[:kz]
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
Коронавирустық кезеңнен кейінгі әлемдік тенденциялар мен геосаяси өзгерістерді Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Стэнфорд университетінің профессоры Фрэнсис Фукуяма талқылады, деп хабарлады 10 наурызда мемлекет басшысының баспасөз қызметі.
Сұхбаттасушылар әлемдік экономиканың, оның ішінде коронавирустық пандемияға байланысты технологиялық тәртіпті қайта құрудың негізгі факторларын талқылады. Әңгіме қорытындысы бойынша Тоқаев Фукуяманы Қазақстанға келуге шақырды.
Ресей Ақпарат Агенттігі REGNUM хабарлағандай, 2021 жылы қаңтарда Фрэнсис Фукуяма «Foreign Affairs» журналында мақала жариялады. Саясаттанушы АҚШ билігі елдің саяси жүйесін реформалау үшін шешуші шаралар қабылдауы керек деді.
Стэнфорд (АҚШ) университетінің профессоры, «Тарихтың соңы және соңғы адам» атты жұмысымен танымал, философ Фрэнсис Фукуяма Ресей мен Батыстың қазіргі қақтығыстары туралы өзінің көзқарасымен танымал.
Фукуяма бұрын жариялаған тарихтың аяқталуын және бүкіл әлемдегі капитализмнің және либералды демократияның соңғы бірігуі әлі толық аяқталмай жатқанын мәлімдеді. Қазіргі демократиялық жүйенің аздап тозуы мен осы құндылықтардың уақытша құлдырауы байқалатынын да тілге тиек еткен.
Фукуяманың айтуынша: «Демократия – рецессияда, бірақ демократияның дамитынына үміт көп. Өйткені, қазір демократия құндылығына нақты балама жоқ». Фукуяма Батыстың Ресеймен өркениетаралық қақтығысы бар деп санамайды.
Оның айтуынша, ұлттар арасында құндылықтар бойынша ғана оппозиция бар, бірақ мемлекеттік деңгейдегі оппозиция президент Владимир Путиннің қоршаған ортасына байланысты. Фукуяма Ресейдегі қазіргі билікті клептократтық ретінде сипаттады (ежелгі грек тілінен аударғанда «клептократия» деген сөздің мағынасы — «ұрылардың билігі». Мұндай елдер бүкіл экономиканың ресурстарды саудалаумен байланысы бар үшінші елдердің бірі болып саналады).
Ресей Президенті Путиннің айналасындағы элиталардың жеке мүдделері бар, олар әрдайым Батыстың элитасының мүдделерімен сәйкес келмейді. Әлеуметтік жүйелердің күресі туралы айтатын болсақ, бұл жерде орынсыз. Егер Кеңес Одағы Маркс пен Энгельстің идеологиясына негізделген балама құндылықтар мен қоғамдық тәртіпті ұсынса, онда бүгінгі Ресей қазіргі әлемдік тәртіптің жүйесіне кірер еді. Соңғы жылдардағы қарсыластық Ресейдегі элитаның жеке мүдделерімен байланысты, – деп қосты Фукуяма.
«Путин өзінің баламасын Батыстың істеген істерін қабылдамайтынын дәлелдеу құралы ретінде ұсынуға тырысады. Бірақ бұл өркениеттік балама емес», – деді ол. Сонымен қатар, Фукуяма Путиннің саясатының негізгі қателігін де айтты. Ол қарапайым ресейліктердің қадір-қасиетін және қауіпсіздікпен өмір сүруін ойламайды. Владимир Путиннің Ресейдің ұлылығы туралы өз ойын айтуы дұрыс, бірақ ол ұлылықты көршілерге үстемдік ету ниетімен айтуын қоюға тиіс. Бұл Ресей, ЕО және АҚШ арасындағы қатынастардың тітіркендіргіш факторына айналып отыр.
Ғалымның айтуынша, «Путин 2000-ші жылдардың басында ресейліктердің өркендеуге деген сұранысын ішінара қанағаттандыра алды, бірақ оның табысы негізінен энергияның жоғары бағасына байланысты болды. 20 жылдай үкімет үшін ол «энергия бағасына тәуелді болмай-ақ өсетін экономика құра алмады. Бұл оның режиміндегі үлкен әлсіздік», – деді Фукуяма. Ол «ресейліктердің қазіргі жолы тұрақтылық пен өркендеуінің негізі бола алмайды» деп ойын қорытындылаған еді.
Саяси лидерлер пандемиямен күресті өз мақсаттары үшін пайдаланады, сондықтан болып жатқан оқиғалар бүкіл әлемдегі демократия мен ашық қоғамдарға жақсы әсер етпейді — осындай пікірді американдық философ Фрэнсис Фукуяма айтты.
Коронавирустық пандемияға қарсы күрес – көптеген саясаткерлердің көп күшке ие болуына сылтау. Бұл туралы Стэнфорд университетінің профессоры Фрэнсис Фукуяма 2020 жылы 30 қазанда жарияланған сұхбатында айтты.
«Әрине, пандемиямен күресу үшін мемлекет тез және шешімді әрекет етуі керек. Бірақ көптеген басшылар мұны дағдарыс аяқталғаннан кейін бұдан әрі бас тартпайтын етіп билікке қол жеткізу мүмкіндігі деп санайды. Бұл демократиялық сайлауда сайланған үкіметтері бар елдер туралы ғана емес. Мысалы, Қытай Гандонгке бақылауды күшейту үшін пандемияны қолданды, бұл үкіметтің былтырғы қаладағы наразылықтарға берген жауабы. Сондықтан болып жатқан оқиғалар бүкіл әлемдегі демократия мен ашық қоғамдарға жақсы әсер етпейді», – деп атап өтті американдық философ.
COVID-19-тен зардап шеккен барлық елдер байлар мен кедейлердің арасындағы үлкен алшақтықты сезінді, деді ол: бай адамдар денсаулық сақтау жүйелеріне басқаларға қарағанда көбірек қол жетімді.
«Бірақ екінші жағынан, бұл көптеген елдердегі медициналық сектордың осалдығын одан әрі ашады: ол көбінесе қаржыландырылмайды және сыбайлас жемқорлыққа ұшырайды, бұл экономикаға тікелей әсер етеді, демек, байлардың әл-ауқатына әсер етеді, өйткені елдер көбіне қаржылық тұрғыдан ұзақ уақытқа созыла алмайды», – деді Фукуяма.
Ұзақ мерзімді перспективада бұл қоғамдарда жаңа әлеуметтік келісімге әкелуі мүмкін деді. «Барлығы жағдай қайталануы мүмкін екенін түсінеді. Көріп отырғанымыздай, одан кедейлер ғана емес, байлар да зардап шегеді», – деді американдық профессор.
Сонымен қатар, американдық философ Фрэнсис Фукуяма коронавирустық пандемияны қоғамдар әртүрлі әсерге ие болатын саяси эксперимент деп атады. Мемлекеттердің саяси құрылымы мен демократия деңгейі олардың коронавирус пандемиясымен күрестегі жетістігіне әсер етпейді.
«Бұл жағдай әртүрлі қоғамдардың пандемияға ұшыраған кезде өзін қалай ұстайтынын көрсететін саяси эксперименттің бір түрі ретінде қарастырылуы мүмкін. Бірақ менің ойымша, бәрі саяси құрылымға және мемлекеттің демократия деңгейіне байланысты. Біз вирустың таралуымен сөзсіз күрескен автократиялық Қытайдың мысалын көріп отырмыз. Екінші жағынан, демократиялық лагердегі жетістік мысалдары бар: Оңтүстік Корея, Германия, Тайвань», – деп атап өтті американдық философ.
Оның пікірінше, күрестің сәттілігіне үш фактор әсер етеді. «Біріншісі – мемлекеттің әлеуеті. Бұл сіздің аурулармен күресте алдыңғы қатарда жүрген дәрігерлер, емханалар мен медициналық қызметкерлердің жеткілікті болуын қамтамасыз ететін ресурстарға қатысты. Екіншісі – сенім. Бұл жерде мен екі бағытты бөліп көрсетер едім. Әңгіме азаматтар бетперде киіп, егер билік сұраса үйде отыратын болса, азаматтардың үкіметке деген сенімі туралы. Бір-біріне деген сенім де маңызды: бұл өте қиын жағдай, адамдар өзара қолдауды бұрынғыдан да көбірек қажет етеді», – деп атап өтті Фукуяма.
Үшінші фактор, бұл – дұрыс басшылар, деді Фукуяма. «Мен пандемияны ауыр қабылдамайтын мемлекет басшылары қоғам үшін нақты апат деп ойлаймын. Сіз денсаулық сақтау жүйесінде жақсы дайындалған және кәсіби мамандарға ие бола аласыз, бірақ бәрі де жоғары басшылықтың дұрыс емес директиваларын жоя алады. Бұл тұрғыда жақсы мысал – бұл АҚШ-та, онда ұлттық көшбасшы бастапқыда қауіп-қатерді қабылдамады, нәтижесінде ол проблемаға айналды», – деді американдық профессор.
[:]
