaceae	1	2
59	Malvaseae	3	6
60	Huperiaceae	1	3
61	Violaceae	1	5
62	Datiscauae	1	1
63	Thymelaceae	1	1
64	Elaegnaceae	1	1
65	Onagraceae	1	2
66	Apiaceae	19	29
67	Primulaceae	3	5
68	Limoniaceae	3	4
69	Oleaceae	1	2
70	Gentianactae	3	4
71	Convolvulaceae	1	4
72	Cuscutaceae	1	4
73	Boraginaceae	15	24
74	Verbenaceae	1	1
75	Lamiaceae	22	41
76	Solanaceae	1	3
77	Scrophularaceae	7	23
78	Orobanchaceae	1	6
79	Plantaginaceae	1	3
80	Rubiaceae	2	6
81	Caprifoliaceae	2	6
82	Valerianaceae	2	3
83	Morinaceae	1	1
84	Dipsacaceae	2	4
85	Campanulaceae	5	6
86	Asteraceae	29	54
	Барлығы	395	956

 

 

2-кестеден байқағанымыздай, ірі тұқымдастар қатарына мына тұқымдастар жатады: Роасеае (205 түр, 21,4%), Fabaceae (74 түр, 7,7%), Brassicaceae (65 түр, 6,8%), Asteraceae (54 түр, 5,6%), Polygonaceae (51 түр, 5,3%), Rosaceae (49 түр, 5,1%), Lamiaceae (41 түр, 4,3%), Суреrасеае (35 түр, 3,7%), Аріасеае (29 түр, 3,0%). Зерттеліп отырған территориядағы түрлер санының 62,9% осы аталған 9 тұқымдастың үлесіне тиеді.

 

Түлкібас ауданы флорасының ірі тұқымдастарындағы туыстар мен түрлердің саны.

3-кесте

№	Тұқымдастар	Туыстардың саны	Түрлердің саны	Жалпы түр санынан % мөлшері
1	Роасеае	59	205	21,4
2	Fabaceae	20	74	7,7
3	Brassicaceae	34	65	6,8
4	Asteraceae	29	54	5,6
5	Polygonaceae	7	51	5,3
6	Rosaceae	23	49	5,1
7	Lamiaceae	22	41	4,3
8	Сурегасеае	12	35	3,7
9	Apiaceae	19	29	3,0

 

Жалпы тексеріліп отырған территорияда 9 тұқымдас 29-тен 205 түрге дейін, 8 тұқымдас 11-ден 24 түрге дейін, 20 тұқымдас 4-ден 7 түрге дейін, 46 тұқымдас 3-тен 1 түрге дейін біріктіретіндігі анықталды.

Түрлер санының аздығына қарамастан Түлкібас ауданы флорасының флористикалық спектрі Батыс Тянь-Шань тау жүйесіне сәйкес келеді.

 

Түлкібас ауданы флорасының ең ірі туыстары.

4-кесте

№	Туыстар	Түрлердің саны	Жалпы түрлер санымен % мөлшері.
1	Polyganum	24	2,5
2	Astrgalus	24	2,5
3	Роа	18	1,8
4	Stipa	13	1,3
5	Саrеx	13	1,3
6	Alium	11	1,1
7	Festuca	10	1,0
8	Oxytropis	10	1,0
9	Cousinia	10	1,0

 

Түлкібас ауданы шатқалында кездесетін 395 туыстың 9 туысынан 4-кестеде көрсетілгендей 10 түрден 24 түрге дейін біріккендігін айтуға боладьі.

Сонымен Түлкібас ауданы флорасы түрлер санының аздығымен сипатталады. Жалпы зерттеліп отырған территория флористикалық спектрі бойынша Батыс Тянь-Шаньның басқа аудандарынан аса ерекшеленбейді.

 

3.2. Тіршілік формалары

 

Түлкібас ауданы флорасының тіршілік формасы.

5-кесте

№	Тіршілік формасы	Саны	Жалпы түрлер санынан % мөлшері
1	Ағаш	33	3,5
2	Бұта	71	7,4
3	Жартылай бұта	13	1,4
4	Шөптесін өсімдіктер
	а) Көп жылдық	584	61,1
	б) Екі жылдық	42	4,4
	в) Бір жылдық	201	21,0
	Барлығы:	956	100

 

 

3.3. Түлкібас ауданы флорасының конспектісі

 

Athyriacea Alst – Кочедыжниковые — Таға тұқымдасы

 

1. Cystopteris filix fragilis (L) Borbas — Пузырник ломкий — мортылдақ. Көп жылдық. Таудың бұталы белдеулерінде, көлеңкелі жартастарда, сондай-ақ бұлақ жағаларында өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Thelypteridaceae Pichi sermolii — Телиптерисовые — Аратісті тұқымдасы.

 

1. Thelypteris palustris schott — Телиптерис болотный — Батпақты аратіс Көп жылдық. Бұлақ жағаларында жиі кездеседі.

Спора: VII-VIII

 

Aspidiaceae Mett ex Frank — Аспидиевые тұқымдасы

 

2. Dryopteris filix mas shott — Щитовник мужской — Еркек усасыр.

Көп жылдық. Көлеңкелі аралас ормандар мен шыршалы ормандарда, сол секілді жартас түбінде және тасты топырақта өседі.

Шаруашылық маңызы: Тамырсабағы — фильмариннің қайнар көзі.

3. Polyrtichum lonchitis (h) Rotch — Многорядник копьевидный

Көп жылдық. Жартаста, тастардың арасында, альпі және субальпі белдеулерінің көлеңкелі жерлерінде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Aspleniaceae Mett. ex Frank — Костенцовые — Қалампыршөп тұқымдасы

 

4. Asplenium trichomanes L. — Костенец волосовидный — Қалампыршөп. Көп жылдық. Көбінесе көлеңкелі жерде, субальпіге дейін жартас сызатында өседі.

Спора: VI- VIII.

6. A. viride Huds — К. зеленый — Жасыл қалампыршөп.

Көп жылдық. Субальпіге дейін көлеңкелі жерлерде кездеседі, сондай-ақ жартас сызаттарында өседі.

Спора: VII-VIII.

7 A. ruta-muraria L. — К. рута постенная — қалампыршөп.

Көп жылдық. Көлеңкелі және ылғалды жерлерде өседі, сонымен қатар жартас сызаттарында кездеседі, тасты бөктерде өседі.

Спора: VI-VІІІ.

8 Ceterach officinaram Willd — Скребница обыкновенная — Кәдімгі тарақшөп.

Көп жылдық. Құрғақ жартас сызаттарында, таудың төменгі беткейінде, альпіге дейінгі белдеуде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Sinopteridaceae Koidz — Синоптерисовые тұқымдасы.

 

9. Cheilanthes persica Mett ex Kuhn — Краскучник иранский — Иран ызбаны. Көп жылдық. Жартас сызаттарында, далалы және таудың төменгі бөлімінің шөлді жерлерінде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Adiantaceae Ching — Адиантовые — Сүмбіл тұқымдасы.

 

10. Adianthum capillus veneris L — Адиант венерин волос.

Көп жылдық. Ылғалды суармалы жартастарда, сарқырама астында және тау өзені мен жылға жағалауларында және оренжереялар мен бөлмелерде өсіріледі.

 

Polypodiaceae Bercht. et Presl — Многоножковые (настоящие папоротники) — Нағыз усасырлар тұқымдасы

 

11. Polypodium Vulgare L — Многоножка обыкновенная, сладкий корень -Кәдімгі қырықаяқ, тәтті тамыр.

Көп жылдық. Сызаттарда, жартаста, тау беткейлерінде, көлеңкелі ормандарда, альпіге дейінгі белдеулерде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Ophioglossaceae Agardn — Ужовниковые — Жылантіл тұқымдасы.

 

12. Ophioglossum vulgatum L — Ужовник обыкновенный — Кәдімгі жылантіл. Көп жылдық. Дымқыл шалшықтанған шалғындықта, өзен және көл жағалауларында өседі.

Спора: VII-VIII.

 

13. Botrychium lunaria (L) sw — Гроздовник полулунный — Жарты айлы шоқшабас. Көп жылдық. Қысқа шөпті шалғындықтарда, тау беткейлерінде және альпі белдеуінің тасты шалшықтарында өседі.

Спора: VI-VII

 

Eguisetaceae Rich ex DC — Хвощевые — Қырықбуын тұқымдасы

 

14. Eguisetum arvense L — Хвощ полевой — Дала қырықбуыны.

Көп жылдық. Өзен және жылға жағалауларында, дымқыл шалғындықта, батпақ шеттерінде, арамшөп ретінде таста жиі өседі.

Спора: IV-V

Шаруашылық маңызы: дәрілік және тағамдық.

15. 15. Е. ramosissimum Desf- X. Ветвистый — Бұтақты қ.

Көп жылдық. Далалы және тасты беткейлерде, өзен және жылға жағалауларында, құмды, құрғақ жерлерде өседі.

Спора: V-VІІ.

16. Е. hiemale L — X. Зимующий

Көп жылдық. Аралас ормандарда, таста және құмды бөктерде, орман өзендерінің жағалауларында өседі.

Спора: VI-VIII.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, металдарды, ағашты жылтырату және тазарту үшін пайдаланады.

 

Cupressacae Barte — Кипарисовые — Сауыр ағашы тұқымдасы.

 

17. Juniperus turkestanika Kom. — Можжевельник туркестанский -Түркістан аршасы. Балғын аршасы.

Көп жылдық. Таудың альпілік, субальпілік және жоғарғы орманды шеттерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

18. J. seravschanica Kom — М. Зеравшанский — Зеравшан аршасы.

Көп жылдық. Құрғақ таулы бөктерде, сондай-ақ төменгі және ортаңғы белдеулерде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жаксы ағаш береді, беткейлерді орнықтыруға, эрозияға қарсы қолданылады.

19. J.semiqlobosa Reqel — М. Полушаровидный — Жарты шартәріздес аршасы.

Көп жылдық. Құрғақ тау бауырларында өседі, үлкен топтарда сирек кездеседі.

VII-VIII гүлдейді.

Шарушылық маңызы: Ағаштарынан қаламдар жасауға, шыбықтарынан эфир майларын алуға.

 

Ephederaceae Dumort — Эфедровые — Қылша тұкымдасы.

 

20. Ephedra redeliana Florin — Хвойник Регелевский – Қылша.

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеулерінің тасты беткейлерінде, тау өзендерінің жағасында өседі.

VI, VIII гүлдейді және жеміс салады.

21. Е. eguisetina Bunge — X. Хвощевый — Қырықбуын қ., Тау қ.

Көп жылдық. Таудың төменгі, ортаңғы белдеулерінің оңтүстік тасты беткейлерінде өседі.

VI, VIII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Құрамындағы дәрілік алколоид — эфедринді шығарып алуға басты шикізат болады.

 

Typhaceae juss — Рогозовые — Қоға тұқымдасы.

 

22. Турһа latifolia L. — Рогоз широколистый — Жалпақ жапырақты қоға, май қоға, жекен.

Көп жылдық. Өзен, көл жағалауларында, батпақта, арық шеттерінде өседі.

VI – VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Қоректік, крахмал ұстаушы, техникалық.

23. 23. Т. angustifolio L. — Р. узколистый — Жіңішке жапырақты қ. Айыл қ. Таста қоға, қара қоға, алқоя.

VII -VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Техникалық, крахмал ұстаушы, қоректік.

24. 24. Т. minima Funck — Р. малый — Қоға.

Көп жылдық. Өзен, көл, батпақ жағалауларында өседі.

VI -VIII гүлдейді.

 

Potomogetonaceae Dumart — Рдестовые — Шалаң тұқымдасы.

25. Potomogeton pectinatus L. — Рдест гребенчатый — Тарақ бас шалаң, қазоты.

Көп жылдық. Өзен шығанақтарында, тұщы көлде 20 см-ден 5-6 метрге дейінгі тереңдік суда өседі.

26. 26. P. pusillus L — Р. маленький — Кішкентай шалаң. Көп жылдық. Өзендерде, көлдерде, тоған суларында өседі.

VII — VIII гүлдейді.

 

Juncaginaceae Rich — Ситниковидные -Елекшөп тұқымдасы.

 

27. 27. Triglochin maritimum L — Триостренин приморский.

Көп жылдық. Көл, өзен жағалауларында, дымқыл шалғындыкта өседі.

V — VIII гүлдейді.

 

Alismataceae Vent — Частуховые — Кербезгүл тұқымдасы.

 

28. Alisma plantago aguatica L. — Частуха подорожниковая — Бақа жапырақ тәрізді кербезгүл.

Көп жылдық. Әртүрлі суқоймалардың жағалауларында өседі.

VII — VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, емдік.

29. 29. Sagittario sagittifolia L. — Стрелонист стрелонистный — Жебежапырақты жебежапырақ.

Көп жылдық. Суларда, жағалауларда, тұйықталған немесе азғана ағатын суқоймаларында өседі.

VII — VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Қоректік, құрамында крахмал бар.

30. S. trifolia L. — С. трилистый — Үш жапырақты жебежапырақ.

Көп жылдық. Суда, жағалауларда тоқтап тұрған және аз ғана ағатын суқоймаларында өседі.

VI -VIII гүлдейді

Шаруашылық маңызы: Қоректік өсімдік, бұтақтарының құрамында крахмал өте көп.

 

Butomaceae Rich — Сусаковые — Теңгебас тұқымдасы.

 

31. Butomus umbellatus L. — Сусак зонтичный — Шатыршалы теңгебас, ақшұнақ, ақшоқан.

Көп жылдық. Ылғал шалғындықта, өзеннің дымқыл жағалауларында, жиі суда өседі.

V — VIII гүлдейді. VI — XI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Құрамында крахмал бар, қоректік.

 

Роасеае — Мятликовые — Қоңырбас, қоңырат тұқымдасы.

 

32. Imperata cylindrica (L) Beaw — Императа цилиндрическая.

Көп жылдық. Құмда, өзен, арық жағалауларында және дымқыл тұзсыз шалғындықта өседі.

IV — V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Азықтық (төм. сапада), сәндік.

33. Erianthus ravennae (L) Beaw — Эриантус равенский — Теңбе-тең қарақамыс.

Көп жылдық. Өзен алқаптарында, көл және арық жағалауларында өседі.

VII — VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Азықтық, техникалық, құрылыстық.

34. 34. Bothriochloa ischaemum keng (L) Keng — Бородая кровоостанавливающий — Қантияр бозшағыл.

Көп жылдық. Таудың құрғақ беткейлерінде және қыраттарында өседі, көбінесе жазық далаларда кездеседі.

VII -VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем-шөптік.

35. 35. Achnatherum caragana (Trin) L.- Чий лисий – Ши.

Көп жылдық. Құрғақ алқаптарда, ұсақтасты және батпақты жерлерде және далалы, шөлейт жерлерде өседі.

VI -VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем-шөп.

36. A. splendens (Trin.) Neuski (L. Splendens (Trin.) knlth) — Ч. блестящий.

Көп жылдық. Шөлейт жерлерде, құрғақ далалы, өзен жағалауларында өседі.

V-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік, техникалық (қағаз өңдеу).

37. Stipa capillata L. — Ковыль волосотик (тырса) — Қылқан боз.

Көп жылдық. Шалғындықта және тау даласында өседі.

VI -VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем-шөп.

38. Stipa karataviensis Roshev — К. каратавский — Қаратау бозы.

Көп жылдық. Тасты тау бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді.

39. S. caucasisa Schmalk — К. кавказский — Кавказ бозы.

Көп жылдық. Құмды және ұсақ тасты кеңістікте, құрғақ беткейлерде өседі.

IV-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

40. S. talassica Pozij — К. таласский — Талас бозы.

Көп жылдық. Таудың қылқанды орман белдеуінде және жартастарда өседі.

V-VI гүлдейді.

41. S. erientalis Trin — К. восточный — Шығыс бозы.

Көп жылдық. Құрғақ ұсақ тасты далалы жерлерде, таудың тасты бөктерінде өседі.

IV-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

42. S. cagpia с; koch (S. szewitsiana (Trin) Grriseb.) — К. каспиский — Каспий бозы.

Көп жылдық. Құрғақ далалы жерлерде, тау беткейлерінде және шөлейтті тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

43. S. lessingiana Trin. et Rupr — К. лессинговский — Лессинг бозы.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты, далалы тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөпті (егін шөп жақсы береді).

44. S. massroglossa P. smirn — К. длинноязычковый – Боз.

Көп жылдық. Құрғақ далалы, шөлді жерлерде, тасты беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

45. S. hohenackerana Trin. et Rupr — К. гогеноккеровский — Гогенаккер бозы.

Көп жылдық. Далалы жерлерде, құмда және шөлейтті тау бөктерінде өседі.

IV-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

46. S. kirghisorum P. smirn — К. киргизский — Қырғыз бозы.

Көп жылдық. Далалы жерлерде, ұсақ тасты тау бөктерінде және тасты топырақта, субальпі белдеуіне дейін өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

47. S. pennata L. (S. joannis celak.) — К. перистый — Қау бозы.

Көп жылдық. Шалғындық және таулы далаларда өседі.

IV-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

48. S. sapertana A. Beck — К. сарептский — сарепт бозы.

Көп жылдық. Далалы, құмды және шөлді жерлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік, жеміс салғанда қауіпті.

49. S. subsessilifeora (Rupr.) Roshev (Ptilogrostsis subsessiliflora (rupr.) Roshev) — К. сидячецветковый – Боз.

Көп жылдық. Биік таулы шалғындықта өседі.

VII-VIII гүлдейді.

50. Ptilagrostis mongholica (Turcz. ex Trin.) Griseb — Птилагростие монгольский — Монгол көрікгүлі.

Көп жылдық. Альпі және субальпі шалғындарында өседі.

VI-VII гүлдейді.

51. Piptatherum vicarium (G. Grig.) Rashev. ex E. Niket — Рисовидка залищающая — Күрішбас.

Көп жылдық. Тас бөктерінде, таудың ортаңғы белдеуіне дейін өседі.

V-VI гүлдейді.

52. P. latifolium (Roshev) Nevski — Р. широколистая — Жалпақ жапырақты күрішбас.

Көп жылдық. Тау бөктерінде өседі, сондай-ақ таудың ортаңғы белдеулеріне дейінгі бұталы тоғайларда кездеседі.

VI-VII гүлдейді.

53. P. sangaricum (Trin. et Rupr) Roshev ex E. Niket. — P. джунгарская -Жоңғар күрішбасы.

Көп жылдық. Таудың құрғақ тасты беткейлерінде, төменгі белдеуінде өседі.

V-VII гүлдейді.

54. P. Kakanicum (regel) Nevski — Р. кокендская — қоқан күрішбасы.

Көп жылдық. Таудың құрғақ тасты беткейлерінде, ортаңғы белдеуіне дейін өседі.

V-VII гүлдейді.

55. P. holciforme (M.Bieb) Roem. ex Schult. (P. karataviense Roshev) — P. бухарниковидная

Көп жылдық. Далалы және таудың тасты беткейлерінде, таудың ортаңғы белдеуіне дейін өседі.

V-VI гүлдейді.

56. P. sodianum (G.Grid) Roshev — Р. согдийская — Соғды күрішбасы.

Көп жылдық. Бұталы тоғайларда, таудың ортаңғы белдеуінде және субальпі шалғындарында өседі.

V-VII гүлдейді.

57. P. ferganense (Litur) Roshev. ex E Nikit — Р. ферганская – Күрішбас.

Көп жылдық. Бұталы тоғайларда және таудың ортаңғы және жоғарғы белдеуінің шалғындығында өседі.

V-VI гүлдейді.

58. P. laterale (Regel) Hunro ex Nevski — P. бокоцветная — бүйір гүлді күрішбас.

Көп жылдық. Биік таулы далалы жерлерде өседі, альпі шалғындығында жиі кездеседі.

VII-VIII гүлдейді.

59. P. alpestre (G.Grid) Roshev — Р. альпийская — альпі күрішбасы.

Көп жылдық. Субальпі және альпі шалғындығында, таудың құрғақ жерлерінде жиі кездеседі.

VII-VIII гүлдейді.

60. Milium vernale Bieb — Бор весений — Көктем тарышығы.

Бір жылдық. Тау шалғындықтарында және бұталы жерлерде өседі.

IV –VI гүлдейді.

61. М. effusum L. — Б. раскидистый — Шашыраңқы тарышығы.

Көп жылдық. Таудың орман белдеулерінде және субальпілік шалғындықта өседі.

VI — VIII гүлдейді

62. Grysis aculeate (L.) Ait — Скрытница колючая — Тікенді қазоты

Бір жылдық. Дымқыл тұзды топырақта өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

63. С. turkestanica Eig — С. туркестанская — Түркістан қазоты.

Бір жылдық. Тұзды құмды және шалшықты жерлерде өседі.

IV-VII гүлдейді.

64. С. schecnoides (L) Lat — С. камышевидная — Қамыс тәрізді қазоты.

Бір жылдық. Ылғалды құмда өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

65. Phleim paniculatum Huds — Тимофеевка метельчатая — Шашақты атқонақ.

Бір жылдық. Даланың құрғақ бөктерінде және құрғақ шалғындықта өседі.

VIII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем — шөп.

66. P. phleoides (L) Karst — Т. степная — Далалық атқонақ.

Көп жылдық. Құрғақ шалғындықта, далада және таудың тасты бөктерінде өседі.

V -VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жақсы жем-шөп.

67. P. Rashevitrii Pavl — Т. рожевица.

Көп жылдық. Ылғалды шалғындықта өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

68. P. alpinum L. — Т. альпийская — Альпі атқонағы.

Көп жылдық. Альпі және субальпі шалғындықтарында өседі.

VII-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жайылымдық.

69. Alopecurus himolaicus Hook — Лисохвост гималайский — Гималаи түлкіқұйрығы.

Көп жылдық. Альпі шалғындығында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жақсы жемшөптік.

70. Alopecuras arundinaceum Poir (A. Venticosus Pers) — Л. тростниковый – Түлкіқұйрық.

Көп жылдық. Шығанақты және күн түсетін шалғындықта, өзен және жылға жағалауларында өседі.

V -VII гүлдейді және жеміс береді.

Шаруашылық маңызы: жем-шөп.

71. A. pratensis L. (A. Songaricus (schrenk) V. Petrov)- Л. луговой -Шалғындық т.

Көп жылдық. Альпі және субальпі шалғындығында өседі.

V –VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жоғары сападағы жем-шөп.

72. A. myosuroides Huds — Л. мышехвостый.

Бір жылдық. Арықтың шеттерінде және жылға жағалауында өседі, кейде арамшөп түрінде кездеседі.

V -VI гүлдейді.

73. Polypogon fugax Nees ex Steud. (P. demissus Steud) — Многобородник низменный – Мысыққұйрық.

Бір жылдық. Көлдің, өзеннің және жылғаның жағалауларында, сортаң құмда өседі.

74. P.monspeliensis (L.) Desf — М. монпелийский – Мысыққұйрық.

Бір жылдық. Дымқыл сортаң жерлерде өседі.

V-VIII гүлдейді және жеміс береді.

75. P. maritimus willd — М. приморский — Теңіз мысыққұйрығы.

Көп жылдық. Сортаң шалғындықта, құмда, өзеннің құрғақ арналарында өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс береді.

76. P. semiverticillatus (Forssk) Hye. (agrostis semiverticillata (Ferssk) С. Chr.) — M. мутовчатый.

Көп жылдық. Өзен жағаларында, арықта, дымқыл шалғындықта, бұталарда өседі.

V-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

77. Agrostis turkestanica Drab. — Полевициа туркестанская — Түркістан суоты.

Көп жылдық. Альпі тауының белдеуінде, дымқыл көгалда өседі.

VI-VII гүлдейді.

78. A. subaristata Aitch, et Hemsl — П. остистая — Қылтанақты суоты.

Көп жылдық. Дымқыл жерлерде, өзен және жылға жағалауларында өседі.

VI -VIII гүлдейді.

79. A. hissarica Roshev — П. гиссарская -Гиссар с.

Көп жылдық. Субальпі белдеуінде, шалғындықта және тау өзендерінің жағалауында өседі.

VII -VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем-шөп.

80. A. gigantea Poth (A. Alba L, Cihna karatavimsis Pave) — П. гигантская — Алып с.

Көп жылдық. Ылғалды жерлерде, жылға жағалай шалғындықта, өзен арналарында өседі.

VI — VIII гүлдейді және жеміс береді.

Шаруашылық маңызы: Жем-шөп.

81. Calamagrastis epigries (L.) rath — Вейник наземный — Құрғақ айрауық.

Көп жылдық. Құмды және сазды топырақта өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс береді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

82. С. macrolepis Litv. (С. Karataviensis P. smirn.) — В. Крупночешутный — Айрауық.

Көп жылдық. Аласа таудың құрғақ беткейлерінде және төбелерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

83. С. dubia Bunge — В. Сомнительный.

Көп жылдық. Өзен жағасында, әлсіз тұзды топырақта және арық жағалай өседі.

VI-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөп.

84. Calamagrostis pseudo phragmites (Hall, fil,) kal. (C.glausa(M.Bieb) — B. ложнотростниковый — Жалған қамыс айрауық

Көп жылдық. Құмды қыртыста, өзен, көл, арық жағалауларында, ылғал шалғындықта өседі.

VI -VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем-шөп.

85. С pamirica Litv (С. grandiflora hack, ex Raschev) — В. памирский -памир айрауығы.

Көп жылдық. Субальпі тауының белдеуінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

86. С tianschanica Rupr — В. тяньшаньский — Тянь-шань айрауығы.

Көп жылдық. Альпі шалғындығында және тау бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

87. С. alajica Litw — В. алайский — Алай айрауығы.

Көп жылдық. Тау бөктерінде өседі.

VII-IX гүлдейді.

88. Apera interrupta (L.) Beauv — Метлица прерывчатая – Сіпсебас.

Бір жылдық. Құмда сортаң түрінде, мәдени алаңдарда өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс береді.

89. Deschampsia caespitosa L. — Луговик дернистый — Түбірлі селдірек.

Көп жылдық. Шалғындықта, өзен және көл жағалауларында өседі.

VII — VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем-шөп

90. D. koelerioides Regel — Л. тонконоговидный – Селдірек.

Көп жылдық. Альпі шалғындықта және тасты беткейлерде өседі.

VII-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөп.

91. Trisetum spicatum (L.) Richt — Трищетник колосистый — Масақты үшқылтан.

Көп жылдық. Таудың альпі белдеуінде өседі.

VII-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жайылымдық жемшөптік шөп.

92. Т. Litwinowii (Domin) Nevski — Т. Литвинова – Үшқылтан.

Көп жылдық. Альпі шалғындығында өседі.

VI-VII гүлдейді.

93. Т. sibsrscum Rupr — Т. сибирский — Сібір үшқылтаны.

Көп жылдық. Субальпі белдеуіне дейінгі ылғалды шалғындықта және орманды жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

94. Т. altaicum Rashev — Т. алтайский — Алтай үшқылтаны.

Көп жылдық. Субальпі және альпі шалғындықтарында өседі.

VI-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

95. Avena sativa L. — Овес посевной — Егістік сұлы.

Бір жылдық. Егістіктегі бидайда арамшөп ретінде өседі.

VI -VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Бағалы жем-шөп, мәдени өсімдік.

96. A. fatcea — О. пустой. Овсюг — Қарасұлы.

Бір жылдық. Егістікте мәдени астық болып басым өседі.

V -VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

97. A. meridionalis (Malz) Rashev — О. южный — Оңтүстік сұлысы.

Бір жылдық. Егінжайда жабайы түрде кезедседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс береді.

98. A. persica steud (A. ludoviciana Durieu) — О. персиковый — Шабдалы сұлысы.

Бір жылдық. Қыраттарда және таудың құрғақ бөктерінде, егістікте арамшөп түрінде өседі.

IV-VI гүлдейді.

Шаурашылық маңызы: Жас кезіндегі жемшөптік.

99. A. clauda Durieu — О. сомнительный – Сұлы.

Бір жылдық. Ашық құрғақ жерлерде, балшықты және тасты беткейлерде

өседі.

IV-V гүлдейді.

100. Helictotrickon pubescens Huds.- Скученноостник опушенный.

Көп жылдық. Шалғындықта, бұталы жерде, субальпі белдеуіне дейін жоғарылай кездеседі.

V -VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

101. Н. adzharicum (Albev) Grossh (Avenastram asiaticum Rashev) — С аджарский.

Көп жылдық. Шалғындықта, тауға көтерме, субальпі белдеуіне дейін өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

102. Н. schellianum (Hack) kitag. (Avenastram schellianum (Hack) Rashev) — С. Шелля.

Көп жылдық. Далалы шалғындықта және далалы жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жайылымдық жемшөптік.

103. Н. desertarum (dess) Nevski (Avenastram desertaram) — С. пустынный.

Көп жылдық. Құрғақ далалы жерлерде өседі.

V-VIII гүлдейді және жеміс береді.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

104. Arrhenatherum elatius L. — Французский райграс высокий — Биік француз райграсы.

Көп жылдық. Шалғындықта өседі.

VI — VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

105. Cynodon dactylon L. — Свинорой пальчатый — Салалы қарашағыр.

Көп жылдық. Құмды жерлерде, мекен орындарда, егістікте, арықта өседі.

V- VIII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Тағамдық дәрілік.

106. Beckmannia eruciformis L. — Бекманния обыкновенная.

Көп жылдық. Өзен және арық жағалауларында, дымқыл шалғындықта өседі.

VІІ — VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

107. Enneapogon persicus Boiss — Девятиостник персидский — Парсы тоғыз қылтаны.

Көп жылдық. Құрғақ және тасты бөктерде өседі.

V -VII гүлдейді.

108. Echinaria capitota L. — Иглица головчатая — Басты кірпішөп.

Бір жылдық. Тасты және құрғақ бөктерде өседі.

IV -V гүлдейді.

109. Phragmites australis (Cav) rin. ex Stend.(Ph. Communis Trin) -Тростник обыкновенный — Кәдімгі қамыс, құрақ.

Көп жылдық. Көл, жылға жағалауларында тоғай жасай өседі, шығанақты шалғындықта, өзеннің құйылысында өседі.

VII — X гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Техникалық, жем шөптік.

110. Eragrostis pilosa (L) Beauv — Полевичка волосистая — Түкті шитары

Бір жылдық. Өзен және су қоймаларының құмды жағалауларында өседі.

V-VIII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Тағамдық.

111. Е. minor — П. малая — Кіші шитары.

Бір жылдық. Құмды және шалшықты бөктерде өседі, сондай-ақ арық және өзен жағалауларында өседі.

VII-VIII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Тағамдық, мәдени.

112. Е. cilianensis (All) vign (E. megestachya (kael) Link) — П. крупноколосковая — Басты шиторы.

Бір жылдық. Жатып қалған жабайы жерлерде өседі.

V-VIII гүлдейді.

123. Е. collina Trin (E. arundinauae (L) Rashes) — П. холмовая — Шиторы

Көп жылдық. Тұзды жерлерде және сортаң құмды, далалы жерлерде өседі.

VII-X гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

124. Koeleria ledeboutii — Тонконог Ледебура — Ледебура дұғашы

Көп жылдық. Альпі және субальпі шалғындықтарында өседі.

VI-VIII гүлдейді.

125. К. cristata Domin — Т. гребенчатый — Дұғаш.

Көп жылдық. Далада, далалы бөктерде, далалы шалғындықтарда, субальпі белдеулеріне дейінгі жерлерде өседі.

126. Rostraria cristata (L) Tzvel. (Trisetaria phleoides (Vill) nevski) -Рострария гребенчатая

Бір жылдық. Тасты және сазды жерлерде, тау бөктерінде, жазық құмдарда өседі.

V-VI гүлдейді.

127. Melica inaequiglumis Boiss — Перловник неравночешуйный -Шағырбидай

Көп жылдық. Таудың құрғақ тасты беткейлерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

128. M. jacquemontii Decne — П. жакемонта — Шағырбидай

Көп жылдық. Таулы, тасты жерлерде өседі.

129. М. altissita L. — П. выскоий — Биік шағырбидай

Көп жылдық. Бұталы тоғайларда өседі.

VI-VII гүлдейді.

130. М. secunda Regel — П. однобокий — Шағырбидай

Көп жылдық. Таудың тасты беткейлерінде және жартастарда өседі.

131. Aeluropus littoralis (Geuan) Parl — Прибрежница солончаковая — сор, сортаң, сары ажырық.

Көп жылдық. Сор топырақта және тұзды құмда жерлерде өседі.

IV-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік.

132. Melica altissima — Перковник высокий — Биік шағырбидай

Көп жылдық. Бұталы тоғайларда өседі.

VI-VII гүлдейді.

133. Aeluropus repens — П. ползучая — Жатаған ажырық

Көп жылдық. Тұзды құмда өседі.

V-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

134. Dactylis glomerata L. — Ежа сборная — Жима тарғақ.

Көп жылдық. Субальпіге дейінгі белдеуде шығанақты шалғындықта өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

135. Selerochloa olura Beauv — Жестоколосница твердая — Қатты егеубас

Бір жылдық. Көшеде, арықта, қоныс орындарында өседі.

IV-VI гүлдейді және жеміс салады.

136. Роа bulbosa L. — Мятлик луковичный — Жуашықты қоңырбас

Көп жылдық. Балшықты тау бөктерінде өседі.

IV-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

137. P. bactriana Roshev — М. бактрийский — Бактриялы қоңырбас.

Көп жылдық. Тау бөктерінде және шатқалдарда, таудың ортаңғы белдеуінде өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жайылымдық жемшөптік.

138. P. glabriflora Rashev — М. гладкоцветковый — Жұмсақ гүлді қоңырбас

Көп жылдық. Таудың құрғақ бөктерінде, альпі белдеуіне дейін өседі.

V-VI гүлдейді.

139. P.drobovii (Tzvel) Czer. (P. spicata Drob) — M. Драбова — Қоңырбас.

Көп жылдық. Альпі көгалында және қарлы қиырларда өседі.

VII-VIII гүлдейді.

140. P. timoleontis Lelldr ex Boiss (P. dshilgensis Roshev) — M. джилгинский — Қоңырбас

Көп жылдық. Құрғақ құмды беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді.

141. P. anua L. — М. однолетний — Біржылдық қоңырбас.

Бір жылдық, екі жылдық. Шалғындықта, жолда, арықта, жабайы жерлерде өседі.

IV-VIII гүлдейді және жеміс салады.

142. P. sibirica Roshev — М. Сибирский — Сібір қоңырбасы

Көп жылдық. Шалғындықта, таудың шыршалы және жапырақты ормандарында, бұталарда өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: шабындық, жайылымдық.

143. P. bucharica Roshev — М. бухарский — Бұхар қоңырбасы.

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеуінде, шөпті бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

144. P. trivialis L. — М. обыкновенный — Кәдімгі коңырбас.

Көп жылдық. Ылғалды шалғындықта, өзен және арық жағалауларында өседі, егінжайда немесе егістікте жабайы түрінде кездеседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп.

145. P.pratensis L. (P. serotina Ehrh. ex Gaudin) — M. луговой -Шалғынды жапырақты қ.

Көп жылдық. Шалғында және бұталы жерлерде, арықта және бұлақтарда өседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп.

146. P. angustifolia L. — М. узколистый — Жіңішке жапырақты қ.

Көп жылдық. Құрғақ шалғындықта, далада, тау бөктерінде өседі.

V-VIII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

147. P. nemoralis L. — М. лесной — Орман қ.

Көп жылдық. Шалғындықта және бұталы жерлерде өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

148. P.korshunensis Golask (P. eligulata N. Pave) — M. коржаунский -Қоңырбас

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінде, құрғақ тасты беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

149. P. stepposa Roshev — М. степной — Далалы қ.

Көп жылдық. Құрғақ далалы бөктерлерде және тау далаларында өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

150. P. relaxa Ovcz (P. urgutina Drav) — M. расползающийся — Қоңырбас.

Көп жылдық. Далалы тасты беткейлерде, жартастарда, таудың альпі белдеуіне дейін өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөп.

151. P. alpine L. — М. альпийский — Әлпі қоңырбасы.

Көп жылдық. Альпі және субальпі шалғындығында, орманды белдеулерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жайылымдық.

152. P. dshungarica Roshev — М. джунгарский — Жоңғар қоңырбасы.

Көп жылдық. Альпі шалғындықта өседі.

VI-VII гүлдейді.

153. P. hissarica Roshev — М. гиссарский — Гисар қоңырбасы

Көп жылдық. Тасты және шалғындықты беткейлерде, таудың альпі белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

154. P. litvinoviana Ovcz (P. marginata Ovcz; P. tremuloides Litv. Ex Ovcz) — M. Литвиновский — Қоңырбас.

Көп жылдық. Тасты жерлерде және жартастарда, әлпі белдеуіне дейін өседі.

VI-VII гүлдейді.

155. P. eipskyi Roshev — М. Липского — Қоңырбас

Көп жылдық. Тасты беткейлерде және әлпі шалғындығында өседі.

VI-VIII гүлдейді.

156. Puccinelia nudiflora (Hack) Trvel. (Pra nudiflora Hack) — Бескельница голоцветная — Жалаңгүлді ақмамық.

Көп жылдық. Ылғалды әлпі көгалында, биік тауларда өседі.

VII-VIII гүлдейді.

157. P. gigantea (Grossh) Grossh — Б. гигантская — Үлкен ақмамық.

Көп жылдық. Сортаң шалғындықта, арық және су қоймалардың жағалауларында өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп.

158. P. subspicata v krecr — Б. колосковая

Көп жылдық. Субальпі және әлпі шалғындарда өседі.

VI-VII гүлдейді.

159. P. distans (L) Рагі — Б. расставленная — Бытыраңқы ақмамық.

Көп жылдық. Дымқыл және аз тұзды шалғындықта, су қойма жағалауларында және жабайы жерлерде кездеседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөп

160. Eromepea oxyglumis (Boiss) Roshev — Пустынно мятлик острочешуйный — тікенді шөлқоңырбас.

Бір жылдық. Құрғақ тасты және құмды жерлерде өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

161. E. songarica (schrenk) Roshev (E. gareesa Gamajun) — П. джунгарский — Жоңғар шөлқоңырбасы.

Бір жылдық. Құрғақ арналарда, бұлақ жағаларында, сондай-ақ сортаң жапырақтарда кездеседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

162. Catabrosa aquatica (L) Beauv — Поручейница водная — Су бұлақшөбі.

Көп жылдық. Ылғалды шалғындықта, жылғаларда, дымқыл сортаңда өседі, суларда сирек кездеседі.

V-VII гүлдейді.

163. Glyceria plicata Files — Манник складчатый — қатпарлы миядән.

Көп жылдық. Судың, су қоймаларының жағалауларында және суда өседі.

V-VII гүлдейді

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

164. Festuca Karatavica (Bunge) V. krecr. (Leucopea Karatavica (Bunge) V. krecr et Bobr) — Овсяница каратовская — Қаратау бетегесі

Көп жылдық. Таудың ұсақ тасты бөктерінде, аршалы және өзен алқаптарында өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөп.

165. Ғ. olgae (Reqel) krivat (Leucopoo olgae (Regel) V. krecr. Et Bobr) — O. Ольги — Ольга бетегесі.

Көп жылдық. Таудың ұсақ тасты бөктерінде, таудың әлпі белдеуінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөп.

166. Festura valesiaca Goudin — О. валезийская — Бетеге

Көп жылдық. Далада, құрғақ, далалы шалғындықта және далалы бөктерде өседі.

IV-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

167. F. kryloviana Reverd — О. крыловская — Крылов бетегесі.

Көп жылдық. Әлпі және субальпі шалғындарда өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөп

168. Ғ. alaica Drob — О. алайская — Алай бетегесі.

Көп жылдық. Әлпі көгалында өседі.

VI-VII гүлдейді.

169. Ғ. rubra L. — О. красная — Қызыл бетеге

Көп жылдық. Шалғындықтарда, таудың субальпі белдеуіне дейін өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөп

170. Ғ. kirilovii Steud — О. Кирилова — Кирил бетегесі.

Көп жылдық. Әлпі шалғындарында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

171. F. pratensis Huds — О. луговая — Шалғындық бетеге.

Көп жылдық. Ылғал шалғындықта және өзен, жылға жағалауларында өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

172. Ғ. regeliana Pavl.- О. Регелевская — Регелев бетегесі.

Көп жылдық. Дымқыл шалғындықта, егістікте және өзен мен жылға арналарында өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

173. Ғ. gigantea Vill — О. гигантская — Нар бетеге.

Көп жылдық. Ормандарда, бұталардың арасында және биік шөпті тау шалғындығында өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

174. Vulpia persica V.Krecz. etbobr — Вульпия иранская — Иран ілбісі.

Бір жылдық. Шөлейтті тау бөктерінде және таудың төменгі белдеуінің құрғақ беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

175. V. myures (L) Gmel — В. мышехвостая — Тышқан құйрық ілбі.

Бір жылдық. Таудың құрғақ бөктерінде және таудың төменгі белдеуінде өседі.

IV-V гүлдейді.

176. Nordurus Krauser V. Kreczet Bobr — Белоусник краузе — Аққылтан

Бір жылдық. Ұсақ тасты тау бөктерінде және шөлейтті тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

177. N. orientalis Boiss L.- Б. восточный — Шығыс а.

Бір жылдық. Шөлейтті тау бөктерінде және таудың төменгі белдеуінде өседі.

IV-V гүлдейді.

178. Cutandia rigescens (Grossh) Trvell (Seleropaa rigescens (Grossh) Trvell) — Кутандия жестоковатая

Бір жылдық. Ылғалды құмда және тасты беткейлерде, тау бөктеріндегі аудандарда өседі.

IV-V гүлдейді.

179. Loliun temulentum L. — Плевел опьяняющий — Үйбидайық

Бір жылдық. Мекендерде жиі егістік жерлерде жабайы түрде өседі.

V-VI гүлдейді.

180. L. remetum Schrank — П. расставленный — Бытыраңқы үйбидайық.

Бір жылдық. Жабайы жерлерде және егінжайларда өседі.

V-VI гүлдейді.

181. L. persicum Beiss et Hoh — П. иранский — Иран үйбидайығы.

Бір жылдық. Тау бөктерінде, арық жағаларында және егінжайларда арамшөп түрінде кездеседі.

V-VI гүлдейді.

182. L. multiflorum Lam — П. многоцветковый — Көп гүлді үйбидайық.

Бір жылдық. Жабайы жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөп

183. L. pevenne — П. многолетный — Көп жылдық ү.

Көп жылдық. Егістікте, бау-бақшаларда, арықтың жағаларында, құрғақ, ашық беткейлерде өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөп.

184. Bromopsis inermis Halub — Кострец безостый

Көп жылдық. Далалы шалғындықтарда, ұсақ тасты және тасты бөктерде және өзен аңғарларында өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік.

185. В. turkestanica Halub — К. Туркестанский

Көп жылдық. Биіктаулы тасты бөктерде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жайылымдық өсімдік.

186. Nevskiella gracillima (Bunge) V. krecr rt Vved (Bromus gracillimus Bunge) — Невскилла тончайшая

Бір жылдық. Құмда және далалы, тауларда, құрғақ бөктерінде жоғарғы белдеуіне дейін өседі.

IV-V гүлдейді.

187. Bromus secalimes L — Костер ржаной — Қарабидайлы арпабас.

Бір жылдық. Егістікте тек қана арамшөп болып өседі.

VI-VII гүлдейді.

188. В. squarressus L. — К. растопыренный — Арпабас

Бір жылдық. Құрғақ далалы, жазықтық және тау бөктерінде, шалшықты шөлейттерде өседі, егінжайда арамшөп түрінде кездеседі.

V-VII гүлдейді.

189. В. japonicus Thunb — К. японский — Жапон арпабасы.

Бір жылдық. Құрғақ шалғындарда, жода жабайы түрінде, мекендерде және егінжайларда өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем-шөп.

190. В. racemesus L. (В. popovii) — К. кистистый — Арпабас

Бір жылдық, екі жылдық. Өзен алқаптарында, жазықтықта және тау бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем-шөп

191. В. oxyodon Schrenk — К. Острозубый — Арпабас

Бір жылдық. Тау бөктерінде және таудың төменгі белдеуінде, егістікте арамшөп болып өседі.

IV-VI гүлдейді.

192. В. lanceolotus Roth — К. латцетный

Бір жылдық. Далалы тау бөктерінде және таудың төменгі белдеуінде жабайы арамшөп болып өседі.

V-VII гүлдейді.

193. В. danthoniae Trin — К. Дантона — Дантон а.

Көп жылдық. Құрғақ далалы жерде, құмда, тау бөктерінде өседі, егістікте жабайы түрде кездеседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік

194. Boissiera sguarrosa (Saland) Nevski — Буассьера растопыренная -Талпиған буассьера

Бір жылдық. Шөлейтті далада және тасты тау беткейлерінде өседі.

IV-VI гүлдейді.

195. Henrardia glabriglumis (Nevski) Ovcr,(Pholiurus glabriglumis Neveski)- Генрардия голочешуйная

Бір жылдық. Тасты, құрғақ бөктерде өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

196. Н. persica (Beiss) C.E. hubb (Pholiurus persicus (Baisss) A. Camus) -Г. иранский

Бір жылдық. Тау бөктерінде, таудың ұсақ тасты және далалы құмды, егінжайда арамшөп түрінде өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

197. Brachypodium pinnatum (L) Beaw — Коротконожка перистая -Шебершөп

Көп жылдық. Орманды, бұталы далады, шалғындықта өседі.

VI-VII гүлдейді.

198. В. silvaticum (Huds) Bear — К. лесная — Орман шебершөбі.

Көп жылдық. Баудың ылғалды ормандарында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

199. Agropyron fragile P. Candargy — Пырей ломкий — Сынақ бидайық

Көп жылдық. Тегіс құмды далалы жерлерде, құмда өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік.

200. A. badamense Drob — П. бадамский — Бадам бидайығы

Көп жылдық. Далалы немесе тасты беткейлерде оңтүстік таудың жоғарғы белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

201. A. pectinatum (Bieb) Beaw. (A. Pectiniforme Rolm, et. Schult, A.karataviense Pavl).- П. гребневидный — Тарақ бидайық.

Көп жылдық. Құрғақ далалы жерлерде, тау бөктерінде, төбелерде өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

202. A. cristatum L. — П. житняк — Еркекшөп

Көп жылдық. Құрғақ далалы жерлерде, дала беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік.

203. A. drobovii Nevski — П. Дробова — Бидайық

Көп жылдық. Шалғынды беткейлерде және бұталы жерлерде таудың ортаңғы белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

204. A. ugamicum Drob — П. угамский — Бидайық

Көп жылдық. Таулы шалғындықта және шөп басқан беткейлерде, таудың ортаңғы және жоғарғы белдеулерінде өседі.

205. Elytrigia batalinii (Krassh) Nevski (Agrapyron batalinii (Krash) Roshev) — Элитригия Баталина

Көп жылдық. Таудың тасты беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

206. Elytrigia trichophora — Э. волосоносная

Көп жылдық. Далалы жерлерде, тасты беткейлерде, бұталардың арасында өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік.

207. Е. pulcherrima — Э. красивейшая

Көп жылдық. Оңтүстік таудың құрғақ бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

208. Е. repens Nevski — Э. ползучая

Көп жылдық. Далалы жерлерде, шалғындықта, жиі егістікте жабайы түрде кездеседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік.

209. Е. intermedia — Э. промежуточная

Көп жылдық. Далалы бөктерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

210. Е. elengatiferme — Э. длиноватая

Көп жылдық. Жазықтықта, дымқыл шалғындықта және дала бөктерінде, сүйреткі тауларда өседі.

VI-VII гүлдейді.

211. Leymus ramesus (Trin) Trvel (Agrapyra ramasum (Trin) K. Richt) -Вострец ветвистый — Бұтақты бидайық.

Көп жылдық. Далалы сортаңда, сортаңды шалғындықта, кей кезде арамшөп түрінде кездеседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп

212. L. aemulus — В. подрожающий

Көп жылдық. Тасты шыңдарда және бөктерде өседі.

V-VII гүлдейді

213. L. raeemosus — В. кистевидный

Көп жылдық. Далалы құмды жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

214. Eremopyrum tritirceum Nevski — Мортук пшеничный — Мортық

Бір жылдық. Шөлейтті, далалы жерлерде, құмды және тасты топырақтарда өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады.

215. Е. bonaepartis — М. Бонопарта — Бонопарт мортығы

Бір жылдық. Жазықтықта, құмды және сазды топырақта, шөлейтті жерлерде өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп

216. Е. orientale Jaub et Spach — M. восточный — Шығыс мортығы

Бір жылдық. Оңтүстік шөлейтті далалы жерлерде, құрғақ беткейлерде, тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік.

217. Algilops cylindrica Host — Эгилопс цилиндрический — Қылтаншөп

Бір жылдық. Құмды топырақта, өзен аңғарларында өседі. Егістікте жабайы түрде өседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

218. А1. Triuhcialis L — Э. трехдюмовый

Бір жылдық. Таудың төменгі жағында сазды топырақта өседі.

V-VI гүлдейді

219. Heteranthelium piliferum Hochst — Разноколосочник волосоносный

Бір жылдық. Таудың оңтүстік төменгі белдеуінде, құрғақ, тасты беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

220. Triticum compactum Host — Пшеница плотная — Тығыз бидай

Бір жылдық. Мәдени өсімдік, өңделеді.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: тағамдық, жем шөп

221. Т. durum Dest — П. твердая — Қатты бидай

Бір жылдық. Мәдени өсімдік, өңделеді.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: тағамдық, жем шөп

222. Т. turgidum L. — П. тучная — Бидай

Бір жылдық. Мәдени өсімдік.

V-VI гүлдейді.

223. Elymus macrolepis Drob — Волоснец крупночешуйный — Қияқ

Көп жылдық. Таудың ортаңғы және жоғарғы белдеуінің тасты бөктерінде және тау шалғындығында өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік

224. Е. tianschanicus Czer — В. тяньшаньский — Тянынань қияғы

Көп жылдық. Таудың төменгі және жоғарғы белдеуінің тасты, құрғақ беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

225. E. transhyrcanus — В. тонкохвостый — Жұқа құйрықты қияқ

Көп жылдық. Тасты беткейлерде, таудың жоғарғы белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

226. Е. praeeaespitasum — В. раннедернаснный — Қияқ.

Көп жылдық. Таулы шалғындықта, өзен алқаптарында және орман бөктерінде, таудың ортаңғы белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

227. Е. dahuricus Turcz. ex Griseb — В даурский

Көп жылдық. Таудың орташа белдеуіне дейін тау аңғарларында өседі.

VI-VII гүлдейді.

228. Hordeum bulbosum L — Ячмень луковичный — Арпа

Көп жылдық. Оңтүстік даланың құрғақ беткейлерінде өседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік, азықтық.

229. Н. bevisubulatum (Trin) Link — Я. короткоостый — Қысқа мұрт арпа

Көп жылдық. Сортаң шалғынықта, өзен және бұлақ жағаларында өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады. Шаруашылық маңызы: жем шөп

230. Н. bogdanii Wilensky — Я. богдана — Богдана арпаса.

Көп жылдық. Сортаң шалғындықта және далалы жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп

231. Н. turkestanicum Nevski — Я. туркестанский — Түркістан арпасы.

Көп жылдық. Ылғалды шалғындықта және тасты беткейлерде таудың әлпі белдеуінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

232. Н. geniculatum All — Я. коленчатый — Арпа

Бір жылдық. Таудың құрғақ беткейлерінде, құмда өседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

233. Н. eeporinum Link — Я. заячий — Арпа

Бір жылдық. Тау сүйреткі және бөктерінде ылғалды жерлерде жиі кездеседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

234. Н. spontaneum С. Носһ — Я. дикий — Жабайы арпа.

Бір жылдық. Таудың оңтүстік бөктерінде құрғақ жерлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

235. Н. vulgare L. — Я. обыкновенный — Кәдімгі арпа

Бір жылдық. Мәдени өсімдік.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

236. Taeniatheram crinitum Nevski — Лентоостник длинноволосый — Ұзын шашты таспамұрт

Бір жылдық. Тау бөктерінің құрғақ және тасты беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Қауіпті арамшөп, қатты ұшымен жануарлардың ауызы мен терісіне зақым келтіреді.

 

Cyperaceae juss — Осаковые — Қияқ өлеңдер тұқымдасы.

 

237. Pcreus korshinskyi (Meinsh) v. krecz — Ситовник коржинского -Қоғашық.

Бір жылдық. Ылғал шалғындықта, арық және өзен жағасында, күріш егістігінде арамшөп түрінде өседі.

VI-IX гүлдейді.

238. P. nilagiricus (Hochst. et Steud) E. G. Camus — С. нильгирийский -Қоғашық.

Бір жылдық. Ылғалды, құмды шалғындықта, күріш егістігінде арам шөп түрінде өседі.

VII-IX гүлдейді.

239. Pycreus globosus Reichenb — С. шаровидный — домалақ қоғашық.

Бір жылдық немесе көп жылдық. Өзен, жылға, арық жағаларында, ылғалды жерлерде өседі, егістікте арамшөп болып кездеседі.

VI-VIII гүлдейді.

240. Juncellus serotinus (Rottbp) Clarke — Ситничек поздний — Кеш арашқоға

Көп жылдық. Батпақты жағалауда және күріш егістігінде өседі.

VIII-IX гүлдейді.

241. Cyperas fuscus L. — Сыть черно-бурая — Қарақоңыр сәлемшөп.

Бір жылдық. Ылғалды шалғындықта және өзен және бұлақ жағалауларында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

242. С. glaber L. — С. гладкая — Жұмсақ сәлемшөп.

Бір жылдық. Ылғалды шалғындықта және өзен және бұлақ жағалауларында өседі.

VIII гүлдейді.

243. С. longus L. — С. длинная — Ұзын сәлемшөп.

Көп жылдық. Ылғалды шалғындықта және өзен және бұлақ жағалауларында өседі.

VI-IX гүлдейді.

244. С. ratudus L. — С. круглая — домалақ сәлемшөп.

Көп жылдық. Құмды жерлерде, өзеннің ылғалды жағалауларында, мақта және күріш егістігінде өседі.

VI-IX гүлдейді.

245. Eriophoram Scheuchzezi happe — Пушица Шейхцера — Ұлпабас.

Көп жылдық. Батпақты жерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

246. Scirpoides holoschoenus (L) Sojak (Holoschoenus vulgaris Link) -Сцирпоидес обыкновенный

Көп жылдық. Құмды, сазды және сортаң шалғындықта өседі.

VII-IX гүлдейді.

247. S. hipprlyti v krecz — Камыш иппомета — Өлеңшөп

Көп жылдық. Су қойма және

248. S. triqueter L. — К. трехгранный — Өлеңшөп

Көп жылдық. Су қойма жағалауында және батпақты жерлерде өседі.

VI-IX гүлдейді.

249. S. mucrenatus L. — К. остраконечный — Үшкір өлеңшөп

Көп жылдық. Су қойма жағалауында және егістікте өседі.

VII-IX гүлдейді.

250. VX Blysmus compressus (L) Panz ex Link — Блисмус сжатый -Суылдыр

Көп жылдық. Ылғалды шалғындықта, өзен айналасында немесе батпақты жерлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

251. Е. mitracarpa steud — Болатница хвощевидная — Қырықбуындылар келтекбас

Көп жылдық. Өзен жағасында, арықта, ылғал шалғында өседі.

V-VI гүлдейді.

Е. uniglumis — Б. одночешуйтая — Бір қылтанды келтекбас

Көп жылдық. Ылғалды, сортаң шалғында және өзен жағасында өседі.

V-VI гүлдейді.

252. Е. oxylepis — Б. острочешуйная — Өткір қылтанды келтекбас.

Көп жылдық. Сортаңды жерлерде, батпақты шалғында және су қойма жағалауында өседі.

V-VI гүлдейді.

253. Fimbristylis dichotoma (L) Vahl — Филебристилис вильчатый — айыр аймыр.

Көп жылдық. Құмды жерлерде, өзен жағасында, мақта және күріш егістігінде өседі.

VII-IX гүлдейді.

254. Cladium mariscus (L) Pohl — Мечь-трава обыкновенная — Кәдімгі семсершөп.

Көп жылдық. Өзен және суқойма жағалауында, оңтүстік тау бөктерінде және жазықтықта өседі.

VI-VIII гүлдейді.

255. Kobresia pamirolaica ivanova — Кобрезия памиоалайская — Памир-алай доңызоты

Көп жылдық. Таудың биік шалғындарында және батпақты жерлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

256. К. capilliformis ivanova — К. волосовидная — Жіңішке доңызоты

Көп жылдық. Биік таудың әлпі шалғындығында өседі.

VI-VII гүлдейді.

257. К. persica kuk et Bornm — К. иранская — Иран доңызоты

Көп жылдық. Ылғалды шалғында, биік таудың әлпінде өзен жағасында өседі.

VII-IX гүлдейді.

258. Carex diviso Huds — Осако скученная — Қияқ өлең

Көп жылдық. Сортаң шалғындықта өседі.

V-VII гүлдейді.

259. С. dimorphotheca Stschege — О. двуформенная — Екі фермалы өлең

Көп жылдық. Далалы сортаңда, шалғында, жайылымда, жазықтықта өседі.

IV-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөп.

260. С. stonophylloides v Krecz (С. duriusculiformis v krecz) — О. ложнотвердоватая — Өлең

Көп жылдық. Биік таудың әлпі шалғындарында өседі.

VI-VII гүлдейді.

261. С vulpine L. (С. compacta Lam) — О. лисья — Өлең

Көп жылдық. Далалы шалғында, бұталы және орманның өзен бойларында өседі.

262. С. physades Bieb — О. вздутоплодная — Үрме жемісті өлең.

Көп жылдық. Шөлейтті құмдарда өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жемшөп.

263. С. subphysodes М. pop ex V. krecz — О. полувздутая — Жарты үрме өлең

Көп жылдық. Сазды топырақта, құмды және тақыр жерлерде өседі.

IV-V гүлдейді.

264. С. pochystylis J.Gray. — О. толстостолбиковая

Көп жылдық. 1500-2000 м тау бөктерінде, шалшықты шөлейтті жерлерде өседі.

IV-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Ерте көктемгі, жайылымдық жем шөп.

265. С orbicularis Boott (С. arcatica Meinsh, ctaldycola Meinsh) — O. округлоплодная — Өлең

Көп жылдық. Ылғалды шалғында, әлпі белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

266. С. caucasica Stev — О. кавказская — Кавказ өлеңі.

Көп жылдық. Биік таудың шалғындарында өседі.

V-VI гүлдейді.

267. С. decaulescens V. krecz — О. стеблеватая — Өлең.

Көп жылдық. Таулы жылғаларда өседі.

VI-VII гүлдейді.

268. C.melanantha С. А. Меу — О. чернолцветковая — Қара гүлді өлең.

Көп жылдық. Әлпі шалғындарында өседі.

VI гүлдейді.

269. С. pallescens L. — О. бледноватая — Бозғылт өлең.

Көп жылдық. Ақшыл орманда және шалғындарда өседі.

VI-VII гүлдейді.

270. С griffithii Boott — О. Гриффитса — Өлең.

Көп жылдық. Әлпі шалғындарында, тастарда өседі.

VI гүлдейді.

271. С. Turkestanica Regel — О. туркестанская — Түркістан өлеңі.

Көп жылдық. Орманды тау бөктерінде және тасты, далалы беткейлерде өседі.

V гүлдейді.

 

Araceae Juss — Аронниковые — Шаянот тұқымдасы.

 

272. Arum korolkowii Regel — Аронник Королькова — Карольков шаяноты

Көп жылдық. Сай-салада, бұталардың арасында өседі.

V-VI гүлдейді.

273. Eminium lehmannii (Bunge) O.kuntze (E.regelii Vved)- Эминиум Леманика — Леман күшаласы.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінде, тау бөктерінде және құмды, шөлейтті жерлерде өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Түйнектерінің құрамында улы алкалоидтар бар.

 

Juncaceae Juss — Ситниковые — Елекшөп тұқымдасы.

 

274. Juncus bufonius L. (Juncus erythropodus v.krecz) — Ситник красноногий — қызғылт елекшөп.

Бір жылдық. Жағалауларда, ылғалды жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

275. J. Turkestanicus V.krecz, et Contsch — С. Туркестанский — Түркістан елекшөбі.

Көп жылдық. Бұлақтарда және ылғалды шалғындықтарда өседі.

VI-VII гүлдейді.

276.1. trigiumis L — С. трехчешуйный — Үш қылтанды елекшөп.

Көп жылдық. Дымқыл жерлерде, таудың әлпі және суальпі белдеуінде өседі.

VIII-IX гүлдейді.

277. J. Brachytepalus V.krecz, et Contsch — С. короткоцветновый

Көп жылдық. Шалшықтанған жерлерде, өзен мен жылға жағалауларында өседі.

VIII-X жеміс салады.

278. Luzula spicata (L) Dc — Ожика колосистая — Масақты жалтыршөп.

Көп жылдық. Жартастарда және тасты жерлерде, таудың әлпі белдеуінде өседі.

VI-VII жеміс салады.

 

Alliaceae j — Луковые — Жуа тұқымдасы.

 

279. Allium drobovii Vved — Лук Дробова

Көп жылдық. Таудың тасты – ұсақ тасты, далалы бөктерінде кездеседі.

V-VII гүлдейді.

280. A. orescordum Vved — Л. горночесночный — Тау сарымсақ

Көп жылдық. Таудың тасты — ұсақ тасты далалы бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді.

281. A. oreoprasoides Vved — Л. горцевидный — Пияз

Көп жылдық. Таудың ұсақ тасты бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

282. A. scabriscapum Boiss — Л. шероховатостебельный

Көп жылдық. Таудың оңтүстік бөлігінің шөлейтті, тасты, далалы бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

283. A. trachyscerdum Vved — Л. шероховатый — Пияз.

Көп жылдық. Таудың ұсақ тасты бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

284. A. inconspiceum Vved — Л. незаметный

Көп жылдық. Тау бөктерінде өседі.

VI-V гүлдейді.

285. A. lutescens Vved — Л. желтоватый

Көп жылдық. Ұсақ тасты — тасты далалы беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

286. A. longiradiatum (Regel) Vved — Л. длиннолучевой

Көп жылдық. Тау бөктерінің орманды жерлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

287. A. Oreoprasum Schrenk — Л. горный

Көп жылдық. Тасты тау бөктерінде, жартастарда өседі.

V-VII гүлдейді.

288. A. talassieum Regel — Л. таласский

Көп жылдық. Тасты тау бөктерінде, жартастарда өседі.

VII-VIII гүлдейді.

289. A. caesium Schrenk — Л. голубой

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіне дейінгі шөлейтті, далалы жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: витаминдік, азыктық

 

Lileiaceae Juss — Лилейные

 

290. Colchicum luteum Baker — Безвременник желтый

Көп жылдық. Биік таулы аймақтарда, қарда, сайларда өседі.

IV-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Малға улы өсімдік.

291. Eremuras regelii Vved — Эремурус Регеля — Регель шырышы.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінде және биік тау бөктерінде, топырақты, тасты жерлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тамыры декстринге бай.

292. Е. turkestanicus Regel — Э. туркестанский — Түркістан шырышы

Көп жылдық. Субальпі шалғындығында және жартастарда өседі. Сай-саламен тау бөктеріне дейін түседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тамыры декстринге бай.

293. Е. tianschanicus Patijet Vved — Э. тяньшаньский — Тяньшань шырышы.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінің оңтүстік тасты беткейлерінде және орманды тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Тамыры декстринге бай, сәндік, азықтық өсімдік.

294. Е. rabustus Regel — Э. мощный — Ірі шырыш

Көп жылдық. Субальпі белдеуіне дейінгі шалғындықты тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Тамыры декстринге бай, сәндік, азықтық.

295. Е. lactiflorus O.Fedtsch — Э. молочноцветный

Көп жылдық. Субальпі белдеуіне дейін ұсақ тасты-тасты беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік өсімдік.

296. Е. hilariae M.Pop, et Vved — Э. Иларии

Көп жылдық. Шалшықты және тасты бөктерде өседі.

IV-V гүлдейді.

297. Gagea ckamutovae (Pach) Pasch — Гусиный лук Хомутовой -Хомутова қазжуасы

Көп жылдық. Биік емес тау бөктерінде, жазықтықта өседі.

IV-V гүлдейді.

298. G. olgae Regel — Г. л. Ольга — Ольга қазжуа.

Көп жылдық. Батпақты беткейлерде, жазықтықта және тау бөктерінде өседі.

III-IV гүлдейді.

299. G. tenera Rasch — Г. л. нежный — Жұмсақ қазжуа

Көп жылдық. Жазықтықта, таудың ұсақ тасты бөктерінде өседі.

III-IV гүлдейді.

300. G. gageoides (zuce) Vved — Т.Л. гусятниковый — Қазжуа

Көп жылдық. Шөлейтті тау бөктерінде, жиі жазықтықта өседі.

IV-V гүлдейді.

301. G. minutiflora Regel — Т.Л. мелкоцветный — Қазжуа

Көп жылдық. Таудың альпі белдеуінде тасты, орманды беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

302. Korolkowia sewerzowii (Regel) Regel. — Корольковия Северцова -Северцов алғасы, тау алғасы.

Көп жылдық. Таудың субальпі белдеуіне дейінгі тасты, орманды беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік, құрамында крахмалы бар, улы, жуа

303. Rhinopetalum stenantherum Regel — Ринопеталюм узкопыльниковый — У шөп.

Көп жылдық. Шөпті, тасты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

304. Tulipa alberti Regel — Тюльпан Альберта — Альберта қызғалдағы

Көп жылдық. Аласа таудың ұсақ тасты бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

305. Т. greigii Regrl — Т. грейга — Грейг қызғалдағы

Көп жылдық. Ұсақ тасты және далалы саздақ жерлерде.

Тау бөктеніде өседі.

IV-V гүлдейді.

306. Tulipa korolkowii Regel — Т. королькова — Корольков қызғалдағы.

Көп жылдық. Аласа тауларда және тау бөктерінде, құмды, тасты беткейлерде өседі.

III-IV гүлдейді.

307. Т. dubia Vved — Т. сомнительный — Қызғалдақ.

Көп жылдық. Таудың ұсақ тасты бөктерінде, таудың жоғарғы белдеуінде өседі.

V гүлдейді.

308. Т. kayfmanniana Regel — Т. кауфмановский.

Көп жылдық. Таудың альпі белдеуіне дейінгі тасты беткейлерде өседі. IV-VI гүлдейді.

309. Т. dasystemonoides Vved — Т. ложноволосистотычиночный

Көп жылдық. Таудың альпі белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

310. Llodia seratia (L) reichenb — Ллодия поздняя — Кеш ақсұргүл

Көп жылдық. Әлпі және субальпі шалғындарында, тасты беткейлерде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

311. Schilla puschkinioides Regel — Пролеска пушкиниевидная — Супияз

Көп жылдық. Аласа тау бөктерінің шыңдарында, қар дақтарының айналасында өседі.

VI-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік өсімдік.

312. Polygonatum sewerzowii Regel — Купена Северцова

Көп жылдық. Орманды және бұталы, ірішөпті тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

 

Asparagaceae Juss — Споржевые — қасқыржем тұқымдасы.

 

313. A. persicus Baker — С. персидская — Парсы қасқыржемі

Көп жылдық. Сортаң шалғында, тау бөктерінің сай-саласында өседі.

V гүлдейді.

 

Amaryllidaceae Jaume — Амариллисовые тұқымдасы.

 

314. Ixiolirion tataricum herb (Pall) — Иксиолирион татарский — Татар шөпжияры.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеунің шөлейтті, далалы беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік өсімдік.

315. Ungernia sewerzowii В. Fedtsch — Унгерния Северцова — Северцов әсиясы.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінің бұталы, ірі шөпті-тасты беткейлерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік өсімдік.

 

Jridaceae Juss — Касатиковые тұқымдасы.

 

316. Crocus korolhowii Mawet Regel — Шафран Королькова -Каролькова запраны.

Көп жылдық. Орманды тау бөктерінде өседі.

III-IV гүлдейді.

317. С. alatavicus Regel et Semen — Ш. Алатауский — Алатау запыраны.

Көп жылдық. Орманды тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді

318. Iridodictyum kolpokhowskionumi Radionenko — Иридодинтин калпаковского

Көп жылдық. Тасты және орманды тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

319. Iris tenuifolia Pall — Касатик узколистый — Жіңішке жапырақты құртқашаш

Көп жылдық. Құмды, далалы және шөлді жерлерде өседі.

V гүлдейді.

320. І. songarica Schrenk — К. джунгарский — Жоңғар құртқашашы.

Көп жылдық. Ұсақ тасты және батпақты, далалы және тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

321. Iris sogdana Bunge — К. согдийский — Соғды құртқашашы

Көп жылдық. Ылғал шалғындықта, тау өзендердің, көлдердің, жылғалардың жағалауларында өседі.

VI-VII гүлдейді.

322.1. korolkowii Regel — К. королькова — Королькова құртқашашы

Көп жылдық. Тау бөктерінің бойымен өседі.

V-VI гүлдейді.

323. І. germanica L. — К. германский — Германия құртқашашы

Көп жылдық. Мәдени өсімдік.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Сәндік.

324. Juno subdecolorata Vued — Юнона обецвечанная — Түссіз шиқылдақ

Көп жылдық. Су ағатын арналарда, орман адырларында, ұсақ тасты жерлерде өседі.

IV-V гүлдейді.

325. І. harbutii (О. Fedtsch) Vved — Ю. Нарбута — Шиқылдақ

Көп жылдық. Ұсақ тастарда, тау бөктерінде және сазды беткейлерде жиі кездеседі

IV-V гүлдейді

326.1. coerulra Poljak — Ю. Голубай — Жасыл шиқылдақ

Көп жылдық. Тасты және сазды беткейлерде немесе жартастарда, аласа таудың шыңында өседі.

IV-V гүлдейді

Шаруашылық маңызы: Сәндік

327. J. magnifica Vued — Ю. великолепная — Шиқылдақ

Көп жылдық. Жартас сызықтарында немес жартастың майда топырақты жерлерінде өседі.

IV гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік өсімдік

328. І. orchioides (Carr) Vved — Ю. Орхидная — Шиқылдақ

Көп жылдық. Батпақты және тасты беткейлерде және таудың сүйреткі жерлерінде өседі.

IV-V гүлдейді

329. І. tubergeniana (M.Foster) Vved — Ю. Тубергеновская — Шиқылдақ

Көп жылдық. Далалы саздақтарда, сазды және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді

Шаруашылық маңыз: сәндік.

330. Gladiolus hibridus L. — Шпажник гибридный — Баршынгүл

Көп жылдық. Мәдени өседі.

IV-V гүлдейді

Шаруашылық маңызы: сәндік

 

Salicaceae Mirb — Ивовые — Тал тұқымдасы.

 

331. Salix alba L — Ива белая — Ақ тал

Ағаш. Су қоймаларының жағалауларында және өзен арналарында өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады

332. S. tenuijulis Ledeb (S. serrulatifolia E.Wolf) — И. тонкосеренчатая -Қара тал

Бұта немесе ұзын емес ағаш. Өзен жағасында, тау алқаптарында өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

333. S. capusii Franch (S. coerulea E.Wolf) — И. капю — Тал

Бұта. Өзен жағасында және алқаптарында өседі

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

334. S. niedzwieckii Golrz — И. Недзвецкого — Тал

Бұта. Тау өзендерінің жағасында өседі.

IV-V гүлдейді

335. S. blakii Goerz — И. Блека — Тал Г Бүта. Өзен жағасында өседі.
336. S. pychostachya Anderss (S. margaritifera E.Wolf) — И. мелкосрежяатая — Тал

Биік бұта. Өзен жағасында, тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді

337. S. pycnostachya Andress — И. Мелкосережчатая

Биік бұталы. Тау бөктерінің өзен жағалауларында өседі.

V гүлдейді.

338. Populus bachofeni Wierzb — Тополь Бахофена — Терек

Биік ағаш. Тау өзенінің арналарында және тау бөктерінде өседі.

IV гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Мәдени өсімдік, жасылдандырудың негізгі объектісі.

339. P. berkarensis Poljak — Т. Беркаринский — Терек

Ағаш. Солтүстік тасты тау бөктерінде өседі.

IV гүлдейді

340. P. italica (Duroi) Moench — Т. итальянский — Италья терегі

Ағаш. Мәдени өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: негізгі нәрсе жасылдандыру

341. P. kanjilaliana Dode — Т. канжильский — Терек

Ағаш. Тау өзендерінің бөктерінде және алқаптарында өседі.

IV-V гүлдейді

Шаруашылық маңызы: жасылдандыруға мәдени нәрсе

342. P. cataracti kom — Т. водопадный — Терек

Ағаш. Оңтүстік тасты беткейлерде және тау өзендерінің жағасында өседі.

V гүлдейді

343. P. simonii Carr — Т. Симона — Симон терегі

Ағаш. Мәдени өседі, отырғызатын жерде кездеседі.

IV гүлдейді

Шаруашылық маңызы: жасылдандыруға мәдени нәрсе

344. P. talassica Kom — Т. таласский — Талас терегі.

Ағаш. Тау өзендерінің арналарында және тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

 

Betulaceae S. F. Gray — Березовые — Қайың тұқымдасы.

 

345. Betula pendula Roth — Береза повислая, бородовчатая — Қотыр қайың

Ағаш. Таудың батыс бөлігінің аралды ормандарында, таудың етектерінде өседі.

V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: техникалық, дәрілік, бояу ретінде қолданылады.

346. В. tianschanica Rupr — Б. тяныпаньская — Тяныпань қайыңы.

Ағаш. Өзен арналарында, тау бөктерінде аз ғана топ болып өседі.

V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Мәдени отырғызуға пайдаланады.

347. В. turkestanica Litv — Б. туркестанская — Түркістан қайыңы

Ағаш. Таудың өзен алқаптарында өседі.

V гүлдейді

348. В. pamirica Litv — Б. памирская — памирь қайыңы.

Бұта. Тау өзендерінің алқаптарында өседі.

V гүлдейді

 

Fagasceae Dumort — Буковые — Бук тұқымдасы.

 

349. Quercus robur L — Дуб черешчатый — Емен

Ағаш. Өзен алқаптарында, сай-салада өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: техникалық, жем шөптік.

 

Celtideceae Link — Каркасовые — Таудаған тұқымдасы.

 

350. Celtis caucasica Willd — Каркас кавказский — Кавказ таудағысы

Пәс ағаш. Оңтүстік тасты беткейлерде, жыраларда, жартастарда өседі.

IV-V гүлдейді, IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Мәдени, техникалық, тау ормандарының дамуына ұсынылады.

 

Moraceae Link — Тутовые — Тұт тұқымдасы.

 

351. Moms nigra L — Шелковица черная — Қара тұт

Ағаш. Мәдени, бау-бақшада өрбітіледі.

V гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: сәндік, тағамдық

352. Moms alba L. — Ш. белая — Ақ тұт

Ағаш. Мәдени өсімдік.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: сәндік, азықтық, техникалық, бояғыш

353. Madura pamifera (Rafm.) Scheid (M. aurantica Nutt) — Маклюра оранжевая — Күрең мардан

Ағаш. Мәдени, қалалық отырғызуларда өседі.

V гүлдейді, ІХ-Х жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: сәндік, бояғыштық, техникалық

 

Cannabiaceae Enoll — Канаплевые тұқымдасы.

 

354. Cannabis sativa L — Конопля посевная — Егістік кенешөп

Бір жылдық. Мәдени, далалы жерде өңделеді, таулы аудандарда арамшөп түрінде өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: техникалық,тағамдық, дәрілік, жемшөп

355. Cannabis ruderalis Janisch — К. сорная

Бір жылдық. Арамшөп болып өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: техникалық, азықтық, дәрілік.

356. Humulus Lupulus L — Хмель обыкновенный — Кәдімгі құлмақ

Көп жылдық. Өзен алқаптарында, бұталық жерлерде, бау бақшаларда өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: техникалық, тағамдық, сәндік, дәрілік, арамшөп

 

Urticaceae juss — Крапивные — Қалақай тұқымдасы.

 

357. Urtico dioico L — Кропива двудомная — Қос үйлі қалақай

Көп жылдық. Өзен жағалауларында, ормандарда, жыраларда өседі, сондай-ақ жабайы түрде кездеседі.

VI-VII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

358. Parietaria judaica L (P. jaxartica Pavl) — Постенница иудейская -Жарып

Көп жылдық. Жарық жартастарда, ұсақ тастарда өседі.

IV-VIII гүлдейді.

359. P. serbica Pane — П. сербская — Жарып

Бір жылдық. Көлеңкелі сай-салада, дымқыл тасты, әк тасты және орманды жерлерде өседі.

V-VIII гүлдейді.

360. P. micrantha Ledeb — П. мелкоцветковая — Ұсақ гүлді жарып

Бір жылдық. Көлеңкелі жарық жартастарда және тасты жерлерде өседі.

VI-IX гүлдейді.

 

Sontalaceae R. Br — Санталовые тұқымдасы.

 

361. Thesimum minkwitzianum В. Fedtsch — Ленец минквиц — Кендірше

Көп жылдық. Таудың етегінің тасты бөктерінде өседі.

V гүлдейді және жеміс салады.

362. Тһ. alatavicum kar. et kir — Л. алатавский — Алатау кендермесі

Көп жылдық. Шыршалы орманда, аршалы, шалғынды және таудың бұталы бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді және жеміс саяады.

363. Тһ. arvense Horvatovszky — Л. полевой — Кендірше

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеуінің солтүстік беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

 

Polygonaceae Linde — Гречишные — Самалдық тұқымдасы.

 

364. Oxyria elatior R.Br, ex Meissn — Кисличник высокий — Биік саумалшық.

Көп жылдық. Таудың альпі белдеуінде өседі, сондай-ақ жылға жағалауларында, дымқыл жартастарда өседі.

VI-VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

365. Rumex ocetosa L. — Щавель обыкновенный — Кәдімгі қымыздық.

Көп жылдық. Альпі шалғындығында, орманда, шөпті беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Азықтық

366. R. pamiricus Rech. fil. (R. rechigerianus Losinsk) — Щ. памирский -Памир қымыздығы

Көп жылдық. Дымқыл шалғынды, өзен және көл жағасында, таудың тасты бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

Шаруашылық маңызы: емендік

367. R. crispus L — Щ. курчовый — Бұйра қымыздық.

Көп жылдық. Шалғындықта, егістіктің жағаларында жабайы түрінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жабайы шөп.

368. R. paulsenianus Reich fil — Щ. Паульсеновский — Қымыздық

Көп жылдық. Шөптің беткейлерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

369. R. conglomeratus Murr — Щ. клубковатый — Қымыздық

Көп жылдық. Батпақты шалғында, жол жағасында өседі.

VI-VII гүлдейді.

370. R. holacsyi Rech — Щ. галачи — Қымыздық

Бір жылдық. Арам шоп өсімдігі.

VI-VII гүлдейді, VII жеміс салады.

371. R. dictyocarpus Boiss et Buhse (R. syriacus Meisn) — Щ. сирийский -Сирия қымыздығы

Көп жылдық. Өзен жағасында және тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

372. R. marschallianus Reichenb — Щ. Маршалловский — Қымыздық

Бір жылдық. Өзен және көл жағасында, cop топырақтарда өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

373. R. martimus L — Щ. приморсикий — Примор қымыздығы

Көп жылдық. Өзен жағасында, көлде, сортаңды және батпақты шалғында өседі.

V-VII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

374. Reum wittrockii Lundstr — Ревень виттрока — Виттрок рауғашы

Көп жылдық. Шөпті және орманды тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

375. R. tataricum L. fil — Р. татарский — Татар рауғашы

Көп жылдық. Шөлді және далалы, жазықтық аудандарда өседі.

IV-V гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

376. R. spiciforme Rayle (Rheum reticulatum Losinsk) — P. сетчатый -Рауғаш

Көп жылдық. Биік таудың тасты беткейлерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

377. R. Maximowiczii Losinsk — Р. Максимовича — Максимович рауғашы.

Көп жылдық. Шөпті және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

VI гүлдейді.

378. R. cordatum Losinsk — Р. сердцевидный — Өзек рауғашы

Көп жылдық. Таудың тасты және ұсақ тасты бөктерінде өседі.

V гүлдейді.

379. Atraphoxis spinosa L — Курчавка шиповатая — Тікенді түйесіңір

Бұта. Ұсақ тасты беткейлерде, шалшықты далаларда және шөл-шөлейтті құмды жерлерде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

380. Atraphaxis laetevirens jaub et Spach — K. яркозеленый — Ашық жасыл түйесіңір

Бұта. Таудың тасты бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

381. A. pyrifolia Bunge — К. грушелистая — Алмұрт жапырақты түйсіңір

Бұта. Ұсақ тасты және құрғақ далалы беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

382. A. seravschanica Pavl — К. зеравшанская — Түйесіңір

Бұта. Тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

383. A. fratescens с. koch — К. кустарниковая — Бұталы түйесіңір

Бұта. Сазды және құмды топырақтарда, таудың ұсақ тасты бөктерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

384. Polygonum thymifolium jaub et spach — Горец тимьянолистый -Таран

Бұта. Аласа таудың тасты және шалшықты беткейлерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

385. P. parohychioides с. A. mey — Г. приноготковый – Самалдық

Көп жылдық. Оңтүстік таудың тасты бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

386. P. pulvinatum kom — Г. подушечный — Самалдық

Көп жылдық. Сазды құмды топырақта, далалы және шөлді алқаптарда өседі.

VI-VII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

387. P. biaristatum Aitsh et Hemsl — Г. двуостный — Самалдық.

Көп жылдық. Әлпі көгалында, тасты бөктерде өседі.

VI-IX гүлдейді.

388. P. fibrilliferum kom — Г. волоконценосный — Самалдық.

Көп жылдық. Құрғақ тасты және тау бөктерінде өседі.

389. Р. serpyllaceum Jaub et Spach (P. pamiroalaicum kom) — Г. памироалайский

Көп жылдық. Тасты бөктерде, әлпі тауының белдеуінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

390. P. rupestre kar et kir — Г. скальный — Самалдық

Көп жылдық. Биік таудың бөктерінде, тасты және сазды жерлерде өседі.

VI-IX гүлдейді.

391. P. equisetiforme sibth. et smith — Г. хвощевидный — Самалдық.

Көп жылдық. Далалы және таудың құрғақ жерлерінде, тұзы аз топырақтарда өседі.

V-VIII гүлдейді.

392. P. monspeliense Thieb. ex Pers (P. heterophyllum Lindm) — Г. разнолистый — Түрлі жапырақты самалдық

Бір жылдық. Жол бойына жағалай және бау-бақшаларда, су қоймаларда өседі.

V-IX гүлдейді

393. P. polycnemoides Jaub. et Spach — Г. хруплявниковидный — Самалдық

Бір жылдық. Тасты және сазды жерлерде, тау бөктерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

394. P. acerosum ledeb ex meissn — Г. игольчатый — Самалдық

Бір жылдық. Далалы, шөлді аудандарда, ұсақ тасты бөктерде, жартастарда өседі.

V-VI гүлдейді.

395. P. patulum Bieb — Г. развесистый — Самалдық

Бір жылдық. Тұзды топырақта, құмды, арам шөп түрінде өседі.

V-IX гүлдейді, VII-XI жеміс салады.

396. P. subaphyllum sumn — Г. почтибезлистый — Самалдық

Бір жылдық. Таудың тасты бөктерінде ортаңғы белдеуіне дейін өседі.

VI-VII гүлдейді

397. P. inflexum kom (P. oxanum kom) — Г. вогнутоветвистый -Самалдық

Бір жылдық. Өзен, арық жағалауларында, орман белестерінде, бөктерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

398. P. tiflisiense kom — Г. тифлисский — Самалдық

Бір жылдық. Тасты беткейлерде таудың төменгі белдеуінде өседі.

V-VII гүлдейді

399. P. molliiforme Boiss — Г. маллиевидный — Самалдық

Бір жылдық. Тасты құрғақ бөктерінде өседі.

VI-IX гүлдейді

400. P. amphibium L. — Г. земноводный — Қос мекенді самалдық

Көп жылдық. Баяу ағатын су қоймаларда, дымқыл топырақта өседі.

VI-IX гүлдейді, VII-X жеміс салады.

401. P. lapathifolium L. — Г. щавелелистый — Самалдық.

Бір жылдық. Ағынды суларда, су қойма жағасында, кей-кезде суармалы егінжайда өседі.

VI-VII гүлдейді.

402. P. persicaria L. — Г. почечуйный — Айланшөп самалдық.

Бір жылдық. Суармалы жерлерде, су қойма жағасында, ағынды суларда өседі.

VI-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік

403. P. Minus Huds — Г. малый — Таран

Бір жылдық. Жылға жағалауларында, ылғалды жерлерде, арықтарда өседі.

VII-IX гүлдейді.

404. P. Hydropiper L — Г. перечный — Бұрыш самалдық.

Бір жылдық. Өзен жағалауларында, шалғындық шығанақтарында өседі.

VII-IX гүлдейді.

405. P. alpinum All (P. undulatum (Murz) A. et D Lave) — Г. альпийский -Әлпі самалдығы.

Көп жылдық. Дымқыл шалғында, тау бөктерінде өседі.

V-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік, илік

406. P. bucharicum Crig — Г. бухарский, таран — Бұхар самалдығы, таран

Көп жылдық. Бөктерде және сай-салада, әлпі және субальпі белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: илік

407. P. songaricum schrenk — Г. джунгарский — Жоңғар самалдығы

Көп жылдық. Тасты беткейлерде, таудың жоғарғы бөлігінде әлпі белдеуінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

408. P. hissaricum М. Pop. — Г. гиссарский — Гиссар самалдық.

Көп жылдық. Биік таудың белдеуінде, тасты бөктерде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

409. P. viviparum L. — Г. живородящий — Мықыр самалдақ

Көп жылдық. Биік таудың әлпі шалғындығында, тау өзендерінің арналарында өседі, аздап суда кездеседі.

VI-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тағамдық

410. P. nitens (Fisch et Mey) V. Petrov ex kom — Г. блестящий — Жылтыр самалдық

Көп жылдық. Тау бөктерінде, шалғында, субальпі және альпі белдеулерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

411. Fallopia convolvulus — Фаллопия вьюнковый

Бір жылдық. Егінжайда, бұталарда, шалғында, өзен жағасында және тау бөктерінде өседі.

VII-X гүлдейді.

412. Ғ. dumetorum — Ф. кустарниковый

Бір жылдық. Дымқыл тоғайларда, егістікте арамшөп түрінде өседі.

413. Fagopyrum esculentum Moench (Fagopyrum Sagitttum Gilib) -Гречиха посевная — Екпе құмық

Бір жылдық. Бүкіл Қазақстанға өрбітіледі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: тағамдық, балды бабында

414. Ғ. tataricum — Г. татарская

Бір жылдық. Қарамық егісте, жол бойына жағалай өседі.

VI-VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

 

Chenopodiaceal Vent — Маревые — Алабота тұқымдасы

 

415. Polycnemum perenne Litv — Хруплявник многолетний – Көп жылдық бізжапырақ

Көп жылдық. Сазды-ұсақ тасты бөктерде, субальпі белдеуіне дейін өседі.

V-VII гүлдейді және жеміс салады.

416. Chenopodium botys L.- Марь душистая — Хош иісті алабота.

Бір жылдық. Құмды топырақта, тасты беткейлерде және құрғақ өзен арналарында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, құрамында эфир майы бар.

417. Сһ. murale L. — М. стенная — Алабота

Бір жылдық. Жабайы жерлерде өседі.

VII-IX гүлдейді және жеміс салады.

418. Сһ. acuminatum Willd — М. остроконечная — Алабота

Бір жылдық. Құмды, тасты беткейлерде, сазды құмда өседі.

VI-IX гүлдейді және жеміс салады.

419. Сһ. Strictum Rath — М. торчащая — Алабота

Бір жылдық. Жабайы жерде өседі.

VIII-IX гүлдейді және жеміс салады.

420. Сһ. vulvaria L. — М. вонючая — Сасық алабота

Бір жылдық. Тасты және ұсақ тасты бөктерде өседі.

VII-IX гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: техникалық, дәрілік (халықаралық медицинада қолданады)

421. Spinacia oleraeea L. — Шпинат огородный — Бақша шпинаты

Бір жылдық. Мәдени көкөніс ретінде өрбітіледі.

Шаруашылық маңызы: тағамдық

422. S. turkestanica Iljin — Ш. туркестанский — Түркістан шпинаты

Бір жылдық. Қоқырсыған жерлерде өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады. Шаруашылық маңызы: тағамдық

423. Atriplex tatarica L. — Ледеба татарская — Татар көкпегі

Бір жылдық. Тұзды топырақта, өзен жағасында, қоқырсыған жерде өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жемшөптік және техникалық өсімдік

424. Atriplex сапа С.А.Меу. — Л. седая — Көкпек

Жартылай бұта. Тұзды, шалшықты топырақта өседі.

VII-IX гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Отын ретінде және азық ретінде қолданылады.

425. Panderia turkestanica Iljin — Пандерия туркестанская — Түркістан мақташөбі.

Бір жылдық. Құмды және сазды, тұзды топырақта, шөлді аудандарда өседі.

VII-VIII гүлдейді.

426. Kirilowia eriantha Bunge — Кириловия пушистоцветковая -Мамықгүлді ұлпагүл.

Бір жылдық. Батпақты, шөлейттерде, далалы тақырларда, сортаңды және тасты жерлерде өседі.

V-VII гүлдейді.

427. Rhaphidophyton regelii Bunge — Рафидофитон Регеля — Регель тарбақайы

Бұта. Таудың тасты және ұсақ тасты бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

 

Coryophyllaceae juss — Гвоздичные — Қалампыр тұқымдасы.

 

428. Mesestemma karatavica Vved. — Мезостема каратовская

Көп жылдық. Таудың тасты бөктерінде өседі.

V гүлдейді.

429. Stellaria media Vill — Звездчатка мокрица — Дымқыл жұлдызшөп

Бір жылдық. Орманда және шалшықты өзендерде өседі.

III-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Азықтық.

430. S. turkestanica Schischk — 3. туркестанская — Түркістан жұлдызшөбі.

Көп жылдық. Тасты бөктерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

431. Cerastium pauciflorum stev exser — Ясколко малоцветковая -Кішкене жапырақты мүйізшөп.

Көп жылдық. Сирек қылқан жапырақты және аралас орманды өседі.

VI-VII гүлдейді.

432. С. bugeanum Vued — Я. бунгея — Бунга мүйізшөбі.

Көп жылдық. Таудың шөпті беткейлерінде, шалғындықта өседі.

V-VII гүлдейді.

433. Сarvense L — Я. полевая — Дала мүйізшөбі.

Көп жылдық. Шалғындықта, сиректеу орманның шөпті беткейлерінде өседі.

V-VIII гүлдейді.

434. Holosteum umbellatum L — Костенец зонтичный — Қалампыршөп.

Бір жылдық. далалы тау бөктерінде өседі.

III-V гүлдейді.

435. Sagina saginoides Karst — Мшанка маховидная — Майлышөп.

Көп жылдық. Таудың альпі және өзен шалшықтарында өседі.

V-VII гүлдейді.

436. Lepyrodiclis holosteoides Fisch, et Mey — Пашенник костенецовидный — Манай

Бір жылдық. Өзен жағалауларында, тау бөктерінде жабайы түрде өседі. IV-VII гүлдейді.

437. L. stellorioides Schrenk — П. звездчатковидный — Манай шөп.

Бір жылдық. Тау бөктерінде бұталардың арасында өседі.

V-VIII гүлдейді.

438. Minuartia kiyloviana Schischk — Минуарция крыловская — Крылов егеуоты

Бір жылдық. Тасты бөктерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

439. Arenaria ratundrfolia Bieb — Песчанка туркестанская — Түркістан құндақшөбі.

Көп жылдық. Альпі белдеуінің ұсақ тасты бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

440. Silene longicalycina Kom — Смолевка длинночашечная -Сылдыршөп, ешкімия

Көп жылдық. Таудың тасты беткейлерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

441. S. baldschuanica — С. бальджунекая – Сылдыршөп.

Көп жылдық. Тау бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді.

442. S. korshinskyi Schischk — С. Коржинского — Коржинский сылдыршөбі.

Көп жылдық. Таудың альпі белдеуінің тасты бетейлерінде өседі.

443. S. turkestanica Regel — С. туркестанский — Түрікстан сылдыршөбі.

Көп жылдық. Бұталы тау бөктерінде және жартастарда өседі.

VI-VII гүлдейді.

444. Coronaria coriacea Schischk — Горицвет кожистый — Жанаргүл

Көп жылдық. Құрғақ тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

445. Gipsophila paniculata L. — Качим метальчатый — Шашақ бас қаңбақ.

Көп жылдық. Далалы аудандарда, өзен аңғарларында өседі.

VII-VI гүлдейді.

446. Allochrusa gypsophiloides Schischk — Алохруза качимовидная

Көп жылдық. Шөлейтті, орманды далалы және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді.

447. Dianthus attenuatus L. — Гвоздика оттянутая — Қалампыр.

Көп жылдық. Биік таудың ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

448. D. tianschanicus Schischk — Г. тяньшаньская — Тяньшань қалампыры.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің тасты бөктерінде және шалшықты өзен жағалауларында өседі.

VII гүлдейді.

449. D. karataviensis Paul — Г. каратовская — Қаратау қалампыры.

Көп жылдық. Тасты, шалшықты және құрғақ дала бөктерінде өседі.

VI гүлдейді.

450. D. ugamicus Vued — Г. угамская — Угам қалампыры

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің тасты және шалшықты беткейлерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

451. D. helenae Vued — Г. Елены — Елена қалампыры.

Көп жылдық. Майда топырақты тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

 

Paeoniaceae Rudolphi — Пионовые — Шұғылық тұқымдасы.

 

452. Paeonia anomala L — Пион марьин корень — Шұғынық

Көп жылдық. Орманда, орманды шалғындықта және тау бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік, дәрілік, тағамдық.

453. P. hybrida Pall — П. степной — Дала шұғылығы

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінің бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: сәндік, тағамдық және дәрілік өсімдік.

 

Ranunculaceae juss — Лютиковые — Сарғалдақ тұқымдасы.

 

454. Trollius dschungaricus Regel — Купольница джунгарская — Жонғар күнгелдісі

Көп жылдық. 3800 м биіктік альпі шалғындығында және қылқанды жапырақты ормандарда өседі.

VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: сәндік өсімдік.

455. Т. altaicus С.А.Меу — К. алтайская — Алтай күнгелдісі

Көп жылдық. Субальпі және альпі шалғындығында және орманды белдеудің жоғарғы жағында өседі.

VI-VII гүлдейді.

456. Delphinium dosyanthum Kar. et kiz — Живокость пушистоцветковая — Тегеурінгүл

Көп жылдық. Биік таулы шалғындықта өседі.

VII-VIII гүлдейді.

457. D. Oreophilum Hudh — Ж. Горолюбивая — Тегеурінгүл

Көп жылдық. Тасты биік таулы шалғындықта өседі.

VII-VIII гүлдейді.

458. D. biternatum Huth — Ж. дваждытройчатая

Көп жылдық. Тау бөктерінде, бұталы тоғайда және өзен арналарында  өседі.

VI-VIII гүлдейді.

459. Aconitum rotundifalium var — Борец круглолистый — Дөңгелек жапырақ уқорғасын.

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеуінің тасты беткейлерінде және альпі, субальпі шалғындығында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

460. A. talassicum М.Рор — Б. таласский — Талас уқорғасын

Көп жылдық. Тау өзені арналарында, ылғалды жерлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

461. Anrmone petiolulusa Jus — Ветреница черешочковая — Сағақты желайдар

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінің тасты, далалы және шалғындықта тау бөктерінде өседі.

III-IV гүлдейді.

462. Ranunculus palyanthemus L. — Лютик многоцветковый — Аютабан.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіне дейінгі ылғалданған жерлерде өседі.

V-VII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

463. R. laetus Regel — Л. красивый — Әдемі сарғалдақ.

Көп жылдық. Өзен, арық жағалауларында, бұталы тоғайда және ылғалданған жерлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

464. R. arvensis L. — Л. полевой — Дала сарғалдағы.

Бір жылдық. Ылғалданған тасты жерлерде, жылғаларда өседі, ашық жерлерде жабайы түрінде кездеседі.

V-VI гүлдейді.

465. R. sewerzowii Regel. — Л. Северцова — Северцов сарғалдағы.

Көп жылдық. Шөлейтті аймақтарда, тасты — ұсақ тасты тау бөктерінде, көшеде өседі.

466. Thalictram isopyroides L. — Василистник изпироидный — Маралоты

Көп жылдық. Шөл далалы аймақтарда, таудың төменгі белдеуінде, жартастарда өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

467. Т. collinum Walter — В. холмовой — Маралоты

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеуіне дейінгі беткейлерде, шалғындықта, суқоймаларының жағалауларында өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

468. Adonis parvifloram — Златоцвет мелкоцветный — Уақ гүлді жанаргүл

Бір жылдық. Тұзды және құмды топырақта, жартастарда, ылғалды шалғындықта, бұталы тоғайда өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

 

Berberidaceae Juss — Барбарисовые — Бөріқарақат тұқымдасы.

 

469. Leontice ewersmanii Bunge — Леонтица эверемана — Торсылдақ.

Көп жылдық. Шөлейтті аймақтардың шалшықты және құмды топырақта, тау бөктерінде өседі.

III-IV гүлдейді IV-V жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Тағамдық және дәрілік

470. Gymnospermium Albertii Regel. — Гимноспермизм Альберта

Көп жылдық. Таудың ортаңғы және төменгі белдеуінің жапырақты ағаштар беткейлерінде өседі.

III-IV гүлдейді.

471. Berberis integerrima Bunge. — Барбарис целыюкрастный -Бөріқарақат

Бұта. Тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

472. В. kummularia Bunge. — Б. монетный

Бұта. Жартасты, тасты тау бөктерінде, балшық бойымен өседі.

IV-V гүлдейді.

Papaveraceae juss — Маковые — Көкнәр тұқымдасы.

473. Chelidonicum mojus L. — Чистотель большой — Үлкен сүйелшөп.

V-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік

474. Glaucium corniculatum L. — Глауцлум ротатый — Мүйізді сымыр

Бір жылдық. Егісжайда, жолда және алаңда жабайы түрде өседі.

IV-VI гүлдейді.

475. G. fimbrilligerum Boiss. — Г. бакрамчатый — Жалбыр сымыр.

Екі жылдық. Таудың ортаңғы және төменгі белдеуінің тасты, шалшықты беткейлерінде өседі.

IV-VI гүлдейді, V-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: техникалық

476. Raemeria refracta L. — Ремерия отогнутая — Имек қызылтаңдай

Бір жылдық. Шалшықты топырақта, шөлейтті аймақтарда және тау бөктерінде өседі, ашық жерде жабайы түрде кездеседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: сәндік өсімдік.

477. Papaver litwinowii Fedde ex Bomm — Мак Литвикова — Литвиков көкнәрі

Бір жылдық. Тасты және ұсақ тасты беткейлерде өседі.

IV-VI гүлдейді.

478. P. povonimun Schrenk. — М. павлиний — Жабайы көкнәр

Бір жылдық. Шалшықты және құмды топырақта өседі, тасты және ұсақ тасты шөлейтті беткейлерде өседі.

IV-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: ландшафттүзуші.

479. P. tianschanicum М.Рор. — М. тянынаньский — Тяньшань көкнәрі

Көп жылдық. Шалғындықта, альпі белдеуінің тасты және ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

 

 

 

Fumariaceae — Дымянковые — Көгілдір тұқымдасы.

 

480. Corydalis darwasica Regel. — Хохлатка дарбазская — Айдаршөп.

Көп жылдық. Таудың субальпі белдеуінде өседі, кейде жартаста өседі.

III-IV гүлдейді.

481. С ledebouriana Kar. etkir — X. Ледебуровская — Айдаршөп.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы және төменгі белдеуінің шалшықты және тасты беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

482. С. sewerzowii Regel. — X. Северцова — Северцов айдаршөбі.

Көп жылдық. Шалшықты тау бөктерінде өседі.

III-V гүлдейді.

483. С nudicaulis Regel. — X. Голостебельная — Жалаң сабақты айдаршөп.

Көп жылдық. Тауда және жартастарда өседі.

IV-VI гүлдейді.

 

Capparidaceae juss — Каперсовые — Кеуел тұқымдасы.

 

484. Capparis herbacea Willd. — Каперцы колючие — Тікенді кеуел

Жартылай бұта. Шалшықты, тұзды топырақта, шөлейтті аймақтарда өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылык маңызы: тағамдық.

 

Brassicaceae juss — Капустные — Қырыққабат тұқымдасы.

 

485. Alliaria petiolata Bieb. — Чесночник лекарственный — Дәрілік пиязшөп.

Екі жылдық. Жапырақты ормандарда, бұталы тоғайда және тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: тағамдық, дәрілік.

486. Eutrema integrifolium Bunge. — Эутрема цельнолистая — тұтас жапырақты деңгел.

Көп жылдық. Жоғарғы және ортаңғы тау белдеулерінде өседі.

IV-VI гүлдейді, V-VII жеміс салады.

487. Sisymbrium brassiciforme C.A.Mey. — Гулявник капустовидный -Қырыққабат сарбосқурай

Екі жылдық. Тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

488. S. loeselii L. — Г. Леземив — Сарбасқурай

Бір жылдық. Екі жылдық. Бұталы тоғайда, далалы жерде, өзен жағалауларында өседі және ұсақ тасты беткейлерде жабайы түрінде кездеседі.

V-VII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Үй жануарларына беретін жем шөп

489. S. palymorphum Roth. — Г. изменчивый — сарбасқурай

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты бөктерде, жартастарда және шалғындықтарда өседі.

IV-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

490. S. altissimum L. — Г. высокий — Биік сарбасқурай

Бір жылдық. Екі жылдық. Тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде, дала аңғарларында өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Үй жануарларына жақсы жем шөптік.

491. Torulario humilis Botsch. — Четочник низкий — Аласа тікентүк

Бір жылдық. Далалы тау бөктерінің тұзды топырағында өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

492. Т. glandulosa Vass. — Ч. железистый — Безді тікентүк

Бір жылдық. Таудың жоғарғы белдеуінің шалшықты және тасты беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

493. Arabidopsis wallichii Busch. — Резушка одуванчиколистая -Ақшешекше

Екі жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің тасты бөктерінде өседі және жартастарда кездеседі.

V-VIII гүлдейді.

494. Drabobsis nuda Stapf. — Крупичка голая — Жалаңаш бөртек.

Бір жылдық. Құмды, адыр — бұдырлы далалы жерлерде және тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

495. Deseurainia Sophia Webb, ex Prante Webb, ex Prante — Дескурайная София — София сармаласы.

Бір жылдық. Тасты-ұсақ тасты тау бөктерінде және өзен жағалауларында өседі.

V-VII гүлдейді.

496. Sophiopsis sisymbrioides Schulz. — Софийка гулявниковая — Сарбас тәрізді қыдық.

Екі жылдық. Тасты тау бөктерінде және өзен жағалауларында өседі.

VI гүлдейді.

497. S. annua Schulz. — С. однолетняя — Қыдық.

Екі жылдық. Шалшықты, тасты және ұсақ тасты беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

498. Smelovshia calycina C.A.Mey. — Смеловские чашечная -Тостағаншалы бұрыш.

Көп жылдық. Альпі белдеуінің тасты және ұсақ тасты беткейлерінде, жартастарда өседі.

499. Erysiseum marschallianum Andrz. — Желтушник Маршалловский -Маршаллов ақбасқурай.

Екі жылдық. Далалы аймақтарда, қыраттарда, бұталардың арасындағы шықтарда өседі.

V-VIII гүлдейді.

500. Е. sisymbrioides C.A.Mey. — Ж. Гулявниковый — Ақбасқурай

Бір жылдық. Далалы аймақтардың құмды және тұзды топырақтарында өседі.

IV-V гүлдейді.

501. Е. Violascens M.Pop. — Ж. Фиолетовый

Екі жылдық. Тауда тасты беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

502. Barlarea stricta Andrz. — Сурепка прямая — Түзу қышабас

Екі жылдық. Ылғал топырақта және суқоймаларының жағалауларында өседі.

V-VII гүлдейді.

503. В. vulgaris R.Br. — С. обыкновенная — Кәдімгі қышабас.

Екі жылдық. Тау бөктерінде өседі, сондай-ақ шалғындықта жабайы түрде жиі кездеседі.

V-VI гүлдейді.

504. В. arcuata Opis. — С. дуговидная — Имек қышабас.

Екі жылдық. Альпі белдеуіне дейінгі ылғалды топырақта, шығанақта және орман шалғындығында, суқоймаларының жағалауларында өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік, тағамдық, техникалық.

505. Cardamine impatiensL. — Сердечник недотрога — Баймана

Екі жылдық, орманда, бұталы тоғайда, өзен жағалауларында өседі.

V-VII гүлдейді.

506. Turritis glabra L. — Вяжечка гладкая — Жылтыр дүнгілше

Бір жылдық. Ұсақ топырақты, кейде тасты беткейлерде өседі, шалғындықтарда, ашық жерлерде кездеседі.

V-VI гүлдейді.

507. Arabis pendula L. — Резуха повислая — Ақшешек

Екі жылдық. Ағынды су қоймаларының жағалауларында, орманды белдеуінің тасты бөктерінде өседі.

V-IX гүлдейді.

508. A. montbretiana Boiss. — Р. Монбретовская — Ақшешек.

Бір жылдық. Таудың құрғақ беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

509. A. auriculata Lam. — Р. ушковая – Құлақты ақшешек.

Бір жылдық. Тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

510. A. popovii Botsch.et Vved. — Р. Попова — Попов ақшешегі.

Көп жылдық. Ортаңғы тау белдеуінде өседі, жартас сызаттарында кездеседі.

IV-VI гүлдейді.

511. Isotis costata Kar et Kir. — Вайда рибристая — Шытыршық

Екі жылдық. Ұсақ тасты, ұсақ топырақты және тасты беткейлерде, далалы аймақтарда, өзен жағалауларында өседі.

V-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: техникалық.

512. Tauscheria losiocarpa Visch ex DC. — Таушерия опушенноплодная -Түсіңкі жемісті жолан.

Бір жылдық. Далалы аймақиың шалшықты топырағында өседі, тасты беткейлерде кездеседі.

IV-VI гүлдейді.

513. Goldbachia laevigata DC. — Гольдбахия гладкая — Жылтыр сәрияш

Бір жылдық. Далалы аймақтардың құмды, тұзды топырағында өседі, сондай-ақ тау бөктерінде кездеседі.

514. Pseudoclausia turkestanica Vassil. — Ложноклаусия туркестанская -Түркістан жалғанкүреңі.

Екі жылдық. Тасты және ұсақ тасты беткейлерде, жартастарда және өзен арналарында өседі.

V гүлдейді.

515. P. mollisima Vassil. — Л. мягчайшая — Жұмсақ жалғанкүрең.

Екі жылдық. Таулы аймақтардың тасты беткейлерінде өседі, сондай-ақ жартас сызаттарында кездеседі.

IV-VI гүлдейді.

516. P. gracillima Vassil. — Л. тончайшая — Жңішке жалғанкүрең.

Екі жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің ұсақ топырақты және ұсақ тасты беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

517. P. hispida М.Рор. — Л. щетинистоволосистая

Екі жылдық. Таулы аймақтарда, тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

518. P. tschimganica Vassil. — Л. чимганская

Екі жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің тасты беткейлерінде өседі, сондай-ақ кепкен өзен арналарында кездеседі.

VI-VII гүлдейді.

519. Neuroloma asperrimem Botsch. — Нервоплодник шершавый

Көп жылдық. Таулы аудандарда, ұсақ тасты, тасты беткейлерде, жартастарда өседі.

V-VII гүлдейді.

520. N. albidum Botsch. — Н. Беловатый

Жартылай бұта. Жартастардың жоғарғы белдеуіне дейін, тасты беткейлерде, өзен және жылға жағалауларында өседі.

VII гүлдейді.

521. N. runcinatum Botsch. — Н. струговидный

Бұта. Таудың жоғарғы, кейде ортаңғы белдеулерінің тасты беткейлерінде және жартаста өседі.

VI-VII гүлдейді.

522. N. stenocarpum Botsch. — Н. узкоплодный

Көп жылдық. Альпі белдеуінің шалғындығымен, ұсақтасты және тасты жартастарда өседі.

VI-VII гүлдейді.

523. Stirigmostemum trichocarpa Bieb. — Стеригмостемум волосистоплодная

Бір жылдық. Төменгі белдеуде ұсақ тасты және тасты беткейлерде, тау өзендерінің аңғарында өседі.

IV-V гүлдейді.

524. Trichochitum inconspicum Kom. — Волосатик незометный — Елеусіз қозықұлақ.

Бір жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің тасты бөктерінде өседі, жартас пен ағаштардың көлеңкелерінде кездеседі.

V-VIII гүлдейді.

525. Euclidium syriacum R.Br. — Крепкоплодник сирийский — Сириялық тасжеміс.

Бір жылдық. Шығыста далалы аудандарда, батпақты тұзды қыртыстарда өседі.

IV гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: мал азықтық.

526. Allysum stenostachyum Regel. — Бурачок узкополосый — Жауылша

Бір жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің тасты беткейлерінде өседі.

IV-VI гүлдейді.

527. А1. szovitsianum Fisch — Б. шовица — Жауылша

Бір жылдық. Таулы аудандарда, жартастарда өседі.

IV-VI гүлдейді.

528. Draba oreades Schrenk. — Крупка горная — Таулы әжік

Көп жылдық. Альпі белдеуінде ұсақтасты — тасты беткейлерде және жартастарда өседі.

VI-VIII гүлдейді.

529. D. talassica Pohll — К. таласская — Талас әжігі.

Көп жылдық. Таудың ұсақтасты-тасты альпі беткейлерінде өседі.

VII гүлдейді.

530. D. huetii Boiss — К. Хюта

Бір жылдық. Таудың тасты беткейлерінің төменгі, аз мөлшерде ортаңғы белдеулерінде кездеседі.

V гүлдейді.

531. D. stenocaopa Hook — К. узкоплодная — Жіңішке жемісті әжік.

Бір жылдық. Субальпі және альпі шалғындықтарында өседі, ұсақтасты-тасты беткейлерде, өзен аңғарларында өседі.

V-VI гүлдейді.

532. D. nemorosa L — К. лесная — Орман әжігі

Бір жылдық. Далалы аудандарда, шалғындықта өседі, сонымен қатар тауда, жартаста, тасты-ұсақтасты беткейлерде өседі.

III-VII гүлдейді.

533. Crambe kotschyana Boiss. — Катран котчиевский — Котчиев катыраны.

Көп жылдық. Тау бөктерінде ұсақтасты — тасты беткейлерде және өзен  аңғарларында өседі.

III-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: омарталық, мал азықтық.

534. Conringia planisiligua Fisch. — Конрингия плоскоплодная — Жалпақ жемісті кепсек.

Бір жылдық. Өзен арналары мен аңғарларында өседі, кейде көшеде өседі.

V-VI гүлдейді.

535. Cardaria draba -Desv. Сердечница крупковая — Жүрекшөп

Көп жылдық. Далалы аудандарда, аз тұзды қыртастарда, су қоймаларының жағалауларында және өзеннің құрғақ арналарында өседі.

IV-VII гүлдейді.

Шаруашылык маңызы: Мал азыктық

536. С. rpens Larm. — С. ползучая — Жүрекшөп.

Көп жылдық. Далалы аудандарда, балшықты қыртыстарда, су қоймалардың жағалауларында, тасты беткейлерде өседі

IV-VI гүлдейді.

537. С. pubescens Jarm. — С. пушистая — Түкті жүрекшөп.

Көп жылдық. Далалы аудандарда, тұзды қыртыстарда және таудың тасты беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

538. Stroganowio paniculata Regel. — Строгановия метальчатая -Шашақты ергеш.

Көп жылдық. Таулы далаларда шалғындық беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

539. S. intermedia Kar — С. промежуточная — Арадағы ергеш

Көп жылдық. Таулы далаларда және тасты беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

540. Stubendorffia orientalis Schrenk. — Штубендорфия восточная — Шығыс пайызы.

Көп жылдық. Таудың тасты-ұсақтасты оңтүстік беткейлерінде және таулы аудандарда өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Мал азықтық, омарталық.

541. S. lipsky N.Busch. — Ш. Липского — пайыз.

Көп жылдық. Таулы аудандарда тасты-ұсақтасты беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді.

542. S. grocilis Pavl. — Ш. Тонкая — Жіңішке пайыз.

Көп жылдық. Тау бөктерінде және таудың тасты беткейлерінің төменгі белдеуінде өседі.

V-VI гүлдейді.

543. Megocarraea orbiculata — Крупноплодник округлый — Аймақтық балшөп.

Көп жылдық. Таудың тасты-ұсақтасты беткейлерінде өседі.

IV гүлдейді.

544. М. gigantea Regel. — К. гигантский — Алып балшөп.

Көп жылдық. Таулы аудандардың тасты беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

545. Thlaspi arvense L. — Ярушка полевая — Егістік қанатжеміс.

Бір жылдық. Орманды, далалы аудандарда, таулы бөктерде, өзен аңғарлары мен арналарында өседі, арамшөптеледі.

IV-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік.

546. Neurotropis kotschyana Czer. — Неуротропис кочи

Бір жылдық. Таулы аудандардың тасты беткейлерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

547. Microthlaspi perfoliatum F.K.Mey. — Микроярутка кронзенная

Бір жылдық. Тау бөктерінің ұсақтасты-тасты беткейлерінде, шалғындықта, бұталы тоғайларда өседі.

IV-VI гүлдейді.

548. Neslia paniculata Des v. — Неслия метальчатая — Шашақбас бүйрекбет.

Бір жылдық. Көбінесе далалы және ормандалалы аудандарда беткейлерде өседі, жол жағалай арамшөптенеді.

V-VI гүлдейді.

549. N. apiculata Fisch. — Н. остроконечная — Үшкір бүйрекбет.

Бір жылдық. Таулы аудандарда шөпті беткейлерде өседі.

III-V гүлдейді.

 

Resedaceae — Резедовые — Шашақгүл тұқымдасы.

 

550. Reseda luteola L. — Резеда красильная — Бояу шашақгүл

Екі жылдық. Тау-бөктерінің құрғақ беткейлерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: техникалық.

 

Crassulaceae — Толстянковые тұқымдасы.

 

551. Rhodiola kirilowii Boriss. — Родиола кириллова — Кириллов семізоты.

Көп жылдық. Жоғарғы және ортаңғы белдеулерде тасты жартастың сызаттары мен беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

552. Sedum ewersii Sedum ewersii L. — Очиток эверса — Бозкілем

Көп жылдық. Таулы аудандарда тасты беткейлерде және жартастарда өседі.

VII-VIII гүлдейді.

553. S. alberti regel — О. Альберта — Альберт бөзкілемі

Көп жылдық. Таулы аудандардың ұсақ тасты және тасты беткейлерінде, жартас сызаттарында өседі.

V-VIII гүлдейді.

554. S. pentapetalum Boriss — О. пятилепестный — Бес күлтелі бозкілем

Бір жылдық. Таулы аудандардың тасты және ұсақтасты беткейлерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

555. Pseudosedum longidentatum Boriss. — Ложноочиток длиннозубчатый — Ұзын тісті жалғанбозкілем.

Көп жылдық. Ортаңғы белдеуге дейінгі ұсақ тасты далалы беткейлерде және ағаштардың, бұталардың арасында өседі.

IV-V гүлдейді.

556. Rosularia paniculata Berger. — Розеточница метельчатая — сыпыртқы бас жертағы

Көп жылдық. Таулы аудандардың тасты және ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

V-VII гүлдейді.

557. R. turkestanica Berger. — Р. туркестанская — Түркістан жертағаны.

Көп жылдық. Таулы аудандарда ұсақтасты және тасты беткейлерде, жартастарда өседі.

VI гүлдейді.

 

Saxifagaceae — Комнеломковые — Тасжарған тұқымдасы.

 

558. Saxifaga macracalyx Tolm — Камнелонка крупночашечкогая -тастарған.

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеуіндегі тасты беткейлерде және альпі шалғындығында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

559. S.sibirica L. — К. сибирская — Сібір тасжарғаны.

Көп жылдық. жоғарғы белдеуге дейінгі ұсақтасты — тасты беткейлерде, жартас сызаттарында өседі.

V-VII гүлдейді.

 

Parnassiaceae — Белозоровые — Кездікқын тұқымдасы.

 

560. Parnassia palustris L. — Белозор болотный — Батпақ кездікқын.

Көп жылдық. Орманды далалы аудандарда, альпі белдеуіне дейінгі ылғалды шалғындықта және өзен жағалауларында өседі.

VII-VIII гүлденеді.

561. P. laxmannii Pall. — Б. Лаксманна — лаксман кездікқын.

Көп жылдық. Ортаңғы және жоғарғы белдеулердің тасты беткейлерінде, шалғындықта және өзен жағалауларында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

 

 

 

Rosaceae — Розоцветные тұқымдасы.

 

562. Spiraea pilosa Fransch. — Таволга волосистая — Табылғы

Бұта. Таудың ортаңғы және жоғарғы белдеулерінде тасты беткейлерде және жартастардың арасында өседі.

VI-VII гүлдейді.

563. S.hypericitifolia — Т. зверобоелистая — Шайқурай жапырақты тобылғы.

Бұта. Орманды — далалы аудандарда, тасты беткейлерде, өзен жағалауларында, бұталардың арасында өседі.

IV-V гүлдейді.

564. Cotoheaster melanocarpus Fisch. — Кецильник черноплодный — Қара жемісті ырғай, қара ырғай.

Бұта. Жапырақты орманда өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: Сәндік және тағамдық.

565. C.megalocarpus М.Рор. — К.крупноплодный — ірі жемісті ырғай.

Бұта. Орманның жапырақты белдеуінде, тасты беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді.

566. C.oliganthus Pojark. — К.малоцветковый — Аз гүлді ырғай.

Бұта. Тау етегінің тасты және ұсақтасты беткейлерінде, өзен жағалауларында өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: Сәндік.

567. C.suavis Pojark — К.приятный — ырғай.

Бұта. Таудың жоғарғы белдеуіне дейінгі жапырақты орманда және өзен арналарында өседі.

VII-VIII гүлдейді.

568. Pyrus regelii Rehd. — Груша регелия — Регелия алмұрты.

Ағаш. Таулы аудандарда құрғақ, тасты беткейлерде және өзен арналарында өседі.

V гүлдейді.

569. Malus sieversii M.Roem. — Яблоня сиверса — сивер алмасы.

Ағаш. Таулы аудандарда беткейлерде және өзен арналарында өседі, сондай-ақ бүкіл орман жасай орналасады.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Тағамдық.

570. Sarbus tianschaniko Rupr. — Рябина тяньшанская — Тянь-Шань шетені.

Ағаш. Таулы аудандарда, шыршалы ормандарды және бұталы тоғайда өседі.

VII гүлдейді.

571. S.persica Hedl. — Р.персидская — шетен.

Ағаш. Таулы аудандарда, бұталы тоғайда өседі.

VI гүлдейді.

572. Crataegus chlorocarpa C.Koch. — Боярышник алтайский — Алтай доланасы.

Ағаш. Жапырақты орманда, бұталы тоғайда және өзен арналарында өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Сәндік, техникалық, дәрілік, омарталық.

573. C.pontica C.Koch. — Б.понтийский – Понт доланасы,

Ағаш. Таулы аудандарда тасты және ұсақ топырақты құрғақ беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тағамдық, омарталық және сәндік.

574. C.songarica C.Koch. — Б.джунгарский — Жоңғар доланасы.

Ағаш. Таудың ортаңғы белдеуінде ұсақ тасты және тасты беткейлерде, өзен арналарында өседі.

V гүлдейді.

575. C.turkestanica Pojark. — Б.туркестанский — Түркістан доланасы.

Ағаш. Таудың ортаңғы белдеуінде ұсақ тасты — тасты беткейлерде, орманда және бұталы тоғайда өседі.

VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Тағамдық, омарталық.

576. Rubus caesins L. — Ежевика — Қарабүлдірген.

Көп жылдық. шалғындықта, бақшада және орманда, бұталы тоғайда, өзен және жылға жағалауларында өседі.

VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тағамдық.

577. Fragaria vesca L. — Земляника лесная — орман бүлдіргені.

Көп жылдық. Бұталы тоғайда өседі.

V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Тағамдық.

578. F.viridis Duch. — З.зеленая — Жасыл бүлдірген.

Көп жылдық. Орманда, шалғындықта және ашық, далалы тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тағамдық.

579. Pentaphylloides phyllocalyx Sojak. — Курильский чай листочашечный — Куриль шайы.

Бұта. Альпі шалғындығында, тау өзендерінің жағалауларында, жартаста өседі.

VI- VIII гүлдейді.

580. Potentilla orientalis Juz. — Лапчатка восточная — Шығыс қазтабаны.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінде ұсақ тасты және ұсақ топырақты беткейлерде, су қоймаларда, жолдарда өседі.

V-VII гүлдейді.

581. P.tianschanica — Л.тяньшанская — Тянь Шань қазтабаны.

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеуінде, жартас сызаттарында өседі.

VI-VII гүлдейді.

582. P.multifiola Th.Wolf. — Л. многонадрезная.

Көп жылдық. далалы аудандарда тасты беткейлерде өседі, шалғындықта орманда кездеседі.

VI-VIII гүлдейді.

583. P.soongarisa Bunge. — Л. джунгарская — жоңғар қазтабаны.

Көп жылдық. Таудың төменгі бнлдеуінде далалы беткейлерде өседі.

IV- VI гүлдейді.

584. P.asiatica Juz. — Л.азиатская — Азия қазтабаны.

Көп жылдық. Таулы аудандарда, далалы шалғындықта және өзен алқаптарында өседі.

V-VII гүлдейді.

585. Geum urbanum L. — Гравилат городской — Қала шыршайы.

Көп жылдық. Орманды далалы аудандарда, өзен жағалауларында өседі.

V-VIII гүлдейді.

586. Orhurus heterocarpus Juz. — Прямохвостник разноплодный — Түрлі жемісті түзуқұйрық.

Көп жылдық. Таулы аудандарда сай-саламен, бұталардың арасында, жартасты және жылғада өседі.

V-VI гүлдейді.

587. Alchemilla retropilosa Juz. — Монжетка отклоненно волосистая.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы және жоғарғы белдеулерінде, субальпі шалғындығында өседі.

VI- VIII гүлдейді.

588. A.krylovii Juz. — М.Крылова.

Көп жылдық. субальпі және альпі шалғындығында, қатты дымқылданған жерлерде және жылға жағалауларында өседі.

VI- VIII гүлдейді.

589. Agrimonia asiatica Juz. — Репейничек азиатский — Азия шоғайы.

Көп жылдық. Далалы және орманды далалы аудандарда, бақшада, алқаптарда және беткейлерде өседі.

VI- VIII гүлдейді.

590. Sanguisorba officinalis L. — Кровохлебка аптечная — Әптиек бүршінгүлі.

Көп жылдық. Далалы аудандарда, шалғындықты бөктерде, және қылқанды, жапырақты, аралас ормандарда өседі.

VI- VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: техникалық, дәрілік.

591. Poterium polygamum Waldst, et Kir. — Черноголовник многобрачный — қарабас шөп.

Көп жылдық. Таулы аудандарда тасты жерлерде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

592. P.lasiocarpum Boiss. — Ч.махнотопладный — Сабалақ жемісті қарабас шөп, қойоты.

Көп жылдық. Таулы аудандарда құрғақ беткейлерде және өзен алқаптарында өседі.

V-VI гүлдейді.

593. Rosa alberti Regel. — Шиповник Альберта — Альберт итмұрыны.

Бұта. Таудың ортаңғы белдеуінде өседі. Бұталы тоғайда, орманда кездеседі.

VII- VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік.

594. R.laxa Retz. — Ш.рахлый — Бұжыр итмұрын.

Бұта. Далалы және орманды далалы аудандарда, беткейлерде және су қоймаларының жағалауларында өседі.

VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік.

595. R.beggerana Schrenk. — Ш.Белгеровский.

Бұта. Таулы аудандарда, жартаста және өзен жағалауларында өседі.

VI- VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік.

596. R.nanohamnus Bouleng- Ш. карликовый — Тырбақ итмұрын.

Бұта. Таудың ортаңғы белдеуінде тасты бөктерде өседі.

VI гүлдейді.

597. R.hissarica Slob. — Ш. Гиссарскаий.

Бұта. Таудың ортаңғы белдеуінде тасты бөктерде өседі, жартаста кезедеседі.

VII- VIII гүлдейді.

598. R.kokanica Regel. — Ш. Кокандский.

Бұта. Таулы аудандарда беткейлер мен сай-салаларда өседі.

V-VI гүлдейді.

599. R.maracanolica Bunge. — Ш.смаркандский.

Бұта. Таудың ортаңғы белдеуінде тасты бөктерде өседі.

V- VI гүлдейді.

600. R.carymbifera Borkh. — Ш.щитконосный.

Бұта. Таулы аудандарда, ашық беткейлерде және өзен жағалауларында өседі.

601. Hulthemia persica Dumort. — Гультемия персидкая — қарараушан.

Бұта. Шалшықты, тұзды құмда, тасты беткейлерде өседі.

IV гүлдейді.

602. Prunus sogdiana L. — Слива согдиская, алыча — Соғды қараөрігі.

Ағаш. Таулы аудандарда солтүстік беткейлерде өседі, өзен арналарында және аралас орманда кезедеседі.

III- IV гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: тағамдық.

603. Amugdalus communis L. — Миндань обыкновенный — Кәдімгі бадам.

Бұта. Таулы аудандарда ұсақ топырақты – ұсақ тасты және тасты беткейлерде өседі.

IV гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тағамдық, техникалық, дәрілік, омарталық.

604. A.petunnikowii Litv. — М.Петунникова — Петунников топырақты беткейлерде өседі.

IV- V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік.

605. A.spinossima Bunge. — М. колючейший — Тікенді бадам.

Бұта. Таудың жоғарғы белдеуіне дейінгі ұсақ тасты — ұсақ топырақты беткейлерде және жартастарда өседі.

III-IV гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: Сәндік.

606. Cerasus crythocarpa L. — Вишня красноклодная — қызыл жемісті шие.

Бұта. Жоғарғы белдеуге дейін тасты беткейлерде, бұталы тоғайда өседі.

IV- V гүлдейді.

607. C.verrucosa Nevski. — В.бородавчатая — Шие.

Бұта. Ортаңғы белдеуге ұсақ топырақты, тасты бөктерде, шықтарда және жартастардың арасында өседі.

IV- V гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: сәндік.

608. C.thianschanica Pojark. — В.тяньшанская — Тянь-Шань шиесі.

Бұта. Ортаңғы және төменгі бұталы тоғайда, тасты бөктерде өседі.

V- VI гүлдейді.

609. Padellus mahaleb L.Vass. — Паделлус антикка.

Бұта. Тасты бөктердің төменгі белдеуінде, бұталы тоғайда және орманда өседі.

V- VI гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: Тағамдық, техникалық.

610. Armeniaca vulgaris Lom. — Абрикос обыкновенный — кәдімгі өрік.

Ағаш. Таудың төменгі белдеуіндегі тасты беткейлерде және жартастарда өседі.

III- IV гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: тағамдық, техникалық, сәндік.

 

Fabaceae lindl — Бобовые — Бұршақ тұқымдасы

 

611. Gleditschia triacanthos L.- Гледичия трехиглая — үш тікенді қарамала.

Ағаш. Оңтүстік қаланың мәдени отырғызуларында кезедеседі.

V- VI гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: сәндік, техникалық, тағамдық, омарталық.

612. Vexibia alopecuroides L.Bunge. — Брунец месохвостный, софора –

Түлкібас бөктерінде, құнды топырақта өседі.

V гүлдейді, V- VI жеміс салады.

613. V. расhусаrра СА.Меу. — Б. толстоплодный — ірі жемісті ақмия.

Көп жылдық. Өзен жағалауларында, шалғындықта өседі.

V-VI гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Улы өсімдік.

614. Thermopsis alterniflora Regel. — Термопсис очередно цветковый -Тентек мия.

Көп жылдық. Әр түрлі шөптердің арасында, өзен жағалауларында, таудың төменгі белдеуінің бөктерінде өседі.

V- VI гүлдейді, VI- VII жеміс береді.

Шаруашылықтағы маңызы: Улы өсімдік.

615. Nephromedia dosycaфa Czer. — Нефранедия волосистоплодная

Бір жылдық. Тасты — ұсақ топырақты беткейлерде, аласа тауларда эфемердердің арасында өседі.

IV-V гүлдейді.

616. Trigonella gandiflora Bunge. — Пожитник крупноцветковый — Ірі гүлді бойдана

Бір жылдық. Шалшықты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік.

617. Medicado tianschanica Vass. — Люцерна тяньшаньская — Тяньшань жоңышқасы.

Көп жылдық. Субальпі белдеуіндегі ұсақ топырақты ұсақ тасты және тасты беткейлерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік, гүлдеген кезде омарталық.

618. М. sativa L. — Л. посевидная — Егістік жоңышқасы

Көп жылдық. Егістікте мідени өседі, кейде ашық жерлерде, жолда жабайы түрде өседі.

V-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөп, омарталық.

619. М. falcata L. — Л. серновидная или желтая — Сарыбас жоңышқа

Көп жылдық. Алқапты шалғындықта, шөпті және тасты беткейлерде  өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

620. М. orbicularis — Л. округлая

Бір жылдық. Шөпті, бұталы тоғайда, далалы жерлерде, құмда өседі.

V-VI гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

621. М. minima L. — Л. маленькая — Кіші жоңышқа.

Бір жылдық. Шалшықты, тасты, ұсақ тасты беткейлерде өседі, сондай-ақ эфемерлі өсімдіктердің арасында кездеседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жабайы шөп.

622. Melilotus officinalis Pall. — Донник лекарственный — Дәрілік түйежоңышқа

Екі жылдық. Далалы шалғындықта, өзен алқаптарында, жоды жағаларында және егісте өседі.

V-VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, тағамдық, омарталық, жем шөптік.

623. Trifolium bonannii L. — Клевер пренебрежный — Беде

Көп жылдық. Ылғалды сортаң шалғындықта, өзен, жылға, арық жағалауларында және тау бөктерінде өседі.

V-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

624. Т. pratense L. — К. луговой — Шалғындық беде

Көп жылдық. Ылғалданған шалғындықта, өзен жағалауларында және тау беткейлерінде өседі.

V-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

625. Psoralea drupacea Bunge. — Псеролея костянковая — Сүйекті аққурай

Көп жылдық. Құрғақ ұсақтопырақты беткейлерде, төбелерде, эфемерлі өсімдіктердің арасында өседі.

V-VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік, техникалық

626. Chesneya temata M.Pop. — Чезнея тройчатая — Үшқұлақ аспара

Көп жылдық. Ұсақ тасты және шалшықты беткейлерде өседі, 1800 м биіктікке дейін жетеді.

IV-V гүлдейді

627. С. borissovae Pavl. — Ч. Борисовой — Борисова аспарасы.

Көп жылдық. Оңтүстік тасты тау бөктерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

628. Astragal lithophilis Kar, et Kir. — Астрагол комнелюбивый — Таспа шөп

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты беткейлерде, биік тауларда өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

629. A. subscaposus — А. стрелковый — Таспа

Көп жылдық. Биік тауды далалы және шалғындықты беткейлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

ҮІІ-ІХ жеміс салады

630. A. sieversianus M.Pop. — А. сивера — Сивер таспасы

Көп жылдық. Әртүрлі шөпті — бұталы беткейлерде, эфемерлі өсімдіктердің арасында өседі.

V-VII гүлдейді. V-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

631. A. amygdalinus Bunge. — А. миндельный — Бадамды таспа

Көп жылдық. Эфемерлі шалғындықта, орманды тау бөктерінде, далада өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

632. A. sewersowii Bunge — А. Северцова — Северцова таспасы

Көп жылдық. Ортаңғы және төменгі тау белдеуінде, бұталардың арасында, тасты және далалы беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жайлымда гүлдегенге дейін малға жақсы жем шөп.

633. A. losisosemius Boiss — А. мохнатый — Таспа

Бұта. Таудың ортаңғы және төменгі тау белдеуінде, тасты және ұсақтасты беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

634. A. tibetanus benth ex Bunge — А. тибетский — Тибет таспасы

Көп жылдық. Жоғарғы және ортаңғы тау белдеуінде, шалғындықта, далалы жерлерде, бұталы тоғайда өседі.

V-VIII гүлдейді, VI-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: құрамында алколойд болғанымен үй жануарларына жақсы жем шөп болады.

635. A. campylotrichus Bunge — А. крбчковатоволосистый — Тепа

Бір жылдық. Орманды тау бөктерінде, эфемерлі өсімдіктер арасында өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп.

636. A. Vicarius Liski — А. замещабщий

Бір жылдық. Тасты — ұсақ тасты, ұсақ топырақты тау бөктерінде, эфемерлі өсімдіктер арасында өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Көктемгі жайылымда бағалы жем шөп болады.

637. A. bungei С. Winkl et В. Fedtsch — А. бунга

Бір жылдық. Әртүрлі шөпті эфемерлі өсімдіктердің арысындағы ұсақ топырақты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

638. A. sesamoides Boiss — А. кунтужный

Бір жылдық. Орманды тау бөктерінде және тасты беткейлердегі эфемерлі шөптердің арасында өседі.

V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: көктемгі жайлымдағы бағалы жем шөп болады.

639. A. rytilobus Bunge — А. маршинистолопастной

Бір жылдық. Орманды тау бөктерінде, аласа тауларда өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: бағалы жем шөп.

640. A. alopecias Pall — А. лисовидный

Көп жылдық. Орманды тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

641. A. peduncularis Royle — А. цветоножечный

Көп жылдық. Бұталы орманда, тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: құрамында алколоид бар

642. A. nematodes Bunge — А. нитовидный Жіп таспа

Көп жылдық. Таудың белдеуіндегі тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: құрамында алколоид бар

643. A. stenanthus Bunge — А. тонкоцветный — Жіңішке гүлді таспа

Көп жылдық. Тау бөктерінде тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-VI гүледейді, V-VIII жеміс салады.

644. A. shorniahowii В. fedtsch — А. скорнякова — Скорняков таспасы

Көп жылдық. Тау бөктерінде және өзен арналарында өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады. Шаруашылық маңызы: мал азық етеді.

645. A. neo-lipskyanus М. Pop — А. новый Липского

Бұта. Таудың төменгі белдеуінде тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік

646. A. fedtschenkoanus Lipsky — А. Федченковский — федченков таспасы

Жартылай бұта. Аласа таудың ұсақ тасты беткейлерінде, жартастың және бұталардың арасында өседі.

IV-VI гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жайылымдық өсімдік.

647. A. masrotropis Bunge — А. длинноплодочный

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде, сондай -ақ құмды топырақта өседі.

IV-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік, құрамында аз ғана алколоид бар.

648. A. ugamicus M.Pop. — А. угамский

Бұта. Құрғақ ұсақ тасты, кейде тасты тау бөктерінде өседі.

IV-VI гүлдейді, V-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік, жайылым өсімдік.

649. A. xanthomeloides Kor et М. Pop — А. черно-желтый — Қара -сары таспа.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Жем шөптік

650. A. chalturus М. Pop — А. длинноволосистый — Ұзыншашты таспа.

Көп жылдық. Төбелерде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

651. A. pseudonobilis M. Pop — А. ложноблогродный

Көп жылдық. Тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI жеміс салады.

652. Oxytropis glabra DC. — Остролодочник голый — Тықыр кекек, у кекек

Көп жылдық. Шалғындықта және өзен жағалауларында өседі.

VI-VII гүлдейді

Шаруашылык маңызы: малға, әсіресе жалқыға улы өсімдік.

653. О. talassica Gontsch. — О. таласский — Талас кекегі

Көп жылдық. Шалғындықта және тасты-ұсақ тасты тау бөктерінде, таудың жоғарғы белдеуінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

654. О. tshimganica Gontsch. — О. чемганский — Шымған кекегі

Көп жылдық. Биік таудың тасты және ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

655. О. Immersa Beenge ex B. Fedtsch — О. углубленный

Көп жылдық. Биік таулдың тасты жерлерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

656. О. Macrodontha Gontsch — О. крупнозубый — Ірі тісті кекек

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің шөпті беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді

657. О. baissunensis Vass — О. байсунский

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің шөпті беткейлерінде өседі.

VI-VII гүлдейді

658. О. rosea Bunge — О. розовый — Қызғылт кекек

Көп жылдық. Тасты, ұсақтасты және ұсақ топырақты тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді

659. О. adschendens Gontsch — О. восходящий

Көп жылдық. Таудың тасты бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

660. О. didymophysa Bunge — О. двупузырчатый

Көп жылдық. Таудың тасты бөктерінде және аңғарларда өседі.

VII гүлдейді

661. О. ugamica Gontsch — О. угамский

Көп жылдық. Таудың тасты және ұсақ тасты бөктерінде өседі.

V гүлдейді

662. Glycyrrhiza glabra — Солодка голая — Жалаң мия

Көп жылдық. Далалы жерлерде, шөлейтті және жартылай шөлейтті жерлерде өседі, жабайы түрінде егістікте жиі кездеседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

663. G. uralensis Fisch. — С. уралськая — Орал миясы

Көп жылдық. Сортаң шалғындықта, далалы және тоғайлы жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады

664. Meristotropis eryuthrocapra Wass — Разделыюлозочник красноплодный — Қызыл жемісті тікентұршақ

Көп жылдық. Тасты беткейлерде, су ағындарының құрғақ жағалауларында, сай-салада өседі.

V-VI гүлдейді

665. Hedysaram seversovii Bunge — Конеечник Северцова — Северцов тиынтағы.

Көп жылдық. Аласа таудың тасты және ұсақ тасты шыңдарында өседі.

V-VI гүлдейді

666. Н. pshemense М. Pop ex В. fedtsch — К. Пскемский — Піскем тиынтағы

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінің тасты беткейлерінде және  жылға жағалауларында өседі.

VII-VIII гүлдейді

667. Н. ferganense Korsh. — К. ферганский — Тиынтақ

Көп жылдық.Тасты және ұсақ тасты төменгі белдеудің тау бөктерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді

668. Н. Minijanense Rech — К. головчатый

Көп жылдық. Таудың жоғарғы және ортаңғы белдеуінің тасты бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

669. Н. jaxarticum М. Pop — К. сырдарьинский — Сырдария тиынтағы

Көп жылдық. Аласа таудың ұсақтасты және шалшықты бөктерінде өседі, сондай-ақ далалы төбелерде кездеседі.

V-VI гүлдейді

670. Н. acutifolium Bait. — К. остролистый

Көп жылдық. Тасты бөктерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

671. Onobrychis echidua Lipsky — Эспарцетехидна эспарцет

Бұта. Таудың альпі белдеуінің тасты және жартасты жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

672. О. microntha Schrenk — Э. мелкоцветный — Майда гүлді эспарцет

Бір жылдық. Тасты және далалы беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

673. О. Pulchella Schrenk — Э. красивый — Әдемі эспарцет

Бір жылдық. Тасты далалы бөктерде өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

674. О. Chorassanica Bunge — Э. приятный

Көп жылдық. Таудың тасты бөктерінде, шалшықты топырақта өседі.

V-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

675. Cicer Ilexuosum Lipsky — Нут извлистый — Kip ноқат

Көп жылдық. Ұсақ тасты — тасты оңтүстік беткейлерде және өзеннің тасты арналарында өседі.

VI-VII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

676. Vicia subvillosa Boiss. — Горошек маловолосистый – Сиыржоңышқа

Көп жылдық. Аласа таудың шалшықты және ұсақ тасты беткейлерінде, далалы жерлерде, сай-салада және құмда өседі.

IV-V гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік.

677. V. peregrina L. — Г. иноземный

Бір жылдық. Мекен орындарында, егінжайларда, шөпті далалы беткейлерде өседі.

IV-VI гүлдейді, VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік, жабайы шөп

678. V. grocilior M. Pop — Г. тонкий

Бір жылдық. Далалы оқаптарда және аласа таудың бөктерінде өседі.

IV гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жем шөптік

679. V. hybrida L — Г. помесный

Бір жылдық. Егінжайда және бау-бақшаларда жабайы түрінде өседі.

IV-V гүлдейді

Шаруашылық маңызы: жем шөптік

680. Lens orientalis Schmalh — Чечевица восточная — Шығыс жасымығы

Бір жылдық. Эфемерлі өсімдіктердің арасында өседі, егінжайларда жабайы түрінде кездеседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы:азықтық.

681. Lathyras ciceris L — Чина нушовая — Ноқат әсікен

Бір жылдық. Таудағы бұталардың арасында, далалы бөктерінде, өзен алқаптарында жабайы түрінде өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: азықтық

682. L. tuberosus L. — Ч. клубневая — Әйкен

Көп жылдық. Таудың ортаңғы және төменгі белдеуіндегі далалы шалғындықты бөктерінде, егістікте жабайы түрінде өседі.

V-VII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: азықтық

683. L. inconspicuus L. — Ч.незаметная — Әйкен.

Бір жылдық. Бұталардың арасында, егіншілікте және далалы тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

684. L.pratensis L. — Ч. луговая — Шалғындық әйкені.

Көп жылдық. шалғындықта, орманда және өзен жағалауларында өседі.

VI-VII гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Азықтық.

 

Geraniaceae juss — Гераниевые — Қазтамақ тұқымдасы.

 

685. Geranium collinum Steph. — Герань коромовая — Белес қазтамақ.

Көп жылдық. Жазықтықта, көгалда, өзен алқаптарында және тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

686. G. saxatile Kar. — Г.спальная.

Көп жылдық. Биік таулы шалғындықтан бұталы белдеуге дейін өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

687. G. transversale Vved — Г.покеречно клубная.

Көп жылдық. Ал аса тауларда жазықтықта, бұталардың арасында өседі.

IV гүлдейді, V жеміс салады.

 

 

Biebersteiniaceae. L. Agardh — Биберштейниевые —Қоқтын тұқымдасы

 

688. Biebersteinia multifida DC — Биберштейния многораздельная -салалы қоқтын.

Көп жылдық. Тасты беткейлерде, жартаста, орманды алкаптарда және шөлейтті далалада өседі.

IV-V гүлдейді, VI жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Улы өсімдік.

 

Linoual S.F. Grau — Льновые — Зығыр тұқымдасы

 

689. Linum mesostylum Juz — Лен среднестолбиковый — зығыр.

Көп жылдық. Құрғақ тау бөктерінде және таулардың арасындағы алқаптарда өседі.

VI гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

690. L. perenne L. — Л. многолетний — көп жылдық зығыр.

Көп жылдық. Далалы жазықтықта, шалғындықты беткейлерде өседі.

VI гүлдейді VIII жеміс салады.

 

Polugalauae R. Br — Истодовые — Мекет тұқымдасы.

 

691. Polugala kybrida DC. — Истод гибридный — Будан мекеті.

Көп жылдық. Шалғындықты далада және тасты беткейлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді және жеміс салады.

 

Euphorbiaceal juss — Молочайный — Сүттіген тұқымдасы.

 

692. Chrozophora obligua Juss. — Хрозофора косая — көкморос

Бір жылдық. Құрғақ тасты және ұсақ тасты беткейлерде және егінжайда өседі.

VI-X гүлдейді.

693. Euphorbia tianschanica Prokh. — Молочай тянынанский — Тянъ Шань сүттіген.

Көп жылдық. Тауда, беткейлерде, құрғақ арналарда және далалы беткейлерде өседі.

V- VII гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Малға улы шөп.

694. Е. rapulum Kar — М. репка — зығыр

Көп жылдық. Далалы беткейлерде және шөлейтті жазықтықта өседі.

IV гүлдейді, V- VI жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Малдарға ұлы шөп.

695. E.lamprocarpa Prakh — М. светлоплодный — сүттіген.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінде бұталы тоғайда, жылға жағалауларында өседі.

VI- VII гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: малдарға ұлы шөп.

696. Е. helioscopia L. — М. солнцегляд.

Бір жылдық. Лас жерлерде, арықтың жағасындағы көгалда, егістікте жиі кездеседі.

IV- VIII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: малдарға ұлы шөп, арамшөп.

697. Е. Sewerzowii Herd. — М. Северцова — Северцев сүттігені.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінің тасты және ұсақ топырақты, шалғындықты беткейлерінде өседі.

VI гүлдейді, VII жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: малдарға ұлы шөп.

698. Е. falcata L. — М. Серповидный — Ортақша сүттіген

Бір жылдық. Егінжайда, көгалда жабайы түрде өседі.

VI-IX гүлдейді.

 

Anacardiaceae Linoll — Су маховые — Сірке ағашы тұқымдасы.

 

699. Pistacia vera L. — Фисташка настаящая — Нағыз пісте.

Ағаш немесе бұта. Ұсақ тасты және ұсақ топырақты тау беткейлерінде және аласа тауларда өседі.

IV- V гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Тағамдық, бояу өсімдігі.

 

Celastraceal R. Br — Бересклетовые — Қаыржық тұқымдасы

 

700. Euonymus semenovii Regel — Бересклет Семенова — Семенов қабыршығы.

Бұта. Шыршалы орманда, аршалы тоғайда, жартаста және тасты бөктерде өседі.

V- VI гүлдейді, VIII жеміс салады.

701. Е. Koopmanni Lauche. — Б. коопмана — Коопман қабыршағы.

Бұта. Орманды жерлерде, тасты бөктерде және өзен алқаптарында өседі.

VI гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: сәндік өсімдік.

 

Aceraceal Juss — Кленовые — үйеңкі тұқымдасы.

 

702. Aser semenovii L. — К. Семенова — Семенов үйеңкісі.

Бұта. Таудың сай-саласы мен беткейлерінде, бұталы тоғайда және өзен алқаптарында өседі.

V-VI гүлдейді, IX жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: сәндік өсімдік.

703. A. tataricum L. — К. татарский — татар үйеңкісі.

Ағаш. Өзен жағалауларында, орманда және бұталы тоғайда өседі.

V-VI гүлдейді, IX жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: шөлейтті жерлерде жасылдандыруға арналған.

Balsaminoceal A. — Бальзаминовые — Қына гүл тұқымдасы.

 

704. Impatiens balsamina L. — Недотрого бальзаминовая — бальзаминді шыңқетер.

Бір жылдық. Қазақстанның Оңтүстік және Оңтүстік Шығыс бөлігінде бақшада өседі.

VII- VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Сәндік.

705.1.parviflora DC. — Н. мелкоцветная — ұсақ гүлді шыңқетер.

Бір жылдық. Өзен жағалауларында, таудың тасты беткейлерінде, бақшада жабайы түрде өседі.

VI- VIII гүлдейді және жеміс салады.

706.1.brachycentra Kar, et Kir. — H. короткошпорцовая — шыңқетер.

Бір жылдық. Көлеңкелі жерлерде, қылқанды, шыршалы тау ормандарында өседі.

VII- VIII гүлдейді және жеміс береді.

 

Rhamnaual Juss — Крушиновые — Итшомыр тұқымдасы.

 

707. Rhamnus cothartica L. — Жестер слабительный.

Бұта. Өзен жағалауларында, бұталардың арасында тау бөктерінде өседі.

V- VI гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

Шарушылықтағы маңызы: Бояу, омарталық, сәндік, техникалық, дәрілік.

708. R. соrіасеа Коm. — Ж. Кожистолистый.

Бұта. Аласа тауда және тасты бөктерде, жартастарда өседі.

IV- VI гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

 

Malvaseae Juss — Мальвовые — Құлқайыр тұқымдас.

 

709. Malva mauritiona L. — Просворник мавританский — мавритан құлқайыры, ләйлі

Бір жылдық. Көп жылдық. Лас жерлерде өседі, көшелерде, бақшада, аулада өседі.

VI-X гүлдейді, VII-X жеміс салады.

710. М. neglecta Wallr. — П. кренебреженный — гүлқайыр.

Көп жылдық. Ұсақ тасты беткейлерде, құрғақ арналарда, көше бойымен өседі, аулада және бақшада жабайы түрде кездеседі.

VI-IX гүлдейді, VII-X жеміс салады.

711. М. pusilla Smith. — П. Маленький — кіші құлқайыр.

Бір жылдық. Ерекше жылдық. Бауда. Бақшада өседі.

VI-X гүлдейді, VII-X жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Дәрілік.

712. Alsea litvinowii Lljin. — Шток роза Литвинова — Литвинов айдаршасы.

Көп жылдық. Тау бөктерінде жабайы түрде өседі.

V- VII гүлдейді, VI- VIII жеміс салады.

713. Alsea nudiflora Boiss. — Ш. P. голоцветная — жалаң гүлді айдарша.

Көп жылдық. Далалы, тасты ұсақтасты беткейлерде, құрғақ шалғындықта, көгалда өседі.

V- VI гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Техникалық, сәндік, омарталық.

714. Althaea offisinalis L. — Алтей лекарственный — Дәрілік жалбызтікен.

Көп жылдық. Далалы аймақта, дымқыл, сортаң шалғындықта, өзен алқаптарында, көл жағалауларында өседі.

VII- VIII гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: дәрілік

 

Hupericaceal Juss — Зверебойный — Шайқурай тұқымдасы.

 

715. Hupericum scabrum L. — Зверебой шероховатый — шайшөп.

Көп жылдық. Жартаста, тасты және ұсақ тасты беткейлерде өседі.

V- VII гүлдейді.

Шаруашылықтағы маңызы: Ояуға арналған.

716. Н. elongatum Ledeb. — З. вытянутый — созылыңқы шайқурай.

Көп жылдық. Ұсақ тасты және далалы тау бөктерінде, жартастарда өседі.

VI- VII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік.

717. H.perforotum — З. продырявленный — Тесілген шайқурай.

Көп жылдық. Дымқыл шалғындықта, өзен арналарында, таудың тасты беткейлерінде өседі.

VI- VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, бояу, улы өсімдік.

 

Violaceal Batssch — Фиалковые — Шегіргүл тұқымдас.

 

718. Viola suavis — Фиалка приятная — сүйкімді шегіргүл.

Көп жылдық. Шөпті беттерде, тау алқаптарында, жылға-жағалауларында, яғни аршалы орманда өседі.

IV- V гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

719. V. ruperstris — Ф. Скальная — жартасты шегіргүл.

Көп жылдық. Құрғақ шөпті және тасты бөктерде, аршалы орманда, бұталардың арасында өседі.

V- VI гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

720. V.elatior Fries. — Ф. Высокая — Биік шегіргүл.

Көп жылдық. Бұталардың арасында, ылғал шалғындықта, өзен мен жылғаның жайылма жерлерінде өседі.

IV- VI гүлдейді, VI- VIII жеміс салады.

721. V.pumila Chaix — Ф. Низкая — аласа шегіргүл.

Көп жылдық. Ылғал шалғындықта, бұталардың арасында, жарық орман мен тауда, жазықтықта және өзен жайылмасында өседі.

V- VI гүлдейді, VI- VIII жеміс салады.

722. V.occulta Lehm. — Ф. Скрытая — жасырын шегіргүл.

Бір жылдық. Ашық жерлерде, тасты беткейлерде. Бұталардың арасында жабайы түрде өседі.

IV- V гүлдейді, V- VI жеміс салады.

 

Datiscauae Linde — Датисковые — Кендір жапырақ тұқымдасы.

 

723. Datisca cannabina L. — Датиска коноплевая — Сора кендір жапырақ.

Көп жылдық. Өзен жағалауларында, ылғал шалғындықта, тоғайда. Тау өзендерінде, аршалы белдеуге дейін өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Дәрілік, бояу өсімдігі.

 

Thymelaeaual Juss — Волчниковый тұқымдасы.

 

724. Diarthron vesiculosum L. — Двучленник пузырчатый — көпіршік мамыты.

Бір жылдық. Құрғақ беткейлерде, шөлейтті жазықтықта өседі.

V- VIII гүлдейді.

 

Elaegnaual Juss — Лоховые — жиде тұқымдас.

 

725. Elacagnus oxycarpa Schlecht. — лоховый остроплодный — үшкір жемісті жиде.

Ағаш. Өзен, көл жағалауларында, құмда өседі.

V- VI гүлдейді, VIII-X жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Тағамдық, омарталық, дәрілік, бояу өсімдіктері.

 

Onagraceal Juss — Кипрейные — күрең от тұқымдасы.

 

726. Epilobium velutinum L. — Кипрей бархотистый — барқыт күрең от.

Көп жылдық. Ылғалды шалғындықта, арық, көл, жылға жағалауларында және шөлейтті сай-салаларда өседі.

VI- VIII гүлдейді.

727. Е. tianschanicum Pavl. — К. Тянь-Шанский — Тянь-Шань күрең оты.

Көп жылдық. Таудың субальпі белдеуінде, ылғал шалғындықта өседі.

VI- VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

 

 

Аріасеае Lindl — Зонтичные — Шатыршагүл тұқымдас.

 

728. Eryngium macrocalyx Schrenk. — Синеголовник каратовский -қаратау көкбасы.

Көп жылдық. Жұмсақ ағашты тау бөктерінде, саздақты сұр топырақта өседі.

VI гүлдейді, VII жеміс салады.

729. E.caucasicum Trautv. — С. кавноцский — Кавноц көкбасы.

Көп жылдық. Далалы көгалды жерлерде және тау бөктерінде өседі.

VI гүлдейді, VII жеміс салады.

730. Scandix stellata Bonks. — Скандиск звездчашый — жұлдызша шолпантарақ.

Бір жылдық. Тау бөктерінде ұсақтасты топырақтарда өседі.

IV- V гүлдейді, V- VI жеміс салады.

731. Torilis arrensis Link. — Пузырник калевой — Дала көбікшесі.

Бір жылдық. Көгалда және бақшада жабайы түрде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

732. Т. leptophylla Reichenb. — П.тонколистый — жіңішке жапырақты көбікше.

Бір жылдық. Бақшада, арық жағасында және көгалда жабайы түрде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

733. Turgenia latifolia L. — Тургеневия широколистая — жалпақ жапырақты сәлмен.

Бір жылдық. Ағашты топырақта, тау бөктерінде, көгалда, ашық жерлерде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

734. Schrenkia kultiassoii korov. — Шренкия культиасова — Культиасов ботаны.

Жартылай бұта. Құрғақ тасты шыңдарда және аласа таудың беткейлерінде өседі.

VI гүлдейді, I жеміс салады.

735. Sch. congesta Korov. — Ш. Скученная — Шоғыр ботан.

Көп жылдық. Жартастардың арасындағы тасты бөктерде өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

736. Sch.ugamica Korov. — Ш. угамская.

Көп жылдық. Бұталы беелдеулердегі шалшықты беткейлерде өседі.

VI- VII гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

737. Prangos pabularia Bunge. — Прангос кормавой — мал азық сайсабақ.

Көп жылдық. Субальпі белдеуіне дейінгі жұмсақ шөпті, тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Мал азықтық.

738. Bupleurum exaltatum Freyn. — Володушка высокая — биік шоқсары.

Көп жылдық. Таудың ағаш — бұталы белдеуінде, тасты беткейлерде өседі.

VI- VII гүлдейді, VII — VIII жеміс салады.

739. Paraliguisticum discolor Ledeb. — Паралигустинум разноцветный.

Көп жылдық. Таудың бүталы бөктерінде өседі.

VI гүлдейді, VII жеміс салады.

740. Bunium chaerophylloides Drude. — Буниум бужневый — түйнек шөп.

Көп жылдық. Тау бөктерінде, жұмсақ топырақта өседі.

IV гүлдейді, V жеміс салады.

741. B.capusii Korov. — Б.Капю — Түйнекшөп.

Көп жылдық. Орманды жазықтықта өседі.

IV- V гүлдейді. V- VI жеміс салады.

742. B.vaginatum — Б.влаголищный — қынапты түйнек шөп.

Көп жылдық. Таудың тасты бөктерінде өседі.

V гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

743. Elolasticta allioldes Regel. — Элеостикта лунавидная.

Көп жылдық. Орманда тау бөктерінде және жазықтықта өседі.

V- VI гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

744. E.transitora M.Pimen. — Э. переходная.

Көп жылдық. Бұталардың арасында өседі.

VI гүлдейді, VII жеміс салады.

745. Mediasia macrophylla M.Pimen. — Медиазия крупнолистая.

Көп жылдық. Ұсақ тасты беткейлерде, таудың ағаш-бұталы белдеуінде өседі.

VI- VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

746. Galagama tragrantissimo Lipsky. — Галагония пахучая.

Көп жылдық. Ұсақ тасты беткейлерде, таудың ағаш-бұталы белдеуінде өседі.

VI гүлдейді, VII жеміс салады.

747. Aulacaspermum simplex Rupr. — Бораздоплотник простой -қарапайым сағол.

Көп жылдық. Таудың субальпі белдеуіндегі бөктерде өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

748. A.tianschanicum C.Norm. — Б. тяньшанский — Тянь-Шань сағалы.

Көп жылдық. Жұмсақ шөпті беткейлерде өседі.

VI гүлдейді, VIII жеміс салады.

749. Conium maculatum L. — Болтголов пятнистый — Убалдырған.

Ерекше жарылған. Арамшөп болып көшеде өседі.

V- VI гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Улы, дәрілік.

750. Eremodaucus lehmanni Bunge — Пустиннопорковник лемана — леман шөл сәбізі.

Бір жылдық. Орманды алқаптарда, тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Азықтық.

751. Oldibasis apiculata. K.Pol — Ойдибазис остроконечный — үшкір садыр.

Көп жылдық. Ұсақ тасты жазықтықта және аласа таудың беткейлерінде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

752. Korovinia tenuisect. Vved. — Коровиния тонкорассеченная.

Көп жылдық. Орманды тобелерде және тау бөктерде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

753. Ferula diversivitlata Regel. — Ферула разноканальцевая — сасыр.

Көп жылдық. Тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

754. F.samarkandica Korov. — Ф. Самаркандская — Самарканд сасыры.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіндегі тасты бөктерде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

755. F.karatoviensis Bunge.K. — Ф. Каратовская — Қаратау сасыры.

Көп жылдық. Шалшықты — Ұсақ тасты топырақта өседі.

V- VI гүлдейді, V- VII жеміс салады.

756. Semenovia dosucarpa Korov. — Семеновия опушенноплодная -Таушық.

Көп жылдық. Ағашты — бұталы белдеудің ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

V гүлдеді, VI жеміс салады.

 

Primulaceal Vent — Первоцветные тұқымдасы.

 

757. Androsau maxima L. — Проломник большой — үлкен тасшы гүл.

Бір жылдық. Тасты және ұсақ тасты қырат және тау беткейлерінде, жартастарда өседі.

V- VI гүлдейді.

758. Cortusa brotheri Pa x. — Кортуза бротеруса — Еменжапырақ.

Көп жылдық. Орманды белдеуде, жартастарда және және жартастың көлеңкесінде өседі.

V- VI гүлдейді.

759. С. turkestanica Losissk. — К. туркестанская — Түркістан емен жапырағы.

Көп жылдық. Таудың жоғарғы орман белдеуінде, жылға жағалауында және жартас көлеңкесінде өседі.

V- VII гүлдейді.

760. Anagallis arrensis — Очноцвет пашенный — күндізгүл.

Көп жылдық. емен жаңғақ. Ашық алаңдарда, өзен және көл жағалауларында, таудың тасты бөктерінде өседі.

IV- VIII гүлдейді.

Шаруашылықтық маңызы: улы өсімдік.

761. A.caerulla Schreb. — О. голубой — Көкшіл күндізгүл.

Бір жылдық. Құрғақ тасты беткейлерде, бұталы тоғайда өседі.

V-VIII гүлдейді.

 

Limoniaceal ser — Кермековые — кермек тұқымдасы.

 

762. Acantholimon fetisowii Regel.- Акантолимон Фетисова — Фетисов кемпіршөп.

Бұта. Таулы бөктерде, кейде таудың альпі белдеуінде өседі.

VII-VIII гүлдейді.

763. A.auliatense Czerniak. — А. Аулиатинский — Әулиеата кемпіршөбі.

Бұта. Таудың тасты бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-X жеміс салады.

764. Chaetoolenimon setiferum Bunge. — Хетошман щетинчатый -қылтанды келіншек шөп.

Көп жылдық. Аласа тауда және шөлейтті бөктерде өседі.

IV-VI гүлдейді, V-VI жеміс салады.

765. Goniolimon sewerzowii Herd. — Гониолимон Северцова — Северцев қызшөбі.

Көп жылдық. Далалы әр түрлі шөптердің арасындағы құрғақ беткейлерде өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: сәндік ыңжылдық.

 

Oleaceal Linde — Масленные — Зәйтүн тұқымдасы.

 

766. Fraxinus syriaca Boiss. — Ясень сириский — Сирия шағаны.

Ағаш. Орман алқаптарында, тау бөктерінде өседі.

III-IV гүлдейді, VI жеміс салады.

767. F.sogdiana Bunge. — Я. согдиский — соғды шағаны.

Ағаш. Өзен алқаптарында, тау бөктерінде өседі.

VI гүлдейді, VII жеміс салады.

 

Gentianactal Juss — Горечавновые — Шерменгүл тұқымдас.

 

768. Centaurium pulchellum Drace. — Золототысячник красивый — Әсем толғам шөп.

Бір жылдық. Шалғындықта, түзды шалшықты жапырақта, тоғайда, және арық жағалауларында өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

769. Gentiano pneumonanthe L. — Горечавка легочная, стародубка — өкпе шерменгүлі.

Көп жылдық. Шалғындықта, сортаң топырақта өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-X жеміс салады.

770. G.tianschanica — Г. тяныпанская — Тянь-Шань шерменгүлі.

Көп жылдық. Далалы жерлерде, өзен арналарында шыршалы орманда және таудың шөпті беткейлерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

771. Lomalogonium rotatum L. — Ломатогониум колесовидный — Әлпігүл.

Бір жылдық. Ылғалды жерлерде, тау өзендерінің жағасында өседі.

VII, VIII гүлдейді, VIII -IX жеміс салады.

 

Convolvulaceae Juss — Вьюнковые — шырмауық тұқымдасы

 

772. Convelvulus fruticosus Pall. — Вьюнок кустарниковый — бұталы шырмауық.

Бұта. Құмда, құмды шөлейтті жерлерде, жазықтықта және тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

773. C.hamadae Petrov. — В.пустынный — Шөлейтті шырмауық.

Көп жылдық. Тасты және құмды шөлейтті жерлерде, жазықтықта, тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

774. C.psendocantabrica Schrenk. — В. ложнокантабристий.

Көп жылдық. Тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

775. C.arvensis L. — В. полевой — Дала шырмауығы

Көп жылдық. Далалы жерлерде, өзен алқаптарында таралған жабайы өсімдік.

IV-VIII гүлдейді, IX жеміс салады.

Шаруашылык маңызы: егістік қауіпті арамшөп, улы.

 

Cuscutaceae Dumort — Повиликовые — Арамсояу шырмауық тұқымдасы

 

776. Cucuta approximata Bab. — Повилика снежная — Арамшырмауық.

Бір жылдық. Егістікте жоңышқаға және бұршақтарға қауіпті арамшөп.

VI-VII гүлдейді.

777. С europaca L. — П. Европейская — Европа арамшөбі.

Бір жылдық. Бұталарды, шөптесін өсімдіктердің көбін және көпжылдық өсімдіктерді паразиттейді.

VI-VII гүлдейді.

778. С. compestris Yunck. — П. Полева — Дала арамсояуы

Бір жылдық. Мәдени өсімдікке қаіпті паразит.

VII-VIII гүлдейді.

779. С. lehmanniana Bunge. — П. Лемоновская — Демонов арамсояуы

Бір жылдық. Ағаштарды, бұталарды және көпжылдық шөптесін өсімдіктерді паразитейді.

VI-VIII гүлдейді., VII-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Қауіпті арамшөп.

 

Boraginaceae Juss — Бурачниковые — Қияршөп тұқымдасы.

 

780. Heliotopium supinum L. — Гелиотрон простертый — Сүйел жазар.

Бір жылдық. Шалшықты сортаң топырақта, тау бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: арамшөп

781. Ulugbehia tschimganca Zak. — Улугбекия чимганская — Шымған елішөбі.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіндегі шөптесін бөктерде, бұталардың арасында өседі.

IV-V гүлдейді, VI-VII же міс салады.

782. Arhebia baldshuanica (Roylet)ahnst. — Арнебия бальджуанская -Зарқын.

Бір жылдық. Ағашты тау бөктерінде, тасты беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

783. Onosma gmelinii Ledeb. — Оносма гмелина — Гмелин аймауығы

Көп жылдық. Тамты беткейлерде, таудың далалы белдеуінде өседі.

V-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

784. O.irritans M.Pop. — О. раздражающая — Айлауық

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеудегі ұсақ тасты және жартастарда өседі.

V-VI гүлдейді, VI жеміс салады.

785. О. dichoantha Boiss. — О. двуцветная — Айлауық.

Көп жылдық. Орманды және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

786. Echium vulgare L. — Синяк обыкновенный — Кәдімгі көкшешек.

Екі жылдық. Жолда өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Омарталық

787. Anchusa italica Retz. — Анхуза итальянская — итальяндық өгізшөп

Көп жылдық. Тасты — ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді.

788. Lycopsis orientalis L. — Кривоцвет восточный — Шығыс қисықгүл

Бір жылдық. Егінжайларда және жолдың жағасында өседі.

V-VI гүлдейді.

789. Myosotis sparsiflora Pohl. — Незабудка редкоцветная — Селдіргүлді ботагөз

Бір жылдық. Мекен орындарында тасты жерлерде, жылғаларда және  ылғалды көгалдарда өседі.

V-VI гүлдейді.

790. M.caespitosa K.F.Schultz. — Н. дернистая — Құралайгүл

Көп жылдық. Балшықты шалғындықта және көлде өседі.

IV-VI гүлдейді.

791. Heterocaryum rigidum A.DC. — Гетерокарий жесткий — Қатты түктікен

Бір жылдық. Құмды, тасты және ұсақ тасты беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады.

792. Н. subsessile Vatke. — Г. Почти сидячий — Түктікен

Бір жылдық. Тау бөктерінде тасты беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады.

793. Lappula spinocarpos Aschers. — Липучка колючеплодная — Тікен жемісті кәріқыз.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

794. L. patula — Л. Пониклая — Кәріқыз IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.
795. L. subcaespitosa M.Pop. — Л. Почти дернистая

Көп жылдық немесе екі жылдық. Жартас сызаттарында өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

796. Rochelia disperma (L fil) C.Koch. — Рохелия двусемянная -Қостұқымды тікенот.

Бір жылдық. Тау бөктерінде ұсақ тасты және тасты беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: арамшөп.

797. R.peduncularis Boiss. — Р. длинноножковая — Ұзын аяқты тікенот

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

798. Rindera tianschanica M.Pop. — Ридера тянынаньская — Тянь-Шань жуантамыры

Көп жылдық. Құрғақ тасты беткейлерде және жартастарда өседі.

VI-VII гүлдейді.

799. R. oblongifolia M.Pop. — P. продолговатолистая — Жуантамыр

Көп жылдық. Таудың тасты және ұсақтасты бөктерінде, жартастарда жиі өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

800. Trachelanthus korolkowii Lipsky. — Трахелянт королькова

Көп жылдық. Тасты беткейлерде, сай-салаларда, ағаштардың арасында өседі.

V-VI гүлдейді, VI жеміс салады.

801. Lindelofia macrostyla (Bunge)M.Pop — Линделофия длинностокбежовая — Қоянқұлақ

Көп жылдық. Тасты беткейлерде, жода, егістікте өседі.

V-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

802. Salenanthus circinnatus Ledeb. — Трубкоцвет завитковый -Шиыршық түтікгүл

Көп жылдық. Таудың ортаңғы және төменгі белдеуінде, сайсалады өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: ерте көктемгі омарталық.

803. Trichodesma incanum (Bunge)A.DC. — Триходесма седая — Ақбас айыртарақ

Көп жылдық. Тасты, ұсақтопырақты — ұсақ тасты беткейлерде өседі.

V-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

 

Verbenaceae juss — Вербенове — Нарқайсар тұқымдасы.

 

804. Verbena officinalis L. — Вербена лекарственная — Дәрілік нарқайсар

Көп жылдық. Шалғындықта, өзен жағалауларында, егістікте өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: улы, дәрілік.

 

Lamiaceae Linde — Яснотковые — Тауқалақай тұқымдасы.

 

805. Scutellaria galericulata L. — Шлемник обыкновенный — Кәдімгі томағашөп.

Көп жылдық. Шалғындықта, ылғалды өзен жағалауларында өседі.

VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Халық медицинасында дәрілік зат ретінде қолданады.

806. S. microdasys Juz. — Ш. Коротко опушенный

Бұта. Далалы оқапша, тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

807. S. mesostegia Juz. — Ш. Среднечешуйный — Томағашөп.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты беткейлерде және далалы жерлерде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

808. Drepanocarym sewersowii (Regel)Pojark. — Серноплодник Северцова — Северцов орақжеміс.

Бір жылдық. Таудың тасты және сай-салалы беткейлерінде, жартастың көлеңкесінде өседі.

IV-VI гүлдейді, V-VII жеміс салады.

809. Lophanthus schrenkii Leven. — Лофант Шренка — Шренк шұраны

Көп жылдық. Көлеңкелі сай-салада, жартас пен тастардың арасында өседі.

VI-VII гүлдейді.

810. Nepeta formosa Kudr. — Котовник прекрасный — Әсем көкбасшөп.

Көп жылдық. Тау ормандарында, жапырақта өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

811. N. cataria L. — К. Кошачий — Мысық көкбасшөбі.

Көп жылдық. Бұталы тоғайда, шалғындықта, таулы бөктерде, бау-бақшада, егістікте өседі.

VI-VII гүлдейді. VII же міс салады.

Шаруашылық маңызы: омарталық, дәрілік.

812. Dracocephalum discolor Bunge. — Змееголвник двуцветный -Қосгүлді жыланбас

Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеуіндегі тасты және ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

813. D. integrifolium Bunge. — З. Целыюлистый — Толық жапырақты жыланбас.

Көп жылдық. Тасты және шөптесін беткейлерде, орманда өседі.

VI-VII гүлдейді, VII жеміс салады.

814. D. Karatoviense Pavl. — З. Каратвский — Қаратау жыланбасы.

Жартылай бұта. Жартас астындағы тасты беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII жеміс салады.

815. D. Pavlovii Roldug. — 3. Павлова — Павлов жыланбасы.

Көп жылдық. Кішкентай таулардың тасты шыңдарында өседі.

VI-VII гүлдейді, VII -VIII жеміс салады.

816. Hypogomphia turkestana Bunge. — Гипогомфия туркестанская -Түркістан балтигі

Бір жылдық. Тау бөктеріндегі жазықтықтағы шалшықты топырақта өседі.

IV-V гүлдейді, V-VI жеміс салады.

817. Prunrlla vulgaris L. — Черноголовка обыкновенная — Кәдімгі топрақбас.

Көп жылдық. Шалығындықта, өзен және бұлақ алқаптарында өседі. VI-IX гүлдейді.

818. Eremostahys impessa Parij et Vved. — Пустынноколосник прижатый — Сығылған шөлмасақ.

Көп жылдық. Далалы тау бөктерінде өседі.

IV-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

819. Е. fulgens Bunge. — П. Блистающий — Шөлмасақ

Көп жылдық. 1500-2000 м биіктіктегі шалғындықты және тасты беткейлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

820. Е. labiosa Bunge. — П. Губастый

Көп жылдық. Тау бөктеріндегі жазықтықтағы топырақта өседі.

IV-V гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

821. Е. karatavica Pavl. — П. Каратавский — Қаратау шөлмасағы

Көп жылдық. Аласа труда және тасты тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді, VI жеміс салады.

822. Phlomis Regelii M.Pop. — Зопник Регеля — Регель әремі

Көп жылдық. Тау бөктерінде және орманды топырақта өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

823. Ph. salicifolia Regel. — З. Иволистый — Тал жапырақты әрем

Көп жылдық. Тау бөктерінде жазыктытқта өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

824. Ph. agraria Bunge. — З. полевой — Дала әремі.

Көп жылдық. Орманды-далалы белдеуде, бұталардың арасында өседі.

V-VI гүлдейді, VII жеміс салады.

825. Stachyopsis oblongata N.Pop. — Стахиопсис продолговатолистый -Сопақ жапырақты дағдан

Көп жылдық. Субальпі шалғындығында, жартастарда және орманды белдеудің шеттерінде өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

826. Lamium amplexicaule L. — Яснотка стеблеобьемлющая — Сабақты тауқалақай.

Бір жылдық, Екі жылдық. Аласа таудың тасты және ұсақтасты бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

827. L. album L. — Я. белая — Ақ тауқалақай.

Көп жылдық. Жапырақты және қылқанды орманда өседі.

IV-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

828. Lagochilus subhispidus Vved. — Зайцегуб почтищетинистый -Қылшықты қоянжырақ

Көп жылдық. Ұсақ тасты топырақта, жусанды өсімдіктердің арасында өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

829. L. platyacanthus Rupz. — З. плоскоколючковый — Қоянжырақ.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты бөктерде өседі.

V-VI гүлдейді, V-VII жеміс салады.

830. Staehys setifera C.A.Mey. — Чистец щетинистый — Қылшықты қайызғақшөп

Көп жылдық. Арық және өзен жағалауларында және ылғалды шалғындықта өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

831. Salvia macrosiphon Boiss. — Шалфей длиннотрубчатый — Сәлбен

Көп жылдық. Тасты алқаптарда, ұсақ тасты және ағашты тау бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді.

832. S. sclarea L. — Ш. мускатный — Мускат сәлбені

Көп жылдық. Таудың тасты және ұсақ тасты бөктерінде, сай-салада, алқаптарда өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

833. Perovskia angustifolia Kudr. — Перевския узколисьая — Жіңішке жапырақты қоянтамақ.

Жартылай бұта. Өзеннің құрғақ арналарында, ұсақ тасты беткейлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

834. Ziziphora Bungeana Juz. — Зецефора Бунговская — Бунге некемаралы

Көп жылдық. Таудың тасты және далалы бөктерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді.

835. Z. clinopodioides Lom. — З. похучковидная — Киікоты

Көп жылдық. Ұсақ тасты, тасты, далалы беткейлерде және шалғындықта, өзен жағалауларында өседі.

VI-VIII гүлдейді.

836. Z. tenuior L. — З. тонкая — Жіңішке некемаралы.

Бір жылдық. Аласа таудың шөлейтті, тасты және ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

V-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, омарталық, сәндік.

837. Antonina debilis Vved. — Антанино слабая — Әлсіз үшек.

Бір жылдық. Субальпі шалғындығында, құрғақ далалы жерлерде және тасты беткейлерде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

838. Hyssopus serovschanicus Pori. — Иссон зеравшанский — Сайсағыз

Жартылай бұта. Таудың тасты бөктерінде өседі.

VII-IX гүлдейді.

839. Origanum tyttanthum Gentsch. — Душица мелкоцветная — Ұсақ жұпаргүл

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінде, ұсақ тасты топырақта өседі.

VI-VIII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

840. Thymus seravschanicus Klok. — Тимянь зеравшанский — Жебір шөп.

Жартылай бұта. Альпі шалғындығында, таудың ұсақ тасты бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

841. Тһ. Dmitrievae Gamajun. — Т. Дмитриевой — Дмитриев жебіршөп.

Жартылай бұта. Ашық тасты бөктерде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

842. Тһ. Karatavicus A.Dmitr. — Т. Каратавский — Қаратау жебіршөбі

Жартылай бұта. Тасты беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді.

843. Тһ incertus Klok. — Т. Неверный — Жебір

Жартылай бұта. Таудың тасты бөктерінде өседі.

VI гүлдейді.

844. Lycopus exaltatus L.fil. — Зюзник високий — Биік бөріаяқ.

Көп жылдық. Тоғайда, өзен жағалауларында өседі.

VI-VIII гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: дәрілік.

845. Mentha arvensis L. — Мята полевая — Дала жалбызы.

Көп жылдық. Жылға жағалауларында, арықта, тоғайда өседі.

VI-X гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: омарталық, дәрілік, азықтық.

 

Solanacaeae juss — Пасленовые — Алқа тұқымдасы.

 

846. Solarium kitagawae Schonbeck — Temesy(S.depilatum kitad) — Паслен китагавы — Алқашөп.

Жартылай бұта. Орман алқаптарында, өзен жағалауларында, шалғындықта, көл жағасынды балшықта өседі.

VI-IX гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

847. S. nigram L. — П. Черней — Қара алқашөп.

Бір жылдық. Бау-бақшада, өзен, көл жағалауларында, қоқысты жерлерде, егістікте өседі.

VI-X гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: азықтық, арамшөп.

848. S. Olgae Pojark. — П. Ольги — Ольга алқашөбі.

Бір жылдық. Бау-бақшада, арық бойында, жолдың жағасында өседі.

VI-X гүлдейді, VII-X жеміс салады.

 

Scrophularacaeae Linde — Норичниковые — Сабынкөк тұқымдасы.

 

849. Verbascum songaricum Schrenk. — Коровяк Джунгарский — Жоңғар аюқұлағы.

Екі жылдық. Шалғындықты, тасты және далалы беткейлерде, бұталардың арасында өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

850. V. turkestanicum Franch. — К. туркестанская — Түркістан аюқұлағы

Екі жылдық. Таудың тасты бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

851. Scrophularia nuraniae Tzagolova. — Норичник Нурании — Нуран сабынкөгі.

Көп жылдық. 1400 м биіктіктегі жартас сызаттарында, тауда өседі.

V гүлдейді.

852. S. leucoclado Bunge. — H. беловежвистый — Сабынкөк

Жартылай бұта. Сайдың құрғақ арналарында, көл жағалауларында және ұсақ тасты беткейлерде өседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

853. S. talassica Tzagolova. — Н. таласький — Талас сабынкөгі.

Көп жылдық. Таудың ұсақ тасты бөктерінде, субальпі шалғындығында және қылқанды орманның шекараларында өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

854. S. kirilovrana Schischk. — Н. Кириловский — Кирилов сабынкөгі.

Көп жылдық. Таудың ұсақтасты бөктерінде өседі.

V-VII гүлдейді, V-VIII жеміс салады.

855. S.insica Weinm. — Н. вырезной — кесілген сабыншөп.

Көп жылдық. Субальпі белдеуінде, аршалардың арасында, тасты беткейлерде , жартастарда, өзен жағалауларында өседі.

V-VII гүлдейді, V-VIII жеміс салады.

856. Veronica spuria L. — Вероника неностаящая — жалған бөденешөп.

Көп жылдық. Шалғындықты далада өседі.

V-VIII гүлдейді, VII -IX жеміс салады.

857. V.laeta Kar et Kir. — В. красивая — әсем бөденешөп.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіндегі далалы және ұсақ топырақты, тасты бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді.

858. V.arguteserrata Regel et Schmalh. — В. острокильчатая — Бытпылдық.

Бір жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіне дейінгі бұталы бөліктерде өседі.

III-VII гүлдейді, IV-VII жеміс салады.

859. V.rubrifalia Boiss. — В.кроснолистая — қызылжапырақты бөдене шөп.

Бір жылдық. Тасты далалы жерлерде, құмда, алагүлділердің арасында өседі.

IV-VI гүлдейді және жеміс салады.

860. V.cardiocarpa (Kar et Kir)Walp. — В.сердцевидноплодная — жүрек түкті жемісті бөдене шөп.

Бір жылдық. Тау бөктерінен субальпі белдеуіне дейінгі тасты беткейлерде өседі.

III-V гүлдейді, IV-VI жеміс салады.

861. V.arvensis L. — В. полевая — дала бөдене шөбі.

Бір жылдық, немесе емен жаңғақты. 2000м биіктікке дейінгі таудың далалы бөктерінде өседі.

III-V гүлдейді, IV-VI жеміс салады.

862. V.verna L. — В.весенная — көктем бөденешөбі.

Бір жылдық немесе екі жылдық. Таудың төменгі белдеуіне дейінгі тасты бөктерде өседі.

III-V гүлдейді, IV-VI жеміс салады.

863. Leptorhabdos parviflora (Benth)Benth. — Ленторабдус мелкоцветный — Ұсақ гүлді бұғы мүйіз.

Бір жылдық. Өзен, жылға жағалауларында, құмда, таудың топырақты орманы мен аршалардың арасында өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

864. Euphrasia pectinata Ten. — Очанка гребенчатая — Көздәрі.

Бір жылдық. Далалы шалғындықта және тау бөктерінің жазықтықтарында өседі.

VI-IV гүлдейді.

865. E.kapataviensis Govor, ex Karmyscheva. — О.карашавксая — Қаратау көздәрісі.

Бір жылдық. Құрғақ таулы шалғындықта өседі.

V-VII гүлдейді.

866. E.regelii Wettst. — О. регеля — регель көздәрісі.

Бір жылдық. Таудың шалғындықты бөктерінде және тау ормандарында өседі.

VII-VIII гүлдейді, IX жеміс салады.

867. Pedicularis olgae Regel. — Мышник ольги — Ольга қандыгүл.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

IV-VI гүлдейді, V-VIII жеміс салады.

868. P.dolichorhiza Schrenk. — М.длиноокорневый — Ұзын тамырлы қандыгүл, битенон, сіркетон.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіндегі шалғындықты және тасты бөктерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

869. P.talassica Vved. — Н. таласский — Талас қандыгүл.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты таудың жоғарғы белдеуіндегі бөктерде өседі.

VI- VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

870. P.dubia B.Fedtsch. — Н. сомнительный — күдікті қондыгүл.

Көп жылдық. Ұсақ тасты, далалы және шалғындықты таудың субальпі белдеуінде өседі.

VI- VII гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

871. Bungea vesiculifera (Herd) Schischk.. — Бунгея пузырчатая -көпіршекті шағалтай.

Көп жылдық. Таудың тасты немесе ұсақ тасты беткейлерінде өседі.

V- VI гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

 

Orobanchaceae Vent — Зарацыховые — Сұңғыла түқымдас.

 

872. Orobanche uralensis С.Beck. — Заразиха уральская — Орал сұғыласы.

Көп жылдық. Далалы немесе тасты бөктерде және бұталардың арасында өседі, сондай-ақ Ariemisio түрін паразиттейді.

VI- VII гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

873. О. ramosa L. — З. ветвиская — Бұтақты сұңғыла.

Бір жылдық. Егістікте мекендердегі жолда өседі, мәдени және сәндік өсімдіктерді паразиттейді.

V- VII гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

 

Plantaginaceae Linde — Подоржниковые — Бақажапырақ тұқымдас.

 

874. Plantago major L. — Подорожник большой — үлкен бақажапырақ.

Екі жылдық. Ылғал шалғындықта, көл жағасында, батпақтардың шеттерінде жабайы түрде өседі.

VI-IX гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік.

875. P.media L. — П. средний — орташа бақажапырақ.

Көп жылдық. Шалғындықты далада, көп жағалауларында өседі. VI-VIII гүлдейді.

876. P.lankeolata L. — П. ланцетовидный — қандауыр тәрізді бақажапырақ, сужапырақ.

Көп жылдық. Далалы шалғындықта, тасты, құмды өзен және жылға жағалауларында өседі.

IV-IX гүлдейді.

 

Rubiaceae Juss — Мареновые — Ләйлекшөп тұқымдасы.

 

877. Asperala congesta Tscherneva — Ясменник сжатый — Сығылған бояушөп.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуіндегі жартаста өседі.

VI- VIII гүлдейді, VIII жеміс салады.

878. A.setosa Jaub, et Spach. — Я. Щетинистый — Тікенді бояушөп.

Бір жылдық. Тасты және шөпті беткейлерде, егістікте жабайы түрде өседі.

V- VI гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

 

 

Rubiaceae Juss — Мареновые.

 

879. Galium songaricum Schrenk. — Подмаренный джунгарский Жоңғар қызылбояуы.

Бір жылдық. Субальпі жіне альпі белдеуіндегі шыршалы және аршалы орманда өседі.

VI- VII гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

880. G.tenissimum Bieb. — П.тончайший — Жіңішке қызылбояу.

Бір жылдық. Ұсақ тасты, тасты жартасты, шалғындықты, беткейлерде және далалы тау бөктерінде өседі.

IV- VI гүлдейді, VI- VIII жеміс салады.

881. G.verticillatun Danth. — П. мутавчатый — Қызылбояу.

Бір жылдық. Таудың тасты бөктерінде және жартастардың арасында өседі.

IV- V гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

882. G.tianschanium М.Рор. — П.тяньшанский — Тянь-Шань қызылбояуы.

Көп жылдық. Субальпі белдеуінде, таудың тасты беткейлерінде, өзеннің құрғақ арналарында өседі.

VII- VIII гүлдейді, VIII — IX жеміс салады.

 

Caprifolioceal Juss — Жимолостные — Үшқат тұқымдас.

 

883. Abelia corumbosa Regel et Schmalh. — Абелия щитковидная -қанқан тәріздіс асай түсті.

Бұта. Тасты және жартасты беткейінде, аршалы және жаңғақты орманның арасында өседі.

VI- VIII гүлдейді, VIII -IX жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Сәндік, қатты ағаш.

884. Loncinera microphylla Willd, ex Schult. — Жимолость мелколистая -ұсақ топырақты үшқат.

Бұта. Тасты, жартасты бектейінде, өзен арналарында өседі.

IV- VII гүлдейді, VIII- IX жеміс салады.

885. L.Stenantha Pojark. — Ж. Узкоцветная — жіңішке жапырақты үшқат.

Бұта. Субальпі белдеуге дейінгі тасты беттерде өседі.

IV- VI гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

886. L.hispida Pall, ex Schult. — Ж. Щетинистая — Тікенді үшқат.

Бұта. Субальпі белдеуінде, ағаштардың, аршалардың арасында өседі.

V- VI гүлдейді, VI- VIII жеміс салады.

887. L.Olgae Regel, et Schmalh. — Ж.Ольги — Ольга үшқаты.

Бұта. Альпі белдеуіндегі тасты бөктерде, жартас сызаттарында өседі.

VI- VII гүлдейді, VII- VIII жеміс салады.

888. L.nummulariifolia Jaub, et Spach. — Ж.монетолистая — тиын жапырақты үшқат.

Бұта. Таудың тасты ортаңғы белдеуінде, өзен жағалауларында өседі.

V- VI гүлдейді, VII- IX жеміс салады.

 

Valerianaceae — Валериановые — Шүйіншөп тұқымдас.

 

889. Patrinia intermedia Remm, et Schult. — Патриния средняя — орташа тасшүйгін.

Көп жылдық. Таудың тасты беткейлерінде, жартастарда өседі.

V- VII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Медицинада қолданады.

890. Valeriana turkestanica Regel et Schmalh. — Валериана туркестанская — түркістан тасшүйгін.

Бір жылдық. Таудың құрғақ тасты бөктерінде өседі.

IV- V гүлдейді, V- VI жеміс салады.

891. V.plagiostephana Fisch, et Mey. — В.косевенечная — жеңіл.

Бір жылдық. Таудың ортаңғы және төменгі белдеуінде, тасты, ұсақ топырақты тау бөктерінде өседі.

IV- VI гүлдейді, V- VII жеміс салады.

 

Morinaceae Rafin — Мориновые — Салпыс тұқымдасы.

 

892. Morina kokanica Regel. — Марина кокандская — Қохан салпысы.

Көп жылдық. 1500-3000м биіктіктен аршалы белдеуге өседі.

VII- VIII гүлдейді, VIII-IХ жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Мәдени гүлді өсімдік.

 

Dipsacaceae Juss — Ворсянковые — Қожакендір тұқымдас.

 

893. Dipsocus laciniatus L. — Ворсянка разрезная — Тілік қожакендір.

Екі жылдық. Бұталардың арасындағы таудың төменгі белдеуінде, өзен алқаптарында өседі.

VI- VII гүлденеді, VIII жеміс салады.

Шаруашылықтағы маңызы: Құрамында алкалойдтар бар.

894. D.dipsocoides (Kar, et Kir)Botsch. — В. Лазоревая — қожакендір

Екі жылдық немесе көп жылдық. Бұталардың арасында ұсақ тасты бөктерде өседі.

VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

895. Scabiosa songarica Schrenk. — Скабиоза джунгарская — Жоңғар қотырот, таужапырақ.

Бір жылдық. Таудың төменгі және ортаңғы белдеуінде түрлі шөпті беткейлерде өседі.

VI- VII гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

896. S.micrantha Desf. — С. мелькоцветная — Ұсақ гүлді қотырот.

Бір жылдық. Ұсақ тасты және далалы тау бөктерінде өседі.

V гүлдейді, VI- VII жеміс салады.

 

 

Campanulaceae Juss — Колокольчиковый — Қоңыраугүл тұқымдас.

 

897. Campanula gromerata L. — Колокольчик сборный — Шоғыр қоңыраугүл.

Көп жылдық. Шалғындықта, орманда өседі.

VI- VIII гүлдейді.

898. C.evolvulocea Royle, ex A.DC. — К.развернутый — Кең қоңыраугүл жартас сызаттарында және жартастарда өседі.

VI- VIII гүлдейді, VIII -IX жеміс салады.

899. Ostrowskia magnifica Regel. — Островские великолепная — Әдемі ойраш

Көп жылдық. Шықтарда, жартастардың көлеңкесінде, таудың ортаңғы белдеулерінде өседі.

VI-VII гүлдейді және жеміс салады.

900. Aseneuma argutum (Regel)Bomm. — Азенума острая — Үшкір құртшөп.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінде ұсақтасты және тасты бөктерде өседі.

VI-VIII гүлдейді

901. Cryptocoton monocephalus (Trautv)Fed. — Криптонодан одноглавый — Дарабас ершін.

Көп жылдық. Ұсақ тасты шықтарда және жартастарда өседі.

IV-V гүлдейді, VI жеміс салады.

902. Sergia Severzowii Legel Fed. — Сергия Северцова — Северцов жартасшөп.

Көп жылдық. Құрғақ жартас сызаттарында өседі.

VI-VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

 

Asteracea Dumort — Сложноцветные — Күрделігүлділер тұқымдасы

 

903. Saligaga virgaurea L. — Золотарник обыкновенный — Кәдімгі алтыншөп.

Көп жылдық. Орманда, шалғындықты және далалы жерлерде өседі.

VIII-X гүлдейді, XI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Омарталық, баяғы заманда дәрілік есебінде пайдаланған.

904. Heteropappus canescens (Nees) Novopokr. — Гешеропапус седеющий

Көп жылдық. Тау бөктерінің ұсақ тасты және тасты беткейлерінде өседі.

VII-IX гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

905. Galotella chromopappus Novopokr. — Солонечник окрашеннохохолковый — Бояу бас далазығыры.

Көп жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінде тасты беткейлерінде өседі.

VII-IX гүлдейді

906. Erigeron pseudoseravschanicus Botsch. — Мелколепестник ложнозеравшанский — Майдажелек.

Көп жылдық. Биік таудың далалы беткейлерінде, орманды белдеуінде өседі.

VII-IX гүлдейді

907. Cymbolaena griffithii (A.Grad) Wagenitz (C.Longifolia(Boiss.et Reut) Smoljian. — Цимболена длиннолистаг — Ұзын жапырақты дөңбет

Бір жылдық. Таудың ортаңғы және төменгі белдеудегі құрғақ тасты беткейлерде өседі.

IV-V гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

908. Filogo Montana L. — Жабник горный — Тау қазығұрты

Бір жылдық. Құрғақ тасты бөктерінде өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

909. Pulicaria salviifolia Bunge. — Блошница шалфеелистая — Шалфей жапырақты бүргешөп.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты бөктерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

910. Achillea millefelium — Тысячелистник обыкновенный

Көп жылдық. Шалғында, далалы және таудың шалғынды бөктерінде өседі.

VII-X гүлдейді

911. Trchanthemis aulilatensis (B.Fedsch) Krasch. — Трихантемис аулеатинский — Әулие-ата саржауы.

Көп жылдық. Тасты және ұсақ тасты беткейлерде 1000 және 1400 метрге дейінгі биіктікте.

912. Tanacetepsis karataviensis (Kovalevsk) Kovalevsk. — Танацетопсис каратавский — Қаратау сертебесі.

Көп жылдық. Жартастарда, таудың ортаңғы белдеуінде өседі.

V-VII гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

913. Tanacetum turlanicum (Pavl)Tzvel. — Тижма турланская — Турлан түймешетені

Көп жылдық. Далалы жерлерде, ұсақ тасты тау бөктерінде және жартастада, таудың төменгі және ортаңғы белдеуінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

914. Ajanio fostigata (C.Winkl)Poljak. — Аяния щитковая — Қалқан өрнекшөп.

Көп жылдық. Тасты беткейлерде және далалы жерде бұта арасында өседі.

VIII-IX гүлдейді

915. Artemisa pamirica C.Winke. — Полын памирская — Памир жусаны

Көп жылдық. Жоғарғы белдеуде, ұсақ тасты — шалшықты шалғындық құрғақ бөктерде өседі.

VII-VIII гүлдейді

916. A. turanica Crassch. — П. Туранская — Тұран жусаны.

Көп жылдық. Тау бөктерінде, ұсақ тасты шалшықты топырақта, құмда, тасты беткейлерде өседі.

ІХ-Х гүлдейді

917. Ligularia songarica (Fisch)Ling. — Бузульник Джунгарський -Жоңғар сарыандызы.

Көп жылдық. Өзен және көл жағалауларында, батпақтың айналасында өседі, тау бөктерінде жиі кездесіді.

VI-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

918. L. macrophylla (Ledeb)DC. — Б. Крупнолистый — Ірі жапырақты сарыандыз.

Көп жылдық. Ортаңғы белдеуде, дымқыл тұзды шалғында, өзен жағасында өседі.

919. Echinops talassicus Golosk. — Мардовник таласский — Талас лақсасы Көп жылдық. Шалғынды бұталарда және сүректі — бұталар бөктерінде, ортаңғы белдеуге дейін өседі.

VII-VIII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

920. Е. karatavicus Regel et Schmalk. — M. Каратавский — Қаратау лақсасы.

Көп жылдық. Түрлі шөпті шалғындарда, сүректі бұталарда және ұсақ тасты беткейлерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VIII-IX жеміс салады.

921. Cousinia talassica (Kulf)Juz, et Tschemeva. — Кузинния таласская -Талас көбеңқұйрығы

Көп жылдық. Ұсақ топырақты және таудың конгломерат бөктерінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VIII жеміс салады.

922. С. pseudoaffmis Kulf. — К. ложнородственная — Көбеңқұйрық.

Көп жылдық. Тау бөктерінде ала гүлдің тұқымы өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

923. С. umbrosa Bunge. — К. телевая — Көбеңқұйрық.

Көп жылдық. Саялы жерлерде, тау бөктерінде және таудың төменгі белдеуінде арамшөп түрінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

924. С. vicaria Kulf. — К. замещающая — Көбеңқұйрық

Көп жылдық. Ұсақ топырақты — ұсақ тасты бөктерде, таудың төменгі белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

925. С. rigida Kulf. — К. жесткая — Қатты көбеңқұйрық.

Көп жылдық. Тасты беткейлерде өседі.

VII-VIII гүлдейді

926. С herrescens Juz. — К. ужасающая — Сұмдық көбеңқұйрық.

Көп жылдық. Тасты, ұсақ тасты бөктерде, таудың ортаңғы белдеуіне дейін өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

927. С. grandifolia Kulf. — К. крупнолисая — Ірі жапырақты көбеңқұйрық.

Көп жылдық. Тасты бөктерде және сай-салада, аласа таудың белдеуінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VII жеміс салады.

928. С tianschanica Kulf. — К. тяныпаньская — Тянь-шань көбеңқұйрығы

Екі жылдық. Тасты және ұсақ тасты бөктерде, төменгі шекарада таудың төменгі белдеуінде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

929. С. Severtzowii Regel. — К. Северцова — Северцов көбеңқұйрығы

Екі жылдық. Ұсақ тасты және ұсақ топырақты бөктерде таудың төменгі белдеуіне дейін өседі.

930. С Regelii C.Winke. — К. Регеля — Регель көбеңқұйрығы

Екі жылдық. Ұсақ тасты тау бөктерінде өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

931. Saussurea asbukinii Iljin. — Соссюре Азбукина — Шұбаршөп.

Көп жылдық. Таудың төменгі белдеуінде, жарық жартастарда өседі.

IV-V гүлдейді, V жеміс салады.

932. S. Vvedenskyi Lipsch. — С. Введенского — Шұбаршөп.

Жартылай бұталы. Тасты және ұсақ тасты бөктерде өседі.

VII-VIII гүлдейді

933. S. elegans Ledeb. — С. изящная — Шұбаршөп.

Көп жылдық. Шалғындықта, тасты және ұсақ тасты бөктерде, өзен жағасында және бұта арасында өседі.

VII-VIII гүлдейді

934. Jurinea tartisguamea Iljin. — Наголоватка извилисточешуйчатая -Ақжапырақ.

Көп жылдық. Шөпті және шалшықты, тасты бөктерде, бұталарда өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

935. Carduus thaermeri Weinm. — Чертопелах термара — Түйетікен.

Екі жылдық. Құрғақ шалғында, жол жағасында және тасты бөктерде жиі өседі.

VI-VIII гүлдейді және жеміс салады.

936. Cirsium vulgare (Savi)Ten. — Бодяк обыкновенный — Кәдімгі тікен қурай

Екі жылдық. Дымқыл көлеңкелі жерлерде, өзен алқаптарында, шөлді, тасты жерлерде өседі.

VII-IX гүлдейді және жеміс салады.

937. С. Sairamense (Winkl)O.et.B.Fedsch. — Б. сайрамский — Сайрам тікенқурай.

Көп жылдық. Таулы шалғында өседі.

VII-VIII гүлдейді және жеміс салады.

938. С. arvense (L)Scop. — Б. полевой — Егістік тікен қурай

Көп жылдық. Далалы аудандарда, егістікте және таулы дерлерде жиі өседі.

VII-IX гүлдейді және жеміс салады.

939. Picnomon acama (L).Cass. — Пикномон колючий — Тікенді жұмыршөп.

Бір жылдық немесе екі жылдық. Тасты бөктерде, жолда, арықта, тастанды жерлерде өседі.

VII-VIII гүлдейді және жеміс салады.

940. Onopordum leptolepis Dc. — Онопордум тонкочешуйный -Шағыртікен

Екі жылдық. Таудың ортаңғы белдеуінде өседі.

V-VI гүлдейді және жеміс салады.

941. Crupina vulgaris Cass. — Крупина обыкновенная — Кәдімгі тіктікен

Бір жылдық. Ұсақ тасты бөктерде, жартастарда, бұта арасында, өзен жағасында өседі.

IV-VII гүлдейді, VII-IX жеміс салады.

942. Centaurea phyllopoda Iljin. — Василек черошочковый — Гүлкекіре

Көп жылдық. Тасты бөктерде, таудың ортаңғы белдеуінде өседі.

VII-VIII гүлдейді

943. С. turkestanica Franch. — В. Туркестанский — Түркістан гүлкекіре

Көп жылдық. Тасты бөктерде, таудың ортаңғы және төменгі белдеуінде өседі.

VI-VIII гүлдейді

944. С. sguarrasa Willd. — В. растопыренный — Гүлкекіре

Екі жылдық. Тасты және ұсақ топырақты бөктерде, таудың шөптесін және жайылымдық жерінде өседі.

VI-VIII гүлдейді

945. Tragopogan capitatus S.Nikit. — Козлобородник головчатый — Басты желкек

Екі жылдық. Шөпті бөктерде, бұталарда, егістік арасында өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: жем шөп — малдар арамшөбін жақсы жейді.

946. Т. pseudomjor S.Nikit. — К. ложнокрупный — Ірі жалған желкек

Екі жылдық. Шалғынды, далалы тау бөктерінде, жазықтықта, далалы жерлерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

947. Т. montanus S.Nikit. — К. горный — Таулы желегі

Көп жылдық. Шалғынды, далалы, шөпті және таудың тасты бөктерінде өседі.

V гүлдейді, V-VI

948. Taraxcum montanum (C.A.Mey.) DC. — Одуванчик горный — Таулы бақ-бақ

Көп жылдық. Ортаңғы белдеуде, тасты-ұсақ тасты және ұс ақ топырақты бөктерде өседі.

VII гүлдейді, IX жеміс салады.

949. Т. mojoe Schischk. — О. большой — Үлкен бақ-бақ

Көп жылдық. Шалғында, шөпті бөктерде, таудың төменгі белдеуінде өседі.

V-VI гүлдейді, VI-VIII жеміс салады.

950. Lactuca dissecta D.Don. — Латук ушковатый — Сүтжапырақ.

Бір жылдық. Тау бөктерінде, тастар арасында және бұта арасында өседі.

VI гүлдейді, VI жеміс салады.

951. Cephalorrhynchus subplumosus — Цефолоринхус почти перистый

Көп жылдық. Ортаңғы белдеуде, жылғаларда, аршаларда және ағаштардың және бұталардың көлеңкелерінде өседі.

VI-VII гүлдейді

952. Crepis oreades — Скера горная — Тау әлен

Көп жылдық. Жоғары белдеуде, жартастарда, тасты-ұсақтасты бөктерде өседі.

VI-VII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

953. С. servschanica B.Fedsch. — С. зеравшанская — Элен

Көп жылдық. Төменгі және жоғарғы белдеуде, тасты, ұсақтасты бөктерде, жартастарда өседі.

VII-VIII гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

954. Hieraciumirghsorum Juxip. — Ястребинка киргизкая — Қырғыз соршатыры

Көп жылдық. Аласа таудың бөктерінде және таудың орманды белдеуіне дейін аршаларда өседі.

V-VI гүлдейді, VII-VIII жеміс салады.

955. Н. erythracorpum Peter. — Я. Красноплодная — Қызыл жемісті соршатыр

Көп жылдық. Таулы ормандарда, таудың 2600 м биіктігіне дейін өседі. VII-VIII гүлдейді

956. Н. echiodes Lumn. — Я. румянковая — Соршатыр

Көп жылдық. Даланың түрлі шөпті, дала бөктерінде, жазықтықта, ортаңғы белдеуге дейін өседі.

V-VIII гүлдейді

 

 

4. Түлкібас ауданының өсімдік қорлары, оларды тиімді пайдалану және сақтау

 

Түлкібас ауданы флорасын зерттеу барысында өсімдік жабындысын сақтаумен қатар оны шаруашылықта тиімді пайдалану мәселелері де қамтылады. Бұл түсінікті, себебі флораны зерттеушінің алдындағы міндеттің (мақсаттың) бірі өсімдіктердің ресурстарына, бүгінгі жағдайына, қолдану мүмкіндіктеріне, сол секілді қорғап сақтау тәсілдеріне назар аудару болып табылады. Сондықтан флораның құрамында әр түрлі шаруашылық маңызы бар бағалы өсімдіктер анықталды.

Түлкібас ауданы флорасында бірқатар бағалы, әрі шаруашылық маңызы үлкен өсімдіктер кездеседі. Оларды бірнеше топқа бөлеміз.

 

Түлкібас ауданы флорасының шаруашылық маңызы.

6-кесте

Шаруашылық маңызы	Түрлер саны
1. Дәрілік.	49
2. Мал азықтық.	46
3. Сәндік.	38
4. Тағамдық.	34
5. Техникалық.	28
6. Бояғыштық.	15
7. Омарталық.	21

 

Аудандағы өсімдіктердің басым бөлігі дәрілік, мал азықтық, сәндік, тағамдық, техникалық қасиеттерге ие. Сондықтан осындай топтағы өсімдіктерге көбірек көңіл бөлгеніміз жөн.

Зерттеліп отырған территорияның пайдалы өсімдіктер қатарына сары долана, алма, жабайы жүзім, итмұрын, қызыл долана, рауғаш қызғалдағы, тау пістесі, жаңғақ, алша, бүлдірген және тағы басқалар жатады.

 

ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕР: Жабайы өсетін дәрі-дәрмектік өсімдіктер-адамзат баласының өте ертеден пайдаланып келе жатқан топтарының бірі. Бұл топқа 49 өсімдікті жатқызуға болады, олар негізінен халықтық медицина мен ғылыми медицинада кеңінен қолданылады. Олардың қатарына мысалы, Saligaga virgaurea, Plantago major, Ephedra intermedia Hypericaum perforatum, Achillea milletofium, Rosa gedtschenkoana, R.canina тағы басқа өсімдік түрлерін жатқызуға болады. Бұл өсімдіктер медицинада жан-жақты қолдау табуда. (Павлов, 1947; Ильин 1948; Синицин, 1982; Кукенов 1988).

Айта кетуіміз керек, көпшілік емдік өсімдіктер жүйелі түрде пайдаланылмай түрлі жағдайлардың әсерінен жойылып кетуде. Ондай өсімдіктерге мысал ретінде Ephedra eduisetina, Ungernina severtzovii, Polyonum aviculare-ны айтсақ та жеткілікті. Көптеген дәрілік өсімдіктердің Urtica diocia, Peganum harmala, Rheum maximowiczii-дің әжептеуір табиғи қоры болуына қарамастан тіптен дайындалмайды десек те болады.

 

МАЛ АЗЫҚТЫҚ ӨСІМДІКТЕР. Қазіргі таңда Түлкібас ауданында ауыл шаруашылық дақылдары (бидай, мақсары, жоңышқа) егілсе, таудың ортаңғы және жоғарғы бөліктері шөп шабу мен жайылымдық мақсатта пайдаланылады. 6-кестеде көріп отырғанымыздай, бағалы шаруашылық маңызды өсімдіктердің негізгі бөлігі мал азықтық (46 түр) топқа жатады. Олардың арасында әсіресе бағалы болып саналатындары астық тұқымдастар, шатыршагүлдер, бұршақ тұқымдастар, кейбір қияқөлең, алабұта, крестгүлділер, күрделігүлділер т.б. тұқымдастар өкілдері.

Астық тұқымдасынан мал азықтық қасиеті жоғары өсімдіктер қатарына Dactylis giomerata, Poa pratensis, Festuca gigantea, F valesiaca, Bromus oxyodon, B-danthoniae, D.Tectoram,Hordeum bulbosum, H. Leporinum, Cynodon dactylon, Melica altissima, Stipa hohenacktriana, S. caucasica — ны жатқызуға болады.

Бұршақ тұқымдасынан әсіресе Onobrychis areanaria, O. grandis, Medicado meyeri, M. tianschanica, M. lupulina, Trifolium repens, T. pratense, Melilotus officinalis, M. albus — тың маңызы зор болып есептеледі.

Қияқөлеңдер арасынан Сагех songorica мен C.turkestanica-ның малға азықтық, жем-шөптік пайдасы үлкен. Таудың төменгі бөлігінде алабота тұқымдасынан Косhіа prostrata, Chenopodium botrys, Ch. foliosum секілді жайылымдық түрлерін жиі кездестіруге болады. Осындай өсімдіктердің қатарына күрделігүлділер тұқымдасынан жусанның Artemisia annua, A. absinthium, A. vujgaris — түрлерін жатқызамыз. Олар адырдағы өсімдіктер жамылғысында маңызы ерекше, доминант болуымен қатар кеш-күздік және қыстық азықтың негізін құрайды.

 

ОМАРТАЛЫҚ ӨСІМДІКТЕР. Зерттеліп отырған территорияның 21-ден аса өсімдік түрлері осы топқа жатады. М.М. Глуховтың (1955) есептеуінше тәулік бойындағы температураның тез өзгеруіне байланысты тау бөктеріндегі өсімдіктерде омарталық қасиет жоғары болады. Осындай аудандардың қатарына Түлкібас ауданын да жатқызуға болады. Rosaceae, Lamiaceae, Apiaceae, Aschodelaceae, және т.б түқымдастардың өкілдері, мысалы: Crataegus pontica, Spiraea hypericifolia, Malus sieveersii, Rosa beggeriana, R. maracandica, R. canina, Amygdalus spinosissima, A. petunnikpvii,

Salvia deserta, S. sclarea, S. vilgata, Ziziphora pedicellat, Melissa officinalis, Origanum tyttanthum, Mentha asiatica, Prandos pabularia, Ferula ugamica, F. tenuisecta, Eremurus regelii, E. robustus т.б.өсімдіктер жақсы омарталық қасиет көрсете алады. Сонымен, Түлкібас ауданы өсімдіктері аз пайдаланылғанымен, бал арасын өсіруде маңызы зор.

БОЯҒЫШ ӨСІМДІКТЕР. Түлкібас ауданы терреториясында бояғыш өсімдіктердің 15 түрі өседі. Олардың арасынан бояғыштық касиеті жоғары болып саналатын Geranium collinum, Delphinium semibarbatum, Alcea nudiflora, Berberis odlonga сияқты өсімдіктердің ерекше атап өту өте орынды.

ТАҒАМДЫҚ ӨСІМДІКТЕР. -дің Түлкібас ауданында 34 түрі кездеседі. Әсіресе Cratatgus pontica, Prunus sogdiana, Malus sievtrsii, Rheum wittrockii, Celtis caucasica — ның маңызы ерекше болып саналады. (Калмыков, 1973).

 

ТЕХНИКАЛЫҚ ӨСІМДІКТЕР. Зерттеліп отырған территорияда техникалық өсімдіктердің 28 түрі өседі. Олардың арасынан Allochrasa gypsophiliodes, Linum corambulosum, L. Olgae, Iuniperas seravschanica — ны атап өтуіміз қажет.

Басқа шаруашылық-бағалы өсімдіктер топтары (смоладалшық алынатын т.б) түрлер саны бойынша аз мөлшерде кездеседі. Сонымен Түлкібас ауданы флорасының құрамында шаруашылық маңызы бар көптеген бағалы өсімдіктер бар екендігі анықталды. Олардың арасында кеңірек пайдаланатын жем-шөптік, тағамдық, ішінара дәрілік өсімдіктер мен тіпті пайдаланылмайды деген витаминдік, бояғыш, декоративтік, эфир-май алынатын, омарталық өсімдіктер де бар.

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Осы зерттеулер барысында Түлкібас ауданы флорасын толық анықталған 86 тұқымдас, 395 туысқа жататын 956 өсімдік түрлері айқындалды. Ауданнан гербарий жиналып, өсімдіктерге таксономиялық талдау жасалынды. Онда ірі тұқымдастар, атап айтқанда Роасеае, Fabaceae, Brassicaceae, Asteraceae, Polygonaceae тағы басқа, ал ірі туыстардан Poliganum, Astrgal Poa, Stipha, Carex бар екендігі анықталды. Өсімдіктердің систематикалық топтары: папортник тәрізділер, қырықбуын тәрізділер, жалаңаш тұқымдылар және жабық тұқымдыларға бөлінді. Тіршілік формасына ағаш, бұта, жартылай бұта және шөптесін өсімдіктер біріктірілді.

Ғылыми жаңашылдығы — Алғаш рет Түлкібас ауданы флорасына зерттеу жұмыстары жүргізілді. Жалпы жұмыс ғылыми құндылыққа ие. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер мектептерде және жоғарғы оқу орындарында қолдануға болады.

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Н.К. Аралбаев, Г.М.Кудабаева. «Государственный кадастр растений Южно-Казахстанской области». Книга первая. Конспект видов высших сосудистых растений — Алматы, 2002 г. — 314 с.
2. Байынқол Қалиұлы «Өсімдік атаулары. Орысша-қазакша сөздік» Алматы, «Ана тілі» 1993 ж.
3. Адылов Т.А. Род Artemisia L/7 Опр.раст. Ср.Азии. Т. 10. Ташкент: С. 536-588.
4. Алехин В.В. География растений. М.: Сов.книга. 1938. 104 с.
5. Алисов Б.П. Климат СССР. М., Изд-во МГУ, 1956.-127 с.
6. Байтенов М.С. Высокогорная флора Северного Тянь-Шаня. — Алма-Ата: Наука, 1985.207с.
7. Байтулин И.О. Растительные ресурсы Казахстана и перспективы их рационального использования // Проблемы рационального использования лекарственно-технических растений Казахстана. Алма-Ата: Наука. 1986. С.5-12.
8. Байтулин И.О. Состояния и перспективы охраны растений Казахстана // Охрана редких видов растений и растительности Казахстана. Алма-Ата: Наука, 1987. С. 3-79.
9. Верник Р.С. Эфемеровая растительность предгорных равнин Западного Тянь-Шаня // Вопросы бот. Вып. 3. Л.: Изд-во АН СССР. 1960. С. 42-54.
10. Дурасов A.M., Тазабеков Т.Т. Почвы Казахстана. Алматы: Кайнар, 1981. 126с.
11. Иллюстрированный определитель растений Казахстана. Алма-Ата: Наука. 1969-1972. Т. 1. 640 с. т. 2. 572 с.
12. Калмыков С.С. Дикорастущие плодовые Западного Тянь-Шаня и хозяйственное освоение их. Ташкент: Изд-во АН УзССР, 1973. С. 15-80
13. Камелин Р.В. Флорогенетический анализ естественной флоры горной Средней Азии. Л.: Наука. 1973. 356 с.
14. Камелин Р.В. Флора Сырдарьинского Каратау. Л.: Наука. 1990. 145 с.
15. Кармышева Н. X. Флора и растительность западных отрогов Таласского Алатау. Алма-Ата: Наука. 1982. 160 с.
16. Кармышева Н.Х. Флора и растительность заповедника Аксу-Джабаглы. Алма-Ата: Наука. 1973. 173 с.
17. Кнорринг О.Э., Минквиц З.А. Растительность Чимкентского уезда Сыр-Дарьинской обл. Изд. Переселенч. управл. Спб., 1910. С. 1-132.
18. Кнорринг О.Э., Минквиц З.А. Растительность Аулие-Атинского уезда Сыр-Дарьинской области // Тр. почв.-ботан. экспедиции Переселенч. управл. Ботанические исследования. 1909. Спб., 1912. С. 113-187.
19. Коровин Е.П. Растительность Средней Азии и Южного Казахстана. М., Ташкент: Изд-во АН УзССР. 1934, 473 с.
20. Коровин Е.П. Растительность Средней Азии и Южного Каз-на, Ташкент: Изд-во АН УзССР. 1962.1 2. 549 с.
21. Красная книга Казахской ССР. Т. 2. Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных и растений. 4.2. Растения Алма-Ата: Паука. 1981.263с.
22. Кукенов М.К. Рациональное использование ресурсов лекарственных растений Казахстана // Изучение лекарственных растений Казахстана. Алма-Ата: Наука, 1988, С, 15-29.
23. Культиасов И.М. Особенности экологии высокогорных растений Западного Тяпь-Шаня. М., Изд-во АН СССР, 1955. С. 29-
24. Мырзакулов Н.M., Байтенов М.С. К охране эндемичных растений хребта Каратау // Охрана природы и природопользование в Казахстане. Целиноград: 1976. С. 244-246.
25. Определитель растений Средней Азии. Ташкент: Фан. 1968-1993. -ТТ. 1-10.
26. Очерки по физической географии Казахстана. Алма-Ата: ЛН КазССР. 1952.512с.
27. Павлов Н.В. Растительные ресурсы Южного Казахстана. М.: Изд-во АН СССР. 1947. 199с.
28. Павлов В.Н. Новые и редкие виды из Западного Тянь-Шаня // Новости систематики высших растений. Т. 1970 а. С. 276-283.
29. Павлов В.Н, Эндемизм флоры Западного Тянь-Шаня // — Бот. журн. 1970г. Т. 55. N9. С. 24-29.
30. Павлов BJL Ботанико-географическое районирование Западного Тянь-Шаня // — Бюлл. МОИП. Отд. биол. 1972 а. Т. 77. Вып. 6. С.37-41
31. Павлов В.Н. Основные черты растительного покрова Западного Тянь-Шаня. Л.: Изд-во АН СССР. 1972 б. С.97-99.
32. Павлов В.Н, Особенности флоры Западного Тянь-Шаня // Проблемы ботаники. Растительный мир высокогорий и его освоение. Т. 12. Л.: Наука. 1974. С. 112-117.
33. Павлов В,Н, Растительные ресурсы Западного Тянь-Шаня // Флора и растительные ресурсы Казахстана. Алма-Ата: Наука. 1975, С 57-62.
34. Павлов В.Н. Растительный покров Западного Тянь-Шаня,М,: Изд-во МГУ. 1980.248с.
35. Попов М,Г, Филогения, флорогеиетика, флорография, систематика. // Избранные труды в 2-х частях. Киев: Наукова думка. 1983. 477с.
36. Серебряков И.Г. Жизненные формы высших растений и их изучение // полевая ботаника, М.: Наука, 1964. С. 146-205.
37. Терехов В.И. Эндемичные и редкие растения флоры Чимкентской области // Охрана растительного мира Казахстана. Алма-Ата: Наука, 1979. С. 106-109.
38. Федченко Б.А. Флора Западного Тянь-Шаня // Тр. бот.сада, 1941-1961, Т. С. 23-24.