??тыда?ы ??лынша??а телміріп ?алмаймыз ба?

Кезінде б?йбішеден, то?алдан, а??олты?тан ту?ан балаларыны? к?птігінен ?азекем демографиялы? д?мпу ту?ыз?аны аны?. Бедеулік, белсіздік деген п?лелерді? аты ??і т?гіл, т?сіне де кірген жо?.

Енді жа?андануды? жалына жармасып ж?рген ша?та атал?ан м?селе ?аза?ты? ?абыр?асын ?айыстырып-а? т?р. Жыл сайын елімізде уы?ы шаншыл?ан ша?ыра?ты? 100-ні? 20-сы баласызды?ты? зардабын тартуда. Б?л дегені?із – т?тімовшелесек, «бос ?ал?ан бесік, ?урап ?ал?ан ??рса?» деген с?з.

Д?рігерлерді? дабылдайтындайы да бар. Б?гінде жа­самыс тарт?андар ?ана емес, тепсе темір ?зетін жас жігіт­терді? белінен бедел кетіп отыр?анды?ы. Жас ?ыздарда да жетісіп т?р?аны шамалы. Жалтыратып ж?руді? зар­да­бын тартып, жатырын суы?татып сорлап ж?ргендері же­тер­лік. Осындай-осындай ойландырарлы? шетін м?се­ле­лер­ді шешу ?шін осыдан ?ш жыл б?рын, я?ни 2010 жылы ?Р Денсаулы? са?тау министрлігіні? №1 б?йры?ы бо­йын­ша «ЭКО ба?дарламасын тегін енгізуді ж?зеге асыру ту­ра­лы» б?йры?ы шы??ан болатын. Б?л «Саламатты ?а­за­?­стан» жобасы бойынша ж?зеге асуы тиіс жобаларды? бі­рі-тін. Содан бері те?ізді? ?асында?ы тамшыдай болса да, б?л ба?дарлама ?з жемісін беріп келеді. Кейбір ?т­теген-ай­лары болмаса, жо?-жо? деп жылану?а жарамас, ?й­теуір, ал?ам ш?кір дегізерліктей. О?т?стік ?аза?стан облысында 2011 жылы жасанды жолмен ?ры?тандыру ар?ылы 29 от­басы бала с?ю м?мкіндігіне ие бол?ан. Б?л ?діс бойынша О?т?стік ?аза?стан облысында 77 отбасы?а тегін ем-дом ?абылдау?а же?ілдік берілген. 29-ы – соны? н?тижесі. 11 ?йел аку­шерлік ж?не гинекология ?лтты? ор­та­лы?ында, 16 ?йел Та­раз ?аласында?ы «Неке ж?не от­ба­сы», ал­ма­ты­лы? ЭК? орталы?та екі ?йел жасанды жолмен ?ры?­тан­ды­ру?а ?ол жеткізген. Н?тиже к?рсеткіші 38,1 пайызды ??рап отыр. Ал биыл?ы жыл?а 47 отбасы кезекте т?р. Мемлекеттік ба?­дарлама  аясында жыл сайын?ы тегін ?ры?тандыруды? са­нын келешекте 700-ге дейін к?бейту к?з­делген. 2010 жы­лы  О?т?стік ?аза?стан облысы бо­йын­ша квотамен 30 адам жіберілген. Алайда жасанды жолмен балалы болу ба?ы­тына тек 11 адамны? ?ана ?олы жетіпті. Бір ши­кі­?к­пе­ге ?ол жеткізуді арман еткендер асу-асу белдерді арт?а тас­тауы тиіс. Квота?а ілігуді? к?ш басында ?міттілер ?шін бі­тіп бол­майтын бірнеше ана­лиз­дер тапсырылуы ?ажет. Бас-ая?ын сараласа?, тапсырылуы тиіс анализдерді? саны 40-тан асып кетеді екен. Осы тек­се­рілуді? ба?асы да ?ым­бат. Оны? б?рі де  же?ілдіксіз, а?ы­лы т?рде ж?зеге асы­ры­­лады.

Бір ?ана анализді? ?зі 40 мы? те?геге же­тетінін ескерсек, толы? тексеруден ?ту­ді? ?зі ?анша сома?а ?алтаны ?а?а­ты­нын ба?амдай бері?із. Б?л кепілді к?мек т?ріне кірмейді. Е? басты талап бойынша, ота?асы спермасыны? ?ры?тандыру белсенділігі 50 пайыздан кем болмауы тиіс. Б?гінде белгілі андрологтер со??ы жеті жылда еркектер ?ры?ыны? бел­сен­ділігі 30 пайыз?а т?мендеп кеткенін айтып да­был ?а?уда. Тексеруден ?ткен отба­сы­ларды? басым б?лігі д?л осы ?ткел бермес асу­дан с?рініп жат?аны. Тексеруден ?тіп, та­лап етілген тиісті аны?таманы? б?рін жи­нап тапсыр?анны? ?зінде тегін квота?а ?ол жеткізу-жеткізбеуі екіталай. Біра?… Бала­лы болып, ба?ыттан бас ай­нал­са жа?сы. Біра? сол тізімге іліккенімен, ба­лалы бола алмай жат?андар да жо? емес. Б?рі де Жа­рат?анны? ?олында ?ой, ?ал­?аны с?т­ті­лік­ке байланысты.  ?йел­дер­ді? жасын 40-?а дейін созса деген ті­легі бар. ?рине, ме­ди­цинада балалы бо­лу?а ?олайлы жасты? 35-пен шектелетіні бел­гілі. Де­ген­мен… Бір шарананы Жа­рат­?ан­нан тілеп, білікті ма­ман­дар?а иек арт­?андарды? ?міті а?талса игі.

Дана БОЛАТ?ЫЗЫ, ?йелдерге ке?ес беру б?ліміні? ме?герушісі:

– Денсаулы? са?тау министрлігіні? алда?ы 10 жыл?а арнал?ан «Саламатты ?аза?стан» ба?дарламасына енгізілген тегін жасанды жолмен ?ры?тандыру м?селесі дер кезінде ?ол?а алын?ан игі шараларды? бірі дер едім. Дегенмен к?пшілікті? талап-тілегі де ескерусіз ?ал­маса екен дейміз. ?йткені бізді? ор­та­лы??а келушілерді? басым б?лігі ?лгі ?ата? талаптардан ?те алмай, тауы ша­?ы­лып ?айтып жатады. Ниет білдіру­ші­лер тіптен к?п.  

Белді? беделін кетіретін басты себеп

М?селені? себебімен емес, салда­ры­мен к?ресіп ж?ргендейміз. Белсіздік пен бе­деулікті? не себептен артып кеткенін зерт­­теп, соны? алдын алу ?шін шаралар ?а­былданса ??ба-??п болар еді. Сонда ЭК?-?а иек артпайтынымыз аны?. Ра­сын­да, б?гінде белім деп безектеп ж?рген жігіт жетерлік. Мамандар белсіздікті? бе­ле? алуыны? басты себебі бей-берекет жы­ныс­ты? ?атынас?а бару, т?рлі жынысты? ау­руларды ж??тыру дейді. Оны? ?стіне, ше­тел­ден а?ылып келіп жат?ан н?псіні ?оз­дыр­?ыш д?рілерді ?осы?ыз. «Мо­ло­дец», «Ле­­витра» атты д?рілер б?гінде д?­рі­ха­на­да?ы е? ?тімді тауар?а айнал?ан. Д?­рі­герлер д?л осы д?рілерді белсіздікке апа­­рар т?те жол деп санайды. ?йткені таби?и емес, д?ріні? к?шіне иек арт?ан со? уа?ыт ?те келе тек соны? к?мегіне ж?гінуге тура келеді екен. Ол ?ры? сапасын т?­мен­де­тіп, белден бедел кетуіне «к?мек» ?олын со­­за­ды. «Адам а?засына аса ?ауіпті осын­дай ?оз­дыр?ыш д?рілерге тыйым салынса» дей­ді д?рігерлер. Маман­дар­ды? м?лім­де­уін­ше, еліміздегі отба­сы­лар­ды? 35 пайызы ба­­ла с?ю ба?ытынан ма­?р?м ?ал?ан. Б?л де­гені?із – осыншама ?й­де бесік жыры ай­тыл­майды деген с?з. Елі­міздегі №1 де­мо­граф ??м сана?шы Ма?аш Т?­ті­мовті? ма­?а­мына сайса?, «осыншама жа­?ыл­ма­?ан шы­ра?, туыл­ма?ан бала». Се­рілікке ерік бер­ген еркек­тер­ді? 70 па­йы­зы т?рлі жы­ныс­ты? ж??палы аурулардан зардап ше­геді. Оны? со?ы белсіздікке ?келіп со?­ты­ра­ры с?зсіз. Б?гінде андрологтерді? ай­­туын­ша, ерлерді? ?ры? белсенділігі 100 па­­йыз болуы керек болса, к?пшілігінікі 50 па­йыздан да т?мендеп кеткен. Тіпті 7 па­йыз­бен де ж?ргендер бар. Еркектерді? беліні? беделі №1 м?селеге айналатын т?рі бар. Б?рындары белім деп безек ?а­?а­тын­дарды? жасы 50-ден ас­?ан­дар бол­са, б?гінде тепсе темір ?зетін 22-25 жас­та?ы жі­гіттер «к?к к?рпені б?л­кіл­де­туге» д?р­мен­сіз. Оны? себебі к?п, ж?­рек-?ан та­мыр­­лары, ?ан ?ысымы, сусамыр дертіне т?­сал?андар басым. Оны? б?­рі де бел­сіз­дікке т?телей тартатын «тро­ту­ар­ды?» бірі… Сон­ды?тан да белсіздікке апа­ратын басты м?селені шешіп алса?, м?р­тымызды балта шаппас еді. Тек ??­тыда?ы ??­лын­ша?тар?а телміріп ?ал­майы?.

Мырзахмет ЖАН?ДІЛІЛОВ, О?О денсаулы? са?тау бас?армасыны? бас андрологі, «Ерлер денсаулы?ы орталы?ыны?» ме?герушісі:

– Елімізде еркектерді? тек 10 па­йы­зы ?ана андрологке ?аралады. Елі­мізде бел­сіз­дікті а?ысыз емдеу, квота ж?йесі жо?. Осы м?селені ?кіметке жол­дады?. Н?тижесі болады деген ?мітіміз де жо? емес. Андролог ма­мандарды да­йындау м?селесі де шешімін тап?ан жо?. Б?гінгідей белсіздік м?селесі артып отыр?ан ша?та маман дайындау м?селесін алдымен шешіп алу ?ажет.   

Автор: Г?лжан К?ШЕРОВА, Жамбыл облысы

---