Қызылжар қазақ киносын неге көрмейді?
??дай?а ш?кір, со??ы жылдары ?аза? режиссерлеріні? ?олынан шы??ан кинотуындылар к?рерменге к?птеп жол тартуда. Арасында к??ілден шы?ып жат?андары да бар, сын?а ?шыра?андары да жетерлік. ?кінішке ?арай, отанды? киноны дер кезінде к?ріп, ?з пікірін білдіріп жат?андарды? ?атарында ?ызылжарлы? к?рермендер жо?. Себебі ж?рт жиналмайды деген желеумен кинотеатр басшылары отанды? ?німді к?рсетуге ??лы?сыз. К?рсетсе де ы??айсыз, ?олайсыз уа?ытта немесе республика бойынша к?рсетілімдер ая?тал?ан со? ара?а апта салып ?сынады.
Кино – т?рбие ??ралы екені еш дау ту?ызбайды. Жас жеткіншектерді? к?бі кинода?ы кейіпкерлерге еліктеп ?седі. ?кінішке ?арай, б?гінгі к?нні? ?а?армандары ?зімізді? кейіпкерлер емес. К?бі ?рмекші адам, кунфушы панда, темір батыр, та?ысын та?ылар сия?ты болуды армандайды. «Жауж?рек мы? бала» фильмінен кейін Сартай сия?ты батыр бол?ысы келетіндер шы?ып жат?аны даусыз. Со??ы жылдарда?ы зал тола к?рермен жинап, ж?ртты? к?зіне жас алдыр?ан жал?ыз фильм, сондай-а? отанды? туындылар ішінде е? к?п ?аржы т?сірген кино ретінде де есте ?алды. Біра? к?рсетілімнен т?скен миллиондарды? ішінде ?ызылжарлы? к?рермендерді? ?лесі жо?. Себебі «Жауж?рек мы? бала» ?ызылжарда «жау кеткен со?» бір-а? к?рсетілді. К?рермен кинотеатр?а к?нде телефон со?умен болды. А?ыры ара?а апта салып барып ?зер дегенде жетті. Ал б?л уа?ытта ?лкен экраннан к?руден ?міттері ?зілген ж?ртшылы? интернеттен к?шірмелерін тауып к?ріп те ?ой?ан болатын. Сонды?тан апта бойы сеанстар?а ?рі кетсе 20 адамнан ?ана жинал?ан екен.
Жыл фильмі атал?ан «Шалды» да ?ызылжар шу басыл?ан со? барып к?рді. Оны? ?зінде прайм-тайм уа?ыттар б?йырмай, ж?рт ж?мыстан с?ранып, к?ндіз барып жатты. Кинотеатр басшылары ?з ?олдарымен отанды? кино?а осындай кедергілер жасайды да, шімірікпестен «к?рермен жиналмайды, пайда т?спейді» деген желеу айтады. Б?л бір де?із, екіншіден, ?ызылжарда?ы кинотеатрда ?аза? тілінде кино к?ру деген Ай?а ?ш?анмен те?. Со??ы рет «К?ліктер 2» мультфильмі ?ана к?рсетілген, одан кейін л?м-мим жо?. Кешігіп болса да жеткен «Жауж?рек мы? бала», «Шал» фильмдеріні? де т?пн?с?асы емес, орысша аудармасы ?сынылды.
?алада?ы ?ос кинотеатрды? ішіндегі е? беделдісі «?аза?стан» кинотеатрыны? менеджері Любовь Рожнева болса, «т?сірген фильмдерін уа?ытында бермейді» деп отанды? киностудияларды кін?лайды.
Любовь РОЖНЕВА, «?аза?стан» кинотеатрыны? менеджері:
– Отанды? киноларды? бізде к?рсетілмеуіне немесе кешеуілдеп к?рсетілуінде бізді? кін?міз жо?. Мысалы, біздегі т?сірген фильмдерді алу ?те ?иын. Бас?алармен шарт жасас?анда б?рі аны?, к?рсетілімнен т?скен пайданы? 60 пайызы олар?а, 40 пайызы кинотеатр?а ?алады. Ал біздегілер к?рсетілім басталмай жатып а?ша талап етеді. Та?ы бір кемшілігі, алдын ала хабарласып, жа?а кинолары туралы айтпайды. Мысалы, «Шал» жайында ?зім о?ып-біліп, телефон шалып ж?ріп, с?рап алдым. Мені? ойымша, отанды? киноны? сапасы ?лі де т?мен. Адам аз келетіні де сонды?тан.
«Отанды? кино сапасыны? т?мендігінен кинотеатр?а келушілер аз» деген пікірмен «?ызылжар жастары» ?о?амды? бірлестігіні? т?ра?асы Ерлік М?хаметжанов келіспейді. Оны? пікірінше, алдымен ?аза?станды? кино?а деген кинотеатр басшыларыны? к?з?арасы ?згеруі керек.
Ерлік М?ХАМЕТЖАНОВ, «?ызылжар жастары» ?о?амды? бірлестігіні? т?ра?асы:
– Т?л ?нерімізге ?ырын ?арауды ?ою керек. Кино болсын, концерт болсын ?зге елден біреу келсе елпілдеп, ал ?зіміздікілерге келгенде сылтау к?бейеді. Мысалы, жарнаманы жа?сылап берсе ?аза? киноларына да келушілер к?бейер еді. Ал ол жо?. ?ызылжар т?р?ындары то?алдан ту?ан сия?ты, ?зге облыс т?р?ындары к?ргенді біз к?ре алмаймыз.
?ызылжарда екі кинотеатр барын жо?арыда айтты?. «?аза?стан» театры «Жауж?рек мы? баланы» ж?рт к?ріп бол?ан со?, ал «Шалды» шуы басыл?ан со? к?рсетіп ж?рсе, «Новый свет» кинотеатры бізді? елде де кино т?сірілетінін білмейтін сия?ты. Афишасынан бір отанды? туынды таппайсы?. Кіле? Америка мен Ресейді? кинолары. Айтпа?шы, за? бойынша елімізге ?келінетін фильмдерге ?аза? тілінде дубляж жасалуы керек. Ал б?л за?ды орындап жат?ан жан к?рінбейді. ?ызылжар сия?ты ?алаларды? т?р?ындары ?аза?ша кино к?ру былай т?рсын, орысша болса да отанды? туындыларды тамашалай алмай отыр?анда, шетелден ?келінген фильмдерді ?аза?ша к?ретін к?н туа ?ояр ма екен?
Ерба?ыт АМАНТАЙ?ЛЫ, ?ызылжар
Ма?жанмен экранда ?ауышар к?н жа?ын
Таяу к?ндерде к?рермен ?ауым «?асыр а?ыны» атан?ан к?рнекті т?л?а Ма?жан Ж?мабаев жайлы жа?а фильммен ?ауышпа?. «Ты?дашы, та?дыр» атты кинотуындыны т?сірген – «Т?ран-Фильм» студиясы. Сценарий авторы ж?не режиссері – Марат ?о?ыров.
Фильмні? негізгі т?сірілімі Ма?жанны? ауылы – Сарытомарда ж?не Петропавл ?аласында ?тіп, Алматы мен Алматы облысында жал?асты.
Ж?мыстар хроникалы?-?ойылымды? жанрда ж?ргізілді, я?ни актерлер компьютерлік графиканы? к?мегімен кинохроника?а енгізілді. Фильмде Ма?жанны? «Алаш» партиясын ??ру?а белсенді атсалысуы, Ташкент пен М?скеуде т?рып, Горький атында?ы ?дебиет институтында о?ы?ан кезе?і, шы?армашылы? ?ызметіні? негізгі сатылары секілді кезе?дері ?амтыл?ан. «Картина Ма?жанны? ?айтыс болуына байланысты кейбір ??пияларды ашады. А?ын к?з ж?м?аннан кейін де ?за? жылдар бойы оны? шы?армаларын басып шы?ару?а жол бермеген на?ыз сат?ындарды? беті ашылады», – дейді режиссер.
Фильмні? т?пн?с?а тілі – ?аза?ша. Біра? туындыны орыс, а?ылшын ж?не т?рік тілдеріне аудару жоспарланып отыр.
«Ералашты?» ?аза?ша н?с?асы шы?па?
Алматыда «?аза?стан-А?тау» телеарнасы басшылы?ыны? ?олдауымен балалар?а арнал?ан кинофильмні? т?сірілімі ж?руде. Б?л фильм – Ке?ес ?кіметі кезіндегі ?йгілі «Ералашты?» ?аза?ша н?с?асы. «?аза?тар т?л туындымды ?рлады» деп «Ералаш» киножурналыны? жетекшісі Борис Грачевскийді? тіпті сот?а ж?гінбек бол?анды?ын естідік. Жобаны? режиссері ж?не сценарий авторы Эдуард Табишев болса, еш?андай сот?а беру шарасы ?ол?а алынба?анын, м?селені келісс?з ар?ылы шешкендігін жеткізді.
?аза?станды? режиссерді? айтуынша, ал?аш?ыда картинаны? атауын «Еркелаш» деп атау?а Ресейдегі балалар?а арнал?ан «Ералаш» ?зіл-сы?а? журналы т?рткі бол?ан. Біра? Борис Грачевский б?л атауды? ?зіне ?арсы болып шы?ыпты. Енді фильмні? т?бегейлі атауы ойластырылу ?стінде. Фильм екі н?с?амен т?сірілуде. Толы?метраж т?ріндегі туынды – кинотеатрлардан к?рсетілсе, бірнеше б?лімнен т?ратын ?ыс?аметражды н?с?асы елімізді? телеарналары ар?ылы таратылма?. Сюжетте Мейрамбек есімді баланы? хикаялары баяндалады. ?лгерімі нашар бала ?немі т?рлі о?и?алар?а тап болып, с?з естумен болады. ?зіні? ?ателіктерінен саба? ал?ан оны? кейін білімге ??штарлы?ы оянып, о?у озаты болады. Толы?метражды картина прокат?а Балаларды ?ор?ау к?ні –
1 маусым ?арса?ында шы?ады деп жоспарлануда.
Эдуард ТАБЫШЕВ, режиссер:
– ?азір балалар фильмі жетіспейді. Біз осы ол?ылы?ты? орнын толтырса? деген ма?сатпен фильм т?сірудеміз. Туынды балалар?а арнал?анды?тан, ?уелі «ерке» с?зін та?дап алды?. Басты кейіпкер ерке бала кейпінде ойнайды. Б?л фильмні? ке?ес ?кіметі кезінде е? танымал бол?ан «Ералашты?» ?лгісімен т?сірілгені рас. Сонды?тан «лаш» жал?ауын ?алдырып едік. Алайда «Ералашты?» авторы б?л фильмні? атауына ?арсы болып шы?ты. Ол кісі бізді сот?а берді деген с?з – жал?ан. Борис Грачевскиймен келісімге келдік. Фильм б?рібір шы?ады. Біра? атауын ?згертеміз. На?ты ?андай атау та?дап алын?анын арнайы баспас?з м?слихатын ?йымдастырып айтамыз. ?азір балалар фильміні? аты ойластырылу ?стінде.
Жанахмет А?ЫБАЕВ, «?аза?стан-А?тау» телеарнасыны? бас директоры:
– Фильм идеясыны? авторы – Эдуард Табишев. Ол ма?ан келіп, бірлесіп фильм т?сіру туралы ?з ?сынысын айтты. Мен келісімімді бердім. Жарнамалы? ж?не а?паратты? ?олдауды айтпа?анда, техникалы? ??рал-жабды?тар т?р?ысынан толы? жабды?тармен ?амтамасыз еттік. Авторлы? ???ы? Эдуардта ?ала береді. Ж?не б?л «?аза?стан-А?тау» арнасыны? бірлескен жобасы саналады. Фильм е? ал?аш бізді? телеарна ар?ылы беріледі. Сосын барып кинотеатрлардан к?рсетіле бастайды. Біра? біз Эдуардты? коммерциялы? ж?мысына араласпаймыз. Оны біз к?рсеткеннен кейін ?алай, ?айда ?сынса да – ?з еркі. Балалар фильміні? негізгі желілері А?тауда т?сіріліп ?ой?ан. М?нда біз ?ртістер табу?а да к?мектестік. Оны? кейбір ?са?-т?йек д?ниелері Алматыда жасалады.
Арман СЕРІК?ЛЫ
Барлы? жанр ?амтылма?
«?аза?фильм» биыл 10 картинаны жары??а шы?арма?. Киностудия басшысы Ермек Аманшаевты? м?ліметіне сілтеме жаса?ан Tengrinews.kz осылай деп хабарлайды.
Е? алдымен жары? к?ретін фильм – Ася С?леева мен ?нуар Райбаевты? «Же?іс семсері». ?иял-?ажайып картинада Айтуар есімді о?ушы бір семсерді тауып алып, ?аза?-жо??ар со?ысы заманына тап болады. ?ылыш – же?істі? нышаны. Жо??ар билеушісі ?арама?ында?ылар?а келешек д?уірге кетіп ?ал?ан ?асиетті нышанды ?алайда тауып ?келуді б?йырады. Жа?а фильмде ?зиз Бейшен?лиев, Ержан Н?рымбет, Дінм?хаммед Садыбековтер ойнайды.
Б?дан со? толы?метражды анимациялы? фильм – «Ер Т?стік пен Айда?ар» шы?арылады. ?аза?ты? халы? ертегісі желісімен т?сірілген мультфильмде 3D форматты мен motion capture технологиясы ?олданылады. «Ер Т?стік» жай ?ана мультфильм болып ?оймайды, онымен бірге т?тас мультбренд ?алыптасады: осы фильмге ?атысты ойыншы?тар мен комикстер, бас?а да к?десый б?йымдар шы?арылады.
С?уір айыны? со?ында «?аза?фильм» ?ш бірдей авторлы? кинотуындыны прокат?а жібереді. Олар: ?ділхан Ержановты? «Риэлторы», Д?режан ?мірбаевты? «Студенті» ж?не Дамир Манабайды? «Лотереясы». Б?дан кейін «Арман орындал?ан ша?та» атты романтикалы? мелодрама жары??а шы?ады. Киноны? атауы ?лі толы? бекітілген жо?. М?нда танымал ?нші, композитор Батырхан Ш?кенов, актриса Айс?лу ?зімбаева, «Орда» тобыны? солисі Дастан Оразбековтер ойнайды. «?аза?фильм» музыка мен ыр?а??а толы б?л картинаны «?те с?нді жоба» деп ба?алап отыр.
Жылан жылыны? к?зінде отанды? екі киноны? т?сауы ж?не кесіледі. Олар: Ас?ар ?забаев пен Фархат Ш?ріповті? «Жолы» ж?не Марина Кунарованы? «Елес аулау» атты экшны. Ал?аш?ысы бокс?а ?зін-?зі баулы?ан адамны? ?лемдік додалар?а дейін к?терілу жолы туралы баяндайды. Басты р?л дебютант Назар С?лтанбековке берілген. Кинода Ержан Т?сіпов, Ерік Жолжа?сынов, Фархат ?бдірайымов та ойнайды. Ал «Елес аулауды?» басты р?лдерінен е? сымбатты актер атан?ан Санжар М?диевті, ?аза?станды? танымал к?йеу бала – Никита Пресняковты, шетелдік актриса Кристанна Локенді, ?йгілі «Одиссей» Арманд Ассантені ж?не ?сел Са?атованы к?ре аламыз. Фильм ж?мба? хакерді? со?ына т?скен ?жет полицейді? ерліктері ха?ында.
Биыл сондай-а? ?аза?станны? Т???ыш Президенті Н?рс?лтан Назарбаевты? ?мірі мен е?бек жолы туралы сыр шертетін «К?шбасшы жолы» трилогиясыны? екі б?лімі экран?а жол тартады. «Отты ?зен» ж?не «Темір тау» аталатын картиналар 3D форматында болады. «К?шбасшы жолыны?» ал?аш?ы б?лімі – Р?стем ?бдірашевті? «Балалы? ша?ымны? аспаны» 2011 жылды? к?ктемінде жары? к?рген.
Болатбек М?ХТАРОВ
?нерде де, ?мірде де ол ешкімге ??самайтын…
«?аза? киносыны? атасы» Ш?кен Аймановты? ?нерге бейімділігі бала жасынан бай?ал?ан. ?кесі Кенжетай мен ту?ан жездесі, те?дессіз ?нші ?али Байжановтан т?рбие ал?ан ол, жастайынан ойын-сауы?, жиын-той ?ткен жерден табылып, ?н салып, ?ле? о?ып, ж?рт аузына ілігеді. ?ара ж?мыс?а онша бейімі жо? ерке Ш?кен анасы ?лдебір шаруа?а ж?мсаса, ая?астынан ауыра ?алады. Ал ?аттыра? ?рысса, ауылды? жанында?ы «Серектасты?» басына шы?ып алып, ?араптан-?арап отырып жылайтын к?рінеді. Б?л ?ылы?ын ерсі к?ріп, баланы тиып тастама? бол?андарды Кенжетайды? а?асы Аббас: «Тиме?дер о?ан… Тегін жылап отыр?ан жо?. ?нер ?ысып жылап отыр», – деп то?татады екен…
.jpg)
Театрды ?зіні? актерлік мектебіне бала?ан Ш?кен Айманов ?аза? сахнасында?ы ?айталанбас образдарымен, спектакльдерімен тарихта ?алды. Театрды? бас режиссері болады. Біра? со?ан ?арамастан, ?лы суреткер 1953 жылдан бастап, ?міріні? со?ына дейін ?аза? кино ?нері саласында ?німді е?бек етеді. Ж?ртты? сонда?ы: «Кино?а неге ауысты?ыз, драма театрынан неге кетіп ?алды?ыз?» – деген с?ра?тарына Ш?кен Кенжетай?лы кезінде: «Жасырмаймын, театрды бір уа?ытта к?п болса, мы?, мы? жарым кісі к?реді. Ал киноны п?лен миллион халы? к?ре алады. Кино ?неріні? осы м?мкіндігін пайдаланып к?рсем деген ма?сатым бар», – деп жауап берген екен. Я?ни сезімтал, с???ыла т?л?а ел м?дениетін, ?нерін ?ркендету м?селесіні? болаша?та кино ?нерімен байланысты болатынын сол кезді? ?зінде тере? т?сінген. Сол себепті де ол киноны? тілін ме?геруге, таби?атын т?сінуге бар к?шін сал?ан.
Ш?кенні? е? ал?аш?ы т?скен киносы – «Амангелді». Фильмні? Алматы т?біндегі ?ара?астек ауылында т?сіріле баста?анын естіген бойда ?з ?алауымен барып, эпизод?а т?седі ж?не сол фильмге ке?есші болады. Одан кейінгі кезе?де ?аза? киносыны? ал?аш?ы бастаулары болып есептелетін «Райхан», «А? г?л», «Абай ?ндері», «Алтын м?йіз» фильмдеріне де ?атысады. Б?лардан кейін т?сірілген «Жамбыл» фильмінде Ш?кенге Шайм?хамбет а?ынны? р?лі беріледі. Біра? фильмге дайынды? барысында ол сценарийдегі ?ле?дерді ?натпай, бас?а бір ?ле?дерді о?ып береді. Сонысына риза бол?ан режиссер Дзиган бастап?ы шешімін ?згертіп, 39 жаста?ы Ш?кенді 100 жаса?ан абыз а?ынны? р?ліне бекітеді. Ш.Айманов жаса?ан Жамбыл бейнесіне айтулы актер, режиссер Сергей Бондарчук: «Оны? бет-?лпеті, к?здері, ?олдары, с?з саптасы мен ж?ріс-т?рысы соншалы?ты д?л, соншалы?ты сенімді. К?рермен б?кіл фильмні? ?не бойында орындаушы актерді атымен естен шы?арып, ?з хал?ыны? ?лы, отаншыл азамат, а?ын, данаг?й ?ария, тірі Жамбылды к?ріп отыр?андай елтіп ?алады», – деп жо?ары ба?а береді.
Кино?а келгеннен кейінгі мезгілде Ш?кен Кенжетай?лы 20-дан астам р?лде ойнап, 14 фильм т?сірген. Соларды? ішіндегі е? ?здіктеріні? бірі – «Атамекен» фильмі Душанбедегі фестивальде бас ж?лдеге ие бол?ан. Ш?кен Кенжетай?лыны? е? мы?ты фильмі «Атаманны? а?ыры» – ?кінішке ?арай, суреткерді? е? со??ы ж?мысы. ?аза? театры мен кино ?неріні? ?алыптасып, шы?далуына айры?ша ы?пал еткен дара дарын иесі 1970 жылы 23 желто?санда, 56 жасында М?скеуде машина ?а?ып ?айтыс болды.
?нерде ?згеше талантымен таныл?ан Ш?кен Кенжетай?лы ?мірде де ешкімге ??самайтын, ашы?-жар?ын, ерекше жомарт адам бол?ан. Осы ?асиетіне орай достары оны «б?гінгі заманны? серісі» деп білген. Д?ниені? бетіне ?арамайтын ол ж?ртпен аралас?анды, достарымен ??гіме-д?кен ??р?анды ?нат?ан. Кез келген жиылысты? ая?ын кішігірім той?а, ойын-сауы??а айналдырып жіберетін Ш?кен а?а кейде ?зі ?нататын ?ртістерін ша?ырып алып, текеметті? ?стіне отыра кетіп, «?а?па?ыл», «??мар», «хан» деген асы? ойындарын ойнайды екен.
К?зк?рген ?ріптестері Ш?кен Кенжетай?лыны? шенді мен шекпендіден ы?па?ан, ?ай кезде де ?з пікірін табанды т?рде ?ор?ай алатын батыл, тегеурінді т?л?а бол?анын айтады. Режиссер ретінде де ?стамды, сабырлы ?алпынан танба?ан. Актерге р?лін бір-екі рет т?сіндіріп, егер ала алмаса, ?ндемей, ?оя салады екен. Кейбіреулер сия?ты ?айта-?айта ескертіп, к?йіп-пісіп, ай?айлайтын ?деті болма?ан. Репетиция кезінде ?олына домбырасын алып, залда?ы арт?ы ?атарларды? біріне жай?асады да, сырт к?зге ?ал?ып кеткен кісідей ?иял ??ша?ына батады. Барлы?ын ты?дап алып, кемшіліктерін со?ынан бір-а? айтады.
Ш?кен Кенжетай?лыны? кино т?сірудегі ж?мыс т?ртібі де ешкімге ??самайтын. Фильмге кіріскеннен сасып, с?рініп, м?рнына су жетпей жататын кейбір режиссерлерден бір арты?шылы?ы – Ш?кен а?а фильм т?сіруге дайындалып жат?ан адамдай емес, жайбара?ат, шахмат ойнап, бая?ы ойын-к?лкімен ж?ре береді екен. Асы?у дегенді білмеген. Біра? т?сіру ала?ына келген бетте ж?мысына са?адай сай бол?ан. Соны к?ргендер: «Б?л ?ай уа?ытта дайындалып ?лгереді?» деп та??алатын болса керек. Тумысынан талантты Ш?кен а?а актерлерді еш?ашан шаршатпа?ан, жалы?тырма?ан, анекдот, ?зіл-?алжы? айтып, айналасында?ылар?а ?р?ашан к?тері?кі к??іл к?й сыйлай білген. Актер ретінде де, режиссер ретінде де импровизация?а ?те шебер бол?ан. ?кінішке ?арай, Ш?кен а?а «Абайды» т?сірсем деген арманына жете алмай кетті.
Ш?кен Айманов фильмдеріні? ?мірше? болатын себебі, суреткерді? кез келген фильмінде ?зіні? еліне деген с?йіспеншілік, адамды ??рметтеу, оны? ішкі психологиясын ашу?а ?мтылыс басым. Ту?ан хал?ыны? болмысын ?рбір фильміне ар?ау ете білген Ш?кен Кенжетай?лы сол кезді? ?зінде ?аза? ?шін ?те ма?ызды деген та?ырыптарды к?терді, ?рт?рлі жанрлар?а барды. Адам та?дырын, оны? ?міріні? трагедиялы? т?старын астарлап болса да айтып отырды. Б?л ретте, ол «Кино – елді? т?л??жаты» деп т?сінді. Кинотанушы Бауыржан Н?гербек айтпа?шы, кино ар?ылы ?лтты? м?ддені ?ор?ау, соны д?ріптеу ма?сатын ?ой?ан Ш?кен а?аны ?лт экологиясыны? шын м?нісіндегі жанашыры десек, еш ?ателеспейміз.
Бетті дайында?ан ?ркениет б?лімі
http://alashainasy.kz
