Өнер саласында мультфильм жасаудың қыр-сырын былайғы жұрт біле бермейтін шығар. Оны тек рахаттанып көргеніміз болмаса, ар жағынан бейхабармыз. Дегенмен балаларға арналған қызықты мультфильмдердің ең алдымен тәрбие басы екенін ескерсек, оған қоғамымыздың маңызды тармағы деп қарағанымыз жөн.
Қазақ мультфильмін жасау саласында тер төгіп келе жатқан азаматтардың бірі – Шымкенттегі «Сақ» деген киностудияның режиссері, суретші, аниматор Батырхан Дәуренбеков. Осы жігіттің айтуына қарағанда, бүгінде қоғамда қазақ мультфильміне деген ықылас пен қамқорлық жетіспейді. Өнер иесі ішіне жиналған шерді былай деп тарқатады:
– Ә.Тәжібаевтың «Толағайына» мультфильм шығардық. Қазақфильм туындымызды жақсы қабылдады. Түсірілген «Қошқар мен теке», «Момын мен қарақшылар» атты мультфильмеріміз «Балапан» арнасынан көрсетілуде. Оған шүкір, бірақ бұл салада қиын мәселелер бар. Мысалы, бізде шетелдің мультфильмдері көп. Себебі олардың өнімдері арзан бағамен алынады. Мұндай жағдай балалардың қазақ мультфильмдерін тамашалауына кері әресін тигізуде. Жергілікті телеарна басшысының: «Том и Джерридің бір жылдық прокатын 7 мың теңгеге сатып алдық. Сендердің дүниелеріңді не істейміз?» – дегені бар.
Қазір ауылдық жерге барсаңыз, балалар шыбықты ат қылып мініп, «Мен Жумонг батырмын» дейді. Қаршадай бала «Алпамыспын», «Қобыландымын», «Ер Төстікпін» демейді? Себебі батырларымызды дәріптейтін мультфильм жоқ. Қазақ балалары Өрмекші адам мен Шректі айтып, Гарри Поттердің хикаяларын жатқа соғады.
«Сақ» киностудиясында 15-ке жуық 3, 5, 7, 10 минуттық мультфильмдер жасалды. Әр минутына 25 кадр салынып, олар боялады. Салт-дәстүрді насихаттау мақсатында 4 сериалдың жобасын дайындап жатырмыз. Ол «Қазақия» деп аталады. Әр сериясы әр дәстүрге арналған. Мәселен, «Асар» сөзін балаларға әдемі етіп түсіндіруге тырыстық. Мультфильмде жануарлар тасбақаға үй салады. Ондатрлар қамыс орса, сәулетші рөліндегі тағы бір жануар үйдің жобасын сызады. Тышқандар, құмырысқалар да қызмет көрсетеді. Үй бітіп, тасбақа қоныс тойын тойлайды. Бірақ тасбақа үйіне сыймай, ұйықтай алмай қояды. Ақыры «Өз үйім өлең төсегім» деп өз денесінің сыртындағы тас қабығына жиырылып ұйықтайды. Екінші сериясында Наурыз айы баяндалады. Үшінші бөлімінде мақал-мәтелге тоқталамыз. Мемлекет қаржыландырса серияларын әрі қарай жалғастыруға әзірміз.
Қазір балаларды қызықтыру, назарын аудару қиын. Ал мультфильмдерде ұлттық мән-мағына аз. Ақиқатында батырларымыз туралы мультфильм жоқ. Кішкентай баладан Алпамыс кім деп сұрасаңыз, жауабын айта алмай мүдіреді. Бала біздің болашағымыз дейміз. Оны тәрбиелеуге келгенде енжармыз. Неге Қажымұқан туралы мультфильм жасамасқа? Оның балалық шағы, жеңістері туралы дүние түсірсек, балалар насихатсыз-ақ күреске барады.
Үлкен кісілер бала болмағандай, біздің жұмысымызға миығынан күле қарайды. Мультфильмді баланың ойыншығындай көреді. «Қалағанын компьютерден көреді. Мектеп, балабақша тәрбиелеп жатыр ғой» дейді. Сонда олар бала болмады ма? Ертегі тыңдап, мультфильм көрмеді ме екен?
Жуырда аңызға құрылған қанатты барыс туралы мультфильміміздің тұсаукесері өтті. Елімізде тұңғыш рет 45 минуттық еңбек жасалды. Бірақ тәуелсіздігіміздің символы қанатты барыс туралы халқымызда бірде- бір аңыз, ертегі жоқ. Сондықтан ертегінің сценарийін өзіміз жаздық. Біз туынды арқылы балаларды патриоттық тәрбиеге баулуды жөн көрдік. Басты кейіпкер кішкентай Сауран өскенде батыр болып, елін, жерін қорғайды. Шабуыл жасаған жауларынан кек алады. Осындай көркем дүниені тамашалаған бала елжанды болып өседі деп ойлаймын.
«Айбынды аула» деген мультфильмнің жобасын қолға алдық. Сюжетіне келсек бір аулада қаз, үйрек, түйетауық, тауық бірге тұрады. Бірге еңбек етіп, бидай егеді. Оны орып, қамбаға жинайды. Қамбадағы дәнге атжалмандар қызығып: «Сендер қамбадағы астықты бізге бересіңдер. Болмаса шабуыл жасаймыз. Бидай егіп тұра беріңдер, бізге жылына пәлен қап бидай, айына пәлен жұмыртқа бересіңдер» деп хат жолдайды. Ауладағы құстар бірлік пен ынтымақтың арқасында атжалмандарға қарсы күресіп, жеңіске жетеді. Біз туынды арқылы балаларды спортқа баулимыз. Мұны бір сағаттық етіп, әлемдік рынокка шығарсақ деген жоспарымыз бар. Бұл негізі мемлекеттік бағдарламаға арналған. Оның ішінде спорт та, халықтар арасындағы достықт та, ынтымақ та, еңбекке баулу да суреттеледі. Әзілді де, мақал-мәтелдерді де кірістіреміз.
…Батырхан Дәуренбековтің мультфильмге қатысты талап-тілегі қалың қазақты ойландырарлықтай-ақ екен. Әйтеуір сабақ болса игі.
Серік АЛДАНОВ
http://www.halyksozi.kz/news/view/id/2241
