Астана. 21 наурыз. Baq.kz Осы кезге дейін жер жаннаты болып келген Кипрдің басынан бақ кеткелі қашан. Ал өткен демалыста оның жағдайы тіпті мүшкілдене түсті. Қыршаңқы тілдер мұндағы жағдайға «шегерілген дефолт», «Кипр сойқаны», «әлемдік қаржы дағдарысының жаңа айналымы» деген баға беруде.
Қалай тартса да – құрдымға
Сарапшылар осылайша тілдерін безеп жатқанда, биржадағы ойыншылар шығынын санап әлек. Дүйсенбіде Ресей, Еуропа, Азияның биржа алаңдарында қор индекстері төмендеді. Нью-Йорктегі Уолл-стритте де құлдырау. Қатты сасқаны ма, Кипр президенті Никос Анастасиадис салымшылар шығынын жартылай қайтаруға уәде беріп тастады. Бірақ оған сөз соңында тоқталамыз.
Иә, 100 мың евроға дейінгі депозитке – 6,75 пайыз, 100 мың евродан асатын сомаға 9,9 пайыз салық салу – Еуроодақ тарапынан Кипрге шұғыл түрде берілетін 10 млрд евро (13 млрд доллар) жәрдемнің шарты осындай.
Әлбетте, мұндай шешім Кипрде кәдімгідей дүрлігіс тудырды да, жаңғырығы Ресейге келіп жетті. Өйткені шетелдік сарапшылардың ойынша, мұндай «бір түрлі шешімді» қабылдауға Кипрдің банк жүйесіндегі Ресей қаржысы себеп. Өйткені «Брюссельдегі келіссөздерде Кипрге бөлінген қаржы осы аралда есепшоты бар бай орыстардың қалтасына түсуі мүмкін» деген қауіп айтылған болатын. Германия канцлері Ангела Меркель депозитке салық салу шешімін барынша қолдап, оны «Кипрге бөлінетін жәрдемді жеңілдетеді» деп бағалады.
Бірақ та Брюссель келіссөзіне қатысушылар ең әуелі арал тұрғындарының, сосын салымшылардың мұны қалай қабылдайтынын есепке алмапты. Берілетін жәрдемнің шартын оғаш деп білген жұрттың ашу-ызасын тудырды. Тығырыққа тірелген Кипрдің таңдауға шамасы жоқ: не мойынсұнып, қаржы жүйесін тұрақтандырады. Не қаржылық еуроаймақтан шығып, қаржы дағдарысына ұрынады.
Егер алдыңғы жолды таңдаса, Кипр бюджет тапшылығын қысқартуы қажет, оны салықты көтеру есебінен жүзеге асырады. Сондай-ақ банк заңнамасын реформалайды. Дегенмен саясаттанушы Уәлихан Төлешовтің пікірінше, Кипрдің еуроаймақтан шығуы неғайбіл.
Ресей инвесторларын кім құтқарады?
Былтырғы қараша айында немістің «Шпигель» басылымы Ресей бизнесмендерінің Кипр банктерінде 26 млрд доллар сақтап отырғанын жариялаған болатын. Оған Кипр билігі «Шпигельдің» бұл шатпағы халықаралық инвестициялық орталық ретіндегі елдің беделіне күйе жағу» деп қарсылық білдірген. Ал Үкіметтің өкілі Стефанос Стефану елде «лас» ақшаны жариялауға қарсы заң қабылданғанын айтып, осы үшін Халықаралық валюта қорынан мақтау естіген. «Шпигельдің» күздегі ақпаратты аспаннан алмағаны бүгін ашылды. «Фигаро» жазғандай, Кипр банктеріндегі 68 млрд евроның 40 пайызы – ресейліктердің үлесінде. Енді олар салықтың кесірінен 2 млрд евродай қаржысынан қағылуы мүмкін. Бұл – «Газпром» мемлекеттік корпорациясы, «Лукойл» мұнай алыбы, сондай-ақ бірқатар ірі банктердің басына тиетін таяқ.
Осылайша Кипрдегі ахуал ресейлік салымшылардың мүддесіне тиетіндіктен, терістік көршіміздің де қарап қалмайтыны белгілі. Ресей Президенті Владимир Путин бұл шешімге «кәсіби емес және аса қауіпті» деп баға берді.
Дмитрий Медведев «біреудің ақшасын тәркілегенмен бірдей» деген пікірде.
Әйгілі сарапшы Михаил Хазин бүгінгі жағдайды Ресейдің кешегісімен салыстырады. «Біздің елімізде 1998 жылы барлық банктерде азаматтардың салымын тәркілеу реформасы жүргізілгені белгілі. Сол кезде бұл өркениетті емес Ресейдің әрекеті деп түсіндірді. Бүгін біз өркениетті елдердің де дәл сондай әрекетке баратынын көріп отырмыз. Жағдай ушыға бастағанда, бөгде біреулердің қаржысымен осылайша тесіктерді бітей бастайды», – дейді ол.
Соңғы тұяқ серпу
Кипр көлемі азырақ салымдарға салықты алып тастау немесе азайту жөнінде саудаласуға талпынып көрді. Еуроодақ ұсақ салымшыларға салық мөлшерін азайтуға келісім беруге дайын. Тек бюджетке түсетін жалпы түсім жоспарда қарастырылғандай 6 млрд евроны құраса ғана.
Кипр экономикасы Еуроодақ көлемінде шағын болғанымен, банкроттың аз алдында тұрған Грекия, Португалия, Ирландия және Испанияға көмек көрсетілген кезде ондағы салымдарға ешқандай салық енгізілмеген еді. Енді бұл қадам салымшылардың банктегі қаржысын шығарып алуға берілген белгідей көрінуі мүмкін. Бұл үш жылдан бері қарыз дағдарысымен арпалысып жатқан Еуропа үкіметтеріне ауыр соққы болары сөзсіз. Бұл шешім көптеген мамандардың пікірінше, 2008 жылғы дағдарысты ауыздықтауда қол жеткен басты жетістікті – банк депозиттері кепілдігін жоққа шығарудан басқа түк те емес. Әрі бұл шешімнің бастамашысы бұрын салымды қорғаған Еуроаймақтың қаржы министрлері. Осының бәрі – офшорлы аймақтарға қаржысын сақтайтындарды қорғаштағандардың пікірі.
Брюссель Кипрге беретін жәрдемді екі есе дерлік қысқартқан соң, бұл елдің билігі қайтсе де 7 млрд евроны табуға мүдделі. Сондықтан әлгі шешімге бер жағынан қарсылық білдіргенімен, ар жағынан қолдайтыны белгілі. Президент Анастасиадис ауадан ақша жасауға да тырысып бағуда. Салымның салыққа алынатын бөлігін ол болашақта игерілетін көмірсутегі есебінен жабамын деп уәде беріп отыр. Осыдан екі жыл бұрын Кипр қайраңында газдың мол қоры табылған. Анастасиадис соған сүйеніп акция шығармақшы. Әйтсе де, кенішті игеру 2020 жылдан бері басталмайды. Әрі ол кенішке Кипрдің түрік жағалауы да өз құқығын білдірген еді. Демек, алдағы 10-15 жылда әлгі құнды қағаздың құны көк тиын. Ал жаңа салықтан жалтару үш жылға бас бостандығынан айырылуға немесе 50 мың евро төлеуге алып келеді.
Уәлихан Төлешов, саясаттанушы:
– «Кипр – офшорлы аймақ. Осындай офшорлы аймақтар әу бастан көп адамның қаржысын өз елінен әкету үшін пайдаланылғаны белгілі. Дағдарыс басталған соң, Үлкен жиырмалық офшорлық аймақтарға қарсы күрес ашуды ұйғарғанын білеміз. Себебі мұндай аймақтарды «қара апанмен» салыстыру керек. Өз елінде салық төлеуден қашқандар ғана офшорлық аймақтарға бет алатын.
Қазір солардың ішіндегі ең ұрымталы Кипр болып отыр. Жағажай елі саналатын Кипрде өндіріс жоқ, туристерге арнап инфрақұрылымды салып тастаған. Тек соның есебінен күн көретін. Ал Еуроодаққа енгелі кипрліктер мүлде жұмыс істеуді қойды. Тек қарыздың есебінен күн көрді десе де болады. Сондықтан салымшыларға салынатын салық – тығырықтан шығуға деген талпыныс. Қол ұшын созған Еуроодақтың бұл шешімін өз басым қолдаймын. «Көп асқанға бір тосқан» демекші, осы елде қаржысын сақтағандар ешкімге кінә тақпауы тиіс. Ресей қанша шуласа да, бұл –Еуроодақтың ішкі мәселесі. Ал біздің азаматтардың ол елде салымы бар-жоғына келсек, болған күннің өзінде оларға аяушылық білдіргеннен басқа айтарымыз жоқ».
Автор: Гүлнар АХМЕТОВА
