Жа?ында Алматыны? «Цезарь» кинотеатрында «А??ыз» к?ркем фильміні? жабы? к?рсетілімі болып ?тті. Б?йыртса, б?л картина жа?а жылдан бастап отанды? кинопрокат?а шы?ады. Фильмні? авторы ?рі режиссері — Жа?абек Жетіруов. Продюсері — Базар Абдульдина.
Ш?кен Айманов атында?ы «?аза?фильм» киностудиясы т?сiрген белгiлi режиссер Жа?абек Жетiруовты? «А??ыз» картинасы «Темные ночи» XV Таллин кинофестивалiне ?атыс?ан болатын.
Ал, оны? «Д?ниежары?» атты ал?аш?ы к?ркем фильмi 2006 жылы Турин фестивалiне ?атысып, е? басты т?рт ж?лденi ?анжы?асына байлады. Халы?аралы? Канн фестивалiмен бiрге Швейцарияны? Цюрих ?аласында ?ткен «Д?ниеж?зi киносы» халы?аралы? фестивалiнде де ба? сынады. Фильмнi? басты кейiпкерлерi ?лтты? болмыста?ы адамдар. Содан болар к?рерменнi? ?ызы?ушылы?ы басым. Онда?ы кейiпкердi? мiнезiнде, психологиясында, ж?рiп-т?руы мен iс-?рекетiнде ?айталанбайтын д?ниелер бар. М?селен, со?ыр ?ария темiржолда ж?рiп ?з сезiмi ар?ылы жолда?ы кемшiлiктердi аны?тайды. Б?л жердегi жол деп отыр?анымыз тек ?ана шалды? баласы ж?мыс iстейтiн жолды? б?лiгi ?ана емес, ол – адамзат баласын байланыстыратын жол. Режиссердi? тiлiмен айтса?, ол жолмен ?аза? ?ана ж?рмейдi, орыс та, француз да, б?рi де ж?редi. ?азiр ?лем халы?тары арасында?ы ?арым-?атынас жол?а ?ойыл?ан т?ста адамдарды? бiр-бiрiмен байланыс жасауына шек ?ойылмайды. Осыны негiзге ал?ан фильм ?те ?тымды шы??ан.
?аза? ?ашанда ежелден ке?пейiл, ?она?жай халы?. Б?л фильмдi к?ргенде ?аза?тарды? жаны таза, ж?регi а?, ?абiлетi ?шан-те?iз деген пiкiр адамны? санасын бiрден жаулап алады. ?р режиссердi? таным-т?сiнiгi ?р т?рлi. Сонды?тан ?лтты? д?ниенi ?ол?а ал?ан ?рбiр шы?армашылы? адамы ?зiнi? хал?ы мен арыны? алдында?ы жауапкершiлiгiн тере? сезiнуi керек. кейiпкерiмiздi? айтуынша, кинотуындыда мiндеттi т?рде ?аза?ты? болмысын, д?ниетанымын к?рсету ?шiн ж?й этнографиялы? д?ниелермен шектелу азды? етедi. ?аза?и болмысты к?рсету ?шiн одан да тере?ге ??iлу керектiгiн айтады.
«Д?ниежары?» пен «А??ыз» фильмiне дейiн режиссер елiмiздi? тарихы мен м?дениетiн ар?ау еткен ж?не тарихи т?л?алар туралы ?ыры?тан астам деректi фильмдер жаса?ан. 1990 жылдары деректi фильм саласына келгендегi негiзгi ма?сат – ел тарихын ке?iрек зерттеп, ?аза?ты ?зiне-?зiн таныту бол?ан. М?ра?аттардан жа?а деректердi? бетi ашылып жат?анда, Ж??гiр хан, Махамбет, Абай, Жамбыл, Кенесары хандарды? тарихи бейнесiн жасау ?ажеттiгi туында?ан.
– Бiз ?лi ?зiмiздi толы? танып бол?ан жо?пыз. Халы?ты? идеологиясын ны?айту, патриотты? сезiмiн арттыру, жастарымызды? бойында?ы адамгершiлiк ?асиеттi ?алыптастыру, осыларды? б?рi фильмнен к?рiнуi керек. Сонды?тан бiз хал?ымыз?а адал ?ызмет еткен ?лы т?л?аларымызды? ?мiрiн жастар?а ?лгi етiп, кино т?сiрiп, к?рсетiп келемiз, – дейдi режиссер.
Бiле бiлген адам?а деректi фильм т?сiру о?ай шаруа емес ж?не оны к?ркем фильммен шатастыру?а болмас. Себебi, режиссер айт?андай, деректi фильм дегенiмiз – ауадан кино жасау деген с?з. Кезiнде Махамбет, Кенесары, Ж??гiр хан, Абай, Т?рма?амбет туралы деректi фильм т?сiргенде талай ?иынды?тар кездескен.
– Материалды? м?ралар жо?ты? ?асы. Т?л?аларды? тек бiр-екi суретi ?ана болуы м?мкiн. Бiра? со?ан ?арамастан, соларды? болмысын, ?мiр с?рген заманны? атмосферасын жасау?а тырысасы?. ?олдан келе бермейтiн д?ние жасау?а м?жб?р боласы?. Оны? ?стiне деректi фильмге ?аржы ?те аз б?лiнедi. Бiр жа?ынан материалды? ?иыншылы? ?ысса, екiншi жа?ынан рухани ?иыншылы? ?сер етедi, – дейдi ??гiме барысында.
Жа?абектi? ?рбiр деректi фильмiнен ?лтты? т?р?ыда ойлайтын суретшiнi? к?з?арасын аны? бай?ау?а болады. Ол ?лтты? м?дениетке с?белi ?лес ?ос?ан ?айраткерлердi д?рiптеп келедi. ?з шы?армаларында басты кейiпкердi? болмысын тере? зерттеп, к?рерменнi? жетесiне жеткiзе суреттейдi. Шебер бейнеленген сондай т?л?аны? бiрi – т?жiк классигi Фирдоусидi? «Шахнамасын» ?аза?ша с?йлеткен аудармашы, а?ын Т?рма?амбет Iзтiлеуов. Т?рма?амбет а?ын туралы кезiнде зерттеуге жол берiлмегендiгi жасырын емес. Бiра? со?ан ?арамастан шынайы шеберлiгiнi? ар?асында д?ниеге ты? туынды ?келе бiлу – ?лкен ?нер.
Жетiруов сонымен ?атар ?аза?станны? халы? жазушысы, ?о?ам ж?не мемлекет ?айраткерi, аты а?ыз?а айнал?ан ?бiш Кекiлбаев туралы «?бiш Кекiлбаевты? ?лемi» атты деректi фильм т?сiрдi. ?лтты? болмысын жо?алтпа?ан ?аламат жазушыны? – ?бiш ?лемiнi? болмысын с?ттi т?сiрiп, е? бастысы, кейiпкердi? батасын алды. С?ттi шы??ан картиналарыны? бiрi деп, ?аза? киносыны? а?са?алы Ораз ?бiшев жайында «А?са?ал портретi» атты фильмiн айту?а болады. ?аза? кинематографиясыны? е? ?ызы?ты кезе?дерiн ж?не кейбiр ?мыт бол?ан т?старын ар?ау еткен туындыны к?рермен жылы ?абылдады.
Жа?абектi? та?ы бiр айтулы фильмi – «Кенесары ?асымов». Б?л – азатты? ?шiн к?рескен батырды? бейнесiн баяндайтын ал?аш?ы отанды? фильм ретiнде есте ?алса, «Обаев бастауы» фильмi адами ??ндылы?тарды ашуды к?здеген туынды. Б?л туралы режиссердi? ?зi: «Фильмде кейiпкердi? жан д?ниесiн ашып к?рсетуге тырысты?. Сонау ар?ы ата-бабасынан берi халы??а ?ызмет етiп келе жат?ан азаматтарды к?рсеттiк. Атасы сол кезде б?ла? ашса, б?л б?гiнгi ?аза?ты? м?дениетiнде б?ла? ашып, хал?ымызды рухани жа?ынан сусындатып отыр. Еса?а?ны? ?мiрi, сол кiсiнi? ойы, философиялы? к?з?арасы осыны? б?рi келiп ?демi д?ние жасау?а т?рткi болды», – дейдi.
***
«А??ыз» фильмiнi? сценариi ?аза? д?ниесiнi? пайда болуы туралы мифологиялы? а?ыз?а с?йенiп жазыл?ан. Жалпы фильмнi? идеясы туралы режиссер былай дейдi:
– «А??ыз» деген «?аза?» деген с?з. Я?ни, бiз а? ?аздан жарал?анбыз, анамыз а??у деген а?ыз бар. Ол а?ыз бойынша Алла Та?ала жердi жаратпай т?рып жануарларды? iшiндегi е? киелiсi ?асиеттi, с?лу ??с а??уды жаратады.Т?менде к?к те?iз, т?беде к?к аспан, соны? ортасында а??у ?шып келе жатады. ?анша ?ш?аны белгiсiз, ?ойнында?ы ж?мырт?аларыны? салма?ы басты ма, ?анаты талады. Ол к?к те?iздi? ?стiне келiп ?онады.Т?мсы?ымен ?з ж?нiн ж?лып суды? бетiне ?я салады. Сол жерге ж?мырт?аларын орналастырады. Бiр ж?мырт?а су?а т?сiп кетедi. Одан су астында?ы балы?тар, ал ?ядан жер ж?не барлы? тiршiлiк пайда болыпты. Мiне осы а?ыз сценарий жазу?а негiз болды. Б?л туындыда мифке сенген ?ыз ?мiр с?редi. ?азiргi жа?дайда мифтiк сана-сезiммен ?мiр с?ру – ?ор?ансызды?. Себебi, адам мен таби?ат арасында ж?рiп жат?ан майданда адамдар ?стем болып келедi. «А??ыз» фильмiндегi ?ария кейiпкер ?ш бейнеде келедi: ?арлы?аш би, К?к ж?не Асан ?ай?ыны? образы. ?аза?ты? дархан, ?лы екенiн паш етудi к?здедiм. ?аза?и болмыспен жасал?ан образ кiмдi де болсын жай ?алдырмайды деп ойлаймын. Бiздi? ма?сатымыз – фильмдерiмiзбен жастарды т?рбиелеу. Ал, оны кiм ?алай орындап жат?анын ?ркiмнi? ары бiледi. ?азiр жастарымызды шетелдiк сериалдармен т?рбиелеп алып, ?зiмiздi? киноларымыз?а жа?ындата алмай отырмыз. Еуропаны?, Американы? м?дениетi – к?шiрме м?дениет. Ал, бiздiкi – т?л м?дениет, т?ны? м?дениет. Сол м?дениетiмiздi танытуымыз керек».
Г.Шархан?ызы http://qogam.kz/aqparat-aydyny/akkyizdyin-bagyi-zhana-ma/
