Кино – ең керек тәрбие құралы. Әсіресе, кітап оқуды қажет санамайтын, тіршілігінің дені теледидар мен ғаламторға байлаулы жастар қоғамында аса қажет саналатын құрал.
Кино саласы аса дами қоймай тұрған заманда немістер жастарды әуен арқылы да тәрбиелей білген екен. Рас, қазірде жас буынның Маргарет Тэтчер, Стив Джобс, Юрий Гагарин және тағы басқаға ұқсағысы келетіні сол тұлға хақында өмірбаяндық жанрдағы фильмдердің сәтті шығуымен тығыз байланысты болса керек. Әлем тәжірибесін алсақ еуропа кинематографиясында өмірбаяндық бағытта жылына жүздеген фильмдер түсіріледі. Бір тұлғаның жеке өмірі, жетістігі, жеңілісі, жүріп өткен жолы хақында жасалатын туындылар бір режиссердің жұмысымен тоқтап қалмайды. Екінші маман сол жанрда сол тұлғаны басқа қырынан түсіріп те жатады. Тіпті аталған тақырыпта жасалатын фильмдердің өзі арнайы категорияларға жіктеледі екен. Мәселен, 2013 жылдың өзінде ұлы суретшілер, музыканттар, ғалымдар, жазушылар туралы таңдаулы фильмдер; спорт аңыздары туралы таңдаулы фильмдер; саяси қайраткерлер, атақты жауынгерлер өмірі туралы таңдаулы фильмдер категориялары бойынша тұлғалық фильмдердің үздік ондығы анықталған болатын.
Қазақстанда биографиялық көркемсуретті фильмдер жасау үрдісі өз деңгейінде емес дейді мамандар. Не себепті?! Бізде аталған тақырыпта туынды жасау үшін неге мән беру керек? Осы сұрақтар төңірегінде кино саласы мамандарының пікірін білген едік.
Әшірбек СЫҒАЙ, театр сыншысы:
Біз ойланатын дүние көп
Бұған дейін Абай Құнанбаев, Шоқан Уәлиханов, Ораз Жандосов сынды қазақтың нар тұлғаларына арналып түсірілген фильмдер болды. Осы кісілер туралы өмірбаяндық туындылар ептеп көрсетілдi де, аталған фильмдердің дамуы тоқтап қалды деуге болады. Мұның бірден-бір себебі өркендік әспеттеу жағынан қиындықтың болуы. Кеше ғана ортамызда жүрген адамдарды дәл сол кейпінде түсіру қиын. Әйтпесе қазақ тарихында есімі мәңгіге жазылған ұл-қыздарымыз туралы фильмдер түсіре беруге болады. Жақында Күләш Байсейітова хақында фильм жасалды. Сол сынды Шара Жиенқұлова, Қалибек Қуанышбаев, Шәкен Айманов, Шәмші Қалдаяқов, Мұқағали Мақатаев және тағысын-тағы тұлғалық фильмдер қатарын толтыруға болады. Осы кісілерді көріп-білген, аралас-құралас болған адамдардың шеті сетінеп үлгерген жоқ. Сценарийшілер, режиссерлердің бұл тақырыпқа бата алмайтын себебі «Ол кісі осындай болған. Оның тағдыры, жүрген жолы мынадай болды …» деп айтушылар көп болады ма деп ойлайды. Уақыт өте мұндай дүниеге қадам басатынымыз хақ. Әрине, ол үшін біздің режиссуралық күшіміз ойдағыдай болуы керек. Өз мәдениетін, тілін, ділін жоғары деңгейде білетін режиссерлер тізімі сап түзеуі керек. Бұл үрдіске біз ойдағыдай қол жеткіздік деп айту қиын. Барлығы Мәскеу, шет мемлекет асып осы салада білім алып келгенімен, өз өткенін бұлыңғыр білетін жастар деп есептеймін. Бір тұлғаның өмірін терең білмесе, зерттемесе, жүріп өткен жолынан хабары болмаса қайдан фильм түсірмек?! Ұлы адамдардың өміріне терең зерттеу және аса зеректікпен көз салып жүргендер ғана бұл қадамға бара алады. Бүгінде өмірбаяндық көркем фильм жасау бағытымыз өз дәрежесінде емес. Бұл мәселені уақыт еншісі мен жастарға қалдырамыз. Бұл жерде біз ойланатын дүние көп.
Назира РАХМАНҚЫЗЫ, кинотанушы, өнертану кандидаты, Қазақ Ұлттық өнер университетінің доценті:
Болашақ ұрпақ тәрбиесі үшін өте маңызды
Бүгінгі таңда белгілі бір тұлғаның өміріне арналған көркемсуретті фильмдер түсіру мәселесі тек біздің елде ғана емес, Орта Азия елдері киносында да өзекті болып отырған күрделі мәселенің бірі болып отыр. Осы тұста «неге, оның қандай себебі бар?» деген заңды сұрақ туындайды. Бұл сұраққа жауап беру үшін, алдымен қазақ киносының тарихына шолу жасап көрейік. Жалпы, қазақ киносы тарихындағы алғашқы биографиялық фильм «Амангелді» 1937 жылы түсірілді. Одан кейінгі жылдары Г.Рошаль мен Е.Аронның ұлы Абай туралы «Абай әндері», М.Бегалиннің Шоқан Уәлиханов туралы «Оның уақыты келеді», «Мәншүк туралы жыр», Бауыржан Момышұлы туралы «Ел басына күн туса», Қажымұқан туралы С.Қожықовтың «Знай наших», А.Әшімов пен Цой Гук Иннің Ш.Уәлиханов туралы «Шоқан», Б.Шәмшиевтің Әлия Молдағұлова туралы «Мергендер», Б.Мансұровтың «Сұлтан Бейбарыс» сияқты фильмдері түсірілді. Бұл фильмдердің барлығы тәуелсіздігімізді алғанға дейінгі кезеңде дүниеге келген екен. Қарап отырсаңыз, кеңес үкіметі жылдары түсірілген биографиялық фильмдердің саны онға әрең жетіп жығылады. Сонда елу төрт-елу бес жылдың ішінде белгілі тұлғаларға арналған он шақты ғана көркемсуретті фильм түсірілген. Әрине, бұл өте аз. Ал Тәуелсіздік алғаннан бергі соңғы жиырма жылдың ішінде А.Әмірқұловтың «Абай», Қ.Қасымбековтiң «Жамбылдың жастық шағы», С.Нарымбетовтiң «Мұстафа Шоқай», Р.Әбдірәштің «Балалық шағымның аспаны» фильмдері ғана түсіріліпті. Бұл көркемсуретті киношығармаларға қатысты.
Біз жоғарыда кеңес үкіметі жылдары және соңғы жиырма жылда түсірілген биографиялық фильмдердің санын бекерге келтіріп отырған жоқпыз. Екі кезеңде де олардың өте аз екендігін көреміз. Бұл белгілі тарихи тұлғаның бейнесін көркемсуретті кинода көрсетудің өте күрделілігін әрі өте жауапты екендігін көрсетеді. Және тағы бір өте маңызды мәселе, ол осы жанрдағы фильмдерді түсіретін режиссерлер мен драматургтердің тапшылығы болып табылады. Соңғы жылдары биографиялық тақырыптағы фильмдер түсіру отандық телеарналар-дың құзырына өткен сияқты. Оған телеарналардан көрсетіліп жүрген Бауыржан Момышұлы туралы А.Сатаевтың «Бауыржан», Күләш Байсейітова туралы Ж.Пошановтың «Күләш» атты теледүниелері куә. Бұл үрдісті қолдау керек. Себебі қазіргі кинопрокаттың жағдайында бұл өте ұтымды. Бірақ көркемсуретті фильмдердің түсірілуін де ұмытпауымыз керек. Қазақ өнері мен мәдениетінің, саясатының белгілі тұлғалары туралы тұшымды кинотуындылар өте қажет. Бұл тек ол тұлғалардың экрандық бейнесін сақтап қалу үшін ғана емес, болашақ ұрпақтың тәрбиесі үшін де өте қажет деп ойлаймын.
Сатыбалды НАРЫМБЕТОВ, режиссер:
Ең басты себеп – қаражат
– Өмірбаяндық тақырыпта көркем фильм жасау қазақ кино саласына аса қажет. Өкінішке қарай, қазір бұл сала бізде ақсап тұрған жайы бар. Ең басты себеп қаражаттың болмауына байланысты. 1 сомға 10 сомдық дүние жасай алмаймыз ғой. Әрине, режиссердің таланты өте маңызды. Дегенмен қаражат болмаған жерде тек талантпен жақсы туынды жасау мүмкін емес.
Айдана НҰРМҰХАН
http://www.aikyn.kz/articles/view/40643
