Естері?ізде болса, 5-?а?тарда ?ыр?ыз-?збек шекарасында ?а?ты?ыс орын алды. Шет айма?ты мекендеп отыр?ан бес ж?з ?збекстанды? т?р?ын Баткен шекарашыларына тап берген. Электр желілерін ж?ргізудегі орынсыз ?рекеттері ?шін деген желеумен ?збектер ?ыр?ыстанны? отыз азаматын т?т?ын?а ал?ан.
Осы м?селеге байланысты саясаттанушы Ерлан ?аринны? пікірін білген едік.
Ерлан КАРИН, саяси сарапшы:
?ыр?ыз-?збек шекарасында?ы ?а?ты?ыс?а ?аза? ?уанбаса керек
Жа?а жылды? ал?аш?ы к?ндері ?ыр?ыз-?збек шекарасында бол?ан ?а?ты?ыс со??ы 3-4 жылдан бері екі елді? шекара бекетіндегі жа?дайларды? шиеленісіп т?р?аныны? та?ы бір к?рінісі. Тіпті ?ткен жыл?ы мамыр айында бір-біріне ашы? т?рде о? атысатын жа?дай?а жетіп, екі жа?тан да адам шы?ыны болды. Жалпы, ?ыр?ыз-?збек арасында?ы м?ндай текетіреске екі ел арасында?ы шекараны аны?тау ж?ніндегі келісс?зді? 20 жыл бойына т?бегейлі келісілмеуі себеп болуда . ?ыр?ыз бен ?збек шекарасыны? жалпы ?зынды?ы — 1378 ша?ырым. Енді екі ел 315 ша?ырымды немесе 58 участокті б?лісуі керек. Міне, осы б?лік — е? к?рделі б?лік. ?збекті? ойы — Сох ал?абын «ту?ан жеріне» ?айтару, ?ыр?ыздар болса, ал?ап?а этникалы? тазарту ж?ргізу. ?йткені, Сох ал?абында ?збекті? 4 анклавы бар.
Айма?та?ы ахуал аса к?рделі: б?л жолда есірткі тасымалы к?шейген, экстермистік топтар да сайран салып ж?р, сонды?тан шекара ?ауіпсіздігін барынша ?амтамасыз ету керек. ?кініштісі, соны екі жа?та ескерер емес. Оны? ?стіне жуырда американды?тар Ау?анстаннан кетеді. Таяуда «Халы?аралы? да?дарыс тобы» (ICG) Орта Азияны 2013 жыл?ы 10 ?а?ты?ыс орталы?ыны? бірі ретінде атады. Б?л, ?рине, ала?дататын жа?дай. ?ыс?асы, Орталы? Азия «саяси турбулентті » айма??а кірген сия?ты, шекара м?селесі соны? бір мысалы ?ана. Шынды?ында, Орталы? Азия айма?ы ?зіні? даму беталысы бойынша алда?ы 10 жылда ?лкен бір к?рделі кезе?ге ая? басып келе жатыр. Оны? ?лкен бір себебі, ?алай бол?анда да саяси элтиаларды? билік ауысы процесі орын алатыны с?зсіз. Сонды?тан 2013 жылы Орта Азия айма?ы бойынша ?а?ты?ыс жылы болады деген болжам?а аса са?ты?пен ?ара?ан ж?н. ?йткені шешілмген м?селелерді? к?птігіне байланысты оны? болуы да ы?тимал. Дегенмен біз оны? болмауына ж?мыс жасау керекпіз.
Оны? бір мысалы, б?гінгі ?ыр?ызстан мен Т?жікстан, ?ыр?ызстан мен ?збекстан арасында?ы шекаралы? кикілжі?. ?азіргі та?да атал?ан екі ел арасында орта? бір ???ы?ты? ж?йе болмай отыр. Себебі ?ыр?ыз елі шекара б?лісуде ?ткен ?асырды? 50-жылдарда?ы ?кімшілік б?лініске с?йенсе, ?збек ж?рты 20- 30-жылдарда?ы жер б?лінісін негізге алады. Шын м?нісінде м?ны? б?ріне ?ткен ?асырда?ы отаршылды? ж?йені? саналы т?рде арнайы жаса?ан ?ит?р?ылы?тары «кін?лі». Ке?ес ода?ы кезінде ?лтты? республикаларды? шекара б?лінсін экономикалы?-шаруашалы? ма?саттар ?шін деген желеумен бір елді? территориясын екінші елге «сыйлай» салу т?кке т?рмайтын еді…
Со??ы кездері Орта Азияда?ы геосаяси б?лінушілік к?шейіп барады. Айталы?, Т?жікстан мен ?ыр?ызстан Ресейды? саяси-?скери ы?палына кіріп бара жатса, ?збекстан А?Ш-ты? ы?палына ар?а с?йеуді ж?н к?реді. Жуырда ?ана Ресей тарапы ?ыр?ызстан мен Т?жікстан?а 1 миллиард долларлы? ?скери к?мек к?рсетеді деген а?паратты ??ла?ымыз шалып ?алды. Я?ни, Орта Азияда?ы мемлекеттерді? ?р?айсысы ?здеріні? артында т?р?ан алып мемлекеттерді? к?шіне сенгендей ымыра?а келмейтін позиция танытуда. Негізі, біз, бір айма?та орналас?анбыз. ?кініштісі, орта? ?ауіп-?атер болса да 20 жылда басы ?осылма?ан бес мемлекет енді, міне, т?рлі геосаяси лагерлерге кіріп, та?ы бір б?лініске ?шырап жатыр.
Асылы Орта Азия мемлекеттері айма?ты? жауапкершілікті сезіне отырып, ?зара бірлестікті ны?айту?а тиіс. ?рине, б?л ?азіргі жа?дайда м?мкін болмай т?р. Ал?ышарттар жо?. Біра? т?бінде б?л м?селені т?бегейлі шешпесек, болаша?та мемлекетаралы? ашы? ?а?ты?ыстар туылуы м?мкін. ??дай?а ш?кір, ?аза? елі барлы? к?ршілерімен шекараны аны?тауда табанды, бірізді саясат ж?ргізіп келе жатыр. Дегенмен, шекарада?ы жа?дай екі мемлекетке байланысты бол?анды?тан бір жа?ты т?ра?ты дей алмаймыз.
Бір ?ызы?ы, еліміздегі газеттер мен бас?ада а?парат к?здері к?рші мемлекеттерді? ортасында болып жат?ан м?селелерді жарыса жазды. Шын м?нісінде атал?ан елдер Ау?анстан емес, Бал?ан емес, ?зімізді? туыс халы?тар еді ?ой… Сонды?тан ?аза? оларды? ?азіргі жайына ?уанбаса керек. Бізді? е? басты кемшілігіміз — Орта Азияда?ы ?р мемлекетте ?з алдымыз?а керемет мемлекет боламыз деген ?зімшілдік идея басым. Ал шын м?нінде біз ?з алдымыз?а кереметтей мемлекет бола алмаймыз. ?йткені бізді? болаша?ымыз — Ресеймен, ?ытаймен, Америкамен емес, е? алдымен ?збек, ?ыр?ыз, т?жік, т?ркпенмен байланысты.
Сонды?тан Орта Азия елдеріні? ынтыма?тасы?ы?н к?шейту кезек к?ттірмейтін м?селе. Мысалы, осы жол?ы ?ыр?ыз-?збек шекарасында?ы ?а?ты?ыс?а байланысты атал?ан елдер мен к?рші бауырлас елдерді? зиялы ?ауымы бас ?осып, «А?айын екенімізді ?мытпайы?, шешілмейтін м?селе жо?» дейтін ?станым?а то?тауымыз керек-ті. Жалпы, туыс?ан елдер арасында м?дени-рухани байланыс ?зіліп бара жат?ан сия?ты. Осы бетімізбен кете берсек, 10 жылдан кейінгі келер ?рпа? бір-біріне жат к?з?араста болары аны?. Сонды?тан Орталы? Азиялы? тарихи танымды ?алыптастыруды да ?мыт ?алдырмау керекпіз. ?йтетіні, біз к?бінде «Еуарзиялы? форум», т.б. жиын-тойлар?а ?уес боламыз да «Орта Азиялы? пікірлесу» назардан тыс ?алып жатады.
«Abai.kz»
