?р халы?ты? бірлескен т?рмыс-тіршілігіндегі айтулы жетістік пен ?тетін тойды ?йымдастырып, демалып, к??іл к?теруді?, ?ызы?тап тамашалауды? т?р-т?рі,
?р алуан т?сілі, ?лгі-?негесі болатыны белгілі. ?аза? хал?ыны? м?дени ?мірінде де той ежелгі заманнан ?лкен орын алады. Хал?ымыз ерте кезден-а? елді? елдігін, халы?ты? халы?ты?ын танытатын белгіні? бірі деп бірлескен тіршілігіні? ай?а?ы іспеттес тойды ?ткізуге айры?ша м?н берген. М?ны адамны? д?ниеге келуі мен ?й-ж?й болуын, не т?рл і?уанышты с?ттерін атап ?туден бай?аймыз
Пейілі ке?, к??ілі шал?ар к?лдей ?аза? деген ж?ртты? тойшыл ?кіліміз. Той – халы?ты? ?азынасы. Той – д?ст?р, той – сыйласты?.
Той – та?ылым т?йдіретін, тектілікке баулитын т?лім-т?рбиені? ?тімді мектебі деп айтып ж?руіміз тегін емес. Тойшы ?ауым той иесіне «?уаныш ?за?ынан с?йіндірсін, той той?а ?лассын» дегенге саятын ?здеріні? игі тілегін білдіріп жатады.
Тойды? жа?сы д?ст?ріні? басым б?лігі б?гін де са?тал?ан. Мысалы, ?йлену тойында жар-жар, беташар айтылып, ?лтты? ойындар ?йымдастырылады дегендей.
С?йткенмен де, «елу жылда ел жа?а, ж?з жылда ?азан» дегендей, хал?ымызды? т?рмыс-тіршілігіні? т?бегейлі ?згеруіне с?йкес той ?ткізуде де жа?а сипатты? орын ал?аны белгілі. Оны? жа?ымды т?стары да баршылы?. Дейт?р?анмен, тойды д?рыстап ?ткізуде де ойласарлы? жайт жо? емес.
Б?рын?ы ата-бабаларымызды? тойында спирттік ішімдік атаулы болып к?рмеген. Еліміз т?уелсіздік ал?аннан кейінгі т?ста?ы тойда біртіндеп ішімдік м?селесін шектеп, то?татып, м?сылманды? ж?нге келуіміз – ??птарлы?, ?уанарлы? жайт.
Аспанымыз ашы?, заманымыз тыныш болып, ел шеті жаусыз, ел іші даусыз болып, хал?ымызды? к?нк?рісі жа?сарып, ?уанышты?, той-томала?ты? к?п бол?анына не жетсін. Біра? той-томала?та ж?н-жосы?сыз шашылу, ретсіз шы?ындалу?а ?атысты м?селені? шиеленіскен т?йінін тар?ату керек сия?ты. ?азіргі та?да ?алтасыны? к?терген, к?термегеніне ?арамай, ?арыз?а белшесінен батып, к?л-к?сір, а?па-т?кпе той жасауды ерсі к?ріп, ж?нсіздік санайтындарды? у?жді пікіріне бірінші кезекте м?н беріп, ??ла? асуды? ?ажет екенін т?рмыс-тіршілік ай?а?тап отыр. Бірде-бір жас ?ріптесім ?ке-шешесіні? алты ж?здей адам ?атыстырып ?йлену тойын ?ткізгенін, ал ?здеріні? неше жыл бойы п?тер жалдап, ?иналып т?рып жат?анын айтып, «?ке-шешем тойды ша?ындау етіп-а? ?ткізіп, артыл?ан ?аражатына неге бізге ?й сатып ?пермеді екен. Ол кезде ?йді? ба?асы да оншалы? шары?тап кетпеген еді» деп ?кініш білдірген еді.
Та?ы бірде ?кесі ?лкен несие алып, ?лыны? ?йлену тойын ?ткізіп, біра? балалары бір жылдан кейін ажырасып тынып, ?лгі несиесін де ?тей алмай, мекен-жайынан айырылып ?ал?анын естігенім бар. Осындайда ?зім ку?гер бол?ан бір а?са?алды? 75 жас?а тол?ан мерейтойын ?йымдастырма? бол?ан ?л-?ыздарына: «Жандарым-ау, той дегені? ?зі?ді де, ?згені де ?бігерге салатын дабыр-д?бір, да?-д?? емес пе?! Одан да Алла аманды?ын беріп, осынша жас?а жеткеніме т?уба ?ып, ш?кіршілік етіп, бала-ша?амны? аузынан жырып, арты? шы?ын?а бармай, шамам жеткенше оларды? бір жа?ына шы?ысып, ж?рдемдесе алсам, ?рпа?ымны? ортасында ?уаныш?а б?леніп, е?бегімні? зейнетін к?рсем, мен ?шін одан ?лкен арман жо?», – дегені еске т?седі.
Келесі бір ескеретін н?рсе, ертеректе той-томала?та, бас?а да ал?алы жиында?ыдай, кім болса сол к?п алдына шы?ып с?йлей бермейтін. Елді? бетке ?стар арда?тыларыны? ?ана осындай думанды да м?ртебелі той-тамашада ?здерін таныта білгені жайында айтылып ж?р. ?айсыбір кезде бай?алатын туыл?ан к?н иесін, мейлі ол шартарап?а ке?інен танымал болсын я болмасын, т?рге отыр?ызып ?лан-асыр той ?ткізіп, к?зін ба?ырайтып ?ойып, марапатты жаудырып, келістіре ма?тау сия?ты ?алыптас?ан р?сім зиялы ?ауымды ой?а ?алдыруда. Оларды? айтып ж?ргеніндей, той дегеніміз ішіп-жеп, той иесіне игі тілек айту ?ана емес. Ел-ж?рт ?р той-тамаша?а ?лгі-?неге алу ?шін де барады десек, той иесін асыра сілтеп ма?тап-мада?таудан г?рі к?пті к?рген к?нек?здерді?, білімді де білікті ел арда?тыларыны?, д?лд?л шешендер мен ?нерпаздарды? тойшы ?ауымды ?аза?ы т?лім-т?рбиеге бастайтын ойлы да м?нді, тартымды да к?кейге ?онымды, ?ибраты мол ой-тол?амдарын, даналы? с?здері мен ?ла?атты ?сиеттерін есту – зор ?анибет. Оларды? а? ниет, шынайы к??ілмен айт?ан с?здерін ты?да?андар ой ?рбітіп, мар?айып ?алатын.
Той-томала?та?ы т?рлі дара?ылы? пен да??азалы??а жол беру секілді ж?нсіздік ?з шешімін таба ?ой?ан жо?. Тойды? с?ні дастар?ан деп ??атын халы?пыз. Барымызды аямай орта?а саламыз. Той дастар?анын жасауды? ?лгісі м?лшерсіз, ?лшемсіз болып, «шашылуды?» т?ріне айналып, кейбіреу ?алтасы к?термейтін жайсызды??а ?шырауда.
«Дара?ы мырзалы?тан сарабдал сара?ды?ты? ?зі арты?» демеді ме дана бабаларымыз. ?аза?ты? той-томала?ында?ы артыл?ан аспен та?ы бір той ат?ару?а болатын жа?дай жиі кездеседі. Б?л – барып т?р?ан ж?нсіз ысырапшылы?. Ас?а деген м?ндай кесірлікті ашаршылы? ша?ыратын жаман ырым?а жат?ызып, «р?суа?а ?шыра?ан асты? обалы бар» деуші еді к?пті к?рген б?рын?ы а?са?алдарымыз.
?аза?ты? бір асым етінен б?рындары бас?алар д?мдеп-домдап кемінде 2-3 рет та?ам даярлайтын. ?азір заманымыз?а, ?орша?ан орта?а сай т?рмыс-тіршілігіміз т?бегейлі ?згеріп, нан та?амын басым т?тынатын жа?дай?а жеттік. Озы? т?сілмен даярла?ан асты? т?р-т?рін жарату жа?ынан ?ркениетті елдерді? ?ай-?айсысынан да кемшін емеспіз.
Бас?алар ?аза?ты? е? д?мді асы ретінде ?уырда?ты атайды. Ертеректе ?й?ыр а?айындар ?уырда? пісіруді ?аза?тардан ?йрендік деп айтып отыратын. Со?ан ?арамастан, ша?ыр?ан ?она?ын ет асып ?ана к?ту д?ст?рі ?лі к?нге дейін ?аз-?алпында. Оны? ?стіне, жас кезіндегідей ?арш-?арш шайнайтын тіс жа?ы кемшін ?арт адамдарды? д?мдеп-домдап озы? т?сілмен пісірген ас дастар?ан?а ?ойылса, риза болып ?алатынын к?ріп, біліп ж?рсек те, ескеретін т?ріміз жо?.
Бізді? айтайы? деп отыр?анымыз – той-томала?та 200-300 адам?а бірдей ?аза?ша ет тартуды? тиімсіздігі мен ж?нсіздігі. ?йме-?йме ет пен ?амыр артылып ?алады. Жат?ан р?суа, ысырап. Тіптен обал-а?. Б?л д?ст?рге тыйым салатын уа?ыт жеткен сия?ты. Піскен етті ?олмен мыжып турай баста?анын к?рген шетелдіктерді? ал?ашында шошып кетіп, «неге б?л та?амды даярларда етті турап, алып жей беретіндей етіп ?азан?а салмайды?» деп с?райтыны бар.
Т?рмыс-тіршілігі ?аза??а ??сас ?ыр?ыздарда жа?ында ?кімет ?аулысымен р?суа?а ?рындыратын аспа-т?к той жасау?а тыйым салын?аны жайында?ы хабарды теледидардан ты?да?ан едік. С?н-салтанат пен той-томала?ты жас ?рпа? ?шін т?рбиелік м?ні бар, жарасымды етіп ?ткізуде ?зімізге етене жа?ын туыс халы?тарды? ?зара т?жірибе алмасатындай озы? т?стары жо? емес. ?зімізден ?йрене алмаса?, бас?а ел тойын ?алай ?ткізеді, несімен ??нды екен, салыстырып к?рсек, ?йренетін т?старын ескерсек, ?тымды болма?.
Сейдін Биза?ов,
зейнеткер
Жас Казак газетынен алынды
