Биылғы жылғы 15 қазанда Қазақстан мен Ресейдің мемлекет басшылары Астанада өткен кездесу кезінде «Ислам терроризмге қарсы» халықаралық форумын құру бастамасын көтерген болатын.
Осы жылдың қыркүйек айының аяғында Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев Нью-Йорк қаласында БҰҰ Бас Ассамблеясы аясында өткен экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі халықаралық саммитте сөйлеген сөзінде зорлық-зомбылыққа негізделген экстремизмнің қазіргі әлемге және қауіпсіздікке қатер төндіріп, халықаралық терроризмнің кең қанат жаюына себеп болып отырғанын атап өткен еді. Қазақстан Президенті осы ретте әлемнің алпауыт елдері мен халықаралық ұйымдарды халықаралық терроризмге қарсы жұмыла күресуге шақырды.
Осы орайда, мұндай ұсыныстың әлемдік және аймақтық деңгейдегі көптеген интеграциялық және бітімгерлік бастамалардың, оның ішінде Астанада Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съездерін өткізуді нақты іске асыра алған Қазақстан басшысы тарапынан жасалуы қисынды еді.
БҰҰ Бас Ассамблеясы отырысында бірқатар өзге мемлекет басшыларының, оның ішінде Ресей Президенті В.В.Путиннің тарапынан да ортақ құндылықтар мен мүдделерді басшылыққа ала отырып және халықаралық құқық негізінде терроризмге қарсы кең ауқымды халықаралық коалиция құру туралы ұсыныстар көтерілді.
Екі ел басшылары өз сөздерін шынайы іс-әрекеттерімен нақтылай түсу мақсатында қазіргі таңда белең алып кеткен діни экстремизмнің себептерін анықтауда, исламофобияның алдын алуда және терроризмге қарсы күресуде халықаралық кооперацияланудың жалпыға ортақ түсінігі мен тетіктерін қалыптастыру үшін әлем елдерінің күш-жігерін біріктіруге бағытталған «Ислам терроризмге қарсы» арнайы халықаралық форумын құруды ұсынып отыр.
Жалпы, мұндай ұсыныстың Астанада жасалуының себебі, біздің ойымызша, Қазақстанның әлемнің ірі елдерімен тең дәрежедегі әріптестік қарым-қатынастар орнатып, Мемлекет басшысының халықаралық сахнада жаһандық бітімгерлік келіссөздер орнатудың белсенді қатысушысы ретінде ерекше беделге ие екендігімен тікелей байланысты.
Қазіргі таңда халықаралық терроризм өзінің ауқымы, қатыгездігі мен адамгершілікке жат зұлымдығымен заманауи әлемнің алдында тұрған өткір әрі ғаламдық қауіп-қатерге айналғаны құпия емес. Өкінішке қарай, біз ақпарат құралдары арқылы әлемнің әртүрлі жерлерінде адамдардың террорлық әрекеттердің құрбанына айналып, инфрақұрылымдар мен әлемдік тарихтың мұрасына айналған құнды жәдігерлердің қиратылып жатқанын күнделікті көріп отырмыз. Сонымен қатар, діни экстремистердің мемлекеттер мен халықтардың тарихи қалыптасқан дәстүрлі рухани-мәдени және құндылықтық тұғырларын қиратуға талпынысы да анық көріне бастауда.
Терроризм идеологтары өз әрекеттері арқылы мәдениеттер мен діндердің арасына ғана емес, сонымен бірге, мемлекеттер мен халықтар арасына да өшпенділік салуға ұмтылып отыр. Өкінішке қарай, әлемнің дамыған мемлекеттерінің өздері жеке-дара бұл зұлымдықты тоқтата алмасы анық.
Жалпы, экстремизм мен терроризм әртүрлі сипатта көрініс тауып, түрлі идеологиялық және саяси доктриналарды, оның ішінде дін атын бүркенетіндігін де айта кеткен жөн. Осы ретте дін атын жамылған халықаралық терроризмнің терроризм эволюциясындағы аса қауіпті үрдіске айналғанын ерекше ескерген абзал.
Әдетте, осыған дейін саяси терроризмнің түпкі мақсаты зорлық-зомбылық жасауға емес, белгілі бір мәселелерге қатысты қоғамдық пікір қалыптастыру мақсатымен бұқаралық ақпарат құралдарының назарын өзіне аударуға бағытталатын. Ал қазіргі күндегі дін атын жамылған терроризм үшін дін талаптарына сай орындалатын күш көрсету мен зорлық-зомбылықты қасиетті парыз дәрежесіне дейін көтеру басты орынға шығып отыр. Осыған байланысты көптеген ғалымдар кез келген діни бағыттағы фундаментализм, түптеп келгенде, экстремизммен және терроризммен шектесіп жататындығына сенімді.
Осы жерде әлемнің барлық елдерінде, оның ішінде Қазақстанда да діни экстремизм мен терроризмге қарсы күресуде белгілі бір дәрежеде тәжірибе жинақталғанын айта кетуіміз керек. Біздің елімізде жаһандық деңгейдегі мәселеге айналып отырған осынау зұлымдыққа құқықтық тұрғыдан да, ұйымдастырушылық және ақпараттық тұрғыдан да қарсы тұрудың әдістері мен тетіктері пысықталды. Елімізде оннан астам экстремистік және террорлық ұйымдардың қызметіне тыйым салынды.
Дегенмен, соңғы 2-3 жыл ішінде Таяу Шығыстың жекелеген елдерінде, оның ішінде Сирия мен Иракта орын алған оқиғалар әлемде экстремистік және террорлық идеологияның шын мәнінде жаңа түрінің қалыптасып келе жатқанын көрсетіп отыр. Халықаралық сахнада ИШИМ құбылысының пайда болуы әлемдегі діни радикализмге қарсы күресудің осыған дейін қалыптасқан әдістерінің белгілі бір дәрежеде әлсіздігін байқатты.
Бұның басты себебі басқа экстремистік ұйымдарға қарағанда ИШИМ идеологиясының нысаны әлемнің барлық мұсылмандарына бағытталып отырғанында және аумақтық тұрғыдан шектелмегендігінде болып табылады. Басқаша айтқанда, оның мақсаттары белгілі бір жеке мемлекетте үстемдік құру үшін шағын аумақтық шекаралармен шектелмейді, керісінше, оның мақсаты жаһандық сипатқа ие және әлемдегі барлық мұсылмандар үшін ортақ қасиетті кітапты өз түсінігіне сай түсіндіруге тұғырланады.
Біз ИШИМ мысалында халықаралық терроризмнің таралуының келесідей үрдістерін байқауымызға болады.
Біріншіден, терроризм шынында да бүгінгі күні халықаралық сипат алып келе жатқанын және ол әртүрлі елдерден шыққан айтарлықтай көптеген азаматтардың террорлық әрекетке белсенді қатысуынан көрініс тауып отырғанын мойындауымыз керек. Бұған мысал ретінде, сарапшылардың мәліметі бойынша, Сирия мен Ирактағы ИШИМ қатарында 80-нен астам елдердің өкілдері бар екендігі және әлемнің көптеген аймақтарында әрекет ететін террорлық топтардың ортақ ұрандарды басшылыққа алып, бір тудың астына бірігу деректері мысал бола алады.
Екіншіден, халықаралық террорлық ұйымдар өз дамуының жаңа кезеңіне аяқ басуда. Бұл олардың жеке қаржы-экономикалық, ақпараттық және басқа да жүйелері бар квазимемлекеттік құрылымдар құруынан көрініс табады. Яғни, террористер айтарлықтай қаржылық және материалдық ресурстарды иеленіп отыр.
ИШИМ қолында, сонымен қатар, бұрынғы террорлық ұйымдарда болмаған тағы бір артықшылық бар – ол жаңа үлгідегі ақпараттық және әлеуметтік технологияларға ие болуы және оны кеңінен пайдалануы. Атап айтар болсақ, ИШИМ террорлық ұйымы кәсіби негізде құрылған ақпараттық агенттікке ие және өзінің үгіт-насихат және жақтас жинау жұмыстарына интернет пен әлеуметтік желілердің мүмкіндіктерін кеңінен пайдаланады. Осы ретте, олардың хабар тарату және үгіт-насихат жұмыстары әлемнің бірнеше тілінде жүргізілуде және әлеуметтік ортадағы мақсатты топтарға нақты бағытталып отыр. Бұл, өз кезегінде, ИШИМ терроршыларына әлемнің әр түкпіріндегі көптеген адамдарды өзінің ақпараттық кеңістігіне тартуға орасан зор мүмкіндіктер беруде.
Үшіншіден, біз соңғы уақытта, өкінішке қарай, терроризм идеологтарының конфессиялар арасында, тіпті, конфессиялар ішінде де белгілі бір дәрежеде алауыздық тудыра алғанын атап өтуіміз керек. Бұған бүгінгі күнде Сирия мен Иракта орын алып отырған сүнниттер мен шииттер арасындағы ашық қақтығыстарды және мұсылман емес қоғамдарда исламофобияның қалыптасуы айқын мысал бола алады.
Бұл мәселедегі ең өкінішті жағдай – ол дін негіздерін енді танып, өмірдің оң-солын бажайлай қоймаған жас ұрпақтың осынау террорлық ұйымдардың қатарын толтыратын топқа айналуы дер едім. Яғни, өмірлік тәжірибесі жоқ өскелең ұрпақ террорлық ұйымдардың теріс иделогияларының салдарынан «таза ислам» насихатының тұзағына түсуде. Сондықтан жоғарыда аталған күрделі мәселелер әлемдік қоғамдастықтан және әрбір мемлекеттен өз елдерінің ішінде және халықаралық деңгейде діни экстремизм мен терроризмнің себептері мен оған түрткі болатын жағдайларды анықтауға және жоюға бағытталған пәрменді тетіктерді жасақтау міндетін алдыңғы қатарға қойып отыр.
Қазақстанда осы мақсатта Діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2013 – 2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама қабылданып, соның аясында әрбір мемлекеттік орган өз құзыретіне сәйкес осы індетпен күресуге бағытталған іс-шаралар кешенін іске асырып, жетілдіре түсуде.
Елімізде орталық және жергілікті деңгейдегі мемлекеттік органдардың діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жұмыстарын үйлестіріп отыратын Қазақстан Республикасының Терроризмге қарсы орталығы жұмыс істеуде. Бұл орталықтың үйлестіруімен мемлекеттік органдар өзгеріске түсіп отырған жаңа халықаралық жағдайларға сай экстремистік және террорлық ұйымдарды анықтау және олардың қызметін тоқтату бойынша тиісті тәжірибе жинақтап, халықаралық ынтымақтастықты арттыра түсуде. Сәйкесінше, елімізде терроризмге қарсы күресудің заңнамалық базасын құру және жетілдіру бойынша айтарлықтай жұмыстар жүргізілді.
Радикалдық сипаттағы діни идеялардың таралуына және азаматтарды экстремистік және террорлық топтардың қатарына тартуға мүмкіндік беретін ішкі факторлардың алдын алу мақсатында Дін істері комитетінің, жергілікті әкімдіктердің, сарапшылар қауымдастығы мен діни бірлестіктердің бірлескен күшімен ақпараттық-түсіндіру және алдын алу сипатындағы жұмыстарды қамтитын кешенді іс-шаралар іске асырылуда және үнемі жетілдірілуде.
Бұлардың ішінде азаматтардың дінтанулық және құқықтық сауатын көтеру, олардың бойында зайырлы құндылықтарды және теріс идеологияларға қарсы тұра алатын иммунитет қалыптастыру, Интернет желісінен экстремистік контентті табу мен бұғаулау, азаматтардың елімізде және шетелдерде діни білім алу мәселелерін реттеу, экстремистік әрекеттері үшін жазаларын өтеп жатқан және экстремистік ағымдардан зардап шеккен жандарды оңалту, жастардың арасындағы теріс идеялардың жетегіне еріп кету мүмкіндігі жоғары топтардың әлеуметтік-экономикалық мәселелерінің шешімін табуды өзектендіру, дәстүрлі діндерге діндар тұрғындар арасында алдын алу және теологиялық жұмыстарды ұйымдастыруға көмек көрсету мен осы қатардағы басқа да көптеген іс-шараларды ерекше атап өтуге болады.
Біздің ойымызша, қазіргі кезеңде мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам институттарының негізгі күші Қазақстанның көпұлтты және көпконфессиялы халқының ауызбіршілігі мен жарасымдылығын сақтау мен елімізде діни экстремизмнің алдын алу жұмыстарына жұмылдырылуы тиіс. Осы ретте, жоғарыда айтылып өткен әлемдегі ахуалды талдау мемлекетішілік және мемлекетаралық күш-жігерді біріктіру арқылы ғана халықаралық терроризмге пәрменді түрде қарсы күресу мүмкін екенін көрсетіп отыр. Демек, осы мәселені кешенді шешу бүгінгі күнде халықаралық кооперацияны және әлемнің жетекші елдері тарапынан терроризмге қарсы күресу шаралары бойынша ортақ ұстанымдарды қалыптастыруды талап етеді.
Сондықтан, Қазақстан мен Ресей басшыларының көтеріп отырған бастамалары уақыт талабына жауап береді және осы тұрғыда халықаралық қоғамдастықты терроризмге қарсы күресте күш біріктіруге шақырған үндеуі болып табылады.
Демек, біздің ойымызша, жоғарыда айтылған мәселелер желісінде терроризмге қарсы күресуде ортақ идеялық-теориялық тұғырнама әзірлеу, халықаралық деңгейде терроризмге қарсы бағытталған нақты шаралар әзірлеу және іске асыру, ислам дінін бүркеніп жүрген террорлық ұйымдар тарапынан орын алып отырған адамгершілікке жат әрекеттердің себебінен туындайтын исламофобияны еңсеру форумның маңызды міндеттері қатарынан орын алуы қажет.
Мемлекет басшыларының көтерген осы бастамасы қордаланып қалған халықаралық сипатқа ие терроризм мәселесін тез арада шешуге мүдделі әлемнің басқа елдері тарапынан да қолдау табады деп сенім білдіруге болады.
Ғалым ШОЙКИН,
Мәдениет және спорт министрлігі
Дін істері комитетінің төрағасы.
http://egemen.kz/
