ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

 

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

Экономика және бизнес факультеті

 

 

Есеп және аудит кафедрасы

 

 

 

 

Диплом  жұмысы

 

Заңды тұлғалардың табысы мен шығындарының салықтық есебі

 

 

 

 

 

 

Орындаған                                                                                  

4 курс студенті                                ________________             Серкебаев Е. Б.

 

Ғылыми жетекші:

аға оқытушы                                   _________________            Цагаанхуу Г.         

 

Норма бақылаушы:                        __________________          Калимбетова Р.Б.

 

э. ғ. к., доцент

кафедра меңгерушісінің

рұқсатымен қорғауға жіберілді:   __________________           Шаяхметова К.О.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы, 2009

МАЗМҰНЫ

 

 

КІРІСПЕ                                                                                                                        3

 

1 ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСЫ МЕН ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ                                               5

1.1 Табыстар мен шығындардың салықтық есебінің экономикалық маңызы мен қажеттілігі                                                                                                                    5

1.2 Табыстар мен шығындарының салықтық есебінің нормативтік-құқықтық реттелуі                                                                                                                       11

 

2 ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСЫ МЕН ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ САЛЫҚ ЕСЕБІ                                                                                                                          15

2.1 Жылдық жиынтық табыстың түсінігі.Табыс түрлері                                       15

2.2 Жылдық жиынтық табыстың салық есебі                                                         18

2.3 Жылдық жиынтық табысты түзету                                                                    27

 

3 ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСЫ МЕН ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ                                                   31

3.1Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысынан  шегерімдердің салық есебі 31

3.2Жамбыл облысы бойынша Салықтық департаментін қаржыландыру жоспарының орындалуы                                                                                          36

3.3 Заңды тұлғаның табысы мен шығындарының салықтық есебін жетілдіру жолдары                                                                                                                     42

 

ҚОРЫТЫНДЫ                                                                                                          49

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ                                                        51

 

ҚОСЫМШАЛАР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Бітіру жұмысының өзектілігі. Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен салалы іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.

Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді. Кез келген  мемлекетте бюджетте қарастырылған шараларды үздіксіз қаржының жалпы мемлекеттік және жергілікті деңгейде қаржылық ресурстардың жүйелі толуын талап етеді.

     Бұған негізінен жеке және заңды тұлғаның салық және бюджетке төлеуі есебінен қол жеткізеді.

      Қазіргі салықтық заңнама және өзге нормативті актілерге сай төлеумен орнатылған мөлшерде және белгілі бір мерзімде аталған төлемді төлеуге міндетті.

      Қазақстанда бюджеттің кіріс бөлігі құрылымындағы салықтық түсімдерге әдетте 90 % дан артық келеді.

     Бірақ өкінішке орай тәжірибеде жеке және заңды тұлғаның объективті және  субъективті себептерге байланысты салықтық және өзге міндетті төлемдерді мерзімінде төлеуге жол береді.

     Нарықтық қатынастарға өту мен байланысты экономикалық түрлі саласында өзінің қаржылық қызметін жүргізілетін жаңа кәсіпорындар құрыла бастады. Олардың көбі бухгалтерлік есеп саласында жеткілікті квалификациялы мамандары жоқ. Осында  кәсіпорындарда әдетте есепте қателер болады.Сонымен қатар есепткік мәліметтерді әдейі бұрмалау жағдайлары да бар.

     Бүгінгі күнде салықтық міндеттілігімен істегі заңнаманы бұзбай, салық салудан түгелдей немесе бөлшектей құтыла алатын ресми әдістермен де, заңмен тиым салынған, жасырын жолмен де жалтаруға орынды болды.

     Салық және алым туралы заңнаманы әдейі және қасақана бұзу кейде, мемлекеттік бюджетке салықты төлемдердің елеулі түспей қалуына әкеледі. Осымен байланысты мемлекет алдында салық заңнаманы барлық салық төлеушінің орындалуын және ақыр аяғында салықпен алымның бюджетке толық және уақытылы түсуін қамтамасыз ету міндеті тұр.Бұл міндет ең алдымен салықтық бақылау органдары жүйенің жұмыс істеуі арқалы шешіледі.

      Қазіргі жағдайда мемлекеттің және жалпы қоғамның өмір сүруіне мықты қаржылық негіз құру,салық салу аясында реформаларды сәтті іске асыру мезеттің барлық деңгейін уақытылы және толық қалыптастыру,шаруашылық субъектілері мен жеке тұлға құқықтарын мүлтіксіз орындағандары мемлекеттердің қаржылық мүддесін қамтамасыз етуге арналған тиімді салықтық бақылау жүйесінсіз мүмкін емес. Сондықтан біздің республикада және шетелде  салықтық бақылауды ұйымдастыруды зерттеумен бақылаушы салық органдары жұмысын тиімділігін талдау, сонымен қатар салық бақылауды жетілдіру жолдарын анықтауға байланысты сұрақтар өте өзекті болып отыр.

      Экономика дамуының түрлі сатыларында салық бақылау мәселелері, оның нысандарымен әдістерін жетілдіру шетел және отандық экономистердің зерделеу пәні болды.Дегенмен қазіргі қаржылық ғылымда салықтық бақылауды  ұйымдастыру және салық салу жүйесінің кейбір теориялық және практикалық аспектілері жеткіліксіз  қарастырылған. Қазақстанда фундаменталды және қолданбалы сипаттағы шешілмеген міндеттер қатарының болуы. Қазақстан Республикасында салықтық бақылау мәселелерін жан − жақты  ғылыми  − практикалық зерделеу жүргізу қажеттілігі туралы айтады.

Бітіру жұмысының объектісі – «Жамбыл облысы бойынша Салықтық департаменті».

Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеті. «Заңды тұлғалардың табысы мен шығындарының салықтық есебі» тақырыбындағы жұмыстың мақсаты – салықтан жалтару проблемаларын ашу және оны болдырмаудың жолдарын қарастыру болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндетті сұрақтардың шешімін табу керек:

• ссалықтан жалтарудың мәселесі және оның пайда болу себептері

 (А ҚОСЫМШАСЫ);

• салықтан жалтару бойынша қолданылатын жауапкершілік;
• Қазақстан Республикасы салықтық түсімдерін қарастыра отырып, салықтан жалтару себептеріне экономикалық талдау;
• салық салуды жетілдіру барысында одан жалтаруды болдырмаудың жолдарын іздестіру;
• жоғарыда аталған мәселелер бойынша өзіндік ұсыныстар мен тұжырымдар келтіру.

 Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде Қазақстан Республиксының бухгалтерлік есеп пен есеп беру жүйесін реттейтін нормативтік құжаттар, отандық және шет елдік авторлардың жұмыстары пайдалынады.

Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған 15 әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұратын компьютерде терілген 53 бетте баяндалған. Жұмыста  7–кесте, 2-сурет келтірілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСЫ МЕН ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

 

 

• Табыстар мен шығындардың салықтық есебінің экономикалық маңызы мен қажеттілігі

 

Бюджет жүйесін реформалау қажеттілігі Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалық жаңа деңгейге жетуінің көрінісі. Республиканың халықаралық аренаға шығуы үшін қазіргі кезде, ең алдымен заңдылық базасын тиісті әлемдік үлгілерге келтіруді талап етеді.

Мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай қаражатының қорын жасау және пайдаланумен байланысты бюджеттің қызметі айрықша экономикалық реформалар – бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы атқарылады. Осы екі категорияда обьективті және бюджет секілді өздерінің арнайы қоғамдық міндеттері бар: кірістер мемлекетті қажетті қаражатпен қамтамасыз етсе, шығыстар орталықтандырылған ресурстарды тиісінше жалпы мемлекеттік қажеттерге бөледі.

Бүгінгі таңда бюджет жүйесі республикалық және жергілікті бюджеттерден тұрады. Осы жұмыста қарастырылатыны бұл республикалық бюджет.

Республикалық бюджет негізінен жалпы мемлекеттік салықтар есебінен қалыптастырылатын және Қазақстан Республикасының Үкіметі өзіне Конституциямен, заңдармен Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін белгілейтін жалпы мемлекеттік бағдарламалар мен шараларды қаржыландыруға арналған орталықтандырылған ақша қаражатының қоры болып табылады. 

Салықтардың ең негізгі қызметі – фискалық немесе бюджеттік қызмет. Бұл қызмет арқылы республикалық бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық мінлеті артады. Себебі, салықтар республикалық бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді [2].

Республикалық бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер – салық .

Қазақстан Республикасының заңды тұлға резидентінің жылдық жиынтық табысының түсінігіне (ЖЖТ) оның Қазақстан Республикасының іс жүзіндегі заңымен рұқсат етілген, күнтізбелік жыл ішінде алынған табыс көздері алынады.

Корпоративтік табыс салығын төлеушілерге ҚР-да қызметті жүзеге асыратын ҚР-нан табыс алатын, Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары- резиденттері, сондай ақ заңды тұлғалар — бейрезиденттер жатады. 

Соңғы он жыл ішіндегі  Қазақстан Республикасының республикалық бюджеттегі салықтық төлемдердің үлесін мына кестедегі мәліметтерден көруге болады (1 Кесте).

 

1 Кесте

Қазақстан Республикасы республикалық бюджетінің жалпы кірісіндегі салықтық түсімдердің үлес салмағы

(мың теңге)

Жылдар	Салық мөлшері	Нақты өсім		Өсу қарқыны, %		Өсім қарқыны, %		Бір пайыз өсімнің  нақты мәні
		1998 жылмен салыстырғанда	Алдыңғы жылмен салыстырғанда	1998 жылмен салыстырғанда	Алдыңғы жылмен салыстырғанда	1998 жылмен салыстырғанда	Алдыңғы жылмен салыстырғанда
1998	173434	—	—	—	—	—	—	—
1999	193255	19821	19821	111	111	11	11	1734,34
2000	225635	52201	32380	130	117	30	17	1932,55
2001	184669	11235	-40966	106,5	82	65	-18	2256,35
2002	156567	-16867	-28102	190	85	-10	-15	1846,69
2003	265746	92312	109179	153	170	53	70	1565,67
2004	313432	139998	47686	181	118	81	18	2657,46
2005	458227	284793	144795	264	146	164	46	3134,32
2006	603396	429962	145169	384	132	284	32	4582,27
2007	816458	543024	213062	471	135	371	35	6033,96
2008	1561912	1388478	745454	901	191	800	91	8164,58

 

Кестеде көрсетілген мәліметтерді қарастыра келе қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзінің 90% салықтардан тұратынын көруге болады. Ел экономикасы дамып, республикалық бюджеттің кіріс көзі ұлғайған сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс та бар, одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын арттыруға жағдай жасауы қажет.

Кестенің көрсеткіштеріне талдау жасай отырып, мынадай қорытынды жасауға болады: уақыт өткен сайын республикалық бюджеттегі салық үлесінің көрсеткіш дәрежесі ғана өзгеріп қоймай, сонымен бірге өсіңкілік қатардың көрсеткіштері де өзгеріп отырады және оған түрлі себептер әсерін тигізеді. Соның салдарынан өсіңкілік қатарлар көрсеткіштерінің даму дәрежесі әр жылдары әр түрлі болды.

Есептеулер жүргізу барысында келесі мәліметтер анықталды: Республикада 1998-2008 жылдар аралығында бюджеттегі салық үлесі жылына 138847,8 млн тенгеге, ал мөлшері жылына орташа есеппен 0,24 немесе 24% өсіп отырған, 1998-2008 жылдар аралығында салық үлесінің орташа жылдық өсу қарқыны 1,24 немесе 124% тең болған.

Қазақстан Республикасының бюджетінің жалпы кірісндегі салықтық түсімдердің үлес салмағы келесідегі 1 суретте бейнеленеді.

 

 

Енді осы кестені график түрінде бейнелейтін болсақ ол төмендегідей түрде беріледі.

1 сурет. ҚР республикалық бюджетінің жалпы кірісіндегі салықтық түсімдердің үлес салмағы

 

Графикте көріп отырғанымыздай жалпы 11 жыл ішінде республикалық бюджеттегі салық үлесінің ең төменгі көрсеткіші 2002 жылы байқалған, ол 156567 млн теңгені құрайды. Ал ең жоғары көрсеткіш 2008 жылы байқалған. Жалпы салық үлесінің өсу динамикасына көңіл аударатын болсақ, оның 1998 жылмен салыстырғанда елеулі түрде өскенін көреміз. Күрт өсу 2007 пен 2008 жылдар аралығында болған, ол 745454 млн теңгені құрады.

Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болумен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Осыған орай жоғарыда берілген көрсеткіштер мен елдің салық жүйесін жетілдіруге байланысты екенін көре аламыз. Яғни Үкімет мемлекетіміздің салық жүйесіне енгізген өзгертулері бюджетке оң әсер еткенін байқауға болады.

Жалпы қорытындылай келе, 1991 жылғы Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы Заң еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елімізді бәсекелес елдер қатарына қосатын көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші субьектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және тағы да басқа құбылыстар іске аса бастады. Яғни салық жүйесіндегі өзгерістер бюджетке әсер етсе, бюджет өз кезегінде Қазақстанның басқа мемлекеттермен бәсекелестік мүмкіндігіне әсерін тигізеді.

 

Жамбыл облысы бойынша Салықтық департаменті (әрі қарай-Департамент) мұнайөнімдерінің және акциздік тауарлардың жеке түрлерінің айналымы және өндіріс аясында өзінінің біліктілігі шегінде салықтық міндеттемелерін орындаған салық төлеушілер үшін салықтық бақылауды жүзеге асыру бойынша әлеуметтік сақтандырудың Мемлекеттік қорындағы әлеуметтік есептеулер мен міндетті зейнетақы қорларын өз уақытында және толық қайта есептеу, бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін қамтамасыз ету аясында бақылау және мемлекеттік басқару қызметін орындауда өкілетті Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Салықтық комитетінің аймақтық бөлімшесі болып табылады.

Департамент өз қызметінде Қазақстан республикасының Конституциясын, Қазақстан республикасының заңдары мен заңнамалық актілерін, Қазақстан республикасының Президентінің және Өкіметтің актілерін және басқа да нормативтік құқықтық актілерін, сонымен қатар  басты Жағдайын жетекшілікке алады.

Департамент — мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, мемлекеттік және орыс тілдерінде қабылданған өзінің атауымен штамп пен мөрі, сонымен қатар Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігінің қазыналық органындағы заңнамалық шотымен сәйкес қабылданған үлгідегі бланкілері бар.

Департаменттің Жамбыл, Жуалы, Қордай, Т.Рысқұлов, Меркі, Мойынқұм, Сарысу, Байзақ, Талас, Шу аудандары бойынша салықтық басқаруға қатысты Қазақстан Республикасының Өкіметінің құрылатын және таратылатын мемлекеттік мекеме нысанындағы заңды тұлға болып табылатын аймақтық бөлімшелері бар. Департамент қажетті жағдайда қабылданған тәртіпте өкілетін құруға құқылы.

Департамент тиімді ұйымдастыру жұмысын толықтай мұнайөнімдерінің және акциздік тауарлардың жеке түрлерінің айналымы және өндіріс аясында өзінінің біліктілігі шегінде салықтық міндеттемелерін орындаған салық төлеушілер үшін салықтық бақылауды жүзеге асыру бойынша әлеуметтік сақтандырудың Мемлекеттік қорындағы әлеуметтік есептеулер мен міндетті зейнетақы қорларын өз уақытында және толық қайта есептеу, бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін қамтамасыз ету аясында қызметтерді жүзеге асыру сұрақтары бойынша Жамбыл, Жуалы, Қордай, Т.Рысқұлов, Меркі, Мойынқұм, Сарысу, Байзақ, Талас, Шу аудандары бойынша салықтық басқару қызметін бақылайды және үйлестіреді.

Департамент азаматтық-құқықтық қатынасқа жеке атынан түседі.

Департамент белгіленген заңнамалық тәртіптегі өз қызметінің сұрақтары бойынша Департаменттің бастығы немесе орнын ауыстырушы тұлғаның бұйрығымен хатталған жеке қабылдау құқықтық актілерін басып шығарады.

Департамент құрылымы Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігінің Жауапты хатшысымен бекітілген штаттық сан лимитінің шегінде Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігінің Жауапты хатшысы бекітеді.

Департаменттің заңды адресі: Қазақстан Республикасы, Жамбыл облысы, 080012, Тараз қаласы, Төле би көшесі, 36 үй.

Департаменттің толық атауы – «Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігінің Салықтық комитетінің Жамбыл облысы бойынша Салықтық департаменті» мемлекеттік мекеме.

Басты жағдай Департаменттің мекемелік құжаты болып табылады. Департамент мекемесі Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігінің Салықтық комитеті болып табылады.

Департаментті қаржыландыру республикалық бюджет шотының қаржаты үшін жүзеге асырылады.

Департаментке Департаменттің қызметі болып табылатын міндетін орындайтын кәсіпкерлік субъектілермен келісімді қатынастарға түсуге шектеу қойылады.

Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігінің Салықтық комитетінің қызметі аясындағы Департамент  белгіленген заңнамалық тәртіпте келесі міндеттерді жүзеге асырады:

өз қызметі аясында бюджетке толық салықтар және басқа да міндетті төлемдердің түсуін, толық және өзуақытында жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы аударымдарын қайта есептеуді қамтамасыз ету;

салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындау үшін салықтық бақылауды жүзеге асыру;

өз қызметі аясында Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

алкогольді өнімдерді өндіру мен айналымы аясында мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету.

Жамбыл облысы бойынша Салықтық департаментінің шығындары бойынша жоспарының орындалуы төмендегі 2-кестеде қарастырылады. Ал, басқа да жоспарларының орындалуы бітіру жұмысының 3.3 пунктінде қарастырылды.

 

2 кесте

Қаржыландыру жоспарының орындалуы туралы есебі

2008 жыл

 

(мың теңге)

Специфика шығындарының атауы	1жылға қаржыландырудың анықталған жоспары	Есепті кезеңге қаржыландырудың анықталған жоспары		Жыл басынан жіберілгені	Бюджеттік бағдарлама бойынша төленген міндеттемелер	Нақты шығындар
		міндеттеме	төлем
1	3	4	5	6	7	8
Негізгі еңбекақы төлемі	261552,6	261552,6	261552,6	261552,6	261552,6	261249,6
2- кестенің  жалғасы
Қосымша ақшалай төлем	24811,6	24811,6	24811,6	24811,6	24811,6	24811,6
Компенсациондық төлем	74667,1	74667,1	74667,1	74667,1	74667,1	74667,1
Әлеуметтік салық	22365,0	22365,0	22365,0	22365,0	22365,0	22732,2
Әлеуметтік аударымдар	8107,0	8107,0	8107,0	8107,0	8107,0	8107,0
Автотранспорттық құралдардың иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыруға жарналар	168,4	168,4	168,4	168,4	168,4	168,4
Басқа да тауарларды алу	28251,4	28251,4	28251,4	28251,4	28250,3	26972,5
Коммунальдық қызметке төлеу	310,0	310,0	310,0	310,0	310,0	310,0
Байланыс қызметіне төлеу	18208,0	18208,0	18208,0	18208,0	18208,0	16926,0
Транспорттық қызметке төлеу	733,8	733,8	733,8	733,8	733,8	733,8
Электр энергиясына төлеу	7188,6	7188,6	7188,6	7188,6	7188,6	7188,6
Жылуға төлеу	8033,7	8033,7	8033,7	8033,7	8033,7	7452,7
Ғимарат, құралдар және басқа да негізгі құралдарды ағымдағы жөндеу қызметі, мазмұны	38313,0	38313,0	38313,0	38313,0	38313,0	38026,4
Жалдау төлемі	37,5	37,5	37,5	37,5	37,5	37,5
Басқа да жұмыстар мен қызметтер	18527,5	18527,5	18527,5	18527,5	18527,5	18179,8
Ішкі ел арасында қызметтік іс-сапарлар	19959,9	19959,9	19959,9	19959,9	19959,9	21970,4
2-кестенің жалғасы
Орындаушы құжаттарды орындау	506,5	506,5	506,5	506,5	506,5	506,5
Басқа да ағымдағы шығындар	1506,0	1506,0	1506,0	1506,0	1506,0	1506,0
Жеке тұлғаларға трансферттер	243,3	243,3	243,3	243,3	243,3	243,3
Активтерді алу	12882,2	12882,2	12882,2	12882,2	12881,6	12881,6
Ғимараттар мен үйлер құрылысы	85500	85500	85500	85500	27297	2525,9
Ғимараттар мен үйлерге күрделі жөндеу	876,9	876,9	876,9	876,9	876,8	876,8
Барлығы:	632750,0	632750,0	632750,0	632750,0	574545,2	548073,7

 

Кестеден көріп отырғанымыздай, жоспар бойынша 2008 жылы барлық жұмсалуы тиіс шығындар 632750,0 құраса, ал нақты жұмсалған шығындар 548073,7 құраған. Яғни, жоспарды орындау барысында 84676,3 мың теңге үнемделген.

 

• Табыстар мен шығындарының салықтық есебінің нормативтік-құқықтық реттелуі

 

Кәсіпорындағы жиынтық табыс есебі  ХҚЕС  18 сәйкес  «Табыстар» – бұл компанияның әдеттегі қызметі барысында, осындай ағын акционерлердің жарналары есебінен болатыннан өзге капиталдың ұлғаюына әкеліп соқтырғанда туындайтын кезең ішіндегі экономикалық пайданың жалпы ағыны.

Табысқа тек компаниямен алынған және оның өз жеке шотына түсуі міндетті экономикалық түсімдердің жалпы түсімі. Үшінші тараптың пайдасына түскен сатылым салығы, тауарлар және қызметтерден алынатын салық және қосымша құн салығы сияқты сомалар компанияға түсетін экономикалық пайда болып табылмайды, және жеке капиталдың өсуіне әкелмейді. Сондықтан олар табыстан алынып тасталды. Агенттік қарым-қатынас кезінде тап осылай экономикалық пайданың жалпы ағыны компанияның өз капиталының ұлғаюына әкеліп соқтырмайтын принципал пайдасына жиналатын сомадан тұрады. Принципал пайдасына алынған сомалар табыс болып табылмайды. Табыс делдалдық сыйақы сомасы болып табылады.

Бухгалтерлік есептің 3 «Қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы қорытынды есеп» стандартының талабына сәйкес күшіне енген, бұл қорытынды есепте табыс бойынша мынандай ақпараттар ашылуға міндетті деп көрсетілген:

 

• өнімді стаудан түскен табыс;
• жалпы табыс;
• негізгі қызметтен табыс;
• негізгі емес қызметтен табыс;
• салық алынғанға дейінгі әдеттегі қызметтен табыс;
• салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен табыс;
• төтенше жағдайлардан табыс;
• таза табыс.

Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастары дамыған елдерде қолданылатын, іс жүзінде Халықаралық бухгалтерлік стандарт пен салық салу жүйесіне бағытталған, ұлттық есептік және салықтық саясатын қалыптастыру үшін қолайлы жағдай орнады.

Салық салу бойынша нормативтік құжаттар тек іс жүзіндегі бухгалтерлік есептің әдістерін пайдаланып, орындауға болмайтын талаптардың коп мүшелерін өзіне қосады. Бұл өз кезегінде салық есебін жүргізудің  қажеттігіне алып келеді. Сондай-ақ, қазіргі заманғы салық заңы ұйым қызметінің салықтық көрсеткішін реттеу мүмкіндігі туралы айтуға мүмкіндік береді.

Салық есебін жүргізудің тәсілдерін таңдау мүмкіндігінің болуы кәсіпорынның ішкі құжаттары бойынша салық есебінің тәсілдері мен нысандарын бекітудің қажеттігіне әкеледі. Жаңа қаржылық жылдың дербес бөлімі түрінде басшының бұйрығына сәйкес бекітілетін, салық салымының мақсаты үшін есептік саясат пен салық есебін жүргізу тәртібі пайдалануға тиісті белгіленеді.

Осындай құжаттармен бекітілген салық есебінің тәсілдері мен нысандары кәсіпорындар мен барлық жыл ішінде өзгерістер жаңа салықтық жыл басында немесе салық заңына өзгерістер енгізілуіне байланысты енгізілуі мүмкін өзгерістермен пайдалануға тиісті.

Салық есебінің саясатын әзірлеу үдерісі – мүдделі пайдаланушылар үшін оның бекітілу және ашылуымен бітуі керек. Салық есебінің саясаты, кәсіпорынның есептік саясатының бір бөлшегі ретінде немесе дербес құжат ретінде белгіленуі мүмкін. Салық заңының бухгалтерліктен ерекшелігі – салық есебінің саясатын ашу мен қалыптастыру тала етпейді, сондықтан салық есебінің саясаты дәстүрлі түрде бухгалтер есебінің нормативтік жүйесімен қалыптасқан талаптармен ресімделеді.

Салық есебінің саясаты келесі тұлғаларға бағытталуы тиісті:

• ұйымның басшысына оның қалыптасуы үшін жауапкершілік жүктеледі;
• бас бухгалтер – ол кәсіпорынның қаржылық есебін құрастырады;
• салықтар бойынша маман, тек оның кәсіптік біліктілігімен қатысуының арқасында, салық есебінің жиынтықты тәсілдеріндегі жағдай мазмұны сауатты және жан – жақты негізделуә мүмкін;
• аудитор – себебі есебі аудиторлық тексерудің негізгі объектісінің бірі болып табылады;
• аалық инспекторы – салық салудың сол немесе басқо объектісінің қалыпасуы тәртібі нәтижесінде салық есебі саясатының элементтеріне байланысты болады.

Салық есебін ұйымдастыруға жауапкершілік кәсіпорынның басшысына жүктелу керек.

Салық есебінің саясаты туралы ережені жалпы ереже жүргізу әдістері мен салық есебінің ұйымдастырылуы өзіне қосуы тиісті.

Салық есебінің жалпы саясаты есептің негізін құрайтын принциптерін қарастыру тиісті; есептің осы түрімен орындалатын , мақсаттары мен міндеттері; Салық есебін жүргізуді реттейтін және негізін құрайтын нормативтік – құқықтық құжаттар тізімі. Салық есебінің саясаты туралы осы болімнің Ережесінің қалыптасуы мен мазмұны іс жүзіндегі заңға негізделуі тиісті және олардың ұйымдық құқықтық нысанына және қызметтің сипатына қарамастан барлық шаруашылық жүргізуші субъектісі үшін біртұтас болуы керек.

Салық есебінің саясаты туралы Ереженің екінші бөлімі – салық есебін жүргізудің әдістемесі – салық есебі кезіде кәсәпорындармен пайдаланылатын, негізгі әдістерді ашып көрсетуі тиісті. Осы бөлімнің мазмұны салық заңына негізделуі керек, бөлімнің кейбір элементтерін ұйымдар және олардың қызметінің нақты жағдайына байланысты өздері жеке таңдап алады.

Бәрінен бұрын, Ереженің бұл бөлімінде салық салынатын базаның қалыптасу есебінің әдісі алдын ала қарастырылуы және бекітілуі тиіс. Таңдап алынған әдіс салық есебінің саясатымен бекітіледі және қаржылық жыл ішінде өзгертілуі мүмкін емес. Ережедегідей, ол кәсіпорынмен ұзақ мерзімге белгіленеді.

Салық есебінің әдістемесі, сондай – ақ түрлі қызмет пен шығарылатын өнімдердің түрлері бойынша өндіру мен өткізуге шығындардың есебінің бөлек жүргізілуін қарастыру керек. Корпоративтік табыс салығын төлеуші болып табылатын заңды тұлғалар үшін салық есебінің саясатымен салық салынатын табыстардың нормативтік мәнін көтеріп жіберген кезде көбейетін шығындардың тізімін қарстыру қажет.

Салық есебінің саясаты туралы Ереженің үшінші бөлімі – салық есебін ұйымдастыру – салық есебін жүргізетін тұлғалар шеңберін, олардың қызметтік нұсқауларын салық есеп айырысуын ресімдеу үшін қолданылатын есептік құжаттар нысанын; салық есебі мен басқа да мәселелерді дұрыс жүргізуге ішкі бақылауды өткізудің тәртібін анықтайды. Бұл бөлімнің элементтері кәсіпорынмен дербес және оның қызметінің нақты жағдайына байланысты әзірленеді.

Ережедегідей, кәсіпорында салық төлемдерінің есеп айырысуын бухгалтерлік қызмет жүзеге асырады. Қазір бухгалтерлік пен салықтық есептің біртіндеп бөлінуі жүріп жатқанда , салық салу мәселелерімен айналысатын мамандандырылған қызмет құрылымының болуы өзекті мәселе болып табылады.

Кәсіпорын нақты жағдайға байланысты байланысты салық есебінің жүргізілуін алдын ала қарастыру мүмкін. Егер кәсіпорында салық есебін жүргізуді салық есебінің арнаулы қызметі немесе салық бойынша штаттық маман жүргізсе, олардың құқықтары және міндеттері, атқаратын қызметтерінің тізімі, бухгалтерлік қызметпен өзара  іс қимылдары тәртіптері үшін қызметтік нұсқауларды әзірлеу қажет. Салық есебінің саясаты туралы Ережеде салық тіркелімінің нысандары қарастырылуы және бекітілуі керек. Бузгалтерлік есептің деректері кейбір жағдайда бюджетке аударылуға тиісті салық сомасының есеп айырысуы үшін жеткілікті болмайды. Мұндай жағдайда арнаулы әзірленген салықтың есептік тіркелімін пайдалану қажет. Салық есебінің жұмысшы нысаны – салық есебінің саясаты туралы Ережеге сай болуы керек. Бухгалтерлік есептің алғашқы құжаттарында бар салық туралы алғашқы ақпараттар бухгалтерлік және салық есебінің тіркелімінде жиналады және жүйеленеді. Тек тіркелімде оны қорытындылағаннан кейн, ол топтастырылған түрде салық есебі айырысуына ауыстырылады. Алғашқы ақпарат қажет болған жағдайда алғашқы салық құжаттарында жинақталуы мүмкін.

Салық бойынша есеп айырысу  — бұл салық төлеуші салық міндеттемелерінің самасын есепке алатын және негізгі салықтық есеп айырысу көрсеткіштерін көрсететін анаулы тұрпатты нысандар. Салықтың әр түрі бойынша салықтық есеп айырысуының соған сәйкесті нысаны болады. Салық бойынша есеп айырысудың нысандарының саны – төленетін салықтар мен алымдардың санына байланысты болады. Сондықтан салықесебінің саясаты туралы Ережеде кәсіпорындарда қолданылатын салық есеп айырысуның нысандары келтірілген.

Бюджетке барлық барлық төленген салықтар мен міндетті төлемдер міндетті түрде бухгалтер есебінің тіркелімі мен шоттарында көрсетілуі – салық есебінің саясатындаға алғашқы бухгалтерлік және алғашқы салықтық құжаттардан бастап, талдаулық және синтетикалық есептің тіркелімімен аяқталғандағы салықтың есептік ақпараттарды өңдеудің барлық реттілігін алдын ала қарастыру қажет.

Салық – есептік ақпараттарды өңдеу үдерісі 2– суретте көрсетілген.

Есептік – салық ақпараттарын өңдеудің жалпы сызбасы салық есебінің саясаты туралы Ережеде корсетілген. Салық есебінің саясаты туралы Ереженің осы бөлімінде шот-фактураға қол қоюға құқығы бар жауапты қызметкерлердің тізімін бекіті көрсетілген мақсатқа сай. Барлық қосымша құн салығын төлеушілер-өнімдерді өткізу бойынша операциялар жүргізу кезінде шот фактура толтыруға міндетті. Бірақ, әсіресе ірі кәсіпорындарда басшы мен бас бухгалтер барлық шот-фактурага өзі қол қоюы тиіс. Кез келген жағдайда салық есебінің саясаты туралы Ереженің сәйкесті бабында барлық жауапты адам атап корсетілуі тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 сурет. Салық-есептік ақпараттарды өңдеу процесі.

 

Салық есебінің саясаты туралы Ережеде салық есебінің элементтері бойынша тексеру жүргізудің реттілігі мен мерзімін белгілеу керек; салық төлемдерін төлеудің мерзімін анықтау керек; төленетін салықтардың түрі бойынша, қаржылық жолдың салықтық күнтізбесін қарастыру қажет, сондай-ақ, мерзім бойынша салық қызметіне арнаулы салық бойнща есеп айырысуын көрсету керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСЫ МЕН ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ САЛЫҚ ЕСЕБІ

 

2.1   Жылдық жиынтық табыстың түсінігі. Табыс түрлері

 

                                  Қазақстан Республикасының заңды тұлға-резидентінің жылдық жиынтық табыстың түсінігіне (ЖЖТ) оның Қазақстан Республикасының іс жүзіндегі заңымен рұқсат етілген, күнтізбелік жыл ішінде алынған табыс көздері алынады.

      Салық төлеуші-резиденттің жылдық табысы салық төлеушінің республикада және одан тыс жерлерде алынған табыстарынан тұрады; салық төлеуші – бейрезиденттің тек Қазақстанда алынған табыстарынан құрылады

      Жылдық жиынтық табысқа тиелеп жіберілген өнімдерге, орындалған жұмыстарға, көрсетілген қызметтерге және үшінші тұлғаға өзара есеп айырысу тәртібімен бағытталған, салық төлеушімен алынуға жататын басқа да операцияларға ( алынған) немесе тікелей немесе жанама шығындарды жабуға бағытталған ақшалай және басқадай құралдар қосылады. 

       Корпоративік табыс салынған төлеушілерге Қазақстан Республикасында қызметті жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасынан табыс алатын, ҚР Ұлттық банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, ҚР-ның заңды тұлғалары-резиденттер, сондай-ақ заңды тұлғалар-бейрезиденттер жатады.  

      Корпоративтік табыс салығы салынатын объектілер мыналар болып табылады.

— салық салынатын табыс;

— табыс көздеріндегі төлемақыдан алынатын табыс;

     — Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге асыратын, заңды тұлға-бейрезиденттің таза табысы.                                                                     

Жылдық жиынтық табысқа мыналар жатады:

         — өнімдерді ( жұмыстар, қызметтер) өткізуден түсетін табыс; 

         — ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ өтелімге жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құнының өсуінен түсетін табыс;

         — міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыс;

         — күдікті міндеттемелерден түсетін табыс;

         — ҚР заңмен мәжбүрлі шығынды құру туралы рұқсат етілген, банктер мен ұйымдардың құрған мәжбүр шығындарының мөлшерінің төмендеуінен түсетін табыс;

         — қарызды талап етуден шегінуден түсетін табыс;

         — кәсіпкерлік қызметін шектеу немесе тыйым салуға келісімнен алынған табыс;

         — баланс құнының тобы ішіндегі шегерілген тіркелген активтердің құнын көтеруден түсетін табыс;

         — қазба шығарылатын жерді өңдеуден кейінгі зиянды жою бойынша нақты шығындардың сомасынын, қазба шығатын жерді өңдеуден кейінгі зиянды жою қорына аударылған соманың артық болуынын түсетін табыс;

        — бұрын негізсіз ұсталынған айыппұлды бюджеттен қайтарудан басқа, егер бұл сомалар есептеген бұрын шегірілмесе, қарыз алушымен мойындалған және салынған айыппұлдар, өсімпұлдпр және ықпал-шараның басқа да түрлері;

     — ертеде жүргізілген шегерім бойынша алынған өтемақылар;

     — қайтарымсыз алынған мүлік, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет;

     — дивидендтер;

     — сыйақы ( мүдде үшін);

     — ұтыстар;

     — жағымды бағамдық айырмашылықтар;

     — роялти; 

     — әлеуметтік аядағы объектілерді пайдалану кезінде алынған табыстардың шығыннан асуы.  

ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексінің (2008 жылғы желтоқсанның 10-ы. № 99-ІV  ҚРЗ) 84-бабында «Жылдық жиынтық табыс» төмендегідей қарастырылған:

1. Резидент заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы осы тұлғаның Қазақстан Республикасында және одан тысқары жерлерде салық кезеңінің ішінде алуына жататын (алынған) табыстарынан тұрады.

Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы осы Кодекстің 198-бабында көрсетілген табыстардан тұрады.

Резидент заңды тұлғаның Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі көздерден алынатын табыстары осы бөлімде және осы Кодекстің 27-тарауында белгіленген тәртіппен салық салынуға жатады.

2. Мыналар салық салу мақсатына орай табыс ретінде қарастырылмайды:

1) жарғылық капиталға салым ретінде алынған мүліктің құны;

2) эмитент өзі шығарған акцияларды орналастырудан алған ақша сомасы;

3) егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, мүлікті өтеусіз негізде беретін салық төлеуші үшін өтеусіз берілген мүліктің құны. Өтеусіз орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны осындай жұмыстар орындауға, қызметтер көрсетуге байланысты шеккен шығыстар мөлшерінде айқындалады;

4) осы Кодексте көзделген жағдайларда салық міндеттемесінің мөлшерін азайту сомасы;

5) егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, басқа тұлғадан алынуға жататыннан (алынғаннан) басқа, халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес бухгалтерлік есепте табыс деп танылатын активтердің және (немесе) міндеттемелердің құнын өзгертуге байланысты туындайтын табыс;

6) халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес активтерді қайта бағалауға арналған резервтерді азайту есебінен бөлінбеген пайданы арттыру.

ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексінде  «Жылдық жиынтық табыс» төмендегідей баптарда қарастырылған:

84-бап. Жылдық жиынтық табыс

85-бап. Жылдық жиынтық табысқа енгізілетін табыстар

86-бап. Өткізуден түсетін табыс

87-бап. Құн өсімінен түсетін табыс

88-бап. Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыс

89-бап. Күмәндi мiндеттемелер бойынша түсетiн табыс

90-бап. Құрылған провизиялардың (резервтердің) мөлшерлерін

                       азайтудан түсетін табыс

91-бап. Талап ету құқығын басқаға беруден түсетін табыс

92-бап. Тіркелген активтердің шығып қалуынан түсетін табыс 

93-бап. Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және 

                       өндiруге дайындық жұмыстарына жұмсалған шығыстарды,

                       сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да 

                       шығыстарын түзетуден түсетін табыс

94-бап. Кен орындарын әзірлеу салдарын жою қорына аударымдар

             сомасының кен орындарын әзірлеу салдарын жою жөнiндегi 

             іс жүзіндегі шығыстар сомасынан асып кетуiнен

                       түсетін табыс

95-бап. Бұрын жүргізілген шегерімдер бойынша алынған өтемақылар

96-бап. Өтеусіз алынған мүлік

97-бап. Әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде

             алынған табыс

98-бап. Кәсіпорынды мүліктік кешен ретінде сатудан түсетін

             табыс (залал)

99-бап. Жылдық жиынтық табысты түзету

 

2.2 Жылдық жиынтық табыстың салық есебі

 

     Жылдық жиынтық табыстың (ЖЖТ) құрамына қосылатын табыстың әр түріне салық есебін енгізудің тәртібін қарастырайық.

     ЖЖТ есеп айырысу жолымен алнытын, салық есебі мен бухгалтерлік есепті жүргізу нәтижесінде қалыптасады. Жұмыс доспарындағы кәсіпорынның табыстарының бухгалтерлік есебі үшін, Қаржылық ұйымдастырудың халықаралық стандарттары бойынша шоттардың «Табыс» шотының 6-бөлімі қарастырылған.

     Бұл бөлімге келесі бөлімшелер енеді:             

• 6000 – «Өнімдерді өткізу мен қызмет көрсетудентүсетін табыстар»;
• 6100 – «Қаржыландырудан түсетін табыстар»;
• 6200 – «Басқа табысьар»;
• 6300 – «Қызметті тоқтатуға байланысты түсетін табыстар»;
• 6400 – «Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелетін ұйымның пайда үлесі».

      Табыс – бұл капиталда қатысатын тұлғаның жарнамасымен байланысты, көбеюден айрықшалатын, капиталдың көбеюіне әкелетін, есептік кезең ішіндегі түсім түрінде экономикалық пайданың өсуі немесе міндеттемелердің азаюы. Есеп беру кезеңінің аяғында осы бөлімнңң шоты – 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген пайдысы (жабылмаған залалы)» тобының шотына жатады. 

     ЖЖТ-қа қосылатын табыстардың құрамы бухгалтерлік есептердің деректері бойынша қалыптасатын табыстардың құрамынан елеулі түрде ерекшеленетінін ескеру қажет. Бұдан салық есебіндегі табыстар іс жүзінде бухгалтерлік есептің ережесі мен қызметі аясының сырьында жедел қалыптасады.

     Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыстар Қазақстан Республикасының трансферттік қолдану кезіндегі мәселелері бойынша қарастырылмағаннан басқа, тауарлардың, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны болып табылады.

     Тауарларды (жұмыстарды,қызметтер) өткізуден түсетін табыстардың салықтық есебі бухгалтерлік деректер бойынша есептеледі. Егер ұйым қызметтің бірнеше түрін жүзеге асырса, онда табыстарды қызмет түрі бойынша қызмет көрсету қажет. Одан басқа салық төлеуші туралы жалпы ақпарат огың қызметінің әр түрінің (негізгі) үлестік салмпғы бойынша деректерді көрсету тиіс.

     Тауарларды (жұмыстар, қызметтер) өткізуден түсетін табыс мынадай жағдайда  түзетілуі тиіс:

• тауарларды толық немесе жекелей қайтарған кезде;
• мәміле жағдайы өзгергенде;
• өткізілген тауарлар (жұмыстар, қызметтер) үшін келісілген өтемақы өзгергенде;
• өткізілген тауарың (жұмыстар, қызметтер) құнын теңгемен төлеу кезіндегі айырмашылықтарды алу.

       Көрсетілген өзгерістер болған сол салықтық кезеңнің нәтижесі бойынш        табысқа өзгерістер енгізіледі.

       Тауарларды, орындалған жұмыстар мен қызметтер көрсетуді өткізуден түсетін табысты анықтау бөлімшелердің шоттары бойынша деректерді талдау негізінде жүргізіледі:

• 6000 – «Өнімдер мен қызмет көрсетуді өткізуден түскен табыс»;
• 6010 – «Қызмет көрсету бойынша өнімдерді өткізуден түскен табыс» (өнімдер мен қызмет көрсетуден табысты алумен байланысты операциялар көрсетіледі);
• 6020 – «Сатылған өнімнің қайтарылуы» (сатылған өнімнің қайтарылуына байланысты операциялар көрсетіледі);
• 6030 – «Сату мен бағадан түсірілетін жеңілдік» (сатумен бағадан түсірілетін жеңілдік берілуімен байланысты операциялар көрсетіледі).

        Тауарларды (қызметтер, жұмыстар өткізуден түсетін табысты дұрыс анықтау мақсатында алғашқы құжаттар бойынша іріктеу жүргізіледі: кассалық құжаттармен (кірістік және шығыстық кассалық ордермен, ККО және ШКО тіркеу журналымен, кассалық кітап), банкалық көшіріммен және ағымдағы және валюталық шоттардың қосымшалары бойынша жүргізіледі; жіберілген тауар бойынша, орындалған жұмыстар, жөнелтпе құжаттар негізіндекөрсетілген қызметтерге, салықтық шот-фактура, қабылдау және беру актілері бойынша бухгалтерлік есептің тіркелімінде көрсетілген деректердің дұрыстығы тексеріледі.

       Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табысты көрсету үшін корпаративтік табыс салығы (әрі қарай Декларация) бойынша Декларацияға 1-Қосымша толтырылады.

       Ғимараттарды, құрылысты, сондай-ақ өтелімге жатпайтын активтерді өткізу кезінде қалыптасатың құнының өсуінен түсетін табыстар.

      Өтелімге жатпайтын активтерге қатыстылары:

• жер телімдері;
• аяқталмаған құрылыстың объектісі;
• бекітілмеген құрал-жабдықтар;
• тауарларды шығару, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсетуде салық төлеушімен пайдаланылмайтын, материалдық емес активтер мен негізгі қорлар,
• бағалы қағаздар;
• кез-келген ұйымдастыру-құқыөтық нысандағы заңды тұлғаның қатысу үлесі;
• құны бұрын толық шегеруге апарылған негізгі қорлар;
• құны шегеруге апарылған инвестициялық жобаның шеңберінде пайдалануға берілген негізгі қор.

        Инвестициялық  салықтық артықшылықтар  — бұл іс жүзіндегі өндірісті жаңалау мен кеңейту немесе жаңадан құру мақсатындағы негізгі қорға инвестицияны жүзеге асырушы салық төлеушінің жыодық жиынтық табысынан қосымша шегерім құқығын беру,сондай-ақ мұндай салық инвестиция жобасы шеңберінде пайдалануға жаңадан берілген негізгі қор бойынша мүлікке салық төлеуден босату.

                                                                Өсу жоғарыда аталған активтерді өткізу құны мен олардың алғашқы құны арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Өткізуден тускен табыс активтерді өткізуден түскен табысты алумен байланысты, мысалы негізгі қор, материалдық емес активтерді, қаржылық активтерді өткізуден түсетін табыс «Активтерді шығарудан түскен табыс» 6210-шотында есептеледі.

               Айдың бірінші күні өткізілуі болған бухгалтерлік баланста көрсетілген активтердің құны баланстық құн болып табылады.

               Құнының өсуі  (залал) өткізілуі сомасы мен салық есебінде белгіленетін қалдық құны арасындағы айырмашылықта анықталады.

               Бағалы қағаздарды өткізу кезіндегі құнының өсуі бағалы қағаздардың өсуі (қарыздық бағалы қағаздарды қоспағанда) — өткізу құны мен сатып алу құнының арасындағы жағымды айырмашылық; қарыздық бағалы қағаздар бойынша — өткізу құны мен купонды есепке алмағандағы сатып алу құны арасындағы және өткізу  күніндегі өтелімді есептегендегі дисконтты (немесе сыйақы) сатып алу құны арасындағы жағымды айырмашылық болып табылады.

         Басқа да өтелімі жоқ активтерді өткізуден түсетін табыс өткізілуі құны мен өткізілуі болған, айдың алғашқы күні бухгалтерлік есепте көрсетілген  осы активтердің баланстық құны арасныдағы айырмашылықпен анықталады. Ғимараттарды, құрылысты, сондай-ақ өтелімге жатпайтын активтерді өткізу кезінде құнының өсуінен түскен табысты көрсету үшін Декларацияның 2-Қосымшасы толтырылады.

                  Міндеттемелерді есептен шығарудан табыстарға мыналар қатысты:

     — кредитордың салық төлеушіден міндеттемеерді есептен шығаруы;

— қуыну мерзіміннің өтуіне байланысты міндеттемені, салық кодексіне     сәйкес күдікті деп табылған міндеттемеден басқаны қоспағанда есептен шығару;

     -сот шешімі бойынша міндеттемені есептен шығару.

       Міндеттемені есептен шығару нәтижесінде алынған табыс сомасы есептен шығарылған кредиттік қарыздың сомасына тең.

                                    Кредиттік қарыздың есептен шығарылған сомасы салық төлеушінің келесі шоттарындағы бухгалтерлік есепте: «Қысқа мерзімді қаржылық міндететмелер» 3000 кіші бөлімшесінің дебет шоттарында (3010-3050шоттары), «Қысқа мерзімді кредиттік қарыз» 3300 (3310-3390 шоттары) шотында,  «Басқада қысқа мерзімді міндететмелер» 3500 (3510 шоты), «Басқа табыстар» 6200 шотында көрсетіледі.

                          Салықтық есепті дайындау үшін жыл ішінде тауарлар (қызметтер, жұмыстар) бойынша, кредиттік қарызды есептен шығарудан түскен табысты және жұмысшылардың табысы бойынша күдікті міндеттемелерді  есептен шығарудан түскен табысты тізімге толтыру қажет. (3 — кесте)

 

• кесте

Тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша, күдікті міндеттемелерді есептен шығарудан түскен табыс туралы тізімдеме

 

№	Кредитордың атауы	СТН	Жеткізушінің № және құжаты, күні	Тауарларды (жұмыстар, қызметтер сатып алған күні)	Қарыз сомасы ҚҚС (теңге)	ҚҚС есебімен (%)
А	Ә	Б	В	Г	Ғ	Д
1.	«ББК» ЖШС	600541125658	№125 шоты 01.04.200ж.	25.04.2008ж.	25 555,00	20
2.	«Кром» ЖШС	600400512855	Жөнелтпе құжат №78 05.10.2000ж.	05.10.2008ж.	10 000,00	20
3.	Барлығы				35 555,00

       Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатып алғанда, сондай-ақ, жұмыскерлердің табыстарына және басқа да төлемдерге есептелуде пайда болған күмәнді міндеттемелер бойынша табыс және пайда болған кезінен бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған табыс күмәнді болып танылады және кредит қарызы пайда болған кзден қабылданған бюджет мөлшерлемесі бойынша өзара есеп айырысуда қалпына келтіруге жататын салық төлеушінің жылдық табысының жиынтығына қосуға жатады.

                           4-кестедегі Ғ және Д бағанында жұмыскерлердің табысы мен жинақтаушы  зейнетақы қорына жарна табыстары бойынша күмәнді кредиттік қарыз көрсетіледі. Бұл таладу деректері Декларацияның 3-Қосымшасын толтыруға пайдаланылады.

 

4 кесте

Жұмысшылардың табыстары бойынша күмәнді міндеттемелерді есептен шығарғаннан түсетін табыстың тізімдемесі

 

№	Жұмыскерлердің табысы (теңге)	ЖЗҚ есебімен (теңге) есептелген табыстың сомасы	Есептелген табыстан (теңге) міндетті зейнеткерлік жарнаның сомасы	Табысты есептеу уақыты	ЖЗҚ есептегендегі күмәнді кредит қарызының сомасы	ЖЗҚ-ға аударылған (теңге) міндетті зейнеткерлік жарнасы бойынша, күмәндә кредиторлық берешек
А	Ә	Б	В	Г	Ғ	Д
1.	Еңбекақы	2620548, 00	26254,00	30.11.2008ж.	84700	8470,00
2.	Пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін өтемақы	65000	—	30.12.2008ж.	50313,00	—
3.	Барлығы	137548,00	26254,00		135013,00	8470,00

 

       Мүлікті жалға бергеннен түсетін табыс сомасы жалға беру және «Қаржылық жалдаудан алынатын кірістер» 6130 кредит шотының, «Операциялық жалдаудан түсетін кірістер» 6260 және  «Жалға беру бойынша қықа мерзімді дебиторлық қарыз» 1260-шы, «Жалға беру бойынша ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз» 2160-шы шоттардың деректерімен анықталады.

                Есеп беру айының келесі айына қатысы жоқ, жалға алушымен ағымдағы айда берілген жалға беру төлемімен  алынған сомаға «Ақша қаражаты» бөлімшесінің 1000-дебет шотына (1010-1030 шоттары), «Келесі кезеңнің табыстары» 3520- кредит шотына жасалады. Жалға бергеннен түсетін табыстарды көрсету үшін «Мүлікті жалға беруден түсетін табыстың» 4-Қосымшасы және 100.04.001.– жолындағы қосымша нысаны толтырылады. Бұл нысан жалға берілген мүлікті жалға берушінің СТН-ін, жалға беру келісімінің нөмірі мен күнін және алуға жататын жалдық төлемді ажыратуды қарастырады.

               Банктің мәжбүрлі шығынды құру мөлшерін төмендетуден түсетін табыстар деп – банк операцияларының жеке түрлерін жүзеге асыратын, банк пен ұйымдар талаптарын қарыз алушы орындау кезіндегі бұрын шегеруге апарылған мәжбүрлі шығын сомасы танылады. Мұндай жағдайда табысқа, қарыз алушының үйлесімді сомадағы талаптарды орындау мөлшеріндегі мәжбүрлі шығын сомасы қосылады. Сондай-ақ  Қазақстан Республикасының заңымен қарастырылған, басқа негіздерде немесе цессия келісімін бекіту жолымен талап құқығынан қайта шегіну, жаңартпа келісімін және кеңшілік жасау жөніндегі келісім негізінде, қарыз алушыға талаптар мөлшерін азайту кезінде, бұрын шегерімге жатқызылған мәжбүрлі шығын сомасы табыс деп аталынады. Одан басқа талаптарды қайта жіктеу кезінде мәжбүрлі шығынның бұрын апарылған шегерімнің азайтылған сомасы табыс деп саналады. Табыс сомасын банк қызметінің кейбір түрлерін жүргізетін ұйымдар және банк анықтайды.

                Қарыздар талабының кеңшілігінен түсетін табыстар – негізгі қарызды талап ету бойынша қарыз алушымен төленетін сома мен негізгі қарыздың үстінен төленетін қосылған сома және салық төлеушінің қарызды сатып алу құны, сондай-ақ қарызды талап ету құқығын өткізу құны мен талап ету құқығын өткізу күнінде, талап құқығын берген, бухгалтерлік есепте көрсетілген тұлға талабының сомасы арасындағы жағымды айырмашылық түрінде анықталатын, қарызды талап ету құқығын берген салық төлеушінің табысы мен арасындағы жағымды айырмашылық түрінде болады.

               Кәсіпкерлік қызметті тоқтату немес шектеуге алынған келісімнен түсетін табыстар салық төлеушінің жылдық табысы жиынтығының көбеюіне жатады. Мұндай операциялар нарықтық қатынастар жағдайында орын алуы мүмкін. Олар тараптар арасындағы соған сәйкесті келісіммен рәсімделеді. Табыс қолма-қол ақшалай құрал түрінде («Ағымдағы банк шотындағы қаржы қоры» 1030 дебет шоты, «Кассадағы ақша қаражаты» 1010 шоттары), орындалған жұмыстар мен қызметтер түрінде («Өнімдерді өткізу мен қызметтерді көрсету бойынша шығындар» 7110 дебет шоты, «Әкімшілік шығыны» 7210, «Негізгі өндіріс» 8100, «Көмекші өндіріс» 8300, «Үстеме шығыстар» 8400 және т.б.), тауарлық-материалдар қорлары («Шикізат пен материалдар» 1310-дебет шоты, «Тауарлар» 1330 шоты) және басқа да активтер («Басқа да табыстар» 6280-кредит шоты) алынуы мүмкін.

               Салық төлеуші кәсіпорынды жабу немесе кәсіпкерлік қызметті шектеуге келіскені үшін тікелей емес, жанама табыстар ала алады (басқа өткізу рыногында біріккен қызмет құқығы, біріккен өндіріс, тауарды жарнамалау және өткізу). Мұндай табыстрады нақты бағалау және салық төлеушінің табысы ретінде есепке алу күрделі болып келеді.

          Шағын топтардың (топтар) балансының құнындағы шығарылған тіркелген активтердің құнынан асуынан тускен табыстар. Егер шағын топтардың (I-топ бойынша)шығарылған бекітілген активтерінің құны немесе топтардың (II, III немесе IV топтар бойынша) – шағын топтардың (I-топтар бойынша) баланс құнынан асса немесе салық кезеңінің басындағы топтардың (II, III немесе IV топтар) салық кезеңіндегі түскен тіркелген активтердің есебінен асса, асу көлемі жылдық табыстың жиынтығына қосуға жатады.Осы шағын топтың (I-топ бойынша) құндық балансы немесе топтар (II, III немесе IV топтар) жыл кезеңі соңында нөлге тең болады.

             Осы табысты көрсету үшін Декларацияның 22-Қосымшасына 0 бағаны толықтырылған нысанының деректері пайдаланылады.Табыстың толық көрсетілімі – «Шығарылған активтерден түскен табыстар» 6210 кредит щоты және әр топ бойынша «Негізгі қор» бөлімшесінің 2400-дебет шоты бойынша – айналымдық –қалдықтық тізімдемені іріктеу жолымен тексеріледі. Бұл деректер №12 журнал-ордердегі кесте деректерімен, ОС-6 негізгі қор нысаны есебінің карточкасымен және Декларацияның 22-Қосымшасымен салыстырылып тексеріледі.

                  2000 жылдың 1-қаңтарынан бастап осы жолдарға сай шығарылған тіркелген активтерден түскен табысты тексеруден басқа, келесі көрсеткіштер де тексеріледі:

— қайтарылымсыз негізде, активтерді беру кезінде, немесе төмендетілген бағамен өткізуде салық төлеушімен алынған кері айырмашылық;

— өткізу бағасы мен өткізілген активтердің өзіндік құны арасныдағы, экспортоперациясындағы төмендетілген баға бойынша активтерді өткізуден алынған айырмашылық.

                  Табиғи ресурстарды өндіруді дайындау жұмыстары мен геологиялық зерттеудегі шығындарды түзетуден, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шығындарынан түсетін табыстар. Егер бөлек топты құрайтын, Салық кодексінің 101-бабына сәйкес, шығындарды түзейтін, табыстар мөлшері салық кезеңіндегі болған шығындардың есебімен, көлемі жылдық жиынтық табысқа қосуға жатады. Осы топтың мөлшері – салық кезеңінің аяғында нөлге тең болады.

                 Кен орнын өңдеудің залалды нәтижесін жоюдың нақты шығынның сомасынан кен орнын өңдеудің залалды нәтижесін жою үшін қорға аудару сомасының асуынан түсетін табыстар.

       Егер кен орнын өндеудегі залалдарды жою қорындағы нақты шығындар төменде көрсетілген қорға аударылса, айырмашылық салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына қосылуы тиісті.

                Егер жер қойнауын пайдаланушы мемлекеттік органмен соған сәйкес бекітілген, кен орнын  өңдеу нәтижесіндегі залалды жою бойынша жұмыстары кен орнын өңдеу нәтижесіндегі залалды жою бағдарламасы қарастырған кезеңде жүргізілмесе, есептен шығарылуға жататын қорға (резервтік қор) аударылған болуы тиісті сома сол салық кезеңінің жылдық табысының жиынтығына қосылуға жатады.

      Жалпы үлестік меншіктен табысты бөлу кезінде алынатын табыстар, біріккен қызметтің қатысушыларымен алынатын, жалпы табысты бөлуден кейін, бухгалтерлік балансқа қосылады, және олар  “Үлестік қатынастар бойынша есептелетін ұйымның пайда үлесі” 6400 бөлімшесінің шотында (6410-6420) және салық есебінің есеп айырысу кестесінде көрсетіледі.

      Басқа ұйымдардың үлестік қатысуымен алынған табыстар бойынша салық базасын анықтау ерекшеліктерін қарастырайық.

      Егер табыс көзі – шетелдік ұйым болып табылса, алынған дивиденттер қатынасы бойынша 15 пайызға тең, алынған дивиденттер мен мөлшерлемелер сомасынан шығып, салық сомасы – салық төлеушімен өз бетімен анықталады.

      Шетел ұйымдарынан оның ішінде, Қазақстан Республикасындағы шетел ұйымдарының тұрақты өкілдіктері арқылы, дивидент алушы салық төлеушілер, іс жүзіндегі тәртіпке сәйкес есептелген, салық сомасын азайтуға құқығы жоқ, сондай- ақ егер басқа жағдай халықаралық келісіммен қарастырылмаса, табыс көзінің тұратын жері бойынша төленген және есептелген салық сомасы төмендетілмеуі тиіс.

      Егер салық төлеушінің табысының көзі қазақстандық ұйым болса, онда ол салық төлеушінің табысынан ұсталуға тиісті салық сомасын есептейтін  салық агенті ретінде танылады.

      Дивиденттер сомасынан жалпы салық сомасы Қазақстан Республикасының резиденті емес, жеке тұлғаға немесе шетел ұйымына төлеуге жататын, азайтылған  дивиденттер сомасы акционерлер арасында бөлуге жататын дивиденттер сомасы арасындағы айырмашылық ретінде анықталады және ағымдағы есептік (салықтық) кезеңдегі салық агентімен алынған сома дивиденттері. Егер алынған айырмашылық кері болған жағдайда, салық төлеу міндіттемесі пайда болмайды және бюджеттен орнын толтыру жүргізілмейді.

       Қарыз алушымен берілген және мойындалған айыппұлдар, өсімақылар және бюджеттен негізсіз ұсталған айыппұлдың қайтарылуынан басқа, егер бұл сомалар бұрын есептен шығаруға жатпаған жағдайда айыппұлдардың басқа түрлері,салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына қосылады. Салық төлеушіге берілген және мойындалған айыппұлдардың, өсімақылардың, тұрақсыздық айыбының сомалары есепке алынуға тиісті және «Қарыз алушыға берілген және мойндалған айыппұлдардың басқа түрлері тізімдемесіне» жазылуы тиіс. Бухгалтерлік есептегі айыппұлдар, өсімақылар мен тұрақсыздық айыбының сомалары синтетикалық шотта көрсетілуі мүмкін, бұл деректерді қалыптастыруда күрделілік туғызады, сондықтан аталған тізімдемені енгізу жазбаларды құжатты негіздеуге мүмкіндік бкркді.

        Бұрын жүргізілген есептен шығару бойынша алынған өтемақылар.

        Бұрынғы жүргізілген шегерім бойынша өтемақы түрінде алынған табыстарға мыналар жатады:

       —  бұрын шығаруға жатқызылған және келесі салықтық кезеңде орны толтырылған, күмәнді саналған талап сомалары;

       —   шығындарды жабу үшін мемлекеттік бюджет қорынан алынған сомалар;

       — бұрын шығаруға жатқызылған, шығындарды жабу үшін алынған басқа өтемақылар.

       Алынған өтемақы орны жабылған салықтық кезеңдегі табыс болып табылады.

       Сақтанушыға сақтандыру ұйымымен жинақтаушы емес сақтандыру ұйымымен жинеқтаушы емес сақтандыру келісімінің мерзімінен бұрын тоқтатылуы кезінде немесе келісім мерзімінің бітуіне байланысты қайтарылуға тиісті сақтандыру сыйақысының сомасы және бұрын сақтандырушының есебінен шығарылуға жатқызылған, сақтанушыға қайтарылған, ол туралы сақтандыру компаниясымен табыстың пайда болып, тіркелген жеті туралы белгілі тәртіп пен нысанда мемлекеттік органмен өкілеттілігі бекітілген салық органдарын міндетті түрде хабардар ету қажет.

       Өтеусіз алынған мүлік. Салық төлеушімен қайтарымсыз алынған кез- келген мүлік, сондай-ақ жұмыстар мен қызметтер табыс болып табылады.

       Табыс санатында мыналар қарастырылмайды:

• жарғылық капиталға жарна ретінде алынған мүлік;
• мемлакеттік бюджет қорынан алынған демеу қаржы;
• жеке тұлғалардың жинақтарын (депозиттер) міндетті ұжымдық кепілдеуді (сақтандыру) жүргізетін, ұйыммен алынған, банктің міндетті, төтенше және қосымшы жарналарының сомалары;
• кепілдікті сақтандыру төлем қорындағы сақтандыру ұйымдарының міндетті және төтенше жарналарының сомалары;
• жеке тұлғалардың жарналарын (депозиттерін) міндетті ұжымдық кепілдеуді жүргізетін ұйым және Кепілдікті сақтандыру төлемі қоры орналастырылған жинақтар (депозиттер) мен өтемақылық төлемдер бойынша талаптарды қанағаттандыру тәртібінде алынған ақша сомалары.

       Табыстарды анықтау үшін өтеусіз алынан мүлік, ақша және орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер бойынша, «Өтеусіз алынған активтерден алынған табыстар» 6220- шотында іріктеу жүргізіліп, мүлікті берген (ақша) заңды тұлғаның мекен-жайы мен атауы көрсетілген, алынған мүлік пен ақшаның ажырвту тізімдемесі тексеріледі. Табыстардың деректерін көрсету үшін Декларацияның 6- Қосымшасы толтырылады.

        Дивиденттер бойынша табысқа қатысушылар арасында заңды тұлғамен бөлінетін таза табыстың ьөлігі жатады. Табыстар дивиденттер түрінде «Дивиденттер бойынша табыстардың»  3120-кредит шотында көрсетіледі.

        Салық есебі үшін дивиденттер бойынша табыстардың есебі- Қазақстан Республикасының ішінде және одан тыс жерлерде алынған табыстар қимасында (в резерве) жүргізілуі тиіс. Дивиденттер төлеген заңды тұлға міндетті түрде төлем кезінен 15 пайыз мөлшерінде табыс салығын ұстауға міндетті. Дивиденттер бойынша, корпоративтік табыс салығы туралы Декларацияның Қосымшасында дивиденттерді төлем көзінен корпоративті табыс салығын ұсталғаны туралы құжатты растайтын берілген күні мен нөмірін көрсету қажет. Салық есебінде табыс салығынан (анықтама болған жағдайда) ұсталған сомадан басқасы, дивиденттерден түскен табыс көрсетіледі. Әрі қарай бұл дивиденттер сомасы жылдық табыстың жиынтығынан шығарып тастауға жатады. Дивиденттерден түскен табысты көрсету үшін Декларацияның 7- қосымшасы толтырылады.

         Сыйақы (мүдде) нысанындағы, мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша сыйақыны (мүддені) қосқандағы табыс. Табыстарды анықтау үшін «Сыйақылар бойынша табыстың» 6110- карточка шотында іріктеу, корреспонденциялық шотында тексеру жүргізіледі.

         Шот корреспонденциялары тексеріледі:

1. Қаржылық жалға алу келісімі бойынша басқа субъектілерге берілген қарыз, сатып алынған бағалы қағаз бойынша есептелген кезде ұйымға тиесілі пайыздар: «Алу үшін ұзақ мерзімді сыйақы» Дт 2170, «Сыйақы бойынша табыстар» Кт 6110; операциялық жалға беру бойынша: «Алуға жататын қысқа мерзімді сыйақылар» Дт 1270, Кт 6110;
2. Жалға берілгені үшін мүлік және т.б. үшін алынған, осы есептік кезеңнің (алдын ала төленген сыйақы) деректеріне қатысты «Келешек кезеңдегі табыстар сомасы» Дт 3520, Кт 6110.

         Сыйақы нысанында (мудде) алынған табысты көрсету үшін, Декларацияның 8-қосымшасы толтырылады.

         Салық төлеушімен мемлекеттік (ұлььық) лотерея ұтыстарынан басқа, конкурстардан, жарыстардан (олимпиядадан), фестивальдан, жинақтардан, лотереядан натуралды немесе ақшалай көрсетілімде алынған ұтыстар. Ұтыстар бойынша табыстар сомасын анытау үшін «Басқа да табыстардың» 6280-карточкалық шотына, «Лотереяға қатысудан алған ұтыстың» Дт 1030, Кт 6280 қосалқы шоттарына іріктеу жүргізіледі, ұтыс түрі бойынша алынған табысты ажырататын тізімдеме жасалады.

       Жағымды бағамдық айырмашылық. Бір және сол күндегі шетел валютасын сатып алу (сату) бағамы мен рыноктық бағамы арасындағы айырмашылық бағамдық айырмашылық болып табылады және «Бағамдық айырмашылықтан түскен табыс»

         Бағамдық айырмашылықтар, шетел валютасы бухгалтерлік есепте есептелетін және бағамымен сатылатын және сатып алынатын, валюта айырбастаудың рыноктық бағамы арасындағы бір валютаны басқа валютаға (ұлттық валютаны басқа елдің валютасына немесе керісінше) айырбастау нәтижесінде пайда болады. Бухгалтерлік есептегі жағымды бағамдық айырмашылықтан алынған сома «Бағамдық айырмашылықтан түскен табыстың» 6250- кредит шотында көрсетіледі.

         Бағамдық айырмашылықтың әрі қарай бұдан гөрі кеңірек қарастырылады.

         Роялти. Бұл баптар бойынша табыстың деректерін Басқа да табыстардың («Роялтидің қосалқы шоты») 6280- шотын іріктеу бойынша анықтайды.

          Әлеуметтік аядағы объектілерді пайдалану кезіндегі алынған шығындардан табыстың асуы. Тұрғын үй- коммуналдық шаруашылық объектілеріне қатысты: тұрғын үй қоры; мейманхана (туристіктерді қоспағанда); үйлер және келушілерге арналған жатақхана; объектілердің сыртқы жақсы жабдықталуы; жасанды құрылыс, бассейндер, жағажайды тұрғызу және жабдықтау, сондай-ақ тұрғындарды газ-жылу және электрмен қамтамасыз ету объектілері; телімдер, цехтар, базалар, шеберханалар, гараждар; арнаулы машиналар және тетіктер; техникалық қызмет пен тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық объектісін жөндеудеуге арналған, қойма жайы, әлеуметтік- мәдени аясы, физкультура мен спорт енеді.

          Әлеуметтік-мәдени аясының объектісіне мыналар жатады: мәдениет, денсаулық сақтау обьектілері, мектепке дейінгі балалар объектісі, балалар демалысының лагерьлері; санаторийлер (профилактикалық), демалыс базасы, пансионаттар; физкультура мен спорт объектілері (оның ішінде тректер, ипподроидар, ат қоралары, теннистік корттар, гольф ойыны үшін алаңдар, бадминтон, сауықтыру орталықтары); тұрғындарға тұрмыстық қызмет көрсету түрлерінің өндірістік емес объектілері (монша, сауналар).

          Егер салық төлеушінің оқшауланған бөлімшесімен көрсетілген объектілерді пайдаланумен байлансты қызметті жүргізу кезінде залал алынса, ондай зиян салық алу үшін келесі жағдайды сақтағанда ғана танылады:

— егер көрсетілген объектілерді пайдаланумен байланысты қызмет құны, осындай объектіні пайдаланумен байланысты, сондай қызметті жүргізетін, мамандандырылған ұйыммен көрсетілетін қызметтің құнына сәйкес келсе;

— егер трғын үй- коммуналдық шаруашылықтың объектілерін, әлеуметтік мәдени аядағы, сондай- ақ көмекші шаруашылықты және осындай шаруашылықты, өндірісті және қызметтерді ұстау шығыны, қызметі негізгі болып табылатын, маманданған ұйымдармен жүргізілетін, осындай объектілердің кәдімгі шығынынан аспайтын болса;

— егер салық төлеушіменкөрсетілетін қызиет жағдайы, бұл қызмет негізгі болып табылатын, мамандандырылған ұйым көрсететін қызмет жағдайынан елеулі ерекшеленбегенде.

 

 

 

2.3 Жылдық жиынтық табысты түзету

 

ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексінің (2008 жылғы желтоқсанның 10-ы. № 99-ІV  ҚРЗ) 99-бабында жылдық жиынтық табысты түзету төмендегідей қарастырылған:

1. Салық төлеушілердің жылдық жиынтық табысынан:

1) тәуекелдік инвестициялаудың жабық пайлық инвестициялық қорлары мен тәуекелдік инвестициялаудың акционерлік инвестициялық қорлары төлейтінді қоспағанда, дивидендтер;

2) жеке тұлғалардың депозиттеріне міндетті кепілдік беруді жүзеге асыратын ұйым алған банктердің міндетті күнтізбелік, қосымша және төтенше жарналарының сомасы;

3) Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры алған сақтандыру ұйымдарының міндетті, қосымша және төтенше жарналарының сомасы;

4) жеке тұлғалардың депозиттеріне міндетті кепілдік беруді жүзеге асыратын ұйым мен Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры өздерінің өтелген депозиттер мен төленген кепілдікті және өтемақылық төлемдер бойынша талаптарын қанағаттандыру тәртібімен алған ақша сомасы;

5) Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңнамасына сәйкес алынған және жеке зейнетақы шоттарына бағытталған инвестициялық табыстар;

6) Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңнамасына сәйкес алынған және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының активтерін ұлғайтуға бағытталған инвестициялық табыстар;

7) Қазақстан Республикасының инвестициялық қорлар туралы заңнамасына сәйкес пайлық және акционерлiк инвестициялық қорлар кастодиандардағы шоттарға алған және соларда болатын инвестициялық табыстар;

8) Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес секьюритилендіру мәмілесі бойынша арнайы қаржы компаниясы алған, борышты талап ету құқығын басқаға беруден алынған табыстар;

9) мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушы алатын (алынуға жататын), мүлікті сенімгерлікпен басқарудан түсетін таза табыс;

10) мақта қолхаттары бойынша міндеттемелердің орындалуына кепілдік беру қоры  мақта өңдеу ұйымдарынан алатын жыл сайынғы міндетті жарналардың сомасы;

11) астық қолхаттары бойынша мiндеттемелердi орындауға кепiлдiк беру қоры астық қабылдау кәсiпорындарынан алатын жыл сайынғы міндетті жарналардың сомасы;

12) мақта (астық) қолхаттары бойынша мiндеттемелердiң орындалуына кепiлдiк беру қоры кепілдік төлемдерін жүзеге асыру жөніндегі талаптарды қанағаттандыру тәртібімен алатын ақша сомасы алып тасталуға жатады.

2. Тауарлық-материалдық қорларды бағалаудың салық төлеушi осының алдындағы салық кезеңiнде қолданған әдiсiнен өзге әдiске ауысқан кезде салық төлеушiнiң жылдық жиынтық табысы бағалаудың жаңа әдiсiн қолдану нәтижесiнде түзілген оң айырма сомасына ұлғайтылуға және терiс айырма сомасына азайтылуға жатады. 

Салық төлеушi тауарлық-материалдық қорларды бағалаудың өзге әдiсiне ауысуды салық кезеңiнің басынан бастап жүргiзедi.

Ал, 132-бап бойынша табыстар немесе шегерімдер мынадай жағдайларда:

1) тауарларды толық немесе ішінара қайтарғанда;

2) мәміленің шарттарын өзгерткенде;

3) сатылған немесе сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін бағаны, өтемақыны өзгерткенде;

4) бағадан жеңілдіктер, сатудан жеңілдіктер жасалғанда;

5) шарттың талаптарын негізге ала отырып, өткізілген немесе сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін ұлттық валютамен төленуге тиіс сома өзгергенде;

6) ол бойынша табысты түзету осы баптың 2-тармағына сәйкес жүргізілетін талапты есептен шығарғанда түзетуге жатады.

2. Табысты түзетуді салық төлеуші-кредитор:

заңды тұлғадан:

дара кәсіпкерден;

Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғадан осындай тұрақты мекеменің қызметіне қатысты талаптар бойынша талапты есептен шығарған кезде жүргізеді.

Осы тармақта көзделген табысты түзету:

1) салық төлеуші-дебитор таратылған кезде оны тарату балансын бекіту күніне салық төлеуші-кредитор талап қоймаған;

2) заңды күшіне енген сот шешімі бойынша талап есептен шығарылған жағдайларда жүзеге асырылады.

Түзету бір мезгілде мынадай талаптарды сақтаған кезде:

1) талаптардың туындауын растайтын бастапқы құжаттар болғанда;

2) талап бухгалтерлік есепте табысты түзету күніне көрсетілгенде не алдыңғы кезеңдердегі бухгалтерлік есепте шығысқа жатқызылғанда (есептен шығарылғанда) жүргізіледі. Табысты түзету есептен шығарылған талаптың және осындай талап бойынша бұрын танылған табыстың сомасы шегінде жүргізіледі.

Осы Кодекске сәйкес күмәнді деп танылған талаптарға осы тармақтың ережелері қолданылмайды.

3. Табысты түзету талаптардың мөлшерін оларды кәсіпорынның сатып алу-сату шарты бойынша мүліктік кешен ретінде беруге байланысты азайтылған кезде жүргізілмейді.

   Енді табыстар бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын қарастырып көрейік (5 кесте).

5 кесте

Табыстар бойынша шоттар корреспонденциясы

 

Рет №	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Шоттар корреспонденциясы
		Дебет	Кредит
1	2	4	5
1	а) қызмет көрсету мен өнім өткізуден алынған табыстар келіп түсті б) Сол мезетте ҚҚС келіп түсті	1010, 1030 1010, 1030	6010   3130
2	а) Сатып алушыларға қызмет көрсету мен өнім өткізуден алынған табысты көрсету б) Сол мезеттегі ҚҚС-на     в) Сатып алушылардан есеп айырысу шотына ақша қаражаттары келіп түсті	1210, 2110 1210, 2110 1030	6010   3130   1210, 2110
3	Есепті кезеңнің соңында 6010 шоты 5510 шотына жабылады	6010	5510
4	Вексельмен алынған, қаржылық инвестициялардан берілген қарыздар бойынша сыйақылар есептелді	1270, 2170	6110
5	Акция бойынша, сонымен қатар құн әдісімен есептелетін инвестициялар бойынша дивидендтер есептелді	1270	6120
6	Қаржылық жалға берілген активтер бойынша табыстардың келіп түсуі	1270	6130
7	Есепті айдың соңында 6110-6130 шоттарының жабылуы	6110, 6120, 6130	5510
5-кестенің жалғасы
8	а) ұзақ мерзімді активтер мен тауарлы-материалды қорларды өткізуден алынған табысты көрсету     б) Сол мезеттегі ҚҚС-на       в) Сатып алушылардың дебиторлық борыштарының жабылуы	1210, 2110, 1010, 1030 1210, 2110, 1010, 1030 1010, 1030	6210       3130       1210, 2110
9	Ағымдағы және ұзақ мерзімді активтерді тегін алу	1310 1320 1330 1350 2410 2730	6220
10	Банктегі есеп шотқа мемлекеттік субсидиялардың келіп түсуі	1030	6230
11	Операциондық аренда бойынша жал төлемінің есептелуі	1260	6260
12	Ағымдағы жал бойынша келіп түсуі тиіс айыппұлдар, өсімпұлдар мен тұрақсыздықтар	1260	6280
13	Есеп айырысу шотына айыппұлдар, өсімпұлдар мен тұрақсыздықтардың келіп түсуі	1030	6280
14	Түгендеу кезінде анықталған, артық ағымдағы және ұзақ мерзімді артық активтерді кірістеу	1310 1320 1330 1350 2410 2730	6280
15	Есепті кезеңнің соңында 6210-6280 шоттарының жабылуы	6210, 6220, 6230, 6260, 6280	5510
16	Тоқтатылатын қызметке байланысты, активтерді өткізуден алынған табыстарды көрсету	1010, 1210, 1220, 1230, 1240 , 6280	6310
17	Есепті айдың соңында 6310 шоты 5510 шотына жабылады	6310	5510

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСЫ МЕН ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

 

3.1  Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысынан  шегерімдердің салық есебі

 

Заңды тұлғаның – жылдық жиынтық табысынан (ЖЖТ) оны алуға байланысты шығындарды шегерім жүргізіледі. Шегерім деп – нақты болған шығындардың сомасын, сондай-ақ ЖЖТ-нан шегерілетін өнімдердің, жұмыстар мен қызметтің өзіндік құнына қосылмайтын сомаларды түсіну қажет.

Жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығындарды растайтын құжаттардың болған кезінде салық төлеушіге шегерім жүргізіледі. Бұл шығындар келешектегі кезеңдегі шығындарды қоспағанда сол салықтық кезеңде нақты жүргізілген шегерімге жатады.

Табиғи монополистерде болған ысырап Қазақстан Республикасының заңымен белгіленген мөлшер шегінде шегерімге жатады.

Егер осы немесе басқа шығындар салық салынатын табыстарды есептеу кезінде шығындардың бірнеше бабында қарастырылса, олар бір рет қана шегеріледі.

Сондай-ақ шегерілімге мемлекет бюджетіне аударылуға тиістілерден басқа берілген және танылған айыппұлдар, өсімақылар, тұрақсыздық айыбы, шығындар жатады.

Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік туралы заңына сай, жыл ішіндегі жұмысшылардың орташа тізімдік санынан шыға отырып, қаржылық жылдың бір жұмыскеріне сәйкес келетін, республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген, жеке кәсіпкерліктің біріккен субъектісіндегі салық төлеушімен төленген жеке кәсіпкерліктің субъектісінің мүшелік жарнасы шегерім жатады.

Шығынды есептейтін бухгалтерлік есепте келесі бөлімшелерді қосатын «Шығындардың» 7-бөліміндегі шоттар тағайындалған:

— 7000- «Өткізілген өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны»;

— 7100- «Өнімдер мен қызметті өткізу бойынша шығындар»;

— 7200- «Әкімшілік шығындар»;

— 7300-«Қаржыландыруға шығындар»;

— 7400-«Басқа да шығындар»;

— 7500-«Қызметті тоқтатуға байланысты шығындар»;

— 7600-«Қатысу үлесі әдісін есептегендегі ұйымның залалдағы үлесі»;

— 7700-«Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар».

ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексінде  «Шегерімдер» төмендегідей баптарда қарастырылған:

100-бап. Шегерімдер

101-бап. Қызметтік іссапарлар кезінде өтемақылар сомасының 

                шегерімі

102-бап. Өкілдік шығыстар сомасының шегерімі

103-бап. Сыйақы бойынша шегерімдер

104-бап. Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерім

105-бап. Күмәнді талаптар бойынша шегерім

106-бап. Резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер

107-бап. Кен орындарын әзірлеу салдарын жоюға арналған 

               шығыстар бойынша шегерімдер және салдарды жою 

               қорларына аударымдар сомасының шегерімдері

108-бап. Ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмыстарға

               арналған шығыстар бойынша шегерім

109-бап. Кепілдік беру жүйелеріне қатысушылардың сақтандыру

                         сыйлықақылары мен жарналары бойынша шығыстарды

                         шегеру

110-бап. Қызметкерлердің есепке жазылған табыстары және жеке

                         тұлғаларға өзге төлемдер бойынша шығыстарды шегеру

111-бап. Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды

               өндiруге дайындық жұмыстарына арналған шығыстар

               бойынша шегерiмдер және жер қойнауын пайдаланушының

               басқа да шегерiмдерi

112-бап. Жер қойнауын пайдаланушының қазақстандық кадрларды

                         оқытуға және өңірлердің әлеуметтік саласын дамытуға

                         арналған шығыстары бойынша шегерім

113-бап. Теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма

                          сомасынан асып кетуін шегеру

114-бап. Салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті

                         төлемдерді шегеру

115-бап. Шегерімге жатпайтын шығындар

         116-бап. Тіркелген активтер

117-бап. Құндық балансты айқындау

118-бап. Тіркелген активтердің түсімі

119-бап. Тіркелген активтердің шығып қалуы  

120-бап. Амортизациялық аударымдарды есептеу 

121-бап. Тiркелген активтер бойынша басқа да шегерiмдер

122-бап. Келесі шығыстар шегерімі

Ал, 115-бап бойынша шегерімге жатпайтын шығындарға мыналар жатады:

1) табыс алуға бағытталған қызметке байланысты емес шығындар;

2) соттың заңды күшіне енген үкімінің немесе қаулысының негізінде жалған кәсiпорын деп танылған салық төлеушімен жасалған операциялар бойынша сот белгілеген қылмыстық қызмет басталған күннен бастап жүргізілген шығыстар;

3) осы Кодекстің 579-бабында айқындалған тәртіппен әрекетсiз деп танылған салық төлеушімен уәкілетті органның ресми сайтында деректер жарияланған кезден бастап жасалған операциялар бойынша шығыстар;

4) сот жеке кәсіпкерлік субъектісі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз жасады деп таныған мәміле (мәмілелер) бойынша шығыстар;

5) мемлекеттік сатып алу туралы шарт бойынша бюджетке енгізілуге жататын (енгізілген) тұрақсыздық айыптарын (айыппұлдарды, өсімпұлдарды) қоспағанда, бюджетке енгізілуге жататын (енгізілген) тұрақсыздық айыптары (айыппұлдар, өсімпұлдар);

6) осы Кодексте шегерімге жатқызу нормалары белгіленген шығыстардың көрсетілген нормаларды қолдана отырып есептелген шегерімнің шекті сомасынан асып кету сомасы;

7) Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген мөлшерден тыс есептелген (есепке жазылған) және төленген, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы;

8) осы Кодекстің 97-бабының 2-тармағында көзделген әлеуметтік сала объектілерін сатып алу, өндіру, салу, монтаждау, орнату жөніндегі шығындар және олардың құнына енгізілетін басқа да шығындар, сондай-ақ оларды пайдалану жөніндегі шығыстар;

9) егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, салық төлеуші өтеусіз негізде беретін мүліктің құны. Өтеусіз орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны осындай жұмыстар орындауға, қызметтер көрсетуге байланысты шеккен шығыстар мөлшерінде айқындалады;

10) есепке жатқызылуға жататын қосылған құн салығы сомасының осы Кодекстің 267-бабын қолданатын салық төлеушіде туындайтын, салық кезеңі ішінде есепке жазылған қосылған құн салығы сомасынан асып кетуі;

11) осы Кодекстің 106, 107-баптарында көзделген шегерімдерді қоспағанда, резервтік қорларға аударымдар;

12) кәсіпорынды мүліктік кешен ретінде сатып алу-сату шарты бойынша берілетін тауарлық-материалдық қорлардың құны;

13) өнімді бөлу туралы келісімшарт бойынша қызметті жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының төленген қосымша төлемінің сомасы;

14) осы Кодекстің 87-бабына сәйкес салық төлеушінің амортизацияға жатпайтын активтердің бастапқы құнына қосылатын шығындары шегерімге жатпайды.

Жалпы және әкімшілік шығындарының талдамалы есебі келесі шығыс баптарының типтік номенклатурасы бойынша жүргізіледі (6 кесте).

Қажет болған жағдайда кәсіпорын осы келтірілген типтік номенклатураны толықтыра алады немесе кәсіпорын оларды әрбір экономика саласының ерекшеліктеріне қарап қысқартуға да, біріктіруге де құқы бар.

 

 

 

 

 

 

 

 

6 кесте

Жалпы және әкімшілік шығындарының типтік номенклатурасы

 

	№		Шығыс баптарының мазмүны
	11		Әкімшілік персоналдарға жататын, кызметкерлердің еңбек акысы
	2		Шаруашылык және кызмет көрсетумен айналысатын кызметкерлердің еңбек акысы
	3		Баскару әкімшілік аппаратын, субъектінің кызмет көрсететін күрылымдык бөлімшелерін, материалдық- техникалык және транспорттык кызмет көрсететіндерін ұстау. Оның Ішінде кызмет бабында пайдаланатын жеңіл транспортын үстаудын шығысы және кызмет бабы үшін жеке женіл транспортын пайдалану шығысын компенсациялау
	4		Байланыс торабы, дабыл кағу кұралдары, есептеу орталыктары және баска да өндіріске жатпайтын техникалык кұралдары (жалпы шаруашылыкка арналған негізгі кұралдардың тозуы; ғимараттарды ағымдык жөндеуге және ұстауға кеткен шығыстары және жалпы шаруашылыкка арналған инвентарь)
5		Қазба саласынлағы дайындык. Жұмыстары бойынша шығындары, егер олар күрделі шығындарға жатпайтын болса (яғни негізгі кор ретінде капиталанбайтын болса)
6		Субъектінің салынып жатқан объектісІн баскзруға кеткен шығыны, егерде олар болмаса, онда онын ориын техникалык кадағалаушылар атқарадьг, сондай-ак жанадан салынған объектіні пайдалануға кеткен шығындары
7		Жобаларда және ҚМЖ (СМР) бітпегендерді калпына келтіру бойынша шьгғыстары, сондай-ак бақьшау жүргізумен байланысты шығыстары және баска да шығындары
8		Өкімшілік баскару жүйесін және кұралын жетілдірумен байланысты шығыстары
9		Банкі көрсеткен кызметін төлеу
10		Басқа үйымдардын жалпы шаруашылыкты баскаруды жүзеге асыруға көрсеткен қызметі үшін төлем жасау, егерде кәсіпорында ондай функционалдық кызметі болмаса
11		Әкімшілік баскару персоналдарына жұмсалган іссапар шығыстары
12		Кенселік, баспалык, почта -телеграфтық жоне телефондық шығыстары
13		Өкілеттік шығыстары
14		Қызмет көрсететін өндіріс пен шаруашылыктарды ұстау бойынша шығыстары
15		Жұмыс күшін кабылдауды ұйымдастыруға, мамандарды оқытуға, компенсацияға, комиссиондық шығыстарға кеткең шығындары
16		Жалпы шаруашылык арнадымындағы негізгі кұралдарды жалғаға беру бойынша шығыстары
17		Салыктар, алымдар
18		Коммуналдық қызмет, кызметкерлердін енбегін қорғау, субъектіні қорғау, өртке карсы корғау шығыстары, сауыкгыру шығыстары, директорлар кеңесіне кеткен шығыстар және басқа да жалпы шаруашылык сипаттағы шығыстары
19		Тауарлы-материалдық қорларының қоймада кем шыгуын қалпына келтіру шығындары, нормадан тыс жоғалтулар және басқа да өндірістік емес шығыстары
20		Орташа жалакы деңгейіңде, уакытша еңбекке жарамсыздығына жәрдем акы төлеу
21		Баскару аппаратының еңбек стажы төлеу, яғни бір жолғы марапаттау төлемдерін жасау
22		Ақпараттық және аудиторлық (кеңестік) қызмеггі төлеу
23		Денсаулык сактау объектілерін, мектеп жасына дейінгі ұйымдарды, мәдениет, спорт, тұрғын үй корларын үстау шығыстары
6-кестенің жалғасы
24		Кәсіпорыңды кайта кұрудан босаған енбеккерлерге, қыскарған кызметкерлерге, армия катарына шакырылған азаматтарға толем жасау
25		Сот шығындары
26		Табысты жасырғанда төленетін айылпүлдар мен өсімакылар
27		Ұрланған, жоғалған мүліктердін материалды жауапты тұлғалары табылмаған немесе дәлелденбеген жағдайда, оларды калпына келтіруге кеткен шығындары және т.б.

 

Енді шығындар бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын қарастырып көрейік (7 кесте).

7 кесте

Шығындар бойынша шоттар корреспонденциясы

 

Рет №	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Шоттар корреспонденциясы
		Дебет	Кредит
1	2	4	5
1	Көрсетілген қызмет пен өндірілген өнімнің өзіндік құнын көрсету, яғни дайын өнімді нақты өзіндік құны бойынша есептен шығару	7010	1320
2	Есепті айдың соңында 7010 шоты 5510 шотына жабылады	5510	7010
3	Тауар сату кезінде материалдар есептен шығарылды	7110	1350, 1310
4	Тауар сату кезінде пайдаланылатын негізгі құралдар мен материалды емес активтер бойынша амортизация есептелді	7110	2420, 2740
5	Тауар сатуға байланысты қызметкерлерге еңбекақы есептеу	7110	3350
6	Тауар сатуға байланысты қызметкерлердің еңбекақыларының қорларынан әлеуметтік салықтар есептелді	7110	3150
7	Қызмет көрсету мен өнім өткізумен айналысатын жұмысшылардың қызметтік іс-сапарларының шығындары көрсетілді	7110	1250
8	Делдалдық ұйымдар тарапынан төленетін комиссиялық алымдар көрсетілді	7110	3390, 1040
9	Есепті айдың соңында 7110 шоты 5510 шотына жабылады	5510	7110
10	Тауарлы материалды қорларды есептен шығарумен байланысты әкімшілік шығындар көрсетілді	7210	1310, 1320, 1330, 1350
11	Жалпы шаруашылық мақсаттарда қолданылатын ұзақ мерзімді активтер бойынша амортизация есептелді	7210	2420, 2740
12	Басқарушы қызметкерлерге еңбекақы есептелді	7210	3350
13	Әкімшілік-басқару қызметкерлерінің еңбекақы қорынан әлеуметтік салық есептелді	7210	3150
7-кестенің жалғасы
14	Іссапар шығындары көрсетілді	7210	1250
15	Айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздықтар	7210	1010, 1040, 1070, 4110, 3310, 3390
16	Есепті кезеңнің соңында 7210 шоты 5510 шотына жабылады	5510	7210

 

 

3.2  Жамбыл облысы бойынша Салықтық департаментін

қаржыландыру жоспарының орындалуы

 

2008 жылғы ҚР ҚМ СК Жамбыл облыстық Салық Депатаментін қаржыландыру жоспарының орындалу туралы есепке түсінік жазба:

Жергілікті ҚР ҚМ СК Жамбыл облыстық Салық Департаментін (әрі қарай департамент) қаржыландыру 2008 жылға бекітілген жоспар бойынша бөлінген қаржы 632 750,0 мың теңге.

Қаржыландыру жоспары бойынша 632 750,0 мың. теңгеге  лимит ашылды, 632 750,0 мың. теңгеге міндеттеме қабылданды, міндеттемені қабылдау пайызы 100% құрады.

Касса шығыны барлық бағдарлама бойынша 574 545,2 мың.теңгені құрады, міндеттемені орындалмауы 58 202,2 мың.теңгені құрап, нақты шығын 548 073,7 мың.теңгені құрады. Төлем жоспарының орындалу пайызы 90,8%.

Міндеттемеден игерілмеген 58 202,2 мың.теңге — Жамбыл СҚ әкімшілік ғимаратының алдын тұрғызу құрлысына арналған 2009 жылға ауыспалы сома. Құрылыс келісім-шарты 2009 жылдың 31 желтоқсанына дейін іске асырылуы тиіс.

001 Бағдарлама  «Мемлекеттік бюджеттің орындалуын қадағалау және орындалуын қамтамасыз ету»

001002 бағдарламасы бойынша «Жергілікті органдар аппараты»  2008 жылдың міндеттемелері мен төлемдерін қаржыландыруға жоспарланған сома 521 662,9 мың.теңгеде бекітілген. Кассалық шығын 521 662,8 мың.теңгені құрап, нақты шығын 522 882,3 мың.теңгені құрады. Міндеттемелер мен төлемдерді  игеру пайызы 100%.

001007 бағдарламасы бойынша «Мемлекеттік қызметкерлердің  біліктілігін көтеру» жоспарланған қаржы сомасы 876,0 мың.теңгеде бекітілген. Кассалық және нақты шығын 876,0 мың.теңгені құрады. Игерілуі 100%.

001008 бағдарламасы бойынша «Құрылыс пен ғимараттағы күрделі жөндеулер» бұл бағдарламаішілік  431 ерекшелігі бойынша «Жай, құрылыс, ғимараттардар күрделі жөндеудің» жылдық жоспары 876,9 мың.теңгені құрады,  ШуйАСБ котельный ғимаратын жаңарту жұмыс жобасын жетілдіруге 876,8 мың.теңге міндетте қабылданды. Кассалық және нақты шығын 876,8 мың.теңгені құрайды. Игеру пайызы 100%.

001009 бағдарламасы бойынша «Мемлекеттік огандарды материалды-техникалық дабдықтау» қаржыландыру жоспар бойынша 2008 жылға 8005,2 мың.теңге сомасында бекітіліп, кассалық және нақты шығын 8005,2 мың.теңгені құрады. Игеру 100%.

Осы бағдарламаішілік сатылып алынған:

Екі АСБ үшін жылуесептеуіштер (Талас және Сарысу) саны 2 дана жалпы сомасы 958,0 мың.теңге;

300 дана орындық жалпы сомасы 732,0 мың теңге;

10 дана сейф жалпы сомасы 391,0 мың.теңге;

Мойынқұм АСБ дизелдігенератор құны 1450,0 мың.теңге;

38 дана кондиционер сомасы 2829,2 мың.теңге;

Франкировальді аппарат 2 комплект сомасы 539,0 мың.теңге;

АСБ үшін офистік жиһаз 4 комплект сомасы 1106,0 мың.теңге.

001017 бағдарламасы бойынша «Мемлекеттік органдарда информациялық жүйенің жұмыс істеуін қамтамасыз ету және информациялық-техниканы қамтамасыз ету» есептік кезеңінің қаржы жоспары 8829,0 мың.теңгені құрап, 8829,0 мың.теңгеге міндеттеме қабылданды, кассалық шығын  8829,0 мың.теңгені құраса, нақты шығын 5909,1 мың.теңгені құрады, 2919,9 мың.теңге қалдық есепті кезеңде сатып алынған картридждер, тонерлер, қосалқы бөлшектердің қолда барлығына байланысты.

Осы бағдарламаішілік 139 ерекшелігі бойынша сатып алынған материалдық шығынның жалпы соммасы 5496,0 мың.теңге, соның ішінде 545 дана картридж сомасы 4837,4 мың.теңге, 1886 дана тонер 658,6 мың.теңгеге.

146 ерекшелік бойынша серверлік жайларды техникалық жөндеу жіне кондиционерлеу жүйесі мен өртсөндіру қызметтері көрсетілуі үшін  2752,0 мың.теңге сома, және қосымша жиынтықтар сомасы 289,0 мың.теңге.

149 ерекшелік бойынша ПО К-2 техникалық жөндеу және техникалық сүйемелдеу қызметі 292,0 мың.теңгеде қызмет көрсетілді.

040000 Бағдарлама «Салық қызметі органдарының дамуы»

000 бағдарламаішілік 421 ерекшелігі бойынша «Ғимараттар мен құрылымдардар құрылысы» 2008 жылы 85500,0 мың.теңгеге лимит ашылған, Жамбыл облыстық СД әкімшілік ғимаратының алдында құрылыс жүргізу үшін.

85500,0 мың.теңге сомаға рұқсат берілген, 85499,2 мың.теңгеге міндеттеме қабылданып, төлемдік жоспар 85500,0 мың.теңге, кассалық шығын 27297,0 мың.теңгенң құраса, соның ішінде 24771,1 мың.теңге аванстық төлем. Нақты шығын 2525,9 мың.теңгені құрап, соның ішінде 2000,0 теңге ПСД қайта өндеу шығыны кірді. Жобаны мемелкеттік сараптамадан өткізуге 525,9 мың.теңге. Осы бағдарлама бойынша үнем 0,8 мың.теңге.

Міндеттеме жоспары 100% орындалды. Төлем бойынша жоспар – 31,9% орындалды. Міндеттемеден игерілмеген қалдық көлемі 58202,2 мың.теңге 2009 жылға ауысады, құрылыс бойынша келісім-шарт 2009 жылдың 31 желтоқсанына дейін қарастырылған.  Құрылыстың ұзақтығы 2009 жылдың қыркүйегіне дейін.

112 бағдарлама «Электронды үкімет құру»

Бағдарламаішілік 102 бойынша «ИС ИНИС РК салықтық интегралды дамуы» 139 және 411 ерекшелік бойынша 7000,0 мың.теңгеге лимит ашылған, 6988,4 мың.теңгеге міндеттеме қабылданылды. Кассалық шығын 6998,4 мцң.теңгені құрады. Компьютерлік техниканы сатып алуды жүргізуден 1,6 мың.теңге үнем құрады. Игеру 100%.

Осы бағдарламаіші бойынша компьютерлік техника саны 42 бірлік, локалды принтер 15 дана және 2 серверлік жабдық, жалпы сомасы 6998,4 мың.теңге.

1 нысан бойынша «Қаржыландыру жоспарының орындалу балансы» 010 баланстық актив тармағы бойынша қалдықтың өсу жалпы сомасы  72321,6 мың.теңге құрауы есебі:

— актив сатып алуды қаржыландыру 16207,5 мың.теңге сомада (қосыла тіркелген);

— Авизо бойынша актив түсімі 77013,0 мың.теңге, соның ішінде ҚР ҚМ СК

— 2008 жылдың 8 ақпанындағы № 27 авизо сомасы 37314,1 мың.теңге;

— 2008 жылдың 21 мамырындағы № 76 авизо сомасы 25923,8 мың.теңге;

— 2008 жылдың 14 қазанындағы № 107 авизо сомасы 288,7 мың.теңге;

— 2008 жылдың 30 желтоқсандағы № 144 авизо сомасы 6575,2 мың.теңге;

— 2008 жылдың 30 желтоқсандағы № 145 авизо сомасы 6911,2 мың.теңге.

— активтер 2898,9 мың.теңгеге есептен шығарылған (есептен шығарылған автокөлік құралдары саны 3 бірлік қосымша тіркелген).

231 тармақ 4 баған активтік баланстың 132 есебі бойынша қалдық сомасы 16897,6 мың.теңге —  бензин талонының және почта маркаларының қалдығы, қатаң есеп бланкілерін ақысыз алу (біржолғы талондар мен патенттер, бланктер, куәліктер). Қосымшада мағынасы ашылған.

310 тармақ 4 баған активтік баланста ай сайын еңбекақысынан жабылып отырылатын СД қызметкерлеріне салық қызметі қорынан берілген ссуда көрсетілген.

2008 жылдың 20 нацрызынан СК №1 Авизо Павлодар облысынан бір қызметкердің 324,3 мың.теңге ссудасы тапсырылды (Жамбыл салық комитетіне ауысып келді).

2008 жылдың өтеу сомасы 145,2 мың.теңге. Есеп жылының ссуда қалдығы 1156,1 мың.теңгені құрады.

320 тармақта аванстық төлем сомасының көлемі 24771,1 мың.теңге көрсетілген, Жамбыл оюлыстық СД әкімшілік ғимаратының алдындағы құрылысының аяқталмауы. Келісім-шарт 2009 жылдың 31 желтоқсанына дейін. Қосымшада мағынасы ашылған.

870 тармақта  ОҚО СД 2008 жылдың 18 маусымындағы №1 авизо бойынша ақысыз алынған материалдар (қатаң есеп бланктері) 312,0 мың теңге сомасында және 2008 жылдың 28 шілдесінде № 8 авизо бойынша (ламинациялық қалташалар) 38,0 мың.теңге сомасында көрсетілген. Жалпы сома 350,0 мың.теңгені құрайды.

871 тармақтғы баланста келесі жылға ауысқан Жамбыл облыстық СД әкімшілік ғимаратының алдындағы аяқталмаған құрылыс қаржы сомасы 58202,2 мың.теңге көрсетілген.

910 тармақ балансы ҚР ҚМ СК алынған ақысыз материалдар жалпы сомасы 6514,7 мың.теңгеде көрсетілген, 2008 жылдың 7 желтосанындағы № 102 авизо (ҚР тәртіп нұсқауының құпиялығын қамтамасыз ету) сомасы 2,3 мың.теңге. 2008 жылдың 9 қазанындағы № 13 авизо сомасы 4202,5 мың.теңге (ламинациялық қалташалар, патенттер, куәліктер және т.б.), 2008 жылдың 4 желтоқсанындағы № 32 авизо сомасы 2309,9 мың.теңге. (акттер, патенттер, бланктер және т.б.). Қосымшада мағынасы ашылған.

Кассалық шығыннан нақты шығынның ауытқу себебі:

111 ерекшелік бойынша кассалық шығынның нақты шығыннан басым болуы 2009 жылдың 1 қаңтарында дебиторлық қарызды табыс салығы есебінен 303,0 мың.теңге сомада үстінен есептеу.

121 ерекшелік бойынша нақты шығынның кассалық шығыннан 367,2 мың.теңгеге басым болуы 2008 жылдың 1 қаңтарында әлеуметтік салық үстінен дебиторлық салықты 367,2 мың.теңге көлемінде есептеп шығару.

139 ерекшелік бойынша нақты шығыннан кассалық шығынның 1277,7 мың.теңгеге басым болуы ТМҚ қалдықтары есебінен (картридж, тонер, қағаз).

063-069 есебінің қалдығы 4965,2 мың.теңгені құрайды, 2009 жылдың 1 қаңтарына қалдық 9217,6 мың.теңгені құрады және 132 есеп бойынша  (бензин талондары) 2008 жылдың 1 қаңтарындағы қалдығы 10634,5 мың.теңгені құрады, 2009 жылдың 1 қаңтарында 7662,2 мың.теңгені құрады, 2,3 мың.теңгеге ақысыз ТМҚ алынды.

142 ерекшелік бойынша кассалық шығынның нақты шығыннан 1282,0 мың.теңгеге басым болуы жыл басында 167,8 мың.теңгеге маркілер қалдығының болуы және 2009 жылдың 1 қаңтарында қалдықтар 1449,8 мың.теңге.

145 ерекшелік бойынша кассалық шығынның нақты шығыннан 286,6 мың.теңгеге басым болуы ТМҚ қалдығы есебінен. 063-069 есептерінің қалдығы 2008 жылдың 1 қаңтарында 2018,3 мың.теңгені құрады, 2009 жылдың 1 қаңтарында 2304,9 мың.теңгені көрсетуде.

149 ерекшелік бойынша кассалық шығынның нақты шығынан 347,8 мың.теңгеге басым болуы ТМҚ қалдығы есебінен (бланктер). 063 және 132 қалдықтарының есебі жыл басында 1972,1 мың.теңгені құраса, 2009 жылдың 1 қаңтарында 8482,2 мың.теңгені құрады.

Авизо бойынша 350,0 мың.теңгеге ақысыз бланктер беріліп, 241,0 мың.теңгеге ақысыз бланктер қабылданып алынды.

151 ерекшелік бойынша нақты шығынның кассалық шығыннан 2010,5 мың.теңгеге басым болуы, жыл басындағы аяқталмаған қызметтік іс-сапардың дебиторлық қарызы 2251,5 мың.теңге болуы және жыл аяғында 241,0 мың.теңгені құрады. (ірі салық төлеушілерді тексеру кезіндегі іс-сапар).

Активтер қозғалысы

 

2009 жылдың 1 қаңтарында департамент балансында 453510,8 мың.теңге сомада актив есептелінген, материалды емес актив сомасы 3300,7 мың.теңге.

Негізгі қаражат түсімі 93220,5 мың.теңге, оның ішінде:

1. ҚР ҚМ СК түскен актив сомасы 77013,0 мың. теңге, соның ішінде:

• 25923,8 мың.теңгеге компьютерлік техника (2008 жылдың 21 мамырындағы № 76 жүкқұжат);
• 37314,1 мың.теңгеге серверлік жабдықтар (2008 жылдың 8 ақпанындағы № 27 жүкқұжат);
• 288,7 мыңтеңгеге кітапша компьютер мен сканер (2008 жылдың 14 қазанындағы №107 жүкқұжат);
• 6575,2 мың.теңгеге кітапша компьютерлер мен серверлер (2008 жылдың 30 желтоқсанындағы №144 жүкқұжат);
• 6911,2 мың.теңгеге прецизионды кондиционер (2008 жылдың 30 желтоқсанындағы №145 жүкқұжат);

2. Бюджет активтерін қаржыландыру есебіне алынған 16207,5 мың.теңге, соның ішінде:

— жылусчетчиктері 2 дана, жалпы сомасы 958,0 мың.теңге (2008 жылдың 26 мамырындағы № 9 қабылдау-өткізу актісі);

— 2525,9 мың.теңгеге ЦПО алдындағы құрылыстың жобалық-сметалық құжаттары (2008 жылдың 26 ақпанындағы № 17 қабылдау актісі);

— Шуй АСК котельнында күрделі жөндеу мен қайта өңдеу жұмыстары үшін жоб-сметалық құтартар дайындауға 800,0 мың.теңге (2008 жылдың 28 наурызындағы №12 қабылдау-өткізу актісі);

— 1450,0 мың.теңгеге майгенератор (2008 жылдың 20 тамызындағы № 000001592 жүкқұжат);

— 2829,2 мың.теңгеге кондиционер 38 дана (2008 жылдың 18 тамызындағы № 459 жүкқұжат);

— 539,0 мың.теңгеге франкировалды машина 2 комплект (2008 жылдың 29 тамызындағы номерсіз жүкқұжат);

— 1106,0 мың.теңгеге офистік жиһаз 4 комплект (2008 жылдың  20 қазанындағы № 23 жүкқұжат);

— 4562,9 мың.теңгеге комплектімен компьютерлер 42 дана (2008 жылдың  5 желтоқсанындағы № 32 жүкқұжат);

— 716,5 мың.теңгеге серверлер 2 дана (2008 жылдың  5 желтоқсанындағы № 1259 жүкқұжат);

Жалпы сомасы 2898,9 мың.теңге тозығы жеткен автокөлік құралдары есептен шығарылды (мемлекеттікмүлік және жекешелендіру Комитетінің аукциондық саудасы арқылы іске асырылды):

    — ВАЗ 2109 H 036 МД баланстық құны 571320 теңге;

    — ГАЗ 31029 H 013 МД баланстық құны 977000 теңге;

    — ГАЗ 31029 H 019 МД баланстық құны 1350503 теңге;

Материалдар қозғалысы

2009 жылдың 1 қаңтарында Департамент балансында 060-069 есеп шоты бойынша қалдық 13666,2 мың.теңгенң құрайды. Отчет кезінде 32653,6 мың.теңгеге материалдар түсті, соның ішінде бюджетті қаржыландыру есебінен 26138,9 мың.теңге, орталықтандырылған ақысыз түсім есебінен 6514,7 мың.теңге.

26984,0 мың.теңгеге материалдар есептен шығарылды, соның ішінде 350,0 мың.теңге ақысыз Авизо бланкілері тапсырылған.

МБП қозғалысы

2009 жылдың 1 қаңтарына 071 есеп шоты МБП қалдығы 21015,3 мың.теңге, 6917,2 мың.теңге кірісті құрады, оның ішінде 2008 жылдың 4 ақпанындағы №4 авизо бойынша ҚР ҚМ СК 1156,6 мың.теңгеге ақысыз МБП (ИБП) алынды, бюджетті қаржыландыру есебінен МБП сатып алу 5760,6 мың.теңге, 955,2 мың.теңге есептен шығарылды.

Дебиторлық қарыз

СК қызметкерлеріне салық қызметі қорынан берілген ссуда 178 есеп шот бойынша дебиторлық қарыз «Дебиторлық және кредиторлық қарыз есептесулері» 1156,1 мың.теңгені құрап, ай сайын еңбекақыларынан өтелуде. Есеп кезіндегі өтелінгені 145,2 мың.теңге.

Жамбыл облыстық СД әкімшілік ғимаратының алдындағы құрылыс есебінің 179 есеп шот бойынша дебиторлық қарыз «Аванстық төлем тәртібінің есептесулері» 24771,1 мың.теңгені құрады. Келісім-шарттың іске асу мерзімі 2009 жылдың 31 желтоқсаны.

     Кредиторлық қарыз

     2009 жылдың 1 қаңтарына кредиторлық қарыз жоқ.

    «Мемлекеттік мекемелердің жылдық, тоқсандық бухгалтерлік есептер нысаны мен көлемі туралы» нұсқауға сәйкес, 2008 жылдың есебі келесі нысандардан тұрады:

Қаржыландыру жоспарының орындалу балансы форма №1, қаржыландыру жоспарының орындалу туралы есеп форма № 2, форма №4 бюджеттен тыс қоры бойынша есеп, 4-Д депозит бойынша есеп, №5 нысан «Активтер қозғалысы», №6 МБП мен материалдық қор қозғалыс туралы, есеп шоттардың жинақталып ашылып жазылуы, дебитолық қарыздың ашылып көрсетілуі, қабылданған және тапсырылған авизо тізілімі, 132 есеп шот бойынша ашылып көрсетілуі, активтер бойынша ашылып көрсетілуі, 178,179,160 есеп шоттардың ашылып көрсетілуі, активтердің кіріс және шығыс тізілімі.

 

3.3 Заңды тұлғаның табысы мен шығындарының салықтық есебін жетілдіру жолдары

 

Жеке тәуелсіз мемлекет болғанымызға міне он бес жылдан асты. Осыған сәйкес, қалыптасқан салық жүйесінің қызмет етіп келе жатқанына да соншалықты болды. Әрине, дұрыс салық жүйесін қалыптастыруда жіберген қателіктеріміз де, қол жеткізген жетістіктеріміз де көп. Мемлекеттің ірге тасы салық және салықтық төлемдерден құралады. Олай болса, салық және салық салуға аса мән берілмеді. Салық және салықтық төлемдер еліміздегі мемлекет бюджетінің түсімдерінің 85-92 пайызын құрауда. Осы қаржы  бюджетке дұрыс түсу үшін салық заңының бұзылмауын, оның дұрыс орындалуын қадағалау қажет. Бұрыннан келе жатқан адамзат қоғамына тән қылмыскерлік, заң бұзушылық тағы басқа да келеңсіз жағдайлар орын алуда. Бұған Шыңғысхан: «Жазаланбаған кінә – қайта бір кінә тууына себепкер болады »,- дегендей, заң бұзған адамдарын бұрыннан бері жазалап келген.     Көптеген мамандардың пікірінше, мемлекетте салықтар мен төлемдерді жинау деңгейін тек фискалды органдардың жүргізетін қатаң бақылауына ғана емес, сонымен бірге, сәйкесінше заңды жетілдіруге сүйене отырып көтеруге болады. Салық заңын жетілдіру салық төлеушіге қысым жасамай, керісінше оның дамуына бағытталуы керек.

Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексіндегі көптеген кемшіліктердің болуына мынадай жағдайлар әсер етті:

• салық заңының жиі өзгертілуі, бұл өз кезекте салық органдарымен салық төлеушілердің әрекеттеріндегі түсініксіздіктеріне әкеледі;
• салық заң нормаларын орындауына жағдай жасайтын жалпы халықтық сипаттағы қосымша ақпараттардың жоқтығы.

Салық қызметі – өте жеңіл тілмен жазылған және салық төлеушілердің салық заңы нормаларын орындауда қолайлы жағдай жасайтын түсіндірме ақпараттарды құрумен оны таратуды өз міндеті ретінде есептеу керек.

Кез келген салық жүйесіне тән қасиет – ол салық салудың ауыртпалығы болып табылады. Экономист М.Оспановтың ұсынған оңайлатылған әдісті пайдалана отырып, жиынтық салық салық ауыртпалығын есептеу арқылы Қазақстанда бұл көрсеткіштің өте жоғары деңгейде тұрғанына көзімізді жеткізуге болады. Бұндай ауыр салық ауыртпалығының болуы – кәсіпкерлік қызметінің дамуына және инвестициялық белсенділіктің жоғарлауына кедергі жасайды.

Бірақ, капитал салымдарына бағытталған кез-келген инвестицияларды салық салудан босату – бұл мәселені шешудің амалы болып табылмайды. Инвестициялық кешенінің нақты мүмкіндіктерін ескере отырып, мемлекет тарапынан саны жағынан шектелген және нақты бір объектілер мен кәсіпкерлік қызмет саласына ғана құйылатын инвестицияларға қолдау көрсетілуі тиіс.

Жалпы, экономиканың дағдарыстық жағдайынан шығуына жағдай жасайтын салық саясатының мынадай бағыттарын атап көрсеткен жөн:

      — салық заңы мен салықтық есеп беруді стандарттау бойынша жасалатын шаралар;

     — сауда мен қызмет көрсету саласында, кіші кәсіпорындарға салық салудың жеңілдік беру тәртіптемесін енгізу;

     — банктік-несие жүйесімен тиімді өзара іс-қимылы, несие мекемелері мен инвестициялық мақсатында ұзақ мерзімді ссудаларды пайдаланатын кәсіпорындарға артықшылықтар беру;

    — шығындар деңгейіне, өнімнің өзіндік құнына шығындардың дұрыс енгізілуіне, ірі салық төлеушілердің қаржылық қызметінің нәтижелеріне бақылау орнату;

   — басым салалардағы кәсіпорындар мен өндірістердегі жеңілдік беру арқылы салық салынуын алып тастау;

  — жанама салықтардың үлесін біртіндеп шектеу;

      — экономика салаларында қосылған құн салығының сараланған ставкаларын енгізу болып табылады.

Бұндай бағыттарды іске асыру біздің ойымызша, мемлекеттің қаржы ағындарында салық саясатының реттеуші және бақылаушы рөлін арттырады.

Салық қызмет органдарымен жүргізілетін экономикалық-бақылау жұмысы – салық төлеушілердің салық заңын орындамауын, салықты төлеуден қасақана жалтаруын көрсетеді. Сондықтан, салықтардың толығыменен және уақытылы түсуін қамтамасыз ету үшін салық органдарымен есептелінген сомалар мен салық бересі сомаларын өндіріп алу жағынан үнемі жұмыс жүргізіліп отырады. Бұл мәселені шешу мақсатында мынадай іс – әрекеттер жасалынып отыр:

• әрбір ірі салық төлеушіге салықтық бөлімдерінің жұмыскерлері бекітілген;
• акцизделетін өнімді шығаратын әрбір жеке кәсіпорында акциздік постылар құрылған;
• бюджетке салық бойынша берешегі бар кәсіпорындардың банк мекемелеріндегі әрбір есеп айырысу шотына бақылау орнатылған;
• қаскүнемдік салық төлеушілердің мүлкін тізімдемесі жүргізіледі;
• берешектің өтелу есебіне тізімдемеге жазылған мүлікті сату;
• борышкер кәсіпорындардың дебиторларының есеп айырысу шоттарына өкімдер шығару;
• қолма-қол айналымы бар кәсіпорындардың қолма-қол ақша қаражаттарын алу және оның есебінен берешектерін өтеу.

Салықтық әкімшілік ету жүйесін үнемі жетілдіріп отыру бүгінгі күні фискалды саясатының басты мақсаттарының бірі болып табылады. Бұл мақсат өздігінен өте ауқымды болып табылады, сондықтан, оған жету үшін бірқатар жылдарды қажет етеді.

Салықтық әкімшілік ету тиімді болу үшін, орталық аппаратқа мынадай міндеттер жүктелу керек:

1. Стратегияны жасау, оны орындау тәртібін құру және басқару. Әрбір салық функциясы орталықтан бағытталып, онымен бақылануы керек. Іс жүзінде ол бір жағынан, стратегиялық жоспарларды жасауды, екінші жағынан, ол қысқа мерзімді жоспарлы іс-әрекеттерді жасауды білдіреді. Төмен деңгейдегі қызмет ететін бөлімшелерге үнемі бақылау жүргізіп отыру. Бұл әрине, орталыққа жоспарларға уақытында түзетулерді енгізіп отыруына мүмкіндік береді.
2. Декларацияларды, түсіндірме материалдарды жасау. Басқа дамыған елдеріндегі салық қызметі органдарының ең басты мақсаттарының бірі – ол салық төлеушілерді жеткілікті түсіндірме ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады. Ережелердің жай, түсінікті тілмен жазылған әдістемелер және көптеген нақты өмірдегі мысалдармен жазылған қосымшалармен біріге отырып толтырылса, онда салық төлеушінің салық заңын орындауына жол беріледі. Сондай-ақ, салық төлеушінің туындаған белгілі бір сұрақтарын түсінуге көмектесетін әртүрлі көмекші әдебиеттерді баспаға шығару керек. Бірақ, өкінішке орай, біздің елімізде бұндай шаралар әлі қолданылып жүрген жоқ. Неліктен алдыңғы қатарлы елдерінде салық қызмет органдары салық төлеушіге осындай ақпаратты құруға, салық заңының нормаларын орындауын жеңілдетуге көп көңіл бөледі? Өйткені, салық заңының нормаларын сақтауы қажетті деңгейде болу үшін, осындай бағыттағы жұмыстар көп жасалуы тиіс. Бұның нәтижесі салық түсімдерінің өсуін береді.
3. Нормативтік және нұсқаулық материалдарын дайындау. Алдыңғы қатардағы елдерінде бұндай материалдар құқық және бухгалтерлік есеп саласында істейтін көптеген мамандарымен жасалынады. Қазақстанда да салық мәселелері бойынша көптеген ережелер мен нұсқаулықтар жасалынады, бірақ та олардың жасалуына санаулы не шектеулі адамдар қатысады. Сондықтан, бұл мәселе бойынша біздің ұсынатынымыз – ол бұндай материалдарды дайындап шығаруына көптеген білікті мамандарды қатыстыру керек және олар салық төлеушіге түсінікті және қарапайым тілмен жазылуы керек.
4. Оқытуды ұйымдастыру. Жаңа заманның талабына сай ескі жүйе бойынша жұмыс істеп келе жатқан салық қызмет органдарын оқыту нәтижесінде ғана оның кәсібилігіне жетуге болады. Жаңа өзгерістер енгізілген сайын, кадрларды кәсіпке даярлау керек. Кадрларды қайта даярлау – ол салықтарға әкімшілік етудің тиімді шарты болып табылады.
5. Ішкі аудит пен инспекторлық тексерістерді ұйымдастыру. Салық қызмет органдарының тарапынан жемқорлықтың немесе басқа да құқық бұзушылықтың болмауы мүмкін емес. Осындай ішкі аудит пен бақылаудың тиімді жүйесінің жоқтығынан салық қызметінде көрініс тапқан құқық бұзушылықтар әдеттегі іс-әрекет болып саналады.

Соныменен, әкімшілік ету сапасына айыппұл санкцияларының сомасымен көлемі байланысты болады. Өтпелі кезеңде, айыппұл санкциялары туралы мәселесі өте даулы мәселе болып табылады. Әртүрлі себептерге байланысты, көп жағдайда кәсіпорындардың салықтық төлемді төлеу кезінде жеткілікті қаражаттары жоқ болады. Ал айыппұлдар мен өсімақыларды есептеу – кәсіпорындардың бюджет алдындағы берешектерін одан ары көбейтеді. Және де айыппұл санкциялары инфляциялық үдерісіне жағдай жасайды.

Бюджеттің кіріс жағын толтыру мақсатында кәсіпорынның қызметін талдау мәселесіне аса көп көңіл бөлініп отырған жоқ. Кәсіпорындар салықтан жалтарудың не бір әдістерін қолдана бастады. Сондықтан, біздің елімізде АҚШ-тың салық төлеуге бақылау жүргізудің әдістерін қолдануға ыңғайлы: ақша айналысына талдау жасау, мүлкіне, ақша ағындарына талдау жүргізу.

Салықтық әкімшілік ету институты салықты төлеуден жалтарушылықты анықтау жөнінде басқа органдармен бірлесе отырып белсенді түрде өзара іс-қимыл жасауы керек. Атап айтқанда, салық полициясымен, кеден комитетімен, нотариалдық контораларымен, жол полициясымен, статистикалық органдарымен, банктік жүйемен және т.б. өзара әрекеттесуі керек.

Біздің ойымызша, банктер салық комитеті органдарын ірі мөлшердегі ақша қаражаттарының аударылуы туралы, күдікті операциялардың тіркелуі туралы хабарлап отыру керек.

Салықтық даулардың ерекшелігі Салық Сотының жан-жақты дұрыс жұмыс істеуін талап етеді. Көптеген дамыған елдерінде қаржылық, салықтық соттар бар. Салық сотында қарастырылатын істер салық салумен байланысты мәселелердің дұрыс талқылануына, салық заңының механизмін дұрыс қарастыруға мүмкіндік береді. Бұл қарастырылып отырған мәселе бойынша қол жеткізгеніміз – ол біздің елімізде бүгінгі күні экономикалық соттың құрылғаны жөнінде айтып кетуге болады. Біздің ұсынатынымыз – экономикалық сотты емес, салықтық дербес сотын құру болып табылады.

Қазіргі кездегі қызмет етіп отырған салық заңдылықтарына: ол салық органдарының қызметін ары қарай жетілдіруіне, олардың жүргізетін жұмыстарының ашық болуына, салық төлеушілер мен салық органдары арасындағы өзара қарым-қатынастың жақсаруына, салық салуының оңайлатылуына, салық мәдениетінің көтерілуіне және салықтық тәртіптіліктің күшеюіне жағдай жасауы керек. Әзірше,  ол өзінің жеткілікті нәтижесін беріп отырған жоқ. Ол үшін  оны жетілдіру жағына біздің ұсынып отырғанымыз: салық ставкаларын төмендету, салықтар түрлерін қысқарту, салықтардың жиналуына қатаң бақылау орнату. Бұл жерде, бюджеттің кіріс жағын толтыру – тек салықтарды төлемегені үшін қаржы санкцияларын күшейту жолымен ғана шешіледі деген пікір қалыптаспауы керек.

Сондықтан, біздің ойымызша, салық салу заңын жетілдіру екі бағытта жүргізілуі керек:

      — қаржы ресурстарының бюджетке түспеу себептерін анықтап жою, салықтар мен алымдардың құрылымын жеңілдету;

      —   салықтан жалтарудың тиімсіздігін қамтамасыз ететін заңды күшейту.

Тағы бір қарастыратын мәселеміз – ол салық органдарының салықты төлеу мерзімін ұзарту болып табылады. Бұл мәселе қайта қарастырылып, жетілдірілуі керек.

Тәжірибеде дәлелденгендей, бұл уақыт аралығында кәсіпорын өз мүлкін елден шығарып алуға үлгіреді, ал одан кейін оның ізіне түсу қиынға түседі. Сондықтан, мүлікті елден шығарып алуға көмектесетін салық қызметкерлерінің жауапкершілігін күшейту керек, кәсіпкерлердің бұндай іс-әрекеттерін алдын-ала болдырмау керек. Салық органдары тыйым салынған мүлікті мол жауапкершілікпен бағалауы және ол мүліктің тез арада сатылуында қызығушылық білдіруі тиіс.

Мынадай қорытындыға келуге болады: салықтан жалтару – ол экономикаға  тән құбылыс және оны мүлдем жою мүмкін емес, бірақ та белгілі бір деңгейге көлемін қысқартуға болады. Салықтан жалтарушылардың өсу ықтималын төмендетуді – салық ауыртпалығын төмендету арқылы, бәсекелестікке қабілетті өнім шығаратын отандық тауар өндірушілерге салықтық преференциялар құру арқылы жүзеге асыруға болады. Бюджеттік кірісінің жетіспеушілігін мынадай жолдармен жабуға болады:

Біріншіден, өндірістік емес сипаттағы мемелекеттік шығындарын бірден қысқарту;

Екіншіден, табыстарын қасақана жасырғаны үшін, оларды шетел банктерінің шоттарына аударғаны үшін жауапқа тартуды күшейту.

Яғни, бюджеттің дұрыс жұмыс атқаруы – салықтар, алымдар және басқа да міндетті төлемдердің үнемі және уақтылы түсуіне байланысты.

Біздің ойымызша, салық бересін қысқартудың едәуір тиімді жолдарын іздестіру қажет. Мысалға, салықтар мен төлемдердің уақтылы бюджетке аударылуына үнемі бақылау жасап отыру, салық бересінің пайда болу себептерін талдай отырып, оларды жою, кең түрде түсіндірме жұмысын жүргізіп отыру шараларын келтіруге болады.

Әртүрлі әдістерді пайдалана отырып, олардың ішінен ең тиімдісін қолдану керек. Және бұл шараларды біртіндеп қолдануымыз қажет.

Бүгінгі күні салық органдарының жүргізіп отырған экономикалық жұмыстарының жаңа бағыты болып – ірі кәсіпорындарға мониторинг жүргізу. Мониторинг – ол экономикадағы жағымсыз жағдайлардың уақытында анықталуын және жоюлуын қамтамасыз ету үшін жыл ішінде ірі кәсіпорындарға қадағалау жасау жүйесі.

Мониторинг ірі кәсіпорындардан ақпаратты жинау және оларды электронды түрде Мемлекеттік Кірістер Министрлігіне жіберу арқылы жүзеге асырылады. Онда әрбір кәсіпорынның негізгі экономикалық, бухгалтерлік және салықтық көрсеткіштері бойынша деректер базасы құрылады. Мониторинг бізге салықтық түсімдердің едәуір бөлігін қамтамасыз ететін салық төлеушілері туралы айқын ақпарат алуға мүмкіндік береді.

Әрбір салық төлеуші құқығының бұзылғанын қорғау үшін сотқа шағымдануға құқылы. Салық төлеуші салық қызметі органы шешімін сотқа шағымдануға құқылы:

1. салық тексеруі актісі бойынша, хабарламаға салықтық, өсімпұлдар мен айыппұлдар есептелген сомасы бөлігінде ;
2. салық тексеруі хабарламасы мен актілеріне салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекеті бөлігінде.

Сотқа берілетін талаптары үшін арызданушы мемлекеттік төлейді. Мемлекеттік баж – уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдарының заңдық іс-әрекет жасағаны үшін немесе құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем.

Яғни, салық органының хабарламасында көрсетілген сомалар жоғары болған сайын, салық төлеушінің қорғаусыз қалу қауіптігі өседі. Сондықтан, мемлекеттік баж ставкаларын төмендету мәселесі туындап отыр.

Жалпы, шетелдік тәжірибеде қарастырып өткендей, біздің елімізде репрессивті шараларын емес, превентивті шараларын жетілдіру керек. Бұл жағдайда, қоғамның салықтық мәдениетін көтеру қажет.

Қазақстанда бұл мәселелерді шешудің әдістерінің бірі – ол салық заңын түсіндіру жағынан телефон арқылы қызмет көрсетуді енгізу, сондай-ақ, салықтық ақпаратты таратудың басқа да арналарын құру.

Декларацияларды электронды жүйе арқылы тапсырудың шетелдік тәжірибесі мынадай артықшылықтарын көрсетеді:

        — қарапайымдылығы, қол жеткізулігі және жедел түрде пайдалануы (декларацияны тапсыру он минут алады, бұл жүйе аптасына 67 күн істейді, күніне 24 сағат істейді);

       — уақыттың аз жұмсалынуы және қосымша қаражаттарын қажет етпеуі (жол жүру ақысы, пошталық шығындар және т.б.);

      — салық сомаларын төлеу, қайтару бойынша қажетті ұсыныстарын алу (екі аптаның ішінде );

      — қауіпсіздігін қамтамасыз ету, яғни салық төлеушіге арнайы кодын беру.

Мұндай жүземен жұмыс істеуге тек өзін адал салық төлеушілер ретінде, салық заңын бұзбайтын салық төлеушілер ретінде бекіткен салық төлеушілер шақырылады.

Бұдан басқа, салықтармен, декларациялармен жұмыс істеу бойынша түсіндірмелер, әртүрлі нұсқамалар шығарылады.

Бұл жәйттар Қазақстан Республикасындағы шешілмеген салықтық мәселелерге жаңа тұрғыдан қарауды талап етеді.

Атап айтқанда, ол салық қызметкерлері арасында лауазымдық қылмыстарын және жемқорлыққа батқан топтарды анықтау мақсатында құрылған қаржы полицияның қол астындағы ішкі қауіпсіздік бөлімшелерінің жұмысын дамыту қажет. Сәйкесінше, салық қызметкерлерінің еңбеқақы деңгейі олардың атқаратын қызметтеріне сай болуы керек. Бұл жерде шетелдік тәжірибедегі мамандардың «өтеушілігі» туралы айтып кетуге болады. онда аппараттың еңбеқақысы – аппараттағы салық жұмыскерлерінің санының жұмыс басты адамдардың, салық төлеушілердің және салық түсімдерінің көлеміне ара қатынасымен анықталады. Салық қызмет органдары соңғы 3-5 жыл аралығында барлық салық төлемдерін уақтылы және адал түрде төлеген силы да құрметті азаматтардың  ішінен таңдалынады.

Сондықтан, біздің ұсынатынымыз ол салық төлеушіге тиiмдi, түсінікті салық заңын құру, негізінен превентивті шараларды дамыту, салық органдарының салықтарды жинау бойынша қызметін жақсарту, оларға еңбеқақыны көбейту арқылы жемқорлыққа жағдай жасамау және т.б. шараларды қолдану керек. Осы ұсынылған шаралардың бәрін қосып жүзеге асырған кезде, тиімді салық жүйесін құрып, еліміздегі экономиканы көтеру мәселесін біршама шеше аламыз.

Дүниежүзілік тәжірибені негізге ала отырып, менің ойымша мынадай шараны қолданған жөн:

1. Салық салуда неғұрлым төмендетілген салықтық ставкаларды қолданған жөн. Себебі, пайыздық ставкаларының жоғары болғанынан жалтарушылық мәселелері туындайды.
2. Салықтық реформалар қарапайым салық төлеушіге түсінікті болуы тиіс.
3. Салықтық реформалар алдын-ала ескерту сипатына ие болуы тиіс. Себебі, көптеген кәсіпкерлер өз капиталдарын жайғастырып, қаржы-сауда келісімдерін жасап қойғаннан кейін Салық Кодексіне енгізілген өзгертулермен таныса бастайды.
4. Салықтық реформаларды жүзеге асыруда көптеген қойылған міндеттер экономиканың дамуына әсер етеді.
5. Салықтық заңнамаға өзгеріс енгізерден бұрын осы өзгертулердің экономикаға әсерін ес есептеу қажет.
6. Экономиканың нақты секторының субъектілеріне салық салуда дифференциалдық көзқарасты қолданған жөн.

Осы жоғарыда айтылған күрделі мәселелерді неғұрлым тиімді шешетін болсақ, соғұрлым салықтық реформалардың табысты болуы ықтимал. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

       Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп стандарттарында және субьектілердің қаржылық-шаруашылық қызметінде бухгалтерлік есеп шоттарының бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпаратты пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субьектілердің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде асыру мүмкін емес.

       Экономикалық барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерді өндіруге, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға жәене тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы  мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.

       Айтып өткендей салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті төлемдерді белгілейтін,   Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден баж салығы, алымы мен төлемдері мәселелерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатнастарды реттейтін бірден-бір заңды құжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың толық тізімін, олардың есептеу тәртібін, салық салу обьектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.

       Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субьектілердің есебін және олардың құрылымдық бөлімшелердің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшін, сөйтіп, мемлекеттік бюджеттің, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу мүмкіндіктері пайда болады.

       Қазақстан Республикасында салық заңы-мүліктің кірістелген және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген, жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген әдісі бойынша құрылады.

      Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және салық заңына сәйкес жүргізіледі.

       Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының өкілеттілігі жүктелген. Бұл құқық тек қана салық кодексіне өзгерістер мен толық тырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.

       Қорыта келе, салық салу механизмін жетілдіру тұрақты экономикалық базистің дамуымен тікелей байланысты. Экономикалық базистің дамуы жүйеленген салық механизмінсіз жетілдірілмейді, ал жүйелендірілген салық механизмі – салық ауыртпалығын төмендету және салықтан жалтаруды қысқарту.             

Қазақстан Республикасында экономикалық климатты жақсарту бойынша біршама іс — әрекеттер жасалынды, мысалға салықтар саны азайды, салық ауыртпалығы да күн өткен сайын төмендеп келеді, салық салу ережелеріне қатысты мәселелер де өзінің оң шешімдерін тауып отыр, сондықтан да салықтан жалтару проблемелерын шешу кезінде көбінесе салықтық әкімшілік және салықтық бақылау мәселелері бірінші кезекте тұр.

Енді, салықтан жалтару мәселелерін болдырмауға оң әсерін тигізетін салық санкциялары мен салық әкімшілігін жетілдіру деп табатын болсақ, онда біздің ойымызша төмендегі мәселелерді дұрыс жолға қою қажет:

• Мемлекеттік салық қызметінің жариялылық, біртұтастық және тәуелсіздік принциптері тек салық әкімшілігінің қалыпты инфрақұрылымы процесін қалыптастыру жағдайында ғана мүмкін.
• қазіргі уақытта салық органдарының жұмысын қысқа және орта мерзімдік жоспарлау бойынша регламентті жетілдіру қажет;
• бюджетке қарыз салық төлеушілермен жұмысты күшейте отырып, жетіспеушіліктің (недоимка) мөлшерін азайту бойынша тиімді шаралар жүйесін құру;
• салық және кеден органдарында қымен етудің автоматтандырылған және телекоммуникациялық жүйесін ендіруді одан әрі жетілдіру;
• бюджетке ірі көлемде түсім беретін корпорациялық табыс салығы мен қосылған құнға салынатын салық бойынша салық әкімшілігін ары қарай жетілдіру керек, оның ішінде ҚҚС бойынша бөлек камералды бақылаудың электронды жүйесі және КТС бойынша бөлек жүйесін енгізу.

Сонымен бірге, салық органдары жұмысының бірқатар объективті және субъективті себептер салдарынан толық жетілмегендігі, салықтан жаппай шеттеу жағдайлары, елдің ауқымы және тағы басқа да жағдайлар салық органдарының басқа шет мекемелермен бірлесе жұмыс істеуді, әсіресе ақпарат алмасуда, қажет етіп отыр. Сондықтан салық органдарының билік, басқару орындарымен, құқық қорғау органдарымен және банк жүйесімен жүйеаралық ақпараттық қарым-қатынас жасау бүгінгі күні өзекті болып отырғандықтан, Республика Президентінің өз жолдауында атап өткеніндей,  олардың біртұтас жүйесін, яғни «жалғыз терезе» механизмін (Ә ҚОСЫМША) толықтай енгізіп жетілдіру қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Сұлтанова Б.Б. Салық есебі Алматы. Экономика, 200-240 б.
2. Самоучитель по бухгалтерскому учету и налогообложению. – Алматы: Издательский дом «БИКО», 2006. — № 53-55.- 260 б
3. Баймұханова С.Б. «Қаржылық есеп». Алматы, 2007. – 270 б.
4. Ержанов М.С., Ержанова С «Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов». Алматы, Ержанов и К 2003.- 280 б.
5. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. «Қаржылық есеп». Алматы, 2001.- 280 б
6. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы. 2002. – 550 б.
7. Ряжнова О.В. «Международные стандарты бухгалтерского учета и финансовой отчетности». М., 2002. – 310 б
8. Кеулімжаев Қ.К. «Шоттар корреспонденциясы». Алматы, БИКО 2000.
9. Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002. – 250 б
10. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы: Экономика, 2004. – 210 б
11. Бюллетень бухгалтера. – Алматы: Издательский дом «БИКО», 2006. — № 53-55. – 50 б
12. ҚР Салық кодексі «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2008 жылғы желтоқсанның 10-ы. № 99-ІV ҚРЗ.
13. ҚР-ның 2007 жылғы 28 ақпанда қабылданған Заң, №329-II ҚРЗ «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы». Алматы: БИКО, 2007 жыл
14. Халықаралық Қаржылық есептілік стандарттары
15. Типовой план счетов бухгалтерского учета. Утв. приказом Министра финансов РК от 18.08.2007 г. № 438

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      ҚОСЫМША А

 

Салық төлеуден жалтарынудың себептері әр түрлі болуы мүмкін:

 

• Шаруашылық, кәсіпкерлік немесе өзге де қызметті қалыпты жүргізуге мүмкіндік бермейтін елеулі салық ауыртпалығы;
• Салық заңнамасының күрделілігі, сонымен қатар оның анық еместігі, нұсқаулықтар мен ережелердің қағидалары мен нормаларын түрліше түсіндіретін ондағы толықтырулардың, өзгертулердің, түзетулердің көптігі;
• Салық службасын ұйымдастырудағы кемшіліктер;
• Салық сомаларын баю немесе көлеңкелі бизнестегі инвестициялау мақсатымен субъектілердің оларды төлемеуге қасақана, әдейі ұмтылуы және т.б.

 

 

 

      ҚОСЫМША Ә

 

                                                            Салық механизмінің элементтері