Массагет о?ырмандарын елге белгілі ?аза? тілі маманы ?алия Жорабек?ызымен таныстырамыз.
Б?л кісі осы кезге дейін 20 жыл мектеп м??алімі, КазНПУ, ?алалы? м??алімдер біліктілігін к?теру институты, Алматы ?аласы ?кімшілік «Тіл» о?у-?дістемелік орталы?ы, Сhek Pount» «KIT» Бизнес орталы?ы, Еуропа ?айта ??ру ж?не даму банкі, Темірбанк, Халык Банк, USKO, Регион – Медиа, ORAKL, Atlas Copco, Network мекемелерінде ?аза? тілі м??алімі ?ызметін ат?арып келген. «Хабар» арнасында?ы «?аза?ша?ыз ?алай?» ба?дарламасында екі рет бірінші орын?а ие бол?ан. «Вечерний Алматы» газетінде «?аза?ша?ыз ?алай?» айдарын ж?ргізген.
Маман ?аза? тілін орыс тілді азаматтар?а ?йрету м?леселерін зерттеп, н?тижесінде «?аза?ша ойлауды ?алыптастыру» деп аталатын кітап жазып шы?ты. «Тілді ме?геру дегеніміз – адамны? ?з ойын ?иналмастан, ?аза?ша еркін жеткізуі, сонда ?ана, тілдік кедергілер, тіл шор?а?ты?ы болмайды», — деді ?алия Жорабек?ызы Массагет тілшісіне берген с?хбатында.
Оны? айтуынша, ?зге тілді ?йрену ?шін, е? алдымен сол тілді? грамматикалы? ережелеріне, ?зіндік ерекшеліктеріне к??іл аударып, с?здік ?орын білу ж?не пайдалана алу керек.
— Сіз жаса?ан тіл ?йрету ?дісі неге негізделген?
?аза? тілін ?йренуге бар-жо?ы 9 ереже ж?не 3 ?адам жеткілікті. Сол ар?ылы тілді аз уа?ытта т?сініп, толы? с?йлеп, кетуге болады. Кез-келген тілді ?йрену ?шін зат есіммен, етістікті ме?геру керек. ?аза? тілінде зат есімні? 4 жал?ауы бар, етістікті? бастап?ы де?гейде 3 ша?ы ж?не ?алау райы ?ажет. О?ан керекті ?ндестік за?ын ?осамыз, барлы?ы 9 ереже. Осы 9 ережені пайдалана отырып:
1. Орыс тілді с?йлем ??рып.
2. С?йлемдегі ?р с?зге баяндауыштан с?ра? ?оя отырып, с?здерді? орын т?ртібін аны?тап,
3. С?йлемдегі бар зат есімдерді 4 жал?ау бойынша ж?ргізіп, ал етістікті ша? бойынша ?ою керек.
— Методика?ыз бойынша о?у процесі ?алай ж?реді?
— Ба?дарламаны? негізі, ж?йесіні? ерекшелігі, о?у жолы, ?тымды ?дістері, бірінші саба?та т?йінделіп жеткізіледі. Бірінші саба?та ты?даушылар ойын орыс тілінде с?йлемге ??рып, оны тірек кестелерін пайдалана отырып, ?аза?ша?а аударады. Ты?даушылар жарты жылды? ішінде, айтарын ?аза?ша?а еркін, тірексіз аудара білу керек. Ты?даушыны? ба?дарламаны? ба?ытын, істейтін ісіні? бас–ая?ын т?сініп, о?айлы?ына к?з жеткізіп барып кіріскенде, тілді ?абылдауы да же?іл болады.
Т?ртінші саба?тан бастап, ?р саба?та кестелерді пайдалана отырып, орыс тіліндегі с?йлемдерді ?аза?ша?а аударамыз, содан со? еш бір жа?а ережесіз лексикалы? 15 та?ырыптарымызды жал?астыра береміз. Бірінші айда, сол 9 ережені жан-жа?ты т?сініп, ?олданып, жаттанды т?рге жеткізіп, с?здерді орын т?ртібіне лайы?тап ?оя білуге да?дыландыру ?ажет.
Ты?даушы с?здік ?орымен ж?мыс істегенде ?р с?зді «зат есім ж?не етістікті? жа?а с?збен ж?мыс істеу кестесіне » енгізе отырып, с?здерді жаттанды т?рдеемес, ойлана отырып, ережелерді ?айталай отыра, бар ?згерістерді бай?ай отыра, саналы т?рде ?абылдайды. Ты?даушылар м?тінді тез ?абылдау ?шін, кітап ?те же?іл, ?арапайым тілде жазыл?ан.
«?аза?ша?ыз ?алай?» телеба?дарламасы. Хабар арнасы.
— Саба?ты ?ай тілде ж?ргізесіз?
— Тілді о?ыту процесінде м??алім тек ?аза?ша с?йлеп, ты?даушылар естігендерін ?айталай отырып, ?йренуге болады. Біра? та м?ндай ?діс мектепте ?ана ?олайлы. ?йткені мектеп о?ушылары ?аза? тілін аптасына 5-6 рет ?збестен о?иды ж?не оларды? бас ж?мысы — о?у.
Ал мына ?діс ты?даушыларды? ?з бетімен тіл ?йренуіне, ж?мыста?ы мемлекеттік ?ызметшілерге ы??айлы. Грамматиканы, о?у жолдарын тек орыс тілінде т?сіндіріп, лексика?а келгенде ?аза? тілінде с?йлесеміз. Ты?даушы ?аза? тілі грамматикасын, ме?геру жолдарын орыс тілінде т?сіне отырып, белгіленген ?адам ?дісін ойлана отырып, кестелерге с?йену ар?ылы, ?з бетімен ж?мыс істейді. Сол кезде ?аза?ша с?йлеп, зейінін ?зі?е аударып, ойын б?ліп, кедергі жасамау ?шін, соларды? ой ?ндестігіне с?йкестене отырып, орысша т?сіндіре отырып ж?мыс істеу керек. Ты?даушы саба??а бір ай ?зіліссіз ?атысса, сол мерзімде бар м?ліметті, ?дісті ме?гереді. Ары ?арай с?здік ?орды молайта т?суге к?ш саламыз. Ал, саба? барысын ?зіп ал?ан ты?даушылар топ?а ілесіп ж?мыс істеп кете алады. ?йткені, о?у ?дісі бойынша курс негізі ал?аш?ы бір айда толы?ымен ?тіледі. Лексикалы? та?ырыптар, с?здік ?оры ?атыса алма?андар?а ?атты ?иынды? тудырмайды.
— Орыс аудиториясына ?ай тілді м??алім керек?
— Орыс аудиториясына тілді орысша о?ы?ан адам ?йрету керек, ?йткені ты?даушыны? білмегенін ??ады. Орыс тілімен ?аза? тілін салытыра отырып, ерекшелігін бай?ата отырып о?ытады. Ал ?аза?ша о?ы?ан адам ты?даушыны? же?іл желпіні т?сінбейтініне м?н бермейді де, бір ?лкен зат?а ?йреткісі бар. Ал ты?даушы майданы т?сінбей жатып, ?лкенді ме?гере алмайды. «?лкен тірлік майда тірліктен ??ралады» — дейді
?о?амды? жерлерде ?аза? тілін к?бірек ?олдану керек, мысалы к?лікте аялдамаларды тек ?аза? тілінде хабарласа, к?шелер екі тілде емес, ?аза? тілінде жазылса адамны? к?зі, ??ла?ы орысша?а ала?дамай ?аза? тілін ?абылдайтын еді.
Екі француз, а?ылшын, грузин ты?даушыларым болды. Шетел азаматтары о?ай ?йренеді, ?йткені б?л шет тілі деген ??ым бар, ?ате с?йлеуге ?ялмайды. Ал ?з елімізді? арасында, б?л мені? тілім т?гел, ая?ына дейін біліп алмай с?йлемеймін, «?ят»- деген ??ым ?алыптас?ан. Ол м?мкін емес. Мысалы шашатаразды? ?зі ж?ре келе ж?нге келеді.
— Методика?ыз туралы ?ріптестері?із немесе ш?кірттері?із ?андай пікір айтады?
— Ш?кірттерім де ?ріптестерім де жа?сы пікірде. Осы уа?ыт?а дейін БА? беттерінде «Хабар» арасыны? бас продюсері С. Абас-Шах, «Вечерний Алматы» газетіні? бас редакторы Н.Н. Жоров, Абай атында?ы ??ПУ-іпрофессор міндетін ат?арушы, педагогика ?ылымдарыны? докторы Н.А. Оразахынова, Алматы ?аласы білім беру ж?йесі мамандарыны? біліктілігін к?теру ж?не ?айта даярлау институтыны? директоры Исламгулова Светлана Константиновнаны? мен туралы айтыл?ан жылы лебіздері жарияланды. Барлы?ы да мені? о?ыту ?дісімні? о?ай ?рі, ?абылдау?а икемді екендігін айтып ж?р.
— С?хбаты?ыз?а рахмет!
С?хбаттас?ан: Еркеб?лан ?айрахан
http://massaget.kz/bilim/bilesiz-be/7066
