[:kz]
Қазақтардың Ресей империясының отаршылдық саясатына алғашқы қарсылығы Сырым Датұлы бастаған көтеріліс 1783-1797 жылдары өтті. Көтерілістің басталуының негізі ретінде жер мәселесінің шиеленісуі, сондай-ақ Оралдан тыс жайылымдарды пайдалануға тыйым салу болды. Толығырақ ақпаратты e-history.kz порталынан оқи аласыз.
Сырым Датұлы көтерілісінің негізгі себептері
Бұл азаттық қозғалыс отаршылдыққа қарсы сипаттағы көтерілістің басталуының негізі ретінде жер мәселесінің шиеленісуі, сондай-ақ Оралдан тыс жайылымдарды пайдалануға тыйым салу болды. көтерілістің негізгі ошағы Сағыз өзенінің бойында болған. Кіші жүздегі Сырым Датұлы бастаған көтерілісінің негізгі мына себептері мәлім:
- кіші жүздегі хан билігінің әлсіреуі;
- патша өкіметінің әскери-отарлық ұмтылыстарына қатысты қазақ феодалдарының шыңғыстық элитасы арасында оппозицияны кеңейтуі;
- Ресейге қосылған қазақ жерлерін бекіту бойынша бірқатар әкімшілік-отарлық енгізулерді жүзеге асыруы:
- көшпелі халықтан құнарлы жерлерді күшпен басып алуы;
- қазақтар мен казак әскерлері арасындағы әскери қақтығыстар.
Көтерілісшілердің ең көп саны 3 500 адамға жуыққа жетіп, көтеріліске барлығы шамамен 5800 адам қатысты.
Қазақ халқының тарихындағы ірі ұлттық қозғалыс
Сырым Датұлы бастаған қазақтардың қозғалысы ұлттық сана-сезімнің өсуіне ықпал етіп, халықтық-азаттық сипатта болды. Оның үлкен тарихи мәні бар, себебі нәтижесінде қазақтар Жайық пен Еділ арасындағы жерлерге оралуға мүмкіндік алды, сондай-ақ Орал казактарының қазақ даласына шабуылдарына тыйым салынды.
Көтерілісшілердің алдында екі жол: қазақ жерлерін патша отарлауына қарсы тұруды тоқтату немесе Ресейдің аграрлық саясатына наразы адамдардың барлығын біріктіру және жазалау отрядтарына, патшалықтың ішкі атармандарына қарсы шешуші күрес ұйымдастыру болды. Сырым екінші жолды таңдады. Көтерілістің нәтижесі патша үкіметінің 1801 жылғы 11 наурыздағы шешімі болды, оған сәйкес қазақтарға көшіп-қону үшін Оралдың оң жағалауына өтуге рұқсат етілді. Қазақ халқының тарихындағы 14 жылға созылған отаршылдыққа қарсы ірі ұлттық қозғалыс осылай аяқталды.
[:]
