Вице-премьер Қайрат Келімбетов мемлекеттік институттардың басқаруымен жүзеге асырылатын Бірыңғай ұлттық зейнетақы қоры қазақстандық салымшылардың жинағын мықтап қорғауды және оның жоғары табыс әкелуін қамтамасыз етеді деп мәлімдеді.
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры базасында Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры құрылатын болды. Қор Қаржы министрлігі арқылы Үкіметтің меншігінде болмақ. Келімбетовтің айтуынша, қор одан кейін Ұлттық банкке беріледі, яғни қордың активтері мен БЖЗҚ-ның өзі де соның басқаруына беріледі. «Ұлттық банктің басқаруында болады деген сөз – қос бақылау жүйесі және табыстың еселенуі дегенді білдіреді. Мемлекет тікелей қамқорлық жасайды» деді Келімбетов мырза баспасөзге берген сұхбатында.
Вице-премьер БЖЗҚ активтерінің бір бөлігін шетелдік құнды қағаздарға салуға болатынын айта келе, Ұлттық банктің құзыреті бұған күдік келтірмейтінін атап өткен болатын. ҰБ басшысы Марченко мырза да болашақ қор активтерінің қандай да бір бөлігі бас банкке беріліп, оны шетелдік активтерге салуды біз қамтамасыз етер едік дегенді о бастан-ақ айтып келеді. Бірақ Бас қаржыгер бірыңғай қорды тұтастай емес, белгілі бір активтерін ғана басқарсақ жақсы болар еді деген де пікірін ортаға салған болатын. Енді айналып келгенде, түбінде БЖЗҚ-ны басқару тұтастай ҰБ-ға берілетін болып тұр.
ҰБ тендер өткізіп, осы уақытқа дейін иелігінде ЖЗҚ болған бірқатар компаниялар КУПА болу мүмкіндігін ала алатын болады. КУПА дегеніміз, орыс тілінде таратып түгелдей айтатын болсақ, компания по управлению пенсионными активами деген сөз. Қазақшасы зейнеттік активтерді басқару жөніндегі компания дегенді білдіреді. Оған ілікпей қалғандары ерікті қорларға айнала алады немесе жойылатын көрінеді. Келімбетовтің айтуынша, зейнеттік қаражаттарды сақтау және көбейтумен біліктілер айналысады.
Сонда осы уақытқа дейін кімдер айналысып келді деген сұрақ туатыны заңды. Он бес жылдай жинаған зейнетақы жинағымыздың инфляциядан аспай келуі біліксіз менеджерлердің тірлігі болғаны ма?
Жалпы, БЖЗҚ туралы сарапшылар не дейді екен, соған құлақ түріп көрейік: «Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын жасау зейнетақы жүйесі проблемаларының тек кішкентай ғана бөлігі болып табылады. Қарапайым тілмен түсіндіретін болсақ, дәл қазіргідей жүйемен бірыңғай мемлекеттік қор құрғанның өзінде біздің 10 пайызымызбен зейнетақыға жететіндей қаражат жинақтай алмаймыз. Бұл ең негізгі проблема болып табылады. 2011 жылдың қыркүйегінен бері қарай осы проблема төңірегінде жұмыс істеп келеді. Бірақ мен әзір оның шешімін көре алған жоқпын»,– деп Ораз Жандосов «Атамекен форумындағы» пікірталас клубтарының бірінде өз ойын айтып қалған.
Жандосовтың пікірінше, МЖЗҚ базасында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру дұрыс. Оны биылғы 1 шілдеге дейін құру керек дегеннің өзі де дұрыс, себебі белгіленген мерзімге дейін әбден үлгеруге болады. «Өйткені зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңға соншалықты өзгертулер ендірудің де қажеті болмас. Оның үстіне 15 жыл ішінде зейнетақы қорлары біздің ақшамызды дұрыс басқара алатын басқарушылар ретінде өздерін көрсете алған жоқ. Олардың қор жұмысын құлатуда ең бір келеңсіз істері 2005-2007 жылдар аралығындағы несие бумы кезеңі болды. Біздің зейнеттік қаржымызды олар түсініксіз бір компаниялардың облигациялары мен акцияларына салып тастады. Нәтижесінде сол компаниялар дефолтқа жіберді», – дейді экономист.
Қалай болғанда да, бірыңғай қор басқарушы ұйымдардың қандай шешім қабылдайтынына байланысты жұмыс істейтін болады. Зейнетақылық қаржыны түсініксіздеу, ұзаққа созылатын инфрақұрылымдық жобаларға салудың қажеттігі жоғын, ондай жобалардың тым тәуекелге құрылатынын айтады Жандосов. «Мемлекет тарапынан азаматтардың зейнетақылық қаржысы жекеменшіктік болғандықтан, Ұлттық қор қаражатынан да бетер қорғалуы тиіс, өйткені Ұлттық қордағы қаражат ұжымдық қаражат, белгілі бір иесі жоқ. Бірақ ол қалай тіркелетінін мен әзірше кепілдендіре алмаймын. Келімбетовтің жетекшілігімен жұмысшы тобы жұмыс істеуде. Бірақ кең тұрғыда сараптық талқылаулар бола қойған жоқ». Жандосовтың пікірі осындай. Экономистің айтқандарына қарап, оның Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құруды дұрыс шешім деп табатынын байқадық. Әрине, сарапшының күмәні де жоқ емес, бірақ ол енді қалай ұйымдастырылатынына байланысты болмақ.
Марченконың өзіне келетін болсақ, бас қаржыгердің де бұл әлдеқандай іс болар екен деген күдікке басымдық беретіні байқалады. Өйткені өзі айтқандай, БЖЗҚ капиталының бір бөлігі ғана емес тұтастай басқарылуы ҰБ мойнына жүктеле-
тін болған соң, әрине, оны да түсінуге болады. «Болашақ зейнеткерлердің қаржысын алдағы уақытта оңды-солды пайдалана берудің жетегіне қызығып, еріп кетпес үшін дұрыс инвестициялық әртараптандыру стратегиясы және бірыңғай зейнетақы қорының кеңесі қажет» деді ол. Оның айтуынша, ол кеңес инвестициялық стратегияны айқындауы тиіс. Кеңеске Үкіметтен екі, ҚР Ұлттық банктен екі, қаржы нарығынан екі өкіл және үш тәуелсіз директор енуі тиіс. Мемлекеттік жүйе өкілдері көп болмауы керек дегенді баса айтты.
Бас қаржыгердің көңіліне маза бермей тұрған мәселелердің бірі – әлдеқандай жағдай бола қалып, бюджет тапшылығын жабу үшін немесе қандай да бір жобаларды қаржыландыруға болашақ Үкіметке ақша қажет болып, соған болашақ зейнеткерлердің қаржысын салатындай қызығушылық туындап қалуы да ғажап еместігі. Сондықтан кеңес, қордың құрылымы, қабылданған шешімдер жүйесі жоғарыда келтірілгендей әртүрлі қызығушылықтардың алдын кесетіндей принциптерде құрылуы керек.
Алма Мұхамеджанова
http://www.aikyn.kz/
