Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)
Адам құқығына қанша жерден құрметпен қарайтын елміз десек те, жұмыс берушілер мұнымызды күн сайын жоққа шығарады. Тісіне қарап, түйе таңдаған саудагер секілді адамның жасына қарап жұмысқа қабылдауды сәнге айналдырған оларға «адам құқығы» деген түсінік туажат болғалы қашан?
Бұрын жұмыс беруші жарнамалар «Жасы 40-тан аспауы тиіс» дейтін еді. Енді ол 40 «қыршын» кетті. Қазір жұмыс берушілердің есебі бойынша кәртамыстар қатарына 35 те ілігуде, 35 бер жағы ма дейміз. Қыз-келіншектерге арналған жұмыстарда «Жасы 30-ға жетпеген болуы керек» деген талаптар да көбейіп келеді. Сонда жасымыз қайсы, жасамысымыз қайсы, кәріміз қайсы, кәртамысымыз қайсы? Әбден жаңылдық. Жаңылдырып, жанымыздан түңілдіріп отырған – қайдан құлақ шығарса да, өз еркі бар қазаншы – жұмыс беруші. Еңбек кодексінде еңбек ету құқына қатысты жынысына, жасына, дене кемістіктеріне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік және лауазымдық және өзге де жағдайлар бойынша ешқандай кемсітуге болмайтыны айтылса да, қазаншыларымыз бұған пысқырып та қарамайды. Әлем жұрты мұны «дискриминация» деп жар салады. Ендеше, сол дискриминацияңыз бізде де жұмыс берушілер тарапынан дендеп тұр.
Бұдан бұрын бұл туралы Мәжіліс депутаты Тұрсынбек Өмірзақов еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Әбденовке сауал жолдағанынан хабардармыз. Онда депутат бұл мәселелерді министрге айта келіп, қазақстандықтарды жасына қарай дискриминацияға ұшыратқысы келген жұмыс берушілерге шара қолдануға шақырғаны және аян. «Бүгінгі күні барлық жұмыс берушілердің жартысына жуығы 40-45-ке дейінгілерді ғана жұмысқа аламыз деп шалқаюда. Бұл – демократиялық принциптерге мүлде қайшы әрекет. Ендеше, біздің демократиялық мемлекет құрып жатырмыз дегеніміз қайда?» деп ашына айтқанын БАҚ жарыса жазған-ды.
Заңмен жүріп-тұратын дамыған елдер бұл істе бейқам емес. Жұмыс іздеген адамды жұмыс берушінің кемсітуі орын алса, оның көзіне көк шыбын үймелетіп, айыппұл төлетеді. Одан қалса, біршама уақытқа түрмеге тоғытылады. Айталық, жаңазеландиялықтар дискриминация болып табылатын 26 себепті анықтап, заңдық негіздеп алыпты. Егер сол аталған 26-ның біреуі кездессе, жұмыс беруші жауапқа тартылады. Ал Францияда жұмыс берушілер жарнама, хабарландыру бергенде жасын көрсетуге тыйым салған. Сондай-ақ қандай да бір компания Францияда жасына, жынысына, нәсіліне, ұлтына және де тағы да басқа осындай кемсітулерге жол берсе, ол екі айдан бір жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін екен. Онымен қоса, сот үкімін баспасөз бетіне өз есебінен сол компанияның жариялауын және міндеттейтін көрінеді. АҚШ-та егде азаматтарға жұмыс берушілер арнайы квота қарастыруды да жолға қойыпты. Яғни 60 жастағы білікті маманмен қатар жас азаматтан өтініш түссе, 60-тағы адам сол квота арқылы жұмысқа алынуы тиіс. (Бізде 60 жастағы алдыңғы толқын олай жұмысқа орналаспақ түгіл, қамал алар қырықтағы азаматтар жұмыс берушілер үшін егде саналуда).
Жә, бұл дамыған өркениетті елдер дейік. Ал енді іргелес көршімізге назар аударайық. Ресей де бұл кемсітушіліктен әбден ығыр болса керек. Еңбек заңнамасына өзгерістер, айыппұл төлеуді міндеттейтін заңды енгізуге Мемлекеттік Думаға ұсыныс айтып отыр. Ал Украинада осы жылдың 1 қаңтарынан бастап жұмыс берушілердің кемсітуіне жол бермейтін заң күшіне енді. Алда-жалда жұмыс беруші тарапынан жасына байланысты кемсітушілік орын алса, белгіленген көлемде айыппұл төлейді. Демек, украиналықтар ендігі жерде жұмыс берушілердің алдында кіріптарлықтан ада. Әзірге бізде жұмыс берушілердің жұмысшыны мал я құл таңдағандай таңдауына тосқауыл болмай тұр.
Статистикалық деректерді қарасақ, былтырғы жылы 474,8 мың адам жұмыссыз ретінде тіркеліпті. Оның 185,9-ы – ерлер, 288,9-ы – әйелдер. Енді жасына қатысты ҚР Статистика агенттігінің кестесіне үңіліп көрелік.
Сөз басында атап өткеніміздей, жұмыссыздар санының басым үлесін – 25-34, 35-44, 45-54 жастағы азаматтар иеленіп отыр. Бұл сандарда жұмыс берушілердің жас шектеуінің салдары да бар. Жұмыс берушілерді тәубесіне түсіретін талап күшеймейінше, жұмыс іздеген жұрттың қуанышқа кенелер түрі жоқ.
Ғадыл Маханов, заңгер:
– ҚР Еңбек кодексінде жұмыс берушілердің шектеу қоюына тыйым салынған. Дәлірек айтсақ, ол туралы Еңбек кодексінің 7-бабында атап көрсетілген. Онда «1. Әркімнің де еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандығын іске асыруға тең мүмкіндіктері бар. 2. Ешкімді де өзінің еңбек құқықтарын іске асыру кезінде жынысына, жасына, дене кемістіктеріне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік және лауазымдық жағдайына, тұратын жеріне, дінге көзқарасына, саяси сеніміне, руға немесе текке-топқа, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты ешқандай кемсітуге болмайды. 3. Еңбектің осы түріне тән талаптармен айқындалатын не әлеуметтік және құқықтық басымдықпен қорғалуға мұқтаж адамдар жөнінде мемлекеттің ерекше қамқорлығынан туындаған өзгешеліктер, ерекшеліктер, артықшылықтар мен шектеулер кемсітушілік болып табылмайды. 4. Еңбек саласында кемсітушілікке ұшырадым деп есептейтін адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен сотқа немесе өзге де орындарға жүгінуге құқылы» деп жазылған. Бірақ жұмыс берушілер тарапынан бұл заң жиі бұзылатыны өтірік емес. Сондықтан бұған заңдық негізде шара қолдану қажет деген ұсыныс орынды.
2012 жылғы IV тоқсандағы жынысы және жасы бойынша жұмыссыз халық
.jpg)
Автор: Қызғалдақ АЙТЖАНОВА, Қарағанды
http://alashainasy.kz/society/41615/
